5.TOTALNA WOJNA INFORMACYJNA W POLSCE OKRESU STALINOWSKIEGO 5.1. Zastosowanie stalinowskich metod walki informacyjno-politycznej na gruncie polskim Po II wojnie światowej radzieckie organy walki informacyjnej przejęły kontrolę nad aparatem władzy państwa polskiego. Wspomniany już wyżej, dobrze znający te sprawy Józef Światło, po swej ucieczce z Polski 21 grudnia 1953 r., stwierdził na ten temat: Dziś w Polsce - powiada Światło - nie tylko nic nie może się dziać wbrew woli Moskwy, lecz wręcz odwrotnie, cały mechanizm życia państwowego jest regulowany do najmniejszych szczegółów przez pełnomocników sowieckich. (...) Rosja nie tylko rządzi Polską, ale także rządzi w Polsce. Trzeba tutaj wyróżnić dwa piony. Jest pion sowiecki: a więc Kreml, ściślej biuro polityczne partii sowieckiej, doradcy sowieccy w Polsce w warszawskim Ministerstwie Bezpieczeństwa, ambasador sowiecki w Warszawie. Tak to wygląda od strony sowieckiej, a zatem od strony decyzji i instrukcji. Na niższym stopniu jest tak zwany pion polski. Należą tutaj - Bierut i biuro polityczne PZPR, Rokossowski, Ministerstwo Bezpieczeństwa . Ogólną linię polityczną ustala się na konferencjach w Moskwie, (...). Tam decydują się zagadnienia polityczne o podstawowym znaczeniu. Po instrukcje te jeździ do Moskwy zawsze Bierut, który najczęściej zabiera ze sobą Bermana i Minca. (...) W każdym razie jedynym odbiorcą podstawowych instrukcji politycznych jest zawsze Bierut. Ale tylko politycznych. Bo wytyczne wojskowe otrzymuje wprost ze sztabu sowieckiego, Rokossowski. Bierut najczęściej instrukcji wojskowych nie zna. (...) Ale mimo to, całość życia politycznego i gospodarczego Polski, ujęta jest w żelazne kleszcze kontroli, która koncentruje się w Ministerstwie Bezpieczeństwa. Wykonuje ją grupa tak zwanych doradców sowieckich, ostatnio z generałem Lalinem na czele. Ci doradcy otrzymują swoje instrukcje bezpośrednio z Moskwy, kontrolują 1 realizację zadań politycznych i gospodarczych wyznaczonych Warszawie . Taka sytuacja panowała w Polsce na początku lat pięćdziesiątych. Nie od razu jednak udało się Moskwie do tego doprowadzić. Na terenach Polski zajętych przez Armię Radziecką działały specjalne grupy operacyjne kontrwywiadu NKWD, które korzystając z pomocy agentów przerzuconych wcześniej na dany teren w celu rozpracowania polskiego ruchu oporu - zwłaszcza zaś AK, przeprowadzały masowe aresztowania oddziałów polskich podporządkowanych rządowi londyńskiemu. Potem nadal władze komunistyczne w Polsce, za swego głównego przeciwnika uważały polską legalną opozycję zgrupowaną wokół PSL i podziemie niepodległościowe (zarówno polityczne jak i wojskowe), w związku z tym często w sposób wyrozumiały traktowały ludzi, którzy w czasie wojny współpracowali z 1 J. Światło, Za kulisami bezpieki i partii, wyd. cyt., s. 3-4. niemieckimi władzami okupacyjnymi, nawet z Gestapo2. Miało to bardzo daleko idące konsekwencje, gdyż ułatwiło penetrację agentury niemieckiej w aparacie władzy PRL. Nie mając zaufania do polskiej elity Stalin i Beria prowadzili politykę obsadzania kluczowych stanowisk w aparacie władzy osobami pochodzącymi z mniejszości narodowych - przede wszystkim z mniejszości żydowskiej, z której zresztą jak wspominaliśmy wyżej - wywodziła się znaczna część kierowniczego aktywu dawnej Komunistycznej Partii Polski jak również działającego w ZSRR w końcowym okresie II wojny światowej Centralnego Biura Komunistów Polskich w Moskwie. Ta polityka okazała się z punktu widzenia interesów radzieckich w Polsce bardzo krótkowzroczna, zwłaszcza zaś w sferze walki informacyjnej. Na krótką jednak metę mogła się wydawać bardzo skuteczna. Nieufność Stalina wobec polskiej elity była tak głęboka, że nawet kadrę kierowniczą PPR, która działała w Polsce podczas okupacji, traktował często jako element podejrzany, posiadający kontakty z podziemiem niepodległościowym. Po rozbiciu opozycji skupionej wokół PSL i podziemia, ludzie Stalina i Berii przystąpili do rozprawy z niepewnym czy wręcz podejrzanym - według nich elementem w samej partii i aparacie państwowym. Po utworzeniu Kominformu akcja rozpoczęła się na całego, a na szczeblu warszawskim kierowali nią Bierut i Berman. W trakcie przygotowań do zjednoczenia PPR i PPS zarysowały się wyraźne różnice stanowisk - dotyczyły one stosunku do byłych uczestników niekomunistycznego podziemia związanego z rządem londyńskim, a zwłaszcza możliwości ich wykorzystania w wojsku i aparacie administracji państwowej. Większość aktywu PPR, który ukształtował się podczas okupacji w kraju, była wierna polityce frontu narodowego i osobiście sekretarzowi generalnemu Władysławowi Gomułce. Do otwartego starcia doszło na VI Plenum KC PPR 3 czerwca 1948 r., Gomułka w swym referacie na plenum stwierdził, że PPS wniosła cenny wkład do walki o niepodległość Polski, krytykując równocześnie SDKPiL oraz KPP, zarzucając im błędne koncepcje w sprawach narodowych. Władysław Gomułka był też przeciwny przyspieszonej kolektywizacji gospodarki chłopskiej; wystąpił też przeciwko stalinowskiej tezie o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę postępów budownictwa socjalistycznego. Referat Gomułki został ostro skrytykowany zarówno w trakcie dyskusji jak i w oficjalnym Stanowisku Biura Politycznego PPR z dnia 8 czerwca 1948 r. W dniu 15 czerwca 1948 r. Gomułka dał ostrą odpowiedź na zarzuty wysunięte przez Biuro Polityczne, przytaczając m. in. różne dokumenty kompromitujące KPP - np. uchwały VI Zjazdu KPP w sprawie Górnego Śląska, Pomorza i Gdańska, mówiące o możliwości ich zwrotu Niemcom3. Przeciwnicy Gomułki umocnili się na kolejnym Plenum KC PPR, które obradowało w dniach 6-7 lipca 1948 r. i ostatecznie zwyciężyli na słynnym sierpniowowrześniowym Plenum KC PPR obradującym w dniach 31 sierpnia - 3 września 1948 r., 2 Jako charakterystyczny przykład może tu służyć Ludwik Kalkstein - agent Gestapo, którzy - według H. Piecucha - prawdopodobnie przyczynił się do aresztowania generała Roweckiego, zaś przez władze PRL został potraktowany ulgowo. Drugim przykładem może być major Władysław Boczoń, który - jak podaje H. Piecuch - podczas wojny był agentem Abwehry i Gestapo, a w PRL został oficerem zwiadu Wojsk Ochrony Pogranicza (mimo, że przedtem był oficerem związanym z polskim II Oddziałem i żołnierzem AK, co w oczach władz PRL - zwłaszcza w okresie stalinowskim - stanowiło okoliczność bardzo go obciążającą). Por. H. Piecuch, Akcje specjalne, wyd. cyt., s. 86, 251-254. 3 Por. B. Syzdek, Spór w kierownictwie PPR o tradycje polskiego ruchu robotniczego, Warszawa 1983. 182 które przyjęło rezolucję W sprawie odchylenia prawicowego i nacjonalistycznego w kierownictwie partii, jego źródeł i sposobów jego przezwyciężenia . Gomułka jako główny przedstawiciel wspomnianego odchylenia został zwolniony z funkcji sekretarza generalnego KC PPR. Nowym sekretarzem generalnym wybrany został Bolesław Bierut. Na posiedzeniu Rady Naczelnej PPS w dniach 18-22 września 1948 r. 4 dokonano tendencyjnie krytycznej oceny przeszłości PPS i przeprowadzono zmiany we władzach centralnych - przewodniczącym Centralnego Komitetu Wykonawczego został wybrany Henryk Świątkowski, zaś przewodniczącym Rady Naczelnej Stanisław Kowalczyk. Na Kongresie Jedności Robotniczej w dniach 15-21 grudnia 1948 r. doszło do połączenia PPR z PPS i utworzenia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, w której kluczowe pozycje obsadzili przedstawiciele grupy, nazwanej potem dogmatycznosekciarską. O tym co nastąpiło po Kongresie, historyk Władysław Ważniewski, który dokładnie przestudiował materiały zawarte w Centralnym Archiwum KC PZPR, a także znał z autopsji wiele wydarzeń, o których mowa, tak pisze: W ramach Biura Politycznego i Sekretariatu KC ukształtowało się wkrótce tzw. ścisłe kierownictwo, do którego oprócz przewodniczącego PZPR Bolesława Bieruta wchodzili: Berman, Zambrowski i Minc. Zakres kompetencji najbliższych współpracowników Bieruta był następujący: Berman - ideologia, aparat bezpieczeństwa, polityka zagraniczna; Zambrowski - aparat partyjny, młodzieżowy, związki zawodowe, rady narodowe, współpraca międzypartyjna, polityka rolna; Minc - cała gospodarka. Barman, Zambrowski i Minc skoncentrowali w swych rękach główne ogniwa władzy. Już na początku Polski Ludowej systematycznie umacniali zajmowane pozycje, rozstawiając swoich zwolenników w ministerstwach (MBP, MSZ, MHZ), w aparacie 5 partyjnym i w wojsku oraz w nauce . Warto w tym miejscu stwierdzić, że nadzór nad sprawami ideologicznymi dawał Jakubowi Bermanowi władzę nie tylko nad szkoleniem ideologicznym, ale również nad całością propagandy partyjno-państwowej, kulturą i sztuką, a także nauką i oświatą. Faktycznie więc polityczny nadzór nad wszystkimi sprawami związanymi z totalną walką informacyjną należał do kompetencji J. Bermana. Wyjątek stanowiły sprawy wojskowych organów walki informacyjnej, nad którymi polityczny nadzór sprawował sprowadzony w 1949 r. z ZSRR do Warszawy i mianowany marszałkiem Polski oraz ministrem obrony narodowej, jak również członkiem Biura Politycznego PZPR - Konstanty Rokossowski. Roman Zambrowski sprawował polityczny nadzór nad sprawami partii - tzn. przede wszystkim aparatu partyjnego - oraz tzw. pasami transmisyjnymi partii do mas, którymi według koncepcji stalinowskich były związki zawodowe, organizacje młodzieżowe (na Kongresie Jedności Młodzieży Polskiej, który odbył się we Wrocławiu w dniach 20-21 lipca 1948 r., nastąpiło zjednoczenie organizacji młodzieżowych w jeden Związek Młodzieży Polskiej, który stał się młodzieżówką PZPR), a także aparat administracji państwowej - czyli tzw. rad narodowych. Hilary Minc sprawował polityczny nadzór nad gospodarką, ale nie tylko, wszedł on bowiem w skład Komisji d/s Bezpieczeństwa Biura Politycznego PZPR, która 4 Por. N. Kołomejczyk, B. Syzdek, Polska w latach 1944-1949, wyd. cyt., s. 236. 5 W. Ważniewski, Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983), Warszawa 1986, s. 64. 183 Od początku istnienia Polski Ludowej toczyła się w niej . natychmiast potem kontratakował aparat partyjny i wojsko. Piecuch. o wiele ważniejszy był polityczny nadzór nad aparatem bezpieczeństwa niż nad aparatem partyjnym. płk Rzepecki. Było to oczywiście zgodne z polityką Stalina i Berii.Jakub Berman. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. coraz bardziej umacniały dominację aparatu bezpieczeństwa nad partią i oczywiście całością życia polskiego narodu.zarówno w stosunku do aparatu partyjnego jak aparatu bezpieczeństwa i oczywiście cywilnej biurokracji państwowej. a tym bardziej niższe szczeble aparatu partyjnego były pozbawione realnej kontroli politycznej nad aparatem bezpieczeństwa działającym na ich terenie. Natomiast cywilna biurokracja państwowa uzyskała dominującą pozycję . bowiem cywilna biurokracja państwowa była całkowicie podporządkowana partii. Nie było sprawą przypadku. ale w jej skład weszli tylko czterej członkowie Biura Politycznego partii. Wprawdzie Komisja ta była formalnie organem partyjnym symbolizującym . Potem w latach 1968 i 1980-1983 aparat bezpieczeństwa próbował znowu uzyskać dominację nad partią.zarówno w stosunku do wojska jak i aparatu bezpieczeństwa dopiero w trakcie przemian dokonujących się po 1989 roku (aparat partyjny PZPR przestał istnieć wraz z nią w styczniu 1990 r. W okresie stalinowskim można zaobserwować wyraźną dominację aparatu bezpieczeństwa nad aparatem partyjnym.czyli wojskowe organy bezpieczeństwa. Hilary Minc i minister bezpieczeństwa Stanisław Radkiewicz6. wskutek tego . cyt. Przewodniczącym tej komisji był Bolesław Bierut.sprawowała polityczny nadzór nad działalnością aparatu bezpieczeństwa. natomiast Służba Bezpieczeństwa została zlikwidowana). a oprócz niego w jej skład wchodzili trzej członkowie Biura Politycznego . Nie udało się to jednak i znowu coraz większą władzę uzyskiwała SB i MO. Przez własnych agentów6 Por. H..) Po zlikwidowaniu Gomułki bolszewicka czołówka partyjna podjęła na nowo rozprawę z Armią Krajową już na szerszym froncie. że doszło do zabójstwa księdza Popiełuszki. dominującą pozycję . Aresztowano przywódców i działaczy. 1949.ich decyzje polityczne.. jednak w okresie stalinowskim dwa ostatnie czynniki w walce o władzę w państwie nie odgrywały istotnej roli. zaś żadna z działających po przełomie 1989 roku partii politycznych nie była zdolna do odgrywania dominującej roli w państwie. że w skład powyższej komisji nie wchodził Roman Zambrowski .wysokich funkcjonariuszy MSW. Zaś dla sprawowania realnej władzy nad partią i państwem przez Bieruta i innych członków Komisji d/s Bezpieczeństwa BP PZPR. doprowadzając do szybkiego wykrycia i osądzenia sprawców . s.ciągła walka o rzeczywistą władzę między aparatem bezpieczeństwa i aparatem partyjnym.nadzorującego politycznie aparat partyjny . którzy pozostali jeszcze na wolności. (.podobnie zresztą jak w ZSRR . które tak się rozzuchwaliły. 184 . zaś w wojsku faktyczną władzę sprawował Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego . zaś inni członkowie centralnego kierownictwa. Zambrowskiego .w Komisji d/s Bezpieczeństwa Biura Politycznego PZPR7.odpowiedzialny politycznie za aparat partyjny. przy czym w całej tej akcji stosowano bardzo często metody prowokacji i inspiracji przez agentów urzędu bezpieczeństwa. rozkręcające spiralę terroru policyjnego. Potem pozycja organów bezpieczeństwa uległa wyraźnemu osłabieniu. w pewnych okresach historii PRL i na pewnych odcinkach. usiłowało uzyskać wojsko. wyd.. Poszedł do więzienia ponownie w końcu r.jak wykazały wypadki na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych . czego dobitnym wyrazem był brak R. w walce tej brała również udział cywilna biurokracja państwowa i wojsko. Akcje specjalne. 68. Aresztowano płk Wolańskiego i płk MazurkiewiczaRadosława.. 7 Faktyczna władza partii nad aparatem bezpieczeństwa została przywrócona dopiero w 1956 roku.zgodnie z doktryną marksistowsko-leninowską przewodnią rolę PZPR. . Główne jednak wysiłki aparatu bezpieczeństwa zmierzały w kierunku likwidacji W. Wyrok na Doboszyńskim wykonano. kto się wyłamie i będzie sam bił w Gomułkę i jego współpracowników. W tym okresie zostało aresztowanych wielu działaczy narodowych . Trzeba wytypować kogoś. Światło stwierdził na ten temat: Przygotowania do fizycznego zlikwidowania Gomułki zaczęły się w r. W WALCE O UTRWALENIE WŁADZY LUDOWEJ W POLSCE. W październiku 1948 r. którzy kontaktowali się z Doboszyńskim. jako szef wywiadu Armii Ludowej był w kontakcie z W. takich jak Spychalski i inni. podległych delegatowi rządu londyńskiego. Mariana Spychalskiego. Doboszyński przybył do kraju w grudniu 1946 r. 9 W. Gomułka był wtedy jeszcze wszechpotężnym sekretarzem generalnym partii i miał wokół siebie ludzi całkowicie oddanych. s. Lechowiczem. wyd. za wiedzą Bieruta i wysuwał ich na kierownicze stanowiska. Sąd Wojewódzki w Warszawie skazał niewinnego wybitnego działacza narodowego Adama Doboszyńskiego (który przybył do Polski z Zachodu) na karę śmierci za rzekome organizowanie spisku przeciwko Polsce Ludowej i zdradę. do Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i do Startu. cyt. akt oskarżenia przeciwko Doboszyńskiemu skierowano do Sądu.. J. 30.prowokatorów partia i bezpieczeństwo organizowały grupy leśne po to. Oskarża się ich o to. Doboszyńskiego w lipcu 1947 r. 1948. W dodatku Marian Spychalski. 8 J. by wyłapać w ten sposób najbardziej aktywny element opozycji przeciw reżymowi i aby 8 przeprowadzić likwidację bez sądu . jako agenci dwójki.) przeprowadził szereg rozmów z przedstawicielami środowisk i grup endeckich i katolickich. późniejszym ministrem aprowizacji i Jaroszewiczem. mających na celu stworzenie nowego ośrodka dyspozycyjnego w kraju. 86. który także pracował w wywiadzie Armii Ludowej.. Józef Spychalski. s. Po dwunastodniowej rozprawie w dniu 11 lipca 1949 r. Przyczyna była prosta: Spychalski pochodził z rodziny peowiackiej. że w tym charakterze wślizgnęli się do wywiadu Armii Ludowej i że. Aresztowanie 9 A. aresztuje się Lechowicza i Jaroszewicza. Gomułki i jego zwolenników. Za kulisami bezpieki i partii. powołanego do kontynuowania linii politycznej Stronnictwa Narodowego. Król. jego działalność polityczna i zbrojna. Wybór padł na gen. ekspozytury urzędu śledczego w Warszawie. Po wojnie Marian Spychalski windował Lechowicza i Jaroszewicza w górę. M. Zadania więc ich rozpracowania nie były łatwe. który zgodnie z życzeniem prokuratora wydał wyrok śmierci. że byli agentami polskiej przedwojennej dwójki. Następnie (. 185 . A.. położyło kres próbom realizacji tych zamierzeń . Jego brat. Oczywiście cała przeszłość Spychalskiego była znana biuru politycznemu już przedtem. [w:] 1944-1947. Światło. Podziemie endecko-oenerowskie.a przede wszystkim wszyscy ci. On ich wysłał. Ale właśnie teraz nadeszła chwila do wykorzystania tych wszystkich informacji i zaszantażowania Spychalskiego. Po długim śledztwie. Marian Spychalski utrzymywał kontakt z bratem i przez niego prowadził pertraktacje z Armią Krajową. Po dłuższych dyskusjach Bierut zdecydował. że trzeba przede wszystkim rozbić jedność tej grupy. był pułkownikiem w Wojsku Polskim i został w czasie wojny zrzucony z Londynu do Polski i pod pseudonimem «Luty» kierował okręgiem krakowskim. współpracowali z Gestapo i mordowali komunistów. wyd. w którym stosowano bestialskie tortury. Grupa była zwarta i solidarna. jako swoich agentów. cyt. J. powiązań z Kierownictwem Walki Cywilnej. pracownikiem NKGB (Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego) w Berlinie. sekretarza generalnego KPP od 1929 r. członkiem KC KPP i byłym depozytariuszem kasy partyjnej. że Ferszt znał Jaroszewicza i Lechowicza przed wojną jako towarzyszy pracujących w wywiadzie radzieckim. aby jako odpowiedzialni pracownicy Informacji GL i AL działali na szkodę ruchu robotniczego i wbrew poleceniom Szefa Informacji GL. że swoją pracę w okresie okupacji wykonywali w uzgodnieniu z 12 ówczesnym kierownictwem partii .). Światło. J. Jaroszewicz i inni .) Zeznania tych osób dotyczą: 1) rozpracowania struktury wywiadu i kontrwywiadu przedwojennego. J. akcji dezinformacyjnej (dezinformacja polegała na przesyłaniu do Gestapo fałszywych nazwisk i adresów rzekomych komunistów . Oświadczyli również.) oraz rzekomych powiązań Jaroszewicza i Lechowicza z Gestapo.przyp. 186 . Szczegółowo badane były okoliczności nieudanej likwidacji Jaroszewicza.) . Lechowicz powołał się ponadto na Leona Ferszta (był on bliskim współpracownikiem Juliana Leszczyńskiego .Leńskiego. s.przyp. 35-36. podali. wywiadem i kontrwywiadem AK z jednej strony. Kasy pancerne Bieruta. Piecuch. in.. że pracownikami II Oddziału byli na polecenie wywiadu radzieckiego. 16.organ policyjny podporządkowany Delegaturze rządu londyńskiego . wąskiego sekretariatu (Bierut. W kwietniu 1949 roku sprawa współpracy Jaroszewicza i Lechowicza z wywiadem radzieckim była przedmiotem «rozmowy» w MBP z Leonem Fersztem. Berman. Aresztowani Jaroszewicz i Lechowicz potwierdzili fakt swej pracy w Samodzielnym Referacie Informacyjnym II Oddziału. s. Delegaturą. s. tzw. decyzją tzw. Ferszt asygnował pewne kwoty Jaroszewiczowi i Lechowiczowi na pokrycie kosztów podróży w celach kontaktowych do Czechosłowacji i Szwecji . a Gwardią i Armią Ludową z drugiej.. J.nie przyznali się w śledztwie do zarzucanych 10 im zbrodni i nie obciążali ani Spychalskiego ani Gomułki. wyd. W aktach sprawy Lechowicza i Jaroszewicza znajduje się wykaz zawierający nazwiska 104 osób aresztowanych w okresie od listopada 1948 do października 1949 roku w związku z tą sprawą. (. Ludwikiem.. Minc i Radkiewicz) utworzono Grupę Specjalną. Zażądali jednak rozmowy w tej sprawie z przedstawicielem Biura Politycznego KC Partii.. w 1937 r.). Warszawa 1989. oraz Fogelsonem. 2) roli PKB (Państwowy Korpus Bezpieczeństwa . Utrzymywali oni kontakty m. zabójstwa Nowotki i 11 aresztowania Findera i Małgorzaty Fornalskiej . na czele której początkowo stanął pułkownik Józef Różański. 10 J. 37-38. Od 24 lutego 1949 r.przyp. powiązań z wywiadem niemieckim. aresztowanym zresztą później pod zarzutem prowokatorstwa. 1. z bratem Ferszta. cyt. aresztowanego i rozstrzelanego w Moskwie . 11 H. jego penetracji do organizacji komunistycznych i lewicowych. Za kulisami bezpieki i partii. K. 12 Tamże. pracującym w GUS. (. Z raportu wynika. który jako członek KC KPP pośredniczył przy kontaktach z przedstawicielem wywiadu radzieckiego. Wobec negatywnego wyniku tej próby.. K. Zaprzeczyli oni.. Fogelson za pośrednictwem Jaroszewicza niejednokrotnie przekazywał swoje materiały do NKGB (przez Berlin).) i «Startu» (kryptonim urzędu śledczego utworzonego pod koniec 1943 r. K. [w:] Białe plamy . w ramach PKB . przy intensywnie prowadzonym śledztwie i niejednokrotnym załamywaniu się z powodu tortur. K.przyp.Lechowicz. Statut podkreśla.) Zadaniem Biura była pomoc partii w «ujawnianiu i likwidowaniu obcych agentur i ugrupowań antypartyjnych. III Wydział zajmował się prowokacją w ruchu robotniczym przed wojną.W grudniu 1949 r. Fejgin. Biuro Specjalne miało zajmować się rozpracowywaniem podejrzanych członków partii względnie grup antypartyjnych. jego zastępcami zostali Józef Światło i Henryk Piasecki. Od tego czasu rozpoczynają się przesyłane Bierutowi i Bermanowi codziennie informacje o przebiegu i stanie śledztw. V Wydział zajmował się ochroną obiektów należących do Departamentu. Biuro posiadało własną kartotekę podejrzanych. Departament V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. minister Stanisław Radkiewicz przesłał Bierutowi projekt statutu Biura Specjalnego MBP. II Wydział zajmował się penetracją obcych wywiadów w PZPR. Światło.z zadaniem walki z prowokacją w ruchu robotniczym . zebranych w toku operacyjnego rozpracowywania spraw przez inne ogniwa aparatu bezpieczeństwa oraz informacji uzyskiwanych drogą agenturalną». cyt. ostatni z nich to Wydział Ogólny. zgodnie z nomenklaturą KC. 14 Por. Są to cytaty ze statutu Biura Specjalnego. Ich członkowie. Nad całością prac Biura czuwał generał Roman Romkowski. 68. zajmowali odpowiedzialne stanowiska w aparacie partyjnym i państwowym. które w warunkach zaostrzającej się walki klasowej powstają. Grupę Specjalną podniesiono do rangi Biura Specjalnego MBP . gromadzenia i rozpracowywania materiałów obciążających. Departament miał swoje odpowiedniki w postaci wydziałów we wszystkich wojewódzkich urzędach bezpieczeństwa publicznego14. J. K. s. ale nadzór merytoryczny powierzono Wacławowi Lewikowskiemu (przeniesionemu do MBP z aparatu partyjnego). X Departament został podzielony na sześć wydziałów: I Wydział zajmował się trockizmem i odchyleniem prawicowo-nacjonalistycznym. a więc na dziesięć miesięcy przed oficjalnym zatwierdzeniem statutu. informacje «agentury 13 celnej» (agentów w celach więziennych . stanowiło organizacyjny wyraz dominacji aparatu bezpieczeństwa nad partią.) itp. Biuro to zostało 31 listopada 1951 r. zawierające streszczenia lub wyjątki zeznań. zwłaszcza zaś stwierdzenie dotyczące prowadzenia 13 Tamże. (. względnie są nasyłane do partii przez wrogie ośrodki dyspozycyjne dla szpiegostwa i dywersji».. Piecuch. 187 . H. wyd. 2 marca 1950 r. a wicedyrektorem podpułkownik J. Akcje Specjalne.. Biuro Specjalne podejmuje działalność. o czym dobitnie świadczą przytoczone wyżej fragmenty Statutu Biura Specjalnego MBP.zaś Różańskiego zastąpił przyjaciel Jakuba Bermana. 70. Od marca 1949 roku. . że «pracę agenturalną prowadzi się przy pomocy godnych zaufania członków partii». potem Biura Specjalnego i wreszcie X Departamentu MBP. 33-34.przyp. IV Wydział był komórką śledczą. przekształcone w X Departament MBP. s.. 39-40. Powstanie i działalność najpierw Grupy Specjalnej. Dowody uzyskiwano «drogą zbierania. kierowany przez Lunę Bristigerową. miał rozpracować podobne grupy w terenie. którego dyrektorem został pułkownik A. przekazywanych przez sekretariat KC. pułkownik Anatol Fejgin z Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego. w czasie okupacji oraz współpracą z Gestapo. Niezależnie od rozpracowania roli i działalności poszczególnych osób w okresie powojennym i okupacji. 2) Armii Krajowej . Łągowski i inni). Franciszek Herman. Spowodowało to dalsze aresztowania ludzi związanych z walką podziemną przeciwko okupantowi. w okresie późniejszym. Dotyczą one zwłaszcza członków WRN.Borucki i jego kontakty z Kempką. był zakaz werbowania agentów tajnych służb PRL. WRN (Wolność.) Intensywnie przesłuchiwani byli w śledztwie pracownicy przedwojennego Departamentu Politycznego MSW i Policji Państwowej. Tadeusz Zakrzewski i inni).. 188 . cyt. celem jej opanowania. jak np. Zaczkowski. Codzienne informacje X Departamentu oraz zeznania poszczególnych osób obejmują wachlarz ugrupowań politycznych . II Oddział AK. śledztwo sięgnęło 16 do ustalenia sieci konfidentów w ruchu robotniczym. oraz powiązania z kontrwywiadem Komendy Głównej NSZ. (. W sumie zapadło 37 wyroków śmierci. Sprawa konspiracji w wojsku objęła 129 oficerów. Niepodległość). działań zmierzających do przywrócenia dominacji partii nad aparatem bezpieczeństwa. którzy zgłosili się i zostali przyjęci do odrodzonego Wojska Polskiego po rozwiązaniu Armii Krajowej. Kasy pancerne Bieruta.. a zwłaszcza tak zwanego wywiadu PPS. a także prawie całego ruchu oporu w Polsce w okresie okupacji. Ludzie ci w okresie okupacji weszli na ogół do AK bądź w skład PKB. którzy do PPS przyszli po wyzwoleniu z AK i obozów jenieckich (Kowalewski. 16 H. Łaniewski. Stronnictwa Narodowego.. którzy w okresie okupacji pracowali w Kierownictwie Walki Cywilnej Delegatury. Od marca 1949 roku rozpoczynają się zeznania działaczy PPS. Mazurkiewicz-Radosław. po powrocie z oflagów i z emigracji.wywiad i kontrwywiad AK. że istniała konspiracja w wojsku. 3) Polskiej Armii Ludowej .do Narodowych Sił Zbrojnych. Jerzy Kirchmayer. 4) Związku Syndykalistów Polski .pracy agenturalnej z wykorzystaniem członków partii15.jego wywiad Sonda i jego kontakty z PPR. Materiały w tej sprawie obejmują okres od 1950 do 1955 roku. Narodowych Sił Zbrojnych. Śledztwo w sprawie pracowników Oddziału Informacji AL oraz Bogusława Hrynkiewicza. (.od Delegatury i stronnictw wchodzących w jej skład . 15 Istotnym elementem podejmowanych przez kierownictwo PZPR. Piecuch. Dotyczą przedwojennych oficerów. wyd. Śledztwo dotyczyło zarówno okresu okupacji. Świadczą też o tym kolejne śledztwa prowadzone przez X Departament MBP. Dotyczą one między innymi: 1) Delegatury i Kierownictwa Walki Cywilnej (KWC). pozwoliło organom bezpieczeństwa na rozpracowanie struktury i działalności przedwojennego Oddziału II i jego Samodzielnych Referatów Informacyjnych.. Starano się też wykazać. 43-44. zwłaszcza zaś jego wywiadów i kontrwywiadów.. Biura Studiów. grup likwidacyjnych i sądów. s. jak również tych. powiązań z Delegaturą i kontaktów z AL i PPR. w PKB i «Starcie» (Eustachy Krak. Władysław Roman. prowadzonych przez organa MBP i Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego. Zakończył ją proces generałów oraz szereg procesów odpryskowych. który na polecenie wywiadu radzieckiego i ówczesnego kierownictwa partii wszedł do organizacji Miecz i Pług.) . jak również pracy po wyzwoleniu. Oficerom tym postawiono zarzut zorganizowania w wojsku rozgałęzionego spisku mającego na celu opanowanie władzy oraz prowadzenie działalności szpiegowskiej na rzecz wywiadu państw kapitalistycznych. spośród członków PZPR. Równość. sitwę legionową". opatrując je szczegółowymi uwagami dotyczącymi śledztwa. J. Okręt zauważa: "Nie będzie przesadą gdy powiemy. Gomułkę. grup emigranckich Belgii. Światło działając już jako agent CIA zdobywamateriały.W kasach pancernych Bolesława Bieruta szczególne znaczenie mają dokumenty z 1955 roku.i to dość wyraźnie . Na notatce Jakub Berman dopisał własnoręcznie swój wniosek: "wywiad jest rozkonspirowany .trzeba budować od nowa". J. 189 .. Dotyczyła obsady personalnej aparatu wywiadu. 60.) stwierdzając "istnienie szeregu faktów.pisze Okręt . s. Nastąpiło również uderzenie w II Oddział WP. (. Kasy pancerne Bieruta. na podstawie których Bierut i Berman w Warszawie. W dniu 31 lipca 1951 r. H. W tym czasie rozpoczął się proces generała Stanisława Tatara. Ich zeznania miały służyć jako dowody świadczące o konspiracyjnej działalności Spychalskiego w wojsku. 19 Tamże. a Stalin i Beria w Moskwie.że Spychalski jeszcze w okresie okupacji był poinformowany o działalności grupy dwójki i realizowaniu przez nią wytycznych II Oddziału sprowadzających się do likwidowania 18 uczciwych pepeerowców i torowania drogi dla grupy parwicowo-nacjonalistycznej . że obok zwartej grupy przedwojennych oficerów zawodowych. takie jak: Flato. s. W tym okresie J. Bron. 17 Tamże.przyp.. zaznacza się w naszym aparacie wywiadowczym . przesłana Bermanowi przez Okręta (pułkownik Zygmunt Okręt był funkcjonariuszem UB następnie SB. Analizując obsadę poszczególnych stanowisk. zwłaszcza odpowiedzialnych stanowisk centrali i rezydentury wywiadu. 45. Tekliczek.) . 2.) sekretarz KC PZPR nadal realizował jego politykę . pułkownika Jerzego Kirchmayera i innych wyższych wojskowych. usiłują połączyć sprawę Gomułki i Spychalskiego ze sprawą braci Fieldów (Amerykanów podejrzanych o rzekome szpiegostwo). Piecuch. Na kartkach tej informacji Berman wypisał poszczególne nazwiska. Olbrzymia większość tych ludzi . s. Okręt. K. Dwa lata po śmierci Stalina (Stalin umarł 5 marca 1953 r. które świadczą o niedostatecznie głębokim sprawdzeniu kadr dopuszczonych do pracy w II Oddziale i o przeniknięciu niepewnych elementów". dyrektorem Centralnego Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych . Dołączono też dodatkowy wykaz nazwisk z zaznaczeniem okresu przebywania za granicą. Kamiński. 18 Por. Komitywa ta dość często przypomina dawniejszą tzw. K. zobowiązuje w uchwale II Oddział do zwrócenia szczególnej uwagi na oczyszczenie swoich kadr i do stworzenia w 19 ramach II Oddziału sekcji specjalnej do spraw funkcjonariuszy.istnienie drugiej grupy Dąbrowszczaków.działała przed I wojną światową i w czasie ostatniej wojny poza granicami Polski i ZSRR. Wskutek tego ta kategoria ludzi nie jest nam znana gruntownie". 84-85. Warszawa 1989. Światło aresztował W. której członkowie pozostają w najlepszej komitywie między sobą. W 1949 roku Biuro Polityczne (. Szwajcarii itp. J. Najwcześniejszy dokument w tej sprawie stanowi notatka z dnia 15 sierpnia 1949 r. W notatce tej Okręt zwraca uwagę na niewłaściwe obsadzenie ludźmi. Białe plamy . politycznymi itp. Chciano przy tym wykazać według planu śledztwa opracowanego przez pułkownika Skulbaszewskiego .. (okres przygotowania procesu Rajka).. "którzy wyszli z szeregów KPP. 17 przyp.). związanych między sobą różnymi węzłami kastowymi... Dłuski i Feder. a sądy wojskowe wydały ponad dwadzieścia dwa tysiące wyroków. Prawo karne było narzędziem niszczenia opozycji politycznej i zastraszania społeczeństwa. Główny Zarząd Sądownictwa Wojskowego. nie miało żadnych hamulców. Miało też zastępować mechanizmy społeczne. Modzelewski. Braki uzupełniano wysyłaniem wytypowanych kandydatów na kilkutygodniowe kursy. czy oskarżony jest winien. Brona. 88. że koncepcja spisku szpiegowskiego w II Oddziale dała w wyniku szereg bezzasadnych procesów sądowych oraz kosztowała PRL dekonspirację i 22 zniszczenie prawie całej siatki wywiadowczej . Zeznania generała Wacława Komara rozpoczynają się od 30 grudnia 1952 roku. kierowany przez Kazimierza Witaszewskiego. zaś Główny Zarząd Informacji WP w odniesieniu do rzekomego szpiegostwa20. Jeszcze gorsza sytuacja była w wojskowym wymiarze sprawiedliwości. że w 1950 roku na żądanie ówczesnego zastępcy prokuratora generalnego . zaś w 1951 r. 22 Tamże. Doszło do tego. Tatara.). Tylko w okresie 1944-1948 aresztowano od stu do stu pięćdziesięciu tysięcy osób. Przeważnie w ściśle zakonspirowanych więzieniach informacji. dowodzony przez pułkownika Oskara Karlinera realizował gorliwie dyrektywy GZP i inne. O ile sądownictwo cywilne usiłowało przynajmniej stwarzać pozory praworządności. Komar podaje nazwiska członków rzekomego spisku w wojsku. Na mocy dekretu z 1950 roku zwolniono 800 sędziów o wysokiej moralności. Nowickiego. 11 listopada 1952 r. Jako dalszych członków organizacji szpiegowskiej Komar wymienia: Kuropieskę. bez obrońców. że zaczęto szukać także wrogów we własnym gronie. tamże. Z protokółu otwarcia kas pancernych Bieruta wynika. Z rozpatrywanych kolejno dokumentów w sprawie Wacława Komara oraz trockistów wynika.Podlaskiego powstała Sekcja Tajna. Ledera.. 21 Tamże. Bieńkowski. w tym dwa i pół tysiąca wyroków śmierci. s. działający na prawach Wydziału KC PZPR. 86. nie przesłuchiwano 20 Por. jaką karę mają wymierzyć. Pytali.Na przestrzeni 1950 r. Spisek ten nabrał cech organizacji szpiegowskiej (. nie godzących się brać udziału w z góry przygotowanych procesach. Kliszko. Flato. na którego czele stał Spychalski z ramienia Gomułki. dalszych 35. z II Oddziału zwolniono 122 oficerów. Najlepszym tego dowodem były tak zwane «kiblówki» . W tym trybie osądzono 396 osób.. Sądownictwo wojskowe celowało w łamaniu praworządności. 190 . Prawnicy z takiego zaciągu nigdy nie pytali. to sądownictwo wojskowe podległe pod Główny Zarząd Polityczny. Utnika. W latach 1944-1954 wydano przeszło sto dekretów i ustaw zatwierdzających przepisy karne dotyczące politycznego i gospodarczego życia społeczeństwa. Strassera oraz innych aresztowanych 21 lub skazanych za szpiegostwo . z których większość wykonano. jak np. aresztowany został szef II Oddziału generał Wacław Komar . s. które starano się wykazać. którzy według jego oceny reprezentują podobny do niego kierunek. Gomułka.były działacz KPP i komendant 129 Brygady Międzynarodowej w Hiszpanii. W takich wypadkach nie bawiono się w żadne proceduralne postępowania dowodowe. Były szef II Oddziału przyznaje się do tendencji trockistowsko-nacjonalistycznych i wymienia nazwiska towarzyszy. Śledztwo w jego sprawie prowadził X Departament MBP w odniesieniu do powiązań trockistowsko-prowokatorskich.procesy w celi więziennej. 1954 r. w tym 45 706 osób cywilnych i 6090 żołnierzy WP. 88-89. w tym 258 obywateli polskich i 30 obywateli ZSRR z dużym stażem służby w Armii Czerwonej26. którym objęto 24 oficerów. W podpisanej przez niego informacji stwierdza się ponadto. nie udzielano głosu oskarżonemu. 22. s. oficerów Żydów lub 27 pochodzenia żydowskiego . 26 Por. z których szacunkowo wykonano 70%. tamże. Według ustaleń Jerzego Muszyńskiego z końca lat sześćdziesiątych. w tym w latach 1950-1954 około 27.. W maju 1946 r. często zaraz je 23 wykonywano. s. Strzał w tył głowy przeważnie kończył farsę sprawiedliwości . s. Materiały i dokumenty. Etat osobowy oficerów wojskowej służby sprawiedliwości obsadzony był w ponad 72% (538 stanowisk). Dokładna liczba osób skazanych przez sądy wojskowe PRL w okresie stalinowskim nie jest znana. a przede wszystkim objęcie jurysdykcją sądów wojskowych osób cywilnych oskarżonych o tzw. 15 stycznia 1950 r. wynosi około 2800 osób25. 14. Poksiński. Nie jest też znana dokładna liczba wyroków śmierci wydanych w okresie stalinowskim przez sądy PRL. Znaczny niedobór obsady merytorycznej szef DSS MON płk Holder uzasadniał «brakiem kadry i koniecznością starannego doboru kandydatów». W połowie grudnia 1949 r. przestępczość polityczną. Stan kadry wojskowej służby sprawiedliwości w dniu 1 sierpnia 1945 r.52» . 25 Por. 24 Por. do 1954 r. 27 Tamże. s. do 31. Według ustaleń pracowników Centralnego Zarządu Zakładów Karnych przeprowadzonych w 1989 r. liczba osób straconych w więzieniach polskich w okresie 1944-1956 r. Według Jerzego Paśnika w okresie od 1945 r.. skazały w pierwszej instancji za przestępstwa przeciwko państwu 51 796 osób. . WOP oraz funkcjonariuszy MBP i MO. wynosił 288 oficerów. Wydawano wyroki. osób. sędziowie.5 tys. Wojskowych Sądów i Prokuratur Rejonowych. 2) wychowanków Wojska Polskiego okresu 1943-1946 r. że «przedwojennych audytorów jest obecnie 20.. Charakterystyka ta uzupełniona jest informacją. osób24. Utworzenie na początku 1946 r. My. tamże. którym objęto 47 oficerów.XII. KBW. oficerów Armii Czerwonej 17.świadków. W połowie tego roku etat osobowy wojskowej służby sprawiedliwości obejmował 744 stanowiska oficerów służby sprawiedliwości oraz 250 oficerskich etatów administracyjnych. został utworzony Departament Służby Sprawiedliwości Ministerstwa Obrony Narodowej.5 tys.X. Podobną akcję przeprowadziła w maju 1951 r.1944 r. przeprowadzony został przegląd kadry DSS MON. 21-22. Z dziejów sądownictwa wojskowego PRL 1944-1956. na czele którego stanął pułkownik Henryk Holder były oficer Armii Czerwonej. iż «oficerowie służby sprawiedliwości rekrutują się z: 1) sędziów i prokuratorów przedwojennych. sądy wojskowe w okresie od 1.. 3) przedwojennych audytorów wojskowych i 4) oficerów Armii Czerwonej». 11. J. s. 23 Tamże. Jerzy Poksiński ocenia tę liczbę na około 4400. sądy wojskowe za przestępstwa przeciwko państwu skazały 81. 191 . został zakończony przegląd kadrowy oficerów sztabowych Naczelnego Sądu Wojskowego i Naczelnej Prokuratury Wojskowej. spowodowało znaczne powiększenie obsady ogniw wojskowego wymiaru sprawiedliwości. Warszawa 1996. nie od Boga. i nie tylko wojskowego . O tym jaki miał być model wojskowego .. Jaka miała być ta «zasługująca na zaufanie kadra»? Jak miała być dobierana? Jakimi kryteriami w jej doborze miano się posługiwać? Pewne wyobrażenie o tym daje pismo szefa GZP WP gen. chwiejnych i politycznie nieprzydatnych. co znalazło wyraz w poważnym zaśmieceniu kadry i oportunistycznym stosunku do jej klasowego oblicza. co znalazło wyraz w zacieraniu charakteru organów służby sprawiedliwości jako organu rewolucyjnej władzy ludowej. Mienszagina i Zofii Wyszyńskiej pt. s. tamże. w tym 38 w pierwszej.. Zamierzano ich szkolić w Oficerskiej Szkole Prawniczej 29 w Jeleniej Górze (około pół roku) . przedsięwziąć kroki w kierunku uzupełnienia w jak najkrótszym czasie kadry aparatu służby sprawiedliwości pracownikami zasługującymi na zaufanie i mogącymi zajmować odpowiedzialne stanowiska sędziów i prokuratorów».) . Szczególnie jaskrawie przejawiła się działalność spychalszczyzny w kompletowaniu i doborze kadr do organów służby sprawiedliwości. że nabór kandydatów należy prowadzić «spośród wyrobionych aktywistów partyjnych. s.. 27-28. praca W. s..: «Na służbie sprawiedliwości zaciążyło w latach poprzednich szkodliwe działanie spychalszczyzny. robotników wysuniętych przez partię do aparatu partyjnego. 192 . W latach 1951-1952 powołana przez szefa GZP WP Komisja Przeglądu Kadr zakwalifikowała do zwolnienia z sądownictwa wojskowego 81 sędziów. 29 Tamże.) Niski częstokroć poziom pracy organów wojskowych służby sprawiedliwości jest wynikiem tych właśnie braków kadry i jej poważnego zaśmiecenia elementami obcymi». względnie wysuniętych drogą awansu społecznego na stanowiska administracyjne. w sprawie ewentualnych działań partyjnych na rzecz naboru do wojskowych organów służby sprawiedliwości.. Stwierdza się w nim m. na zlecenie Zarządu Sądownictwa Wojskowego. która głosiła m. a 41 w drugiej kolejności. w niedostatecznym korzystaniu z doświadczeń radzieckich. która zgłosiła wniosek o zwolnienie z wojskowego wymiaru sprawiedliwości 67 oficerów jako obcych politycznie28. (. bryg. której autorzy stwierdzili już we wstępie: Zadaniem radzieckiego socjalistycznego prawa karnego jest ochrona przy pomocy ustaw 28 Por. Mariana Naszkowskiego do sekretariatu Biura Organizacyjnego KC PZPR z 30 maja 1951 r. in.. 28-29. Impulsem do tych ostatnich działań była uchwała Biura Politycznego KC PZPR z 21 marca 1951 r..) Z organów wojskowej prokuratury do zwolnienia 30 zakwalifikowano 79 oficerów. W 80% kandydaci mieli pochodzić ze środowisk robotniczych. nie mających formalnych kwalifikacji zawodowych. (. i których poziom polityczny i umysłowy uzasadnia skierowanie na stanowiska samodzielne sędziów lub prokuratorów wojskowych». asesorów i aplikantów sądowych na ogólną liczbę 196 oficerów. w słabej więzi z partią. 30 Tamże. (.wymiaru sprawiedliwości mówiła wyraźnie opublikowana w 1953 r.. mieć co najmniej 3-letni staż partyjny oraz wykształcenie powyżej 7 klas. 29-30. przy niedocenianiu możliwości przeszkalania ludzi klasowo nam bliskich. w niedostatecznej czujności w stosunku do wroga klasowego. Radzieckie prawo karne . in.specjalna Komisja.. przez wydawnictwo MON. W stanowiącej części uchwały pisano: «Oczyszczając systematycznie aparat sądowniczo-prokuratorski z elementów obcych. Równocześnie z działaniami szkoleniowymi nowej kadry służby sprawiedliwości trwała wymiana dotychczasowych kadr. Jeżeli uznać nawet za słuszne sprowadzenie procesu sądowego do reguł o zbieraniu i ocenie dowodów. «logiki procesu» nie można wyłącznie sprowadzić do reguł zbierania dowodów i ich wykorzystania . Przepisy procesowe. że te przepisy powstają i są opracowywane właśnie w ogniu klasowych przeciwieństw i klasowej walki.. wyd.przyp. ustawodawca zaś działa zawsze w interesach swojej klasy. 39. sędziowie. które normują tok zbierania i oceny dowodów procesowych. które wyrastają na ideologii burżuazyjnej» . urabiają tym samym świadomość sędziego na swój sposób .. którym włada panująca w danym społeczeństwie klasa. Przy ocenie mocy dowodowej tych lub innych okoliczności doniosłą rolę odgrywa ta postawa klasowa. 32 J. służącą do dławienia oporu przeciwników klasowych». Prawo dowodowe przepojone jest duchem klasowym. który to stalinowskie pojęcie państwa opublikował. J. to i w tym wypadku nie wolno zapomnieć o tym. Radzieckie prawo karne. A. jak również i całe prawo dowodowe (zasady dowodzenia. 193 . Poksiński. jeżeli się nie przezwycięży przeżytków burżuazyjnego światopoglądu prawniczego oraz «wszystkich 32 ideologicznych wypaczeń. K. Oto dlaczego nauki o dowodach nie można ograniczać wyłącznie do technicznej strony sprawy. Wyszyński.). . nie od Boga. 4. jaki jest dla niego najbardziej korzystny i praktycznie celowy. Józef Stalin rozumiał przez pojęcie państwa «maszynę w rękach klasy panującej.. s. W dziedzinie prawa dowodowego. klasyfikacja dowodów itd. cyt.) . a wszelkie dowody podlegają jego całkowicie dowolnej ocenie. Andriej Wyszyński (prokurator generalny ZSRR w okresie stalinowskim . w sposób taki. Mienszagin.. reguły te zaś ustala się w tenże sposób. Jak wszelkie dziedziny prawa jest ono ostrym i subtelnym narzędziem. które leży u podstaw tejże oceny.karnych państwa socjalistycznego przed przestępczymi zamachami wrogów socjalizmu i 31 zdemoralizowanych lub chwiejnych elementów w społeczeństwie radzieckim (. 31 W.) w całości w jakiejkolwiek mierze były kategoriami ponadklasowymi i apolitycznymi.. w dziedzinie tych reguł i przepisów. a więc muszą nosić na sobie piętno klasowego pochodzenia. opartych na zasadach marksistowsko-leninowskiej metodologii prawa. rolę decydującą przyznać należy temu kryterium.i to jako do reguł niezależnych rzekomo od klasowych interesów. A. podobnie jak i całe prawo. tzn. która to właśnie określa stosunek sędziego lub urzędnika śledczego do tych okoliczności. dowodził równocześnie konieczności szerokich studiów nad prawem. My. Wyszyński stwierdził: Jest jasne. zapładniających proces swoją specyficzną życiową treścią. które nakazują określony sposób postępowania przy zaistnieniu określonych faktów. Stwierdził przy tym. J. Warszawa 1953.przy ocenie tychże faktów. 542. Jest więc z gruntu błędne mniemanie. s. Zagadnienia teorii państwa i prawa. s. jakoby system dowodowy. Wyszyński wyłożył też swoistą teorię dowodów wolną od ideologicznych wypaczeń . do której dana osoba należy. Wyszyńska. iż pracy tej nie można wykonać. metoda wykrywania dowodów. Ten punkt widzenia nie da się z kolei oddzielić od osoby ani też od klasy oceniającego. że «logiki sądowego rozpoznawania spraw». Teoria dowodów sądowych w prawie radzieckimA. W swej książce pt. Por. W myśl tej teorii do skazania wystarczy przekonanie sędziego o winie. jak sobie tego życzy ustawodawca. Ona to właśnie warunkuje i określa ideologiczny punkt widzenia oceniającego dowody. Z. Warszawa 1952. że oskarżeni nie dostarczyli dowodów swej niewinności. zaś sądy sowieckie niejednokrotnie przyjmowały jako podstawę skazania okoliczność. które widzą swe podstawowe zadanie w tym. traktując ich zeznania jako dowód. 36 Tamże. jak i każdego człowieka są ze sobą nierozłącznie związane.. Czelcow .działała swoista zasada wentyla . może narazić na szwank całą sprawę w razie. że przyznanie się do winy oskarżonego może być dowodem w sprawie. nie to co faktycznie zeznawano na rozprawie. a mianowicie socjalistycznego przekonania sędziego uzbrojonego w socjalistyczną 35 świadomość prawną i prawdziwie naukową metodologię marksizmu-leninizmu . Warszawa 1949. Trzeba stwierdzić. W sądownictwie stalinowskim . Wyszyński w swej teorii dowodów wprawdzie stwierdzał. Radziecki system dowodów opiera się na zasadzie przekonania wewnętrznego. jedynymi filarami całego śledztwa. 63-64. Wyszyński stwierdził. Taka organizacja śledztwa. s. s.sąd automatycznie dawał im wiarę. W praktyce zarówno radzieckiej jak i PRL-owskiej przekonania o winie oskarżonego nabierał sędzia najczęściej już w chwili wręczenia mu aktu oskarżenia. w której zeznania podejrzanego są głównymi i.Biebutow.zarówno w ZSRR jak i w PRL . 308. gdyż uważał. 302. że w wypadku gdy oskarżony nie przyznawał się do winy lub świadek zeznawał na jego korzyść.. w postrzeganiu i ocenie tych lub innych faktów. Natomiast niektórzy radzieccy autorzy z dziedziny prawa procesowego (np. co gorsza. s. 194 . s. że sąd ma do czynienia z przestępcą i jego zadaniem jest wymierzanie kary. s.. aby obligatoryjnie zdobyć wyjaśnienia oskarżonego..Prawo to służy w pełni i niepodzielnie w każdym społeczeństwie interesom klasowym. która polegała na tym. 38 Czelcow . 286.powiadano w tym czasie). II.. Teoria dowodów sądowych w prawie radzieckim. Całokształt poglądów filozoficznych. politycznych. A. że przy ustalaniu prawdy sądowej (. że (. Sowietskij ugłownyj process. sąd nie dawał im wiary i nie brał pod uwagę tego co mówili. Dowodem było przy tym. cz. Charków 1929.) . Przeciwko takim 33 A. ale przestrzegał przed sytuacjami. 37 Tamże. że sam A. (. 33 (. 123. 35 Tamże. gdy jest ono jedynym dowodem. 34 Tamże.) oskarżony w sprawie karnej nie powinien być traktowany jako jedyne i najbardziej wiarygodne źródło tej prawdy.. Wyszyński.Biebutow38) uznali za niesłuszną zasadę tłumaczenia wątpliwości na korzyść oskarżonego. ani też przy 34 ich wyjednywaniu . J.) .. natomiast w wypadku gdy oskarżony przyznawał się do winy lub świadek go obciążał .. zawierające przyznanie się. s.) sąd radziecki nie jest skrępowany żadnymi formalnymi warunkami i wymaganiami ani odnośnie do oceny dowodów. Stwierdził wręcz. a nie orzekanie o winie lub niewinności oskarżonego ( winien nie winien . prawnych sędziego odgrywa wybitnie ważną rolę w jego stosunkach do rzeczywistości.siedzieć powinien . Wewnętrzne przekonanie i świadomość prawna 36 sędziego. Dlatego też nie można uznać za prawidłowe takiej organizacji i takiego kierunku śledztwa. 217. jeśli podejrzany zmieni 37 swe zeznania lub też wyprze się takowych . lecz to co sędzia kazał umieścić w protokóle. zaś sowiecki Sąd Najwyższy kasował wyroki z tego rodzaju uzasadnieniem39. s.. Wprowadzono więc w sądownictwie .nawet cywilnym kadencyjność sędziów. 22 maja 1946 r.15 sierpnia 1944 r. że sądy orzekają w składzie przewodniczącego i dwóch sędziów lub ławników. którzy nie godzili się ze zniesieniem niezawisłości sądów. Już wcześniej . wrogów ludu(czyli osób skazanych za przestępstwa polityczne). 22 maja 1951 r. Teoria dowodów. 40 J.co umożliwiało kierowanie przez partię.) zebraniu aktywu partyjnego wojskowych organów sprawiedliwości pułkownik Julian Giemborek zgłosił następujący wniosek: «Należałoby powołać do służby pewną ilość robotników i przydzielać do sądów. . wystarczy tylko wykazać jakikolwiek jego kontakt z przestępstwem lub z przestępcą. 2) Za współdziałanie można uznać jakikolwiek związek danej osoby z popełnionym przestępstwem (lub nawet tylko z przestępcą). którzy nie są zawodowymi sędziami . odpowiednich zaufanych towarzyszy. A. wszedł w życie dekret o wyjątkowym dopuszczaniu do obejmowania stanowisk sędziowskich. nie od Boga.. gdyż ufał radzieckim organom bezpieczeństwa i prokuraturze). których automatycznie skazywano na odpowiednie kary. do udziału w rozprawach.. Przy takim podejściu do wymiaru sprawiedliwości. Poksiński. pełnowartościowy dowód w sprawie (a w praktyce traktowane było często jako korona dowodów ). My. lecz wystarczy ją tylko uprawdopodobnić (tak aby sędzia nabrał przekonania o winie. praktycznie uczyć sądzić». sędziowie. Szef jednego z wojskowych sądów okręgowych stwierdził... 41. na tej zasadzie powstała cała kategoria prawna członków rodzin tzw. J. Po tej regulacji odeszli sędziowie. iż «sam podjąłby się 40 nauczyć ludzi» . wykazujące dostateczną znajomość prawa. Na jego mocy możliwość sądzenia uzyskały osoby znane ze swej działalności społecznej czy politycznej. Wyszyńskiego zasady oparcia systemu dowodów na socjalistycznym przekonaniu sędziego uzbrojonego w socjalistyczną świadomość prawną . cyt. lecz nie mające wykształcenia prawniczego. Wyszyński. 3) Przyznanie się oskarżonego do winy stanowi samodzielny. 291-193. które mogły być jedynym dowodem w rozprawach przeciw takim osobom. dekretem PKWN wprowadzono do sądownictwa sędziów niezawodowych i ławników. ale byli pewni politycznie. że praktyka stalinowskiego sądownictwa opierała się na trzech następujących zasadach: 1) By skazać oskarżonego nie jest konieczne udowodnienie mu winy w stu procentach. z tej zasady brała się swoista konieczność stosowania tortur wymuszających przyznanie się do winy osób niewinnych lub wymuszających odpowiednie zeznania świadków świadczących przeciwko nim. a w praktyce sędzia już od początku rozprawy miał takie przekonanie. która miała zapewnić ich dyspozycyjność wobec władzy. doprowadziło do tego... prokuratorskich i notarialnych oraz do wpisywania na listę adwokatów. Zastosowanie głoszonej przez A. W praktyce prawniczej 39 Por. Wyszyński. 195 . trzeba było zburzyć cały dotychczasowy system. cyt. wyd. wyd.. na (. s. którzy nie musieli mieć żadnych studiów prawniczych..skrajnościom występował nawet sam A. Wprowadzono też zasadę. zatem do skazania oskarżonego nie jest nawet konieczne uprawdopodobnienie (czy tym bardziej udowodnienie) popełnienia przez niego czynu przestępczego. Oficjalnym zadaniem tej organizacji było zwalczanie obcych szpiegów w armii.. a zwłaszcza podejmowanie decyzji o stosowaniu aresztu zapobiegawczego. Tymczasem przy naszym prawie procesowym.lat powojennych osobliwością był dekret z 14 marca 1945 r. odpowiedzialnych za pracę kontrwywiadowczą w szeregach Armii Czerwonej.w tym Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych43 podlegających Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego (potem Ministerstwu Spraw Wewnętrznych). W związku z tym policja i prokuratura prowadząca śledztwo wkładają maksimum wysiłku by uzyskać przyznanie się do winy podejrzanych. Przede wszystkim w praktyce organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości pokutuje . Zarządy Informacji Okręgów Wojskowych Warszawskiego. GZI MON został utworzony 11 marca 1945 r. 43 Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego (potem Ministerstwu Spraw Wewnętrznych) podlegały Wojska Ochrony Pogranicza i Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego. nadzór nad śledztwem. na które składały się: . Garnizonów.czyli kontrwywiadu wojskowego (spełniającego w państwach komunistycznych również funkcje policji politycznej). 42 Dopiero w III RP wprowadzono sądowy nadzór. które pozwala podejrzanemu i oskarżonemu kłamać i odwoływać zeznania.) Struktura organizacyjna i zadania tych instytucji były zbliżone a w okresie wojny praktycznie tożsame z odpowiednimi ogniwami radzieckiego kontrwywiadu wojskowego SMIERSZ45 oraz radzieckich organów bezpieczeństwa państwowego. Główny Zarząd Informacji stanowił kierowniczą strukturę dyspozycyjną podległych mu organów informacji WP . Na jej czele stanął Wiktor Siemionowicz Abakumow. w myśl której przyznanie się do winy oskarżonego może być traktowane jako dowód. (. 460-462. Wszystkie powyższe decyzje. Poza tym pozostały w naszym wymiarze sprawiedliwości bardzo liczne pozostałości systemu stalinowskiego. Piecuch. prokuratorom i policjantom. Funkcje wojskowych organów bezpieczeństwa spełniał Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego i podległe mu Zarządy Informacji rodzajów wojsk i Okręgów Wojskowych. 44 Por. mimo to jednak nie przywrócono instytucji sędziego śledczego. 41 Tamże.. 45 Organizacja SMIERSZ powstała w kwietniu 1943 r. Wydziały i Sekcje Informacji Korpusów. po reorganizacji specjalnych oddziałów NKWD. Wyszyńskiego. choć niewątpliwie bardzo ułatwia życie sędziom. Do tego celu służyła szeroka sieć informatorów. Wyszyński. Brygad.choć nieoficjalnie . jego funkcje .. wyd. W nowym systemie wymiaru sprawiedliwości nie było też miejsca dla instytucji sędziego śledczego. Zarząd Informacji Naczelnego Dowództwa WP. 41-42. cyt.tzn. Poprzednikiem GZI był utworzony 10 września 1944 r. traktowanie przyznania się oskarżonego do winy jako dowodu jest całkowicie nielogiczne. Akcje specjalne. Dywizji. s. Szkół Oficerskich i Pułków44. Uchwała Nr 683/55 Rady Ministrów z dnia 3 września 1955 r. s. jeżeli sąd tak postanowi. ma mocy którego uchylony 41 został zakaz należenia sędziów do partii politycznych . a następnie całkowicie przekazano w ręce sądów decyzje o tymczasowym aresztowaniu osób podejrzanych. Pomorskiego i Śląskiego. faktycznie jednak głównym jej zajęciem było wykrywanie wszelkich objawów niezadowolenia i tchórzostwa w szeregach własnej armii. . [w:] H.. miał wykonywać prokurator42. niejednokrotnie zaniedbując poszukiwania innych dowodów przed czym jak wspominaliśmy przestrzegał nawet sam A. Organizacja SMIERSZ podporządkowana była samemu Stalinowi jako przewodniczącemu Komitetu Bezpieczeństwa Państwa i wojennemu komisarzowi obrony. dla praktyki śledztw i rozpraw sądowych..podległe tym zarządom Oddziały.pozostałość socjalistycznej praktyki wynikłej ze stosowania teorii dowodów A. 196 . oznaczały jedno: o winie i karze faktycznie decydowały organy bezpieczeństwa.Zarządy Informacji rodzajów wojsk . przeniesionego z radzieckiego kontrwywiadu na stanowisko szefa Wydziału Informacji 1 Armii WP. że przekroczyła ona w sposób niedopuszczalny granice konieczności wynikające z uwarunkowań ustrojowych i geopolitycznych. a w 1949 r. po objęciu kierownictwa GZI nakazali rozbudować agenturę w wojsku do monstrualnych rozmiarów. Główny Zarząd Informacji WP wraz z podległymi mu organami. co 6. oficera NKWD. wedle którego. Pozwalało to stymulować i kontrolować jej działania oraz wpływać na podejmowanie szeregu decyzji przez polskie centra dyspozycji politycznej (Biuro Polityczne KC PPR (PZPR) i administracyjnej. praktycznie wszyscy merytoryczni funkcjonariusze Informacji WP byli wcześniej pracownikami radzieckich służb specjalnych. już co 5. a od 31 grudnia 1953 r. Piecuch. w 1945 r. Nieco inne dane podaje Z. s. kiedy to na 356 481 żołnierzy Wojska Polskiego agentura Informacji liczyła 24 025 osób. I tak: w 1947 r. a w 1952 r.. 1. jednostek i instytucji wojskowych. pułkownika Anatola Skulbaszewskiego. Nie ulega wątpliwości. radzieckie organa bezpieczeństwa państwowego zachowały swoje wpływy personalne w newralgicznych strukturach tej służby. . po zakończeniu działań wojennych. Akcje specjalne.. już co osiemnasty żołnierz był tajnym informatorem Informacji.. Wozniesieński i Skulbaszewski. co 8 oficer był agentem. 127. 239-240. ważniejszych garnizonów. w tym przede wszystkim SMIERSZ-a i NKWD. a w 1947 r. Największą liczbę agentury zanotowano w sierpniu 1952 r. sędziowie. wyd. cyt. 511. 139. Zarządy). jeden na 15. W tym okresie co 7 żołnierz WP był «na kontakcie» rezydenta bądź oficera Informacji. Analiza merytoryczna podejmowanych przez Informację WP działań operacyjnych.Zarządowi Informacji NDWP a potem GZI MON podlegały w okresie wojny Wydziały Informacji związków operacyjnych WP. 47 Por. jeden tajny współpracownik przypadał na 47 żołnierzy. Tkaczewa) w 1945 r. cyt. w dniu 28 kwietnia 1944 r. tamże. nie od Boga. 515. który następnie od 21 września 1946 r. W 1952 r. Znacznie większe nasycenie agenturą było w kadrze oficerskiej. przeniesionego na stanowisko oficera śledczego Wojskowej Prokuratury Polowej 1 Dywizji Piechoty WP. s. Informacja Wojska Polskiego została rozwiązana . był głównym narzędziem terroru w stosunku do Wojska Polskiego.. że (wedle W. powołano Wojskową Służbę Wewnętrzną (WSW) a w kilka dni później zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0013/org 46 z 21 I 1957 r. Działalność merytoryczna i organizacyjna Informacji WP oparta była na radzieckich wzorcach właściwych dla ochrony specyficznych interesów państwa totalitarnego. który następnie awansował dochodząc do stanowiska zastępcy szefa GZI47. kontrolnych i śledczych jednoznacznie wskazuje na zdecydowanie antynarodowy. jeden tajny współpracownik przypadał na 28 żołnierzy. szczególnie w latach 1944-1954. a w 1955 r. przez cały okres stalinowski. 103. Na działania GZI decydujący wpływ wywierali oficerowie służb specjalnych Armii Czerwonej. został zastępcą szefa GZI. O wzroście agentury w siłach zbrojnych świadczy fakt. szefem GZI. My. Ogólnie 46 J. wyd. z których na pierwszym miejscu należy wymienić dwóch: pułkownika Dymitra Wozniesieńskiego. znowu co 8. s. Poksiński. tj. Także w okresie późniejszym. 197 .2 i 3 Armii WP oraz szeregu jednostek samodzielnych a po wojnie struktury kontrwywiadu okręgów wojskowych (Wydziały. Także H. w dniu 29 maja 1943 r. Rozkazem nr 01 MON z 10 I 1957 r. Palski. charakter tej służby. Aż do sierpnia 1945 r.. Także Z. Poksiński. Tajnych współpracowników członków partii z chwilą wyboru do Komisji Partyjnych. 52 Por. do 19 kwietnia 1956 r.na podstawie materiałów kompromitujących . Akcje specjalne. że w 48 każdym plutonie powinien być przynajmniej jeden współpracownik służb tajnych . Jak widać wojskowe organy bezpieczeństwa PRL rozpracowywały również samą PZPR. Komitetów POP. informatorów .przyp.) .. Rezydentury organizowano w poszczególnych pododdziałach lub dla kilku pododdziałów. s. (. w praktyce zdarzało się jednak. wyd. podlegały one pracownikom operacyjnym Informacji i odciążały ich od nadmiernej ilości spotkań w agenturą. 255. cyt. 255. 256-257. a może i do dziś?). o podstawowych zasadach pracy z siecią agenturalno-informacyjną w rozdziale II. Piecuch. W praktyce jednak było nieco inaczej. Piecuch: Wedle ankiety przeprowadzonej przez autora. Szefa Głównego Zarządu Informacji Ministerstwa Obrony Narodowej z dnia 10 maja 1954 r. P. przez tajnych współpracowników i przez organy Bezpieczeństwa . c.Szefowie Oddziałów. o podstawach i zasadach pracy z siecią agenturalno-informacyjną. J. Warszawa 1992. że jeden rezydent kierował nawet 10 informatorami50. wśród agentów Informacji lub WSW (bez osób cywilnych) było 12% oficerów politycznych. sędziowie. który przyszedł do Ludowego Wojska Polskiego w czerwcu 1944 r. wg. Zatwierdzają oni również przeklasyfikowanych informatorów do kategorii agentów.. na generała brygady. awansowany w 1953 r.. do 26 czerwca 1954 r. cyt. My.).Szef Głównego Zarządu Informacji. 58. cyt. Egzekutyw OOP i Zarządów ZMP . . 48 Tamże. 49 Nie wolno dokonywać werbunków bez uzyskania uprzedniej pisemnej sankcji . Od sierpnia 1950 r. 51 Tamże.. 137. Posłusznym narzędziem w rękach GZI była prokuratura wojskowa i sądownictwo wojskowe.wyłączać z sieci . Palski. Oficerowie Informacji kierowali agentami. na stanowisko szefa prokuratury wojskowej 1 DP52. Centralne Archiwum Wojskowe.stosowano zasadę (na pewno obowiązującą do roku 1989. prezesem Najwyższego Sądu Wojskowego był pułkownik Wilhelm Świątkowski prawnik z Armii Czerwonej. wyd. Jak stwierdza H. który przed wojną był oficerem rezerwy WP. Oskarżał on osobiście w wielu procesach pokazowych. Szefa Głównego Zarządu Informacji Ministerstwa Obrony Narodowej z dnia 10 maja 1954 r. H. b. Naczelnym Prokuratorem Wojskowym był pułkownik Stanisław Zarakowski. Od 1 listopada 1950 r. 49 Instrukcja nr 04/Inf. informatorami). s. Wydziałów i Samodzielnych Sekcji Informacji. Rezydent powinien kierować 2 do 5 tajnymi współpracownikami (agentami. Cyt.. 198 . Instrukcja nr 04/Inf. Akcje specjalne. zgodnie z punktem 2a (wszechstronne sprawdzenie drogą oficjalną.. 5% członków władz 51 organizacji młodzieżowych...Szefowie Zarządów Informacji. agentów . rezydentami i informatorami. s. Agentura Informacji Wojskowej w latach 1945-1956. H. s. p. rezydentów i agentów . Według cytowanej Instrukcji Nie wolno werbować i wykorzystywać w charakterze tajnych współpracowników oficerów aparatu politycznego. Piecuch. 3 Sankcjonowanie werbunków stanowi: Udziela sankcji na dokonanie werbunku: a. 50 Por. 3% członków władz partyjnych różnych szczebli. wyd. których ogólnie określano mianem tajnych współpracowników. H. 1780/90/129. nie od Boga. Za kulisami bezpieki i partii. s. wyd.centrala kontrwywiadu. wyd..było w tym czasie Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i jego terenowe agendy. J. że elementem obciążającym Rokossowskiego był fakt. s.zarówno politycznego. Światło. Światło twierdził.. Na początku lat pięćdziesiątych byli to: gen. Mietkowskim. cyt. 8. na których kierownictwo MBP składało sprawozdania. s. pułkownik Dowkan . natomiast głównym narzędziem służącym nie tylko do walki informacyjnej ale również do sterowania całością cywilnego życia Polski . a podczas wojny pracował w Polskiej Policji Kryminalnej podlegającej niemieckiej Kripo.por. rzadko Mazur lub ktoś inny. zaś radzieckim kontrolerem pułkownik Gajewski. który prowadził na niego teczkę53. cyt. został powołany na stanowisko polskiego ministra obrony narodowej. oprócz wiceministrów nadzorujących pracę poszczególnych departamentów. 22.pomocnik ministra do spraw Wojsk Ochrony Pogranicza i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego..w 1953 r.komendant Milicji Obywatelskiej 55. u którego odbywały się regularnie konferencje. przed nim bezpośrednio odpowiedzialni. a nawet kulturalnego . II Departament . skierowanego przeciwko działalności zagranicznych wywiadów. wyd. Na szczeblu warszawskim działalność aparatu bezpieczeństwa podlegała politycznie Bierutowi. Świetlikiem i Ptasińskim. s. Akcje specjalne. że jego brat był przed wojną wyższym oficerem służby śledczej polskiej Policji Państwowej. a nawet go popierał. który 6 listopada 1949 r. faktycznie decydujący głos miał główny doradca radziecki generał NKWD Lalin. J. meldowało o zamierzonych akcjach i otrzymywało instrukcje od Bieruta. funkcjonowali tzw. Z tym bratem marszałek K. 53 Por. Czasami byli obecni niektórzy dyrektorzy departamentów54.dyrektor Departamentu Ogólnego odpowiedzialny za magazyny broni oraz pułkownik Wolański . 54 Por. 55 Por. tamże. 56 Por. Informacja wojskowa miała stosunkowo ograniczony zasięg działania.Całością spraw wojskowych w okresie stalinowskim kierował przeniesiony z ZSRR do Polski marszałek Konstanty Rokossowski. Rokossowski utrzymywał stosunki. . Wiedział o tym X Departament MBP. Dyrektorem tego departamentu był pułkownik Antosiewicz. 199 .Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego składało się z następujących departamentów: I Departament . jak społecznogospodarczego. Światło. Huebner . Według relacji Józefa Światły56.archiwa MBP. W konferencjach tych ze strony partii brali udział oprócz Bieruta również Berman i Minc. pomocnicy ministra. Jednak również na niego ludzie Berii gromadzili materiały kompromitujące. H. W samym MBP. s. 21-22. Formalnie na czele Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego stał minister Stanisław Radkiewicz. W okresie stalinowskim MBP wraz z podległym mu aparatem stanowiło coś w rodzaju państwa w państwie. Płk Wolański był drugim wicedyrektorem III Departamentu MBP . w szczytowym okresie swego rozwoju . tamże. Ministerstwo było reprezentowane przez Radkiewicza wraz z wiceministrami Romkowskim. Piecuch. 22-25.dyrektor Departamentu Ochrony Rządu. Za kulisami bezpieki i partii. 276. cyt. Rokossowski kontaktował się bezpośrednio z Moskwą. Na jego czele stał radziecki pułkownik Taboryski. J. kontrolując nawet samą partię. radziecki pułkownik Grzybowski . aż do swojej ucieczki na Zachód . X Departament . a zwłaszcza frakcję prawicowo-nacjonalistyczną i trockistowską (inaczej mówiąc miał on dbać o czystość szeregów partyjnych). Dyrektorem tego departamentu był pułkownik Andrzejewski (który przedtem był dyrektorem gabinetu ministra Radkiewicza). współpracowała z NKWD. IV Departament . wodny i powietrzny. podlegał on gen.prowadził on kartoteki aktywu partyjnego powyżej sekretarzy wojewódzkich. Dyrektorem tego Departamentu była osławiona Luna Bristigerowa. zaś radzieckim doradcą pułkownik Szaraburin.oficjalnie miał za zadanie ochronę wyznań religijnych przed wpływami zachodnimi i dywersją. W praktyce oznaczało to kontrolę tych dziedzin i ewentualne interweniowanie w wypadku stwierdzenia odchyleń od nakazanej przez władze linii postępowania. chemicznego i górnictwa przed szpiegostwem. Nie ulega wątpliwości.zajmował się ochroną przemysłu ciężkiego. VIII Departament . Jego dyrektorem był pułkownik Duljasz.prowadził śledztwa we wszystkich sprawach z wyjątkiem tych. że X Departament był w omawianym okresie najważniejszym i najbardziej wpływowym departamentem MBP. in.stanowił kontrwywiad PZPR.zajmował się zwalczaniem wszelkich ruchów podziemnych.podpułkownik Józef Światło. a także rozpracowywanie działalności polskiej przedwojennej policji i jej konfidentów. w Miedzeszynie pod Warszawą. własnym pawilonem w więzieniu mokotowskim i własnymi willami-więzieniami m. VII Departament .prowadził wywiad za granicą. Dyrektorem tego Departamentu wówczas był pułkownik Gałczewski. wreszcie gromadzenie materiałów dotyczących konfidentów i współpracowników Gestapo w okresie okupacji. Na jego czele stał pułkownik Anatol Fejgin.do jego zadań należało zwalczanie dywersji i zagranicznych (z wyjątkiem oczywiście radzieckich) wpływów w partiach politycznych (oprócz PZPR) oraz związkach zawodowych i organizacjach młodzieżowych. Departament Śledczy . rolnictwie. Jego dyrektorem był były radziecki oficer pułkownik Sienkiewicz. a jego zastępcą był . sabotażem i dywersją. V Departament . Dyrektorem tego Departamentu był pułkownik Zabawski. kartoteki członków Biura Politycznego i innych naczelnych władz partyjnych i rządowych (dysponentem tych materiałów był Bierut).organizował i nadzorował obozy pracy przymusowej i więzienia.zajmował się walką z tzw. Dla ułatwienia działalności X Departament rozporządzał własnym wydziałem śledczym. W praktyce zadania X Departamentu były jeszcze szersze . które dotyczyły członków partii i rządu. walka z wpływami polskiego przedwojennego wywiadu wojskowego. sabotażem i dywersją w przemyśle lekkim.nadzorował transport lądowy. Na czele tego Departamentu stał podpułkownik Górecki. bankowości i spółdzielczości. te bowiem podlegały X 200 .III Departament . zwalczający wszelkie odchylenia w partii. Do zadań tego Departamentu należało również zwalczanie obcych wywiadów w Polsce (zwłaszcza gdy przenikały w szeregi PZPR). IX Departament . szpiegostwem. Romkowskiemu. W praktyce kierował walką z Kościołem. XI Departament . VI Departament . która już w 1939 r. 23.. Biuro Wojskowe . którą wydawał funkcjonariuszom. ochroną Bieruta zajmował się wicedyrektor departamentu radziecki oficer podpułkownik Lachowski. Departament Szkoleniowy . że Różański pochodzi ze syjonistycznej rodziny. który chwalił się wobec J. Radkiewicza. Światły. pomagał mu inny radziecki oficer podpułkownik Banulewicz.ojciec Różańskiego. pełniący funkcje łącznika między MBP a tzw. Za kulisami bezpieki i partii. wydawaniem przepustek granicznych itp. cyt. Cały ten olbrzymi aparat MBP służył do sterowania i terroryzowania społeczeństwa. decydującym w sprawach szkolenia ideologicznego i politycznego aparatu bezpieczeństwa. a równocześnie sam był terroryzowany . jego dyrektorem był w tym czasie radziecki oficer pułkownik Faustyn Grzybowski. Światło.reakcjonistów. cyt.Departamentowi. Rzeczywiście . a także samemu Różańskiemu.o czym np. 22-25.. kontrolowanych wyłącznie przez pierwszego wiceministra gen. złoto i inne kosztowności. dr Goldberg był przed wojną jednym z redaktorów Hajntuw Warszawie. a o jej wykorzystaniu decydowali w praktyce wyłącznie Bierut. Departament Finansowy . w 1953 r. wyd.dysponował dalekopisami oraz wszystkimi telegraficznymi i telefonicznymi połączeniami z zagranicą. osób podejrzanych . Światło..mieściła się w MBP i zawierała dewizy. agent NKWD jeszcze z okresu przedwojennego57.jak twierdzi Światło . Dyrektorem tego Departamentu był w tym czasie płk Józef Kratko.prowadził szkolenie zarówno polityczne jak i zawodowe personelu MBP i całego aparatu bezpieczeństwa. na specjalnej odprawie u min. W ramach tej walki Bristigerowa napisała donos do NKWD. Por. s. Romana Romkowskiego. Tajna Kasa Biura Politycznego . Dyrektorem tego Departamentu był radziecki oficer płk Kisielow.był odpowiedzialny za magazyny broni. s. Dyrektorem tego Biura był płk Grabowski. 201 . zajmował się też podsłuchem rozmów telefonicznych i nasłuchem oraz zagłuszaniem zagranicznych stacji radiowych z Zachodu w języku polskim. że między Różańskim a Bristigerową toczyła się ostra walka podjazdowa. że ma dłuższy staż w NKWD niż Bristigerowa. Departament Łączności . Dyrektorem jego był płk Dowkan. Treść tego donosu była znana X Departamentowi. Za kulisami bezpieki i partii. jego szefem był oficer radziecki pułkownik Mikołaj Orechwa. Departament Ogólny . Światło podaje. wyd. Departament Personalny .zajmował się ochroną najwyższych władz partyjnych i państwowych. sektorem specjalnym KC. mówił szef Biura do Spraw Funkcjonariuszy 57 J. J. 58 Por. J. a starszym inspektorem był inny radziecki oficer major Wackiel. dysponował nią wiceminister Romkowski.zajmował się sprawami kadrowymi.zarządzał finansami MBP z wyjątkiem specjalnych funduszów operacyjnych. Dyrektorem tego Departamentu był osławiony pułkownik Józef Różański.przygotowywało plany mobilizacyjne i obozy internowania na wypadek wojny. Większość personelu tego Departamentu stanowili Rosjanie i Białorusini oraz Żydzi. a ponadto zajmował się tego rodzaju sprawami jak wysiedlanie niepożądanych osób z pasów przygranicznych. Departament Ochrony Rządu . zajmując się również przeprowadzeniem aresztowań tzw. Berman i Minc58. drugim wicedyrektorem tego departamentu był radziecki podpułkownik Klarow. Dyrektorem tego Departamentu był w omawianym okresie radziecki oficer pułkownik Suszek (dawniejszy szef łączności w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego). ale również amatorów łatwej kariery niezależnej od wyników pracy. była w Polsce prowadzona bardzo szybko i w dużej mierze w sposób sprzeczny z polskim kodem społeczno-kulturowym. Zgodnie z zasadami socjotechniki propagandy. a nawet mordowano. awans społeczny.propagowano mianowicie tzw. Totalna indoktrynacja narodu polskiego W ścisłym kierownictwie politycznym partii za aparat bezpieczeństwa odpowiedzialny był Jakub Berman. była zasada masowości i długotrwałości działania. z których wykorzystywano tylko nieliczne . że co roku zwalnia się ze służby i aresztuje personel. a w związku z tym podlegały mu takie instrumenty sterowania społecznego i walki informacyjnej jak propaganda.jak wspomnieliśmy wcześniej . Było to działanie propagandy . działania zmierzające do przekształcenia świadomości społecznej powinny być prowadzone stopniowo. Awansem tym miało być przeniesienie się ze wsi do miasta. wstąpienie do partii itd. wbrew stereotypom . 5. stanowiska kierowniczego. Co więcej wielu bohaterów z okresu II wojny światowej prześladowano.rycerskiemu i męczennika. Propagandę i indoktrynację prowadzono w skali masowej wszędzie i stale. której miała ona służyć. męczennika i szlachecki. którą wykorzystywano w procesie indoktrynacji naszego narodu w okresie stalinowskim. nauka czy 202 . co wkrótce zaowocowało powstaniem tzw. Jedynie stereotyp szlachecki był w propagandzie partyjnej i państwowej PRL wykorzystywany w zdegenerowanej formie . nauka wraz ze szkolnictwem i kultura. Oczywiście w rezultacie po pewnym czasie uzyskano efekt znieczulenia na tę propagandę. zdobycie wykształcenia. stwierdzając.płk Siedlecki. Ten motyw faktycznie chwycił w skali masowej. Nie było takiej dziedziny życia społecznego. który również sprawował kontrolę nad sprawami ideologii. przy wykorzystaniu istniejącego w społeczeństwie kodu społeczno-kulturowego i funkcjonujących w nim stereotypów. która szybko się zdegenerowała.2. których mało interesowała ideologia. Indoktrynacja ta była wówczas prowadzona w dużej mierze wbrew podstawowym zasadom socjotechniki propagandy. do której by się ona nie wciskała w sposób nachalny. Podstawową zasadą socjotechniki propagandy. który starczyłby do obsady 6 powiatowych urzędów bezpieczeństwa.i nie tylko propagandy. które według obowiązujących wówczas koncepcji marksistowsko-leninowskich miały służyć przede wszystkim do indoktrynacji ideologicznej społeczeństwa. Podstawowe elementy tego kodu to .najbardziej proste i prymitywne. Nic dziwnego. w okresie stalinowskim. Tymczasem propaganda komunistyczna zajmowała się opluwaniem polskich bohaterów (nie tylko z okresu ostatniej wojny) i w ogóle dużej części polskiej tradycji.trzy stereotypy: rycerski. nomenklatury. Natomiast indoktrynacja marksistowska. Zarówno w szeregach partii jak i w murach wyższych uczelni znalazło się bardzo wielu ludzi (a w miarę upływu czasu i postępów budownictwa socjalistycznego było ich coraz więcej). co dało znać o sobie już w okresie kryzysu związanego z procesem destalinizacji w 1956 roku. przyciągając jednak nie tylko zwyczajnych ludzi chłopów i robotników . że naród polski był niejako impregnowany przeciw tego rodzaju propagandzie i indoktrynacji. Na posiedzeniu Komitetu Wykonawczego I Kongresu Nauki Polskiej w dniu 8 września 1950 r. mających wieloletnią tradycję społecznych instytucji naukowych . chodziło o to. że represje i prześladowania policyjne i administracyjno-sądowe. w których funkcjonuje stereotyp uczonego rabina. Większość ludzi programujących indoktrynację ideologiczną w Polsce na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych.należało rozpocząć od wskazania punktów stycznych marksizmu i katolicyzmu. W miejsce dawnych. eksponując zasadnicze różnice między materializmem a fideizmem (idealizmem) w sferze ontologii.który stał się w tym czasie jedyną ostoją niezależności od partii i sterowanego przez nią państwa. które stosowano w ZSRR. w skali masowej i w dłuższym okresie czasu. że należy zapewnić udział w strukturze Akademii czynników rządowych ze względu na słabość ideologiczną większości naszych uczonych .jeżeli miała być skuteczna .. W sferze zaś filozofii można było wskazywać daleko idące pokrewieństwo między epistemologią marksistowską i tomistyczną. Nauka polska po II wojnie światowej . s. indoktrynację marksistowską (podobnie zresztą jak każdą inną) . jedynie słusznych . która miała być sztabem generalnym armii polskich uczonych. odkrytych przez klasyków marksizmuleninizmu (nieomal przez nich objawionych ). Zgodnie więc z zasadami socjotechniki propagandy.idee i instytucje. Tomasza z Akwinu z lichwiarskim wyzyskiem w średniowieczu. jak i osób prześladowanych. ustalono. Marksowską teorię wartości dodatkowej i walkę z wyzyskiem prowadzoną przez marksistów. Rozpoczęto w tym czasie akcję etatyzacji i ideologizacji polskiej nauki i polskiego szkolnictwa. W ramach indoktrynacji marksistowskiej mało czasu poświęcano nauce samodzielnego stosowania metody dialektycznej. nie mogła natomiast dać trwałych rezultatów w środowiskach polskich. z udziałem ministra Adama Rapackiego. by Akademia mogła być terenem walki ideologicznej w kołach 59 naukowych . Tymczasem propaganda partyjno-państwowa w PRL zajmowała się głównie propagowaniem tzw. 143-144. natomiast przedstawiano marksizm jako zbiór prawd naukowych . Ta metoda indoktrynacji mogła ewentualnie być skuteczna w środowiskach żydowskich. Hübner. bezkrytycznie stosując metody wzorowane na tych. 203 . Od tysiąca lat integralną częścią polskiej kultury narodowej jest religia katolicka. wspomagające indoktrynację. lecz także naukę. która zrosła się z naszym kodem społeczno-kulturowym. można było przedstawić jako kontynuację walki św. natomiast chodziło im głównie o osobistą ułatwioną karierę za wszelką cenę. 59 P.takich jak Polska Akademia Umiejętności i Towarzystwo Naukowe Warszawskie . prawdopodobnie nie zdawała sobie sprawy z opisanych wyżej prawidłowości. Funkcjonujący w polskim narodzie stereotyp męczennika powodował. powołano do życia biurokratyczną strukturę w postaci Polskiej Akademii Nauk (odpowiednik Akademii Nauk ZSRR). kulturę i szkolnictwo. naukowego światopoglądu. do których interpretacji uprawnieni są tylko partyjni uczeni w piśmie .w dniu 30 października 1951 r. Podstawą tych metod była totalna indoktrynacja ideologiczna połączona z biurokratyzacją poszczególnych dziedzin życia społecznego obejmująca nie tylko zwyczajną propagandę. przynosiły skutki przeciwne do zamierzonych. Warszawa 1987. kroczących w pierwszym szeregu budowniczych socjalizmu w Polsce .wykonywany zawód. podnosząc autorytet zarówno Kościoła . czy debata na temat osiągnięć Łysenki (radzieckiego biologa profesora-szarlatana . Kierownik Wydziału konsultował ważniejsze decyzje z sekretarzem KC. że polityczny stan kadry asystenckiej jest gorszy niż kadry profesorskiej. W dyskusji nad referatem A. Wytyczne do akcji N(N . J.przyp.) Do życia naukowego wprowadzono publicystykę. Rapacki dowodził: «Przy wszystkich wysiłkach i sukcesach w walce o starą kadrę nie dokonamy decydującego przełomu w walce o ideologiczną treść i sens nauczania bez wychowania nowej. K. samokrytykę.decyzje programowo-organizacyjne i sprawy personalne. projekt organizacji I Kongresu Nauki Polskiej omawiało Biuro Polityczne. odbył się wspomniany Kongres. ten zaś prowadził rozmowy z członkiem Biura Politycznego Jakubem Bermanem. Wiemy natomiast.). W procesie walki o nową 60 naukę kryły się często w kostiumie ideologicznym grupowe i jednostkowe interesy . Eksponowano tezy Stalina . Z wzorów pracy ogólnopartyjnej przenoszono do środowiska naukowego takie formy działania jak: kampanie. Po reorganizacji w lipcu 1949 r. Działania dziedzinowych kierowników frontu koordynował nieliczny zespół etatowych pracowników Wydziału Nauki i Szkół Wyższych KC PZPR. W tym czasie Rada Główna do Spraw Nauki i Szkolnictwa Wyższego zeszła do roli organu wykonawczego Ministerstwa Szkół Wyższych i Nauki. «dawną» i «nową». s. obradowało plenum KC PZPR.przyp. 99-100..W ramach «akcji N» partia przejęła pod kontrolę przede wszystkim dwa najważniejsze odcinki frontu nauki . W lutym 1950 r. Operowano w dyskusji dychotomicznym podziałem na naukę «burżuazyjną» i «socjalistyczną». Pojawili się zwolennicy cytatologii.. dla resortu była to droga znacznie 61 prostsza i łatwiejsza w wykonaniu . Tu musi niedługo nastąpić gruntowny przełom przy zastosowaniu rewolucyjnych metod szkolenia tej kadry». W terenie sprawami uczelni zajmował się jeden z instruktorów wydziału propagandy danego komitetu wojewódzkiego. Oficjalny charakter miała dyskusja o wypowiedziach Stalina na temat językoznawstwa. 100-101. rozpoczęły szeroko zakrojoną akcję popularyzacji problematyki ideologicznej. według którego w dniach od 29 czerwca do 2 lipca 1951 r. Zgodnie z wytycznymi władz partyjnych «Nowe Drogi» (organ teoretyczny i polityczny KC PZPR .nauka) zostały sformułowane w niepublikowanej uchwale Biura Politycznego KC PZPR z 23 czerwca 1949 r. Edwardem Ochabem. Prezydium Rady było coraz bardziej tożsame z kierownictwem resortu. 60 Tamże.«największego uczonego naszych czasów». Rzucono hasło ofensywy ideologicznej . J. 61 Tamże. na którym referat Zagadnienia kadr w świetle zadań Planu Sześcioletniego wygłosił Zenon Nowak. a następnie inne periodyki.). zapowiedziano propagowanie marksizmu i włączenie nauki do pracy nad wykonaniemPlanu Sześcioletniego. powołano Komitet Wykonawczy I KNP. złożone z kierowników poszczególnych odcinków frontu nauki. Celem ofensywy miało być wyizolowanie elementów zdecydowanie reakcyjnych w środowisku naukowym. który zgodnie z wytycznymi władz politycznych przygotował scenariusz. eksponujący zdania klasyków marksizmu jako dowód poprawności metodologicznej. wspartą o autorytet władzy. W dniach 15 i 16 lipca 1950 r. w sprawie Kongresu Nauki. Przy Wydziale działało kolegium. 204 . akcje. K. opartą na dorobku nauki radzieckiej. Nie zapomniano też oczywiście o metodzie administracyjnej selekcji asystentów i adiunktów. W listopadzie 1949 r. (. swojej kadry pomocniczych sił naukowych. s. historii oraz ekonomii politycznej. Schaffa. Przykładem polemicznych prac może być broszura Bronisława Baczki «O poglądach filozoficznych i społeczno-politycznych Tadeusza Kotarbińskiego». 63 Tamże. nr 2) wskazywał że «wszelkie deklarowanie ponadklasowości. Kierunki te uznano więc za newralgiczne kadrowo. ich absolwenci uzyskiwali prawo rozpoczęcia studiów na normalnych uczelniach. Zygmunt Bauman był politrukiem w KBW. które nie ukończyły pełnej szkoły średniej i nie zdały normalnej matury. 62 Aby ułatwić przyjęcie na wyższe studia osobom. dotyczyło wyłącznie osób mających rekomendacje władz partyjnych. Ajdukiewicz. Instytut Kształcenia Kadr Naukowych zaczęto organizować jedynie z koncepcją późniejszego dyrektora. Wydziały IKKN dzieliły się na katedry. Korzystały też z sytuacji wszelkiego rodzaju miernoty. zaś Seweryn Bialer był kierownikiem wydziału politycznego KG MO. Emil Adler w artykule «Partyjność filozofii i nauki». Ideą wokół której koncentrowała się działalność pracowników IKKN była koncepcja «partyjności nauki». Ingarden. którzy nie odpowiadali ideologicznym kryteriom odsunięto od kształcenia młodej kadry. zorganizowana przy współudziale «Nowych Dróg» 4 grudnia 1950 r. Ossowski. W toku zajęć słuchacze IKKN mieli prowadzić własne wykłady w Szkole Partyjnej oraz w uczelniach warszawskich. Profesorami i docentami mianowano wielu politycznie pewnych . poświęcona omówieniu znaczenia prac Stalina o językoznawstwie. Nic więc dziwnego. jest obłudą i 63 świadomym stawaniem w służbie imperialistycznej burżuazji i jej niedobitków u nas» . że słuchacze IKKN (analogicznie jak jej wykładowcy) rekrutowali się z kadr MBP. Większość przyszłych wykładowców odbyła parotygodniowy kurs specjalny w placówkach radzieckich. Tatarkiewicz i wielu innych.podobnie jak Mieczysław Rakowski. który miał ukończone studia prawnicze przed wojną na uniwersytecie we Lwowie i zrobił wojenny doktorat w ZSRR z zakresu filozofii). 101-102. Przygotowywali też na seminariach własne doktoraty. Warto przypomnieć. w pierwszych latach po wojnie. Zakładano. Włodzimierz Brus i Bronisław Baczko w wojsku .w ciągu jednego roku lub dwu lat przerabiano kurs szkoły średniej. a więc zagadnieniu należącym do nadbudowy. Kotarbiński. którzy nie mieli ukończonych wyższych studiów (wyjątek w tym gronie stanowił profesor Adam Schaff. Pierwszym publicznym wystąpieniem pracowników IKKN była sesja teoretyczna. W marcu 1950 r.Zgodnie z tą koncepcją tych starych profesorów. a zdarzali się wśród nich nawet tacy. ponadpartyjności w zagadnieniu filozofii. 205 . ale istniała możliwość pominięcia i tego wymogu62. wspominano też doświadczenia dawnego Instytutu Czerwonej Profesury. uformowano trzy wydziały: filozofii z teorią państwa i prawa. aparatu politycznego wojska i milicji. kierownicy tych katedr posiadali w większości etaty w zwykłej uczelni. s.np. A. na łamach PAN-owskiej «Nauki Polskiej» (1953. Musieli więc odejść na boczny tor tacy wybitni profesorowie jak Czekanowski. Była to jedna z metod przyspieszania tzw. aparatu partyjnego oraz organizacji młodzieżowych . organizowano tzw. a pojęcia naukowe zastępowali stereotypami. Kształcenie w IKKN miało trwać trzy lata. Po ukończeniu takiego kursu lub studium. awansu społecznego osób o odpowiednim pochodzeniu społecznym i postawie politycznej. którzy przedtem najczęściej niewiele mieli wspólnego z pracą naukową. Do szybkościowego kształcenia kadry naukowej w humanistyce utworzono Instytut Kształcenia Kadr Naukowych. kursy zerowe oraz uniwersyteckie studia przygotowawcze. że absolwenci IKKN wnosili do nauki i dydaktyki język charakterystyczny dla wojny psychologicznej. które działalnością polityczną pomagały sobie w karierze naukowej. iż kandydaci będą mieć ukończoną szkołę średnią. na których w przyspieszonym tempie . 64 Eddingtona i innych. tj. Ta mechanistyczna. a np. naukowemu pojmowaniu praw życia społecznego. metafizyczna pseudonauka daje się doskonale kojarzyć z idealizmem w filozofii. twórca polskiej cybernetyki profesor Marian Mazur. wniosek. Z kolei pod hasłem Cybernetyka czytamy w cytowanym Słowniku: (. Warszawa 1955.. wyciąga Einstein w ogólnej teorii względności antynaukowy wniosek o równej prawomocności systemu Kopernika i Ptolomeusza. (. dążenie do przekształcenia robotnika w dodatek do maszyny. Radzieccy fizycy i filozofowie obalili szereg antynaukowych twierdzeń zwolenników Einsteina. P.. W cybernetyce ujawnia się w sposób jaskrawy jeden z podstawowych rysów światopoglądu burżuazyjnego .) Einstein ignoruje rzeczywistą podstawę teorii względności . stworzona w USA po drugiej wojnie światowej i szeroko propagowana również w innych krajach kapitalistycznych. 76-77. (. Rozental. Twierdzenie to jest z gruntu fałszywe i antynaukowe...... s. którzy dogadali się aż do realności czwartego wymiaru przestrzeni... (. Pawłowa i marksistowskiemu. P. Przedstawia on tę teorię jako wniosek z pewnych rzekomo konwencjonalnie przyjętych postulatów.słuszne pojmowanie materii. (. pozwalających «opisać» zależności między wielkościami przestrzennymi i czasowymi. Krótki słownik filozoficzny.) Podżegacze do nowej wojny światowej wykorzystują cybernetykę do swych brudnych celów. 682-683. psychologii. przetłumaczony na język polski i wydany w 1955 roku. genetyczną jedność układu słonecznego i prowadzi do bezsensownych wniosków w rodzaju wniosku o nieskończonej prędkości ruchu oddalonych ciał niebieskich względem (obracającej się) Ziemi.].jego antyhumanitaryzm..) .Aby się przekonać co to oznaczało w praktyce naukowej. że równie słuszne jest twierdzenie przypisujące Ziemi ruch wokół Słońca (i układu słonecznego). narzędzie produkcji i wojny.. Uprawianie cybernetyki było w krajach komunistycznych w okresie stalinowskim zakazane. Błędy Einsteina są świadectwem tego. Idealistycznej interpretacji teorii względności uchwycili się obskuranci i mistycy. Berman i inni organizatorzy ówczesnego życia naukowego w Polsce i ich radzieccy nauczyciele.. ponieważ neguje ono materialną. postać współczesnego mechanicyzmu. za dorobek z tej 64 M. 206 . socjologii. warto przytoczyć pewne charakterystyczne cytaty z prac naukowych .. Zarazem zmierza ono do zdyskredytowania wielkiego rewolucyjnego odkrycia Kopernika. 65 Tamże. musiał w tym czasie tworzyć swą cybernetyczną teorię układów samodzielnych potajemnie. (.) Cybernetyka jest w istocie skierowana przeciwko dialektyce materialistycznej.reakcyjna pseudonauka. jak słuszna teoria fizyczna w warunkach ogólnego gnicia kultury burżuazyjnej zostaje wypaczona i jest wykorzystywana przez idealizm. Judin [red.. skończoności świata i tym podobnych nonsensów. Swoistym katechizmem partyjnej filozofiia la Adler był Krótki słownik filozoficznypod redakcją M. Rozentala i P. Judina. s. Pod hasłem Teoria względności czytamy w nim: (. przeciwko współczesnej fizjologii naukowej ugruntowanej przez I.) Wychodząc z wypaczonej interpretacji zasady względności. oficjalnie uprawiając naukę o termoelektryczności. jak twierdzenie przypisujące Słońcu ruch wokół Ziemi.) Cybernetyka jest więc nie tylko ideologiczną bronią reakcji imperialistycznej.) . które spełniały postulat partyjności tak jak ją rozumiał Adler. ale i 65 środkiem realizacji jej agresywnych planów wojennych . dziedziny uzyskał doktorat i tytuł profesora nadzwyczajnego, potem zaś gdy po 1956 roku można już było w PRL uprawiać cybernetykę i mógł oficjalnie zająć się tą dziedziną, nie uzyskał już tytułu profesora zwyczajnego 66. Rezultat był taki, że nauka zachodnia - zwłaszcza amerykańska - oprócz wyprzedzenia związanego z tym, że cybernetyka jako współczesna, zmatematyzowana dyscyplina naukowa powstała w USA, uzyskała jeszcze dodatkowe wyprzedzenie spowodowane zakazem uprawiania cybernetyki w bloku komunistycznym. Dopiero na skutek interwencji radzieckich wojskowych zakaz ten został cofnięty. Pod hasłem Psychologiczna szkoła w socjologiiznajdujemy w cytowanym Słowniku następujące informacje: (...) - reakcyjna, antynaukowa teoria rozwoju społecznego, która szczególnie rozpowszechniła się w epoce imperializmu w Stanach Zjednoczonych, w Anglii i Francji. Szkoła psychologiczna w socjologii zwraca się przeciw materialistycznemu pojmowaniu dziejów; chce ona udowodnić, że podstawą społeczeństwa jest psychika ludzi i że od psychiki zależy ekonomiczne i polityczne życie społeczeństwa. (...) Jednym z założycieli szkoły psychologicznej w socjologii jest reakcyjny socjolog francuski G. Tarde (1843-1904), który wystąpił z tzw. teorią naśladownictwa. Według Tarde'a całe życie społeczne jest podporządkowane tkwiącemu w naturze ludzkiej instynktowi naśladownictwa. (...) Lud jest dla Tarde'a przede wszystkim zwykłym wykonawcą cudzej woli; odmawia on ludowi jakiejkolwiek inicjatywy twórczej. Na tej podstawie Tarde twierdzi, że klasa robotnicza potrzebuje kierownictwa kapitalistów. Śladem Tarde'a reakcyjne idee szkoły psychologicznej rozwijali socjologowie amerykańscy F. Giddings i L. Ward. Obaj oni, uznając za główne siły napędowe rozwoju społecznego uczucia, myśli, zdolności i pragnienia ludzi, głoszą, że kapitalistyczny sposób produkcji jest nieodzowną konsekwencją «normalnej» psychiki ludzkiej. (...) W Ameryce współczesnej przedstawiciele psychologicznej szkoły w socjologii - Rosa, Bogardus, Bernard i inni - głoszą, iż «stuprocentowi» Amerykanie są ludźmi posiadającymi «wyższą» psychikę i na tej podstawie wzywają do ustanowienia władzy amerykańskiego kapitału finansowego nad światem. Pomagając w podżeganiu do wojny twierdzą oni, że u podstaw ludzkiego postępowania leży rzekomo specyficzny «instynkt wojowniczości». Wielu przedstawicieli psychologicznej szkoły w socjologii 66 Gdy po 1956 roku zdjęto z cybernetyki tę swoistą naukowo-polityczną ekskomunikę , podstawowe cybernetyczne dzieła M. Mazura zostały wydane w Polsce - Cybernetyczna teoria układów samodzielnych (1966), Jakościowa teoria informacji (1970) oraz Cybernetyka i charakter (1976), zaś Jakościowa teoria informacji, została nawet przetłumaczona na język rosyjski i wydana w ZSRR. Nigdy jednak władze PRL nie zgodziły się na to, by M. Mazur podjął systematyczny wykład swojej teorii na polskich uczelniach - chociaż wykładał ją w wielu ośrodkach zagranicznych (na Sorbonie, w Oxfordzie, w Amsterdamie czy w Huston) i prezentował ją na ponad 50 międzynarodowych kongresach naukowych. Do dziś zresztą teoria M. Mazura i dorobek innych przedstawicieli rozwijającej jego dzieło polskiej szkoły cybernetycznej, nie są objęte obowiązkowym programem polskich uczelni, zaś cybernetyka jako dyscyplina naukowa nie figuruje w wykazie nazw dyscyplin z których - zgodnie z OBWIESZCZENIEM PRZEWODNICZĄCEGO CENTRALNEJ KOMISJI DO SPRAW TYTUŁU NAUKOWEGO I STOPNI NAUKOWYCH z dnia 26 stycznia 1996 r. można w Polsce nadawać stopnie naukowe. Por. MONITOR POLSKI, Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa, dnia 15 marca 1996 r., Nr 17, poz. 219. Również UCHWAŁA Nr 24/96 KOMITETU BADAŃ NAUKOWYCH z dnia 18 września 1996 r. w sprawie podziału komisji Komitetu Badań Naukowych na zespoły oraz dziedzin i dyscyplin nauki należących do właściwości poszczególnych zespołów w trzeciej kadencji Komitetu, nie wymienia cybernetyki wśród dziedzin i dyscyplin nauki, którymi zajmują się komisje KBN. Por. Dziennik Urzędowy Komitetu Badań Naukowych, Warszawa, dnia 20 września 1996 r., Nr 7/96, poz. 26. Widać z tego jak mocno pozostałości stalinowskiego podejścia do nauki zakorzeniły się w Polsce (podobnie zresztą jak w innych krajach postkomunistycznych). 207 stoi na stanowisku freudyzmu i usiłuje zohydzić walkę mas pracujących o pokój, demokrację i socjalizm przez twierdzenie, że walka ta jest wynikiem chorobliwych «popędów» podświadomych. Postępowi, demokratyczni uczeni w Stanach Zjednoczonych ostro występują przeciw szkole psychologicznej w socjologii jako 67 orężowi ideologicznemu amerykańskiego imperializmu . Pod hasłem Freudyzm znajdujemy w Słowniku następujące informacje: (...) - reakcyjny prąd idealistyczny w psychologii, rozpowszechniony za granicą, obecnie zwłaszcza w Ameryce. (...) Freudyzm uważa, że świadomość jest podporządkowana «podświadomości», której treścią jest «libido», tj. popęd płciowy. (...) (...) Psychologia naukowa wyśmiewa twierdzenie, jakoby popęd płciowy powstawał we wczesnym dzieciństwie, i stanowczo neguje «fatalistyczne przesądzanie» losu człowieka przez jakikolwiek «czynnik». Reakcyjność freudyzmu ujawnia się w pełni w jego śmiesznych próbach «wytłumaczenia» zjawisk społecznych - od obrzędów i mitów «społeczeństw pierwotnych» począwszy, a kończąc na współczesnych wojnach i rewolucjach. Od freudyzmu niczym się zasadniczo nie różni «neofreudyzm», dążący do pewnego osłabienia roli «libido» lub zastąpienia go innym podobnym «czynnikiem». Freudyzm i «neofreudyzm» pozostają obecnie w służbie imperializmu amerykańskiego, który «teorię», głoszącą, że świadomość podporządkowana jest «podświadomości», wykorzystuje w celu usprawiedliwienia i rozwijania najniższych i najnikczemniejszych 68 dążeń i instynktów ludzkich . Psychologiczne podejście do zagadnień socjologicznych, a w szczególności znajomość możliwości wykorzystania podświadomości w procesach sterowania ludźmi, ma zasadnicze znaczenie dla skuteczności reklamy, agitacji i propagandy. Zaniedbanie tej problematyki w PRL - podobnie jak w ZSRR i innych krajach komunistycznych musiało wpłynąć negatywnie na efektywność informacyjnego oddziaływania zarówno na własny naród jak i na inne społeczeństwa, przyczyniając się walnie do ostatecznego przegrania przez Związek Radziecki tzw. zimnej wojny, w której walka informacyjna odgrywała zasadniczą rolę. Stalinowskie upartyjnianienauki przyniosło zgubne skutki dla polskiej (podobnie jak radzieckiej) humanistyki. Jak można się zorientować z przytoczonych wyżej obszernych cytatów, w miejsce pojęć wprowadzono do nauki stereotypy propagandowe negatywne i pozytywne. Słowo naukowy oznaczało synonim stalinowskiego - oczywiście pozytywnego - stereotypu marksistowsko-leninowskiego poglądu na świat. Natomiast nauka zachodnia- zwłaszcza zaś amerykańska funkcjonowała jako negatywny stereotyp, obok negatywnego stereotypu amerykańskiego imperializmu . Podobnie słowo idealistycznyfunkcjonowało jako stereotyp negatywny, natomiast słowo materialistycznyjako stereotyp pozytywny itd. Cały ten system stereotypów - negatywnych i pozytywnych - służył indoktrynacji ideologiczno-politycznej. Warto też stwierdzić, że w cytowanym Słowniku - podobnie jak w innych analogicznych dziełach naukowych- brak było odsyłaczy do źródeł. Wyjątek stanowiły odsyłacze do dzieł klasyków marksizmu-leninizmu w stalinowskiej wersji - tzn. dzieł Marksa, Engelsa, Lenina i Stalina (po 1956 r. Stalin został usunięty z tego kanonu) - i 67 Tamże, s. 566-567. 68 Tamże, s. 196. 208 ewentualnie pomniejszych urzędowych autorytetów. Cytat z dzieł klasyka marksizmu (ewentualnie innego urzędowego autorytetu) występował przy tym jako naukowy dowód prawdziwości twierdzenia. Trzeba też stwierdzić, że samo pojęcie twierdzenie prawdziwe lub fałszywe , zaczęto zastępować pojęciem twierdzenie obiektywne lub subiektywnezaczerpniętym z leninowskiej teorii odbicia, stanowiącej marksistowski surogat epistemologii69. Akcja tzw. upartyjniania nauki oznaczała w praktyce niszczenie dużej części dorobku nauki polskiej oraz odcinanie naszych badaczy od kontaktu z nauką światową. Na gruzach polskich nauk humanistycznych starano się budować pseudonaukę, reklamowaną jako nowa rzekomo marksistowska nauka, pomijając przy tym dorobek tych marksistów, którzy byli wyklęciprzez Stalina - przede wszystkim zaś dorobek Lwa Trockiego i jego zwolenników. Przełomowe znaczenie miał I Kongres Nauki Polskiej w lecie 1951 r., który zlikwidował Polską Akademię Umiejętności i Towarzystwo Naukowe Warszawskie oraz zalecił przyjęcie marksizmu-leninizmu jako podstawy metodologii wszelkich badań naukowych. Zadaniem zreformowanego w 1949 r. systemu studiów miało być zaszczepienie młodzieży tzw. naukowego światopoglądu, będącego wytworem stosowania zasad marksizmu-leninizmu we wszystkich dziedzinach myśli. Nauka miała stanowić tylko odcinek frontu ideologicznego . Kluczową pozycją frontu walki o nowy światopogląd stała się filozofia. Andriej Żdanow stwierdził wyraźnie: Powstanie marksizmu było prawdziwym odkryciem, rewolucją w filozofii. (...) Marks i Engels stworzyli nową filozofię, jakościowo różną od wszystkich poprzednich, 70 choćby nawet postępowych systemów filozoficznych . Główny na terenie Polski w okresie stalinowskim urzędowy filozof Adam Schaff (który przed wojną był działaczem kominternowskim odbywając równocześnie aplikację adwokacką, zaś powołanie do pracy naukowej poczuł w czasie wojny w ZSRR) stwierdził: Filozofia jako pogląd na świat, jest odbiciem interesów tej klasy społecznej, która jest jej nosicielką. (...) Dlatego też filozofia klas posiadających - a taką była cała filozofia prócz marksizmu - nie może być całkowicie naukowa, posiada mniej lub bardziej wyraźny charakter spekulatywny. Dlatego dopiero filozofia marksistowska 71 mogła stworzyć i stworzyła konsekwentnie naukowy pogląd na świat . Naukowcy, którzy nie odpowiadali oficjalnej wykładni filozofii marksistowskiej, byli zwalczani. Przede wszystkim zaś rozpoczęto walkę z przedstawicielami lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej; prowadzili ją - oprócz Adama Schaffa - Bronisław Baczko (który przedtem był politrukiem w wojsku), Henryk Holland (były ochotnik Armii Czerwonej), Leszek Kołakowski (który do IKKN przyszedł z aparatu organizacji młodzieżowej) i inni. Zaatakowano w sposób prymitywny twórcę szkoły lwowsko-warszawskiej Kazimierza Twardowskiego. H. Holland stwierdził wręcz, że K. Twardowski to obskurant filozoficzny i fideista, 69 Nawet dziś jeszcze bardzo często, zarówno w naszej publicystyce jak i nauce, używa się pojęć twierdzenie (zdanie) subiektywne lub obiektywne , zamiast prawdziwe lub nieprawdziwe . 70 A. Żdanow, Przemówienie w dyskusji filozoficznej, Warszawa 1948, s. 12. 71 A. Schaff, Narodziny i rozwój filozofii marksistowskiej, Warszawa 1950, s. 48. 209 którzy cynicznie depczą wszelkie normy moralne. Myśl Filozoficzna . w obronie ideologii burżuazyjnej . Podział ten jest współczesną formą podziału filozofów na ścierające się obozy materializmu i idealizmu. krzywdzoną mniejszością byli zapewne prześladowani przez faszyzm ludzie postępu. zakamuflowanych form idealizmu w postaci filozofii semantycznej. stał on już właściwie na pograniczu donosu policyjnego . Schaff. przeciwko klasie 74 robotniczej. Gdy zaś profesor Tadeusz Kotarbiński próbował bronić swego mistrza. in. do której należą idealistaTwardowski.mamy głęboką nadzieję. O poglądach filozoficznych i społeczno-politycznych Tadeusza Kotarbińskiego .przeciwko marksizmowi.. a także faszysta i rasistaLeśniewski. wrogą naszej ojczyźnie robotę. Warszawa 1981. s. K.. 74 A. s. Marzec 68 Fakty i mity.. (. którzy zdradzili swój naród. Powyższy tekst trudno traktować jako polemikę. redakcja Myśli Filozoficznej stanęła zdecydowanie po stronie Hollanda72. taka koncepcja etyczna pozostawia pole dla takiej właśnie interpretacji.z punktu widzenia tego samego abstrakcyjnego stanowiska "pokrzywdzonymi" mogą się okazać "prześladowani" przez władzę ludową ludzie uprawiający dywersyjną. oskarżanych właśnie o to. Schaff stwierdził. 73 B. niezależnie od intencji. wybitnym polskim filozofem Kazimierzem Ajdukiewiczem. że walczą przeciwko władzy ludowej. czytamy w niej m. Baczki pt. swoją ojczyznę. Warszawa 1951. najistotniejszym. 1952. pod patronatem Instytutu Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR została wydana książka B. że taka właśnie interpretacja leży w intencjach prof.) Reakcją burżuazji na materializm dialektyczny i rewolucyjny ruch robotniczy jest wzmocnienie i forsownie idealizmu w różnych jego postaciach. że filozofia Ajdukiewicza jest idealistyczna. W 1951 r. nie tylko naukową ale nawet polityczną. Wtórował swemu nauczycielowi 72 Por. 17-18. że tak nie jest..) od otwartego obskurantyzmu religianckiego do wyrafinowanych. nr 1. Dziś zaś . Kotarbińskiego lub że poglądami swymi chce uzasadnić tego rodzaju interpretację . Kotarbiński próbował polemizować z B.. Kotarbińskiemu. że nie chce zrozumieć i przyswoić sobie marksizmu oraz stwierdzając. Baczką. Kąkol. zaś w idealizmie i fideizmie Twardowskiego mamy do czynienia z «żebraczą zupką» eklektyzmu . zarzucając mu. Nie chcemy twierdzić. zajął się sam Adam Schaff. religiant Łukasiewicz. 213-214. Kolejnym przedstawicielem szkoły lwowsko-warszawskiej. logicznie najpierwotniejszym podziałem w zakresie filozofii współczesnej. Poglądy filozoficzne Kazimierza Ajdukiewicza. obiektywnie może ona być wykorzystana dla usprawiedliwienia swej działalności przez ludzi. Baczko. a on sam jest przedstawicielem szkoły. z punktu widzenia takiej indywidualistyczno-elitarnej koncepcji etycznej.zalatujący zakrystią .przecież w tym właśnie czasie odbywały się procesy niewinnych ludzi. że: Podział na filozofię marksistowską i niemarksistowską jest w naszej epoce najgłębszym. O poglądach filozoficznych i społeczno-politycznych Tadeusza Kotarbińskiego. że uparcie nie chce zostać marksistą i komunistą . 123. walcząc przeciwko władzy 73 ludowej i nie przebierając w środkach w tej walce .. 210 .) Przed wojną. Cel i funkcja społeczna pozostają te same . Dostało się zresztą również samemu T. T. w których zapadały surowe wyroki. nienaukowa. A. s. (.: (. ale Myśl Filozoficzna zgromiła go za burżuazyjny liberalizm . Ale obiektywnie. zarzucając mu. Przed II wojną światową i w pierwszych latach powojennych. Marzec 68.. znieczulającej religię na krytykę naukową.. biologicznych i fizycznych na przestępczość. będące w owym czasie arcydziełem sztuki legislacyjnej (absolwenci wydziałów prawa polskich uniwersytetów uzyskiwali stopień magistra praw i prawa kanonicznego). prawda materialna schodziła przy tym na plan dalszy. Myśl Filozoficzna . Kroński sformułował tu wyraźnie swoiste kryterium prawdy naukowej. który określił dorobek K. Był on prezesem sekcji prawa karnego Komisji Kodyfikacyjnej RP oraz głównym referentem kodeksu karnego z 1932 r... wykładał profesor Leon Petrażycki. (.dla sądu najistotniejsze było to z jakich pozycji działał oskarżony. Krońskiego kryterium prawdy było bardzo wygodne dla stalinowskiego wymiaru sprawiedliwości . 270-271. Stosowanie opisanego przez T. cyt. wyd.) Każdy historyk filozofii jest (. stwierdzając: W rzeczywistości rozwój (filozofii) posiada dwa okresy: do Marksa i od Marksa.było to łączenie teorii z praktyką. Kąkol. Zwrócił on uwagę na znaczenie i wpływ czynników społecznych. był wicemarszałkiem Sejmu RP i autorem Komentarza do kodeksu karnego z 1932 r. A więc: albo. Był to prawdziwie nowoczesny. Ajdukiewicza mianem filozofii nieinterwencji. 1952. Makowskim.. Było natomiast bardzo wygodne dla wszelkiego rodzaju miernot i szarlatanów.zwłaszcza kanonicznego . obejmującej również prawo kanoniczne. nr 4. precyzyjny kodeks karny. zajął się Tadeusz Kroński. 76 T. ale również wszelkich nauk humanistycznych. 19. Petrażyckiego nawiązywał profesor Wacław Makowski.. Krytyką najwybitniejszego polskiego historyka filozofii Władysława Tatarkiewicza. na Uniwersytecie Warszawskim. Do koncepcji L. daje nam taką wizję przeszłości. bardzo wysoko oceniany przez koła naukowe i polityczne ówczesnej Europy.. W okresie dwudziestolecia międzywojennego. według którego o prawdzie lub fałszu dzieł naukowych decyduje to z jakich pozycji wychodzi ich autor. W.) filozofem . że w IKKN utworzono wydział filozofii z teorią państwa i prawa . albo wychodząc z pozycji idealistycznych daje wizję fałszywą .) Nierozumienie przełomowego charakteru filozofii marksistowskiej pociąga za sobą nieuchronne wykrzywienie całego rozwoju filozofii. Znaczący dorobek w dziedzinie prawa . Kroński. którzy chcieli robić karierę naukową. Dokonano też w związku z tym dewastacji nauk prawnych.. s. wykształcenie polskich prawników oparte było na solidnych socjologicznych i psychologicznych podstawach oraz gruntownej wiedzy ściśle prawniczej. wychodząc dziś z przesłanek materializmu dialektycznego. Upowszechnienie tego rodzaju kryterium prawdy musiało prowadzić do ruiny nie tylko filozofii.Leszek Kołakowski. K.. (. s. który opracowywał wspólnie z prof. 211 .materialistą lub idealistą. teorię prawa opartą na własnej oryginalnej teorii psychologiczno-socjologicznej. Historia filozofii Władysława Tatarkiewicza. a w konsekwencji nawet i przyrodniczych.. rozbrajającej wobec 75 zabobonu i ciemnoty . który najpierw wykładał na Uniwersytecie Jagiellońskim. Własną socjologiczną szkołę prawa karnego stworzył profesor Juliusz Makarewicz. 75 Por.i nauk społecznych miał też Katolicki Uniwersytet Lubelski. który wykładał prawo karne na UW. która 76 odpowiada prawdzie. a następnie na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.. historycznych. Nie było też sprawą przypadku. stworzoną przez Skulbaszewskiego i jemu podobnych. część I .Nauka o normach społecznych (zwłaszcza prawnych).oraz motywacyjne i wychowawcze działanie prawa77. Stanisława Tatara i jego kolegów . usunięto cały rozdział dotyczący nauki o rodzajach związków społecznych. Schaffa. mówiono już na naradzie aktywu partyjnego Najwyższego Sądu Wojskowego i Zarządu Sądownictwa Wojskowego w dniach 20 i 21 listopada 1956 r. Jakie były praktyczne skutki stosowania teorii dowodówA. z której wynika obowiązek najsumienniejszej pracy organów sprawiedliwości.jako reakcyjną teorią rozwoju społecznego . Petrażyckiego . Ja widziałem na tych procesach dwie prawdy: jedną materialną. a w razie 212 . 31. Kossecki.przyp. s. J. ten dorobek polskich nauk prawnych oraz socjologii i psychologii systematycznie niszczono w imię walki z psychologiczną szkołą w socjologii . natomiast dodano wiele cytatów z dzieł profesora A. że prawo to podniesiona do godności ustawy państwowej wola klasy panującej w danym społeczeństwie . Jak do tego dochodzono.Socjologia. teorią dowodówA. Sąd nie stosował się do większości zasad procesu karnego.np. Organa śledcze prawdę fikcyjną przykrywały zasłoną prawdy materialnej. obok jednoczesnego zwiększenia uprawnień oskarżonego. część II .te przedmioty w późniejszym okresie PRL były w okrojonej formie nauczane co najwyżej w szkołach SB i MO.. H. Piętki dokonano daleko idących zmian .omówioną wyżej .tak było również w sprawach tatarowskich (procesy gen. Teoria prawa. a drugą fikcyjną. Petrażyckiego i uwzględniał stosunek prawa do innych norm społecznych . który był wiodącą polską uczelnią. Warszawa 1947. czy nawet psychologię procesu sądowego . Według nowej teorii prawo i stosunki prawne są jedynie odzwierciedleniem ekonomicznych warunków życia społeczeństwa. Petrażyckiego i obejmował podstawowe pojęcia socjologiczne. skryptu teorii prawa profesora H. Podstawy nauki porównawczej o cywilizacjach.). jeszcze w latach czterdziestych teorię prawa wykładał uczeń L. która nakazuje zbieranie wszystkich dostępnych materiałów dowodowych.Na Uniwersytecie Warszawskim. dowiedziałem się z rozprawy przeciwko ppłkowi Ledwigowi. Wyszyńskiego. naukę o rodzajach związków społecznych (od rodziny poprzez ród. szczep aż do narodu i wewnętrznych związków społecznych takich jak stany i klasy) oraz pojęcie państwa jako związku społecznego. W nowym programie studiów prawniczych nie było też miejsca na psychologię śledztwa.profesor Henryk Piętka. pierwszą część tego przedmiotu stanowiła socjologia. dobrze osadzone w polskich realiach społecznych. Już w kolejnym wydaniu z 1949 r. nie przestrzegano na przykład zasady obiektywizmu. 77 Por. Z programu studiów prawnych usunięto też prawo kanoniczne i elementy nauki o prawie naturalnym. Wykład socjologii oparty był na psychologicznej teorii społeczeństwa L. Podstawą teorii prawa stało się twierdzenie. że oskarżonego przesłuchiwano bez przerwy po 20-24 godziny na dobę. W ramach wykładu teorii prawa słuchacz zapoznawał się z problemami psychologii i socjologii prawa. Piętka. Poczynając od 1949 r. obiecywano im łagodne kary. Uczestniczący w tej naradzie kapitan Włodzimierz Tereszczuk stwierdził: Proces inkwizycyjny wszczyna się na podstawie donosów . Wyszyńskiego78. 78 Por. Polegało to na tym. zwolnienie itd. Naukową teorię dowodów zastąpiono . zasady prawdy materialnej. K. Wykład nauki o normach społecznych oparty był na psychologicznej ich teorii L. Okrojono też nauczanie logiki (która jednak nie została całkowicie wyeliminowana z programu studiów). Kielce 1996. część drugą nauka o normach społecznych (zwłaszcza prawnych). często stojąc (wskutek czego przesłuchiwani mieli spuchnięte i zsiniałe nogi). J. Dzięki takiemu przygotowaniu polscy prawnicy w okresie dwudziestolecia międzywojennego mogli tworzyć doskonałe ustawy. ucząc się rozumieć głębsze mechanizmy społecznego funkcjonowania norm prawnych.a zwłaszcza do norm etycznych . Luki w wykształceniu naszych prawników.12. Drastycznym przykładem braków w tej dziedzinie były publiczne kontrowersje w związku z oceną materiału dowodowego dotyczącego sprawy byłego premiera Józefa Oleksego. s. (sygnatura akt PoŚl 1/96). 80 Por. AKTA Śledztwa prowadzonego przez Prokuraturę Warszawskiego Okręgu Wojskowego w Warszawie w sprawie wniosków Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 19. przyznanie się do 81 winy oskarżonego traktowane jest jako dowód . ale również psychologicznego i socjologicznego. dały znać o sobie np. wyd. zarządzeń). lub co gorsza opartej na nich stalinowskiej praktyki. w dodatku stosunkowo często zmienianych . że w szerokich kręgach prawniczych współczesnej Polski. ale za to potrafili operować cytatami z dzieł klasyków marksizmuleninizmu i reprezentowali jedynie słuszną nową wiedzę . jak i w wielu innych okazało się. Ta generacja prawników wychowywała następców na obraz i podobieństwo swoje . a na ich miejsce przyszli nowi. a przedmiotów usuniętych w okresie stalinowskim z programu studiów wydziałów prawa. wg. J. Warszawa 1996.. (. gdyż brak jest specjalistów z tych dziedzin. do dziś nie przywrócono w pełnym wymiarze (wyjątek stanowią tu uczelnie katolickie).jeżeli nie wręcz dowód koronny . w związku ze sprawą negocjowania. nie kształcono ich bowiem w Polsce przez blisko pół wieku. 81 Doświadczony sędzia Janusz Wojciechowski pisze na ten temat: (.czyli inaczej mówiąc wychodzili ze słusznych pozycji ..)Cyt. który miał ukończoną szkołę średnią i prawdziwą przedwojenną maturę oraz jeden rok studiów na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ci następcy funkcjonują do dzisiaj.1995 r. w których ocenie panuje zupełny woluntaryzm. którzy uchwalali i stosowali wielkie ilości wadliwych z punktu widzenia nie tylko legislacyjnego.01.) Nie zapomnę wstrząsającej sprawy chłopaka oskarżonego o zabójstwo własnej matki. rozporządzeń. zanim obiektywne dowody wykluczyły jego sprawstwo. My sędziowie nie od Boga. nie starał się dogłębnie zbadać sprawy.. Przepadła zarazem szansa złapania prawdziwego zabójcy. maskowany zasadą swobodnej oceny dowodów przez sąd. Naukowcy. a Prokuraturą Warszawskiego Okręgu Wojskowego z drugiej 80. 127-128. gdyż się bał.W 1949 roku zamknięto Wydział Prawa i Nauk Społecznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Dla sądu to było wystarczające i sąd oszukiwał nie tylko oskarżonych. podpisania i ratyfikacji konkordatu ze Stolicą Apostolską.. nie znających prawa kanonicznego. Wyszyńskiego. W codziennej praktyce naszych sądów i organów ścigania daje natomiast znać o sobie brak wykształcenia w zakresie nowoczesnej teorii dowodów. ale również i własne sumienie. Niemal powszechnie też. 79 Jednym z najbardziej merytorycznie kompetentnych . Zarówno w tej sprawie. byłym prokuratorem) z jednej strony. . którzy nie chcieli się pogodzić z nowymi porządkami musieli odejść.co z punktu widzenia wychowawczego oddziaływania norm prawnych stanowi zasadniczy błąd. Jeżeli uzyskano takie przyznanie się. Poksiński. BIAŁA KSIĘGA.a być może wręcz najbardziej kompetentnym człowiekiem w tym gronie był mianowany profesorem na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego Stanisław Katz Suchy. 213 . których zeznania tak samo wymuszono. Przyznał się i siedział ponad rok w areszcie. funkcjonują nadal elementy teorii dowodów A.1996 r. cyt. które wystąpiły między Urzędem Ochrony Państwa i byłym ministrem spraw wewnętrznych Andrzejem Milczanowskim (z zawodu prawnikiem. w myśl której już sam kontakt z przestępcą może stanowić dowód winy. popierano to zeznaniami jednego albo dwóch świadków z tej samej grupy. czemu zresztą trudno się dziwić. którzy najczęściej przedtem z nauką nie mieli wiele wspólnego79. W rezultacie wychowano całą generację polskich prawników posiadających poważne luki w swym wykształceniu. norm prawnych (ustaw. nieprzyznania się grożono rozstrzelaniem albo uwięzieniem najbliższych. i 16. Kto by jednak zaprzątał sobie głowę takimi drobiazgami. ekspertyzach. 4 marca 1996 r. że nie ma niczego gorszego dla śledztwa niż podejrzany ochoczo przyznający się do winy. że poza odwołanym przyznaniem to właściwie innych dowodów nie ma. Psycholodzy Gary Wells i Amy Bradfield zademonstrowali tę prawdę w ciekawie pomyślanym eksperymencie. żeby prawdziwe wspomnienie utonęło pod górą zmyślonych szczegółów. Pamiętam kilka poważnych spraw. Dyscyplina ta do dziś zresztą . poszukiwaniu obiektywnych. ale tego uczestnikom doświadczenia nie powiedziano.. maglują na wszystkie strony od świtu do wieczora i «kupują» największe nawet brednie. Najnowsze eksperymenty badające wiarygodność zeznań świadków zbrodni przynoszą kolejny zestaw dowodów omylności ludzkiej pamięci.co. (. Że na wizji pokazywał wszystko według policyjnego scenariusza. ale tak to widzę na gruncie własnych sądowych doświadczeń. istotne i wątpliwe. Jeżeli na wizji pokazywał . wieczorem na skraju miasta. przesiedział trzy lata. Zarządzić ją można tylko wtedy. że nie jest winien i że się nie przyznaje. było czystą niemożliwością. z którego wynika. opiniach.nawet bez uciekania się do gróźb i przemocy . że kobieta prawdopodobnie w ogóle nie została zamordowana. Rzeczpospolita . by okazali się oni później znacznie pewniejsi swego wyboru. Dodajmy. że ponad 85% osób oskarżonych na podstawie czyjegoś zeznania o kryminalną działalność oczyszczono później z zarzutów dzięki wynikom testów genetycznych. a następnie poproszono o wybranie jej zdjęcia spośród zestawu fotografii. ze względu na sposób przedstawienia jego sylwetki na filmie. Część ochotników niby mimochodem została wstępnie poinformowana. Potwierdza to niepokojące zjawisko zeszłoroczny raport amerykańskiego Departamentu Sprawiedliwości. taki funkcjonuje stereotyp. No i wtedy wychodzi na jaw przykra prawda. Wojciechowski. że wizja lokalna w myśl przepisów kodeksu postępowania karnego nie jest pomyślana jako przedstawienie. Wystarczyło to.mimo wprowadzania u nas gospodarki rynkowej . wydawałoby się. Przeprowadzone ostatnio badania wykazują do jakiego stopnia można . A potem przed sądem oskarżony oświadcza niespodziewanie. bo go do nich nakłaniano. czy marketingu.manipulować pamięcią i zeznaniami świadków. chociaż bez znajomości psychologicznych mechanizmów gospodarki nie jest możliwe prawidłowe jej zorganizowanie (i to zarówno gospodarki rynkowej jak i planowej). czyli utrudnianie śledztwa. Grupie 172 wolontariuszy zaprezentowano krótki film przedstawiający nieznaną im osobę. że identyfikowanie przestępców na podstawie zeznań świadków może być źródłem wielu krzywdzących wyroków i niesprawiedliwych osądów. Potem urządzają jeszcze przedstawienie teatralne pt. że proponowana przez niego zmiana procedury dochodzeniowej . J. Niektórzy z nich (13%) twierdzili nawet.składanie szczegółowych zeznań w warunkach wykluczających możliwość sugerowania się cudzymi opiniami . niewinne komentarze poczynione w obecności naocznego świadka mogą mieć decydujący wpływ na ostateczną treść jego wspomnień o incydencie oraz przekonanie o rzetelności własnego zeznania. gdy trzeba sprawdzić jakieś okoliczności. J. Równocześnie testowani zostali poinformowani. Przestają myśleć o zabezpieczeniu śladów. Wojciechowski. Wells ma nadzieję. Nie jest dopuszczalne czynienie z wizji swoistej ilustracji do wyjaśnień oskarżonego. wiarygodnych świadków. bez znajomości której nie można zrozumieć głębszych mechanizmów funkcjonowania rynku i motywacji działań ludzi w życiu społeczno-gospodarczym.) Może to zabrzmi jak herezja. Rzeczpospolita . Zapomina się przy tym.mężczyzny oskarżonego o zabicie kobiety. że doskonale pamiętają każdy szczegół wyglądu złoczyńcy . że wśród podsuniętych zdjęć nie było jego podobizny. Przyznanie się do winy.znaczy że winien. a cóż dopiero mówić o zeznaniach oskarżonych. Poprzednie wyjaśnienia są nieprawdziwe. zastraszono albo bito. Nic tylko przesłuchują podejrzanego dziesiątki razy. Z programu studiów ekonomicznych usunięto psychologię gospodarczą. 12 grudnia 1996 r. Najwyraźniej już zupełnie niewinny komentarz ze strony eksperymentatorów zupełnie wystarczył. żeby podejrzany odegrał stosowną rolę według instrukcji i żeby to utrwalić w protokołach i na taśmach. że bohater filmu jest groźnym przestępcą.pozwoli 214 . Dowód koronny. eksperymentach.Analogicznych zniszczeń dokonano w naukach ekonomicznych i systemie kształcenia ekonomistów.nie została w Polsce odbudowana. które tak właśnie doprowadzono do upadku . Nawet drobne i. I oskarżenie zaczyna się sypać. że wskazali właściwą fotografię. «wizja lokalna». aż się okazało.. Zamiast niej naucza się dziś pewnych chwytów Pamiętam inną sprawę . tylko ją samochód zabił . Prowadzący śledztwo tracą wtedy głowy. Też się przyznał. Wyniki tych oraz podobnych doświadczeń świadczą. skoro śledztwo idzie jak po maśle. nie mówiąc już o skutecznym prowadzeniu wszelkiego rodzaju negocjacji. I. cyt.jak można wnioskować z jego życiorysu opublikowanego po jego ucieczce z zminimalizować niebezpieczeństwo pojawienia się zniekształconych wspomnień i przyczyni się do podniesienia rzetelności wyroków sądowych . Na szczęście pewne elementy demografii ocalały w naszej nauce i w późniejszym okresie wróciły do programu studiów ekonomicznych. Engelsa oraz W. Uprawiana w ten sposób ekonomia polityczna bliższa była propagandowej indoktrynacji politycznej niż nowoczesnej dyscypliny naukowej. kierownikiem wydziału politycznego Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w Warszawie i zajmował inne kierownicze stanowiska polityczne w Milicji Obywatelskiej. a nawet były uwzględniane w praktyce planowania rozwoju społeczno-gospodarczego. którego główny wkład do ekonomii politycznej stanowić miała jego książka pt. 215 . mówiąc o gospodarce planowej nie uczono nowoczesnych metod prognozowania demograficznego ani też planowania gospodarczego opartego o prognozy rozwoju ludności. że kariery naukowe mogli w tym czasie robić ludzie tacy jak Seweryn Bialer. F. Jedno z nich to podstawowe prawo ekonomiczne współczesnego kapitalizmu. który twórczo rozwija dorobek Marksa. Ekonomiczne problemy socjalizmu w ZSRR . Marksa. Analiza socjalistycznego sposobu produkcji zajmowała najwięcej miejsca w wykładach ekonomii politycznej. działał jako aktywista partyjny pracując w Wydziale Propagandy Komitetu Centralnego PZPR. Jako głównego współczesnego ekonomistę. miała jednak charakter głównie ideologicznopropagandowy i w praktyce była mało użyteczna. 6/1997. za WIEDZA I ŻYCIE . New Scientist . zwłaszcza zacofanych. była więc już w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku mocno przestarzała. Engelsa i Lenina. Lenina. który najpierw . którego istotą jest zapewnienie maksymalnego zysku kapitalistycznego w drodze wyzysku. przedstawiano Józefa Stalina. Przedkapitalistyczne sposoby produkcji były ujmowane bardzo skrótowo. kapitalistyczny sposób produkcji i socjalistyczny sposób produkcji. był lektorem KC PZPR. Np. chociaż . 6.w okresie od maja 1945 r. ujarzmiania i systematycznego ograbiania narodów innych krajów. Wykład tego przedmiotu obejmował przedkapitalistyczne sposoby produkcji. Natomiast drugie z nich to podstawowe prawo ekonomiczne socjalizmu. 2065/1997.marketingowych czy metod negocjacji bez znajomości i zrozumienia praw psychologicznych. na których się one opierają. które według Stalina polega na zapewnieniu maksymalnego zaspokojenia stale rosnących materialnych i kulturalnych potrzeb całego społeczeństwa w drodze nieprzerwanego wzrostu i doskonalenia produkcji socjalistycznej na bazie najwyższej techniki. W książce tej Stalin sformułował dwa podstawowe prawa ekonomiczne . W praktyce więc planowanie gospodarcze niejako wisiało w przysłowiowej próżni. s. Nic więc dziwnego. następnie w okresie od czerwca 1951 do 31 stycznia 1956 r. Podstawą wykształcenia ekonomistów stała się marksistowska ekonomia polityczna. a także profesorem Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR i pracownikiem naukowym Zakładu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. ruiny i pauperyzacji większości ludności danego kraju. Wiedza zaś o sposobie produkcji kapitalistycznym była oparta na pracach K. wreszcie w drodze wojen i militaryzacji gospodarki narodowej wykorzystywanych dla zapewnienia najwyższych zysków. do czerwca 1951 był kolejno kierownikiem wydziału politycznego Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej w Słupsku. Marksa. Z honorami wzięli oni do "niewoli" hrabiego Bora-Komorowskiego. o to. Kula. Nr 4. nacjonalistyczna grupa Gomułki. Ci ludzie po latach. w okresie socjalizmu służąca akumulacji. zbrodniczego 84 "przywódcę" powstania . drogą walki klasowej o zbudowanie socjalizmu. Warszawa 1978. Rocznik LXXXV. 1116. by biedota wiejska i średniorolni chłopi zrzeszeni w 82 Por. s. Nie chciała ona iść drogą wytyczoną przez ZSRR. Przygotowano też bardzo szybko nowe podręczniki historii. Historię sprowadzono do roli dyscypliny usługowej w stosunku do propagandy. w momencie wybuchu wojny miał więc 13 lat. 83 Por. Nie znali oni psychologii gospodarczej byli więc dawniej i są obecnie zaskakiwani nieprzewidzianymi reakcjami społeczeństwa. w których raczej nie miał możności ukończenia normalnej szkoły średniej. Wybrałem prawdę. stosowanej zresztą w zależności od aktualnych potrzeb politycznych. Schoenbrenner. czy tym bardziej wyższych studiów82.. S.. z którą łączyła ich zasada dławienia popytu. 2.18 III 1978). zaś metodologię badań historycznych starano się ograniczyć do dialektyki marksistowskiej. zaś całkowicie eliminowano teorie sprzeczne z marksizmem. którą starano się oprzeć na materializmie dialektycznym i historycznym oraz fizjologii I.. 216 . drogą dyktatury proletariatu wypróbowaną przez WKP(b). przystępując do reformowania gospodarki w ramach słynnego planu Balcerowicza.. Gryzelda Missalowa (1 V 1901 . które rzecz jasna wychowało podobnych sobie następców. Wydawnictwo Wolnej Europy . zaś w okresie III RP walce z inflacją. prawicowa. W 1951 r. za udaną próbę uznali go tacy historycy jak W.. dużo wrogów.kraju przez Wydawnictwo Wolnej Europy. Hamowała walkę o przebudowę wsi. B. starając się tę dyscyplinę ograniczyć do materializmu historycznego. W socjologii ograniczano wszelkie teorie niemarksistowskie.. Ale i w szeregach rewolucyjnej PPR ujawniły się obce elementy. pierwszy oparty na metodologii marksistowskiej podręcznik historii naszego kraju. S. Historia Polski.) Zdradzieckie dowództwo AK poddało się władzom hitlerowskim. (. Missalowa.urodził się 3 listopada 1926 r.nie miał ukończonych wyższych studiów z prawdziwego zdarzenia i nie wiadomo czy miał porządną maturę . Warszawa 1951. W rezultacie opisanych wyżej pseudonaukowych działań wychowano całe pokolenie niedouczonych ekonomistów. s. znakomicie znający psychologiczne podstawy wolnego rynku.: Upatrzeni na przywódców powstania kierownicy AK związani byli z okupacyjnymi władzami i Gestapo. Takimi ludźmi łatwo mogli manipulować zachodni partnerzy. KWARTALNIK HISTORYCZNY . Manteuffel83. s. Twierdziła fałszywie. operowali abstrakcyjnym modelem gospodarki wolnorynkowej znanym z czasów K. W książce tej czytamy m.) (.. 84 G. Rozdział pierwszy.miał to być w założeniu ówczesnych dysponentów nauki polskiej.in. według którego rozwój społeczeństwa jest określany przez sposób produkcji dóbr materialnych koniecznych do istnienia ludzi. Leśnodorski i T.) Do szeregów PPS przedostało się dużo ludzi obcych klasie robotniczej. opracowane zgodnie z wytycznymi władz politycznych. Bialer nie był wyjątkiem. że istnieją dwie drogi. 284-285. J. Pawłowa. (. P. a później żył w warunkach. Bialer. Analogiczna sytuacja była w psychologii. wzbogaconym doktryną monetarystyczną zapożyczoną z Zachodu. została wydana Historia PolskiGryzeldy Missalowej (uczennicy profesora Marcelego Handelsmana) i Janiny Schoenbrenner . dobrowolne spółdzielnie produkcyjne mogli szybko zdobyć dobrobyt i kulturę.). 1952. 85 Tamże. 87 Życie Warszawy .nie posiadający wyższego wykształcenia .. Manteuffel opublikował swój artykuł. Missalowej i J. że G. biskupa Kaczmarka udowodnił również naocznie. Schoenbrenner nie były w środowisku historyków odosobnione. któremu zarzucano. a także miało miejsce aresztowanie Mariana Spychalskiego wreszcie samego Władysława Gomułki. pragnący przy pomocy nowej wojny. 88 Trudno się dziwić. (. stanowiącą wspólne dobro wszystkich obywateli. Schoenbrenner stały już na pograniczu aktualnej propagandy i donosu policyjnego. odbywał się proces generała Stanisława Tatara i innych wyższych wojskowych. stał się sztandarową postacią ówczesnej opozycji) opublikowanego w Życiu Warszawyz dnia 23 stycznia 1953 r. Manteuffla86. T.in. jak dalece imperializm amerykański. Wrocławski Tygodnik Katolicki . 27 września 1953 r.pisali teksty takie jak np. 299. ekonomia polityczna.: Zadaniem polskiej nauki historycznej powinno być przeto przywrócenie poszanowania dla faktów i bezlitosne rozbijanie skorupy kłamstw pod którymi słudzy 87 Watykanu. Wnioski . w którym czytamy m. Właśnie w 1953 r. ale również liczne inne publikacje z tego okresu. Mazowiecki. opublikował artykuł pt. usiłuje różnymi drogami oddziaływać na duchowieństwo oraz ludzi wierzących i kierować ich na drogę walki z własną ojczyzną. który w 1968 r. Schoenbrenner) na pograniczu propagandy i donosu politycznego88. w szczególności w Polsce. Publicystyka więc T.: Proces ks. 217 . we Wrocławskim Tygodniku Katolickim .. Nowe Drogi . B. w którym T. Missalowej i J. Leśnodorskiego i T. które obrały nową drogę dziejową. Manteuffla stała (podobnie jak G.in.. który 27 września 1953 r. 86 Por. przez W. i to nie po raz pierwszy. KC PPR napiętnował i rozbił 85 odchylenie prawicowe i nacjonalistyczne . W tym samym roku. Kulę. Tadeusz Mazowiecki. świadczyć mogą nie tylko wspomniane wyżej pozytywne oceny ich podręcznika dokonane w partyjnych Nowych Drogachw 1952 r. narzucić panowanie swego ustroju wyzysku i krzywdy społecznej krajom. nr 3. że w tej sytuacji zwykli publicyści . WNIOSKI. Przedstawiając się jako obrońca cywilizacji chrześcijańskiej. do szkół średnich zaś takie przedmioty jak nauka o społeczeństwie. a w więzieniach przebywało wielu przedstawicieli polskiego duchowieństwa.ordynariusza kieleckiego. w więzieniach przebywało wielu żołnierzy AK. zaś inne przedmioty przesycono treściami ideologicznymi. imperializm amerykański dokonuje nadużycia. pragnąc oszukać katolików w krajach demokracji ludowej. W artykule tym czytamy m. że nowa wojna. miał miejsce proces biskupa Czesława Kaczmarka . Missalowa i J. Również w tym samym roku nastąpiło aresztowanie prymasa Stefana Wyszyńskiego. Warto tu dla przykładu zacytować fragment artykułu profesora Tadeusza Manteuffla (tego samego. Powyższe więc fragmenty Historii PolskiG. s. wojna dokonywana przy pomocy neo-hitlerowskiego Wehrmachtu ma pozostawać w zgodzie z dobrem Kościoła. obszarnictwa i faszyzmu usiłowali ukryć i wypaczyć prawdę historyczną . nauka o Polsce i świecie współczesnym. że jako sługa Watykanurzekomo współpracował z faszystami. Zdrowe elementy obu partii pokonały te wszystkie trudności. Do programów studiów na wszystkich kierunkach wprowadzono takie przedmioty ideologiczno-indoktrynacyjne jak podstawy marksizmu-leninizmu. gdy ukazał się cytowany podręcznik. podstawy filozofii marksistowskiej. O tym. 23 stycznia 1953 r. a więc śmierci milionów ludzi. tak że w wyniku reformy szkolnictwa przeprowadzonej w latach 1947-1948 sumaryczny czas nauki w szkole podstawowej i średniej uległ skróceniu z 12 do 11 lat co zbliżało system polski do wzorca radzieckiej 10-latki. a ponadto bardzo rozbudowano średnie szkolnictwo zawodowe. Stosunkowo obronną ręką wyszły z tego pogromu nauki ścisłe. wrogą socjalizmowi funkcję filozofii burżuazji. Odszedł od nas Józef Stalin . Umarł. Zlikwidowano podział szkół średnich na matematyczno-przyrodnicze i humanistyczne. nr 2. Uczy nas. Schaff.. że taką filozofią może być tylko materializm dialektyczny. żyje i rozwija się Jego 89 dzieło (. Od wpływu przedstawicieli tych nauk na życie społecznopolityczne zabezpieczono się jednak w latach późniejszych lansując hasło walki z wpływem technokratów. Naukę w szkole podstawowej przedłużono z 7 do 8 lat dopiero pod koniec lat 50-tych. uczącym humanistów precyzyjnego wyrażania swych myśli. Po wprowadzeniu na przełomie 1947 i 1948 roku reformy. Na temat naukowców.oto czego uczy nas Stalin. "prawdziwie naukowej". ostrej klasowości.zwłaszcza wśród młodszego pokolenia . gdyż żyją i działają Jego nieśmiertelne idee. Biologów zmuszano do uznania pseudonaukowych koncepcji radzieckiego akademika Trofima Łysenki (protegowanego Stalina) i jego szkoły. Schaff: Należy stwierdzić. Nauki biologiczne ucierpiały jednak poważnie. który przeprowadził ostrą krytykę koncepcji Łysenki. techniczne i częściowo przyrodnicze. antydogmatyczną filozofią może być tylko filozofia zwalczająca sprzeczne ze stanowiskiem nauki idealizm i metafizykę.nazywanej teraz liceum . 89 A. nieprzejednanej postawy wobec wroga klasowego . Należy jednak stwierdzić jednocześnie.Naukę w szkole średniej skrócono o dwa lata: w dotychczasowym systemie (ukształtowanym przed wojną w latach trzydziestych) szkoła średnia składała się z 4letniego gimnazjum. profesor A. naukę w szkole średniej . Powiązania z praktyką. wprowadzając w ich miejsce licea ogólnokształcące. Myśl Filozoficzna . że ciągle jeszcze straszą u nas upiory filozofii obiektywistycznej. że wielu filozofów polskich . którzy nie chcieli się pogodzić z uprawianiem tego rodzaju pseudonauki narzucanej środowiskom naukowym pod szyldem marksizmu. Wybitny radziecki genetyk Nikołaj Wawiłow. z okazji śmierci Stalina. Ta nauka Stalina winna się stać własnością wszystkich naszych filozofów .gigant myśli i czynu.. Stalinowski wkład w filozofię marksistowską. która była dotychczas przedmiotem obowiązkowym w gimnazjach i liceach humanistycznych. Te wpływy musimy wytrzebić do końca. małą maturę i 2-letniego liceum po ukończeniu którego zdawano dużą maturę. że taką postawę może mieć tylko zwolennik materializmu dialektycznego. która pod przykrywką ponadklasowości spełnia faktycznie wyraźnie klasową. został aresztowany i zmarł w więzieniu. ale jednocześnie pozostał z nami. po ukończeniu którego zdawano tzw. 218 . Usunięto też łacinę.przeszło dużą ewolucję pod tym względem.. Usunięto z programu szkół ogólnokształcących propedeutykę filozofii. nauczana była psychologia i logika . Musimy doprowadzić do zrozumienia przez ogół filozofów.a więc przedmioty uczące samodzielnego krytycznego myślenia i oceny informacji niezbędnych przy podejmowaniu decyzji życiowych.skrócono do lat 4. pisał w 1953 r. 1953.) . że twórczą. w ramach której obok elementów historii filozofii. Scen Żydowskich. nadzór i kontrolę nad drukiem. obrazem i żywym słowem. udzielanie zezwoleń na czasopisma. zarówno w życiu naukowym jak i politycznym. ma miejsce Zjazd. 18 lutego 1950 r. Wychowali też oni swych następców w różnych dziedzinach nauki (analogicznie jak w naukach prawnych i ekonomicznych. Obradujący w dniach 20-23 stycznia 1949 r. byli w sposób brutalny eliminowani z uczelni i odsuwani od wpływu na młodą kadrę. Wiosną 1949 r. ludzie. Kultura i sztuka . o czym wspominaliśmy wyżej). którzy funkcjonują do dziś.w okresie późniejszym i byli w stanie dość skutecznie blokować. zostaje wydane Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów w sprawie organizacji i właściwości Głównego Urzędu Kontroli Prasy. IV Walny Zjazd Związku Literatów Polskich w Szczecinie wprowadza socrealizm (realizm socjalistyczny) jako obowiązującą doktrynę. a przynajmniej niedojrzałości ideowej. powstaje jeden centralnie sterowany Związek Zawodowy Pracowników Sztuki i Kultury. Oper i Filharmonii. Pracowników Filmowych i Teatralnych oraz Widowiskowych. zostaje wydana ustawa o utworzeniu i zakresie działania Centralnego Urzędu Radiofonii. pozbawianie druków debitu. W dniach 15-16 kwietnia 1949 r. in. Związku Muzyków. 9 maja 1949 r. zostaje wydane Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki o utworzeniu Generalnej Dyrekcji Teatrów. którzy nie chcieli zgodzić się na uprawianie pseudonauki w stylu. W rezultacie wychowano całe pokolenie humanistów. którego próbki pokazano powyżej. Berman postuluje pogłębienie świadomej marksistowskiej postawy pisarzy i zbliżenie twórców do nowych 219 . w którym postuluje przeobrażenie życia kulturalnego w PRL w sposób zgodny z duchem przemian społeczno-politycznych zachodzących w kraju. 12 lutego 1950 r. od której odstępstwo traktowane jest jako wyraz reakcyjnego światopoglądu i ukrytej wrogości wobec nowego ustroju. na której J. dla których pseudonaukowa metoda upowszechniana w tym czasie przez takich ludzi. 4 lutego 1949 r. na którym dochodzi do połączenia Związku Artystów Scen Polskich.analogicznie jak nauka . Ci ludzie dzierżyli w swym ręku ster nauki polskiej . IV Zjazd Delegatów Związku Polskich Artystów Plastyków w Katowicach staje zdecydowanie na pozycjach socrealizmu. Zakres czynności tej instytucji obejmuje m. a przynajmniej utrudniać podejmowane wielokrotnie (jeszcze w okresie PRL-u) próby zmiany sytuacji w polskiej humanistyce.miały się w tym okresie stać elementem frontu ideologicznego . stała się chlebem powszednim. premier J. Cyrankiewicz wygłasza w Sejmie exposé O osiągnięciach i planowaniu w nauce i kulturze .Nie były to słowa rzucane na wiatr. Obradujący w dniach 27-29 czerwca 1949 r. Publikacji i Widowisk oraz urzędów podległych. obraduje konferencja literacka. jak wymienieni wyżej prominenci PRL-owskiej nauki. 8 września 1949 r. zostaje utworzony Instytut Badań Literackich pod kierownictwem Stefana Żółkiewskiego. powołana została Komisja Główna do spraw Kultury przy Prezydium Rady Ministrów jako organ doradczy koordynujący akcje kulturalno-oświatowe.zwłaszcza zaś wpływ na decyzje personalne i programowe . Już w styczniu 1949 r. Pracowników Polskiego Radia. form życia społecznego. L. Kruczkowski w swym przemówieniu nawołuje do powiązania twórczości z życiem i odejścia od tematyki okupacyjnej. 3 marca 1950 r. następuje upaństwowienie Polskiego Radia. W październiku 1950 r. V Plenum KC PZPR zajmuje się problemem walki o nowe kadry w dziedzinie kultury w celu przezwyciężenia elitaryzmu środowisk twórczych. 1 stycznia 1951 r. na VI Plenum KC PZPR B. Bierut postuluje włączenie literatury do bitwy o Plan 6-letni . W dniach 27-28 października 1951 r. w Radzie Państwa odbywa się narada poświęcona twórczości artystycznej, zorganizowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki z udziałem członków Biura Politycznego KC i rządu, pisarzy, muzyków, plastyków, architektów, ludzi teatru i filmu na temat udziału twórczości artystycznej w walce o wykonanie Planu 6-letniego. Na tej naradzie J. Berman wygłosił przemówienie, w którym agitował pisarzy: Dosięgnijcie waszą ostrą bronią kułaka i spekulanta, szpiega i dywersanta, amerykańskiego podżegacza i neohitlerowca. Odsłońcie zawiły mechanizm kułackiej postawy, kułackiego wyzysku. (...) Ukażcie całą ostrość przeciwieństw. Pokażcie całą 90 wielkość naszych czasów . Na skutek wojennej hekatomby powstała w społeczności polskich twórców luka pokoleniowa, którą mogli teraz wypełnić twórcy średniej klasy lub nawet bardzo słabi, którzy gotowi byli odpowiedzieć na apel ówczesnych władz, tworząc tego rodzaju utwory jak: Wiersz o sierpniowych uchwałachS. Wygodzkiego, Śpiewam pieśń o walce klasowej A. Mandaliana, Specyfika terenu W. Woroszylskiego, Piosenka pierwszomajowaK. Gruszczyńskiego, Pieśń przodowników pracyL. Lewina, Oda dialektycznaA. Ważyka, Kantata o StalinieL. Pasternaka czy Pieśń o BierucieJ. Jurandota91. Rośnie w tym okresie udział Żydów i Polaków pochodzenia żydowskiego w kulturze polskiej, Artur Sandauer pisze na ten temat: (...) Oto mimo okupacyjnej zagłady Żydzi pojawiają się nader licznie jako pełnomocnicy nowej władzy, która nie dość, że nie przeszkadza obejmowaniu przez nich wysokich stanowisk, lecz wręcz przeciwnie, faworyzuje ich, sugerując jedynie zmianę nazwisk. (...) Za faworyzowaniem ich przemawiają aż trzy względy: 1) nader duży procent Żydów w międzywojennej KPP; 2) fakt, że w czasie wojny większość ich szukała schronienia w Związku Radzieckim, skąd teraz powracali w glorii oficerskich mundurów; 3) to, że - mniej podejrzani o konszachty z rządem londyńskim - cieszyli się 92 eo ipso większym zaufaniem . Środowisko literackie może tu służyć jako symbol. Ważyk to - obok Kotta - główny teoretyk literackiej «Kuźnicy», organu rzeczników ideologii partyjnej, czyli «wściekłych czerwonych encyklopedystów». Pierwotny skład redakcji (Z. Nałkowska, A. B. Dobrowolski, M. Jastrun, J. Kott, A. Rudnicki, S. Żółkiewski) został - pisze Koźniewski: «już od jesieni 1945 powiększony o 90 J. Berman, Pokażcie wielkość naszych czasów, Nowa Kultura , nr 43, 1951; cyt. wg. A. Zienkiewicz, Wiersze z marmuru, Poezja , nr 1-2, 1986, s. 12. 91 Por. B. Urbankowski, W ROZDARTYM ŚWIECIE, Część pierwsza, Poeci i dworzanie; Poezja , nr 3, 1986, s. 3-24. 92 A. Sandauer, O sytuacji pisarza polskiego pochodzenia żydowskiego w XX wieku, Warszawa 1982, s. 62. 220 K. Brandysa, S. Dygata, P. Hertza, R. Matuszewskiego, S. Pollaka, A. Sowińskiego, A. Ważyka, J. Żuławskiego». Czyż nie zaskakuje fakt, że na 12 członków redakcji «Kuźnicy» (bo «udział Nałkowskiej oraz prof. Dobrowolskiego miał - zaznacza Koźniewski - charakter pięknego symbolu») aż siedmiu jest pochodzenia żydowskiego? Fakt dla ówczesnej sytuacji reprezentatywny: ten sam, co w «Kuźnicy», miał być ich udział i w innych 93 rządowych instytucjach. (...) . Podobna sytuacja wytworzyła się w filmie, gdzie czołową postacią stał się Aleksander Ford, a także w dziennikarstwie. Zarówno film jak i dziennikarstwo miały teraz służyć propagandzie. W 1951 r. zlikwidowany został Związek Zawodowy Dziennikarzy, utworzono natomiast całkowicie kontrolowane przez władze polityczne PRL Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich. Dziennikarze mieli teraz wykonywać dyrektywy władz politycznych, byli też używani do brudnej roboty - pisali tendencyjne sprawozdania z procesów politycznych, napadali w swych artykułach na ludzi wskazanych przez władze partyjne i MBP itp. Zostali też odcięci od wielu źródeł informacji. W latach 1947-1948 szczególnie szybko rozszerzała się i umacniała pozycja Ministerstwa Przemysłu i Handlu. Rozbudowie ulegał aparat informacyjny ministerstwa, zwłaszcza Wydział Informacji i Prasy (poprzednio Wydział Propagandy i Informacji) oraz jego agendy terenowe, przy jednoczesnym drastycznym ograniczeniu informacji udzielanych społeczeństwu za pośrednictwem środków masowego przekazu. 19 czerwca 1948 r. wiceminister Eugeniusz Szyr podpisał zarządzenie w 94 sprawie sposobu udzielania informacji, a mianowicie: Zarządzam likwidację biuletynów, mających charakter informacyjny dla prasy (...). Wszystkie wiadomości urzędowe z Ministerstwa PiH winny być bezpośrednio lub przez Wydział Prasy i Informacji przekazywane do PAP (...). Wywiady udzielane prasie muszą być sporządzone na piśmie w sposób następujący: a) przeprowadzający wywiad winien sformułować pytania na piśmie; b) odpowiedzi należy udzielać również na piśmie; c) odpisy pytań i odpowiedzi winny być niezwłocznie przesłane do Departamentu Ogólnego MPiH - Wydziału Prasy i Informacji i dopiero po uzyskaniu 95 jego zgody można wydać osobie zainteresowanej . Zarządzenie to pozbawiało prasę realnej możliwości informowania społeczeństwa o ważnych sprawach i problemach gospodarczych, wykluczało krytykę negatywnych zjawisk występujących w zakładach pracy oraz uchylało jakąkolwiek kontrolę społeczną nad działalnością największego polskiego ministerstwa, zarządzającego ogromnym majątkiem narodowym. Blokowało ono dostęp do zakładów pracy nawet dziennikarzom rządowej agencji prasowej. Hilary Minc doprowadził do zbiurokratyzowania i zablokowania w praktyce obiegu informacji o ważnej dziedzinie życia kraju. Była to wyłącznie własna wewnętrzna decyzja ministerstwa, nie narzucona przez nikogo z zewnątrz. Zastanawia jednak fakt, że w tej tak ważnej sprawie nie wyraziła sprzeciwu Rada Ministrów ani jej Prezydium. A przecież od prawidłowego obiegu informacji zależała aktywność i zaangażowanie społeczeństwa (...). Rada 93 Tamże, s. 61-62. Warto dodać, że z zespołem Kuźnicy związany był Adam Schaff. 94 W. Ważniewski, Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983), Warszawa 1986, s. 64. 95 Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Przemysłu i Handlu, sygn. 540, s. 169-170. 221 Ministrów miała niewątpliwie świadomość tego faktu, ale nie znalazł się nikt, kto odważyłby się zakwestionować decyzję szefa gospodarki. Jego pozycja wyraźnie umacniała się. W 1948 r. Hilary Minc został wicepremierem, był członkiem ścisłego kierownictwa Biura Politycznego, które podjęło wówczas walkę z tzw. polskim nacjonalizmem i prawicowym odchyleniem w PPR. W lutym 1948 r. odbyło się zebranie kierowniczych działaczy PPR i PPS, podczas którego m. in. Hilary Minc skrytykował działalność CUP (Centralnego Urzędu Planowania - przyp. J. K.), wysuwając pod jego adresem zarzut niemarksistowskich zasad planowania. Postulowano, aby punkt ciężkości jego pracy przesunąć ze spraw planowania i praktycznej działalności gospodarczej na teorię i metodologię planowania. Doprowadziło to do zmian personalnych. Stanowisko po odwołanym Czesławie Bobrowskim objął Tadeusz Dietrich. Ponadto powołano dodatkowych wiceprezesów w osobach Stefana Jędrychowskiego i Leona Kasmana. Następnym etapem była likwidacja CUP w styczniu 1949 r. i powołanie na jego miejsce Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG). Przewodniczący Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów, minister przemysłu i handlu Hilary Minc objął również funkcję przewodniczącego PKPG. Ustawą z dnia 11 stycznia 1949 r. rozwiązano Ministerstwo Ziem Odzyskanych, włączając jego problematykę w system ogólnej administracji państwowej. Ustawą sejmową z 10 lutego 1949 r. dokonano kolejnych zmian w organizacji centralnych władz. W miejsce Ministerstwa Przemysłu i Handlu utworzono sześć ministerstw: Górnictwa i Energetyki, Przemysłu Ciężkiego, Przemysłu Lekkiego, Przemysłu Rolnego, Spożywczego, Handlu Wewnętrznego i Handlu Zagranicznego. W latach 1951-1953 tworzono dalsze ministerstwa. Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego rozdzielono na trzy ministerstwa: Przemysłu Maszynowego, Energetyki i Hutnictwa. W wyniku reorganizacji utworzono do połowy lat pięćdziesiątych 22 ministerstwa gospodarcze. Rozbudowa centralnych urzędów prowadziła do nadmiernego zatrudniania urzędników i rozwoju biurokracji. Tylko centrala PKPG, bez placówek terenowych, liczyła około 1800 osób. Rozbudowa instytucji nie szła jednak w parze ze sprawnością zarządzania. Był to proces samopomnażania się administracji, z silnie rozwiniętą hierarchią zależności, kierowaną centralnie poprzez rosnącą liczbę nakazów i instrukcji, bez wystarczającej kontroli ich wykonania. Poważnym błędem ówczesnego szefa gospodarki Hilarego Minca było usunięcie ze stanowiska wielu przedwojennych fachowców, których sam uprzednio 96 zatrudnił w aparacie gospodarczym . Rozbudowując biurokrację Bierut, Berman, Minc i Zambrowski oraz inni członkowie kierownictwa politycznego PRL tworzyli sobie bazę społeczną, a przy tym obsadzając stanowiska ludźmi niekompetentnymi stwarzali sobie całkowicie od siebie uzależnione, powolne ich rozkazom narzędzie. Niekompetentny biurokrata, który swe stanowisko zawdzięczał rekomendacji władz, nie zaś własnym kwalifikacjom marytorycznym, był całkowicie uzależniony od tych, którzy umożliwili mu awans, a w wypadku utraty stanowiska - w przeciwieństwie do fachowca - tracił wszystko. Oczywiście ta niekompetentna biurokracja wyrządzała - mimo woli - kolosalne szkody gospodarcze, a podejmując lub wykonując błędne decyzje, działała analogicznie jak wroga agentura, z reguły zresztą nie zdając sobie z tego sprawy. 96 W. Ważniewski, Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983), wyd. cyt., s. 65-66. 222 dopiero po 1956 r. Warto przy tym zauważyć. Dymek. Kadr kierowniczych nie kształcono fachowo w zakresie metod organizowania i kierowania działaniami zespołów ludzkich.86%. B. s. 98 Nowe Drogi . 223 .5% z niepełnym wyższym i 0. W polityce kadrowej tego okresu rozszerzała się nieufność i podejrzliwość oraz formalne. SPRAWOZDANIE z prac Komisji KC powołanej dla wyjaśnienia przyczyn i przebiegu konfliktów społecznych w dziejach Polski Ludowej. W polityce doboru kandydatów do korpusu oficerskiego stosowano kryterium pochodzenia społecznego oraz eliminowano przedwojenną kadrę. s. nierzadko połączone z niedocenianiem rzeczywistej ideowości. rodzących się na gruncie wspólnej przeszłości czy pochodzenia narodowościowego. milicji i aparacie bezpieczeństwa.0% z wykształceniem pełnym podstawowym. 1983. którzy nie kończąc żadnych studiów . mechaniczne stosowanie kryteriów politycznych i klasowych. nr 3-4. Równocześnie pojawił się układ nieformalnych powiązań personalnych opartych na przesłankach grupowych. których można było potem inspirować.zostawali dyrektorami. oficerowie pochodzenia robotniczo-chłopskiego stanowili w 1950 r. Analogicznie wyglądała sytuacja w aparacie gospodarczym. w 1953 r. które nazywano w propagandzie kryteriami klasowymi . a w 1957 r. Pracownicy etatowi Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948-1954).4% z niepełnym średnim. 87.8% ludzi z niepełnym podstawowym wykształceniem.6% z pełnym średnim. ani Berman.64%. lecz bardzo często nie mających nawet wykształcenia średniego. czy też Minc i Zambrowski nie pochodzili ani z klasy robotniczej ani z chłopskiej. Z Pola Walki .7% z pełnym wyższym wykształceniem97. W praktyce prowadziło to do masowego obsadzania stanowisk kierowniczych ludźmi nie tylko nie posiadającymi żadnego wyższego wykształcenia. Oficjalna propaganda eksponowała postacie robotników. sumienności oraz kwalifikacji zawodowych.W takiej sytuacji działalność obcych agentur polegała głównie na ułatwianiu awansu ludziom niekompetentnym. 97 Por. Cała ta działalność antypolska była pokrywana pseudorewolucyjnymi frazesami i hasłami o awansie społecznym przedstawicieli klasy robotniczej i chłopskiej. Na stanowiska kierownicze dobierano ludzi według kryteriów lojalności politycznej. w wojsku. sytuacja w tej dziedzinie zaczęła się poprawiać. Za sprawy kadr partyjnych i administracyjnych odpowiedzialny był w tym czasie w ścisłym kierownictwie partyjnym Roman Zambrowski. 24. a w 1949 r. już 68. 0. bardziej kompetentnych zawodowo . 9. administracyjnym. Stosował on specyficzną politykę kadrową. Warszawa 1983.poza ewentualnymi kursami partyjnymi . . .6%. Lansowano hasło nie matura lecz chęć szczera zrobi z ciebie oficeradotyczyło ono nie tylko kadr wojskowych i milicyjnych ale kadr kierowniczych we wszystkich dziedzinach życia społecznego. że ani Bierut. Poziom fachowego wyszkolenia tych oficerów pozostawiał wiele do życzenia. W rezultacie wychowankowie Ludowego Wojska Polskiego w roku 1945 stanowili 33% ogółu oficerów. Został przez to poważnie ograniczony naturalny dopływ nowych wartościowych kadr do zespołów kierowniczych i wymiana na lepiej 98 przygotowanych. wśród pracowników tego aparatu było 30. Podstawową kuźnią kadr kierowniczych dla wszystkich dziedzin życia społecznego. 50. 8. był w tym okresie aparat partyjny PZPR. in. Rządzie Rzeczypospolitej Polskiej W. a jeszcze w 1932 r. a potem członka Rady Państwa PRL. Piłsudskiego i związaną z nią walkę przeciw Rosji Sowieckiej. Najwidoczniej cieszył się zaufaniem ówczesnych politycznych dysponentów nauki polskiej. Również inni. robił błyskawiczną karierę naukową . gdy licznych byłych żołnierzy AK skazywano na kary śmierci lub długoletniego więzienia. wywiadu AK. Do unowocześniania gospodarki w tym okresie nie przywiązywano wielkiej wagi. w której Romana Dmowskiego przedstawiał nieomal jako agenta Kremla i wyjątkowo ostro atakował za to. a dopiero w późniejszym okresie działał w licencjonowanych ugrupowaniach katolickich i wykładał na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W tej atmosferze ogólnej niekompetencji i podejrzliwości. Roman Dmowski: czciciel diabła . Rzymowski był z ramienia SD ministrem bez teki. W tym samym czasie. Stefan Kieniewicz. Jak widać losy ludzi układały się w tym okresie bardzo różnie99. jeszcze w powołanym 6 lutego 1947 r. A działo się to w tym samym czasie. były kierownik Wydziału Informacji BiP KG AK Aleksander Gieysztor. musiały się uczyć na własnych błędach. Prawdopodobnie w wyniku jego ekspertyzy podchorążego J. pełniąc przez 19 lat funkcje kustosza biblioteki i archiwum Sejmu i Senatu.w 1949 r. Za rzekomą faszyzację życia Polski skazywano niewinnych ludzi. który podczas wojny był pracownikiem BiP KG AK. natomiast inny współpracownik BiP-u Władysław Bartoszewski trafił do więzienia. który w okresie międzywojennym. Czołowy polski wolnomularz Henryk Kołodziejski. zwolniono (jego materiały oczywiście pozostały w dyspozycji MBP). który zajmował się badaniem problemów działalności masonerii dla potrzeb kierownictwa Episkopatu. był ojcem chrzestnymwielu gabinetów koalicyjnych Polski sanacyjnej . Głównym celem gospodarczym była rozbudowa przemysłu ciężkiego za wszelką cenę. w wieku 33 lat został profesorem nadzwyczajnym na Uniwersytecie Warszawskim. a często również mordowano. Zabrano mu całą dokumentację. K. naukowcy robili w czasach stalinowskich (i później w PRL) oficjalne kariery: Stanisław Lorentz był dyrektorem Muzeum Narodowego. wywiadem antykomunistycznym). Edward Lipiński był profesorem SGPiS . Relacja pchor. Inaczej mówiąc. 99 Na początku lat pięćdziesiątych został aresztowany były podchorąży J. Kazimierz Romaniuk był profesorem SGPiS. 224 .a także Uniwersytetu Warszawskiego. za które płaciło całe społeczeństwo. a w tym samym czasie Wincenty Rzymowski. Stanisław Herbst. zaś na eksperta w jego sprawie MBP powołało pewnego profesora. który wraz z Andrzejem Strugiem redagował w pierwszych latach niepodległości tygodnik Rząd i Wojskoinspirujący federalistyczną politykę J. K. Warto przytoczyć kilka istotnych przykładów. że ten wypowiadał się za dobrosąsiedzkimi stosunkami Polski i Rosji. K. został ministrem spraw zagranicznych w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej.Kadry kierownicze musiały dopiero w praktyce zdobywać potrzebne im umiejętności z zakresu wiedzy o organizacji i kierowaniu. w Archiwum Ligi NarodowoDemokratycznej. związani z Wydziałem Informacji BiP KG AK (który wszak zajmował się m. wydał książkę pt. J. gdyż był współautorem podręcznika historii. w PRL zajął eksponowane stanowisko prezesa NIK. całkiem dobrze funkcjonowała specyficzna grupa dawnych fachowców. gdy uczniów Romana Dmowskiego zamykano w więzieniach. Gdy tymczasem wielu innych ludzi związanych z sanacją prześladowano. i Witold Kula byli profesorami Uniwersytetu Warszawskiego. szybko stosując w różnych dziedzinach przestarzałą technologię. że wolnomularstwo było organizacją nielegalną i miało wyraźnie charakter antykomunistyczny. a zwłaszcza związane z wykonywaniem błędnych decyzji.Przedwojenny sanacyjny dygnitarz z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Maurycy Jaroszyński.zwłaszcza w okresie stalinowskim). 225 . że już IV Kongres III Międzynarodówki powziął 2 grudnia 1922 r. która stała się podstawowym narzędziem kontroli nad kadrą samodzielnych pracowników naukowych. a potem BND intensyfikowały swą działalność. którzy wiedzieli jak się zachować.w miarę jak organizacja Gehlena. Warto przypomnieć. bardzo dobrze prosperowali prawdziwi agenci. Inni profesorowie i docenci musieli poddać się ocenie CKK. w razie potrzeby chętnie stawali się informatorami władz . jak państwowym PRL. pełniący obowiązki emigracyjnego prezydenta RP po śmierci Władysława Raczkiewicza 6 czerwca 1947 r. przede wszystkim zaś wolnomularzem był. agenci ci byli stopniowo uruchamiani (odmrażani). wśród tych agentów liczna była grupa pozostawiona jeszcze przez hitlerowskie służby walki informacyjnej . często z własnej inicjatywy składali donosy. o szkolnictwie wyższym i o pracownikach nauki. 100 Por.zarówno partyjnym. Wielu ludzi związanych organizacyjnie lub ideowo z wolnomularstwem robiło kariery w okresie stalinowskim (i oczywiście później) w PRL. mimo. August Zaleski. Ponadto znienawidzone przez komunistów emigracyjne organizacje polskie były w dużej mierze powiązane z wolnomularstwem. a często też starali się nawiązywać współpracę z radzieckimi tajnymi służbami. w tym również w wojsku i bezpieczeństwie . która uznała ideologię wolnomularską jako klasowo wrogą ideologii rewolucyjnego proletariatu oraz stwierdziła kategorycznie niedopuszczalność równoczesnej przynależności do loży wolnomularskiej i do partii komunistycznej. emigracyjny premier Tadeusz Tomaszewski. nawiasem mówiąc właśnie w okresie jego kadencji weszła w życie Ustawa z 15 grudnia 1951 r. ale również członkiem Prezydium Rady Głównej do Spraw Nauki i Szkolnictwa Wyższego. chętnie też podejmowali pracę w organach bezpieczeństwa i innych organach partyjno-państwowych. Biuletyn 1(1970). zajmując się zagadnieniami norm prawnych.działało sporo zwyczajnych obcych agentów w rodzaju Józefa Światły.zwłaszcza bezpieczeństwa. w odpowiednich przepisach przejściowych postanowiono. był w PRL nie tylko profesorem na Uniwersytecie Warszawskim. Demonstrowali też swą rzekomą lojalność wobec ZSRR. Raz jeszcze potwierdziła się prawidłowość: w atmosferze ogólnej przesadnej podejrzliwości i ciągłego polowania na ludzi niepewnych politycznie i obcych agentów (a taka właśnie atmosfera panowała w PRL . który w latach 1939-1940 przewodniczył loży Kopernik przeniesionej na Zachód i działającej wówczas we Francji100. a także mianowany przez niego 7 kwietnia 1949 r. by nie budzić podejrzeń. wykonywali też wszelkie polecenia. uchwałę. Społeczność Wolnomularzy Polskich. w aparacie władzy . Starali się oni demonstrować swą prawomyślność. Moskwa już wkrótce miała się przekonać co jest warta lojalność tych ludzi. że dotychczasowi profesorowie zwyczajni oraz członkowie rzeczywiści PAN stają się z mocy ustawy samodzielnymi pracownikami nauki i automatycznie uzyskują stopień doktora nauk (odpowiednik późniejszego stopnia doktora habilitowanego).. Oprócz tego. w którym funkcję kierownika organizacyjnego pełni Wiktor . Sieńko pseudonim Wiktor . na którego ze strony podziemia nie mógłby paść cień podejrzenia. dostatecznie poważny. tamże. że go poszukuje. 102 Por. K. (. Piecucha wybór padł na Stefana Sieńkę byłego kierownika Biura Studiów w czwartej Komendzie WiN. Piecuch. Z zeznań zatrzymanych przez organy MBP winowców wynikało. utworzyli ją ludzie przerzuceni z kraju przez kolejne komendy WiN. zaś bezpieka udawała. nadający się do odegrania tego rodzaju trudnej roli.. o dużym wyrobieniu konspiracyjnym. 141. Akcje specjalne. nadając temu za pomocą agentury duży rozgłos i kreując go w ten sposób na bohatera podziemia) list przekazany do odpowiednich skrzynek kontaktowych. ale nie miała już ona siły i politycznego znaczenia.przyp J. W następnych latach podziemie niepodległościowe niemal całkowicie zanikło.3. że w Londynie istnieje Delegatura WiN. musiał to być agent całkowicie sprawdzony przez MBP. by mógł być potraktowany jako autorytatywny przedstawiciel komendy WiN-u. 226 . zaś w późniejszym okresie wcielało się w niego przemiennie dwu ludzi. na drugie udał się już sam S. Z drugiej strony. Delegatura miała doprowadzić do zjednoczenia rozbitych i zwalczających się grup na emigracji i zdobyć środki finansowe od emigracyjnego ośrodka dyspozycyjnego oraz od Anglosasów.) koncepcja utrzymania istniejącej łączności z Delegaturą za pomocą podstawionej agentury celem rozpoznania i przechwycenia dyrektyw i materiałów Delegatury dla WiN-u w kraju. 24 kwietnia 1948 r. że znajdował się kiedykolwiek w 101 rękach MBP. przy tym inteligentny. opanowany. Operacja Splinter Factor Chociaż po 1947 roku w Polsce pozostała jeszcze w podziemiu pewna stosunkowo niewielka liczba ludzi. faktycznie przestał działać IV Zarząd Główny największej organizacji niepodległościowej związanej z rządem londyńskim . Wykonać tego rodzaju zadanie (spotkanie z kurierem Delegatury) mógł agent odpowiadający bardzo poważnym wymogom. cieszący się pełnym zaufaniem Delegatury. wymagającej orientacji. Musiał to być agent znany kurierowi zagranicznemu.) W tej sytuacji powstała (w MBP . w którym stwierdził. z 101 H. którego faktycznie wówczas jeszcze nie było.5. który udał się na spotkanie z kurierem był pracownik operacyjny bezpieczeństwa major Henryk Wendrowski102. zaś pełniącym obowiązki kierownika WiN-u jest osobnik o pseudonimie Kos . Napisał on przebywając w więzieniu (o czym jednak jego koledzy z WiN nie wiedzieli. inicjatywy i rzutkości. Pierwsze spotkanie z kurierem Delegatury odbył Wendrowski występujący jako członek WiN o pseudonimie Zygmunt . Roli związanej z różnymi niespodziankami. na pożegnalnej odprawie Zygmunti Wiktorpowiadomili kuriera o istnieniu czteroosobowego kierownictwa WiN. Według H. Musiał to być wreszcie agent.. zupełnie niezawodny. s. szefa informacji Zygmunt . s. Musiał to być agent z mocną legendą . Warszawa 1996. Wolność i Niezawisłość . W tym właśnie czasie organy bezpieczeństwa PRL rozpoczęły zakrojoną na dużą skalę prowokację opartą na wzorach rosyjskich. że przekazuje swemu następcy swoje dotychczasowe pełnomocnictwa. samodzielny. W wyniku aresztowań przeprowadzonych w listopadzie i grudniu 1947 r. 142. Tym następcą. kurier Delegatury przekazał do kraju tzw. Wiadomości dotyczące emigracyjnego sztabu generalnego z uwypukleniem z osobna roli poszczególnych osobistości z korpusu generalskiego. głównie dzięki materiałom i informacjom uzyskiwanym od kurierów Delegatury. 6. podjęto niespodziewaną decyzję o zakończeniu tej gry106. W trakcie tej gry. Plan X . 202. Jeszcze po wielu latach generał MSW Władysław Pożoga w swych 103 Por. wskazujących szczegółowo na kierunek ich zainteresowań życiem kraju 105 . Szwecji i Rzymie. J. J. s. Cała ta mistyfikacja miała charakter prowokacji typowej dla rosyjskich i radzieckich służb specjalnych. Informacje dotyczące szpiegowsko-dywersyjnej działalności ośrodków emigracyjnych na terenie Polski. Niektóre informacje dotyczące rozgłośni «Wolna Europa». K. Pod koniec 1952 r. Niemczech Zachodnich. K.). J. Funkcjonariusze służb walki informacyjnej PRL wyobrażali sobie. organy MBP rozpoznawały zarówno sytuację na emigracji jak i w kraju. s. a także zdobywały wiedzę o współpracy polskiej emigracji z wywiadami państw anglosaskich. USA. K. Informacje o Delegaturze WiN za granicą. 106 Por. 5. 206. 4. K. NiD (Niepodległość i Demokracja emigracyjna organizacja postpiłsudczykowska . W toku gry ujawniono i doprowadzono do likwidacji szeregu podziemnych grup opozycji antykomunistycznej działających na terenie Polski. 151-156. jak PSL (emigracyjne Polskie Stronnictwo Ludowe .). że prowadzili wielką udaną grę wywiadowczą przeciw analogicznym służbom USA i Wielkiej Brytanii. jej strukturze organizacyjnej.). Piecuch podaje: . SP (emigracyjne Stronnictwo Pracy . 143-144. «Głos Ameryki» i innych.przyp. 105 Tamże. placówkach zagranicznych w Londynie. w marcu 1950 r. 2.przyp. Dzięki kontaktom wskazywanym przez Delegaturę i opartym na tej wiedzy dalszym prowokacjom. Wendrowski. Np. Szerokie informacje dotyczące ugrupowań emigracyjnych. Tak rozpoczęła się ta gra MBP z Delegaturą i wywiadami zachodnimi103. Informacje świadczące o stale pogłębiającym się rozkładzie wśród tych ugrupowań.których jednym był H. Francji. Przechwytywano też przesyłane z Zachodu dewizy i sprzęt. W posiadanych dokumentach uzyskanych w toku gry znajduje się kilkaset pytań pochodzących od wywiadu amerykańskiego i angielskiego. tamże. który zawierał wytyczne dla podziemia w Polsce na okres przed i po ewentualnym rozpoczęciu działań wojennych. s. 104 Por. Na podstawie opracowania dotyczącego całej operacji H. 3. 227 . przy ścisłym współudziale wywiadu amerykańskiego i angielskiego.emigracyjna organizacja dawnych działaczy PPS . MBP mogło przeprowadzić w Polsce szereg aresztowań. J. tamże. tamże.W wyniku gry uzyskano: 1. a nawet ją inspirować104. WRN (Wolność-RównośćNiepodległość . mogło też dezinformować Delegaturę.) i inne oraz ludzi związanych z tymi ugrupowaniami.przyp.przyp. Trwała ona do 1952 roku. s. Wyraźnie świadczy o tym tzw.zwłaszcza zaś państw anglosaskich . a nawet autentyczne podziemie antykomunistyczne. S. a podczas wojny działający jako oficer Special Operations Executive) potrafił znakomicie manipulować polskim podziemiem. by tym lepiej mogli działać wartościowi agenci Zachodu. Pożoga i inni funkcjonariusze służb specjalnych PRL traktowali jako wielką grę z wywiadami USA i Wielkiej Brytanii. in.główną swą agenturę plasowały w aparacie władzy partyjno-państwowej PRL. zorganizował wyrafinowaną siatkę wywiadowczą. Warszawa 1987. nie zaś w podziemiu i opozycji.jak wspominaliśmy . 107 Por. Siedem rozmów z generałem dywizji Władysławem Pożogą. szefem wywiadu i kontrwywiadu. absorbując go rozpracowywaniem mało w tym czasie znaczących działaczy i stronnictw emigracyjnych. kiedy istniała jeszcze w krajach Europy Środkowej i Wschodniej prawdziwa opozycja. 28 stycznia 1990 r. w Polsce . To co W. Późniejsze wypadki wykazały.Die Operation Splinter Factor der CIA. w dziedzinie gier wywiadowczych107. Przybyły do Polski w 1945 r. że system zaprowadzony przez Stalina i jego służby. A. Sprengsatz . że był to triumf pozorny.rozmowach prowadzonych z H. wspomagane z Zachodu. które mogłyby sprawić. Przede wszystkim zaś chodziło szefowi CIA Allanowi Dullesowi o wykorzystanie chorobliwej podejrzliwości Stalina w celu doprowadzenia do likwidacji znacznej części czołowej kadry komunistycznej w Europie Środkowej i Wschodniej 109. w Polsce . która stała się ośrodkiem potężnego antykomunistycznego i antyrosyjskiego ruchu oporu. Ten na pozór skromny kapitan SIS Michael Sullivan (znający doskonale język polski. która siedziała m. Wywiady mocarstw zachodnich . że prawda była inna. I zastępcą ministra spraw wewnętrznych. Cała sprawa zaczęła się w pierwszych latach powojennych. czy opozycji krajowej.podobnie zresztą jak w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej . Właśnie w szczytowym okresie zimnej wojny wywiad amerykański przeprowadził wielką operację pod kryptonimem Splinter Factor. Operacja Splinter Factor. Wysocki. Piecuch. Piecuchem wspominał tę sprawę jako wielki sukces PRL-owskich służb specjalnych. Stuttgart 1975. 109 Por. Istotą tej operacji było świadome wspieranie przez CIA tych wszystkich okoliczności. W. 108 Por. która nie miała większego znaczenia. Ostatecznie jednak opór opozycji i podziemia został złamany i na przełomie 1947 i 1948 r. w samej centrali MBP (i nie tylko).zatriumfowali komuniści sterowani przez Moskwę. stawał się przyczyną potęgowania się nastrojów nienawiści i buntu wobec nowej władzy ze strony większości obywateli tych krajów. której tajnym celem miało być "wyleczenie" raz na zawsze z komunizmu krajów. Wkrótce jednak miało się okazać.oprócz potężnej legalnej opozycji skupionej wokół Polskiego Stronnictwa Ludowego. działało jeszcze w tym czasie wiele organizacji podziemnych. Dzięki takiej grze właśnie wywiady zachodnie niejako zamulałyaparat walki informacyjnej PRL. a także umiejętnie szerząc rozmaite plotki i pogłoski był w stanie powodować panikę na rynku. 228 . rozbudzać niepokoje chłopów na wsi i skłaniać księży do wygłaszania podburzających kazań108. które miało za zadanie odwrócić uwagę kontrwywiadu PRL-owskiego od naprawdę ważnej agentury. szef placówki Secret Inteligence Service na Polskę. było najprawdopodobniej typowym działaniem pozorowanym przez te wywiady. kapitan brytyjskiego wywiadu. Np. H. które po II wojnie światowej znalazły się w orbicie wpływów radzieckich. Operacja Splinter Factor. występując oficjalnie jako kierownik brytyjskiej misji dobroczynnej. Kultura . Steven. któremu nadano roboczy kryptonim "Alice" . że departament dziesiąty był główną bronią Stalina w Polsce. że "Alice" to podpułkownik Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego Józef Światło vel Izaak Fleishfarb. dowiedział się od jednego ze swych polskich agentów. J. Totalna wojna informacyjna XX wieku a II RP. a Światło był właściwie łącznikiem. następnie w Warszawie i Olsztynie. z wyjątkiem pierwszego sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta . s. W praktyce zadania X Departamentu MBP. Podejrzewano nawet jakąś grę wywiadowczą zainicjowaną przez stronę radziecką. Okazało się. Oficjalnym zadaniem tego Departamentu było wykrywanie. W departamencie tym Światło odgrywał kluczową rolę. który poprzednio pracował na stanowisku zastępcy szefa wojewódzkiego urzędu bezpieczeństwa w Krakowie. 110 Józef Światło już przed wojną będąc działaczem komunistycznym pracującym dla radzieckiego wywiadu. Znakomite narzędzie szantażu. Kielce 1997. nagłych i drastycznych. W dwóch szafach żelaznych w gabinecie Józefa Światły znajdowały się wszystkie najtajniejsze kartoteki. Komórka ta utrzymywała również stały ścisły kontakt z organami bezpieczeństwa innych krajów komunistycznych. w sprawie o wielkiej doniosłości. Światłę oferta współpracy została przez wywiad brytyjski potraktowana ze zrozumiałą nieufnością. Londyn 1986.szuka z nim kontaktu. a Światło miał w swych rękach partię i rząd. były bardzo rozległe. Nie było tajemnicy. doradcy ministra bezpieczeństwa. został przez Londyn odrzucony. Były tam dowody i zeznania każdego czołowego działacza partii przeciw każdemu innemu zarówno w partii jak i poza nią . 229 . coraz częściej otrzymywał specjalne zadania wprost od Bieruta. który z czasem przekształcił się w X Departament MBP110. zaś w 1948 roku został przeniesiony do centrali MBP i wraz z wiceministrem Romkowskim organizował oddział specjalny. że wspomniany wyżej kapitan brytyjskiego wywiadu Michael Sullivan. 35. I Światło miał specjalny telefon i prawo skomunikowania się bezpośrednio z Berią w wypadkach szczególnie ważnych. śledzenie i likwidowanie wszystkich zagranicznych nieradzieckich wpływów w PZPR i gromadzenie materiałów obciążających członków kierownictwa partyjnego powyżej sekretarzy wojewódzkich.gotowe do wykorzystania w chwili politycznie właściwej. W miarę upływu czasu. którymi wzajemnie rozporządzają przeciw sobie dygnitarze reżymu. 111 Z. popierany w pełni przez Romkowskiego. 11-12. Kossecki. Wniosek Sullivana o przyznanie Józefowi Światle gwarancji. On miał do nich dostęp każdej chwili. sowieckiego generała Lalina. znajdowała się w Moskwie. Zbiegały się tutaj nici wszystkich obciążeń. Mówi Józef Światło. której by nie znał. Bez przesady można powiedzieć. Mógł wywindować lub złamać każdego zarówno w 111 hierarchii partyjnej jak i rządowej . Błażyński. Nie dyrektor departamentu Fejgin. Por. Złożona przez J. że w zamian za swe usługi uzyska w Wielkiej Brytanii azyl polityczny. s. który otrzymywał zatwierdzenie instrukcji Bieruta od tzw. był równocześnie podstawionym przez polski wywiad tajnym agentem (o czym służby radzieckie nie wiedziały). że wysoki funkcjonariusz urzędu bezpieczeństwa . którego ppłk Światło został pierwszym wicedyrektorem. według późniejszych zeznań Światły.Cała sprawa zaczęła się od tego.którego kartoteka. akta i dokumenty aparatu bezpieczeństwa i biura politycznego partii. dlatego też polski agent kapitana Sullivana mógł mieć z nim kontakt i przekazać go angielskiemu oficerowi (był to okres gdy polski rząd emigracyjny w Londynie i polskie podziemie w kraju współpracowało z angielskimi tajnymi służbami). 4 lutego 1990 r. nie widzieli w tym nic złego. wrogowie Dullesa zaczęli mu wypominać. Protegowani Fielda musieli jednak odpowiedzieć na kilka pytań i dostarczyć informacji interesujących Amerykanów. że formularz otrzymał od ludzi Fielda i Dullesa. potwierdzały wojenne i bezpośrednio powojenne kontakty Fielda zarówno z Dullesem i wywiadem amerykańskim. jak i wielu czołowymi działaczami komunistycznymi. chociaż jednak groziła mu ekstradycja. nie zdradził. by nie zostać przed tę komisję powołanym. Field umożliwił im to przy pomocy Dullesa. W Stanach Zjednoczonych działała w tym czasie słynna komisja Mac Carthy'ego. Dulles za pośrednictwem swego agenta Józefa Światły przekazał władzom bezpieczeństwa w Polsce . w styczniu 1949 roku aresztował Noela Fielda na lotnisku Okęcie w Warszawie. Nawet późniejszy prezydent NRD Wilhelm Pieck wysłał z Moskwy do Berna list. gdy przypadkowo zatrzymała go policja szwajcarska.. zajmującymi teraz w swych krajach niejednokrotnie wysokie stanowiska. a którzy faktycznie korzystali z pomocy. 230 . Polowanie na czarownice. dotyczących sytuacji na terenach zajmowanych przez Amerykanów lub jeszcze okupowanych przez Niemców. pozostał w CIA. że udzielał pomocy ludziom. Allan Dulles wylądował w 1942 r. Wysocki. Jeszcze w latach II wojny światowej. Akta Józefa Światły trafiły ostatecznie na biurko samego szefa CIA Allana Dullesa. Field był zawsze jego człowiekiem. Dullesem. dokumentów. Ponieważ były to czasy wspólnej walki z hitlerowskim wrogiem. znany niemiecki komunista Leo Bauer.dowody. który wówczas podpisał. W. w którym przysłał wykaz wybitniejszych komunistów niemieckich przebywających na Zachodzie. że N. dostarczał dokumentów i pieniędzy.Postanowiono ostatecznie przekazać Światłę wywiadowi amerykańskiemu.) . zafascynowany komunizmem i Związkiem Radzieckim. znający wielu lewicowych i komunistycznych działaczy z całej Europy Noel Field. Mając te właśnie materiały w ręku Józef Światło. a nawet czasem z mundurów amerykańskich. umożliwiając im ucieczki z obozów internowanych. pieniędzy. który w pełni docenił ich wagę. gdy USA i ZSRR łączył sojusz polityczny i wojskowy. I tak np. w Szwajcarii jako przedstawiciel wywiadu amerykańskiego. aby w parę lat później za pośrednictwem Dullesa 112 trafić na biurko Józefa Światło (. Dokument. Dowody te były w większości autentyczne.a pośrednio Stalinowi i Berii . Niektórzy z przesłuchiwanych podpisywali przy tym pokwitowania za otrzymane pieniądze. po wyciągnięciu go przez Fielda z obozu dla internowanych i przybyciu do Szwajcarii miał przy sobie taki wypełniony formularz. W zamian przyjaciele Fielda spełniali różne zadania przydatne dla Dullesa. bądź wypełniali odręcznie różne formularze . W tym samym czasie bawił tam również znany amerykański intelektualista o lewicowych poglądach. z którym wywiad brytyjski dokonał podziału stref wpływów. Oznaczało to już niebawem. zajmującym teraz czołowe pozycje w krajach związanych ze Związkiem Radzieckim. Bardzo często w tym czasie kontaktował się on z A. Gdy po wojnie Noel Field będąc faktycznie bez pracy i niemalże bez środków do życia. próbował znaleźć pomoc u swych dawnych przyjaciół i podopiecznych. prosząc aby umożliwiono im powrót do kraju. zajmujących niejednokrotnie wysokie stanowiska na Wschodzie. Kultura . gdy stosunki między USA i ZSRR coraz bardziej się pogarszały. W nagrodę Dulles wyciągnął go z więzienia. 112 A. Dulles bał się. Po wojnie. których dostarczał im Dulles.. W tej atmosferze zrodził się pomysł operacji Splinter Factor. który pomagał mu wyciągać jego lewicowych i komunistycznych przyjaciół z różnych opresji. a także ofiary. s. 231 . Nastąpiły potem aresztowania i procesy wielu niewinnych ludzi. H. cyt. że w ramach tej właśnie wielkiej akcji CIA. tak cywilnych jak i wojskowych. Stalin miał teraz w ręku nie tylko pisemne dowody «zdrady». Sprengsatz .. O aferze Berguwiedziały organy bezpieczeństwa PRL. Operacja Splinter Factor (której częścią integralną była zapewne słynna wśród polskiej londyńskiej emigracji «afera Bergu»). jak materiał wybuchowy podłożony w miejscach strategicznie szczególnie ważnych i delikatnych zarazem. która według niego «zawsze czaiła się i wszędzie». s. wydarzenia oraz opinie. to przecież nic innego. 134206). wyd. ale przede wszystkim dla samego Stalina. z których wielu przypłaciło to życiem. za pośrednictwem jego agenta J. Wkrótce potem siły bezpieczeństwa przystąpiły do rozprawy z takimi zdrajcami klasy robotniczej i agentami imperializmujak Laszlo Rajk na Węgrzech. materiał spreparowany w taki sposób.. bez którego zgody o wszczęciu dochodzeń i procesów przeciwko tego rodzaju prominentom nowej 114 komunistycznej władzy nie mogło być przecież mowy! (.. Bułgarii i w Polsce.Die Operation Splinter Factor der CIA.. była to operacja od początku do końca inspirowana i kontrolowana przez A. (Por. o którym sam Dulles mówił w dostarczonych dokumentach. stał się w pełni wiarygodny już nie tylko dla wywiadów czy prokuratury. Natomiast jak wykazał angielski autor Stewart Steven (który . Światły. Mackiewicz. które nigdy 113 Tamże.miał dostęp do wielu materiałów państw NATO i rozmawiał również z kompetentnymi ludźmi na Zachodzie) w swej książce pt. Trajczo Kostow w Bułgarii czy Władysław Gomułka w Polsce. że był jego prawą ręką. Józef Światło dostarczył wywiadowi radzieckiemu oraz bezpośrednio Józefowi Stalinowi "dowodów" obciążających czołowych komunistycznych działaczy partyjnych i państwowych na Węgrzech. Jeszcze po ponad trzydziestu latach generał Władysław Pożoga (były funkcjonariusz UB. a nawet tysiącami wyroków śmierci. szef Służby Wywiadu i Kontrwywiadu MSW) rozmawiając z H. było bardzo korzystne. Dullesa. Wiele ofiar tej akcji wylądowało w szpitalach psychiatrycznych i już nigdy nie odzyskało zdrowia. Stewart Steven pisze o tym szczegółowo. W tym miejscu trzeba wyjaśnić. wydanej w RFN w 1975 roku. Zarówno afera Bergu jak i inne elementy prowokacji MBP związanej z V Zarządem Głównym WiN-u.) . Akcje specjalne. to co najmniej proces i długoletnie więzienie dla wszystkich niemal ludzi. (Por. dzięki prowokacyjnemu V Zarządowi Głównemu WiN. S. a wydziałem krajowym polskiej emigracyjnej Rady Politycznej w Londynie. bądź długoletniego więzienia.według jego wyobrażeń bardzo skutecznie prowadziło MBP z wywiadami państw anglosaskich. 114 Tamże. SB.w tym i samego Józefa Światły . Piecuchem. że afera Bergu . 264-267). Stało się to przyczyną całej serii procesów. aby dzięki zawartym w nim autentycznym i prawdziwym elementom. którą . że ich wielka graodnosi sukcesy i oczywiście podbudowały pozycję agenta CIA Józefa Światły. wspominał całą tę prowokację jako wielką udaną grę wywiadowczą. Dullesa. Warszawa 1959. Każdy z oskarżonych musiał teraz udowodnić.jeśli nie wyrok śmierci. które ponosili zamieszani w całą tę prowokację Polacy. dotyczyła współpracy między amerykańskim wywiadem. a także na relacje byłych pracowników służb wywiadowczych z Zachodu i Wschodu .. zakończonych setkami. Zielone oczy. Rudolf Slansky w Czechosłowacji. Nazwa pochodziła od miejscowości w Niemczech. że 113 nie jest wielbłądem (.) Stewart Steven twierdzi. gdzie mieścił się ośrodek tych działań. powołując się na swe przeszło dwuletnie kwerendy w licznych tajnych archiwach amerykańskich i brytyjskich. ale i człowieka. która zakończyła się skandalem w środowisku polskiej emigracji politycznej. co z punktu widzenia operacji Splinter Factor prowadzonej przez A. tylko w oczach asów wywiaduz MBP uprawdopodobniały to. Czechosłowacji.prezentując różne fakty. a przede wszystkim przedstawicieli elity komunistycznej.jako człowiek związany z angielską dyplomacją . Piecuch. którzy w taki czy inny sposób zetknęli się wcześniej z Fieldem. za jakich uznano Laszlo Rajka. Podtrzymało to obłędną obsesję Stalina.. ani w kolejnych wydaniach jego broszury pt. wielu innych. Trajczo Kostowa i wielu. że człowiekiem. Heydrich oświadczył. 116 Tamże.). dał się nabrać na dostarczone mu materiały. w swej książce "Geheime Ostfront" ("Tajny Front Wschodni"). K. że niemieckie Gestapo dostarczyło radzieckiej służbie tajnej OGPU . (. aby uzyskać podpisy oraz wzory pisma niemieckich generałów von Seecta oraz von Hammersteina. Na widok materiałów. choć nie najważniejszym w książce Stewarta Stevena przykładem. jak generał Gehlen. Jakieś trzy miesiące później admirał zrozumiał. Efekt był piorunujący . Świadczyły one o zdradzieckiej jakoby działalności Tuchaczewskiego i innych wysokich wojskowych radzieckich. zdobytych przez Niemcy na Wschodzie . iż Allan Dulles. szukającego wszędzie szpiegów i zdrajców. w tym i Władysława Gomułkę czy Mariana Spychalskiego (aresztowanych nb. Inne dostępne źródła wspominają.nastąpiła lawina aresztowań i wyroków.przyp J. podczas której to czystki Tuchaczewski i cały szereg innych wysokich oficerów armii sowieckiej zostało skazanych na śmierć i straconych. Wieloletni rezydent i szef Abwehry na Polskę . Wysocki. innych generałów oraz wybitnych dowódców radzieckich.. 232 . że po podrzuceniu czechosłowackiemu wywiadowi rzekomych dowodów spiskuw Armii Czerwonej sprawą zajął się osobiście ówczesny prezydent Czechosłowacji Benesz.za pośrednictwem służb informacyjno-wywiadowczych Czechosłowacji . w latach wojny szef wywiadu Fremde Heere Ost w Abwehrze (Oddział Armie Obce Wschód działał przy Naczelnym Dowództwie Sił Lądowych Wehrmachtu .. a jej celem było pozbawienie Armii Czerwonej czołowej kadry dowódczej i osłabienie jej w ten sposób na wiele lat .. Choć Steward Steven o tych niesłychanych analogiach nie wspomina ani słowem. przekazując te materiały wprost na ręce Stalina. 115 A. które z inspiracji A. gdy w Moskwie zaczęła się wielka czystka przeciwko całej czołówce dowódczej Armii Czerwonej. Czy nie dziwi niezwykła wręcz zbieżność w czasie przystąpienia przez siły "bezpieczeństwa" do likwidacji takich "zdrajców klasy robotniczej i agentów imperializmu". że ówczesny szef OGPU Jeżow. że wyrok skazujący Tuchaczewskiego był wynikiem ich gry wywiadowczej. Dullesa za pośrednictwem Józefa Światły.sfałszowanych dowodów na piśmie. Szczególnie zależało mu na tym. Gdy Canaris zapytał go.) Heydrich był całkowicie pewny.dotąd nie zostały ujawnione ani w pamiętnym serialu wspomnień Światły na antenie Radia Wolna Europa w roku 1954. Heydrich i jego ludzie byli przekonani. a także radzieckiego marszałka Tuchaczewskiego. (. Kultura . który podsunął mu tę myśl był nie kto inny. co wzmocniło ich wiarygodność. to przecież można śmiało postawić hipotezę. Można się też domyślać. powtórzył po prostu chwyt i metody wypróbowane z takim powodzeniem w przededniu II wojny światowej przez polityczny wywiad niemiecki. "Za 115 kulisami Bezpieki i Partii". jaki sens miała właściwie cała ta akcja..) Stalinowi istotnie włos się musiał zjeżyć na głowie! Klasycznym.) .). trafiły do Warszawy i Moskwy (... posiadającego odpowiednie doświadczenie w podrabianiu pisma . a serią aresztowań i procesów czołowych działaczy partyjnych i państwowych w południowo-wschodniej i środkowej Europie.pułkownik Oskar Reile. Heydrich chwalił się nawet tym w rozmowie z Canarisem. Abwehra dowiedziała się później. osobiście przez Józefa Światło). (. że pomysłodawcą tej akcji był sam Hitler. zwerbowany po wojnie przez wywiad amerykański i osobiście Dullesa wraz z całym dossier bogatych doświadczeń 116 wywiadowczych. że "komunizm trzeba rozwalić od środka". 4 lutego 1990 r. W tym właśnie miejscu nasuwa się zadziwiająca wręcz analogia między procesem marszałka Tuchaczewskiego.. realizując swoją tezę. jak podłą grę prowadził Heydrich. Poza tym Heydrich prosił Abwehrę o pomoc w uzyskaniu specjalisty. W. na stronie 253 stwierdza: W początkach 1937 roku Heydrich zwrócił się osobiście do Canarisa i poprosił o dostarczenie pisemnych danych dotyczących okresu wojskowej współpracy Niemiec ze Związkiem Radzieckim. Polowanie na czarownice. Rudolfa Slansky'ego. .za pieniądze wywiadu amerykańskiego! Dzięki Fieldowi Dulles nawiązał także bezpośredni kontakt z ludźmi ze sztabu marszałka Tito. Pomoc była im udzielana pod warunkiem. utworzonego przez niemieckich komunistów w Moskwie przez Waltera Ulbrichta po upadku Stalingradu. Noela Fielda i jego żonę Józef Światło przesłuchiwał w budapeszteńskim więzieniu. którzy przekonali Amerykanów. Już po wyzwoleniu Paryża. Mało kto jednak wiedział. 233 . ukazywał się dzięki pośrednictwu Noela Fielda .jak opisuje Steven . z udziałem wielu wziętych do niewoli generałów.«na ty» z członkami Biura Politycznego w Polsce.pisze Steven . znalazł się człowiek. w Czechosłowacji. że aresztowany został zarówno sam Noel Field ale również jego żona Herta i brat Herman .który przyjechał do Warszawy w 1948 r.. Bułgarii i Jugosławii.. Przesłuchanie. że za pośrednictwem Fielda organizację tę finansował. Warunek ten mógł być i rzecz jasna był w obliczu narastającej «zimnej wojny» podstawą do najgorszych podejrzeń! I tak oto w czasach. nieoficjalnie zaś jako agent amerykańskiego wywiadu i osobiście Allena Dullesa. Wysocki.sprawiał wrażenie człowieka. aby zamiast pomagać królewskim 117 partyzantom Draży Mihailovicia. Allen Dulles! Jako swoisty pikantny dowcip opowiadano sobie. że wydawany przez CALPO organ prasowy «Neues Deutschland» (który stał się później centralnym organem KC SED i Waltera Ulbrichta). Tibor Szonyi i Andras Szalai zostali powieszeni. Był przecież . 118 A. w Budapeszcie rozpoczął się proces przeciwko Laszlo Rajkowi i jego wspólnikom . na czele delegacji amerykańskich architektów. ogłoszono wyrok. 11 lutego 1990 r. występując faktycznie w podwójnej roli oficjalnie jako podpułkownik polskiego MBP. Znał ministrów i przysyłał im gratulacje z powodu ich nominacji. Sam Noel Field . że od czasu do czasu będą przedstawiać sprawozdania na temat aktualnej sytuacji ekonomicznej w ich krajach. w Niemczech Wschodnich. Czyniło to rzecz jasna jego osobę z punktu widzenia UB jeszcze bardziej podejrzaną.jak podkreśla Steven . 16 września 1949 r. na Węgrzech. Kultura . który bądź osobiście. w tym samego von Paulusa. który zna osobiście wszystkie liczące się osobistości Europy Wschodniej. Czechosłowacji i na Węgrzech jako lojalnych reprezentantów Unitarian Service. przy czym dla wszystkich było jasne. celem prowadzenia w tych krajach działalności charytatywnej. W.może być sprawa tak zwanego «Komitetu Wolne Niemcy» (Nationalkomitee Freies Deutschland). pozyskał znanych działaczy komunistycznych w Polsce. a 14 października Laszlo Rajk. na terenie okupowanej jeszcze części Francji oraz w Szwajcarii. W tej sytuacji nie należy się dziwić. . Z punktu widzenia Stalina 117 Tamże. 24 września 1949 r. dostarczali broni i sprzętu partyzantce titowskiej . Komitet miał być zalążkiem przyszłego rządu pokonanej Rzeszy. że była to organizacja frontu komunistycznego. gdy wszelkie kontakty Europejczyków wschodnich . bądź też przez swoich najbliższych przyjaciół znał dosłownie setki czołowych działaczy komunistycznych w całym bloku wschodnim! 118 Postać wręcz idealna dla rozkręcenia wywiadowczej «Operacji Splinter Factor»..z ludźmi z Zachodu podlegały najostrzejszym ograniczeniom. powstała filia tego komitetu pod nazwą CALPO (Comite de l'Allemaigne Libre Pour L'Ouest). Dulles udowodnił swoją tajną akcją. a nawet całymi blokami państw. ani Kostowa. 234 . to «twardego 119 uporu zapiekłych aparatczyków. Gomułka okazał się twardszy od swego bułgarskiego towarzysza. którzy najczęściej potrafią odwrócić od siebie wszelkie 119 A. gdyby nie działania podjęte w ramach Operacji Splinter Factor. przy czym W.z jednej strony. Nie padały wobec nich zarzuty o szpiegostwo. Dulles . gdy za pomocą obciążających Fielda materiałów. gdzie być może dożyłby spokojnie swoich dni. 120 Tamże. W najwyższych kręgach partyjnych i państwowych satelitów Kremla. spełniała jeszcze jedną istotną dla CIA funkcję . po wojnie był przeciwnikiem utworzenia Kominformu.jak stwierdza Steven . został pozbawiony wszystkich stanowisk w rządzie i partii pod zarzutem prowadzenia polityki nieprzyjaznej wobec ZSRR . a tym samym i siłę przetrwania. gdy na biurko Stalina trafiły dowody utwierdzające go w przekonaniu. Dullesa z drugiej. Przeniesiono go na stanowisko dyrektora Biblioteki Narodowej. Warto w tym miejscu zauważyć. Od chwili. Analogicznie Traiczo Kostow. Czechosłowację.chciał pozbawić Europę Wschodnią jakiejkolwiek nadziei. Dullesa. że w atmosferze szpiegomanii i nerwowych polowań na obcych agentów. W stosunku do Moskwy już w czasie wojny Gomułka potrafił występować w obronie polskich interesów. rzeczywiście «istnieje». Inaczej wyglądała sprawa. istniała zorganizowana sieć zdrajców i agentów wywiadu amerykańskiego. które na polecenie Allena Dullesa przekazał Stalinowi Józef Światło «udowodniono» powiązania Noela i Herman Fieldów z CIA. bardzo dobrze prosperują prawdziwi szpiedzy. Takiego człowieka Stalin nie chciał tolerować dłużej w gronie przywódców. pragnąca siłą obalić istniejący ustrój i oderwać Polskę. że możliwa była manipulacja dużymi narodami. Józef Stalin miał już całkowitą pewność. Traiczo Kostow i Władysław Gomułka zniweczyli ten plan. Czego jednak nie przewidział i nie mógł uwzględnić w swych kalkulacjach. stawał się 120 automatycznie podejrzanym . którzy znali Fielda z lat wojny. Kultura . aby postawiono ich przed sądem. czy organizowanie antykomunistycznego spisku. 18 lutego 1990 r. kto miał jakiekolwiek wątpliwości co do polityki radzieckiej wobec tych państw. Od tej pory każdy. Węgry oraz Bułgarię od Związku Radzieckiego. zaś A. i że obejmuje swym zasięgiem wszystkie właściwie kraje demokracji ludowej. Strach przed Wiesławem. w której można by utworzyć tam rządy przyjazne dla Ameryki i wrogie wobec systemu sowieckiego. jakim był według informatorów Stalina amerykański. iż spisek taki. gdy oskarżeni mieli być Kostow i Gomułka. ponieważ dali ludziom nadzieję. wśród wielu komunistów.odwracała uwagę od prawdziwych agentów zachodnich wywiadów. że opisywana tu operacja A. Sprawą kontrwywiadów było dostarczenie faktów potwierdzających powiązania z głównym organizatorem. i to niezwykle rozgałęziony. ani w przypadku Gomułki. Wiadomo. którym brak było wyobraźni i horyzontów» . proces Rajka przebiegał gładko i bez niespodzianek. Jego celem było stworzenie takiej sytuacji. przewidując jak niebezpieczna będzie ta organizacja wiążąca swych członków z Moskwą. W. w tym samym mniej więcej czasie co Gomułka. Tych dwóch zapiekłych aparatczykówmiało po prostu silny charakter. Co ciekawe. Wysocki. oprócz wspomnianych wyżej. Moskwa nie domagała się początkowo. pod naciskiem Kremla został więc Gomułka usunięty z kierownictwa partyjnego. komunizujący intelektualista Noel Field. Ten zarzut pojawił się dopiero wówczas. . mógł się Gomułka stać autentycznym przywódcą polskiego narodu. Dzięki sile swego charakteru stał się Władysław Gomułka w oczach narodu symbolem polskiej niezawisłości.. Zażądał. Znamienne. wskutek interwencji CIA w londyńskiej centrali SIS. gdzie zmarł nagle w Bejrucie w nigdy do końca nie wyjaśnionych okolicznościach) motywem.jak pisze Stewart Steven . to Gomułka nie zeznał niczego sprzecznego z prawdą nawet podczas przesłuchań w więzieniu. który skłonił Światłę do zaoferowania swych usług Brytyjczykom w zamian za pomoc w uzyskaniu azylu na Zachodzie. do którego dotarły pogłoski o «policyjnej» przeszłości Bermana. P. Według Michaela Sullivana (który wkrótce po zwerbowaniu ppłk. został przeniesiony do Azji Południowej.nigdy nie wyciągnęła z tego najmniejszej konsekwencji.nasłała go do KPP w charakterze «agent provocateur».spore «dossier». co powiedział już na posiedzeniu KC. która .. która według zeznań starych komunistów wiedziała o jego podwójnej roli .podejrzenia. Jakub Berman musiał być opłacanym agentem polskiej defensywy. nie miał żadnych wątpliwości: wg Stevena. Jakub Berman był przed wojną warszawskim korespondentem amerykańskiej agencji prasowej United Press.byli ludźmi szefa NKWD Ł. Józef Światło przedostał się na Zachód 21 grudnia 1953 r. niejednokrotnie stosując wypróbowaną metodę łapaj złodzieja . Światły..jak udowadnia Stewart Steven . O ile Kostow najpierw w więzieniu złożył zeznania.po aresztowaniu Gomułki nie mieli odwagi spotkać się z nim oko w oko. że Gomułka był w okresie stalinowskim prześladowany. Te okoliczności sprawiły. że pozostawili samym sobie polskich komunistów aresztowanych w ZSRR. Berii. Oskarżył ich też o to. Dzięki temu.jak to wynika z jego późniejszych zeznań . że wraz z osobą Gomułki naród polski zaakceptował również ustrój socjalistyczny. 121 Podczas przesłuchań Gomułka nie tylko nie przyznał się do niczego.jak osobiście przekonała się Teresa Torańska). jak opisywał ówczesne wypadki Światło Bierut zamiast ustosunkować się do tych niezwykle poważnych zarzutów poradził mu.jak to określa autor książki . 235 . poza tym. były jego konflikty z J. Wskutek tego Operacja Splinter Factor w odniesieniu do Polski odniosła tylko połowiczny sukces. Józef Światło. które później przed sądem odwołał. że podczas wojny oni i partia kolaborowali z Niemcami i niszczyli się wzajemnie w walkach wewnętrznych o sprawowanie władzy. aby przeciwko Bermanowi wytoczono dochodzenie partyjne! Jednakże. Gdy przyszła zmiana sytuacji po śmierci Stalina.że przedwojenna policja polska. działał na jego korzyść stereotyp męczennika.. ale zarzucił Bierutowi i jego klice. Po wojnie odpowiadał bezpośrednio za sprawy bezpieczeństwa oraz partyjne. zebrał na ten temat . który wprost nie cierpiał Bermana (i vice versa . Nie załamał się ani razu. a potem na Bliski Wschód. i poszedł z tym wszystkim natychmiast do Bieruta.) a jednocześnie . w dwa dni później w Moskwie wykonano wyrok na Ławrientiju Pietrowiczu Berii.z Bolesławem Bierutem i Jakubem Bermanem na czele . Światło. Pozostaje prawdziwą zagadką . (.cały czas członkiem Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski! Jego zadaniem było werbowanie członków partii wśród polskich intelektualistów. Zarówno Światło jak i Fejgin .pisze Steven . Członkowie ówczesnego Biura Politycznego PZPR . wobec czego przesłuchiwali go wiceminister bezpieczeństwa Romkowski i szef Departamentu X MBP pułkownik Fejgin121. Bermanem. zostając równocześnie szefem PZPR. że to właśnie Józefowi Światło powierzył w 1951 r. Radkiewicz (ówczesny Minister Bezpieczeństwa Publicznego) misję aresztowania Władysława Gomułki. według zeznań J. a 123 policyjni szpicle w ministrów» . Warto w tym miejscu odnotować. Lewandowski. (. że . s. (.. filmu i innych środków 124 informacji oraz poprzez ośrodki informacyjne i instruktorów poza granicami kraju ..4. (.. Amerykańska propaganda radiowa. faszyści w komunistów. Następnie doszło do kolejnych instytucjonalnych przeobrażeń. radia. 124 B.która Sekretarza Stanu USA uczyniła odpowiedzialnym za przygotowanie i rozpowszechnianie informacji o Stanach Zjednoczonych. Przyczyniła się do znacznego osłabienia kadrowego i w dalszej konsekwencji ostrego kryzysu światowego systemu komunistycznego. 5. radio. Światło.aby zachował tę sprawę «dla siebie». utworzono natomiast Tymczasową Służbę Informacji Międzynarodowej (Interim International Information Service). Kongres USA uchwalił ustawę United States Information and Educational Exchange Act . o narodzie amerykańskim i jego polityce za pośrednictwem prasy. publikacji. Bierut nie zakazał wprawdzie wiceszefowi «Bezpieki» dalszych dochodzeń w sprawie przedwojennej działalności Bermana.. Zgromadzone w ten sposób materiały nie mogły więc stanowić podstawy do podejmowania jakichkolwiek 122 kroków prawnych wobec najbliższego współpracownika Bolesława Bieruta. 236 . że mogą one służyć jedynie celom «archiwalnym» .jak to dosłownie pisze Steven.. Kultura . przemianowaną 1 stycznia 1946 r. został przekształcony w Urząd Informacji Międzynarodowej i Wymiany Kulturalnej (Office of International Information and Cultural Exchange). Warszawa 1981.sam szef MBP Stanisław Radkiewicz.do wykańczania jednych komunistów rękami innych komunistów.. który w 1947 r.poprzez dostarczanie odpowiednich informacji . stymulując zimną wojnę i kosztowała życie i zdrowie tysięcy ofiar spośród przedstawicieli czołowej kadry komunistycznej. na Urząd Informacji Międzynarodowej i Spraw Kulturalnych (Office of International Information and Cultural Affairs).. rozwiązano Urząd Informacji Wojennej (Office of War Information). natomiast drugi urząd odpowiadał 122 A. Wysocki.) Dotychczasowy Urząd Informacji Międzynarodowej i Wymiany Kulturalnej uległ podziałowi na Urząd Informacji Międzynarodowej (Office of International Information) i Urząd Wymiany Oświatowej (Office of Educational Exchange). 25 lutego 1990 r. spowodowała ona dziesiątki spektakularnych procesów politycznych. zaraz po tej rozmowie zarządził aresztowanie jednego z głównych informatorów ppłk. Faktycznie w ramach tej operacji wywiad amerykański przyczyniał się pośrednio . Wystarczyło potrząsnąć. 53-54.) Wspomniany wcześniej rezydent brytyjskiego wywiadu Michael Sullivan raportował do swej centrali. Pierwszy z nich był odpowiedzialny za prasę. film i wydawnictwa.znaną jako Ustawa Smitha-Mundta . 123 Tamże. Chorobliwa podejrzliwość Stalina i jego ludzi znakomicie ułatwiła tę operację. socjologiczna i inspiracja Po zakończeniu II wojny światowej decyzją prezydenta Trumana z 31 sierpnia 1945 r. A co jeszcze dziwniejsze. Światły .. Operacja Splinter Factor jest chyba największą akcją wywiadu amerykańskiego po II wojnie światowej.. że w Polsce «Wszystko zmieniało się niby w kalejdoskopie. W. aresztowany przed wojną wyparł się swych przekonań przyrzekając zerwać z partią komunistyczną. zaznaczył jednakże. a łajdacy zmieniali się w bohaterów. Propaganda radiowa USA. Gdzie są akta z tamtych lat?.) . 27 stycznia 1948 r. która zastąpiła doktrynę powstrzymywania (containment).. doszło do ponownego połączenia oficjalnych urzędów amerykańskiej propagandy. 3) Radio Free Europe (Radio Wolna Europa). że główna korzyść z powstania tego rodzaju instytucji polega na organizowaniu niezależnego. która rozpowszechniała w krajach komunistycznych słowo drukowane za pośrednictwem balonów oraz wydawała czasopismo Wiadomości zza żelaznej kurtyny ( News From Behind The Iron Curtain ). która współpracowała z organizacjami emigranckimi takimi jak Zgromadzenie Ujarzmionych Narodów Europejskich czy Międzynarodowy Związek Chłopski. który wkrótce zmienił nazwę na Komitet Wolnej Europy (Free Europe Committee Incorporated). Eisenhowera doktryna wyzwolenia (liberation).) Eisenhower przywiązywał również dużą wagę do intensyfikacji działalności propagandowej. Eisenhower 125 Tamże. a następnie za pośrednictwem specjalnego funkcjonariusza. (Amerykański Komitet na Rzecz Wyzwolenia Ludności ZSRR)..które było kanałem walki informacyjnej prowadzonej przez USA bezpośrednio przeciwko ZSRR127. tamże. 128 P. Washington 1954. Psycholigical Warfare. w Nowym Jorku organizacji o nazwie Krajowy Komitet Wolnej Europy (National Committee of Free Europe).Paul M. stwierdził w swej książce Psychological Warfare ( Wojna Psychologiczna )... s. 274. 127 Por.) . Na dalszy rozwój amerykańskiego aparatu propagandy zagranicznej wpłynęła proklamowana przez prezydenta Dwighta D. 18 stycznia 1951 r. tamże. s. 237 . w stanie Delawere utworzono Stowarzyszenie . na Radio Liberation (Radio Wyzwolenia). 54-55. które stanowiło jeden z najważniejszych kanałów walki informacyjnej prowadzonej przez USA przeciw krajom 126 komunistycznym w okresie zimnej wojny . Z przyjęciem Ustawy Smitha-Mundta wiąże się powstanie 1 czerwca 1949 r. Instytucje te miały z punktu widzenia formalno-prawnego charakter prywatny i w związku z tym rząd USA nie ponosił odpowiedzialności prawno-międzynarodowej za ich działalność. 126 Por. 2) Free Europe Exile Relations (Organizacja Wolnej Europy do Spraw Stosunków z Uchodźcami). (. 107-108.American Committee for Freedom of the Peoples of the USSR. Działalność Komitetu opierała się na trzech organizacjach: 1) Free Europe Press (Prasa Wolnej Europy). s. (. a następnie w grudniu 1963 r. co umożliwia przekraczanie granic narzucanych oficjalnym programom radiowym USA przez międzynarodowy 128 protokół . M. Linebarger. Konsekwencją Ustawy Smitha-Mundta były specjalne operacje propagandowe. Amerykański specjalista z dziedziny wojny psychologicznej . której nazwę zmieniono w październiku 1956 r. utworzona została rozgłośnia pod nazwą Radio Liberation from Bolshevism (Radio Wyzwolenia od Bolszewizmu). Linebarger. 149-150. w wyniku czego powstała Administracja Informacji Międzynarodowej (International Information Administration). Obydwie instytucje podporządkowane były zastępcy sekretarza stanu początkowo bezpośrednio. s. W 1952 r. 125 Jedną z nich była tzw. nierządowego oporu wobec komunizmu. na Radio Liberty (Radio Swoboda) . campain of truth (kampania prawdy). 1 czerwca 1953 r. 1 marca 1953 r. Inc.za wymianę osobową oraz prowadzenie bibliotek i innych instytucji kulturalnych. Przedstawiony proces instytucjonalizacji doprowadził do powstania systemu propagandy zagranicznej USA. że są oni rządzeni przez agentów obcego mocarstwa. przedstawiać charakterystyczne demokratyczne procesy: polityczne. s. 130 Ph. admirał Leslie C.cele Radia Wolna Europa w pierwszym okresie zimnej wojnymożna sprowadzić do podtrzymywania woli oporu przeciwników ustroju komunistycznego i stymulowania ich w duchu niewspółdziałania z 130 nowymi władzami . Stevens .przedstawił Kongresowi projekt planu reorganizacji propagandy zagranicznej USA. tamże.) . B. poprzez wielokrotne powtarzanie obietnicy. 131. d) wywiady z emigrantami. przedstawiać realistyczne i praktyczne alternatywy dla biernego posłuszeństwa wobec systemu radzieckiego . których celem nie jest realizacja narodowego interesu. c) żywienie nadziei ostatecznego wyzwolenia i przekonujące wykazanie wyższości Zachodu. szerzenia wśród nich strachu. W myśl tego planu powołano do życia Agencję Informacyjną USA (United States Information Agency). Lewandowski. s. rozwijać podstawowe pojęcia o sprawiedliwości i prawach człowieka. Koncepcje działania RL (Radio Liberation) przedstawił 1 września 1954 r. 56-57. 131 ucisku. (. biorąc pod uwagę jego umiejętności. 238 . cyt. kulturalne i społeczne jako osiągalną i atrakcyjną alternatywę komunistycznej dyktatury. 132 Por. pierwotny cel nieubłaganej walki 129 B. czy grożącej kary ..) The Radio Free Europe Handbook wydany w latach 1950-1951 przedstawiał opis realizacji tej polityki przez: a) ustawiczne przypominanie słuchaczom.. wyd.prezydent Committee for Freedom of the Peoples of the USSR. cyt. RWE korzystało z następujących źródeł informacji: a) nasłuch radiowy i telewizyjny. demaskując stałe akty okrucieństwa. The Future of Radio Free Europe. Założenia tego systemu zostały zdeterminowane celami politycznymi 129 przyjętymi w okresie «zimnej wojny».. Propaganda radiowa USA. f) listy od słuchaczy132.. Z biegiem czasu polityka RL uległa pewnej modyfikacji. Deshormes. s. 1. który przez wiele lat funkcjonował w niezmienionej postaci. c) prasa innych krajów. wyd. (. e) rozmowy z turystami. Information Note.. że w istniejących warunkach należy wzmacniać zaufanie do pojęć związanych z lokalną tradycją. North Atlantic Assembly. b) wykazywanie moralnego i duchowego ubóstwa komunizmu jako ideologii i materialnej niewydolności komunizmu oraz ekonomicznego systemu do zapewnienia możliwych do akceptacji standardów życia dla klasy robotniczej. lecz wykorzystywanie imperialistycznych planów władców Radzieckiej Rosji. b) prasa krajów objętych emisją RWE. Lewandowski. Deshormesa . Uważał on. źródła i militarną siłę. November 1972. d) szerzenie fermentu w każdym reżimie poprzez pokazywanie niekompetencji ich przywódców. s.. dla ochrony jednostki przed siłą państwa. 131 Tamże.Sekretarza Generalnego Zgromadzenia Północnoatlantyckiego (North Atlantic Assembly) . że Zachód zamierza uczynić słuchaczy wolnymi. Według Ph. który otrzymał moc ustawy 1 sierpnia 1953 r. por. stymulować niezależne myślenie w duchu swobodnego zasięgania informacji. Propaganda radiowa USA. 111-112. . wg. w którym chcielibyśmy żyć wszyscy. której głównym celem jest upowszechnianie w świecie amerykańskiego stylu życia ( American way of life ). Jeszcze bardziej dobitnie i wyraźnie wyraził te cele były wiceprezydent USA Hubert Humprey... s.. W naszym interesie leży.. którzy kroczą razem z nami (. wyd. Łarski. Na przełomie 1955 i 1956 r. który mógłbym określić "ofensywnym" (. Amerykańska propaganda socjologiczna.. A. występując przed Komisją Spraw Zagranicznych Senatu USA. Łarski. konsumpcyjnym stosunku do świata wraz z jego liberalno-demokratyczną filozofią. co następuje: Na czym polega interes amerykański? Polega on na zapewnieniu odpowiedniego otoczenia dla naszego (. wyd. cyt. 22. jakie możemy zdobyć dla nas i dla tych.. napisał w 1961 r.) 3) chcemy rozszerzyć na innych.). nastąpił okres destalinizacji. aby społeczeństwo amerykańskie otoczone było społeczeństwami. Otoczenia. Mc Camy. cyt. 134 U S News and World Report ... 13 lutego 1961 r. s..... wyraził się w następujący 133 Congressional Record-Senate. Amerykańska propaganda socjologiczna.). James L. Mam na myśli aktywne popieranie procesu stopniowych zmian zmierzających do kształtowania takiego rodzaju świata. ewolucyjny 135 rozwój w świecie komunistycznym . cyt. Dyrektor Instytutu Badań nad Środkami Masowego Przekazu Uniwersytetu Illinois dr Charles Osgood. 135 Cyt. Prowadzenie dyplomacji . A. s. w swej książce pt. dostosowane do specyfiki nowego okresu.) 2) chcemy zachować nasz styl życia (. A. cyt. subtelny proces przyniósł już fundamentalny. O celach amerykańskiej propagandy socjologicznej za granicą. że większość Amerykanów powinna zgodzić się przynajmniej na następujące cele: 1) chcemy żyć z tak dużymi zasobami (. ale zrezygnowano z formuły całkowitego zniszczenia 133 komunistycznej dyktatury . a następnie wysoki funkcjonariusz administracji prezydenta Johnsona . 239 .. były doradca prezydenta USA Kennedy'ego.. wyd.profesor Walt Rostow. w 1966 r. 136 Cyt.) społeczeństwa. dzięki czemu uzyskują najlepsze efekty propagandowe. s. a zimną wojnęzastępuje okres odprężenia w stosunkach między Wschodem i Zachodem. podstawową metodą tej walki stała się wówczas propaganda socjologiczna. 137 Cyt.) dobrych stron życia. opartego na komercjalnym. to co według nas 136 jest dobrym i spokojnym życiem . Po śmierci Stalina i Berii rozpoczął się nowy okres w historii Europy Środkowej i Wschodniej.nadal był utrzymywany. które pozwoliłoby mu kontynuować rozwój w podstawowych kategoriach wartości (.. 23-24. A. wg. S 3385. stwierdził: Uważam. Zastępca podsekretarza stanu do spraw politycznych Foy Kohler w lutym 1967 r. wg. W tym czasie walka informacyjna musiała przybrać inne formy. stwierdzając: Widzę w Ameryce jutra prawdziwą duchową i 137 kulturalną stolicę świata . March 6/1972... Łarski.. Warszawa 1969. Amerykańska. 23. stwierdził co następuje: Pod wieloma względami najbardziej ważnym i długotrwałym aspektem naszej walki ze światem komunistycznym jest ten... O podejściu Amerykanów do eksportowanej przez siebie twórczości kulturalnej. wg. Ten spokojny. Łarski. s. Amerykańska. 24.. których organizacja opierałaby się na 134 tym samym wzorze zasad demokratycznych . Eksportując swą kulturę Amerykanie dostosowują się najczęściej do poziomu najszerszych rzesz odbiorców. . Są to filmy rozrywkowe. Powołując do życia najważniejszą instytucję wojny psychologicznej USA. iż amerykańscy naukowcy stawiają często znak równości między «amerykańskim stylem życia» a «zachodnim stylem życia» może być cytat zaczerpnięty z artykułu Charlesa Wetzela. Amerykańska. z powodzeniem spełnianym przez filmy. 139 A. tzn.. czyli asymilacją napływającej do USA z całego świata różnorodnej fali imigrantów. a więc wywierają wpływ propagandowy.. Przez długi bowiem czas filmy były jednym z czołowych środków masowego oddziaływania. 240 .. wyd. dobrze ubranych ludzi i wiele innych oznak dobrobytu oraz cywilizacji.) o ile 138 Cyt. prezydent Eisenhower podkreślił znaczenie propagandy socjologicznej mówiąc. instrumentem stymulującym proces związany z «melting pot». lecz dominuje przede wszystkim widoczne na każdym kroku bogactwo Ameryki i wysoki poziom życia jej obywateli. które ułatwią zrozumienie polityki i celów rządu Stanów 140 Zjednoczonych» ... Agencję Informacyjną Stanów Zjednoczonych (USIA). 20. Łarski. A. tysiące samochodów. jak ją widzą znawcy 138 kultury . Dalszym przykładem sugerującym. Amerykańska propaganda socjologiczna posługiwała się nimi już w okresie dwudziestolecia międzywojennego. 26-27.rezultatem jest propaganda . produkowane prywatnie w celach wyłącznie handlowych. w których Amerykanie propagują swój model życia. W ten sposób film amerykański.. cyt. lecz dostając się za granicę w wielkich ilościach wytwarzają one pewne pojęcie o Ameryce. Wetzel pisze: «(.sposób: Nie jest ważne. że filmy robią największą propagandę dla Stanów Zjednoczonych. cyt. Aby nie zrażać sobie społeczeństw poszczególnych krajów. który dociera do najdalszych zakątków świata. s. s. Obraz przedstawiany przez nie jest nie zawsze pochlebny. A oto. kształtują to pojęcie. Szerokie wprowadzenie filmów do zagranicznej propagandy kulturalnej wynika z szeregu doświadczeń poczynionych przez Amerykanów na terenie własnego kraju. Łarski. termin amerykański styl życiazastępowany jest często nie budzącymi podejrzeń o ordynarną amerykanizację zwrotami zachodni styl życialub cywilizacja zachodnia . Najskuteczniejszym środkiem propagandy amerykańskiej kultury i amerykańskiego stylu życia są oczywiście filmy. 140 Tamże. Jako typowy przykład tego rodzaju zabiegów można tu wskazać książkę profesora historii z Columbia University w Nowym Jorku Shapharda B. wyd. Podstawowe wartości zachodniej cywilizacji ( Basic Values of Western Civilization ). że wspomniana agencja ma realizować swe zadania m. było 139 organizowanie rynku .. in. s. jaka jest forma sztuki lub poziom kultury.masowe urabianie poglądów związanych z konsumpcją . ale jednak można śmiało powiedzieć. wg.. drogi. niesie z sobą wszędzie obraz kraju swego pochodzenia. Clougha pt. piękne ogrody. Amerykańska. «przez nakreślanie tych ważnych aspektów życia i kultury społeczeństwa USA. robiąc w ten sposób propagandę». Lutosławski: «Od czasu poprzedniej do wybuchu obecnej wojny Ameryka nie zrobiła ani jednego filmu propagandowego. Nawet w najgłupszej komedii amerykańskiej widzimy zwykle drapacze nieba. 26.. Poza asymilacją dalszym ważnym zadaniem. zamieszczonego w publikacji Amerykańskiej Akademii Nauk Politycznych i Społecznych. co na powyższy temat pisze jeden ze znawców zagadnień propagandowych na początku II wojny światowej. 241 . ubierania. że działa ona niepostrzeżenie. W rzekomo apolitycznym eksporcie stylu życia. Łarski. 143 A. szerzyć swój styl życia za granicą i w ten sposób narzucać się innym 142 grupom . że propaganda socjologiczna ma wiele wspólnego z działalnością wychowawczą. Równocześnie Ellul demaskuje sposoby działania tej propagandy twierdząc. życie niektórych krajów jest do tego stopnia przesiąknięte wpływami kultury amerykańskiej.dr Osgooda. Pogląd Ellula na temat niedostrzegalnego. cyt.) określone społeczeństwo stara się zintegrować ze sobą maksymalną liczbę jednostek. wg.. Socjolog francuski Jacques Ellul w swej książce pt. Rozwijając swoje wywody Ellul kładzie szczególny nacisk na fakt. wyd. Amerykanie mogą się szczególnie czuć uprawnieni do jego 141 przenoszenia» . nie odwołującą się do nakazów i zakazów. że za jej pośrednictwem (. jak gdyby sączy się do osobowości ludzi z otaczającej ich atmosfery socjologicznej i dociera do człowieka poprzez jego nawyki i najbardziej nieświadome zwyczaje. zgodnie z pewnym wzorem. stwierdzając. s. często nawet dla potrzeb dorywczych. drogą wprowadzania mody na konkretne sposoby zachowania się. czyli do tworzenia w skali masowej nowych obyczajów i nowego stylu życia. co do tej pory wiadomo. s. 9. Propaganda socjologiczna. dostrzega Ellul wyraźny aspekt ideologiczny. można wysnuć przypuszczenie. Z tego. w odróżnieniu od propagandy tradycyjnej.. przejmuje je 144 spontanicznie tak jakby je sam wybierał" . niezamierzonej propagandzie . w tzw. 144 Tamże.. W rezultacie. ujednolicić postępowanie swych członków.tworzenie ludzkich postawomawia oddziaływanie propagandy socjologicznej. Łarski. 142 Cyt. 9. cyt. I to z działalnością wychowawczą pośrednią. oczywiście w sensie przenośnym. Propaganda tradycyjna stawia sobie jako cel kształtowanie opinii i postaw ludzkich oraz inspirowanie działań. Propaganda .. Amerykańska. że wpływ propagandy socjologicznej: «kieruje się bardziej na cały styl życia niż na opinie lub 143 nawet jakiś szczególny sposób postępowania» . s. podstępnego działania propagandy socjologicznej zgadza się z opinią specjalisty od spraw propagandy. s. A. Amerykańska propaganda socjologiczna. ponieważ opiera się na ogólnym klimacie i z tej przyczyny nie wywołuje wrażenia propagandy. 19-20. wyd. jak to czyni przeważnie pedagogika. W wyniku tej niedostrzegalnej działalności propagandowej "człowiek przyjmuje nowe kryteria oceny i wyboru.. natomiast propaganda socjologiczna dąży do zmiany modeli kulturowych i socjologicznych. uznawania za 141 Tamże. 9-10. dyrektora Instytutu Badań Propagandy Uniwersytetu Illinois . według którego na skutek reklamy wzorów pewnego określonego stylu życia następują: «zasadnicze zmiany w systemie społecznym i każdy rodzaj zmian zmierza do wpływania na inne części systemu i to jest stopniowy i przemyślany rodzaj procesu».tylko możliwe jest osiągnięcie sukcesu gdziekolwiek na kuli ziemskiej w przyjmowaniu amerykańskiego stylu życia. W tym względzie propaganda socjologiczna oddziałuje za pośrednictwem atrakcyjnego przykładu.. Jego zdaniem propaganda socjologiczna jest penetracją ideologii za pomocą środków jej socjologicznego kontekstu.. że trudno nieraz oddzielić to co stanowi wytwór rodzimej kultury od naleciałości amerykańskich. Cechy te ujawniają się szczególnie w następującym fragmencie artykułu zamieszczonego w zachodnioniemieckim miesięczniku «Aussenpolitik» z listopada 1962 r. 146 Tamże. lecz bez wątpienia socjologiczne praktyki prowadzą w końcu do zaakceptowania nie tylko stylu życia. w "Reader's 146 Digest". że proces jej musi być bez porównania dłuższy czasowo od procesu działania każdej innej propagandy.: «Propaganda socjologiczna znajduje swój wyraz (. z tego co do tej pory powiedziałem wyłaniają się dalsze jej cechy. lecz jest to bardziej pewna metoda. że propaganda socjologiczna doprowadza w konsekwencji do przyjęcia określonych poglądów politycznych. W takim wypadku takie czy inne treści wychowawcze stają się ważną częścią składową propagandy socjologicznej.słuszne takich czy innych rzeczy. Następuje to oczywiście znacznie wolniej i nie bez pomocy propagandy politycznej. próżność kobieca. w służbie socjalnej. To... zmierzają one bowiem do osłabienia lub całkowitego zgnębienia przeciwnika. s.. że właściwie omawiana propaganda operuje tą samą techniką przekazywania co i propaganda tradycyjna. na którego terenie dokonywane są operacje socjologiczne. Wprawdzie w propagandzie socjologicznej unika się operowania argumentacją polityczną. wpływ jej podobnie jak innej propagandy . Richard Fagen oraz Lord Windlesham. należy popierać niechęć do celów. jakimi kierują się przywódcy komunistyczni. Pierwszą będzie na pewno fakt. Wykorzystując różnice narodowościowe.. 10-11. (. jak wykorzystywanie ludzkich słabości. 242 . Propaganda socjologiczna ma niewątpliwie pewne związki z wojną psychologiczną. Związki propagandy socjologicznej z pewnymi aspektami wychowania są bardziej widoczne. w domach opiekuńczych» . Są jednak i inne cechy łączące propagandę socjologiczną z wojną psychologiczną.) Celem naszym jest włączać się w życie publiczne państw komunistycznych wszystkimi środkami nowoczesnej propagandy przy zastosowaniu momentów psychologicznych. w technologii w ogóle.jest znacznie większy na jednostki młode niż na 145 jednostki starsze o ukształtowanej już osobowości . jak ciekawość. ponieważ . s. które są właściwe tylko określonemu modelowi życia. Po drugie. Należy doprowadzić ludzi do biernego oporu». przeważnie przeciwny dotychczas przyjętym zwyczajom.jak wiemy . 145 Tamże. potwierdzają specjaliści tej miary.pewne style życia zawierają w swych hasłach właśnie problem wyżycia się. w opiece społecznej. niosąc z sobą nowy wzór wychowania.. 12. gdyż nie pociąga za sobą ryzyka interwencji państwa. Zdaniem Ellula np. dążenie do wyżycia się.) Ellul utrzymuje. Umieszczenie w cytowanym fragmencie takiego elementu. Pomijając zresztą związki propagandy socjologicznej z wychowaniem. jak Herbert Hyman. jeśli weźmiemy pod uwagę zagadnienia oświaty i wychowania przekazywane do innych krajów z zamiarem zaszczepienia wśród społeczeństw tych krajów modelu określonego życia. co jest zresztą zupełnie zrozumiałe.. życia bez ograniczeń.: «Należy zaostrzać i tworzyć w obozie komunistycznym sytuacje rewolucyjne (. ludzkie słabości. ale i poglądów politycznych eksponowanych przez przeciwnika. a szczególnie «dążenie do wyżycia się» daje wiele do myślenia. w oświacie.) w reklamie. w filmach (komercjalnych i apolitycznych). przeżytki religijne. lecz ponadto dysponuje ona dodatkowymi środkami. Spostrzeżeniom Hymana idzie w sukurs Fagen. Szczególnie interesujące są jego podkreślenia. iż w społeczeństwie amerykańskim panuje powszechna nietolerancja wobec innych modeli życia. miłosne i przygodowe szeroko rozprowadzane w Azji i Afryce" konkluduje. że «American way of life» jest jedynym właściwie stylem życia propagowanym aktualnie na szeroką skalę za granicą. powołując się na autorytet Davida Krecha i Richarda Crutchfielda. którą to działalność określa się również mianem «amerykanizacji». Propagowanie American way of life za granicą ma już ponad stuletnią tradycję. W dalszych swoich wynurzeniach utożsamia on amerykańską propagandę socjologiczną z szerzeniem «American way of life». którzy usiłują kontrolować życie kulturalne. że końcowy jej efekt równa się wpływowi propagandy politycznej oraz po trzecie. które . Jak twierdzi zresztą Ellul. 12-15. Według niego: «Sama kultura jest najbardziej efektowną formą politycznego oddziaływania»..a więc rodzaj kontrpropagandy socjologicznej. W okresie dwudziestolecia międzywojennego zwłaszcza zaś w latach trzydziestych .Pierwszy z nich omawiając oddziaływanie tzw. (.. można interpretować jako zabezpieczenie własnego społeczeństwa przeciwko ewentualnej obcej propagandzie socjologicznej .) . która może doprowadzić do «zmiany postawy danego osobnika bez bezpośredniego atakowania określonych postaw czy opinii».obserwujemy wzmożony napór amerykańskiej 147 Tamże. histerycznych wprost. że jest narzędziem ekspansywnej polityki danego państwa należy włączyć ją do kompleksu problematyki wojny psychologicznej. kampanii skierowanych przeciwko wszystkiemu co nie jest 148 amerykańskie. która oficjalnie nie stawia sobie żadnych celów politycznych. podkreślając polityczną reperkusję tendencji występujących w kulturze. Ze sformułowań Ellula można z łatwością wysnuć wniosek. Pisze on: «Możliwe konsekwencje jawnie niepolitycznego oddziaływania artystycznego są dobrze rozumiane przez absolutystycznych władców. 243 .jego zdaniem . Po wojnie secesyjnej odegrało ono istotną rolę w procesie asymilacji wielkiej masy emigrantów napływających do USA. aby formowane tam gusta i zwyczaje niezależności oraz osobistego wyrazu nie przenosiły się do życia politycznego». W swej książce «Propaganda . do czego zresztą 147 kwalifikuje jej podstępny sposób działania . pisząc o propagandzie socjologicznej. co staje się przyczyną licznych. przyjęcie nowego stylu życia tworzy odpowiednią atmosferę psychologiczną. że propaganda socjologiczna jest penetracją określonej ideologii. jaki wywołuje propaganda polityczna. Te krytykowane przez Ellula histerycznereakcje. że obywatele słabo rozwiniętych krajów na tych kontynentach przyjmują "postawy związane z polityką". eksponuje na pierwszym miejscu Stany Zjednoczone. i po drugie. 16. s. Jednym słowem mamy tu do czynienia z identycznym rezultatem.tworzenie ludzkich postaw» Jacques Ellul. Uwzględniając zatem po pierwsze. Lord Windlesham bardziej dobitnie od nich mówi o politycznym charakterze i propagandowych aspektach kultury stanowiących przecież jeden z głównych elementów propagandy socjologicznej. apolitycznej propagandy reprezentowanej przez "naszpikowane wulgarnością anglojęzyczne filmy kryminalne. s.posiadają «najbardziej doskonały model» tego typu propagandy w dobie obecnej. 148 Tamże. wspomniana wyżej . W ramach Planu Marshalla utworzono specjalną placówkę propagandową.Agencja Informacyjna Stanów Zjednoczonych. w czerwcu 1942 r. Duże zaniepokojenie wywołała szczególnie działalność filmowa Stanów Zjednoczonych. W 1938 r. Realizacja Planu Marshalla stała się okazją do podjęcia poważnej kampanii propagandowej mającej na celu reklamę amerykańskiej filantropii i w ogóle społeczeństwa USA. aby celem przeciwwagi utworzyć specjalny rządowy ośrodek zajmujący się sprawami informacji. W okresie międzywojennym pojawia się w amerykańskiej propagandzie socjologicznej nowy środek masowego oddziaływania w postaci filmu. których zadaniem jest prowadzenie zagranicznej propagandy. W tym samym roku Kongres zaaprobował wydanie wielu milionów dolarów na finansowanie międzynarodowej wymiany studentów i nauczycieli. podpisana została Ustawa o Wymianie Informacyjnej i Oświatowej Stanów Zjednoczonych. Do połowy lat trzydziestych propaganda socjologiczna USA działała głównie w oparciu o środki prywatne. że najszczęśliwszym dniem ich życia będzie ten. 244 .. w skład której weszli wysokiej klasy specjaliści.które w grudniu 1963 r. utworzona została . 149 Tamże. W ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku Stany Zjednoczone działały na inne kraje prawie wyłącznie za pośrednictwem eksportu nowinek technicznych i technologicznych oraz za pośrednictwem eksportu towarów. Najpoważniejszymi z nich stały się . Po zakończeniu wojny w 1946 r. Swoistą propagandę socjologiczną prowadzili też w tym okresie indywidualnie Amerykanie przyjeżdżający do Europy. W okresie zimnej wojnynastępuje dalszy rozwój amerykańskich instytucji zajmujących się propagandą. w Departamencie Stanu utworzono Wydział Stosunków Kulturalnych. przewidywano przy tym wykorzystanie amerykańskich środków oświatowych. którzy tłumaczyli swym rozmówcom. powstał Urząd Informacji Wojennej. Ta nowa instytucja odpowiedzialna była przed prezydentem za pośrednictwem Krajowej Rady Bezpieczeństwa. kulturalnych i naukowych w procesach międzynarodowej wymiany.Radio Wolna Europa i Radio Liberation (Radio Wyzwolenia) . (. służbę filmową.propagandy socjologicznej na Europę. zajmujący się współpracą kulturalną z Ameryką Łacińską. w którym wylądują na przystani w Nowym Jorku. w Anglii wysuwano nawet propozycję. która objęła wszystkie biblioteki amerykańskie za granicą. prasową i wydawniczą oraz radio Głos Ameryki.. 35. s. W celu usprawnienia działalności propagandowej Stanów Zjednoczonych w dniu 1 sierpnia 1953 r. które miało służyć jako wzór do kształtowania nowej Europy. zmieniło nazwę na Radio Liberty (Radio Swoboda). Nauki i Kultury Narodów Zjednoczonych. Powstają różne prywatne i pseudoprywatne radiostacje. Wiosną 1941 r. o której Sir Stephen Tallens wyraził się w następujących słowach: «Amerykanie przekształcili każde kino na 149 świecie w równoważnik konsulatu amerykańskiego» . Powyższe przedsięwzięcia stwarzały warunki dla prowadzenia propagandy socjologicznej. II wojna światowa zmusiła Stany Zjednoczone do dalszej rozbudowy instytucji zajmujących się propagandą. Kongres zatwierdził udział Stanów Zjednoczonych w pracach Organizacji do Spraw Oświaty. W dniu 27 stycznia 1948 r. zorganizowano Służbę Informacji Zagranicznej.) Chcąc przeciwstawić się wzrastającemu naciskowi propagandy amerykańskiej. podstawową przeszkodę w upowszechnianiu konsumpcyjnokomercyjnych wzorców życia w stylu amerykańskim. Bardzo wpływowe było założone w USA stowarzyszenie neomaltuzjańskie Amerykańska Federacja Planowania Macierzyństwa (Planned Parenthood Federation of America) oraz Biuro Badań (Research Bureau) w Nowym Jorku. Federacja Planowania Produkcji Dzieci. Federacja Ulepszania Ludzi. Amerykańskie czasopismo Population Bulletinjuż w 1948 r.Przed Agencją Informacyjną Stanów Zjednoczonych postawiono następujące zadania: 1) wyjaśniać i omawiać «społeczeństwom zagranicznym cele i politykę Stanów Zjednoczonych». Liga Świadomego Macierzyństwa. wpadając z kolei w pułapkę technologiczną. dysponującą wielkimi funduszami i organizującą kongresy międzynarodowe. W jednym z dalszych rozdziałów omówimy szczegółowo jak te procesy przebiegały w Polsce w latach siedemdziesiątych. Amerykańskie Stowarzyszenie do Spraw Ludnościowych i wiele innych. był wysoki przyrost naturalny w wielu krajach świata. 2) przedstawiać «w sposób możliwy współzależność pomiędzy polityką Stanów Zjednoczonych a słusznymi dążeniami innych ludów świata». tym samym kraj wpadał w pułapkę kredytową. s. 245 . dla zaspokojenia tego zapotrzebowania trzeba było oczywiście zaciągać pożyczki w bankach amerykańskich lub innych bezpośrednio czy pośrednio kontrolowanych przez bankierów z USA. Liga Maltuzjańska. które ułatwiają zrozumienie polityki i 150 celów rządu Stanów Zjednoczonych» . że przeludnienie nie istnieje . powołało ono do życia międzynarodową organizację rodziny planowanej. by wzięli aktywny udział w walce z ideologią komunistyczną. naukowców i polityków. apelowało do pedagogów. zaś w Departamencie Stanu utworzono stanowisko pomocnika sekretarza stanu do spraw kulturalnych i oświatowych. pociągało automatycznie za sobą wzrost zapotrzebowania na wytwory nauki. w walce z optymistyczną psychologią komunizmu . W ambasadach USA działalność powyższą koordynują attaché kulturalni. Oprócz ideologii komunistycznej. Stone. którego kierownikiem został A. utworzono Komitet Doradczy Stanów Zjednoczonych do Spraw Międzynarodowych i Kulturalnych. Amerykańscy neomaltuzjanie zaczęli się domagać przymusowej kontroli urodzeń w skali całego świata oraz redukcji zaludnienia krajów niedorozwiniętych gospodarczo. a nawet do działaczy kościelnych w Anglii i USA. 49. 3) demaskować i przeciwstawiać się «wrogim próbom zniekształcania lub udaremniania celów i polityki Stanów Zjednoczonych» oraz 4) nakreślać «te ważne aspekty życia i kultury społeczeństwa Stanów Zjednoczonych. Propagandą idei neomaltuzjańskich zaczęły się zajmować takie organizacje jak Amerykańskie Stowarzyszenie Ulepszania Rodzaju Ludzkiego. która twierdzi. która zresztą w okresie po śmierci Stalina ulegała stopniowej erozji. W 1961 r. Upowszechnianie w poszczególnych krajach konsumpcyjno-komercyjnego podejścia do życia. 150 Tamże. techniki i kultury amerykańskiej. Równocześnie całość wymiany kulturalnej i oświatowej podporządkowana została Departamentowi Stanu. Amerykańskie Towarzystwo Eugeniczne. zaś w dalszym ciągu zużywać musiał kredyty na zakup amerykańskich licencji i ciągów technologicznych. s. s. że przyrost ludności w Związku Radzieckim następuje o tyle szybciej niż w Stanach Zjednoczonych.. A. wyd.metody ograniczania przyrostu naturalnego . do 17. wyd. 153 A.2 urodzeń na 1000 mieszkańców w 1950 r.np. Neomaltuzjanizm. zaznaczając przy tym. Wnioski polityczne z tej doktryny są zupełnie oczywiste. Warszawa 1955. który polega na 155 znalezieniu drogi prowadzącej do utworzenia rządu światowego . Amerykański dyplomata William Bullit w jednej ze swych książek o ZSRR stwierdził.. postulowane są przy tym humanitarne . a tym samym wybawić świat od wojen.2 w 1960 r. Popow. iż w Rosji panuje przekonanie. Również w Anglii neomaltuzjanie prowadzili ożywioną działalność . 127.) by ONZ lub jakaś inna organizacja światowa uchwaliła program redukcji ludności. Popow.. wg.. Huxley domagał się. że w pokojowych warunkach mniej więcej za trzydzieści lat ludność Związku Radzieckiego będzie w przybliżeniu o 100 mln ludzi większa niż w 151 Stanach Zjednoczonych . jako pomoc zdrowotną i społeczną dla tego kraju. Huxley'a. przedstawiając katastroficzne prognozy ostrzegające przed nieszczęściami. 127-128. Schemat propagandy neomaltuzjańskiej był stosunkowo prosty: najpierw podejmowano rzeczywiście istniejący w wielu krajach problem względnego przeludnienia i braku żywności. Neomaltuzjanizm ideologia imperializmu. Inni neomaltuzjanie amerykańscy Burch i Pandell zaproponowali już w latach czterdziestych (. zaprowadzić skuteczną kontrolę liczby urodzeń na całym świecie. ponieważ chodzi tu o zalanie świata komunistycznymi niemowlętami"152. Tylko Stany Zjednoczone mogą właśnie.. że konieczne jest zawarcie międzynarodowego porozumienia w sprawie redukcji liczby ludności. 137. Współczynnik urodzeń w Japonii spadł z 28. zaraz po wojnie londyński Times postulował uzależnienie pomocy gospodarczej dla Włoch od przyjęcia przez to państwo postulatów ruchu neomaltuzjańskiego dotyczących redukcji urodzeń. Kolejny neomaltuzjanista Angus oświadczył w 1949 roku. głodu. 155 Tamże. który zobowiązywałby wszystkie kraje do wprowadzenia w życie 154 ustaw o sterylizacji i o ograniczeniach w zawieraniu małżeństw .zdaniem neomaltuzjanistów ... że jeżeli kraje komunistyczne nie zgodzą się przyjąć tego rodzaju porozumienia będzie to stanowić nowy dowód agresywnych ich zamiarów . A.. 154 Tamże. cyt.. potem postulowano utworzenie międzynarodowej organizacji zajmującej się kontrolą urodzeń. 128.Po wojnie Amerykanie okupujący Japonię zasugerowali wprowadzenie ustaw mających na celu redukcję urodzeń. 136-137. Popow.. s. by wszystkie kraje wyrzekły się suwerenności narodowej tworząc światowe państwopod egidą USA. nędzy i 153 bezrobocia . które mogą grozić ludzkości. Neomaltuzjanizm. który był uważany za dowód agresywnych zamiarów tych państw. Inny neomaltuzjanista Cook.przede wszystkim 151 Cyt. s. że problem żywności i ludności jest tylko częścią wielkiego problemu politycznego. który twierdził. że "przeludnienie jest niemożliwe. wg. cyt. 246 . 152 Cyt. jego zdaniem. jeżeli nie nastąpi redukcja zaludnienia w skali światowej. s. Charakterystyczne były wystąpienia angielskiego neomaltuzjanisty A. stwierdził. J. J. J. Najbardziej jednak niepokoił Amerykanów wysoki przyrost naturalny w państwach komunistycznych. cyt.. 1875. Francji i Wielkiej Brytanii. która odbyła się w dniach 18-23 lipca 1955 r. M. Zdaniem amerykańskich biskupów rozwój ludności może być kontrolowany tylko godziwymi środkami157. która wywarła wpływ na międzynarodową. J. a także poprzez radio a następnie telewizję. w mowie na otwarcie XXXIII Sesji Banku. 101 (1959). najpierw w ZSRR. Jednym z pierwszych jej przejawów stało się zalegalizowanie przerywania ciąży. 157 Por. 75-76. Robert S.. Rock. Wysoki przyrost naturalny przedstawiano jako dowód ciemnoty i zacofania . 10. s. 30 IX 1968 roku sekretarz obrony USA 1962-68. s. w niemal wszystkich krajach komunistycznych (z wyjątkiem ChRL i NRD) zainicjowana została polityka ograniczania urodzeń. ZSRR. planów wynikających z 156 szybkiego rozwoju ludności . (Dz. Czachorowski. N. by zdecydowała się na politykę ograniczania przyrostu naturalnego w skali całego obozu komunistycznego. Encyklopedia spraw międzynarodowych i ONZ. W okresie zimnej wojny podkreślano przy tym. z którymi współpracują w ramach pomocy ekonomicznej.antykoncepcja i przerywanie ciąży. Williama Drappera Prezydenckiej Komisji do Badania Programu Pomocy Wojskowej USA. s. Podczas konferencji szefów rządów USA. Warszawa 1974. w Genewie. U. strona zachodnia naciskała na stronę radziecką. cyt. Czas nadszedł. J. że wysiłki rozwojowe w wielu obszarach świata zostają niweczone przez coraz większy przyrost ludności . 13 lipca 1959 roku ogłoszony został raport pracującej pod kierunkiem gen. Cyt. a ponadto miała ułatwić podniesienie stopy życiowej w krajach komunistycznych. narodową i osobistą opinię na korzyść programów zapobiegania urodzeniom . Osmańczyk. 27 kwietnia 1956 r. wyd. Rock. Samopomoc?. wystąpił z wnioskiem. Czachorowski. że jeżeli ZSRR i inne kraje komunistyczne nie przyjmą planów ograniczania przyrostu ludności. 17-18 kwietnia 1999 r. Gdy po 1955 roku nastąpiło odprężenie w stosunkach międzynarodowych. przekonywać. Biskupi przypomnieli katolikom. że wysoki przyrost naturalny stanowi podstawowy hamulec wzrostu stopy życiowej. Noonan. będzie to dowodem ich agresywnych zamiarów. poronienia czy sterylizację. Mc Namara. aby Stany Zjednoczone tym państwom. nr 12 poz. 77-78. Ustawa z dn. Zaczęto poprzez różnego rodzaju publikacje w czasopismach naukowych i popularnych. że socjalistyczna Jugosławia już w 1952 roku wydała ogólnozwiązkową ustawę legalizującą aborcję). America . s. Contraception. 158 Por. 61. Cyt. Warszawa 1966. Komisja ta stwierdziła. s. w razie ich życzenia. w Polsce legalizacja przerywania ciąży z powodu trudnych warunków życiowych kobiety ciężarnej dokonana została w kwietniu 1956 r. Istotną rolę odgrywały przy tym analizy mające pewną podbudowę naukową. pomogły w układaniu. a następnie w prawie wszystkich krajach komunistycznych będących jego satelitami (warto przy tym odnotować. 511. wreszcie wykorzystując osobiste kontakty z naukowcami i działaczami z krajów komunistycznych jak również krajów Trzeciego Świata.). Samopomoc. że nie wolno im udzielać poparcia żadnej akcji propagującej sztuczne zapobieganie urodzeniom. J. Cambridge 1966. Kennedy po objęciu prezydentury stworzył przy 158 ambasadach USA w krajach słabo rozwiniętych ataszaty kontroli urodzeń . J. wyd. Biskupi amerykańscy w odpowiedzi na raport komisji Drappera potępili kampanię propagandową. Taka polityka miała być dowodem pokojowych zamiarów ZSRR. Czas nadszedł. wg. E. przejąwszy kierownictwo Banku Światowego. wg. Nasz Dziennik . 247 . Tymczasem katolik John F. 156 Por. propaganda neomaltuzjańska została nieco zmodyfikowana. M. Zalecano też w związku z tym. Chruszczow uległ naciskom dając się przekonać i na przełomie 1955 i 1956 r. 162 Kultura . jeżeli nie wprowadzą 159 u siebie kontroli urodzeń . Ukazywało się też wiele opracowań naukowych propagujących ograniczenie rozwoju ludności. W odniesieniu do Polski stwierdził w cytowanym wywiadzie: Na przykład jeżeli chodzi o Polskę. Meadows. The Limits to Growth. jest ciągle aktualna. 163 Tamże. 15 milionów ludzi gwarantowałoby równowagę . wprawdzie D. które nie wykonałyby planu ograniczania przyrostu naturalnego. Po wystąpieniach różnych naukowców i publicystów wypowiadających się w swoim własnym imieniu. Należy zmienić politykę wzrostu.czyli stagnację . Widać z tego. Grozi nam zawał. że macie zbyt duży przyrost 163 ludności. ale można się tego łatwo domyślić. wyd.by nie udzielać kredytów rozwojowych krajom Trzeciego Świata.. Pantomac Associates Book. Plan ten nie uzyskał aprobaty większości 159 M. że zerowa stopa wzrostu .myślę. że celem tego rodzaju opracowań jest hamowanie rozwoju jednych krajów. nie mogłyby liczyć na pomoc gospodarczą. Warszawa. D.równowagę ludności. tamże. polegający na redukcji ludności o ponad połowę. na którym oficjalna delegacja Stanów Zjednoczonych lansowała usilnie Światowy Plan Akcji . a średnio w skali światowej wzrost zerowy . zanieczyszczenia środowiska i coraz większy niedobór żywności wszystko to jest niestety faktem.. która by gwarantowała stan stały . to sądzę. która jest podstawowym postulatem Raportu Rzymskiego. 248 .w najszerszym sensie znaczenia tego słowa .przewyższają zapasy. Meadows'a konsekwentnie stosowany. Meadows nie wspominał dla jakich krajów przewiduje rozwój. służąc do inspiracji określonych decyzji. Wykonanie tych zadań miało być obwarowane ewentualnymi sankcjami gospodarczymi . w 1974 roku odbył się w Bukareszcie Światowy Kongres Ludnościowy. Najpoważniejsza analiza tego rodzaju została zawarta w 1-szym Raporcie Rzymskim. 160 Por. że tylko «wzrost zerowy» może nas 162 doprowadzić do równowagi światowej . I stąd: państwa powinny prowadzić taką politykę. opracowanym na zlecenie słynnego Klubu Rzymskiego. że w pewnych krajach musiałby wystąpić rozwój. Jak z tego wynika. Dwadzieścia lat później w 1988 roku Fundusz Ludnościowy ONZ wspierał aż 2000 projektów antynatalistycznych na całym świecie. Skądinąd słuszny postulat wzrostu zerowegonie był jednak przez D.kraje. przez zespół pod kierownictwem amerykańskiego naukowca dr Dennis'a Meadows'a profesora Dorthmouth College w USA161. 12 stycznia 1975 r.natomiast dla Polski regres i to bardzo silny.) Więc nie zmieniłem swoich poglądów . Dalszy przyrost ludności. 161 Por. który ustalał zadania ograniczania przyrostu ludności dla określonych obszarów geograficznych i państw. cyt. Samopomoc?. przy równoczesnym rozwoju innych. energii i żywności (. zużycia materiałów i surowców. Od 1979 roku uczestniczył w chińskim programie antyurodzeniowym160. przyszła kolej na wystąpienia bardziej oficjalne. dla całego świata profesor Meadows proponował wzrost zerowy. Jeżeli w jednych krajach nastąpić ma regres. to znaczy. New York 1972. Czachorowski. Obecnie już ludność i zużycie . przebywając w Warszawie pod koniec 1974 roku udzielił wywiadu przedstawicielowi tygodnika Kulturastwierdzając wyraźnie. Stanowią więc one element wojny psychologicznej. wzrost produkcji przemysłowej oraz większe zużycie energii i zasobów naturalnych. Np. 1975. oświaty seksualnej oraz równouprawnienia płci. Samopomoc?. w Kairze. W październiku 1943 r. świadczyć może historia PRL po 1956 roku . Czachorowski. zarzucając mu. specjaliści z NKWD wyszkolili ponad 200 osób dla organów bezpieczeństwa. Kościół broni godności małżeństwa i rodziny. Ludność a rozwój . w Polsce w 1955 roku liczba urodzeń wynosiła 794 tys. przygotowując się do przejęcia władzy w Polsce. Czachorowski. 166 których kluczowym elementem jest aborcja . (. w Biełomucie koło Moskwy utworzono Polski Samodzielny Batalion Specjalny. M. cyt. odbyła się konferencja ONZ nt. komuniści zaczęli organizować zalążki przyszłego aparatu bezpieczeństwa. (. Szkoleniem grup wywiadu dywersyjnego zajmował się także Polski Sztab Partyzancki powołany w kwietniu 1944 r. 166 Jan Paweł II. Zamiast przedsięwziąć działalność zmierzającą do sprawiedliwego podziału dóbr i do integralnego rozwoju. 22 grudnia 1994 r. Na czoło wysuwa się grupa kujbyszewska.omówimy te sprawy w dalszej części niniejszej książki. Zarządzanie . cyt. nr 10. Trzeciego Świata. a poniekąd nawet narzucić społeczeństwom biedniejszym i rozwijającym się rozwiązania. s. Np. prowadzona w PRL i innych krajach komunistycznych od 1956 r.. Polityka ograniczania przyrostu naturalnego. wyd.. Aparat bezpieczeństwa i jego agentura jako jeden z głównych instrumentów stalinowskiego systemu walki informacyjnej w Polsce Już podczas wojny. Delegacja Stolicy Apostolskiej ostro skrytykowała Plan przedstawiony na bukareszteńskim Kongresie. Samopomoc?. 249 . W kilkanaście lat potem zaowocowało to spadkiem podaży siły roboczej i poważnym kryzysem ekstensywnego systemu sterowania społecznego. prowadzonych przez specjalistów radzieckich. dała rezultaty w postaci wyraźnego spadku urodzeń.5..uczestników Kongresu.. wyd.) Na dwóch kursach. w 1994 r. 34-37. usiłowano zaproponować. wg. 5. 165 Por. Cyt.) W przyszłym aparacie bezpieczeństwa specjalną rolę odegrać mieli ludzie szkoleni w ZSRR. przeszkolono 1400 żołnierzy. toczyła się przez długie lata. Do lipca 1944 r. Walka o cele i sposoby sterowania rozwoju demograficznego na świecie. w skład którego weszły dwie kompanie wywiadowczo-dywersyjne. Jak wielkie znaczenie dla rozwoju społecznogospodarczego mają przyjęte w tej dziedzinie rozwiązania. Godna odnotowania była przy tym daleko idąca zbieżność poglądów Watykanu i wielu krajów muzułmańskich.. której uczestników znowu podzieliły poglądy w kwestiach aborcji. W dwadzieścia lat po konferencji bukareszteńskiej. których część zrzucono w Polsce na tyłach wojsk niemieckich. M. gdyż zdecydowanie sprzeciwiły mu się delegacje krajów Trzeciego Świata oraz krajów socjalistycznych 164. zaś w następnych latach systematycznie spadała osiągając w 1967 roku 520 tys. że może on otwierać drogę do legalizacji aborcji 165. Spotkanie z kardynałami o pracownikami Kurii Rzymskiej. które 164 Por. Papież Jan Paweł II w następujący sposób zidentyfikował zamiary organizatorów konferencji w Kairze: wnikając w motywy projektu dokumentu przygotowanego na konferencję w Kairze. można bez trudu odkryć właśnie próbę nadania sankcji prawnej takiej niesprawiedliwości kosztem najuboższych warstw społecznych tzw. ) Wzorem radzieckim powołano w resorcie bezpieczeństwa wojska wewnętrzne. Dominiczak. (. Żydzi. (.. jego dowództwo powierzono gen. Aparat bezpieczeństwa od początku swego powstania starał się. po włączeniu do niej 4 Dywizji im. kierownikowi resortu bezpieczeństwa publicznego S.) Organa bezpieczeństwa spełniały w walce z przeciwnikami ustroju rolę kierowniczą. Siłę uderzeniową stanowiły wojska KBW. rozpoznawaniem przeciwników. Kilińskiego oraz innych pododdziałów powracających z frontu..Polacy. W sierpniu 1944 r. dodatkowo wzmocnione nowymi ludźmi przybyłymi z ZSRR (głównie kujbyszewiacy). Podobnie jak Biuro Polityczne PPR. Ukraińcy. Otrzymała ona wówczas nazwę: Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW).) Dekretem z 7 października 1944 r. dotychczasowe wydziały bezpieczeństwa przy wojewódzkich i powiatowych radach narodowych zostały wyodrębnione i przekształcone w Wojewódzkie i Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa (WUBP i PUBP). które podporządkowano bezpośrednio Resortowi Bezpieczeństwa Publicznego PKWN. zająć centralistyczną pozycję w aparacie władzy.) Na początku września 1944 r... s.. Bolesławowi Kieniewiczowi. zgodnie z radzieckim wzorcem. 168 (. (. Skład narodowościowy grupy był różny . Armii Polskiej w ZSRR oraz pepeerowskiej Gwardii Ludowej i Armii Ludowej.) . 168 Tamże. Milicję Obywatelską tworzono równocześnie z organami bezpieczeństwa. 19-20. Polski Samodzielny Batalion Specjalny. Ogromną większość kierownictw urzędów bezpieczeństwa obsadzono wówczas kujbyszewiakami lub oficerami WP wywodzącymi się z przedwojennej KPP. przedwojenny komunista. w którym szkolono oficerów formacji. zajmując się głównie planowaniem operacji.. J. Warszawa 1997. podporządkowano kierownikowi resortu bezpieczeństwa publicznego PKWN. 16. podporządkowano Milicję Obywatelską. po przyłączeniu Samodzielnego Batalionu Ochrony Jeńców Wojennych..zatrudniano głównie na kierowniczych stanowiskach. (.. (. Formacja ta w pełni rozwinęła się w maju i czerwcu 1945 r.. zorganizowaną na wzór wojskowy.) W listopadzie 1944 r. 250 .) . (.. W wojskach wewnętrznych również znaleźli się doradcy radzieccy. Białorusini i inni. wojska te etatowo liczyły 32 018 żołnierzy.. oficerowi radzieckiemu.. Dowódcą jej został ppłk Henryk Toruńczyk. W tym czasie nastąpiły znaczne zmiany kadrowe w terenowych jednostkach bezpieczeństwa. Szeregi jej zasilili w pierwszym rzędzie żołnierze AL. tak samo resort bezpieczeństwa opanowywali komuniści przybyli ze Związku Radzieckiego.) Rozbudowa Wojsk Wewnętrznych trwała jeszcze cały 1945 rok. PSBS przeformowano w Brygadę Wojsk Wewnętrznych. (.. związany od stycznia 1944 r. ich aresztowaniem i przygotowaniem procesów sądowych. Popierali go w tym doradcy radzieccy. przekształcając w formację Wojsk Wewnętrznych.... z których sformowano 16 pułków kawalerii i 10 samodzielnych batalionów ochrony. s.. Radkiewiczowi. Organy bezpieczeństwa PRL 1944-1990. Skład osobowy organów bezpieczeństwa wywodził się z trzech źródeł: grup specjalnych szkolonych w ZSRR. (. Tylko nieliczni legitymowali się działalnością w PPR i AL. Decydujący wpływ w tych organach mieli odegrać ludzie 167 przygotowani w ZSRR. W marcu 1945 r. Były to wojska partii. a nie 167 H..) W listopadzie 1944 r. z Centralnym Biurem Komunistów Polski. Jest to symptomatyczne i warte podkreślenia. w Jastkowie pod Lublinem utworzono Centrum Wyszkolenia Wojsk Wewnętrznych.. struktura resortu i liczebność kadrowa zmieniały się z tygodnia na tydzień. PUBP (Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego . s.Aleksander Nikolenko wydział IV (zaopatrzenie) .. J.) . Romkowskiego (wywiad i kontrwywiad).) .Teodor Duda wydział VII (kadry) . organami I instancji były Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa. Na szczeblu gmin utworzono trzyosobowe komórki bezpieczeństwa przy posterunkach milicji.) . K. W tym czasie Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) zwiększył etatowo swoje siły do 32 000 żołnierzy.przyp.) Kierownik resortu S. J. Stan osobowy resortu bezpieczeństwa wzrósł w końcu grudnia 1944 r. 1000 170 więziennictwa i 4000 żołnierzy Wojsk Wewnętrznych (.podziemie polskie. MUBP (Miejskie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego przyp. ich aparat polityczno-wychowawczy podlegał bezpośrednio wydziałowi 169 organizacyjnemu KC PPR. Na czele poszczególnych wydziałów stali: wydział I (wywiad. w sierpniu 17 000. VII obserwacja. kontrwywiad) .areszty.51 i placówki w gminach 3 etaty. 251 .śledztwo. III . która powstała w kwietniu 1945 r.Mikołaj Orechwa wydział VIII (ochrona PKWN) . a służba więzienna do 7000 strażników. co dawało w sumie ponad 130 000 ludzi. K. Łącznie więc minister S. w grudniu tego roku 70 000.. Na początku 1945 r. aby jeden funkcjonariusz resortu bezpieczeństwa publicznego (UB i MO) przypadał na 200 mieszkańców (było to ponad pięciokrotnie więcej niż w Polsce przed II wojną światową). VIII . Radkiewicz 169 Tamże. Struktura resortu bezpieczeństwa była dość klarowna. składał się z 8 sekcji: I hitlerowcy.) . 13 000 MO. a I instancji Powiatowe Urzędy Bezpieczeństwa.przyp.. J. W 1945 roku zorganizowano aparat bezpieczeństwa w całym kraju. 21-22. 20.ochrona partii demokratycznych. już 24 000. (. (.) W kwietniu 1945 r. IV . V . Podobnie szybko rozrastała się milicja . funkcjonowało już w resorcie 9 wydziałów na prawach departamentów.ochrona transportu. Kierował nim Stanisław Sobczak..Jan Snigir wydział III (łączność i technika oper. II . Władzę nadrzędną stanowił Resort Bezpieczeństwa Publicznego PKWN. utworzony na bazie sekcji IV Wydziału Personalnego. prowadzący kontrwywiad wewnętrzny.walka z infiltracją wroga w aparacie władzy. 170 Tamże.148.Włodzimierz Zacharewicz wydział IX (ochrona jeńców wojennych) .. do ponad 20 000 ludzi.brak danych Nową komórką. W całym aparacie bezpieczeństwa zatrudnionych było wówczas 2500 funkcjonariuszy...Hanna Wierbłowska wydział VI (więzienia i obozy) .) otrzymały po 308 etatów.w kwietniu 1945 r. w tym około 3000 funkcjonariuszy SB. Radkiewicz rozkazem z 14 listopada 1944 r. liczyła 45 000 funkcjonariuszy. VI . (.Roman Romkowski wydział II (kartoteka) . Przodował wydział I R. s.brak danych wydział V (cenzura) . w grudniu 1945 r. aparat bezpieczeństwa liczył 12 000 funkcjonariuszy. Posiadał własnych agentów kontrolujących prawomyślność funkcjonariuszy SB. był Wydział do Spraw Funkcjonariuszy.. To był dopiero początek.) . K.narodu. KC PPR podjął decyzję. ustalił pierwsze etaty: WUBP (Wojewódzkie Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego . która wkrótce osiągnęła stan 100 000 ludzi171..nieoficjalnego zastępcę Bieruta. utworzono Departament Szkolenia. 252 . KBW . 24 lutego 1949 r. gospodarczego i społecznego.. które wyłączone spod kompetencji MON przeszły z dniem 1 stycznia 1949 r. W następnych latach aparat podległy Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego ustawicznie się rozbudowywał. Z ramienia partii sprawowała ona nadzór nad organami bezpieczeństwa jako Komisja Biura Politycznego ds. J. W jednostkach tych zatrudnionych było łącznie 26 600 osób. Był to okres. Z czterech elementów aparatu władzy jakimi były . Biuro «B» (technika operacyjna) oraz Wydział «A» (obserwacja społeczeństwa). s. s. (. W pierwszej połowie 1948 r. Rozbudowano też szkolnictwo resortu bezpieczeństwa.bez względu na zajmowane stanowisko partyjne czy państwowe. podobnie jak aparat informacji dominował nad wojskiem. 5 Miejskich Urzędów Bezpieczeństwa (MUBP) i 268 Powiatowych Urzędów Bezpieczeństwa (PUBP).a w szczególności dygnitarzy . Z czasem przekształciła się ona w Centrum Szkolenia Służby Bezpieczeństwa .. Do tego należy doliczyć 21 500 żołnierzy WOP (Wojsk Ochrony Pogranicza . b) aparat 171 Tamże. w którym aparat bezpieczeństwa zaczął wyraźnie dominować nad aparatem partyjnym. w tym nawet premiera Józefa Cyrankiewicza i Jakuba Bermana .. K. Podlegająca mu Szkoła Oficerska SB na 200 słuchaczy już nie wystarczała i rozkazem z 5 stycznia 1948 r. Bezpieczeństwa Publicznego. (. ORMO . 23. s. Na jej czele stanął Bolesław Bierut. 2 marca 1950 r. Sieć terenowa MBP obejmowała 14 Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa (WUBP).) Przedłużono wówczas kilkumiesięczne kursy oficerskie do jednego roku. Stanisław Radkiewicz i wiceministrowie MBP. Hilary Minc. politycznie zaś PPR.przyp. chociaż obaj byli członkami Biura Politycznego partii. (. 24-25. Pod koniec 1948 r. w jej skład weszli: Jakub Berman.a) aparat partyjny PZPR.Zajmował się on rozpracowywaniem wszystkich . a od kandydatów zaczęto wymagać co najmniej siedmiu klas szkoły podstawowej. Według Romkowskiego Komisja podejmowała decyzje w 173 sprawach aresztowań ważnych osobistości .80 000. straży więziennej 8500. na polecenie Bieruta utworzono w MBP Biuro Specjalne.. 172 Tamże.35 600..). twór ten przekształcono w Departament X. jeden miejski UBP na prawach województwa (Warszawa). która liczyła 400 słuchaczy.)W lutym 1946 r. do resortu spraw wewnętrznych. przystąpiono do tworzenia organizacji paramilitarnej o nazwie Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (ORMO). 6miesięcznej służby w organach SB i legitymowania się oceną «wypróbowanego bojownika w służbie demokracji». obejmując swą kontrolą coraz nowe dziedziny życia politycznego.) W listopadzie 1951 r. struktura organizacyjna MBP przedstawiała się następująco: w centrali funkcjonowało 9 departamentów. w tym 7 operacyjnych. na podstawie decyzji Sekretariatu KC powołano Komisję Bezpieczeństwa. 173 Tamże. utworzono w Legionowie koło Warszawy Szkołę Oficerską Bezpieczeństwa Publicznego. podporządkowanej resortowi bezpieczeństwa. Oprócz ochrony granic miały one współpracować z organami 172 bezpieczeństwa w zwalczaniu podziemia na pograniczu .dysponował wówczas siłami liczącymi ponad 130 000 uzbrojonych ludzi. 24. W tym czasie stan osobowy milicji liczył 42 500. Otwarcie szkoły nastąpiło 5 lutego 1948 r. s.nadzór nad komórkami terenowymi i rozpracowywanie funkcjonariuszy pod kątem ich "prawomyślności". a w przedsiębiorstwach produkujących dla potrzeb wojska Referaty Wojskowe (RW). d) przesłuchiwać funkcjonariuszy SB i MO niezależnie od stopnia i pełnionej funkcji. jak i dyrekcje. c) aparat administracji państwowej. 4) rozpatrywanie wykroczeń dyscyplinarnych. Rozbudowywały one w zakładach sieć agenturalną. s. 2) zwalczanie objawów braku czujności wobec wroga.przyp. funkcjonowało w terenie 17 Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego. J. 175 Tamże. jak i w terenie. ale nawet niż organizacje partyjne . Funkcjonariusze tego Biura mieli prawo: a) prowadzić dochodzenia w sprawach funkcjonariuszy SB i MO. 3) wykrywanie przestępstw pospolitych. który stanowił szczyt rozwoju strukturalnego i etatowego (aparatu bezpieczeństwa . Funkcjonariuszy na prawach departamentu. Funkcjonariuszy i jego odpowiedników w terenie należało w szczególności: 1) wykrywanie elementów politycznie wrogich. 25. Kierownictwo nie dowierzało nawet funkcjonariuszom aparatu bezpieczeństwa. W miejsce Wydziału powołano Biuro ds. centralnych zarządach i innych większych instytucjach. W dążeniu do opanowania zakładów pracy w 1949 roku resort bezpieczeństwa zaczął organizować w ważniejszych zakładach przemysłowych "miniaturowe urzędy bezpieczeństwa" w postaci Referatów Ochrony (RO). K. Celem ich było niedopuszczanie do wrogich wystąpień (w tym strajków) oraz czuwanie nad niezakłóconym rytmem produkcyjnym.załatwianie spraw funkcjonariuszy zatrudnionych w centrali (MBP). ale ich dominująca pozycja w systemie władzy opierała się przede wszystkim na kierowaniu Komisją Biura Politycznego ds. 253 .). (. Kierownicy referatów ochrony wtrącali się często do zarządzeń dyrekcji. e) tworzyć sieć agenturalną dla rozpracowywania podejrzanych 174 funkcjonariuszy. W 1953 roku.była kolejnym dowodem dominacji aparatu policyjnego nad pozostałymi elementami aparatu władzy w PRL. W placówkach tych zatrudniano etatowych funkcjonariuszy SB.załatwianie przestępstw pospolitych popełnianych przez funkcjonariuszy.) . Bezpieczeństwa Publicznego. wywierali pływ na obsadę personalną. W tym czasie masowo tworzono także niewielkie utajnione placówki SB w ministerstwach. Do zadań Biura ds.. c) prowadzić rewizje i zabezpieczać dowody przestępstw. II . Działalność Referatów Ochrony i Referatów Wojskowych . że ich głos jest decydujący. dawali do zrozumienia. d) wojsko . która rozpracowywała zarówno robotników. 2 Miejskie Urzędy BP na prawach wojewódzkich (Warszawa i Łódź). 5 Miejskich Urzędów BP i 268 Powiatowych Urzędów BP. Minc i Radkiewicz byli członkami najwyższego kierownictwa PZPR. którą kontrolowały i szpiegowały 175 także przy pomocy agentów i informatorów . Wprawdzie Bierut. 25-26. W czerwcu 1949 roku zapadła w MBP decyzja znacznej rozbudowy pionu do spraw funkcjonariuszy zarówno w centrali. Biuro składało się z 3 wydziałów: I .. III .które w swych zakładach miały większą władzę nie tylko niż dyrekcje. a w referatach wojskowych oficerów Informacji WP. W sumie aparat terenowy szczebla powiatowego i wojewódzkiego 174 Tamże. b) aresztować podejrzanych o wrogą działalność i przestępstwa pospolite. Berman.policyjny zarówno cywilny (MBP) jak i wojskowy (GZI). Pracowników ich zatrudniano na fikcyjnych etatach i opłacano z funduszów instytucji.zdecydowanie najważniejszą rolę odgrywał w tym czasie aparat policyjny. s. s. biednych chłopów. Wstępujący w szeregi SB musiał ponadto wykazać się lojalnością wobec władz. Warszawa 1996. wśród których znajdowały się osoby mające średnie. żołnierzy i pracowników resortu bezpieczeństwa publicznego przedstawiał się w 1953 roku następująco: Organy Bezpieczeństwa 33 200 Milicja Obywatelska 47 500 Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego 41 000 Wojska Ochrony Pogranicza 32 300 Straż Przemysłowa 32 300 Straż Więzienna 10 000 Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej 125 000 razem 321 300 Jeżeli doliczymy do tego blisko czterystutysięczną armię. Główną rolę odgrywali starsi stażem komuniści. w tym 16 000 funkcjonariuszy operacyjnych. które zakończyły edukację na trzeciej lub czwartej klasie. Piecuch.pracowało 1079 osób. powołując się na przestudiowane przez siebie teczki personalne resortu bezpieczeństwa (późniejszego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych) podaje. jaką zajmowała ta osoba lub jej rodzina w ustroju kapitalistycznym. Wykształcenie średnie. W resorcie bezpieczeństwa. 220-221. Do organów tych przyjmowano także osoby. Podstawowa masa szeregowych funkcjonariuszy SB pochodziła z szeroko reklamowanych werbunków. które odbywały się według ściśle określonych kryteriów. zajęła szereg eksponowanych stanowisk: wiceministrów. szefów WUBP itd.od ministrów do naczelników wydziałów . do 1968 r. najczęściej pochodzenia ukraińskiego. że w okresie 1944-1978 r. selektywnie podchodzono do synów tzw. białoruskiego i rosyjskiego.) . którą również podporządkowano MBP. że w latach 1967-1968 dużą ilość tych funkcjonariuszy usunięto z resortu. 177. Wykształcenie nie odgrywało większej roli.zatrudniał łącznie ponad 25 000 pracowników. Najważniejszą rolę odgrywały kryteria klasowe. Trzeba tu wziąć pod uwagę. choć dobrze widziane było ukończenie co najmniej szkoły podstawowej. w tym funkcjonariuszy narodowości żydowskiej (którą podali w swych ankietach personalnych) było 183. Łącznie z centralą w aparacie bezpieczeństwa zatrudnionych było 33 000 pracowników. WOP oraz Służby Więziennej i Straży Przemysłowej. (. Wyjątkiem w tym względzie byli działacze komunistyczni. na kierowniczych stanowiskach w tym resorcie . nie mówiąc o wyższym. KBW. spotykano także analfabetów i półanalfabetów. Akcje specjalne. zatem dla okresu od 1944 r. naczelników wydziałów w MBP. Obok Służby Bezpieczeństwa wzrastały do 1953 roku szeregi MO. Stan funkcjonariuszy. Jak już mówiliśmy. Pewną grupę w kierownictwie MBP i WUBP stanowili oficerowie radzieccy. co stanowi około 18%. kadra powstającego resortu bezpieczeństwa rekrutowała się głównie z ludzi przybyłych z ZSRR. 177 H. 254 . H.. podobnie jak w armii. Piecuch. Por. dyrektorów departamentów. Do szeregów SB dostęp mieli jedynie synowie robotników. być "demokratycznych poglądów" i bez zastrzeżeń akceptować nowy system polityczny i jego poczynania. inteligencji pracującej. procent ten jest większy.. traktowano jako przejaw "skażenia" burżuazyjnego i dowód uprzywilejowanej pozycji. 176 Tamże. Część tych kadr była pochodzenia żydowskiego. a nawet wyższe wykształcenie. będziemy mieli 176 600000 ludzi pod bronią (nie licząc ORMO). 27. którzy zajęli najważniejsze stanowiska w tym resorcie. ORMO. 255 . oprócz przedmiotów zawodowych i polityczno-wychowawczych. dlatego też w połowie 1947 roku utworzono Centrum Wyszkolenia MBP w Legionowie. a także skład społeczny (klasowy). który nie powinien za dużo wiedzieć i tylko ma za zadanie bezwzględnie wykonywać polecenia kierownictwa. 60 procent funkcjonariuszy zajmujących kierownicze stanowiska w aparacie bezpieczeństwa nie miało w 1950 roku żadnego przeszkolenia zawodowego. Szkoła Oficerska w Legionowie. Szkoła centralna w Łodzi również miała niewielką pojemność (200 słuchaczy). którzy nie ukończyli pięciu klas szkoły podstawowej (10 godzin w tygodniu). (. 16 procentach chłopskiego i 10 procentach inteligenckiego (pozostałe . który przetrwał do końca istnienia SB. choć nadal stosowano wyjątki. Aż do 1948 roku przyjmowano do szkoły osoby nie mające świadectwa ukończenia szkoły podstawowej. Szkołę w Legionowie ustawicznie rozbudowywano. Niski stan wykształcenia ogólnego i zawodowego funkcjonariuszy zmuszał kierownictwo resortu do organizowania własnego szkolnictwa. W końcu powstał potężny ośrodek. dwuletnie szkoły podstawowe dla tych. 74% ukończoną szkołę podstawową i tylko 7% szkołę średnią. języka polskiego. Szkoły wojewódzkie (przy WUBP) ukończyło zaledwie 3. Dopiero jesienią 1948 roku zarządzeniem wprowadzono dla kandydatów obowiązek legitymowania się co najmniej wykształceniem podstawowym. bo szkoły te miały niewielką pojemność. wprowadziła także elementy przedmiotów ogólnych z matematyki. lecz chęć szczera..mieszczaństwo i wolne zawody).funkcjonowało obiegowe hasło: "nie matura. krótkie przeszkolenie przeszło 250 osób.. polecono zorganizować kursy dla tych. 178 które wprowadzano w życie we wszystkich organizacjach militarnych . w którym kształcili się także strażnicy więzienni. Stwierdzenie to potwierdza stan wykształcenia funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa. W 66 procentach aparat ten składał się z osób pochodzenia robotniczego.1 procent kadry (około 1100 osób). Źle wyglądało również przygotowanie zawodowe funkcjonariuszy UB. zrobi z ciebie oficera". geografii i historii z zakresu szkoły średniej ogólnokształcącej. Zakres programowy obejmował podstawowe wiadomości niezbędne funkcjonariuszowi w jego pracy. Podniesieniem poziomu ogólnego wykształcenia funkcjonariuszy SB zajęto się bliżej dopiero w 1950 roku. K. Kursy szkoleniowe zorganizowano w każdym województwie przy WUBP. którzy ukończyli szkoły podstawowe (12-15 godzin w tygodniu). s.przyp J. Decyzja ta.530 osób. .) około 85-90 procent. Zadowolenie KC PZPR budziła partyjność funkcjonariuszy SB. a także nadmiar obowiązków służbowych. która wynosiła w tym czasie (w 1950 r. Rozkazem ministra z 18 lipca 1950 r. Ukończyło je jednak niewielu funkcjonariuszy.) nie przyniosła większych efektów. W 1950 roku 19% funkcjonariuszy nie miało ukończonej szkoły podstawowej. Podobnie było zresztą w innych resortach i innych dziedzinach życia społecznego i politycznego. Jak z tego wynika komunistyczna elita resortu bezpieczeństwa traktowała resztę funkcjonariuszy jak motłoch. a ponadto brak było także kandydatów ze względu na nawał pracy służbowej. odstraszały wielu od edukacji 178 Tamże. którzy mieli pięć lub sześć klas (12 godzin tygodniowo) oraz czteroletnie kursy w zakresie szkoły średniej dla tych. w tym także nie normowany czas pracy. 34-35. Gorzej wyglądała sprawa z wykształceniem ogólnym i zawodowym. szkołę centralną MBP . Niechęć do nauki. Sumienie. Indoktrynacja szła wielokierunkowo i obejmowała wiele dziedzin życia. jej celach i programach. a także kształtować postawę gotowości do walki z przeciwnikiem politycznym. to zgodnie z rewolucyjną nienawiścią i bezwzględnością możemy z nim zrobić.. Sporo czasu poświęcano podziemiu i legalnej opozycji (PSL) posługując się dosadnymi epitetami. a nawet sam szef MBP Stanisław Radkiewicz. (. (. w których umysłach zakodowane zostało tylko jedno: znaleźć i zniszczyć wroga. nie tworzono aparatu polityczno-wychowawczego. twórca aparatu bezpieczeństwa w ZSRR. Wzorem dla każdego funkcjonariusza SB był Feliks Dzierżyński.. szpiegów. a pogardzającą biedakami. Minister Radkiewicz przejawy łamania prawa w resorcie tłumaczył niewłaściwym wychowaniem stwierdzając: "Myśmy słusznie wpajali ludziom nienawiść do wroga. wroga klasowego.) W czasie szkoleń często dawano przykłady nierówności społecznej z okresu II Rzeczypospolitej. W organach bezpieczeństwa.. Tego rodzaju zjawiska występują w całym naszym aparacie. uprzywilejowania i życia ponad stan ziemian. stawali się bezdusznymi automatami. żeby byli zdolni stanąć oko w oko z wrogiem.) Ważną częścią składową indoktrynacji był atak na Kościół jako instytucję pasożytniczą. że każdy funkcjonariusz UB winien być w stosunku do wrogów bezkompromisowy.. że jeśli to jest wróg. w przeciwieństwie do wojska (w tym także KBW i WOP).)". dostosowywano do aktualnych potrzeb i zadań resortu. W trakcie szkolenia starano się przekazać odpowiednią wiedzę o istocie nowej władzy. to nie jest pojęcie burżuazyjne. opracowywane odgórnie. że ta nienawiść do wroga przekształciła się w nienawiść do ludzi w ogóle.. Najczęściej członków PSL określano jako wrogów klasowych. Myśmy uważali.. (. daleko nie". a w stosunku do podziemia także bandytów. Wychowaniem funkcjonariuszy zajmowały się organizacje partyjne resortu. Jej składową częścią była gloryfikacja systemu komunistycznego i negacja ustroju kapitalistycznego. Organizowali je sekretarze podstawowych organizacji w oparciu o ustalone i zatwierdzone przez wyższe instancje partyjne harmonogramy i tematykę szkoleniową. wysługującą się możnym. Dyrektor Departamentu Szkolenia powiedział wówczas: "Nie widzieliśmy w aresztowanym człowieka. wspomagane przez cywilny aparat partyjny. (.. renegatów..) Błąd polegał na tym.. żeby mieli w sobie tę nienawiść zakodowaną.. Toteż do 1956 roku niewiele się zmieniło w poziomie wykształcenia ogólnego funkcjonariuszy UB.) Brak było w naszej pracy wychowawczej wysiłku w kształtowaniu sumień i miłości do człowieka.... Nie jest to stwierdzenie gołosłowne.) Pouczano. zaprzańców. którego portrety obok Stalina i Bieruta wisiały we wszystkich PUBP i WUBP. Obciążano odpowiedzialnością za podżeganie do wojny domowej. Treści szkolenia i wychowania. sługusów imperializmu. co chcemy (. Nastawienie ideologiczne rozbudzało i utrwalało nienawiść do tzw.. fabrykantów i hierarchii kościelnej.ogólnej. Na zebrania partyjno-szkoleniowe uczęszczał cały skład osobowy poszczególnych komórek organizacyjnych. 256 . ponieważ potwierdzali je w latach "rozliczeniowych" wysokiej rangi funkcjonariusze SB. żeby byli odważni w akcji i działaniu.) U wielu zachwiane zostały uczucia humanizmu. (. towarzysze. Sporo czasu poświęcano wychowaniu politycznemu funkcjonariuszy. I tu właśnie widzimy całą grozę wypaczania naszych ludzi. po to. (. Ułatwienie stanowiło wysokie upartyjnienie funkcjonariuszy SB. odnosząc wielkie sukcesy w swojej pracy. (. w myśl których nie trzeba było w stu procentach udowodnić winy podejrzanemu. Niemałą rolę odegrała także propaganda podziemia dyskredytująca bezpiekę jako organ niepolski i całkowicie podporządkowany NKWD. zaledwie trzymiesięcznym lub co najwyżej półrocznym kursie szkoleniowym. jaką ten resort miał w społeczeństwie. s.. jakim był starosta. by otrzymać potem stopień pułkownika. Wydany w tej sprawie rozkaz Radkiewicza podkreślał. Funkcjonariuszom UB zapewniano mieszkania.nie należy się dziwić. Wielu. spieszyła mu często z pomocą także w zakresie werbunku.. bohaterstwo i inne wyczyny. Pion polityczny tego korpusu prowadził akcję 179 Tamże. Partia traktując aparat bezpieczeństwa jako swoje "ramię zbrojne". nierzadko mający ukończone zaledwie trzy. I tak w sierpniu 1946 r. Niebagatelne było stworzenie warunków szybkiego awansu. Wystarczy przypomnieć. W komitetach wojewódzkich PPR powołano wówczas trójki werbunkowe. a przeciętny funkcjonariusz UB mógł aresztować i trzymać w piwnicach urzędu nawet najwyższego przedstawiciela administracji lokalnej. zaś wymuszone na nim biciem i torturami przyznanie się do winy traktowane było jako pełnowartościowy dowód . że ów czas mógł być znacznie skrócony za "szczególne zasługi w służbie".) . Przy tak niskich kwalifikacjach zarówno moralnych jak i zawodowych. na przykład. że więzienia zapełniali ludzie niewinni. który jako szef resortu ponosił główną odpowiedzialność za 179 bezprawie w podporządkowanych mu organach. Podoficer.. jaką miała bezpieka. a po następnych dwóch latach do podpułkownika. specjalne zaopatrzenie w sklepach i stołówkach resortowych. Dla zachęty tworzono szereg przywilejów. za odwagę. podporucznik w ciągu dziesięciu miesięcy otrzymywał stopień porucznika. Chorąży po sześciu miesiącach awansowany był do stopnia podporucznika.. cztery klasy szkoły podstawowej. którym był dwa i pół roku. Szeroko też stosowano system nagród rzeczowych i pieniężnych. a przy tym funkcjonujących w pracy organów bezpieczeństwa zasadach (wynikłych z praktycznego zastosowania teorii dowodów A. a ten po roku zostawał już kapitanem. Rezerwę sił aparatu bezpieczeństwa stanowił Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego. oprócz munduru i licznych uprzywilejowań. w skład których wchodzili: przedstawiciel KW PPR. stosowanego tylko na frontach w czasie wojny. (.a nawet korona dowodów . które były nie tylko lepiej zaopatrzone. Najlepszym tego dowodem jest omówiona wyżej osoba J.Mówił to człowiek. Wyszyńskiego). zaś prawdziwi agenci zachodnich wywiadów funkcjonować mogli znakomicie na wysokich szczeblach w samym MBP. Światły i cała operacja Splinter Factor. że na przykład szef PUBP. Należały do nich wysoko płatne etaty i przypisane im stopnie wojskowe wraz z umundurowaniem na wzór Wojska Polskiego (z granatowymi wypustkami i otokami na czapkach). pierwszy stopień oficerski otrzymywał po krótkim. Kandydatów do służby w organach bezpieczeństwa nie było zbyt wielu. kierując do jego szeregów swoich ludzi.) Odstraszała zła opinia. skierowano do SB 7000 wypróbowanych członków PPR. lecz przede wszystkim obowiązywały w nich niższe ceny. w wieku dwudziestu paru lat był panem życia i śmierci na podległym sobie terenie. Kapitan po półtora roku awansował do stopnia majora. naczelnik wydziału kadr WUBP i przedstawiciel KW MO. pociągała prawie niczym nie ograniczona władza. 36-38. 257 . nadając formy strukturalne i wytyczając główne kierunki działań resortu bezpieczeństwa. stając się jednocześnie jego osobistymi doradcami. (. niż wynosił stan osobowy tych organów w październiku 1949 r. Byłoby niesłuszne. posługując się dwulicowością.77 procent. w tym także do aparatu bezpieczeństwa. Służbę Bezpieczeństwa PRL w okresie stalinowskim wspierali funkcjonariusze NKWD Berii. Rosjan i Żydów. Szeroka akcja werbunkowa nie nadążała za potrzebami. jedną z przyczyn była niezwykle duża płynność kadr. szkodnictwo i wywiad na szeroką skalę (... których po krótkim przeszkoleniu zatrudniano jako referentów.. Białorusinów. na przykład obsada etatowa w październiku 1950 roku wynosiła: w centrali 60 procent. który kierował i nadzorował ich pracę w Polsce.Rosjanin ppłk Banulewicz. którzy napłynęli do Polski już w 1944 roku. Zarządzeniem nr 53 z 3 listopada 1948 r. przestępczy i niepewny. W latach 1946-1954 zwerbowano w ten sposób i skierowano do służby w bezpiece ponad 12 000 rezerwistów KBW. Ludzie często nie wytrzymywali obostrzonego reżimu i nie godzili się z przyjętymi w resorcie metodami pracy. część z nich odchodziło na skutek częstych czystek. Berman opętany wszechobecnością wroga klasowego nie pominął także aparatu bezpieczeństwa. za nim Seliwanowski. 258 . Jakub Berman wołał: "Wróg przeszedł do głęboko zamaskowanej formy walki. przenikając do aparatu państwowego i gospodarczego. funkcjonariuszem kadr Tigran Chaczaturian. faktycznie byli zaś rozkazodawcami. kiedy otworzyliśmy szeroko bramy do naszej partii. Orechwa. W każdym z tych ostatnich było ich kilku. kierownicy wydziałów.) Pierwszą większą czystkę polityczną w aparacie bezpieczeństwa przeprowadzono w 1948 roku. Efektem była duża liczba niewykorzystanych etatów. Jego zastępcą (1950-1954) był oficer NKWD . opuściło szeregi dobrowolnie i przymusowo 90 000 funkcjonariuszy. milicji. . w wyniku której zwolniono kilkaset osób. WOP. że wróg głęboko przeniknął także do naszych szeregów w okresie. Od chwili powstania organów bezpieczeństwa do 1 października 1949 r. szyfrantów. gdzie uprawia sabotaż i dywersję. był wspomniany już Iwan Sierow. Dawydow. baczył pilnie na to szef kadr płk M.. Doradców NKWD mieli także 180 Tamże. które zakradły się do partii i aparatu państwowego. Radzieckich doradców mieli szefowie urzędów powiatowych i wojewódzkich. Lalin i wreszcie Jewdochimenko. Czuwał nad prawomyślnością funkcjonariuszy powołany do tego pion do spraw pracowników. WUBP . Największe braki odczuwano w kadrze średniej (zastępcy 180 szefów PUBP i WUBP. Na odprawie krajowej kierowniczego aktywu MBP 28 listopada 1949 r. Oficjalnie występowali oni w charakterze doradców. Wszyscy urzędowali przy ministrze Radkiewiczu. s. czyli dwa i pół raza tyle. (. Rozbudowany przez niego pion kadrowy składał się w Polaków.) Trzeba sobie zdać sprawę. starszym inspektorem Białorusin mjr Wackel. 35-36..) Pierwszym. często przykrywką legitymacji partyjnej.. gdybyśmy dzisiaj nie przyglądali się bacznie naszym szeregom i nie wyczuwali wrogich elementów. Wielu opuszczało szeregi na własną prośbę. sekcji itd. powołano do tego specjalne komisje: centralną na czele z Orechwą i wojewódzkie. Zwolniono wówczas "element" niesubordynowany. Było to i tak niewiele. Stąd zarządzona weryfikacja kadr. łącznościowców itp.75 procent i PUBP . Bo taka jest linia dywersji wroga i jego taktyka".werbunkową wśród żołnierzy KBW zwalnianych do cywila. 40.. s. Rządzili się własnymi prawami ustanawianymi w Moskwie. Komórki wywiadowcze UB. z tą różnicą. dyrektorzy departamentów i naczelnicy wydziałów. Po wojnie zajęła się tym także Służba Bezpieczeństwa (wojsko miało własne komórki wywiadu i kontrwywiadu). Rozpracowywały także środowiska polonijne. 39. 182 Tamże. którzy nie występują w dokumentach MBP. (. Agent to była osoba zwerbowana do stałej pracy na określonym obiekcie. tak było i w PRL. by nie tylko doradzać ale patrzeć Polakom na ręce i podejmować w ważnych sprawach decyzje zgodne z wolą NKWD. 259 . zakład pracy itd. że blisko 90 procent agentów rozpracowywało własne społeczeństwo. Znacznie wcześniej. Tak jest na całym świecie. Jednym z podstawowych zadań organów bezpieczeństwa PRL była działalność wywiadowcza i kontrwywiadowcza. którą w okresie międzywojennym powierzono Oddziałowi II Sztabu Generalnego WP (słynna Dwójka). Z ocalałych resztek bardzo skromnych materiałów oraz przeprowadzonych rozmów z wieloma funkcjonariuszami SB wynika. Jeśli zaszła taka potrzeba.. lecz do rozpracowywania różnych problemów i stałej obserwacji 181 Tamże. Pozostałe departamenty operacyjne MBP (III-XI) i ich odpowiedniki w terenie zajmowały się natomiast rozpracowywaniem własnych obywateli. że doradcy narzuceni zostali przez Moskwę po to. a skończywszy na Radkiewiczu. począwszy od szeregowego funkcjonariusza UB. którego siedzibą była ambasada radziecka w Warszawie. ani nigdzie nie omawia się ich pracy. organizując wśród nich różne prowokacje mające na celu rozbicie Polonii. Każdy agent miał w UB swoje dossier. przy czym obiektem mogła być zarówno osoba. głównie w państwach kapitalistycznych. siecią agenturalną. Pion I MBP zajmował się kontrwywiadem wykrywając i rozpracowując agentów krajów kapitalistycznych w Polsce. Z doradcami liczyli się wszyscy. odwoływano ich ze szczebla powiatowego. która pozwalała im kontrolować resort bezpieczeństwa i wiele innych dziedzin życia w kraju. Informator w odróżnieniu od agenta był werbowany nie do rozporacowywania określonego obiektu. bo już od 1947 r. agentów i rezydentów . którym zajmowały się wszystkie piony MBP. Doradcy mieli swój sztab. 181 Wszyscy pozostali opuścili Polskę na początku 1957 r. zbierając informacje dotyczące życia politycznego. zajmowały się wywiadem poza granicami kraju. Bez odpowiednio zorganizowanej sieci agentów i informatorów praca wywiadowcza i kontrwywiadowcza jest nie do pomyślenia. grupujące się w pionie VII MBP. znacznie rozbudowaną w Polsce. Najprawdopodobniej nie chciano zostawić żadnego śladu. gospodarczego i militarnego.) Kres ich działalności położyły dopiero przemiany po październiku 1956 r. pseudonim i numer.. 183 Tamże. Było ich więc niemało. organizacja społeczna. wspierały je także departament wywiadu 182 i kontrwywiadu . Podstawowym elementem pracy wywiadu i kontrwywiadu. była sieć agenturalna. s. a może po prostu dokumenty tego typu zniszczono. Oficjalnie o przysłanie doradców zwrócono się w styczniu 1945 r. Brak źródeł archiwalnych uniemożliwia szersze omówienie problemu doradców. Dysponowali też własną.wiceministrowie. partia. jak grupa ludzi. Sieć agenturalna tworzona i ciągle rozbudowywana przez aparat 183 bezpieczeństwa składała się z informatorów. figurant czyli osoba rozpracowywana przez danego oficera i jego agentów i informatorów. by nie można było na jej podstawie zidentyfikować informatora (agenta). czy tym bardziej inni funkcjonariusze państwowi. Na podstawie informacji dostarczanych przez informatorów (agentów) funkcjonariusz prowadzący opracowywał swoją syntetyczną informację dla przełożonych . Z tych względów informatorów było dużo. że to one właśnie 184 Tamże. Natomiast na podstawie informacji uzyskanych od informatorów (agentów) prowadzono śledztwo w taki sposób. którzy nawzajem się nie znali. że informatorzy (agenci) nie sypali .lub dla innych organów . w zakładzie pracy. przesłuchania i akta śledztw były prowadzone w taki sposób. Informacje dotyczące agentów i informatorów były najściślej strzeżonymi tajemnicami aparatu bezpieczeństwa. 41. którzy byli inwigilowani. kto jest figurantem.bezpośrednich lub wyższego szczebla . który go prowadził. wielokrotnie przewyższali liczbą agentów. pseudonim i numer. czy też tzw. a które były w związku z tym przez innych współoskarżonych podejrzewane o to. Musiała ona być opracowywana w taki sposób. w którym się znajdował. Miał on również swoje dossier. Pełnym dossier agenta jak również informatora dysponował funkcjonariusz. które miały swoje dossier w organach bezpieczeństwa PRL. czy informatorem posiadał funkcjonariusz prowadzący agenta (informatora) lub rozpracowujący figuranta. Agenci i informatorzy nie mogli znać się między sobą. nie było zaś informacji czy jest to agent. We wszelkich archiwach wyższego szczebla .posiadał swoje dossier.środowiska. figurowała tylko informacja. Zdecydowana większość osób. Rezydent to był zwykle doświadczony agent działający np. gdy uzyskał ją z jakiegoś innego . żeby wynikało z nich. podczas gdy agentów 2-3 . inwigilowała ona bez ustanku obywateli i wszystkie ważniejsze informacje o nich przekazywała do urzędów bezpieczeństwa.w szczególności z zeznań innych osób. obserwowani i rozpracowywani. wówczas informacja o jej treści przeznaczona była tylko dla oficera prowadzącego. 260 . Metody ochrony tajemnicy dotyczącej informatorów (agentów) były przez cały czas istnienia SB doskonalone. Informator .podobnie jak agent .np. rozmowa między informatorem a figurantem odbywała się w cztery oczy.w których znajdowało się dossier informatora (agenta). informator. w którym dysponował siecią agentów i informatorów.zwłaszcza zaś w archiwum centralnym . Klucz do wiedzy. Np. miały też rangę tajemnicy państwowej. W większym 184 zakładzie mogło ich być kilkudziesięciu. s. a przynajmniej nie sypalipierwsi.niechronionego . Jeżeli więc np. to byli figuranci. pseudonim i numer. by uzyskać je od innych osób. jaki funkcjonariusz nim się zajmuje. zaś co najwyżej potwierdzali to co było już znane z innych źródeł . a kto agentem. W specjalnych przypadkach mógł je poznać również przełożony wyższego szczebla. On też tylko i jego bezpośredni przełożony znał prawdziwe nazwisko agenta (informatora). Sieć informacyjna składająca się głównie z informatorów była przysłowiowym okiem i uchem SB. który mógł ją wykorzystać w swych opracowaniach przeznaczonych dla innych osób dopiero wówczas. Personaliów informatora czy agenta nie mogli też znać inni funkcjonariusze SB.źródła. organów śledczych SB lub prokuratorskich. na osoby. że nie miały w UB swojego dossier i nie podpisywały zobowiązań o pracy na rzecz organów bezpieczeństwa. (. Można przyjąć.) Agentura bowiem już w zarodku nosi znamiona prowokacji». byłaby napewno zastraszająca. szantażu i zastraszania ludzi.zwłaszcza w późniejszym okresie PRL.. a także ich przekupywania. Sieć agenturalną tworzyły wszystkie piony operacyjne MBP. Jest to liczba. które odbywało się w razie określonych okoliczności. że w latach 1944-1956 zwerbowano dobrowolnie i pod przymusem co najmniej około miliona ludzi. Poprzez różne podstępne metody działania. Na każde województwo przypadało średnio około 6 tysięcy agentów i informatorów. jako zadanie pracy. krytykując dotychczasowe metody pracy UB powiedział: «Najostrzejszy oręż naszej walki. Aparat bezpieczeństwa korzystał także z informacji tzw.. że najniebezpieczniejsi opozycjoniści byli informatorami (agentami) SB. że gdybyśmy tę cyfrę ustalili. zdołano zbudować bardzo dużą sieć agenturalną. Myśmy tę agenturę budowali przez 10 lat. aby zamaskować prawdziwe źródło informacji. Oblicza się. która zwłaszcza dzisiaj musi przerażać. czasami nawet preparowano tzw.) Ta masowa agentura używana i wykorzystywana była jako instrument terroru. Masowy werbunek. Boję się. powodując sianie przez nas samych złych nastrojów w społeczeństwie. rozpowszechniliśmy w zastraszający sposób. W ten sposób niemały procent naszego społeczeństwa przewerbowaliśmy.wszystko wsypały . instruowaliśmy i polecaliśmy werbować i jeszcze raz werbować. że w latach pięćdziesiątych liczyła ona grubo ponad sto tysięcy ludzi. Ich informacje miały charakter sporadyczny i nie płacono za nie. Rzucanie podejrzeń o współpracę z SB. jaką jest agentura. żeby sterroryzować 185 Tamże. Werbowaliśmy na ilość. Tak to trzeba powiedzieć.. fałszywki. Stan liczbowy sieci nie był stały. w tym 5000 agentów i 48 000 185 informatorów . Osoby nazywane «kontaktem obywatelskim» tym się różniły od informatorów czy agentów. musiał prowadzić do wypaczeń. ulegał ciągłym zmianom przez ubytki i nowe werbunki. W 1948 roku sieć agenturalna liczyła 53 000 współpracowników. Na ogół liczba agentów i informatorów rosła. wicedyrektor Departamentu VII MBP. przede wszystkim przez stosowanie na szeroką skalę prowokacji. społeczna i polityczna w praktyce naszego aparatu mnożyła sieć agenturalną. mówiąc: «W czasie tworzenia agentury występowało zjawisko masowego łamania praworządności. Minister Radkiewicz obecny na tej odprawie potwierdził informacje płk Czaplickiego. Niejednokrotnie organa bezpieczeństwa starały się stwarzać pozory. reszta czekała na swoją kolej częściowego «uruchamiania». które faktycznie nic z bezpieczeństwem nie miały wspólnego. Czynna agentura pracująca na co dzień liczyła nie więcej jak 110-130 tysięcy ludzi. mogło tu wchodzić w grę umieszczanie informacji uzyskanych od informatorów (agentów) w teczkach innych osób i ewentualne powoływanie się na nie. używaliśmy agentury. 261 . płk J. (. Czaplicki. było jedną z metod dezintegrowania środowisk opozycyjnych . stwarzając tym potężny aparat wspierający poczynania Urzędów Bezpieczeństwa. Każda akcja państwowa.. Na odprawie szefów WUBP 10 grudnia 1954 r. dając prawo każdemu werbować. kontaktów obywatelskich. co stało się źródłem masowych krzywd ludzkich. była to wielka praca. W analogiczny sposób redagowano notatki informacyjne dla przełożonych i innych organów. 2) liczby i wyników prowadzonych spraw. że samokrytykę tę przeprowadził 186 Radkiewicz w chwili kiedy opuszczał resort . różne pouczenia co do kontaktów itd. co do których istniało choćby minimum gwarancji. na agentów należało typować ludzi.. Treść zobowiązania. że będą w stanie sprostać zadaniom. lub w zamian za nieujawnianie kompromitujących materiałów. Agenci dostarczali materiały obciążające obywateli lub nawet całe grupy ludzi. Zgodnie z instrukcją opracowaną na wzorach NKWD przez Romana Romkowskiego. aby za cenę jej uwolnienia kandydat przystał na współpracę. dopełniano z kandydatem odpowiednich formalności. W przypadkach nagłych rezygnowano z dłuższego opracowania kandydata. Dodajmy. słabostkach. Polegała ona na stworzeniu przez UB takich warunków. 5) ustalenie łączności. zobowiązano do tego wszystkich pracowników resortu. Pierwszą czynnością było znalezienie takich osób. ustalenie pseudonimu. 262 . szybko się orientujące i chętne.kandydat wyrażał zgodę na współpracę w zamian za zwolnienie go od odpowiedzialności karnej za przestępstwo.) zgadzam się dobrowolnie współpracować z organami bezpieczeństwa publicznego przy wszelkiego rodzaju przestępstwach godzących w całość i 186 Tamże. kombinacji operacyjnej. 45-46. (. 4) wstępne przeszkolenie w zakresie czekającej go pracy. Jeżeli werbunek miał nastąpić na podstawie materiałów kompromitujących.. jego zaletach i wadach.. podsłuchy telefoniczne i pokojowe. Niekiedy reżyserowano takie przestępstwo. a skończywszy na ministrze. następną to rozpracowanie każdego z osobna.) Masowo werbowaliśmy.kandydat zgadzał się być agentem za pieniądze lub określone dobra materialne. sprytne.. Werbunek agentów mógł być trzech rodzajów: 1) «na patriotyzm» . do których należały: 1) spisanie danych i założenie dossier. przez podstawianie agentów i informatorów. że kandydat nie wyrazi dobrowolnie zgody na współpracę. że ujawnienie tego faktu poderwałoby mu opinię w środowisku. Pogoń więc za agentami była duża. dokonywano tzw. Wtedy zwykle podrzucano broń i inne materiały kompromitujące. Po zgodzie (faktycznej lub wymuszonej). którego dokonał. 2) za zapłatą . Działalność funkcjonariuszy SB oceniano i nagradzano na podstawie dwóch kryteriów: 1) liczby zwerbowanych agentów i informatorów. począwszy od szeregowego funkcjonariusza UB.kandydat zgadzał się pracować dla SB. Sposobów było tysiące. itp. s. uważając to za swój obowiązek patriotyczny. 3) na podstawie kompromitujących materiałów . potrzebach materialnych itd.przeciwnika. energiczne. Należy dodać. żeby przeciwnika łamać i wiązać z nami. bo z góry było wiadomo. aresztowano jego rodzinę. w których werbowany niejako zmuszany był do popełnienia określonego przestępstwa lub skompromitował się na tyle. 3) przekazanie przez kandydata zdjęcia i kopii jego dokumentów osobistych. Było to zajęcie trudne i pochłaniało sporo czasu. jakie podpisywali kandydaci na agentów i informatorów. Najchętniej angażowano osoby inteligentne. kontrolę korespondencji. Metoda ta stała się powszechna». tym bardziej że działania UB były nieograniczone i nader często stosowano metody sprzeczne nawet z obowiązującym wówczas prawem. że ten drugi czynnik w dużej mierze uzależniony był od pierwszego. Polegało ono na zebraniu wszelkich możliwych informacji o kandydacie i jego rodzinie. Typowym przykładem było podrzucanie broni lub pism zakazanych. Informacje te zdobywano wszelkimi dostępnymi drogami. co było podstawą do zakładania coraz to nowych spraw. 2) podpisanie zobowiązania o współpracy. brzmiała: "Ja (. Dopiero po ustaniu współpracy z agentem (informatorem) jego dane osobowe. ale tych było stosunkowo mało.). 43. Do zwerbowanych na materiałach kompromitujących należała także spora liczba członków PSL.. że przez przyjmującego ode mnie niniejsze zobowiązanie funkcjonariusza zostałem szczegółowo pouczony o odpowiedzialności karno-sądowej za zdradę tajemnicy służbowej oraz za nadawanie organom bezpieczeństwa publicznego informacji i wiadomości nieprawdziwych i niezgodnych ze stanem faktycznym". który brzmi (.8 procent (1100 osób). czując się bezkarnymi. 41-42. W latach 1944-1956 stanowili oni co najmniej około 70-80 procent całej sieci agenturalnej. Wśród tych ludzi byli również tacy. Wojna i okupacja. 2) utrzymywać w ścisłej tajemnicy służbowej mój charakter pracy i stosunek służbowy do organów bezpieczeństwa publicznego tak w czasie trwania tego stosunku służbowego. lub byli skompromitowani moralnie. Zachowanie w tajemnicy mojego stosunku służbowego obowiązuje mnie również w stosunku do mojej rodziny. (..bezpieczeństwo Demokratycznej Polski Ludowej oraz przy wykrywaniu osób działających na szkodę państwa. Przeważały werbunki pozostałych dwóch rodzajów.) . do archiwum. a nawet przerażeniu wycofujących się ze współpracy agentów. nakazał również ograniczyć werbowanie członków partii zatrudnionych 187 Tamże.. 4) stwierdzam. 300 na uczuciach patriotycznych. Pamięć o tym zdarzeniu musiała tkwić głęboko w umysłach zwerbowanych osób.) Według danych źródłowych do grupy tej wchodzili ludzie. uderzających zwłaszcza w polskie podziemie. którym groziła kara za jakieś przestępstwa. s. głównie polityczne. 3) wszelkiego rodzaju moje doniesienia pisemne zobowiązuję się podpisywać nadanym mi pseudonimem. dokumentu tego nie zwracano lecz zatrzymywano w archiwum. narzucony system komunistyczny oraz wprowadzenie wielu przepisów restrykcyjnych. podobnie jak i inne akta agenta stanowiące odbicie jego współpracy z UB. Według danych z 1948 roku udział członków PPR w agenturze wynosił 27. SL i PPR. którzy skompromitowali się podczas okupacji niemieckiej współpracą z Gestapo. 188 Tamże. Niektórzy agenci swój status wykorzystywali do dalszych przestępstw. bezpośrednie lub pośrednie. Jednak ku ogólnemu zdziwieniu. dostarczyły UB wiele danych o osobach.. Minister Radkiewicz polecił.. (. Kierownictwo MBP najbardziej ceniło agentów (informatorów) zwerbowanych "na patriotyzm". s. mogły przejść z szafy prowadzącego funkcjonariusza. pisemne. Dokumenty te trzymano w archiwum aż do śmierci 187 agenta i dopiero wtedy decydowano się na kasację jego akt . w tym celu: 1) zobowiązuję się ściśle i na czas wykonywać otrzymane polecenia. 263 . które w taki czy inny sposób sprzeniewierzyły się komunistycznemu systemowi bądź prawu. skoro przy zrywaniu współpracy lub zakończeniu jej ustalonego okresu domagali się oni na ogół zwrotu podpisanego zobowiązania. czyli po przymusem. jak i po jego rozwiązaniu. przez co mogli być pociągnięci do odpowiedzialności bez względu na ogłaszane 188 amnestie.. pozwalające na zidentyfikowanie go. W grupie pepeerowców wiele osób werbowano na uczucia patriotyczne. Największą liczbę stanowili agenci i informatorzy werbowani na podstawie materiałów kompromitujących. SD. aby listy zwerbowanych członków partii przekazywać sekretarzom komitetów wojewódzkich. Spośród nich 800 zwerbowano na materiałach kompromitujących. PPS. ustne. najlepszym z nich był lokal konspiracyjny MBP lub lokal zwerbowanego przez UB właściciela. Państwowych Gospodarstwach Rolnych. Spływ informacji od agentów i informatorów był ogromny. ale nawet dzieciom nakazano szpiegowanie wychowawców. kierownictwem itd. że dobry funkcjonariusz SB winien mieć zwerbowanych co najmniej dziesięć osób. w Państwowych Ośrodkach Maszynowych. Była ona ściśle wkomponowana w struktury organizacyjne resortu bezpieczeństwa. ich sposobie bycia i zachowania. Były to informacje najczęściej znane. ich zastępcy oraz podlegli im pracownicy obowiązani byli mieć własną sieć agenturalną i informacyjną. lecz wartość dostarczanych informacji. W grudniu 1952 r. 264 . burmistrzów i wojewodów). które winny odbywać się nie rzadziej niż raz w miesiącu. które udało mu się zdobyć. Gminnych Spółdzielniach. które można było znaleźć w 189 Tamże. Ustalono obiegowo. Jednak zarządzenie to nie było respektowane. Stanowiło to wyraz dominacji aparatu bezpieczeństwa nad partią i jej aparatem. zwłaszcza tzw. można było w nich przebywać bez podejrzeń i zwracania czyjejkolwiek uwagi. Omawiano też wszystkie problemy związane z pracą agenta. ustalano nowe zadania oraz miejsce i termin następnego spotkania. otrzymał 3363 doniesienia. Rozbudowana do monstrualnych rozmiarów sieć agenturalna UB nie miała jakiejś specjalnej struktury organizacyjnej z określonymi szczeblami. którą werbował. Sieć agenturalną UB tworzyła niemal wszędzie: w zakładach pracy. w szkołach podstawowych i wyższych. 190 niekiedy podrzucona broń lub ulotka . a także chłopów indywidualnych. W niektórych województwach liczba doniesień w miesiącu sięgała 5000 i więcej. Kierowanie pracą agentów odbywało się zwykle na umówionych przedtem spotkaniach. zwłaszcza w parkach. kontrolował i kierował. Z tym było znacznie gorzej. s. który miał 61 agentów i 3347 informatorów. Należy dodać. Młodzi informatorzy dostarczali informacji o nauczaniu i wypowiadaniu się nauczycieli na lekcjach. 44. 190 Tamże. Na spotkaniach. Zwrócił na to uwagę minister Radkiewicz stwierdzając. Doniesienia pisemne podpisywane były pseudonimem. kiedy w MBP utworzono Biuro Specjalne do rozpracowywania członków partii. werbowano nie tylko młodzież. Wszyscy szefowie urzędów. wśród duchowieństwa katolickiego i innych wyznań. na przykład WUBP Białystok. w tym we wszystkich partiach politycznych i organizacjach młodzieżowych. a po 1949 roku. Praktycznie więc każdy pracownik operacyjny resortu miał własną agenturę. agent dostarczał opis wykonywanych zadań oraz informacje. że funkcjonariusze UB ubierali się do prac na zewnątrz gmachu MBP po cywilnemu. Mimo zakazu werbunku poniżej 17 roku życia. Miejsca spotkań były różne. instytucjach społecznych i politycznych. zarządami. werbunki wzmożono także wśród osób 189 zajmujących wysokie stanowiska .na wysokich stanowiskach państwowych (starostów. W dobrej pracy agenturalnej ważna jest nie liczba. Werbowano także chłopów w spółdzielniach produkcyjnych. Za materiał kompromitujący służyła tu niechęć do spółdzielni produkcyjnych. Publiczne lokale rozrywkowe były również dobrym miejscem spotkań. kułaków będących obiektem ciągłych ataków władz. że ogromna większość dostarczanych materiałów nie miała żadnej wartości operacyjnej. Często jednak spotkania odbywały się na wolnym powietrzu. Tu najbardziej uwidoczniał się bezsens wymuszanych werbunków. Najcenniejsze materiały dostarczali agenci płatni. 46-47. był on skierowany przeciwko wrogom klasowym i wrogom ludu . Osoby współpracujące z Niemcami oraz osoby poszukiwane były rejestrowane oddzielnie.. Mietkowski. bogaci kupcy. Mietkowskiego z 5 grudnia 1944 r. nowa instrukcja MBP poszerzała zasięg wrogiego elementu... 7) osoby rozpracowywane przez aparat bezpieczeństwa. Należy pamiętać. a więc bardzo dużo. 16) byli obszarnicy. które obejmowały obciążeniami coraz to szersze kręgi ludzi . wybrana z tysięcy informacji.. które musiały być konkretne.gazetach. Zastępca Radkiewicza. Zarówno centrala MBP jak i komórki terenowe . 15) repatrianci. że z każdej sprawy 191 wywodziły się inne. 12) osoby wyjeżdżające za granicę lub przybyłe z zagranicy. MO. zarówno bowiem praca agenta. 10) przemysłowcy. (. (. 2) osoby uprawiając sabotaż i dywersję. więc żeby zarobić jak najwięcej fabrykowali nieraz fałszywe donosy na ludzi zupełnie niewinnych. W styczniu 1949 r. bogacze wiejscy i ich rodziny. Według nowego przepisu rejestracji przez organa bezpieczeństwa podlegali: 1) członkowie nielegalnych partii i związków. że na tę samą osobę zakładano dokumentację aż na trzech szczeblach komórek organizacyjnych organów bezpieczeństwa: powiatowych. 3) osoby współpracujące z podziemiem. 191 Tamże. Ta na wskroś biurokratyczna dokumentacja rozrosła się z czasem do olbrzymich rozmiarów. 265 . 27 marca 1945 r. 11) obywatele obcych państw w Polsce. Pierwszą wzmiankę o rejestracji wrogiego elementu znajdujemy w zarządzeniu zastępcy kierownika resortu bezpieczeństwa M.PUBP.prowadziły rejestrację tych wrogów. Niektórzy z agentów odznaczali się dużą pazernością. czyli około 5 milionów osób. Agent płatny wynagrodzenie otrzymywał w zależności od wartości dostarczanych informacji. 14) osoby przebywające nielegalnie w strefie nadgranicznej. Sam Gomułka po wyborach przeprowadzonych w 1947 roku oceniał siły "reakcji" na 20 procent społeczeństwa. 6) aresztowani lub zatrzymani przez organa bezpieczeństwa. 9) osoby przebywające za granicą i utrzymujące kontakty z "kołami reakcyjnymi" w kraju. KBW. jak i dostarczane przez niego materiały były sprawdzane i konfrontowane za pomocą innego podstawionego agenta. ukazała się opracowana przez R. 13) osoby przyłapane na próbie przekroczenia granicy. Około 40 procent spraw operacyjnych prowadzono na podstawie materiałów agenturalnych. WOP i Komisję Specjalną. 5) osoby rozpowszechniające wrogą propagandę. 8) szpiedzy i osoby poszukiwane. 4) aresztowani i ujawnieni członkowie nielegalnych organizacji. Większość agentów zmuszonych do współpracy z UB dostarczała informacje mało wartościowe. że nawet zredukowana do 20 procent liczba donosów przydatnych organom bezpieczeństwa. Partia i organy bezpieczeństwa mogły przypiąć tę etykietę każdemu. ocenił w tym czasie liczbę ujawnionych wrogów na ponad milion. a nawet tępieni. miała dla nich ogromne znaczenie poznawcze stanowiąc podstawę do walki z przeciwnikami politycznymi. MUBP i WUBP . opierając się na dokumentacji rejestracyjnej organów bezpieczeństwa. wojewódzkich i centralnych.) Należy podkreślić. Romkowskiego Instrukcja o prowadzeniu rejestracji przestępców występujących przeciwko państwu. choć musiały być prawdziwe. Byli oni powszechnie nienawidzeni. Kierownictwo MBP określało swój resort mianem miecza rewolucji . s.) Na podkreślenie zasługuje fakt. Z centralnej kartoteki wyeliminowano wówczas około 2. 20) oficerowie. aż do czasu ustalenia niezbędnych danych. w Komitecie ds. rodzinne itd.) Ścisłą 192 Tamże. 21) zawodowi funkcjonariusze Straży Granicznej.członkowie arystokracji rodowej. Oficerowie i podoficerowie przedwojenni oraz ci. Bezpieczeństwa Publicznego (utworzonego w 1954 r. członków dawnego "Strzelca" i "Sokoła" oraz chłopów. Korpusu Ochrony Pogranicza. s. zamiłowania. 22) dezerterzy i osoby posiadające broń.. w miejsce dawnego MBP . 49-50. 19) przedwojenni pracownicy na kierowniczych stanowiskach. Z chwilą otrzymania zadania obserwator (lub grupa obserwacyjna) rozpoczynał ścisłą inwigilację danej osoby. J. utworzono do tego celu Biuro "B". żandarmerii oraz ich współpracownicy. 48-49.. (. pracownicy dwójki i strażnicy więzienni. Mogło to trwać kilka. że mimo zmian. 194 Tamże. utworzono komórki wojennej cenzury korespondencji. 17) osoby podejrzane o współpracę z Niemcami oraz reichsdeutsche i volksdeutsche.). 193 Tamże. 50.przyp. (. zatrzymując całą 193 pozostałą ilość do dyspozycji SB . którzy nie chcieli odstawiać swoich zbiorów. które potem weszło do Departamentu II MBP (od 1955 r.. W maju 1955 r.. s.. podoficerowie.płk Motylowa skarżyła się. utworzono pion dokumentacji operacyjnej występujący pod nazwą Departament X MBP (ewidencji operacyjnej . jakie następują w kraju.5 miliona kart. (. że w tym czasie Informacja WP prowadziła listę wrogów wśród oficerów i podoficerów rezerwy. 266 .. 18) byli działacze endecji i sanacji. Na początku 1955 r. podejrzanych. Oprócz agentów i informatorów obserwacją osób podejrzanych zajmowały się wyspecjalizowane komórki obserwacyjne utworzone w strukturze organów bezpieczeństwa. którzy w okresie II wojny światowej zdobyli stopnie na Zachodzie. 194 (. Odpowiednie komórki tego pionu powstały także przy WUBP. w którym zgromadzono cały dotychczasowy zbiór kartotek osób wrogich.) Warto dodać. zaliczeni zostali do wrogiego elementu i zakwalifikowani na czas wojny do drugiego rzutu. Wyeliminowano wówczas z niej repatriantów. majątkowe. skazanych i innych. wicedyrektor Departamentu X . w tym personalne.) .) W grudniu 1946 r. W 1944 r. 192 osoby podejrzane o handel walutą i osoby uprawiające wrogą działalność . (. Aparat bezpieczeństwa pragnąc mieć wgląd w życie obywateli utrzymał tę instytucję. Tylko w styczniu i lutym tego roku zarejestrowano ich 36 000. Ów zbiór liczący około 10 milionów sztuk tej dokumentacji stanowił podstawowy warsztat Organów Bezpieczeństwa. w dalszym ciągu dokonuje się masowych rejestracji coraz to nowych wrogich elementów.. policjanci mundurowi i śledczy. kontrolą korespondencji zajmowało się wydzielone Biuro "W"). które w części przekazano MO. 11 marca 1955 r. słabostki ludzi. których w obecnej rzeczywistości trudno było uznać za wrogów. Śledził ją po wyjściu z domu krok w krok. zainteresowania. s. K..) przeprowadzono dyskusję na temat aktualizacji centralnej kartoteki i wyeliminowania z niej pewnych kategorii osób. wielcy przemysłowcy i ich rodziny. J.K. miejsca ich przebywania i poruszania oraz inne dane. Straży Celnej. powiązania... Podczas obserwacji ustalano kontakty. a nawet kilkanaście dni bez przerwy.) Służba obserwacyjna UB miała bowiem wspierać komórki operacyjne MBP w rozpracowywaniu społeczeństwa.przyp. 23) przestępcy kryminalni. zaklejano i przesyłano do adresata. a jego rozmowy nagrywane na taśmę magentofonową bądź streszczane na piśmie. którą kontrolowano dla informacji o panujących nastrojach społecznych. (. 267 . (. bardziej sprawnej i lepiej 196 odtwarzającej . na zlecenie której go zakładano. Kontrola korespondencji zapewniała bezpiece duży napływ informacji o wielu sprawach. s. (..... Technika kontroli korespondencji polegała na tym. Najczęściej stosowaną metodą techniki operacyjnej był podsłuch telefoniczny (PT). Korespondencja pomagała także w rozszyfrowaniu wielu osób czy grup będących obiektem zainteresowania UB..) Należały do nich w latach 1944-1956 aparaty podsłuchowe telefoniczne i pokojowe oraz podglądy fotograficzne. (.. że segregowano i otwierano określone wybrane listy. Niezależnie od tego wydzielano drogą losowania 20 procent korespondencji ogólnej. gdzie inne środki techniczne zawiodły (np. W celu odbioru zainstalowanej w mieszkaniach aparatury podsłuchowej budowano specjalne punkty odbiorcze. Zakładano go tak powszechnie.) Podglądy fotograficzne (PF) to następna metoda techniki operacyjnej. technika pracy operacyjnej. które często stawały się podstawą aktów oskarżeń w sądach. że można uznać. Kontroli podlegała cała korespondencja przychodząca z zagranicy i idąca za granicę.. aby ustalić ich prywatne kontakty i sposób w jaki się odbywają. (. 51-52. 195 (.. Dostarczała mnóstwo dokumentów dowodowych i informacyjnych obciążających określone osoby lub grupy. które wykorzystywano przy werbunkach agentów i informatorów.kontrolą objęto korespondencję "elementu podejrzanego" figurującego w kartotekach UB. W 1954 roku przekształcono go w Instytut Techniki Operacyjnej..) Materiał uzyskany z podsłuchu przekazywano komórce SB. Specjalny pion techniki operacyjnej w postaci Biura powstał w strukturze MBP już w 1946 roku..) Technika operacyjna wspierała w istotny sposób działalność komórek operacyjnych różnych pionów MBP. (.) W znacznie węższym zakresie korzystano z podsłuchów pokojowych (PP).. w wyjątkowych wypadkach materiały zatrzymywano w oryginale. s. pod tym pojęciem należy rozumieć podgląd i podsłuch za pomocą środków technicznych. 196 Tamże. W oparciu o rozpoznanie operacyjne organy bezpieczeństwa stosowały cały system represji. brak telefonu). 51. natomiast PUBP go nie miały. a także dostarczała dokumenty. Pion ten miał swoje odpowiedniki na szczeblu wojewódzkim. gdy zawierała interesujące materiały fotografowano je. a w 1955 roku powstał Departament Techniki Operacyjnej.. iż każdy podejrzany posiadający telefon był w określonym czasie podsłuchiwany. W miarę upływu lat system ten wzbogacano przez wprowadzanie nowego typu aparatury. wkładano do koperty. Instalowano je zwykle w mieszkaniach osób podejrzanych.. Sprawdzana była także korespondencja Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych. Ważnym instrumentem działania organów bezpieczeństwa była tzw.) .. Aparaturę PP zakładano w mieszkaniach osób szczególnie ważnych lub tam. na które składały się: 195 Tamże.) Korespondencja dostarczała wielu danych do skompromitowania określonych osób (chodziło o sprawy intymne). zapłaty zaległego podatku lub dostawy zboża). które popełniły mniejsze przewinienie. Radkiewicz ujawnił. (. d) aresztowania stanowiły podstawę działania organów bezpieczeństwa. W latach 1949-1953. Średnio w latach 1947-1949 . informując. a nawet tygodni. zaś liczba aresztowanych obok liczby zwerbowanych agentów i założonych spraw była podstawą oceny funkcjonariuszy UB.. lub wzajemnym przekazywaniu sobie zatrzymanych przez MO i SB. wystąpienie z PSL) lub wywiązaniu się z określonych obowiązków wobec państwa (np. masowe aresztowania nie ustawały. b) przesłuchania i ostrzeżenia stanowiły ostrzejszą formę niż rozmowy.stosowano wobec osób. grożono dalszym śledztwem. w lipcu 1945 r. (. 197 Tamże. że można od niego odstąpić gdy przesłuchiwany wyrazi skruchę i zaniecha wrogiej działalności. oświadczano mu. czyli w okresie rozkręcania «walki klasowej». które często przywłaszczali sobie funkcjonariusze UB dokonujący aresztowania. Zasadę tę realizowano z całą brutalnością od chwili aresztowania. przeprowadzano je masowo od początku istnienia PRL. używano przy tym perswazji i zastraszano by uzyskać zapewnienie o zaniechaniu określonej działalności (np. w trakcie przesłuchania wytwarzano atmosferę wrogości. stosowano też wybieg polegający na wypuszczaniu i ponownym zatrzymywaniu. ukazał się rozkaz MBP pozwalający na zatrzymanie i aresztowanie do 6 dni baz takiego nakazu. s.) Liczba aresztowanych osób jest trudna do ustalenia. początkowo w większości dokonywano aresztowań bez nakazu prokuratorskiego. choćby z tego powodu. Każda aresztowana osoba traktowana była jak wyjęta spod prawa. W grudniu 1950 r. 268 . Dodał. że była ona bardzo płynna.) Wielu aresztowanych i ich rodziny pozbawiano także mieszkań. stosowano je wobec osób. jeżeli UBP było oddalone od prokuratury ponad 100 kilometrów. 55-56. które przydzielano funkcjonariuszom UB lub przeznaczano do użytku tego resortu. a nawet nadużywano. którą złożyły w trakcie rozmów profilaktycznych. które bądź nie dotrzymały obietnicy. dopiero jednak w lutym 1949 r. a organy bezpieczeństwa w stosunku do takich osób nie mają obowiązku przestrzegania żadnych praw». ze względu na intensyfikację walki z podziemiem. że nie dotyczą one «wrogów klasowych. W latach poprzednich. organa bezpieczeństwa aresztowały rocznie 30-35 tysięcy osób.. o czym świadczy także konfiskata rzeczy.. dywersję i szkodnictwo gospodarcze. szpiegostwo. zatrzymując w aresztach na wiele dni. bądź zakwalifikowano je do grona osób opornych (np. często korzystano z tego. że w stosunku do 1949 roku o ponad 30 procent zwiększyła się liczba aresztowanych za przynależność do nielegalnych organizacji. Jeśli ktokolwiek z aresztowanych upomniał się o swoje prawa zagwarantowane w konstytucji. spisywano protokół taki jak w śledztwie. że około 30 197 procent aresztowań było bezpodstawnych .zgodnie z przepisami MO i SB miały prawo zatrzymania obywatela na 48 godzin bez nakazu prokuratorskiego. zmieniała się z dnia na dzień. zarządzeniem dyrektora gabinetu ministra wprowadzono obowiązek przedstawienia osobie aresztowanej postanowienia prokuratorskiego. uchylających się stale od obowiązkowych dostaw).a) rozmowy profilaktyczne .. liczby te były wyższe.już po rozbiciu państwa podziemnego. c) zatrzymania . Na przykład w 1952 roku aresztowano 19 642 osoby . pragnie unicestwić przedsięwzięcia budowy komunizmu w Polsce». dopuszczali się często gwałtów. w której wyrok byłby skazujący... tzw. W lutym 1944 roku Różański trafił najpierw do armii polskiej w ZSRR.) «Uzbrojeni w nienawiść do wroga» i wyposażeni w nieograniczoną władzę. Zyskał sobie wkrótce uznanie samego Bieruta. (. a nawet prowadził wstępne dochodzenia. Bił i znęcał się nad aresztowanymi 198 Tamże. Tylko takie sprawy uważane były przez kierownictwo za «udane».. Dobierano do niego ludzi gotowych wykonać wszystko na rozkaz Różańskiego. Dlatego stosowali często różnego rodzaju metody bicia i torturowania. Dowody obciążające potrafili «wybijać tylko za pomocą przysłowiowej pały». marnotrawstwa. mimo że były to głównie 198 zwykłe awarie maszyn na skutek przeciążenia lub naturalnego zniszczenia. 269 . przygotowaniu aktu oskarżenia i skierowaniu sprawy na drogę sądową. kierował pracą sieci agenturalnej. zwłaszcza jeśli brało w tym udział kilka osób jednocześnie.) Kierownictwo nad nim przejął na początku 1945 roku Józef Różański (J.. 57-58. Nie znali prawa i nie posiadali wiedzy niezbędnej do prowadzenia śledztwa. Ofiarami padali głównie robotnicy i personel techniczny.. a w czasie wojny pracownik oddziału politycznego NKWD dla jeńców polskich we Lwowie. która polegała na prowadzeniu i pogłębianiu śledztwa.. którą władze uznały za groźną dla interesów socjalistycznego państwa. (. niekiedy z trudem pisząca i czytająca. Pion śledczy pojawił się już w 1944 roku (. często bez wykształcenia podstawowego. Całą winę zwalono na wroga klasowego.materiał dowodowy wraz z aresztowanymi był przekazywany pionowi śledczemu do dalszej obróbki.) Na początku lat pięćdziesiątych wzrosła też znacznie liczba aresztowanych za sabotaż i dywersję.) Jak wykazały dochodzenia oraz źródła dokumentalne. za co otrzymywało się awanse i nagrody. s. skąd we wrześniu 1944 roku skierowano go do resortu bezpieczeństwa. Pion śledczy w strukturze MBP należał do uprzywilejowanych. bicie i różne sposoby torturowania ludzi poddanych przesłuchaniom były w pionie śledczym MBP powszechne. nieudolnego zarządzania i niechlujstwa.Na początku lat pięćdziesiątych urzędy bezpieczeństwa aresztowały dużo osób za «wrogą propagandę». jakie było potrzebne oficerowi śledczemu dla wyników zaplanowanej sprawy.. Goldberg.. Po przygotowaniu sprawy przez pion operacyjny . na którego polecenie zarządzał aresztowania i przygotowywał pokazowe procesy polityczne na wzór radziecki. aresztowano setki ludzi.) Władze nie chciały się przyznać do popełnianych błędów. (. (.) . lecz zeznanie takie. następnie kierownika tego wydziału. zastawiał pułapki. większość ludzi tego pionu była prymitywna. pochodzenie żydowskie) przedwojenny adwokat i komunista.. dokonywał aresztowań.. szeptankę.który zbierał materiał obciążający. Z miejsca awansował na zastępcę kierownika samodzielnego wydziału śledczego. (. Znajdowali się wśród nich także półanalfabeci. w tym także za słuchanie rozgłośni zagranicznych. aby wydobyć nie prawdę. a po przekształceniu go w 1945 roku w Departament został jego dyrektorem. Narzucony społeczeństwu nierealny plan sześcioletni zaczął pękać w szwach. Odpowiedzią były wzmożone areszty za dywersje i sabotaże. podczas których bito aresztowanych . Mimo wysokich stanowisk i stopni oficerskich... sypały się donosy. który «przechodząc na nowe formy walki. od szczebla najwyższego po najniższy. Agentura otrzymała zadanie bacznego wsłuchiwania się w wypowiedzi ludzi. ale partia bardziej ufała tym pierwszym. w tym także prokuratorów.. powstał w strukturze MBP Departament Więziennictwa. 67. Naciski te szły z dwóch stron . Inwigilowano ich i gromadzono przeciwko nim kompromitujące materiały. przez co nie 201 mogli załatwić spraw z którymi przybyli . którzy nieraz całymi godzinami musieli oczekiwać w korytarzach UBP na przyjęcie. prokuratorów ludowych. Dzięki temu więzienia stały się elementem sterowanego przez aparat bezpieczeństwa aparatu terroru. lecz wykładnią wymuszanych zeznań w śledztwach oraz nacisków organów bezpieczeństwa i czynników partyjnych na sądy. 200 Por. W 1949 r. Podobnie jak aparat bezpieczeństwa. Więzienia i obozy podporządkowano resortowi bezpieczeństwa. za to się pochwał nie otrzymywało. analogiczne prawo uzyskały również w stosunku do sędziów i oczywiście adwokatów200. zwolniono z sądownictwa setki sędziów zastępując ich. s.. Każda umorzona sprawa to porażka. dając przykład.partii i organów bezpieczeństwa. jakie 199 metody w śledztwie mają stosować jego podwładni. również prokuratury miały spełniać funkcje miecza rewolucji . 59. który nimi zarządzał. W 1952 r. Bywało i tak. które w dużym stopniu decydowały o wynikach pracy UB. Naciski na sędziów. starali się oni bronić zasad praworządności. sędziami ludowymi. Aparat bezpieczeństwa nie chciał się pozbyć wpływu wywieranego na sądy. jak pisał szef gabinetu ministra Radkiewicza. zastawiano pułapki w postaci kombinacji operacyjnych.) Demonstrowana wyższość organów bezpieczeństwa rodziła pogardę dla niższych. 201 Tamże. według oficjalnych danych 199 Tamże.) . Podkreślano to na odprawie w marcu 1954 roku. które były tego 202 świadome. Pod koniec 1946 r. 270 . skończyło się więc na tym. 202 Tamże. Ofiarami takich procesów padało tysiące niewinnych ludzi.. według oficjalnych danych w więzieniach przebywało 62 tysiące więźniów. w więzieniach przebywało 90 tysięcy. często bez wykształcenia ogólnego i prawniczego. 65. trwały nadal. Liczba i surowość wyroków wydanych przez sądy w latach 1944-1955 w wielu sprawach były wykładnią nie stanu faktycznego win udowodnionych w procesach sądowych oskarżonym. Stosunek UB do sędziów ludowych także się nie zmienił. tamże. oprócz tego w aresztach i obozach podległych PUBP i WUBP przebywało prawdopodobnie 50-60 tysięcy ludzi. że po długim wyczekiwaniu nie przyjmowano ich. (. Wprawdzie jeszcze potem toczyła się pewna rywalizacja o wpływy między organami bezpieczeństwa i prokuraturą. że urzędy bezpieczeństwa uzyskały prawo rozpracowywania prokuratorów i wydawania opinii o ich pracy. wręcz przeciwnie. (. W oparciu o zebrane przez UBP materiały pochodzące z inwigilacji. zaś w aresztach śledczych 60 tysięcy. Początkowo gdy wśród prokuratorów wielu było przedwojennych prawników..) . s. zwłaszcza ten ostatni. (. Do urzędów prokuratorskich wprowadzono skierowanych przez partię tzw. podobnie jak w przypadku prokuratorów.generał Romkowski i pułkownik Różański.. s. by ferowali wyroki skazujące. 10 marca 1946 r. 63-67. s. przeszkolonych na kilkutygodniowych kursach kwalifikacyjnych. ale partia szybko poradziła sobie z tym. Rozpracowywanie prokuratorów sądów powszechnych i specjalnych przez urzędy bezpieczeństwa stało się wówczas powszechne.. Oprócz więzień urzędy bezpieczeństwa dysponowały swoimi aresztami śledczymi. ) W maju 1953 roku wiceminister Romkowski wyjaśniał podwładnym. Zalecano stosowanie w pracy z nimi coraz nowszych metod.. Stosowano przy tym nie tylko wszystkie omówione wyżej metody walki informacyjnej. (. tamże. którą należy zniszczyć". 72-73. Zabroniono wówczas werbunku agentów spośród skazanych na karę śmierci lub dożywocie.) Nie wszyscy godzili się na współpracę. 271 . Szef WUBP w Poznaniu.. W walce z PSL PPR wzięła na siebie manipulację środkami politycznymi zmierzającą do podkopania wiarygodności stronnictwa. zaś aparatowi bezpieczeństwa powierzono zadanie fizycznego przetrzebienia jego szeregów. (. Do cel wprowadzano także agentów spoza murów więzienia. zaś liczbę osób osadzonych w aresztach śledczych szacować można na 50-60 tysięcy203. przede wszystkim głęboką konspirację i dużą ostrożność działania agentów. którego metody wzorowane były na hitlerowskich z okresu wojny i stalinowskich.) Na odprawie wrześniowej 1946 r. Wstępem do tego winno być pogłębienie zróżnicowania wewnętrznego stronnictwa i jego izolacja zewnętrzna. tych czekał nie najlepszy los. masowych 203 Por.i nie tylko informacyjną.. (. że na Dolnym Śląsku PSL już wkrótce przestanie istnieć. Werbunek agentów celnych odbywał się podobnie jak poza więzieniami. prowadzenie częstych rewizji mieszkaniowych. które miały przynosić «poważne szkody dla państwa». Po utworzeniu w sierpniu 1945 r. zastraszaniu. s. W celu rozpracowywania więźniów organy bezpieczeństwa tworzyły w więzieniach tzw. s. że agenci celni zbyt często są rozpoznawani przez więźniów. Mówił o usuwaniu ze stanowisk członków PSL w administracji państwowej i spółdzielczej. 204 Tamże. Określono też czas 204 współpracy z agentem celnym. którzy udawali więźniów. agenturę celną. jak masowe wzywanie członków PSL do UBP na uciążliwe przesłuchania i wywieranie różnego nacisku. płk Grzybowski. stwierdził. minister Radkiewicz określił PSL jako "wrogą reakcję. w których pracowali oficerowie operacyjni aparatu bezpieczeństwa. Jednak chętnych do współpracy było sporo.. ale również na szeroką skalę brutalny terror fizyczny. a następnie organizacyjnego jego rozbicia.takim jak NSZ.w więzieniach przebywało 71 051 więźniów karnych. Chodziło o liczne dekonspiracje. Szef WUBP we Wrocławiu. odbieraniu gospodarstw rolnych. Cały ten rozbudowany policyjny system walki informacyjnej w pierwszym okresie istnienia PRL skierowany był przeciw podziemnemu cywilnemu aparatowi rządu RP oraz związanym z nim formacjom wojskowym. PSL uznano go za niebezpiecznego przeciwnika politycznego i rozpoczęto przeciw niemu bezpardonową walkę informacyjną . jak również innym antykomunistycznym organizacjom i formacjom . Życie więzienne przesycone było atmosferą donosicielstwa i oskarżeń. w walce z nim SB stosuje takie metody. płk Antosiewicz. Tworzeniem agentury celnej zajmowały się Działy Specjalne. Na listopadowej naradzie szefowie WUBP składali sprawozdania z wyników walki z PSL.. tajne zdjęcia i inne. 70. aresztowania. był bardziej szczegółowy w wyliczaniu osiągnięć w stosowaniu represji. że agentura celna jest «ostrą bronią» aparatu bezpieczeństwa i posługiwanie się nią wymaga dużej umiejętności.. Toteż agentura celna była znacznie rozbudowana. który nie mógł przekraczać jednego roku . W zarządzeniu z października 1955 roku zwracano uwagę. Po wyborach postanowiono dobić mikołajczykowskie PSL..) Szef WUBP w Poznaniu stwierdził.według obliczeń PSL padło na nie 69% głosów. s. Oni też zwołali w Poznaniu wojewódzki zjazd tego 205 stronnictwa.zastępcę sekretarza generalnego stronnictwa... funkcjonariusze UB przeprowadzili rewizję w Wydziale Prasy i Propagandy Zarządu Głównego PSL w Warszawie aresztując kierownika wydziału Kazimierza Bagińskiego i kilka innych osób. Do stycznia 1947 roku doliczono się 110 zabójstw członków 206 PSL . Lokal wydziału został zamknięty i opieczętowany.. Były przypadki stosowania tortur w śledztwie.. s. 89-90... iż 207 stanowi agenturę państw kapitalistycznych . Mieczysława Kabata sekretarza zarządu wojewódzkiego PSL. Na przełomie grudnia i stycznia 1947 roku terror przybrał największe rozmiary. 11 października 1946 r. W ostatnim czasie wskutek masowych represji wystąpiło z PSL w województwie 13 500 członków i rozpadło się 65 kół gminnych. Przed wyborami do Sejmu prowadzono w całym kraju tzw. W innych województwach było podobnie. 18 września 1946 r.przedstawiciela PSL w krakowskiej WRN i kilka innych osób.podkreślał szef poznańskiej SB .naczelnego redaktora tygodnika Piast(organu PSL). co było tylko możliwe. aresztowano 22 członków Rady Naczelnej PSL. czyli w 46 powiatach. łącznie z tym. opuściło jego szeregi przed wyborami 55 000 członków.spowodowała 205 Tamże. (. aresztowano Stanisława Mierzwę . Ostatecznie rzeczywiste wyniki wyborów 19 stycznia 1947 r. łamanie kręgosłupa PSL polegające na szeroko stosowanych represjach i naciskach.) Do stycznia 1947 r. Karola Starmacha . (. 91. (. (. Organizujące się przy pomocy UBP opozycyjne wobec Mikołajczyka PSL-«Nowe Wyzwolenie» było systematycznie obsadzane przez agentów UB.rewizjach w domach członków PSL. okazały się niekorzystne dla komunistów . UB zawieszało też działalność Powiatowych Zarządów PSL lub uniemożliwiało ją zamykając lokale. Karola Buczka . 90-91.. W kwietniu 1947 roku PSL w województwie poznańskim liczyło około 5000 członków. «Nasza praca . na których nawołując do głosowania na blok demokratyczny oczerniano jednocześnie PSL zarzucając mu wszystko. W Powiatowym Zarządzie w Szamotułach utworzono z agentów UB grupę opozycyjną w stosunku do wojewódzkiego Zarządu PSL w Poznaniu. 12 instruktorów organizacji powiatowych i wojewódzkich. Zatem władze partyjne i bezpieczeństwo bezceremonialnie sfałszowały wyniki sejmowych wyborów. aresztowano 135 członków PSL . a tam gdzie się one mimo wszystko odbywały niejednokrotnie rozbijano je w trakcie trwania.) Aresztowano 7 członków zarządów wojewódzkich PSL i 108 członków zarządów powiatowych. naradzie w MBP szefowie WUBP przedstawiali swoje działania skierowane przeciw PSL. Tuż przed wyborami unieważniono listy PSL w 10 okręgach wyborczych. 2500 grup ochronno-propagandowych w liczbie 60 000 żołnierzy przy współudziale funkcjonariuszy UB zorganizowały ponad 25 000 wieców. Podejmowano wiele działań mających na celu niedopuszczenie do zebrań i zjazdów organizacyjnych PSL. jaką zastosował w stosunku do PSL. 207 Tamże. Na zwołanej 28 kwietnia 1947 r. 206 Tamże. 272 . niektóre kończyły się śmiercią. że w wyniku «ostrej walki».) . s.kandydatów na posłów z list okręgowych PSL i 14 z listy państwowej. (. Potwierdziła się raz jeszcze prawidłowość. Obecnie trwa akcja rugowania członków PSL z administracji państwowej. że krąg wrogów zarejestrowanych w kartotekach UB gwałtownie się powiększał... Na odprawie w MBP w marcu 1949 r. Wkrótce po rozgromieniu PSL przy użyciu organów bezpieczeństwa. a następnie zjednoczeniuruchu robotniczego. rad narodowych.) Inspirowana przez UB opozycja z Czesławem Wycechem na czele rosła w siłę. gdyż policja gdy nauczy się skutecznie mieszać do polityki.. wraz z tym zwiększał się zasięg represyjności organów 210 bezpieczeństwa. ponieważ w PSL doszły do głosu elementy demokratyczne i postępowe.) . 273 .. Jakub Berman domagał się wzmożenia represji przeciwko wrogom ludu . Z czasem zaczął obejmować również kręgi partyjne. podnosiła coraz wyżej głowę.. domagano się zwołania posiedzenia Rady. s. wrogowi klasowemu. Podobną sytuację w 208 PSL przedstawiali inni szefowie WUBP .. 209 Tamże. Sytuacja ta stworzyła korzystne warunki dla pracy aparatu 209 bezpieczeństwa. s. (.. Uchwalona rezolucja faktycznie grzebała dotychczasowy dorobek PSL. samorządów oraz rozbudowa agentury wśród pozostałych jeszcze członków PSL celem ostatecznego rozbicia tej organizacji». (..w myśl głoszonej przez Stalina tezy o zaostrzaniu się walki klasowej główne ostrze tych działań zwróciło się teraz przeciwko tzw. s. zainscenizowano publiczne procesy przeciwko czołowym działaczom PSL.) W połowie września część członków Rady Naczelnej PSL (około 30 procent) dołączyła do grupy Wycecha. który zaakceptował istniejący porządek polityczny w Polsce i potępił politykę Stanisława Mikołajczyka.) . Działalność stronnictwa zaczęła zamierać. W sierpniu 1947 r. Dodał. 92. 93-94. 81. ale też na dłuższą metę obraca się przeciw nim.) Atmosfera podejrzliwości i samowola organów bezpieczeństwa sprawiły.. w której organy bezpieczeństwa wystąpiły jako czynnik faktycznie sterujący polityką. że używanie organów bezpieczeństwa do rozgrywek politycznych z legalną opozycją. 210 Tamże. W tym wypadku działały one na zlecenie i w interesie partii komunistycznej .. grupa opozycyjna zorganizowała samozwańczy zjazd ogólnokrajowy. (.wygnanie członków PSL z ich własnego stronnictwa.. (. nastąpiła zmiana w ukierunkowaniu działań aparatu bezpieczeństwa . domagano się usunięcia prezesa Mikołajczyka i wybrania nowych władz. Polecił opracować nową metodę walki z podstępnym 208 Tamże. Walka z PSL była wielką operacją. miała się o tym przekonać sama PZPR.) Organy bezpieczeństwa mogły sobie pogratulować sukcesu. (. Wobec zaistniałych faktów na zwołanej 13 listopada 1947 roku naradzie Radkiewicz poinformował. a ofiarą ich padł nawet sam Władysław Gomułka. może wprawdzie dać siłom rządzącym stosunkowo łatwy doraźny sukces.wkrótce jednak pokusiły się one o władzę nad samą partią. zaczyna stopniowo starać się o dominację nawet nad partiami sprawującymi władzę. że hasło: "rozbić i dobić PSL" stało się nieaktualne. to przecież one inspirowały wszystkie poczynania "lewicy PSL".. uzależniając je od siebie. Kiedy Mikołajczyk odmówił. Po rozbiciu podziemia zbrojnego i politycznego oraz unicestwieniu legalnej opozycji PSL. że UB poznańskie wprowadziło 40 procent elementu demokratycznego do wiejskiej organizacji młodzieżowej «Wici».PPR . podsycają do wrogości i prowadzą wrogą działalność antypaństwową». zabijając 40 członków podziemia i aresztując 4479 osób.wrogiem przede wszystkim za pomocą rozbudowy agentury. akcja «K» wzorowana częściowo na metodach aresztowań organizowanych w Generalnej Guberni przez hitlerowców. Miało to służyć do ich skompromitowania. W 1951 r. KBW przeprowadził ponad 3600 akcji bojowych. W 1952 r. Z całej serii akcji represyjnych organów bezpieczeństwa. W przededniu jesiennych wyborów w 1952 r. 1206 chłopów mało. w drugiej . w Warszawie . Najwięcej do aresztowań wytypowały WUBP w Łodzi 2455 osób. najbardziej spektakularna była tzw. w tym 30 funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa. tamże. aresztowania. 16 pracowników aparatu partyjnego i 13 pracowników administracji państwowej. W ciągu jednej nocy aresztowano w kraju w sumie 4963 osoby. Stwierdził.i średniorolnych. którzy aktualnie inspirują. Część aresztowanych zwerbowano na agentów. w tym 9227 na wsi i 4698 w miastach. 3) Typować do aresztowań tych. między innymi tzw. s. prowadził też nadal walkę z podziemiem. dokonało ono 2930 różnych akcji politycznych i zbrojnych.2275 i w Bydgoszczy . Operację podzielono na dwie fazy: w pierwszej poszczególne UBP przygotowały listy proskrypcyjne osób przeznaczonych do natychmiastowego aresztowania. które nadal istniało. sporo uwagi poświęcał aparat bezpieczeństwa zwalczaniu wywiadów państw zachodnich. Czaplickiego. Zginęło 113 osób. W 1950 roku urzędy bezpieczeństwa i KBW prowadziły akcje przeciwko resztkom zbrojnego podziemia likwidując 116 grup zbrojnych. którzy swoją działalnością i postawą oddziałują szkodliwie na otoczenie. zabijając 54 członków podziemia. że trzeba na nowo zbadać historię okresu międzywojennego i działalności delegatury rządu londyńskiego oraz ZWZ-AK. aresztowano wówczas 2673 osoby212. s. Ponad połowie aresztowanych wytoczono śledztwa na zasadach ogólnie przyjętych w MBP i skierowano sprawy do sądów. stosowania na szeroką skalę kombinacji operacyjnych oraz prowadzonych śledztw. Według instrukcji MBP urzędy bezpieczeństwa kierować się miały następującymi wytycznymi: «1) Koncentrować się na te obiekty i środowiska. aktywizację wrogiego elementu i poczucie bezkarności wroga. 274 . Kierownictwo MBP po dokładnej analizie wykazów zredukowało listę osób do aresztowań z 13 825 do 4675 osób. Cały aparat bezpieczeństwa wytypował do aresztowań 13 825 osób. akcji «AB» wymierzonej w inteligencję polską.1327 osób. 61 byłych właścicieli ziemskich. 211 Tamże. 102 na instytucje i działaczy partyjnych. 86-87. Przeprowadzona w październiku 1950 roku przez siły resortu uderzała głównie w inteligencję i chłopów przeciwstawiających się kolektywizacji wsi. 212 Por.przystąpiono do aresztowań oraz prowadzenia spraw śledczych. Nastąpiły szerokie działania operacyjne. Szczegółowy plan akcji przygotował Departament III (walka z bandytyzmem) kierowany przez płk J. 1444 kułaków. w tym: 1430 wywodzących się z inteligencji. gdzie stwierdzono szczególne zagrożenie. 2) Ześrodkować uderzenie we wspierających wroga kułaków i spekulantów. ich rozzuchwalenie i bezkarność. 85-86. śledztwa i procesy pokazowe. 211 pozostałych (około 40 procent) zwolniono nie mogąc udowodnić im żadnej winy . 461 robotników. 361 prywatnych przedsiębiorców. w tym 119 na organy bezpieczeństwa. Piekary i inne) .. która miała dokonać «wbicia klina w jednolity front szeregów kleru». inspirować i uderzać». wysłuchiwały w kościołach kazań księży. robić dywersję. «który oddziałuje na społeczeństwo przez ambony. 6) dokumentować wrogie wystąpienia księży. organizuje grupy chadeckie.) Rozwiązanie problemu Kościoła w Polsce Radkiewicz uzależniał od trzech elementów: 1) zmobilizowania mas narodu wokół haseł partii i 213 Tamże. usuwać i aresztować katechetów. rozwiązywać je. Sprawy Kościoła stały się wówczas przedmiotem wielu narad aktywu kierowniczego MBP.) Radkiewicz wychwalał w czerwcu 1949 roku politykę partii i rządu w walce z Kościołem.) Brystigerowa skrytykowała równocześnie organy bezpieczeństwa.. Pierwsza taka narada odbyła się w październiku 1947 roku. gdzie pozwalają na to warunki. szkoły. który ustalił główne wytyczne i metody działania oparte na doświadczeniach radzieckich. która stosować miała różne metody: «i klina wbijać. Jilii Brystigerowej. (. do połowy 1947 roku organy bezpieczeństwa nie ingerowały w sprawy Kościoła. Pomysłem Sierowa był również plan rozbicia Kościoła od wewnątrz przez stworzenie tzw. probostwa i zakony.) Metody pracy uległy gwałtownym zmianom po zaostrzeniu kursu. (. organizacje katolickie i społeczne.. 4) rozpracowywać i paraliżować działalność organizacji katolickich i kościelnych. (.) Po odejściu z Polski sprawy te wraz z agenturą przekazał Sierow aparatowi bezpieczeństwa. która przyniosła Kościołowi duże szkody. Walkę z Kościołem prowadzono już od 1944 r. s. Była to zapowiedź. którzy uprawiają wrogą działalność. którzy współpracowali z podziemiem. (. że nie dostrzegały one dotąd niebezpieczeństwa płynącego ze strony Kościoła i tylko niektóre UBP poświęciły tym sprawom nieco więcej uwagi. 5) śledzić i rozpracowywać katechetów szkolnych «głównie przy pomocy agentury młodzieżowej». tj. a tam. 275 . Światło twierdził. W sposób alarmistyczny przedstawiła działalność polityczną episkopatu.. któremu powierzono walkę z Kościołem.) Najogólniej biorąc.) Specyficzną rolę w walce z Kościołem spełniał aparat bezpieczeństwa. sporządzały dokumentację majątku kościelnego oraz wykazy duchowieństwa wrogiego i lojalnego wobec władzy. chadekami.Obiektem prowadzonej przez władze PRL w okresie stalinowskim walki informacyjnej był Kościół katolicki. uniemożliwiać Kościołowi wciąganie społeczeństwa do urządzania «demonstracji politycznych» pod 213 pozorem imprez religijnych (Częstochowa.. Kalwaria.. środkami administracyjnymi. Brystigerowa. (. jedynie inwigilowały duchowieństwo. (. ruchu postępowego katolików i ruchu księży patriotów... PSL i «Wici». 3) ustawicznie śledzić duchownych w celu ustalenia ich powiązań z endekami. 2) rozpracowywać systematycznie i wszechstronnie kurie biskupie.. zwłaszcza tych «znanych z wrogich wystąpień». Na konferencji marcowej w 1949 roku naczelnik wydziału do walki z Kościołem w Departamencie V MBP postawił sprawę rozbicia duchowieństwa za pomocą agentury interwencyjnej.. NKWD Sierow (Iwanow). a nawet zamierza utworzyć własną partię katolicką». dekanaty.. dyrektorowi Departamentu V MBP... 98-99. Wzmożenie walki z Kościołem nastąpiło po kongresie zjednoczeniowym partii odbytym w grudniu 1948 r. Ppłk J. referat programowy: «Ofensywa kleru i nasze zadania» wygłosiła J. że autorem reżimowego planu walki z Kościołem w Polsce był gen.. (. Radkiewicz podkreślał konieczność utworzenia masowej agentury interwencyjnej. Po tych wstępnych oskarżeniach poleciła: 1) przystąpić natychmiast do rozpracowywania duchowieństwa w celu ujawnienia tych. dla dodania grozy. "Musimy poznać cały mechanizm porozumiewania się duchowieństwa i zaufanych osób Kościoła . złożyło się na to kilka przyczyn: 1) uchwała Watykanu o ekskomunice za przynależność do partii komunistycznej i związana z nią deklaracja rządowa uznająca. parafie. dekanaty. uznano za konieczne przebudowę całokształtu pracy operacyjno-agenturlnej w walce z Kościołem. że obecnie kler nie ogranicza się do inspirowania podziemia i całego obozu reakcji.. Założono ewidencję na wszystkich duchownych świeckich i zakonnych. Wydane wkrótce zarządzenia MBP polecały: "1) szybko. 3) neutralizować chwiejne elementy. 2) cud w Lublinie. aby podobnie jak na pocztach przechwytywać wszelką korespondencję... Rozpoznawano kanały łączności kurii biskupich z podległymi dekanatami i parafiami. pospiesznie sporządzano charakterystyki ustalając czy jest to osoba wroga.musimy wiedzieć. 2) zdemaskowania podziemnej. w których gromadzono materiały o "wrogiej działalności" księży.. jego zamiarach.) W piśmie skierowanym "do rąk własnych szefów WUBP" Radkiewicz pisał: "W ostatnich tygodniach wysunęła się sprawa kleru z niezwykłą ostrością na czołowe miejsce w walce klasowej w Polsce. klasztory i miejsca odpustowe.. (.polityki państwa w stosunku do duchowieństwa. czy bierna.. zakonników. (. (. czyli kurie biskupie.. Zadania wynikające z punktu pierwszego powierzał do wykonania partii. natomiast punktu drugiego i trzeciego aparatowi bezpieczeństwa. dekanaty. że uchwała ta nie może obowiązywać w Polsce. s. 3) rozwarstwienie i rozbicie istniejącego monolitu duchowieństwa.. ośmielać i uaktywniać przychylnie i lojalnie nastawioną część kleru. 276 . aktywu katolickiego itd. lojalna. Radkiewicz.) .) Zgodnie z poleceniem zaczęto zbierać dokładne informacje o całym duchowieństwie. by zahamować "pochód socjalizmu w Polsce". 3) rozkręcanie przez reżim tzw.. reakcyjnej roboty części duchowieństwa. 2) natychmiast izolować najzajadlejszych księży. zakonników i aktywistów klerykalnych.brzmiał nakaz . czyli duchowieństwo polskie.. Aby szybko zrealizować owe zadania. walki klasowej. jak jeżdżą i gdzie. Lipiec 1949 roku przyniósł dalsze zaostrzenie kursu.)" Atak nie ograniczał się tylko do Watykanu. trafnie i umiejętnie paraliżować i likwidować najbardziej agresywne i wrogo działające ośrodki klerykalne. planach i stosunkach wewnętrznych.) (. że tym sposobem pragnie zakłócić spokój wewnętrzny państwa. Kazano je wyciągnąć na światło dzienne i pogłębiać rozpoznanie Kościoła. lecz usiłuje wyprowadzić na ulicę "rozhisteryzowane tłumy do rozpętania masowej walki przeciw ustrojowi Polski Ludowej". 100-101. zwracał uwagę. gdyż jest sprzeczna z obowiązującym porządkiem prawnym. Rozpoznawano "główne ośrodki wrogich akcji". 4) ułatwić partii i masom robotniczo-chłopskim zwycięskie przeprowadzenie walki z imperialistyczną agenturą Watykanu i wyrwanie spod jego zgubnych wpływów rzesz wierzących". jak się 214 Tamże. Na wszystkie parafie. w której Kościół zaliczono do «najbardziej groźnego i nieprzejednanego wroga klasowego». Oskarżał Kościół. biskupstwa i klasztory założono specjalne teczki obiektowe. ale obejmował także "jego popleczników". 214 (. We wszystkich urzędach bezpieczeństwa utworzono ekipy zajmujące się studiowaniem starych materiałów operacyjnych Kościoła. które dodatkowo oskarżano o "wyreżyserowanie cudu lubelskiego i całego pasma pomniejszych cudów w różnych częściach kraju". jak i jej pismami "Dziś i Jutro" oraz "Słowem Powszechnym"... W pierwszej połowie 1952 roku aresztowano 37 księży. Prymas zabronił duchowieństwu jakiejkolwiek współpracy z tą grupą. spółdzielczej i samorządowej.) Najbliższe tygodnie dowiodły jednak. co zamierzają itd. Musimy nauczyć się lepiej niż dotąd wyciągać wszystkie możliwe korzyści operacyjne z tej strony płynące i ulepszać metodę działania wśród watykańskiej opozycji. z kim się spotykają. Należy w tym miejscu dodać. Aparat bezpieczeństwa starał się torpedować te akcje poprzez przesłuchania i aresztowania "inspiratorów". zdejmować emblematy religijne w szkołach i zakładach pracy. (.) 277 . poznania pieczątek kościelnych. Komisja Księży przy ZBoWiD.)" W kwietniu 1950 roku powołano do życia Urząd do Spraw Wyznań. Grupa ta skupiona wokół pisma "Dziś i Jutro" głosiła program współpracy katolików z państwem socjalistycznym. intelektualiści katoliccy. (. Terenowe urzędy do spraw wyznań także obsadzano głównie ateistami. to głównie produkt działań urzędów bezpieczeństwa. że księża patrioci. Potwierdził to w grudniu 1951 roku minister Radkiewicz. "Będziemy mieli teraz coraz częściej do czynienia z księżmi . ustanowionej na mocy upoważnienia Watykanu dekretem prymasa Hlonda 15 sierpnia 1945 roku. Znacznie nasiliły się wówczas aresztowania księży i osób spośród aktywu katolickiego. że nie godzi się na dalsze utrzymywanie tymczasowej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych.) Rozpoczęły się spory wokół wydawnictwa PAX i grupy Bolesława Piaseckiego popieranej przez władze..będziemy ich przesłuchiwali i aresztowali.. 25 października 1950 roku rząd oświadczył. Radkiewicz chełpiąc się osiągnięciami organów bezpieczeństwa powiedział w sierpniu 1952 roku: "Ostatnio poczyniliśmy bardzo duże postępy w montowaniu różnych form dywersji politycznej na terenie kleru. na czele którego stanął ateista Antoni Bida. jak przekazują informacje. Duży nacisk położono na ustalenie kontaktów duchowieństwa z pracownikami administracji państwowej. Toczyła się walka o obsadzenie poszczególnych prowincji i stanowisk kościelnych. a po dokładnym rozpoznaniu zwalniano z pracy. tworzyć szkoły bezwyznaniowe.. W obronie religii w szkole ludność protestowała. o czym radzą..) W końcu 1950 roku stosunki między państwem i Kościołem weszły w fazę ostrego kryzysu.. Osoby utrzymujące takie kontakty najpierw śledzono. W 1952 roku władze zaczęły wyprowadzać religię ze szkół... w tym także przy pomocy księży patriotów. (. Łatwo je można było potem podrobić. że władze nie myślą dotrzymać postanowień zawartych w porozumieniu... stwierdzając. (.. które rzekomo pragnęło tym zakłócić spokój i porządek oraz wytworzyć nastroje nieprzychylne władzom w okresie przedwyborczym.) Kwiecień 1950 roku był miesiącem nadziei dla Kościoła. Udało się nowo wybranemu prymasowi Wyszyńskiemu dojść do porozumienia z władzami i po trwających ponad rok rozmowach z rządem podpisać z nim porozumienie o unormowaniu stosunków między państwem a Kościołem." Wydano polecenie spisu telefonów. a także opozycji występującej przeciwko episkopatowi". pisząc masowo petycje lub wysyłając delegacje do władz. (. że "aparat bezpieczeństwa ma duże zasługi w tworzeniu warunków do rozwoju opozycyjno-patriotycznego ruchu wśród lojalnych księży". intelektualistów katolickich itp. (. Zaliczano do nich także kierownictwo Kościoła.komunikują. a nawet podpisów duchownych do proboszczów włącznie.powiedział na naradzie wiceminister Romkowski . Adamski. że "Polska Rzeczpospolita Ludowa zapewnia obywatelom wolność sumienia i wyznania. postanowili więc siłą przeciwstawić się temu. 278 . 215 Tamże.22 lipca 1952 roku sejm uchwalił nową konstytucję. 101-106. stwierdzającego. Komunistów niepokoił fakt wzrostu liczby kandydatów do seminariów. oskarżony o działalność antypaństwową usunięty został ze swej diecezji . bp 215 S. gdy w tym samym miesiącu lipcu 1952 roku władze przystąpiły do likwidacji małych seminariów zakonnych wyrzucając z nich kleryków. Kościół i inne związki wyznaniowe mogą swobodnie wypełniać funkcje religijne". Jeszcze nie wyschła dobrze farba drukarska na uchwalonej ustawie konstytucyjnej. s. Po wyborach do sejmu w 1952 roku ordynariusz katowicki. W atmosferze toczonej walki z Kościołem jakże nieprawdopodobnie brzmią treści artykułu 70 tej ustawy. pozbawiono go wszystkich funkcji i stanowisk pod zarzutem działania na szkodę ZSRR. J. pod zarzutem spowodowania lub przyspieszenia śmierci niektórych działaczy radzieckich pozostających pod ich opieką. że w tej ekipie zwyciężą zwolennicy starego kursu.a więc w okresie kiedy jeszcze Beria był u władzy . Próby utrzymania systemu stalinowskiego w PRL w okresie 1953-1956 r. W tym czasie rozpoczęło się w ZSRR zwalnianie niektórych ludzi niesłusznie aresztowanych . Włodzimierz Lechowicz (który podczas wojny pracując dla wywiadu GL a potem AL. zatrzymanych jeszcze za życia Stalina. pod koniec czerwca tegoż roku. przytacza fragment zapisków emerytowanego pułkownika MSW Henryka Walczyńskiego. Grzegorz Korczyński (były dowódca AL) otrzymał wyrok dożywotniego więzienia. jeszcze w 1954 r. Berman. Bierut.. stracono. Moment zmiany kolorów. Henryk Piecuch w swej książce pt. skierowanych zwłaszcza przeciw ludziom związanym z W. lecz w gronie osób B. był szefem Urzędu Śledczego PKB na miasto Warszawę) został niewinnie skazany na 15 lat więzienia (zarówno Korczyński jak i Lechowicz zostali po przemianach październikowych 1956 roku rehabilitowani). 5 marca 1953 r. Sejm czy rząd. Sam Gomułka. poglądów i wiary (. jak również Spychalski. na stanowisko sekretarza generalnego KC KPZR wybrano Nikitę Chruszczowa. a zwłaszcza ludzie związani z aparatem nadzorowanym przez Berię. Akcje specjalne. został aresztowany wszechwładny szef NKWD Ławrientij Beria (informację o tym ogłoszono dopiero na początku lipca) . a 7 lipca 1955 r. lecz akceptującą. Ekipa Bieruta kontynuowała w tym czasie politykę represji. zmarł Józef Stalin.grupa stalinowców pod przewodnictwem samego Bieruta podjęła decyzję dotyczącą zmiany taktyki w nowej sytuacji powstałej po śmierci Stalina. w wyniku rozgrywek o władzę na Kremlu (o których pisaliśmy w rozdziale 1). W zapiskach tych czytamy: W latach 1945-1956 problemy polityczne o skali państwowej rozstrzygane były nie przez Biuro Polityczne KC. prawdopodobnie licząc na to.6. znamionując ewidentne rozmijanie się dążeń narodu polskiego i dążeń 279 . wreszcie po kilkumiesięcznym śledztwie skazano go na karę śmierci i w dniu 23 grudnia 1953 r. według których już w maju 1953 r. WALKA INFORMACYJNA W OKRESIE ZAŁAMANIA SIĘ SYSTEMU STALINOWSKIEGO W POLSCE 6.) zaistniał po śmierci Stalina (5 marca 1953 r.na początku zwolniono lekarzy kremlowskich. We wrześniu 1953 r. Grupa rządząca w tym czasie w PRL.).. prowadziła w tym czasie działania przeciwne polityce nowej ekipy rządzącej na Kremlu. Przy czym Bierut nie był osobą decydującą. Bristiger. przebywali w tym czasie nadal w areszcie. . J. Gomułką.1. Smolar (imienia nie podano). Józef Olszewski (WKP/b/). Stanisław Skrzeszewski (WKP/b/). czyli 2 miesiące po śmierci Stalina. Celina Budzyńska (WKP/b/). Ukraińskiej Komunistycznej Partii /bolszewików/ (UKP/b/). Towarzysze! Dalej tu będziemy utrwalali nasze panowanie bolszewickie. zneutralizują i wreszcie. Jan Szymon Rutkowski (Francuska PK). Jankiel Jakub Bąk (WKP/b/). Edwarda Orłowska (KPZB. Stefan Wierbłowski (Francuska PK). w Zaborowie zebrało się pod przewodnictwem Bolesława Bieruta znaczące grono «polskich kominternowców». Jako pierwsza przemawiała po rosyjsku (bo ten język najbardziej rozumiała większość zebranych) Ryta Szpringer. Tego wymaga od nas nadchodzący czas (podkreślenia H. UKP/b/). Romana Granas (WKP/b/). Leon Kasman (WKP/b/). . Roman Zambrowski (WKP/b/). Edward Ochab (UKP/b/). Wacław Komar (WKP/b/). Właśnie jestem (dopiero co) po ważnych rozmowach z towarzyszem Berią. UKP/b/). sprawujących dotychczas władzę dyktatorską. Anna Fejgin. Jerzy Tepich (Francuska PK). Józef Rygliszyn (KPZU. zniszczymy kontrrewolucję. Helena Bobińska (WKP/b/). do tworzenia . a wydelegowani przez nas towarzysze przyciągną. Magdalena Treblińska (WKP/b/). UKP/b/). lecz nasi towarzysze radzą nam wrócić do wypróbowanych przez nas metod w wersalskiej Polsce. Józef Kowalski (WKP/b/). Zofia Łaszowska (WKP/b/). Walenty Titkow (WKP/b/). Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy (KPZU). W toku dalszych debat. Julia Bristigier (KPZU. UKP/b/). Stefan Matuszewski (WKP/b/). Hilary Minc (WKP/b/). Zenon Nowak (KPP). UKP/b/). stąd cały wachlarz podejmowanych przez nią manipulacji widocznych również obecnie. Anatol Fejgin (UKP/b/). UKP/b/). BKP/b/). Leon Chajn (WKP/b/). W tej grupie kominternowców dominowali zdecydowanie byli członkowie Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii /bolszewików/ (WKP/b/). W maju 1953 r. Stanisław Popławski (WKP/b/).). Francuska PK/). Jerzy Pryma (KPZU. wspólnymi siłami. Julian Kole (WKP/b/). Stefan Jędrychowski (Litewska KP/b/). Leon Baumgarten (KPZU.«opozycji 280 . Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi (KPZB). Jerzy Łamzuga (WKP/b/). Białoruskiej Komunistycznej Partii /bolszewików/ (BKP/b/). Roman Romkowski (WKP/b/). Stanisław Radkiewicz (KPP). Skrzeszewska. Eda Werfel (KPZU. Leon Andrzejewski (właściwie: Najb Wolf Ajzen BKP/b/). Wiktor Grosz (UKP/b) Teodor Fede (WKP/b/). a mianowicie musimy podzielić się rolami! Jedni dalej będą budować komunizm. Jan Kowarz (KPZU). Maria Kamińska (WKP/b/). UKP/b/). Wilhelm Billing (WKP/b/). Mieczysław Popiel (KPP). Wacław Lewikowski (WKP/b/).. Oto najbardziej znacząca część jej dyrektywnego wystąpienia: «Towarzysze! Od towarzysza Berii przywożę wam bolszewickie pozdrowienia. Irena Grosz (UKP/b/)."sekty". W. Szymon Zachariasz (KPZU. Zygmunt Modzelewski (Francuska PK). Mieczysław Mietkowski. żona Stanisława (WKP/b/). Franciszek Jóźwiak (WKP/b/). Roman Werfel (KPZU. Ostap Dłuski (właściwie: Adolf Langer /KP Austrii. Artur Starewicz (WKP/b/). Byli to (w nawiasach podaję ich poprzednią przynależność partyjną): Helena Adalińska (WKP/b/). Jan Raczkowski (WKP/b/). Julian Tokarski (WKP/b/).celem jej neutralizowania i niszczenia jako kontrrewolucji . Są też aktywiści Komunistycznej Partii Austrii i Francuskiej Partii Komunistycznej. Marian Naszkowski (WKP/b/). Witold Sienkiewicz (WKP/b/). w myśl dyrektywy Berii o «podziale ról». Jakub Berman (UKP/b/). Litewskiej Komunistycznej Partii /bolszewików/ (LKP/b/). Marian Czerwiński (WKP/b/). Mateusz Oks (KPP). Józef Urbanowicz (WKP/b/). (. 1 H. Rozszyfrowanie siatki konfidencjonalnej ustala się wyłącznie drogą śledczą. aby odpowiednio. w środowisku literackim. Cyt. Izabela Czajka wpadła nawet na pomysł. Celinę Budzyńską. Winiewicza. maszynopis. Pierwsza robiła to w uzgodnieniu z Luną. zatem nie mógł brać udziału w tego rodzaju konwentyklu. W okresie maj-lipiec 1953 r. Czyniła to przy pomocy zaprzyjaźnionych ze sobą osób. grupującej znaczną część środowisk intelektualno-twórczych. 41-46. W Warszawie. Praktycznie jedyną formalną reakcją kierownictwa MBP na odsunięcie Berii od władzy było zatwierdzenie 15 lipca 1953 r. ekipa Bieruta robiła co mogła aby hamować w Polsce tzw. Walczyński. w której czytamy m. 281 . lecz które w przeszłości prowadziły wrogą działalność. 81-83. według gustów najbliższego jej otoczenia. pod wpływem wydarzeń. Instytut Dokumentacji Historycznej PRL. że W.demokratycznej» (w ramach sławetnej "odwilży" i "demokratyzacji życia społecznopolitycznego") wydelegowano wtedy Helenę Adalińską. czy kontynuowali swoją działalność podczas okupacji i czy kontynuują ją obecnie. Sprawę zakładamy w celu ustalenia. ale jeszcze zarówno w 1954 jak i 1955.. Jedną z preferowanych form pracy było organizowanie w tym celu prywatnych spotkań środowiskowych. zobowiązując ich do wytypowania na swoim terenie «przodowników odwilży». promować niektórych spośród pisarzy i intelektualistów 1 zbierających się w jej mieszkaniu na zasadzie nieoficjalnego salonu .: bardzo rozreklamowana pisarka Izabela CzajkaStachowicz-Kowalska i pani Knothe. odwilż. inicjatywę powierzono Julii Bristigier. Warszawa 1996. Irenę Grosz. H. przez wiceministra MBP Romana Romkowskiego Instrukcji o zadaniach i metodach pracy Wydziałów X Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego. Do grupy tej należą w szczególności: a) byli funkcjonariusze aparatu ucisku okresu przedwojennego. Walczyńskiego narady w Zaborowie. a nawet w pewnym stopniu na początku 1956 roku. Archiwum "Zarządzanie i Finanse".: Sprawy ewidencyjno-agencyjne zakładamy na osoby. Janinę Borniewską. druga głównie wśród żon wyższych urzędników państwowych i dyplomatycznych przedstawicieli zagranicznych w Warszawie. wysłano także odpowiednie towarzyszki celem przeprowadzenia rozmów z pierwszymi sekretarzami Komitetów Wojewódzkich PZPR. Helenę Mechnik. wskazując np. Akcje Specjalne..) Luna dużą uwagę przywiązywała do sondaży i ukierunkowywania nastrojów w środowiskach elitarnych. in. Plamy i plamki. Komar w 1953 roku przebywał w więzieniu. za H. które zaszły po ucieczce J. Piecuch podważa ścisłość powyższych zapisek. trudno tu więc mówić o realizowaniu rzekomych ustaleń z majowej narady w Zaborowie w 1953 roku. Romę Granas. Piecuch. którzy zajmowali się bezpośrednio rozpracowaniem i likwidacją organizacji komunistycznych. s. in. rozpoczęto w Polsce pewne działania liberalizujące system. Rytę Szpringer jako sekretarzy «komórki inicjatywno osłonowej». s. żona wiceministra spraw zagranicznych J. Należały do nich m. Przede wszystkim zaś polityka ekipy na czele której stał B. Inne źródła nie potwierdzają faktu odbycia opisywanej przez H. Julię Bristigierową. co do których nie mamy danych o aktualnej wrogiej działalności. Dopiero w 1954 r. Światły i emisji przez Radio Wolna Europa jego rewelacji. Bierut jeszcze przez cały rok 1953 i na początku 1954 roku trzymała stary kurs i o żadnej odwilżynie było wówczas mowy. c) dawni konfidenci «defensywy» i «dwójki» w ruchu rewolucyjnym. «dwójki» i gestapo..) Wydział X werbuje agenturę spośród b. (.. z wyjątkiem sekretarza Komitetu Powiatowego PZPR. tj..) Zabrania się werbowania prowokatorów. Minister udziela sankcji po zatwierdzeniu przez KC PZPR. wyjaśnienia aktualnej działalności i realizacji..) Sprawę ewidencyjno-dochodzeniową zakładamy w wypadku zaistnienia faktu przestępczego w stosunku do aktywisty partyjnego zajmującego stanowisko od sekretarza Komitetu Gminnego wzwyż (i równoważnego np. (.) Należy wystrzegać się sugerowania informatora..) o sankcje na założenie sprawy agencyjnej na członka partii. dokładnie i rozważnie. Sprawę zakłada się celem ustalenia ich miejsca pobytu.. którzy przeszli do obozu wroga i swoją wrogą działalnością poczynili szkody ruchowi rewolucyjnemu. Sankcji na założenie sprawy agencyjnej. aby uniknąć z jego strony naciągania i koloryzowania doniesień. Wszystkie doniesienia winny być systematycznie poddawane krytycznej ocenie i konfrontowane z innymi doniesieniami. Nie werbujemy członków partii na materiałach kompromitujących. (. a w szczególności na politycznych komprmateriałach ani za wynagrodzeniem pieniężnym.b) osoby. byli członkowie kompartii. Ujawnione komprmateriały winny być przedstawione odnośnej instancji partyjnej. aktu terroru wobec sekretarza POP dużego obiektu przemysłowego). (. zatwierdzony przez Szefa WUBP i aprobowany przez I sekretarza KW PZPR.. Sprawę zakłada się w celu ustalenia. b. Sprawę zakładamy w celu ustalenia ich działalności okupacyjnej jak też aktualnej działalności.. Ze względu na specyfikę pracy Wydziału X werbunek agentury musi być przygotowany szczególnie starannie.. członków Prezydium Powiatowej Rady Narodowej. 282 . które zajmowały się organizowaniem wywiadu antykomunistycznego w ramach Delegatura w okresie okupacji. wstępno-agencyjnej. W stosunku do osób werbowanych nie będących członkami partii obowiązują przepisy ogólne. czy obecnie kontynuują swoją działalność i w celu rozpracowania ich. członków partii. usuniętych z przyczyn politycznych. (. zatwierdzony przez Szefa i aprobowany przez I sekretarza KW PZPR. ewidencyjnoagencyjnej i poszukiwawczej na osoby nie będące członkami partii udziela Szef WUBP. a sprawca jest nieznany. dyrektorów wielkich przedsiębiorstw. celem wyciągnięcia właściwych wniosków partyjnych. konfidentów «defensywy».) Nasadzanie sieci agencyjno-informacyjnej w organizacji lub instancji partyjnej jest niedopuszczalne i kategorycznie zabronione.) Sankcji na założenie sprawy na członka partii.. d) byli trockiści (i członkowie pokrewnych grup dywersyjnych) i renegaci. zajmującego stanowisko począwszy od I sekretarza wzwyż (i równoważnego) występuje Dyrektor Departamentu X do Ministra Bezpieczeństwa Publicznego.. Sankcji na pozyskanie członka partii udziela Dyrektor Departamentu X na wniosek Naczelnika Wydziału. (. udziela dyrektor Departamentu X za zgodą Ministra Bezpieczeństwa Publicznego na wniosek Naczelnika Wydziału X... (.. Cyt.. z którego dotąd marksizm nie wyzwolił się.. deklaranci i inni. wzmagającej napięcia społeczne i wykazującej reakcyjność katolicyzmu polskiego oraz uzasadniającej konieczność utrzymywania go w ryzach za pośrednictwem odpowiednio rozbudowanego aparatu bezpieczeństwa. Prymas Tysiąclecia poruszył w tej rozmowie bardzo istotne problemy toczącej się wówczas walki informacyjnej. że największym nieszczęściem naszym jest dziedziczenie obciążenia marksizmu wiekiem XIX-tym.(. kierownictwo PRL nie podjęło żadnych decyzji faktycznie ograniczających wszechwładzę organów bezpieczeństwa.kardynał Wyszyński starał się o dialog. Jest to szczególnie ważne w przesłuchaniach b. J. że odpowiedni wniosek musiał być aprobowany przez I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR.. 18. O tym.) Pamiętać trzeba. który był wówczas wicemarszałkiem Sejmu i członkiem Biura Politycznego KC PZPR. księży patriotów oraz ruch katolików społecznie postępowych skupionych wokół Stowarzyszenia PAX. in. Cytowany powyżej tekst świadczy o tym. natomiast w stosunku do reszty społeczeństwa postępowanie tych organów w 1953 roku nie uległo żadnym zmianom. Prymas Wyszyński stwierdził wówczas m.o czym najlepiej świadczyć może zawarte 14 kwietnia 1950 r. zaś prymas Stefan Wyszyński starał się prowadzić politykę porozumienia z władzami .. już wcześniej starano się osłabiać Kościół montując ruch tzw. W 1953 roku (również po śmierci Stalina) rozkręcała się na całego akcja represji skierowana przeciwko Kościołowi katolickiemu w Polsce. a zwłaszcza stosunek komunizmu i masonerii do Kościoła katolickiego. Wprawdzie cytowana Instrukcja zabraniała nasadzania sieci agencyjno-informacyjnej w organizacji lub instancji partyjnej. Organy bezpieczeństwa mogły to ograniczenie łatwo obejść zbierając a następnie przekazując odpowiednie kompromitujące materiały instancjom partyjnym i doprowadzając do usunięcia z partii danego osobnika. zatwierdzona 15 lipca 1953 r. do zeznań których należy się odnosić z dużą ostrożnością. s..mimo wszelkich prowokacji władz .. następnie już nie informując tych instancji mogły legalnie zawerbować go do współpracy i wykorzystywać do rozpracowywania samej partii.. ale dopuszczała pozyskiwanie do współpracy z organami bezpieczeństwa członków partii . 283 . funkcjonariuszy «defensywy» i «dwójki». wg. na wskroś kapitalistycznym. a nawet porozumienie z władzami PRL. Mimo to kierownictwo Kościoła nie dało się sprowokować.) Marksizm wyrósł w środowisku protestancko-anglikańskim. Należy stale mieć na uwadze niebezpieczeństwo usiłowania oskarżonego czy podejrzanego świadomego sprowadzania śledztwa na fałszywe tory. (.tyle tylko. To stworzyło swoiste obciążenie środowiskowe. Jak wspominaliśmy w poprzednim rozdziale. "Rzeczpospolita". 2-3 stycznia 1999 r. nie zdołano bowiem pogodzić sprzecznych interesów aparatu partyjnego i policji politycznej. Muchowicz. odbył z przedstawicielem władz PZPR Franciszkiem Mazurem. którą w dniu 14 stycznia 1953 r. miała ona wszelkie znamiona prowokacji politycznej. gdyż mogą dla 2 celów prowokacyjnych obciążać także i niewinnych ludzi . świadczyć może rozmowa. a był stosowany w środowisku prawosławnym.: (. Sypacy.) Wrogi stosunek marksizmu do religii jest 2 Instrukcja o zadaniach i metodach pracy Wydziałów X Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa Publicznego. W taki sposób organa UB mogły wówczas traktować partię i jej członków. że po odsunięciu w Moskwie od władzy Berii.. porozumienie między państwem a Kościołem.. jak bardzo . (.) Praca śledcza może spełniać swe zadanie jedynie w wypadku zachowania maksimum obiektywizmu. że życie publiczne bez religii nie da się utrzymać. (. jako religia. wtedy bowiem modna była walka oficjalna masonerii z religią i filozofii indywidualistycznej. ile to już wszystko wynosi . bez gwałtu dla prawdy historycznej. Ostatecznie. Bo.. ludziom już 3 się te nowe zobowiązania przejadły. w wyniku których Kościół katolicki. Śmiem twierdzić. cyt.Bo Kościół posiada bogatą dokumentację.) Walka zaś komunizmu z religią odwraca od komunistycznej przebudowy najlepszych ludzi. ale i nauka o własności. że Kościół «trzyma z kapitalizmem» . Marks był zbyt mało indywidualny. W dalszym ciągu kardynał Wyszyński omawia stosunek rządu PRL do Kościoła katolickiego. To są okulary protestanckie na nosie marksistowskim. bo sprawę tę odważnie sam stawiał. gospodarczy (kapitalizm).nowych zobowiązań produkcyjnych z okazji każdego «święta» komunistycznego. niż dążeniom kapitalizmu.).to zwycięstwo Dekalogu w świecie. obywatela i państwa. by umiał się obronić przed tymi wpływami. . Nie można więc głosić. która w założeniach bliższa jest tęsknotom komunizmu. bo temu przeczy cała działalność ludowa Kościoła. Masoneria głosiła wtedy wszelkiego rodzaju rozdziały: Kościoła od państwa. iście egipskich .w Polsce Rząd prowadzi walkę z Kościołem za bardzo po linii carskiego prawosławia. Nie widzę wewnętrznej konieczności ateizmu dla nowego ustroju. gdyż był zawsze za upowszechnieniem własności. społeczny. ale katolicyzm nie był i nie jest kapitalistyczny. że Kościół «tradycyjnie z dawien dawna wiązał się z klasami posiadającymi.Bo istnieje moralność społeczno-katolicka. W koncepcji Marksa jest to naciągane. Nad filozofią materialistyczną zaciążyła też filozofia indywidualistyczna.dziś nie rozumie większość ludzkości. pomyślał je indywidualistycznie (kolektywizm). ubiegłego wieku. wystarczy wziąć do ręki argumenty z prasy przeciwko Watykanowi . Dlaczego? .. niemiecka.. ma wielkie społeczne znaczenie dla proletariatu. Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Tysiąclecia. bo ją opóźnia. cała nauka Kościoła. indywidualizm moralny. stąd tworząc państwo społeczne. uznawana przez komunistów. zarzutu komunistycznego. męża od żony. że ateizm marksistowski opóźnia przebudowę społeczną i dobrobyt mas. Cała nienawiść prawosławia do Rzymu równała się u nas nienawiści prawosławia do Polski katolickiej. która wskazuje. Idzie 3 Peter Rayna. jakże bardzo przypominają dziś ją wydawnictwa "Książki i Wiedzy" i artykuły "Trybuny Ludu".. (. broniąc uporczywie przywilejów możnych i bogatych». Co uderza w tych artykułach. bo każdy proboszcz nieustannie woła do bogatych . że istnieje solidarność klasowa między księdzem a posiadającym. (. to prymitywizm argumentacji «carskich czynowników» .. za Słowo Powszechne .) Dla tych powodów.też produktem wieku XIX.Bo Kościół ma swoją naukę katolicko-społeczną. a trzeźwi pytają.daj biednym. która jest zachodnioeuropejska. Pozbawia to rewolucję społeczną sił duchowych. To są błędy. Znamy literaturę carsko-prawosławną. . nie widzę ścisłej więzi między marksizmem a ateizmem. jest uważany za sprzymierzeńca kapitalizmu. nie tylko nauka o miłości i o pracy.są one typowo «carsko-prawosławne». Ta pomyłka jest tragiczna dla przebudowy społecznej.) .. stwierdzając: (. 26-28 maja 1989 r.to nie dla umysłowości polskiej.. Bo protestantyzm był kapitalistyczny. Jakżesz inaczej wygląda prawda od «Trybuny Ludu» z dnia 12 I br. że Kościół stawał w obronie wielkiej własności. tom 3. By to dostrzec. nadto. że był przeciwny przebudowie ustroju. argumentację zaś sprowadza do szablonów. Nie można więc głosić. Norymberga . 284 .. Wojna najlepiej ujawnia. jak katolicyzm zwalczał ducha kapitalistycznego. Któż to wie lepiej. Ilekroć musieliśmy występować przeciwko wam. (. Wtedy i przeciwnicy wasi będą zaskoczeni. że Watykan jest wrogiem Polski Ludowej. że oni zwyciężą.mnożąc sobie wrogów..komunizm. bronić praw Kościoła. wy zdradzacie naiwność początkujących wobec masonerii. które bardzo cierpiało przez te zarządzenia carskie.dzisiejsze wasze zarządzenia przeciw Kościołowi przypominają Swod Zakonow. Kościół nie latynizował. zawsze byliśmy pochwalani przez masonerię. Od 4 lat prowadzę sprawy Kościoła w Polsce. niż ja? Oczekuję wiary w tym punkcie! Pisanina "Trybuny Ludu" nadaje się do prokuratora. że powinni zlikwidować Kościół w Polsce. masoneria i Anglosasi.) I jeszcze! Kościół w Polsce nie może być ustawiany..vulgo kapitalistów. Marszałek zna spis ustaw i zarządzeń carskich. pieśni ludowe).zawsze rozpoczynano atak na biskupów. Argumentacja prasy polskiej przeciwko Stolicy św. Czy p..nie usłyszałem ani jednego słowa niewłaściwego przeciwko Prezydentowi RP i partii.to Niemcy. rozmawiałem z papieżem długie godziny . któremu dał wstęp do świątyni (kolędy. Mamy w rodzinach naszych ludzi prześladowanych przez carat za religię.. Ale chcą mieć pole bez konkurentów. I dlatego dziś zachęcają komunistów: zniszczcie Kościół. Któż wtóruje tej tezie? Czy "Osserwatore Romano"? Nie . gdyż wszystkie ograniczały Kościół katolicki. pozostanie nam tylko jeden wróg . które Sejm polski zniósł w Konkordacie w 1925 r. A przecież jeszcze żyje dziś społeczeństwo. nie 285 . bo w walce niszczał Kościół. podobnie jak wy. Nie można głosić. Oni powinni wam płacić honoraria! Niemcy przytakują waszej tezie . gotów strzelać na oślep. (. Rząd wmawia w cały świat. Bo masoneria całego świata też się cieszy z waszej tezy. Ale «gdyśmy się dogadywali» . jak człowiek mający prawo do uczciwości... Trzeba sprawy stawiać zgodnie z psychiką narodu i jego linią rozwojową.) Dalej . z dziejami. z jego językiem. Mądra polityka . jako ośrodek zachęcający do antynarodowej i antypaństwowej działalności. Właśnie dlatego mamy prawo oczekiwać demobilizacji sił aparatu administracyjnego przeciwko Kościołowi. Kościół bardzo liczył się z narodem. Mamy mnóstwo dowodów na to. Oni dziś przekonują komunistów.) Popełniacie błąd zasadniczy . "Trybuna Ludu" głosi całemu światu.to wrogowie Polski Ludowej. Nie bądźcie ich najmitami i nie załatwiajcie sprawy masonerii . my się znamy na nim już od dawna.i mówią: nic dziwnego! Podobnie w Ameryce! Wracam raz jeszcze do masonerii. że biskupi. Była to długa litania. Bo tak nie jest ani dziś.) (. Bo «pokój religijny» w Polsce był nie na rękę masonerii. że Papież .i nasz. z obyczajami. Przecież to na rękę tym wrogom. że Episkopat otrzymuje instrukcje polityczne z Rzymu.Kościół w Polsce nie może być ustawiany przez propagandę komunistyczną jako reakcjonista w swej istocie. (. Masoneria to wspólny wróg . że ten aparat stoi z lontem przy działach. ani nie było kiedykolwiek w historii. Bo masoneria też wierzy w to. A dzisiejsze instrukcje o kulcie publicznym przypominają zarządzenia generalnego gubernatora Skałona z 1911 r.tu o jakiś «poziom prawdopodobieństwa». że nigdy nie próbowano nawet sugerować mi wskazań politycznych.. Pisarze wasi za mało znają historię Polski i dlatego na tak wiele sobie pozwalają. W tej «robocie» brak jest psychologicznego wyczucia naszego społeczeństwa.. W dziedzinie ustaw i zarządzeń .to nie mnożyć sobie wrogów. Byłem w Rzymie. W tej chwili komunizm jest «wynajęty» przez masonerię wszechświatową do likwidowania Kościoła. To im ułatwia zadanie.. nie liczy się z tą zasadą prawdopodobieństwa. i wasz. Świadczę. z protestantyzmem.germanizował.z rozumu kierowniczego. którego obszerne fragmenty przytoczyliśmy wyżej. To nie koniunktura . ale również tym. toczącej się wówczas w skali światowej. ogłoszonego w 1949 r.o wydobywanie mocy nadprzyrodzonej Kościoła na dziś.. wyhodowanie swoistej szczepionki przeciwko komunizmowi. Nie idzie mi «o ratowanie» tylko Kościoła. o których mówił Prymas). Najlepiej świadczyć o tym może fakt. kierowane przez prymasa Wyszyńskiego. To 4 zasada . dziś wyciągany na Śląsku ze skrzyń. Odpowiedź na ofertę prymasa Wyszyńskiego przyszła bardzo szybko.. nie ogłosiły i nie zastosowały w praktyce. Idzie o coś więcej . bądź popieranie lub osłanianie takiej działalności. Urzędy bezpieczeństwa często korzystały z artykułu tego dekretu.in. Przede wszystkim jednak była ona nie na rękę ekipie Bieruta.że da sobie radę w każdym okresie. a więc stanowiło wielkie zagrożenie dla wszelkich sił zainteresowanych w zaognianiu sytuacji w naszym kraju (zwłaszcza zaś tych. (. I dziś Kościół ma do powiedzenia bardzo wiele dobrego i narodowi. który uzależniał od zgody właściwych organów państwowych wszelkie zmiany organizacyjne i personalne w organizacji kościelnej. i ludziom. Przyjęcie propozycji dialogu czy tym bardziej współpracy z Kościołem mogło faktycznie ułatwić recepcję nowego ustroju w Polsce. którego zapis brzmiał: «Uprawianie przez osobę pistującą duchowne stanowisko kościelne działalności sprzecznej z prawem i porządkiem publicznym. że władze kościelne w Polsce. gdy wy nie pozwalacie na druk polskiej książki religijnej. Rozmawia więc w Polsce i z państwem komunistycznym. rozmawiał z każdym państwem. którzy z nimi współpracują. nie moskwiczył. I w to . powoduje usunięcie tej osoby z zajmowanego stanowiska przez zwierzchnie organa kościelne samoistnie lub na żądanie organów państwowych». Dekret zobowiązywał duchowieństwo do składania ślubowań na wierność PRL przed urzędnikami państwowymi. usuwały 4 Tamże.) Wierzę mocno. czy rok. zawierało głęboką analizę socjotechniki walki informacyjnej. Nie były to słowa rzucane na wiatr. które chciało z nim rozmawiać.zaś jej uzasadnienie. że tylko ona jest w stanie rozprawić się z polską «reakcją». który groził ekskomuniką nie tylko członkom partii komunistycznych i robotniczych. Officjum.nie zaś tylko taktyczny . 286 . Kościół zawsze stał na stanowisku rzeczywistości i realizmu. Przyjęcie tej oferty przez kierownictwo PZPR mogło nawet oznaczać fiasko prowadzonej wówczas z pełnym powodzeniem operacji Splinter Factor i innych analogicznych działań. Dał ludowi do ręki polski śpiewnik i modlitewnik. Prowadzę linię dwojaką: zasadniczą płynącą z istoty Kościoła. Początek dał dekret z 9 lutego o obsadzaniu stanowisk kościelnych. i drugorzędną . Mazurowi miała charakter strategiczny .na miesiąc. że Kościół przetrwa do końca świata. która chcąc utrzymać dawny kierunek w obliczu zmian zachodzących w ZSRR. w postaci fali represji skierowanych przeciw Kościołowi i towarzyszącej im propagandy. Aparat bezpieczeństwa otrzymał jeszcze jedną broń w postaci artykułu 6 dekretu. których celem było m. Oferta dialogu. Rok 1953 należy uznać za szczytowy okres prześladowań Kościoła katolickiego. jak dał sobie radę z arianami. starała się zaogniać sytuację w Polsce i pokazywać. dekretu Kongregacji św. a nawet w pewnym stopniu współpracy. złożona przez prymasa Wyszyńskiego F. sabotażu i szkodnictwa wrogie elementy klerykalne Kościoła szeroko penetrują szeregi klasy robotniczej. Kaczmarkowi parafii. dywersyjnej działalności kleru w gospodarce narodowej. prokurator wojskowy Zarako-Zarakowski. płk Józef Różański. Przygotowywali go: płk Henryk Chmielewski. Kaczmarka zapadła w Moskwie jeszcze za życia Stalina. Aresztowano go w styczniu 1952 roku po tzw. Według Światły akt oskarżenia był wynikiem pracy zbiorowej ludzi partii i bezpieki. Tymczasem po serii procesów pokazowych księży kurii krakowskiej i kieleckiej w lipcu szefowie WUBP otrzymali wiadomość. Więckowski. Za pomocą tego dekretu usunięto z kurii biskupiej w Katowicach prawie wszystkich kurialistów poza teren województwa. Zarzucano księżom podburzanie robotników do niewykonywania planów produkcyjnych. Mogły wyznaczyć także inną karę.. że decyzja aresztowania bp.. reakcyjna część kleru ma duże możliwości wrogiego działania w formie bezpośredniego udziału w organizowaniu szpiegostwa.. Próbują przez te formy i oddziaływania zahamować rozwój naszej gospodarki». w czasie którego ma ławie oskarżonych zasiadło dwóch niewinnych księży podległej bp. Organy bezpieczeństwa PRL. przygotowywały odpowiednie materiały kierując je do określonych terytorialnie urzędów do spraw wyznań z zaleceniem usunięcia z zajmowanego stanowiska wskazanego duchownego. W piśmie z 10 5 H. wyd.) Równolegle z bezpośrednim udziałem w organizowaniu dywersji. Dominiczak. s. Na czele nowo utworzonego Departamentu XI MBP (przedtem wydział Departamentu V). więzionego przez bezpiekę od 1952 roku. (. któremu w resorcie powierzono walkę z Kościołem. który opracował "Wytyczne pracy" funkcjonariuszy tego pionu «w dziedzinie walki z wrogą działalnością Kościoła skierowaną przeciwko gospodarce narodowej». Józef Światło twierdzi. Następnie redakcję tę przekazano katolikom związanym z PAX-em. dyrektor Departamentu Śledczego MBP. współzawodnictwu pracy. stanął ppłk K. W 1953 roku organy bezpieczeństwa rozkręcały akcję wokół tzw.niewygodnych duchownych. procesie wolbromskim. starają się poprzez coraz to nowe formy docierać. zbliżać i utrzymywać pod swoimi wpływami robotników i inteligencję pracującą. Motywacja była zawsze taka sama: «wrogie wystąpienie lub zachowanie».stwierdzały wytyczne . których należało usunąć z zajmowanych stanowisk kościelnych. oskarżając duchowieństwo o występowanie przeciwko tworzeniu spółdzielni produkcyjnych na wsi. 287 . «Zostało udowodnione . Dzisiaj można te zarzuty oceniać jako absurdalne. pracowaniu w niedziele i święta itd. wtedy te absurdy wyznaczały całe serie aresztowań księży i działaczy katolickich wtrącanych do więzień i tam maltretowanych.. dywersji itd. tym razem skierowany przeciwko samemu prymasowi Wyszyńskiemu.. Śledztwo prowadził osobiście płk Józef Różański. cyt. organizowania sabotaży. 106-107.. poprzez zachowanie dużych jeszcze wpływów w klasie robotniczej i wśród inteligencji pracującej w zakładach pracy. W marcu 1953 roku zawieszono wydawanie powiązanego z kurią krakowską i 5 episkopatem «Tygodnika Powszechnego» . sabotażu i szkodnictwa gospodarczego oraz poprzez polityczną propagandę oddziaływania. redaktor "Nowych Dróg" Roman Werfel i doradca Radkiewicza Rosjanin płk NKWD Kowalczuk.że poprzez szeroko rozbudowaną sieć swoich wtyczek docierających do najbardziej tajnych i ważnych ogniw naszego życia gospodarczego. Miał to być "wystrzałowy" proces. że we wrześniu 1953 roku przewidywany jest pokazowy proces sądowy ordynariusza kieleckiego biskupa Czesława Kaczmarka. ) Osk. że będzie to jeden z najważniejszych procesów politycznych. potępiając i szkalując walkę konspiracyjną prowadzoną przeciwko okupantowi. w której odbywał się proces i ton ówczesnej propagandy: Ks. Kaczmarek . stwierdzenia: W okresie przedwojennym reakcyjne środowiska hierarchii kościelnej ..zgodnie z interesami hitlerowców i w porozumieniu z gestapo . dążący do spętania Polski sojuszem z Hitlerem. przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie odbył się proces ordynariusza kieleckiego biskupa Czesława Kaczmarka i czworga przedstawicieli duchowieństwa z jego diecezji. Przeciw naszym Ziemiom Zachodnim w interesie neohitlerowców i imperialistów amerykańskich .. oddają one atmosferę. Klerykalni "socjologowie" okresu przedwojennego.września 1953 roku Radkiewicz stwierdził. antydemokratyczny i antyrobotniczy. ukazał się artykuł pt. Powolne narzędzie wrogiej Polsce i ludzkości polityki 7 imperializmu amerykańskiego . szerzyli propagandę profaszystowską i prohitlerowską. gdy patrioci . s. "brygadą świętokrzyską" NSZ i okręgowym 6 Tamże.. (. usiłowali stworzyć podstawę "teoretyczną" tej faszystowsko-klerykalnej koncentracji w oparciu o encykliki papieskie.stanowiły oparcie dla sanacyjnej. W dniach od 14 do 21 września 1953 r. in. Zbieranie wiadomości szpiegowskich w czasie. Zbiorowisko «dwójkarzy».. W Trybunie Luduz 14 września 1953 r. 7 Trybuna Ludu . do wtrącenia naszego narodu w krwawą awanturę przeciwko Związkowi Radzieckiemu. Kaczmarek działając w myśl dyrektyw politycznych Watykanu . 107. faszystowskiej dyktatury. Głosili oni faszystowski ustrój korporacyjny.ginęli w hitlerowskich obozach i więzieniach . jakie dotąd odbyły się w Polsce i będzie zarazem «silnym uderzeniem w reakcyjną część hierarchii kościelnej. Kaczmarek.na dolarowym żołdzie Waszyngtonu i Watykanu . Kaczmarek . Zbrodnicze próby zahamowania rozwoju gospodarczego Polski .wśród której poważną rolę odgrywał już wtedy osk.) Osk. Nadużywając szat kapłańskich zmierzali do przywrócenia kapitalizmu w Polsce i pozbawienia narodu polskiego niepodległości . 14 września 1953 r.na usługach USA i neohitlerowców dywersanci i szpiedzy w szatach kapłańskich działali na szkodę narodu i państwa polskiego . solidaryzm społeczny.usiłował obezwładnić społeczeństwo polskie wobec okupanta i przeciwstawić się nastrojom walki z nim. w jej watykańskich inspiratorów i 6 ich mocodawców anglo-amerykańskich» . czyli podporządkowanie mas ludowych klasom wyzyskującym. Ks..zdrajca w biskupich szatach . Kaczmarek nakazywał współpracę z okupantem. Na zlecenie Watykanu . spychającej Polskę w przepaść katastrofy wrześniowej. (. wśród których jedną z czołowych ról odgrywał właśnie osk. Kaczmarek zgodnie ze swoją prohitlerowską i antynarodową postawą przez cały okres okupacji osobiście i przez podległych mu księży współpracował z pozostającą na usługach gestapo tzw.wśród nich duchowni .. Znamienne były podtytuły w tym artykule. prohitlerowski. W akcie oskarżenia znalazły się takie m. spowiedzi . zakonnic i faszystów z UPA . 288 . Zgodnie z watykańską stawką na Hitlera hierarchia kościelna i reakcyjne elementy kleru w Polsce popierały prohitlerowską politykę sanacji i wraz z nią stanowiły jeden blok faszystowski. reakcyjnych księży. . w którym czytamy m. Kaczmarek przez cały okres okupacji. s. 289 . co mówił na procesie prokurator. opublikował artykuł Tadeusza Mazowieckiego pt. zarówno u oskarżonych. s. 9 Tamże.) . Wnioski . reakcyjnemu klerowi nie zabrakło głosu postępowych katolików. a to dlatego. przy czym współdziałał w tej akcji również z tzw.. 5-6. Najwyższy Sąd Wojskowy uchylił wspomniany wyrok na biskupa Kaczmarka.21 IX 1953 r. Każda konspiracja prowadzić musi do wywiadu. Stronnictwem Narodowym i z NSZ oraz z delegowanym do niego w tym celu przez szefa gestapo 8 radomskiego. działając w interesie okupanta. zaś Naczelna Prokuratura Wojskowa uznała. celem opóźnienia klęski Niemiec hitlerowskich. warto natomiast dla zobrazowania mechanizmu procesu . a szczególnie od 1943 r. Zaledwie oskarżony uwolnił się przez śmierć Hlonda od jego 10 opieki konspiracyjnej. Warszawa 1953. Stenogram procesu odbytego przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie w dniach 14 IX . że motywy.przytoczyć charakterystyczny wyjątek z przemówienia obrońcy biskupa Kaczmarka. Pozostali oskarżeni otrzymali kary od 5 do 10 lat więzienia. Do wywiadu drzwi są otwarte. już mocno siedział w szponach wywiadu amerykańskiego . Współpraca ta wyrażała się w delegowaniu do "brygady świętokrzyskiej" i innych band NSZ-owskich księży jako kapelanów. 10 Tamże. Biskup Kaczmarek wrócił wówczas triumfalnie do swej diecezji. Mieczysława Maślanki.: 8 Proces księdza biskupa Kaczmarka i innych członków ośrodka antypaństwowego i antyludowego.. Osk. Biskup Kaczmarek został w dniu 22 września 1953 r. ale wyjście jest trudne. prowadził osobiście i za pośrednictwem podległych mu księży antykomunistyczną i antyradziecką kampanię propagandową. złożonym do władz są słuszne i że istotnie zaznania w jego sprawie były wymuszone. jak i u świadków. 308-309. biskup Kaczmarek w swoim wniosku rehabilitacyjnym.. 8. W związku z tym sprawę w całości umorzono. Wszystkie czyny. skazany na 12 lat więzienia z utratą praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na okres 5 lat wraz z przepadkiem całego mienia na rzecz Skarbu Państwa. że te wszystkie czyny są jednej kategorii. 316. która miała stać się psychologicznym przygotowaniem do aresztowania prymasa Wyszyńskiego. który w swej mowie obrończej stwierdził: Obrona nie ma żadnych zastrzeżeń co do zebranego materiału dowodowego i nie ma również żadnych zastrzeżeń w przedmiocie kwalifikacji prawnej zarzucanych oskarżonym czynów. agentem gestapo (.w gruncie rzeczy objęte są jedną kwalifikacją prawną . Nie warto przytaczać tego.dowództwem NSZ.. s. a które były dokonane w ciągu 9 dwudziestu pięciu lat . in. Fuchsa. W dalszej części akt oskarżenia zarzucał biskupowi Kaczmarkowi prowadzenie działań z zakresu dywersji politycznej i gospodarczej przeciw Polsce Ludowej oraz współdziałanie z wywiadem USA. usiłując w ten sposób odciągnąć społeczeństwo polskie od walki z okupantem. W propagandzie skierowanej przeciwko biskupowi Kaczmarkowi i tzw. że po przełomie październikowym w 1956 r. na które powoływał się ks. Dla ścisłości trzeba tu dodać. Wrocławski Tygodnik Katolickiz 27 września 1953 r. które zarzuca się oskarżonemu Kaczmarkowi. Proces biskupa Kaczmarka został wykorzystany do propagandy przeciwko Kościołowi. 27 września 1953 r. Wnioski. że dobrem Kościoła nie jest wojna. które pragnęły posługiwać się przedstawicielami 11 duchowieństwa. biskupa Kaczmarka udowodnił również naocznie.Na rozprawie sądowej zanalizowana została przestępcza działalność oskarżonych jak i jej skutki. która doprowadziła go do kolizji z prawem oto sumarycznie ujęte przyczyny działalności przestępczej oskarżonych. które obrały nową drogę dziejową. Wyciągnięcie wniosków z jego przebiegu . i to nie po raz pierwszy. Stawiający na skłócenie wewnętrzne Polaków imperializm amerykański musi otrzymać stanowczą odprawę od polskich katolików..Episkopat. biskupa Kaczmarka do działalności wrogiej wobec interesu narodowego i postępu społecznego w okresie przedwojennym.jest konieczne.) Proces ks. (. (. Brzmiały one następująco: «1) Proces wykazał antypolską działalność Watykanu. atmosfera środowiska społecznego rozniecająca lub choćby tylko podtrzymująca bezwzględną wrogość wobec osiągnięć społecznych Polski Ludowej. biskupa Kaczmarka.) . okupacyjnym i w Polsce Ludowej. że nowa wojna. W szczególności ważne jest wyraźne i stanowcze odcięcie się od tych usiłowań przez władzę kościelną w Polsce . 290 . biskupa Kaczmarka dobiegł końca.jak już podkreślaliśmy . To nadużycie wymaga stanowczego odporu od nas.) Bolesny dla sumień wierzących proces ks. Kaczmarka wiceminister Ptasiński podał tezy. pragnący przy pomocy nowej wojny. Ku tej szkodliwej działalności kierowały ks. a dobra Kościoła z trwałością i interesem ustroju kapitalistycznego. który zawsze był 11 T. którzy wiemy. stanowiącą wspólne dobro wszystkich obywateli. Doprowadziły ks. a więc śmierci milionów ludzi. Doprowadziły one do czynów skierowanych przeciwko interesom własnego narodu. które urzędy bezpieczeństwa miały wykorzystać w czasie wieców i masówek. narzucić panowanie swego ustroju wyzysku i krzywdy społecznej krajom. biskupa Kaczmarka i współoskarżonych poglądy prowadzące do utożsamiania wiary ze wsteczną postawą społeczną. na przeciwstawienie którego interesom naszego narodu i jego nowej drodze rozwojowej liczy wciąż imperializm amerykański.. Mazowiecki. w szczególności w Polsce. Na odprawie aktywu kierowniczego MBP we wrześniu 1953 r. nie tylko do podrywania zaufania w trwałość władzy ludowej i nowych stosunków społecznych w Polsce. usiłuje różnymi drogami oddziaływać na duchowieństwo oraz ludzi wierzących i kierować ich na drogę walki z własną ojczyzną. ale i do uwikłania się we współpracę z ośrodkami wywiadu amerykańskiego. poświęconej procesowi bp. Przedstawiając się jako obrońca cywilizacji chrześcijańskiej.. jako narzędziem realizacji swych wrogich Polsce planów .. 12 Tamże.. pragnąc oszukać katolików w krajach demokracji ludowej. a katolicyzm pełni swą misję przez apostolstwo a nie przez siłę polityczną i militarną. wpływy polityczne pochodzące z zewnątrz i wyrosła na tym wszystkim błędna postawa polityczna ks. jak dalece imperializm amerykański. Wrocławski Tygodnik Katolicki . Z tego stanowiska wynikało wiązanie się z imperialistyczną i nastawioną na wojnę polityką rządu Stanów Zjednoczonych (. imperializm amerykański dokonuje nadużycia.. aby 12 podobna sytuacja nie miała nigdy więcej miejsca. Wychowanie nacechowane podejrzliwością i wrogością wobec postępu społecznego. wojna dokonywana przy pomocy neo-hitlerowskiego Wehrmachtu ma pozostawać w zgodzie z dobrem Kościoła. Doprowadziły w szczególności nie tylko do postawy przeciwnej nowej rzeczywistości naszego kraju. wieców. a zarazem w interesie jedności i zwartości naszego narodu zdecydowany jest starać się. która gotowa była na polecenie Watykanu złożyć je w ofierze neohitlerowcom z Adenauerem na czele. że bp Kaczmarek jest szpiegiem i dywersantem. aresztowań wielu księży władze uznały. Episkopat nie będzie tolerował 13 H. 4) Proces ten był procesem zdrajców. wyszczególniając w nich nie tylko wypowiedzi prymasa. którego wstęp według "Trybuny Ludu" z 29 września 1953 r. zebrań. że propagandy nie można ograniczać tylko do stwierdzenia. Dominiczak. wymuszono na obecnych biskupach wydanie oświadczenia. aby nie dopuścić na przyszłość do wypaczenia intencji i treści Porozumienia z kwietnia 1950 roku i stworzyć sprzyjające warunki do normalizacji stosunków między państwem i Kościołem. Bierutowi towarzyszyli wówczas Franciszek Mazur i Józef Cyrankiewicz.przyp J.) Prymasa strzegł oddział złożony z 60 żołnierzy KBW pod dowództwem płk. stosując metody kija i marchewki. 2) Episkopat Polski jest ekspozyturą Watykanu. Godne ubolewania fakty ujawnione w procesie biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka wymagają zdecydowanego potępienia. Wiceminister pouczał swoich podkomendnych. co dzieje się za fioletami i purpurą. wyd. Po serii procesów i powszechnej propagandy antykościelnej uprawianej przez wszystkie środki masowego przekazu. K. począwszy od zarania państwa polskiego poprzez wszystkich królów polskich i w okresie okupacji. funkcjonariusze UB aresztowali prymasa Stefana Wyszyńskiego. którzy wykorzystując swobodę działania Kościoła.. został odkryty rąbek tajemnicy. ale także jego zachowanie. która była przeciwna planowi 3-letniemu i 6-letniemu. ale główna waga tego procesu to kompromitacja Watykanu i episkopatu». żeby mu narzucić swoją wolę. 28 września 1953 r. miał następujące brzmienie: «Episkopat polski w trosce o dobro Kościoła i narodu. który potępiał tworzenie i działanie ośrodków dywersyjnych przeciwko państwu. Kiedy władze uznały. wezwano do Bieruta do Belwederu cały polski episkopat. Organy bezpieczeństwa PRL. s. Ponadto do «pomocy» dano mu zwerbowaną znacznie wcześniej na agenta UB zakonnicę o kryptonimie «Ptaszyńska» (faktyczne nazwisko Maria Leonia Graczyk ze Zgromadzenia Sióstr Rodziny Marii). która skrupulatnie dzień po dniu pisała dziennik i składała raporty. (Prymas spędził następnie w odosobnieniu ponad trzy lata . że można było śledzić każdy jego krok. czego ukoronowaniem był proces bp. SB Czarnoty. 291 .przeciwny żywotnym interesom narodu polskiego. a zatem była przeciwko rozwojowi Polski. a także uczucia wierzących. że powinna ona ulec zasadniczej zmianie. cyt. Proces wykazał antypolską politykę episkopatu. 108. że grunt został właściwie przygotowany. Na tym pompatycznie urządzonym spotkaniu. Kaczmarka. ale że dzięki procesowi został odkryty «kawał historii o wielkiej wadze politycznej. odgradza się od atmosfery sprzyjającej takiej działalności i uważa.. 3) Proces wykazał haniebną rolę reakcyjnej części episkopatu w odniesieniu do Ziem Odzyskanych. Została przez prymasa rozpoznana jako agentka UB dopiero pod koniec jego pobytu w więziennym klasztorze 13 w Komańczy na terenie Bieszczad . We wszystkich pomieszczeniach przygotowanych dla prymasa założono podsłuchy w taki sposób. Episkopat. nocą 26 września 1953 r.. Szpiegostwa i dywersji było sporo. że duchowieństwo jest wystarczająco wystraszone. prowadzili wrogą przeciwko państwu ludowemu działalność dywersyjno-szpiegowską».. którego natychmiast wywieziono z Warszawy w niewiadomym Jemu kierunku i osadzono w przerobionym na więzienie klasztorze w Stoczku w pobliżu Lidzbarka. prowadzona już po zasadniczej zmianie kursu polityki radzieckiej. 109-110. wywołała niesłychany wzrost napięcia społecznego w Polsce. która chciała kontynuować politykę represji wobec polskiej reakcji . ordynariusz łódzki.przyznawał duże prerogatywy w stosunku do Kościoła organom państwowym. uchwałą Rady Ministrów z 2 sierpnia 1954 roku zlikwidowane zostały na Uniwersytetach Warszawskim i Jagiellońskim w Krakowie Wydziały Teologiczne. lecz wręcz wbrew ówczesnemu przywódcy ZSRR N. zwłaszcza w przedmiocie realizacji przyjętych przez episkopat zobowiązań. Był przekonany.jak pisaliśmy wyżej . bo walka z Kościołem bynajmniej się nie kończyła. Oświadczenie biskupów potępiane przez niektórych księży zostało wymuszone ówczesną sytuacją polityczną. Również mogła być na rękę wywiadom penetrującym aparat władzy PRL. że jest to niezbędne. który . Oprócz prymasa Wyszyńskiego i biskupa Kaczmarka w więzieniach i miejscach odosobnienia osadzono jeszcze w tym okresie 6 polskich biskupów. dekanatów i innych instytucji kościelnych w celu kontroli ich poczynań. zakonów. jak i Kościoła. W 1954 roku. Episkopat przeciwstawia się również wiązaniu religii i Kościoła w egoistycznymi celami wrogich Polsce kół zagranicznych. ponieważ "elementy wrogie" starają się podważyć podpisaną deklarację episkopatu i nie realizować wynikających z niej zobowiązań. W piśmie skierowanym "do rąk własnych" szefów WUBP podkreślał. co było niewątpliwie na rękę ekipy Bieruta. że aresztowanie prymasa pociągnęło skutki odwrotne od zamierzonych. Minister Radkiewicz w dalszym ciągu zalecał czujność wobec poczynań "reakcyjnej części kleru". o obsadzaniu i znoszeniu stanowisk kościelnych. Przewodniczącym episkopatu został sympatyzujący z PAX-em bp Michał Klepacz. gdyż jak wiadomo w atmosferze 14 Tamże. Przeniesiono je do budynków pozakonnych w Warszawie. a więc nie tylko niezależnie od Moskwy. 292 . Chruszczowowi. Należy jednak podkreślić. przewidziane dekretem z 9 lutego 1953 r.wkraczania przez kogokolwiek z duchowieństwa na drogę szkodzenia ojczyźnie i będzie stosował wobec winnych sankcje zgodne z prawem kanonicznym. że zapoczątkowany zwrot w stosunkach między państwem i Kościołem musi być pogłębiany i poszerzony drogą systematycznej pracy aparatu bezpieczeństwa w dalszej izolacji "elementu zdecydowanie wrogiego wśród kleru" oraz przez pozyskiwanie księży chwiejnych. nakazując bezwzględną czujność i zwiększenie operacyjnych zainteresowań "elementami wrogimi". Dodał. że obecna sytuacja po oświadczeniu episkopatu stworzyła duże możliwości werbunku księży na agentów lub co najmniej poszerzania środowiska księży patriotów. że nie trzeba już będzie zmuszać księży do wykonywania określonych zadań dla resortu i pozyskiwać ich będzie można dobrowolnie. Nakazał by Departament XI MBP w większym stopniu docierał do kurii. w ramach akcji usuwania religii ze szkół. Pozostali na wolności biskupi musieli złożyć ślubowanie na wierność Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. s. które chciałyby nadużywać uczuć religijnych dla rozgrywek politycznych». Podkreślił przy tym. w których zorganizowano Akademię Teologii 14 Katolickiej . ponieważ w łonie samego episkopatu nastąpiły "pozytywne zmiany". nastąpiło bowiem umocnienie autorytetu zarówno prymasa. Cała ta antykościelna polityka. Wciąż jednak przestrzegał przed zbytnim optymizmem. Był to też manewr dalekowzroczny. Kultura .zatem jego ucieczka mogła się odbyć za wiedzą obu tajnych służb. że faktyczni mocodawcy tego osobliwego emisariusza lepiej orientowali się w sytuacji w Polsce i możliwych kierunkach jej rozwoju niż bezpośredni jego przełożeni. które wywiózł. 22. który był niezadowolony z polityki ekipy Bieruta. pojawił się w nowym wcieleniu Władysław Gomułka.. rozpoczęło przygotowanie i nadawanie 139 15 Warto przytoczyć pogląd na temat roli Światły zamieszczony w paryskiej Kulturze z października 1974 r.dwa dni przed egzekucją Berii w Moskwie . którą miał możliwie sprawnie dostarczyć środkom masowego przekazu. prawdziwy agent tego wywiadu . Wreszcie przekazano J. . Materiały. październik 1974 r.nie mógł mieć dostępu. że radzieckiemu kontrwywiadowi nie było znane jego drugie dno . tyle tylko.było ratowanie partii. gdyż nie uda mu się złamać oporu aparatu partyjnego i państwowego. Światły wraz z materiałami. zdawało sobie sprawę z pustki jaka wytworzyła się na polskiej scenie politycznej i lepiej od komunistów rozumiało prawdziwą naturę politycznej neutralności Kościoła. do których .wykorzystując swój pobyt służbowy w Berlinie. autor podpisany XYZ w pracy Pokusy i przestrogi pisze na ten temat: Okres zamrożenia sytuacji w Polsce po śmierci Stalina nie trwał długo. skutecznie już spenetrowaną przez agenturę sowiecką. Piecuch. że celem tej afery . nie podzielającym jego poglądów . od lat zaś agent sowieckiego kontrwywiadu. jeśli nawet tylko instynktownie. cyt. W Moskwie natomiast poprawnie oceniano możliwe zalety i mankamenty powrotu Gomułki do władzy. s. sprzecznej z jego dalszymi planami i postanowił utemperowaćBieruta15. że bardzo szybko będzie całkowicie osamotniony.podobnie jak później sławnego referatu Chruszczowa . W relacjach Światły. Według tezy wysuniętej w książce H. za H.. 293 . oraz dokładną wersję relacji. zaopatrzony został w komplet dokumentów.J. Podczas gdy trwały opisane wyżej prześladowania Kościoła zaszedł wypadek. 21 grudnia 1953 r. ucieczka J. że w tym samym czasie. Dullesa.nacjonalizm i antysowietyzm i przewidując słusznie.jak to podobno stwierdziło post factum zarządzone badanie przez jego bezpośrednich zwierzchników . świadczący o tym. a może wręcz zaniepokojona tym stanem rzeczy. Najlepiej świadczyć może o tym fakt. które w jesieni 1954 r. Warszawa 1996. Moskwa zniecierpliwiona. choćby za cenę przykrych wyznań i konieczności wykreślenia z jej historii wielu «bohaterskich» kart. Światło . oddając się w Berlinie Zachodnim pod opiekę wywiadu amerykańskiego. który bezpośrednio zaważył na dalszych losach ekipy Bieruta. nr 10/325.szpiegomanii najlepiej funkcjonują prawdziwi szpiedzy. Światło. Służby specjalne atakują . Najpierw Amerykanie przesłuchiwali Światłę przez dziesięć miesięcy. Światło był podwójnym agentem . Społeczeństwo. słuchanych przez cały kraj mimo dokuczliwego zagłuszania. Manewr był dobrze pomyślany i okazał się celny. w wyniku której doszło do masakry kierowniczej kadry komunistycznej w Europie Wschodniej. uciekł na Zachód Józef Światło. Służby specjalne atakują. Dopiero z perspektywy dalszych wydarzeń stało się jasne. i wcześniej czy później znajdzie się w konflikcie ze społeczeństwem. a zatem pełną kontrolę nad całością jego działań miał jednak wywiad amerykański. Biorąc pod uwagę fakt. gdy biskupowi Kaczmarkowi bezzasadnie zarzucano współpracę z wywiadem USA.że tak lekko zapomniano mu niemal wszystkie grzechy popełnione przed odsunięciem od władzy i aresztowaniem i że zaczął urastać do roli męża opatrznościowego.pracował dla tajnych służb radzieckich i dla wywiadu amerykańskiego . które Światło dostarczył wywiadowi amerykańskiemu stały się podstawą dużej operacji z zakresu wojny informacyjnej. że nawet w oczach społeczeństwa jest on jedynym możliwym zmiennikiem słaniającego się już na nogach garnituru. który wkrótce skierował go do USA. postanowiła przyspieszyć wymianę ekipy warszawskiej i posłużyła się w tym celu dobrze znanym chwytem oskarżenia jej o własne grzechy. Pokusy i przestrogi. Światłę Radiu Wolna Europa. nie będzie mógł liczyć na szczupłą kadrę swych dawnych pretorianów. uwzględniając jego ograniczony komunistycznym doktrynerstwem . Wyekspediowany za granicę funkcjonariusz bezpieczeństwa. Już sam fakt . s. że Światło już dużo wcześniej pracował dla CIA i uczestniczył w operacji Splinter Factor sterowanej przez samego A. 351. nie prędko bowiem zorientowano się przeciwko komu był naprawdę wymierzony. że tym razem nie musiała zmyślać zarzutów.był wicedyrektorem X Departamentu MBP (a nie był to jedyny przypadek tego rodzaju). Piecucha pt. miała się odbyć zgodnie z planem Chruszczowa. (XYZ. można sądzić. świadczyć mógł o tym. Ppłk Józefa Światłę przesłuchiwał pracownik RWE Zbigniew Błażyński. 294 .) Podpułkownik do ustaleń moskiewskich dorzucił korekty amerykańskie. kilka miesięcy przedtem zanim jeszcze zaczął on mówić przez Radio Wolna Europa. Tom I. Również w marcu 1954 r. Wybór padł na trzecią ligę. który przedtem dominował nad partią dominację tę uosabiał właśnie Beria. Sprawdzano. 34. Wbrew przyjętej praktyce nie był do niej dołączony ani tekst. przeglądano. Rewelacje J. Jak z tego widać zarówno na II Zjeździe. Światło nadawał się do tego znakomicie. Światły zostały potem wydane drukiem. Służby specjalne atakują. Likwidacja Berii była wyraźnym przejawem odzyskiwania przez KPZR władzy nad aparatem bezpieczeństwa. wszystkie nagrania wyemitowano do końca 1955 r. 149.. Warszawa 1996. Jan Nowak-Jeziorański pisze na ten temat: Późnym wieczorem tego dnia wręczono mi kopertę zawierającą taśmę dźwiękową. Radkiewicz zarzucał podległemu sobie aparatowi łamanie praworządności. "łamania praworządności" przez władze bezpieczeństwa. s. Tymczasem od 28 września 1954 r. zwłaszcza zaś nad aparatem bezpieczeństwa. analizowano. Rzecz jasna walka. w wygłoszonym na niej referacie minister S. Powoływano komisje. uchylanie się od kontroli partii.. Jeziorański). Nowak (Z. Do odstrzału przeznaczono jednego wiceministra i dwóch dyrektorów 17 departamentów . odbyła się narada aktywu partyjnego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. W Polsce się zagotowało. w 1954 roku partia i jej aparat podjęły działania zmierzające w kierunku odzyskania pełni rzeczywistej władzy nad PRL-em. zainaugurowano ją więc urzędowym podaniem do publicznej wiadomości. s. 1948-1956. Światło występował w RWE.Romkowskiego. Na kopercie ktoś wykreślił nazwisko urzędnika Konsulatu USA w Monachium i wpisał adres Rozgłośni Polskiej RWE. Już zresztą po ucieczce Światły. w kierownictwie PRL zapanował niepokój. Piecucha (. zapowiedzią ich reorganizacji 16 J. Piecuch. Wspomnienia. J. (. Operacja propagandowa zaczęła się 17 września 1954 r. Słowa poszły w eter. a rozmówca byłego zastępcy Fejgina ulotne audycje utrwalił w formie książki. jak i na marcowej naradzie aktywu partyjnego w MBP wystąpił nowy etap walki o rzeczywistą władzę nad PRL między aparatem partyjnym o aparatem bezpieczeństwa (policją). II Zjazd PZPR. 17 H. W poprzednich latach aparatowi bezpieczeństwa udało się zdominować partię i jej aparat . W napiętej atmosferze obradował w dniach 10-17 marca 1954 r.. Fejgina i Różańskiego ..) z głośnika popłynęły pierwsze słowa: «Mówi wysoki urzędnik polskiego Ministerstwa 16 Bezpieczeństwa Publicznego» . Wywiad Stanów Zjednoczonych też miał coś do przekazania od siebie polskim słuchaczom.czego instytucjonalnym wyrazem było utworzenie X Departamentu MBP rozpracowującego kierownicze kadry partyjne. Wojna w eterze. która toczyła się w Polsce była odbiciem analogicznej walki toczącej się w ZSRR. szersze korzystanie z uprawnień statutowych oraz powrót do krytyki i samokrytyki w życiu partyjnym. To był jednak dopiero początek tej walki. uleganie naciskom drobnomieszczaństwa i dygnitarstwa. Nic więcej. Kraków 1991. ani raport działu realizacji programu. Władze szalały. typowano i szukano kozłów ofiarnych. Zalecał też podniesienie roli organizacji partyjnych w resorcie. Po enuncjacjach Światły nie można było zwlekać z rozpoczęciem polskiej "odwilży".programów zatytułowanych Za kulisami bezpieki i partiioraz 30 programów specjalnych. Według H. . Funkcjonariuszy połączono tworząc Departament Kadr i Szkolenia. samodzielny wydział do walki z bandytyzmem włączono do Departamentu III walki z podziemiem reakcyjnym. s. zauważył też. 19 H. Zwolniono także wiceministra Romana Romkowskiego odpowiedzialnego za pracę tych dwóch departamentów. na czele którego stanął Władysław Dworakowski.. Gomułkę o jego uwolnieniu z aresztu.. 3-51. Od wdzięcznego narodu oczekiwano za to "konstruktywnej" krytyki i zwiększenia wysiłku dla umocnienia tym razem już "praworządnego" systemu 18 komunistycznego . Pokusy i przestrogi. na polecenie Biura Politycznego powiadomił W. wyd. na czele którego stanął Władysław Wicha.kadr. politycznych i społecznych. Praktycznie za przewinienia resortu bezpieczeństwa pociągnięto 19 wówczas do odpowiedzialności tylko trzech ludzi . Aby uwiarygodnić "niewiedzę" Bierut polecił rozwiązać Departament X. s. Narada ta była poprzedzona posiedzeniem Biura Politycznego. 295 . szkolenia oraz Biuro ds. a w listopadzie tego roku aresztowano. departamenty . usnięto z resortu. że nic nie wiedzieli o tym co się w tych departamentach działo. Dekretem Rady Państwa PRL z dnia 7 grudnia 1954 r. rozwijając starą stalinowską tezę o zaostrzającej się walce klasowej i wynikającym z niej obowiązku czujności. Dominiczak. która odbyła się w październiku 1954 r. Organy bezpieczeństwa PRL. W miejsce MBP utworzono Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Bezpieczeństwa Publicznego oparta została na dotychczasowej strukturze MBP. Uchwałą Rady Ministrów z dnia 3 września 1955 r. Fejgina usunąć z pracy w MBP.na tym posiedzeniu B...oraz obietnicą przyjęcia do wiadomości istnienia społeczeństwa bynajmniej nie pochwalającego entuzjastycznie i bezkrytycznie dotychczasowej polityki partii w całości i w szczegółach. tłumacząc. utworzono też nową jednostkę . w której wprowadzono tylko pewne zmiany. połączono Departament III walki z podziemiem reakcyjnym i Departament V organizacji wyznaniowych. oraz Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. cyt. 18 XYZ. Dworakowski w dniu 14 grudnia 1954 r. Bierut wystąpił z dłuższym przemówieniem. Różańskiego w marcu 1954 roku zdjęto ze stanowiska. 113. Już wcześniej zlikwidowano X Departament. tylko jego dyrektora płk. dokonano krytyki działalności aparatu bezpieczeństwa. W 1955 r. ponadto IV Departament (który zajmował się przemysłem) i Inspektorat Wiejski połączono w jeden Departament IV do walki z wrogą działalnością w gospodarce narodowej. Struktura organizacyjna Komitetu ds. cyt. włączono wojskowe organy bezpieczeństwa do Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. wyd. na którym omawiano sytuację w MBP po ucieczce Józefa Światły . że prowokacja od dawna była metodą walki z ruchem rewolucyjnym. Departamentu Śledczego nie rozwiązał. zmiany organizacyjne objęły też wojskowe organy walki informacyjnej PRL. a jego dyrektora płk. Jeszcze latem 1954 r. Na centralnej naradzie aktywu partyjnego PZPR w dniach 29-30 listopada 1954 r.. Był nadal bardzo potrzebny. Szef Głównego Zarządu Informacji wszedł w skład tego Komitetu. rozwiązane zostało Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Były to więc zmiany raczej kosmetyczne.Departament IX techniki operacyjnej. Początkowo zarówno Radkiewicz jak i sam Bierut starali się wszystko zepchnąć na X Departament i Departament Śledczy MBP. które było w tym czasie skompromitowane przede wszystkim w audycjach Józefa Światły na falach Radia Wolna Europa. ze względu na brak właściwej agentury.. ponieważ nie rozpracowano Kościoła dogłębnie. aczkolwiek przyniosła pewne zmniejszenie represji. aby poprzez działania organów bezpieczeństwa doprowadzić do likwidacji zakonów w Polsce. były wicedyrektor Departamentu XI.) . 20 w skład której weszli: Ptasiński. a jego zastępcą został ppłk Stanisław Morawski. (. Sporo miejsca na tej naradzie poświęcono zakonom. powołano specjalną komisję. Aby zrealizować ten cel. Zamysł jego przyszłościowej likwidacji pozostał w mocy. z którym walka może być prowadzona tylko przy pomocy 20 Tamże.płk K. że "pracuje bez wiary w powodzenie". Do niebezpiecznych zaliczył pojawiający się tu i ówdzie "bunt" księży. Powołała się przy tym na przykłady historyczne (likwidacja zakonu jezuitów). atakuje politykę gospodarczą i postępowanie lokalnych działaczy w terenie". W czerwcu 1955 roku zwolniony został ze stanowiska dotychczasowy dyrektor tego departamentu . który nadal uważany był za głównego wroga.Ptasiński uznał to za dużą słabość całego pionu szóstego. której werbunek utrudnia niemożliwość dotarcia do tych instytucji. którym najłatwiej będzie dotrzeć do klasztorów. Powyższe próby zaostrzania walki z Kościołem i wskazywania nań jako niebezpiecznego wroga. aniżeli walka z całym Kościołem". że jest jeszcze wiele do zrobienia.W grudniu 1954 roku wraz z likwidacją MBP i powstaniem Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego nastąpiły pewne zmiany strukturalne w pionie walki z Kościołem. Płk Chmielewski omówił trudności w rozpracowywaniu zakonów. Dodał. Dodał. Istotne były wnioski. przez co w dalszym ciągu "pod przykrywką organizowanych uroczystości podnieca on negatywne nastroje. tj. którzy nie słuchają przełożonych wyznaczonych przez władze. które pracowały w różnych instytucjach państwowych. dlatego też zaproponował. s. 296 . Więckowski i Brystigerowa. Polecił założyć teczki operacyjne na każdy zakon oraz klasztor i przystąpić do intensywnego rozpracowywania. nie zmieniła jego zasadniczej postawy do Kościoła. Proponował.. Alster ostro skrytykował kierownictwo Departamentu VI zarzucając mu. ponieważ "jest to o wiele łatwiejsze. Jako przykład podał kurię katowicką całkowicie oddaną władzy po wysiedleniu biskupów z Adamskim na czele. 110-111.płk K. że "walka z wrogą działalnością kleru przerasta możliwości Departamentu VI". że bardzo zależy mu na rozpracowaniu "Skrytek". aby na agentów zwerbować żebraków. Więckowski. jakie podjęto na zakończenie narady. Dziemidok. że w kraju pojawił się dokument upoważniający księży i wiernych do niepodporządkowania się narzuconemu przez władze ordynariuszowi. Julia Brystigerowa zaproponowała. Dotychczasowy Departament XI przekształcono w Departament VI. Były dyrektor Departamentu VI . Jego miejsce zajął ppłk Dziemidok. Przyznał jednak. Pozostawiono go jednak nadal w tym pionie. Reforma aparatu bezpieczeństwa. że od czasu aresztowania prymasa Wyszyńskiego Kościół zaprzestał "nagminnej wrogiej działalności". Zastępca przewodniczącego Komitetu ds. dodał. Bezpieczeństwa . Na odprawie listopadowej 1955 roku dokonano oceny pracy pionu zajmującego się sprawami Kościoła. Był tylko jeden: "wzmożenie walki z Kościołem". Z ramienia kierownictwa Komitetu Bezpieczeństwa sprawy Kościoła podlegały Antoniemu Alsterowi byłemu kierownikowi organizacyjnemu KC PZPR. Więckowski stwierdził wówczas. zakonnic utajnionych przez Kościół. aby "ten problem" rozwiązywać przy pomocy wszystkich pozostałych departamentów Komitetu. 12 listopada 1957 r. miała umocnić jego pozycję w toczącej się walce o władzę między partią a bezpieką. braki i wypaczenia. zlikwidował wiele siatek 21 Por. że duch stalinizmu był wszechobecny "patronując odnowie".byłego wiceministra w MBP. zmuszono go nawet do odwołania swych wniosków. Do Sekretariatu KC wprowadzono Władysława Matwina i Jerzego Morawskiego. który domagał się wyraźnego określenia przyczyn wypaczeń i odpowiedzialności poszczególnych członków byłego kierownictwa MBP. usunięto z KC dwóch następnych byłych wiceministrów w MBP . że referat Bieruta go nie zadowolił. Również dopiero w 1957 r. obradowało III Plenum KC PZPR. którzy jednak otrzymali wyroki dopiero w 1957 r. odpowiedzialnego z ramienia Biura Politycznego za działalność aparatu bezpieczeństwa. Nawet sam Bierut zrewidował swą tezę o zaostrzaniu się walki klasowej i postulował ograniczenie represyjnych funkcji państwa ludowego. Fejgin na 12 lat więzienia. które obradowało w dniach 15-16 lipca 1955 r. izolował najbardziej reakcyjne elementy kleru. 297 . J. stosowanie niedopuszczalnych i karygodnych metod w śledztwie i w pracy agenturalnej oraz częste aresztowanie niewinnych osób. Trybuna Ludu . a zwłaszcza wyraźnego rozliczenia Jakuba Bermana. która tymczasem coraz bardziej się rozkręcała. nie mogą przekreślić. Mimo to jednak III Plenum odwołało ze składu KC i wykluczyło z partii Romana Romkowskiego . że "błędy. W dniach 21-24 stycznia 1955 r. Na IV Plenum KC PZPR. Następnie pociągnięto do odpowiedzialności karnej kilku wyższych funkcjonariuszy byłego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. 21 maja 1957 r. Radkiewicza i M. Zasadniczy kierunek uderzeń we wroga był słuszny i doprowadził do rozbicia podziemia zbrojnego i mikołajczykowskiego PSL. 22 Por. jaki organy bezpieczeństwa osiągnęły w ciągu 10 lat wytężonej i ofiarnej walki z wrogami Polski Ludowej. Różański na 15 lat więzienia. Zarzucano aparatowi bezpieczeństwa wyłamywanie się spod kontroli instancji partyjnych. S.aparatu bezpieczeństwa. Bermana.: R. Romkowski skazany został na 15 lat więzienia. które dokonało analizy wypaczeń i nadużyć w organach bezpieczeństwa. Kiedy czyta się dokumenty z tego okresu ukierunkowujące pracę aparatu bezpieczeństwa ma się wrażenie. wyroki więzienia otrzymali również niektórzy oficerowie śledczy MBP (Dusza i Chimczuk) 21. Z funkcji sekretarza KC zwolniono Władysława Dworakowskiego w związku z mianowaniem go na stanowisko przewodniczącego Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Mietkowskiego 22 . na IX Plenum KC PZPR (które obradowało w dniach 15-18 maja) podjęto uchwałę o wykluczeniu z partii J. zaś A.Mieczysława Mietkowskiego i Konrada Świetlika. Najbardziej konsekwentne stanowisko zajął zastępca członka KC Bolesław Rumiński. Po III Plenum KC PZPR do dyskusji na temat wypaczeń w życiu społecznopolitycznym zaczęła włączać się prasa. Rumiński domagał się wyciągnięcia konsekwencji wobec osób winnych łamania praworządności. Ocena pracy resortu dokonana na III plenum KC PZPR w styczniu 1955 roku stwierdzała. ani umniejszyć dużego i chlubnego dorobku. Stanowisko Rumińskiego zostało przez większość członków KC uznane jako "nieodpowiedzialne" i "zbyt daleko idące". B. Stwierdził nawet. Trybuna Ludu . ingerencję w różne dziedziny życia społeczno-politycznego i gospodarczego. Dominiczak. 7) chłopów. w gmachu Komitetu ds. ale nie niszczyć dokumentacji.. Po styczniowym plenum KC PZPR w 1955 roku.. które wypowiadały się negatywnie o referendum z czerwca 1946 r.Dworakowski stwierdził.) Kartoteka MBP liczyła w roku 1954 około 10 milionów osób zaliczonych do "wrogów klasowych" lub podejrzanych o wrogą działalność (.. (. Nadal główną bronią miała być rozbudowywana na szeroką skalę agentura. 6) grupy osób. cyt. przesłuchania. 2) szeregowych członków PSL i aktyw PSL do szczebla gmin zamieszkały na wsi. ale także pracownikiem partyjnym postawionym przez partię na szczególnie odpowiedzialnym posterunku pracy. 4) osoby. Z wymienionych grup.. sabotażystach. rozpracowywania.. "Sokół" itd. które Komitet ds. 298 . obszarnicy. byłych obszarnikach i innych wrogich elementach"..) . reakcyjnym klerze. podziemie. którzy wykazywali opór w dostawach obowiązkowych. szpiedzy itd. 115.). zdjęto odium wroga. 24 mimo pewnego zawężenia. które nie subskrybowały pożyczki narodowej. że zmniejsza się waga i wymiar gatunku bezpieczeństwa publicznego w ochronie zdobyczy państwa ludowego. zwłaszcza przy werbunku 23 agentów . 3) osoby. Jeszcze 30 grudnia 1955 r. 6) osoby przesiedlone w ramach akcji "Wisła".). 5) repatriantów ze Wschodu. Były jeszcze inne grupy osób. lecz ją zachować do dalszego ewentualnego użytku. które pod przymusem podpisały volkslistę. kapitaliści. rewizjonistach. Bezpieczeństwa uroczyście udekorowano wysokimi odznaczeniami państwowymi doradców radzieckich pracujących w aparacie 23 H. Do grup tych zaliczono: 1) szeregowych żołnierzy AK. Bezpieczeństwa rozkazał "zdjąć z ewidencji". po wycofaniu i zniszczeniu dokumentacji.. s. i wyborach do sejmu w styczniu 1947 roku. 5) osoby. kułakach.. Tak więc w dalszym ciągu do "wrogów klasowych" czy "elementów wrogich". 24 Tamże.. 116. kułactwo. NSZ. terrorystach.. zaliczano jeszcze wiele grup społeczeństwa. 4) szeregowych i podoficerów "armii Władysława Andersa". W połowie 1955 roku postanowiono skreślić z listy wrogów klasowych i wyeliminować z kartotek następujące grupy osób: 1) szeregowych członków przedwojennych organizacji ("Strzelec". Nowy szef resortu . że nowe ustawienie organów bezpieczeństwa i zmiany ich funkcji nie oznaczają bynajmniej. że nadal istniał wyrafinowany wróg. by "móc się przeciwstawić nowej taktyce wroga przechodzącego do coraz bardziej wyrafinowanych i zamaskowanych metod antypaństwowej działalności. wyd. s. NOW i innych ugrupowań zbrojnych. członkach nielegalnych organizacji. Z treści obrad wynikało. demaskowania itp. (. z wyjątkiem członków Stronnictwa Narodowego i Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). 3) szeregowych członków przedwojennych partii politycznych. skoncentrować uwagę na szpiegach. Dalej podkreślano. W podjętej na zakończenie obrad uchwale jako naczelne zadanie postawiono sprawę przebudowy pracy agenturalno-operacyjnej w takim zakresie. Organy bezpieczeństwa PRL.szpiegowskich". wrogi kler. że każdy funkcjonariusz bezpieczeństwa musi czuć się nie tylko urzędnikiem państwowym. działali sabotażyści. tajne zdjęcia (aresztowania). Warto dodać. 2) pracowników przedwojennego więziennictwa do stopnia przodownika włącznie. które nie podpisały Apelu Sztokholmskiego. dywersanci. że w pracy operacyjnej urzędów bezpieczeństwa nadal dopuszczano kombinacje operacyjne. ZWZ. nowa narada aktywu kierowniczego resortu bezpieczeństwa odbyta w kwietniu 1955 roku żywo przypominała narady z przełomu lat 1949/1950. dywersantach. bezpieczeństwa PRL, którzy faktycznie w dużej mierze sterowali tymi organami w najgorszym okresie epoki stalinowskiej. 6.2. Załamanie się systemu stalinowskiego w PRL W 1955 r. kroki podejmowane przez partię okazały się niewystarczające z punktu widzenia potrzeb jej walki z dominacją aparatu bezpieczeństwa i dotychczasowego kierownictwa partyjnego, które swą władzę głównie na tym aparacie opierało. Nowe uchwały i decyzje statutowych władz partyjnych były wprowadzane w życie w sposób powolny, opieszały i niekonsekwentny. Najlepszym tego dowodem był wydany jeszcze w lipcu 1955 r. wyrok w procesie W. Lechowicza. M. Spychalski nadal przebywał w areszcie. W tym czasie niektórzy członkowie aktywu politycznego PZPR związani ze starym stalinowskim systemem wykazywali już pewną zdolność przewidywania. Dowodem tego może być rozpoczęcie w marcu 1955 r. działalności Klubu Krzywego Koła, a następnie innych klubów inteligencji. Historyk Władysław Ważniewski, który badał archiwa partyjne zanim jeszcze znaczna ich część została w 1989 roku zniszczona, pisze na temat Klubu Krzywego Koła: (...) Powstał on za wiedzą i przy poparciu ówczesnego dyrektora Departamentu Politycznego Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego (był to Departament III, który zajmował się walką z podziemiem - przyp. J. K.) Julii Brystygier. W grudniu założyciele klubu sformułowali na piśmie swój program i przesłali go na ręce członka Biura Politycznego KC PZPR Jakuba Bermana oraz kierownika Wydziału Propagandy KC PZPR Jerzego Morawskiego. W ten sposób klub dążył do zalegalizowania swej działalności. W burzliwym okresie przemian 1956 r. klub szybko się rozwijał i skupiał już około 300 osób. Najliczniejszą grupę stanowili dziennikarze, literaci i publicyści, a także przedstawiciele nauki (socjologowie), prawnicy, ekonomiści, plastycy, studenci UW. Ton polityczny nadawali klubowi zawiedzeni działacze o różnym rodowodzie społeczno-politycznym, opozycyjnie nastawieni do władzy ludowej. Wśród nich byli: January Grzędziński z powojennej tzw. "lewicy sanacyjnej", Szymon Szechter z KPZU, Jan Józef Lipski (AK), Jerzy Duracz (GL), Jan Frey-Bielecki (po wojnie w resorcie bezpieczeństwa), Lech Beynar - Paweł Jasienica (...), Leszek Kołakowski - filozof okresu "kultu jednostki". Funkcje prezesów klubu pełnili kolejno: Stefan Król, Jan Strzelecki, Jan Józef Lipski, Aleksander Małachowski, Paweł Jasienica. Podczas organizowanych zebrań formułowano krytyczne uwagi pod adresem władz PRL oraz podejmowano odpowiednie rezolucje. Niekiedy zebrania przekształcały się w wiece. Klub został formalnie rozwiązany decyzją władz państwowych w 1962 r. Środowisko to jednak funkcjonowało nadal, stając się przede wszystkim oparciem 25 intelektualnym i moralnym dla innych klubów . Środowiska narodowe zwracały uwagę na wpływy wolnomularskie w Klubie Krzywego Koła. Świadczyć o nich może osoba J. J. Lipskiego, który 18 lutego 1961 r. 26 (a więc jeszcze w okresie działania Klubu) został przyjęty do loży Kopernik . 25 W. Ważniewski, Zarys Historii Polski Ludowej (1944-1983), Warszawa 1986, s. 106-107. 26 Por. L. Hass, Masoneria polska XX wieku, Losy, Loże, Ludzie, Warszawa 1996, s. 212. 299 21 sierpnia 1955 r. Nowa Kulturaopublikowała Poemat dla dorosłychAdama Ważyka (dotychczasowego czołowego stalinowskiego poety), zawierający totalną krytykę stalinowskiego zakłamania. Za opublikowanie tego utworu usunięty ze stanowiska został redaktor naczelny Nowej KulturyPaweł Hofman. Nie pomogło to jednak na długo. Już w kilka miesięcy potem coraz bardziej ostre artykuły krytykujące błędy i wypaczenia , publikuje nie tylko Nowa Kultura , ale również inne czasopisma, a zwłaszcza tygodnik Po prostu (którego redaktorem był m. in. J. J. Lipski). Na dalsze zmiany w Polsce wywarła istotny wpływ sytuacja międzynarodowa. W Związku Radzieckim przebiegał proces destalinizacji, zaś w stosunkach międzynarodowych nastąpiło odprężenie, zapoczątkowane na konferencji szefów rządów USA, ZSRR, Francji i Wielkiej Brytanii, która odbyła się w dniach 18-23 lipca 1955 r. w Genewie, kładąc kres pierwszemu okresowi zimnej wojny . W tym też czasie miały miejsce liczne metamorfozy byłych stalinowców, którzy zamieniali się szybko w liberałów . Literaci, którzy jeszcze w okresie wojny współpracowali z radzieckimi władzami okupacyjnymi we Lwowie - Aleksander Wat, Mieczysław Jastrun, Adam Ważyk, czy Stanisław Jerzy Lec, jak również tacy, którzy wspólnie z nimi utrwalali system stalinowski w PRL - Antoni Słonimski, Witold Wirpsza, Anna Kamieńska, Arnold Słucki, Wiktor Woroszylski, Witold Dąbrowski, Kazimierz i Marian Brandysowie i inni, teraz zamieniają się w światłych liberałów27. Analogiczne przemiany stalinowskich działaczy w liberałów miały miejsce wśród naukowców, dziennikarzy jak również przedstawicieli innych zawodów twórczych, nie mówiąc już o zawodowych działaczach politycznych. Były one czasem wywołane rzeczywistą zmianą przekonań, czasem oportunizmem, czasem zaś instrukcjami przesłanymi z odpowiednich ośrodków wojny psychologicznej, lub wręcz obcych wywiadów. Jako szczególnie ciekawy przykład metamorfozy politycznej człowieka związanego z ośrodkami walki informacyjnej, można przytoczyć przykład profesora Seweryna Bialera. Według relacji podanej w jego broszurze wydanej na Zachodzie, miał on 15 lat, gdy w 1942 r. wstąpił do organizacji komunistycznej działającej konspiracyjnie w Łodzi. Mimo, że dostał się w ręce hitlerowców i od lipca 1944 r. do maja 1945 r. przebywał w obozach koncentracyjnych (Oświęcim i Friedland) - ocalał. Zaraz po wyzwoleniu zgłosił się do władz komunistycznych w Polsce i wtedy, mimo młodego wieku (urodził się 3 listopada 1926 r.), stosunkowo krótkiego stażu politycznego (1942-1944 r.) i jak na kryteria stosowane przez komunistów - dość podejrzanego życiorysu (według ówczesnych standardów ubeckich jego ocalenie powinno być przez władze bezpieczeństwa rutynowo ocenione jako bardzo podejrzane), rozpoczęła się jego błyskawiczna, wspaniała kariera. W okresie od maja 1945 r. do czerwca 1951 r. S. Bialer był kierownikiem wydziału politycznego Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej w Słupsku, następnie kierownikiem wydziału politycznego Komendy Głównej Milicji Obywatelskiej w Warszawie i zajmował inne kierownicze stanowiska polityczne w MO. Niewidzialna ręka (czy nie ta sama, która uratowała go wówczas, gdy znajdował się w rękach hitlerowskich?) torowała mu drogę do wysokich stanowisk. 27 Por. B. Urbankowski, Czerwona msza albo uśmiech Stalina, Warszawa 1995. 300 Mimo, że jak wynika z jego życiorysu, nie miał wcześniej nawet czasu ani możliwości, aby ukończyć normalną szkołę średnią, nie mówiąc już o wyższych studiach z prawdziwego zdarzenia, rozpoczął karierę polityczno-naukową. W okresie od czerwca 1951 r. do 31 stycznia 1956 r. działał najpierw jako aktywista partyjny Komitetu Centralnego PZPR, pracował w Wydziale Propagandy KC PZPR i był lektorem KC, następnie odbył studia partyjne (bardzo uproszczone) i został I sekretarzem Komitetu PZPR przy Instytucie Nauk Społecznych w Wyższej Szkole Marksizmu-Leninizmu przy KC PZPR, wreszcie został profesorem wspomnianego Instytutu. Był też doradcą Trybuny Ludu , ponadto redagował Zeszyty TeoretycznoPolityczne , współpracował z Nowymi Drogami , Ekonomistąi innymi pismami partyjnymi i naukowymi . Został też pracownikiem naukowym Zakładu Nauk Ekonomicznych Polskiej Akademii Nauk. Był również współautorem podręczników szkolenia partyjnego i innych publikacji partyjnych i naukowych . Wchodził w skład delegacji KC PZPR udających się do Moskwy, Leningradu, Berlina i innych miast. Posiadał szereg odznaczeń państwowych28. Pod koniec stycznia 1956 r. przekroczył granicę Berlina Zachodniego, a następnie opublikował w wydawnictwie Wolnej Europy swe wspomnienia; stwierdził w nich m.in.: Kiedy w końcu stycznia 1956 r. zerwałem raz na zawsze z komunizmem i przekraczałem granicę zachodniego Berlina, wiedziałem, że przekreślam w ten sposób całe swoje dotychczasowe życie. (...) Miałem 15 lat w chwili kiedy w r. 1942 wstąpiłem do podziemnej organizacji komunistycznej w Łodzi. Byłem wychowany przez Partię i sam wychowałem innych w wierności do Partii. Kilka tysięcy aktywistów PZPR z Warszawy, Łodzi, Wrocławia, Bydgoszczy, Kielc i innych miast zna mnie z odczytów i odpraw, gdzie występowałem jako lektor KC Partii. Czytelnicy pism partyjnych znają mnie dobrze z moich artykułów. (...) Im wszystkim należy się ode mnie wyjaśnienie: dlaczego zerwałem z Partią? (...) Wiedzą oni dobrze, że nie poszedłem na Zachód, aby szukać tam stanowiska i kariery, bo to wszystko zapewniała mi właśnie Partia, to stało przede mną otworem w Polsce. Miałem 19 lat, kiedy tuż po wojnie zostałem naczelnikiem wydziału politycznego Centrum Wyszkolenia Milicji Obywatelskiej. Od tego czasu awansowałem szybko. W chwili kiedy opuszczałem Kraj, należałem do grupy Centralnego Aktywu Partyjnego i cieszyłem się zaufaniem kierownictwa Partii. I właśnie z tytułu zajmowanych stanowisk, z tytułu tych zadań które mi powierzono miałem dostęp do materiałów i dokumentów, które są często niedostępne nawet dla większości aktywu partyjnego, nie mówiąc już o dołach Partii i społeczeństwie. W ten sposób poznawałem stopniowo prawdę. W ten sposób odkrywałem coraz więcej fałszu, coraz więcej zła. Długo, bardzo długo, myślałem, że nędza, marnotrawstwo, terror, kłamstwo, że to wszystko jest nieuniknioną ceną, którą każda rewolucja płacić musi za postęp. Działając wiele lat w Partii, poznałem jednak dokładnie system pracy partyjnej, system rządzenia krajem i przekonałem się, że jest to system antydemokratyczny, że jest to system, który 29 bez nędzy, bez marnotrawstwa i bez kłamstwa istnieć nie może . Wywody S. Bialera na temat motywów jego decyzji zerwania z komunizmem nie są w pełni przekonujące. W tym właśnie czasie, gdy postanowił on uciec na Zachód, 28 Por. S. Bialer, Wybrałem prawdę, Wydawnictwo Wolnej Europy, s. 2. 29 Tamże, s. 3. 301 Finlandii i Włoch . PZPR.17 kwietnia 1956 r. że nie mógł po zakończeniu Zjazdu wrócić do Polski i w dniu 12 marca 1956 r. który obradował w Moskwie w dniach 14-25 lutego 1956 r. który dopiero później został wydany jako wewnętrzny materiał partyjny. Na ten Zjazd udała się delegacja PZPR z Bierutem na czele.dokonał oceny radzieckich doświadczeń w budownictwie socjalistycznym. Jeżeli zaś chodzi o rezygnację z kariery. Bieruta. zostało opublikowane oświadczenie podpisane przez 5 partii komunistycznych . przeznaczony dla pierwszych sekretarzy wojewódzkich.KPZR. Bialer pracując w pionie politycznym MO). in. S. Łączyło się z tym rozliczanie niektórych przedstawicieli aparatu przemocy (z którym przez kilka lat związany był właśnie S. Wkrótce po Zjeździe . ujawnił i potępił zjawisko tzw. Na XX Zjeździe KPZR N. w dniu 19 lutego 1956 r. Zasadnicze znaczenie dla dalszego rozwoju sytuacji miał XX Zjazd KPZR. zmarł w Moskwie (krążyły nawet w związku z tym plotki.uznające niesłuszność rozwiązania KPP przez III Międzynarodówkę i rehabilitujące przywódców KPP. przedstawiła swoje pierwsze. Toczyła się bowiem wówczas ostra walka frakcyjna o władzę. opublikowana została decyzja ośmiu partii o rozwiązaniu Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych. XX Zjazd KPZR . O kulcie jednostki i jego następstwach . który w USA zrobił wspaniałą karierę jako ekspert do spraw komunizmu.w obozie komunistycznym dokonywały się pewne pozytywne przemiany. Referat ten wygłoszony na zamkniętej sesji Zjazdu . zmieniało się z komunistówstalinowców w gorących zwolenników demokracji. związane m. w którym Bialer i wielu jemu podobnych. jakoby towarzysze w Moskwie pomogli umrzeć towarzyszowi Bierutowi).wywołał duże poruszenie. kultu jednostki. to przeczy temu dalszy los Bialera. Nasuwa się pytanie: czy przypadek Bialera nie był w pewnym stopniu analogiczny jak przypadek Światły (mimo. Chruszczow wygłosił swój słynny referat pt. w którym dokonał zasadniczej krytyki stalinizmu i zbrodni. a zachodnie ośrodki walki informacyjnej starały się wykorzystać sytuację do destabilizacji systemu totalitarnego i osłabienia obozu komunistycznego. a w 1988 r. był niewątpliwie przełomowy w historii Polski i całego obozu komunistycznego. że ten drugi nie zrobił po ucieczce tak wspaniałej kariery na Zachodzie jak pierwszy)? Okres. do których doprowadził system stworzony przez J.według oficjalnego komunikatu . poruszył on bardzo B. z likwidacją dominującej roli aparatu bezpieczeństwa nad którym kontrolę odzyskiwała partia.Dukakisa. członków KC i ich zastępców. Delegacja KC PZPR po powrocie z XX Zjazdu KPZR do Warszawy na naradzie centralnego aktywu partyjnego w dniu 2 marca 1956 r. uchwalił zasady pokojowego współistnienia krajów o różnych ustrojach społecznych oraz przyjął tezę o możliwości pokojowego przechodzenia krajów kapitalistycznych do socjalizmu. Podczas trwania XX Zjazdu KPZR. in. 302 . wstępne informacje ze Zjazdu. m. oraz komunistyczne partie Bułgarii. Nie był jeszcze wówczas znany działaczom (poza członkami delegacji na XX Zjazd) tekst referatu Chruszczowa. ta zaś odchodziła od systemu masowych represji stosowanych wobec bardzo szerokich kręgów społeczeństwa. Stalina. Jak wspominaliśmy wyżej tekst ten przedostał się na Zachód prawdopodobnie za sprawą wywiadu izraelskiego. który poczuł się tak źle. podczas wyborów prezydenckich był czołowym doradcą demokratycznego kandydata na prezydenta . likwidacji przerostów administracji (kwestionowano potrzebę istnienia w Polsce 37 ministerstw i ponad 300 centralnych zarządów). W kwietniu podano do publicznej wiadomości fakt zwolnienia z więzienia generałów Stefana Mossora. Domagano się dialogu przedstawicieli władzy ze społeczeństwem. Spośród członków najwyższego kierownictwa politycznego grupę puławską wspierali R. który w kuluarowych rozmowach poruszył problem żydowski. E.. Stanisława Tatara oraz Szczęsnego Dobrowolskiego . krytykowano lakiernictwow propagandzie. 144. natomiast natolińczyków popierały ośrodki radzieckie.puławska i natolińska. Tę działalność publikatorów grupa puławska usiłowała wykorzystać na swoją korzyść. Puławianie byli popierani przez zachodnie ośrodki walki informacyjnej przede wszystkim reklamowało ich Radio Wolna Europa. W związku z tym zaczęło narastać napięcie społeczne . W tygodnikach społeczno-kulturalnych .Wkrótce po śmierci Bieruta zebrało się w dniu 20 marca 1956 r.. że w ZSRR jest 2% Żydów więc i w ministerstwach. Torańska. Sejm uchwalił amnestię. 143-144. Oni. Prasa podejmuje problem rehabilitacji osób niewinnie skazanych. żądano wyciągnięcia konsekwencji w stosunku do kadr kierowniczych. ponoszących odpowiedzialność za wypaczenia w życiu politycznym. natomiast natolińczyków popierał Aleksander Zawadzki i Konstanty Rokossowski. 30 Por. stwierdził przy tym. jest też po dwa procent. weryfikacji niesprawiedliwych ocen byłych żołnierzy AK. powołania samorządów robotniczych.zwłaszcza w dużych ośrodkach przemysłowych. Ochab i A. 303 . Wywołało to zaniepokojenie wśród członków polskiego kierownictwa pochodzenia żydowskiego30. J. druga zaś nazwę swą wzięła od miejsca zebrań w Natolinie.) Sprawa narodowościowa wypłynęła.byłego oficera AL. Jerzego Kirchmayera. Wszystko to rozbudziło nadzieje społeczeństwa na istotne zmiany. kiedy z sali przedstawiono 31 kandydaturę Zambrowskiego . (. Podczas tego Plenum zarysowały się w łonie KC PZPR dwie przeciwstawne grupy . BCh i polskich formacji na Zachodzie. w Trybunie Luduzaczęły się ukazywać coraz ostrzejsze w tonie artykuły o kulcie jednostkii jego zgubnych następstwach. W samej Polsce głównym atutem puławian był ich wpływ na publikatory. W dniu 27 kwietnia 1956 r. Przeglądzie Kulturalnymi Nowej Kulturze . na uniwersytecie itd. s.zwłaszcza w Po prostu . które na stanowisko I sekretarza KC wybrało Edwarda Ochaba. Cyrankiewicz. VI Plenum KC PZPR. Rapacki. Wysuwane są postulaty podniesienia roli Sejmu. rad narodowych. Na tym Plenum był obecny N. 31 Tamże. że kilku jej członków mieszkało przy ulicy Puławskiej w Warszawie. Zambrowski. a tymczasem aparat władzy w swej masie nie okazywał wielkiej chęci realizacji nowej polityki partii. s. Od marca 1956 r.ukazują się w tym czasie publikacje poddające ostrej krytyce różne dziedziny życia społecznego. Równocześnie w kierownictwie partyjnym toczyła się walka grupy puławskiej i natolińskiej. T. Londyn 1985. Chruszczow. z której skorzystało prawie 36 tysięcy ludzi. Pierwsza z nich wzięła nazwę stąd. Gdy na VI Plenum przystąpiono do wyborów członków sekretariatu doszło do kontrowersji. społecznym i gospodarczym. zmniejszono godziny nadliczbowe. że proces demokratyzacji przebiega powoli. że należy anulować uchwałę III Plenum z listopada 1949 r. która dotyczy zarzutu agenturalnej działalności prowadzonej rzekomo przez Gomułkę. podkreślając niewłaściwą postawę władz partyjnych i państwowych wobec robotników. podniesiono podatki od wynagrodzeń przodownikom pracy. Odpowiedzialnością za uwięzienie Gomułki obciążył Bermana. wyd. aby zaprosić Gomułkę na plenum i wysłuchać jego opinii na temat problemów kraju i partii. wskazywała na ich przyczyny ekonomiczne i społeczno-polityczne. stwierdził też. Również Bolesław Rumiński uzasadniał potrzebę rozliczenia ludzi na wysokich stanowiskach. Podczas obrad VII Plenum wiele uwagi poświęcano krytycznej analizie polityki kadrowej. o jej bezwzględne przestrzeganie. Cyrankiewicza. stwierdził on w swym wystąpieniu m. Polemizował z twierdzeniem jakoby krytyka poszczególnych członków kierownictwa miała prowadzić do zachwiania jedności partii. zginęło kilkadziesiąt osób. Do przywracania porządku użyto wojska. którzy podjęli temat zajść w Poznaniu. Na tym tle wzrosło niezadowolenie robotników. Odpowiadając na wezwania do jedności partii. cyt. przyjęto tezę o agenturalnym i dywersyjnym charakterze wydarzeń. a nawet znacznej części członków PZPR. powiedział: «Nie może być jednak mowy o jedności partii za wszelką cenę bez usunięcia od kierownictwa ludzi. to bitwy tej nie wygramy. Nazajutrz po tych wydarzeniach zarówno w prasie jak i w oficjalnym wystąpieniu premiera J.zniesiono progresję w płacach akordowych. in. formułowane przez niektórych członków jej kierownictwa. że warunkiem umacniania praworządności i demokracji musi być wyciągnięcie wniosków wobec osób. Ochab poinformował Plenum o rozmowach prowadzonych z Gomułką. Zambrowskiego i Mazura. na tym tle doszło do ostrego starcia między natolińczykami i puławianami. Zdecydowana większość dyskutantów. 304 . Na tym Plenum doszło do ostrego starcia między grupą puławską i natolińską. Sformułował wniosek. dokąd nie poczynimy szeregu zmian personalnych . Minca. że w niczym nie zmieniamy naszego stosunku do odchylenia prawicowo-nacjonalistycznego .: Jeżeli bijemy się o praworządność. 87. ale tylko w tej części. W napiętej atmosferze zebrało się VII Plenum KC PZPR. a kilkaset zostało rannych. które pogorszyły sytuację materialną robotników . a w Poznaniu doszło w dniach 28-29 czerwca 1956 r.W tej sytuacji władze podjęły decyzje gospodarcze.. że wypadki poznańskie były inspirowane przez siły antysocjalistyczne. Wykazywał. podkreślił jednak.. nie tylko do strajku i demonstracji ulicznych ale również do krwawych zajść.od 18 do 28 lipca 1956 r. Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). które w poprzednim okresie dopuściły się naruszenia podstawowych zasad ustroju socjalistycznego. które obradowało przez 11 dni . Wiktor Kłosiewicz domagał się wyprowadzenia z Biura Politycznego Radkiewicza i Bermana oraz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej wiceministra MBP Romana Romkowskiego i szefa X Departamentu MBP Anatola Fejgina. Ważniewski. Również Mieczysław Moczar poruszył sprawy personalne. w trakcie których tłum atakował więzienie i Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Nie trafiło to jednak do przekonania zdecydowanej większości społeczeństwa. Wykazywał. s. stwierdzono. że dopiero pod 32 W. Kliszkę i Spychalskiego. 32 którzy stracili kredyt zaufania w partii i w klasie robotniczej» . czasopismach. 90.. lecz o regulację narodowościową o charakterze antysemickim. 88. Michalina Tatarkówna. że w Biurze Politycznym też są antysemici" . który uznał. który zarzucił Kazimierzowi Witaszewskiemu jako szefowi GZP WP antysemicką czystkę w wojsku. rozpętując ją na cały świat. W ogóle głosy rozliczeniowe spotkały się z ostrą i szeroką repliką na plenum. którzy twierdzili. Podobnie. Wystąpienie to spotkało się z ostrym potępieniem dużej części członków KC głównie z grupy puławskiej. Nie można więc tu mówić konkludował Nowak . Były nawet pogróżki pod ich adresem. "Rozrabia się. Zwrócił uwagę na bezpodstawność i szkodliwość rozpętania propagandowej kampanii na cały świat wokół sprawy rzekomego antysemityzmu w Polsce Ludowej. Ostro też polemizował z poglądem. o preferowaniu ludzi pochodzenia żydowskiego w awansach. Zresztą wokół tej kwestii środki masowego przekazu. s. że w całej akcji rozliczeniowej nie chodzi o klasowe i partyjne wyciągnięcie konsekwencji za konkretne błędy i wypaczenia. wyrażanym przez niektórych towarzyszy. Kiedy był kierownikiem Wydziału Kadr KC dokonał łącznie z ówczesnym szefem GZP Marianem Naszkowskim analizy kadr w WP i okazało się wówczas. łącznie z Bermanem. Np. było w MSZ. wyjazdach 35 zagranicznych .mówił Nowak. podkreślając. łącznie z organami partyjnymi «Trybuną Ludu» i «Nowymi Drogami». Mincem i Zambrowskim. otrzymywaniu mieszkań. gdzie wszyscy dyrektorzy i wicedyrektorzy departamentów także byli pochodzenia żydowskiego. 88. prowadziły szeroką kampanię już od wiosny 1956 r. 34 Por. I sekretarz KW PZPR w Łodzi. s. wykluczającą go z władz partyjnych. że Gomułce trzeba nie tylko przywrócić członkostwo partii ale również i członkostwo KC i anulować uchwałę III Plenum z listopada 1949 r. łącznie z «Trybuną Ludu» i «Nowymi Drogami».) ostrzegała: «Opamiętajcie się Towarzysze. s. że wszyscy prawie pracownicy GZP i Prokuratury Wojskowej byli pochodzenia żydowskiego. tamże. którzy domagali się ukarania Bermana. (.). lecz odwrotnie. Rozliczeniowe wystąpienia członków KC spotkały się z ostrym protestem większości dyskutantów. Szerzej do tego problemu ustosunkował się Zenon Nowak.. Fejgina i Romkowskiego33. Wiele miejsca zajęła sprawa powrotu Władysława Gomułki do czynnego życia politycznego. iż jest to sprawa sztucznie wyolbrzymiona w środkach masowej informacji.. 35 Tamże. tamże. Nienormalna była sytuacja też w aparacie MBP. Wiele emocji na tym plenum wywołał problem antysemityzmu. uznało ten fakt za nienormalny. że wprowadzenie Gomułki doprowadzić może do wzrostu nastrojów antyradzieckich oraz z poglądem wyrażonym 34 przez Jędrychowskiego. Wątek ten rozpoczął Janusz Zarzycki. przy równoczesnym inspirowaniu publikatorów nie tylko krajowych ale również zagranicznych. że trzeba szanować godność narodową Polaków. W związku z tym całe Biuro Polityczne. Postawiono nawet zarzut antysemityzmu tym członkom KC..presją opinii publicznej i naciskiem aktywu terenowego odwołano Radkiewicza z Biura Politycznego oraz aresztowano Różańskiego. na uczelniach. Zambrowskiego i Minca. choć nie w takim już stopniu. W podobnym jak Zenon Nowak duchu przemawiał też Konstanty Rokossowski. bo nas jest więcej i my 33 Por. przypomniała pogrom kielecki (4 lipca 1946 r. (. w wydawnictwach. że Gomułka to sztandar reakcji .o antysemityzmie. Zaś Michalina Tatarkówna.)Rumiński wyraził zdanie. 305 .. W tym miejscu trzeba przypomnieć. Warszawa 1982.przeciwko wam wystąpimy i tak doprowadzimy. Romana Nowaka i Adama Rapackiego. co dało im od razu przewagę nad natolińczykami. Instynkt 36 W. Na zastępców członków Biura Politycznego wybrano Stefana Jędrychowskiego i Eugeniusza Stawińskiego. co też zostało zrealizowane. że rzeczywiście klasa robotnicza przeciwko takim obrońcom wrogim jak wy wystąpi (. Na VII Plenum anulowano uchwałę III Plenum KC z listopada 1949 r. Natolińczycy nie mieli wpływu na publikatory nie mogli więc prowadzić kontrpropagandy. informacje z VII Plenum uzyskało niemal natychmiast . aby wbrew polityce Chruszczowa utrzymać się u władzy (niektórzy nawet już zaczęli przeorientowywać się na Zachód). co w tej sprawie powie partia». Natomiast puławianie nie zawahali się wykorzystywać polskich uczuć patriotycznych w aspekcie antysowieckim. natomiast powołano do niego Edwarda Gierka. Wyrzucimy tutaj kilkunastu ludzi i zobaczymy.. by się odważyć na konsekwentne i śmiałe wygrywanie polskich uczuć narodowych. a teraz nie chcieli być nadal zależni od ZSRR. Stanowiło to zdecydowane zwycięstwo grupy puławskiej i jej sympatyków. Walka informacyjna toczyła się w tym czasie w Polsce między grupą ludzi. zaś do Sekretariatu KC powołano Witolda Jarosińskiego. s. Źródła i charakter kryzysów w Polsce. a zdeklarowanych rzeczników odnowy przedstawiano jako stalinowców. puławianie rozpoczęli ostrą kampanię propagandową w krajowych publikatorach.wbrew panującym w PZPR zwyczajom. nie zmieniono natomiast stosunku do tzw. 306 . która swe nadzieje wiązała z poparciem nowej ekipy rządzącej na Kremlu ta grupa próbowała nieśmiało wygrywać problemy narodowe w kontekście antyżydowskim. która walkę prowadzi. kto jest ta grupa. jednak tylko w części dotyczącej zarzutu o agenturalnej działalności Gomułki. uznali więc. najczęściej oskarżano ich o antysemityzm. Natychmiast po zakończeniu VII Plenum (z którego pełnego sprawozdania nigdy nie opublikowano . Przez następne miesiące środki masowego przekazu całą winę za «błędy i wypaczenia» przerzucały na Związek Radziecki. a drugą grupą. celem tej kampanii było zdyskredytowanie natolińczyków (którzy domagali się na plenum rozliczenia ludzi odpowiedzialnych za błędy i wypaczeniaoraz zmiany polityki kadrowej. 15.. 36 przeciwników suwerenności narodowej i demokracji . oraz inspirowanie publikatorów zagranicznych (np. Kliszki i Spychalskiego. W pewnym momencie Bolesław Piasecki wystąpił po stronie natolińczyków publikując w prasie paxowskiej swój słynny artykuł pt.i upowszechniło .Radio Wolna Europa). Z Biura Politycznego odwołano J. odchylenia prawicowonacjonalistycznego. preferującej osoby pochodzenia żydowskiego). w którym wiały niekorzystne dla nich wiatry. że lepiej wygrywać polskie uczucia patriotyczne. których ówcześni władcy radzieccy mogli się obawiać. którzy swe stanowiska zawdzięczali systemowi stalinowskiemu. którzy w dodatku nie posiadali publikatorów. Ważniewski. Była to zapowiedź przeniesienia wewnątrzpartyjnej walki na szersze forum publiczne. Wy chcecie z nami zaczynać walkę. zgodnie z którymi sprawozdania z posiedzeń plenarnych KC publikowano w Nowych Drogach ).). ale my pokażemy. zamordystów.. Bermana. Natolińczycy zbyt byli związani z Moskwą i zbyt internacjonalistyczni. to my wytrzymamy. że obsadzanie stanowisk w Polsce osobami pochodzenia żydowskiego było zgodne z taktyką Stalina i Berii. Z tej racji został w Październiku przesłuchany przez specjalną komisję do badania działalności wspomnianego resortu. Żydówkę. zwolenników demokratycznej odnowy i obrońców polskiej suwerenności przed zakusami Moskwy. gdzie czyjeś pochodzenie żydowskie nie miało najmniejszego znaczenia i gdzie naprawdę chodziło o coś całkiem innego. Juliusz Burgin był w czasach stalinowskich dyrektorem jednego z departamentów Ministerstwa Bezpieczeństwa (był najpierw naczelnikiem Wydziału II Samodzielnego. należy z żądań tych zrezygnować. Doszło do tego. Ten kto żądał ukarania ubeka-nie Żyda.przyp.zwłaszcza wobec zachodniej opinii publicznej. Wkrótce okazać się miało.in. Strona radziecka miała za sobą siłę militarną. Cel był jasny: stworzyć wrażenie. a potem dyrektorem Departamentu I . zwolenników zamordyzmu i agentów Moskwy. J. Zanim wieść o jego odwołaniu mogła się ukazać w prasie. «Przegląd Kulturalny» zamieścił idiotyczny i histeryczny artykuł Burgina o tym.państwowy . które wówczas zajmował. według danych H. Siebie natomiast puławianie i ich zachodni przyjaciele przedstawiali jako liberałów. Stwierdził on m. Z artykułem Burgina podjęła natychmiast słuszną polemikę trójka młodych reporterów z «Po prostu». jakoby dymisja była represją za artykuł. Udaje się mianowicie wykorzystać sprawę żydowską do likwidacji tak bardzo niewygodnego dla nich problemu odpowiedzialności osobistej za wyczyny okresu stalinowskiego. zmasowanej propagandzie udało się puławianom i ich zachodnim przyjaciołom wytworzyć w świadomości polskiego społeczeństwa (a także w świadomości społeczeństw zachodnich) obraz natolińczyków stalinowców. że ludzie naprawdę zaczęli wierzyć. o których zaczęto natychmiast po kawiarniach szeptać: «to antysemici!». s. że w okresie pokojowym przewaga informacyjna jest ważniejsza (co jest charakterystyczne dla epoki rewolucji informacyjnej). zachodnia zaś przewagę informacyjną. zostaje natychmiast okrzyczany jako antysemita. zwyczajną aferzystkę i złodziejkę. też 307 . Piecucha zawartych w jego książce pt. Dobra szkoła grupy puławskiej odnosiła rezultaty. odwrócić tym samym uwagę od ciemnej przeszłości i jednocześnie rzucić podejrzenie. że tylko antysemici żądają odpowiedzialności za zbrodnie stalinizmu i że po to. Za kulisami partyjnych rozgrywek frakcyjnych toczyła się ostra walka służb wojny informacyjnej radzieckich i zachodnich. Główny atut natolińczyków stanowiło poparcie Moskwy i armia dowodzona przez marszałka Rokossowskiego. nie mogą znieść poniżeń i upokorzeń. Dzięki zręcznie prowadzonej. którzy mogą rozbudzić polski nacjonalizm. którzy wysuwali pod jej adresem pretensje finansowe. że wszystko razem było rozgrywką na tle rasowym. który zajmował się wywiadem zagranicznym. Równocześnie wobec władz ZSRR starano się kompromitować natolińczyków jako tych. jak manipulowano straszakiem antysemityzmu tam. która oskarżała o antysemityzm wszystkich. Kto tę sprawę podnosi. Przykładem tego. 221). K. szermowano też często etykietą antysemityzmu przyklejaną natolińczykom . skoro natychmiast po przesłuchaniu Burgina odwołano ze stanowiska rządowego. może być nieco późniejsza już sprawa Burgina. aby do antysemityzmu nie dopuścić. Warszawa 1996. jak Żydzi uciekają z Polski do Izraela. Akcje Specjalne. Coś istotnego musiało w czasie tego przesłuchania wyjść na jaw. Sprawę tę opisał dokładnie profesor Witold Jedlicki w swej monografii poświęconej Klubowi Krzywego Koła. Miałem w Warszawie znajomą. ten obraz również upowszechnił się w świadomości społeczeństwa polskiego. który jednak stanowił propagandowy niewypał.: W kształtowaniu opinii publicznej puławianom udaje się dokonać jeszcze jednej niebywale zręcznej wolty. które ich na każdym kroku w Polsce spotykają. Warszawa 1989.podobnie jak w handlu . Podane wyżej przez W.był okrzykiwany antysemitą. wykorzystywaną przez grupę puławską była zasada masowości i długotrwałości.ważniejszy od towarujest jego obraz w świadomości odbiorcy. Drugim zręcznym manewrem (obok opisanej wyżej akcji propagandowej) było dogadanie się puławian i ich przyjaciół z W. Akcje specjalne. 221. Gomułką. z tym jednak. Milicja robotnicza z Żerania wyjechała im 37 W. Robotnicy ci mieli zorganizować zasłonę dla Warszawy przed polskimi oddziałami. że zarówno wśród puławian. no i oczywiście ewentualna interwencja radziecka. Huszczę. z którym po zbrodniach dokonanych przez hitlerowców wobec narodu żydowskiego. W propagandzie jednak .. 31.) Z KBW przydzielono 800 sztuk broni. Rokossowskiego. jak i wśród natolińczyków nie brakowało ludzi. W tej sytuacji natolińczykom pozostało już tylko jedno narzędzie . o których jeden z głównych ich uczestników. które gen.tzn. Wykorzystywali też puławianie negatywny stereotyp Moskwy zręcznie kojarząc z nią swych przeciwników (co było nietrudne). obok oczywiście negatywnego stereotypu imperializmu rosyjskiego (radzieckiego). łatwo było skojarzyć każdego Żyda.wojsko dowodzone przez K. w walce z natolińczykami (których zasadnie oskarżano o antysemityzm. W takiej atmosferze zebrało się i w dniach 19-21 października 1956 r. Klub Krzywego Koła. opowiada co następuje: (. s. na natolińczyków i puławian wskazuje. Jedlicki w cytowanej książce omawiając (. którą dowodził były dąbrowszczak Wąsik. 308 . 38 H. którzy w okresie stalinowskim wysługiwali się Moskwie ..) rysujące się coraz bardziej podziały elit rządzących Polską w latach pięćdziesiątych. ale uzbrojona była tylko grupa robotników na Żeraniu. wskazując na jego rodowód moskiewski) również instrumentalnie posługiwały się 38 antysemityzmem . obradowało przełomowe VIII Plenum KC PZPR. Warszawa 1996. Wielokrotnie powtarzany absurd był w końcu brany na 37 serio .Stefan Staszewski. Huszcza wypuścił z okręgu pomorskiego i które szły na Warszawę. Stalinowi i Berii . Powstawały wtedy różne grupy samoobrony w wielu zakładach przemysłowych. że osoby pochodzenia żydowskiego. Puławianie programując swą propagandę wykorzystywali stereotyp męczennika.zajmując wysokie i wpływowe stanowiska polityczne. wywołując uczucie współczucia dla niego i potępienia każdego. parę karabinów maszynowych i granatów ręcznych dla milicji robotniczej. z którym kojarzyło się prześladowanie Gomułki w okresie stalinowskim. Niezależnie od nich na Warszawę kierowały się wojska radzieckie. która powstała w fabryce samochodów na Żeraniu... Jedlicki. kto go z jakichkolwiek powodów atakował. Jedlickiego przykłady stanowią ciekawy przyczynek do problemu antysemityzmu związanego z resortem bezpieczeństwa. ale stacjonowały dalej. Piecuch. że zdecydowanie więcej takich ludzi było wśród puławian i popierających ich dygnitarzy (z Cyrankiewiczem. Poprzedziły je ważne wydarzenia. bezpośrednie niebezpieczeństwo groziło ze strony wojsk polskich dowodzonych przez gen. Zambrowskim i Ochabem na czele). ówczesny I sekretarz Komitetu Warszawskiego PZPR . Trzecią zasadą socjotechniki propagandy. Prawda wyglądała tak. Dzięki temu mogli oni zdyskontować autorytet Gomułki i wykorzystać dodatkowo stereotyp męczennika. s. s. Torańska. 309 . iż na terenie Cytadeli odbywa się odprawa zwołana przez gen. nie mamy już sobie co dalej wyjaśniać.) Wiem jednak. który siedział cały czas milcząc. Spłoniony więc Rokossowski powiedział. Wtedy Rokossowski zaczerwienił się. zwołał bowiem wszystkich dowódców jednostek położonych w garnizonie warszawskim i okolicy oraz sztab polityczny i na terenie Cytadeli odbył z nimi odprawę. Powiedziałem: nie mam żadnych wątpliwości i niech tow. proszę tylko tow. że orientuje się w sytuacji: obsadzanie gmachów i obiektów publicznych planuje się w sytuacji nadzwyczajnej. że właśnie tow. Ochab dodał: no to wszystko jasne. cyt. Dwóch oficerów . tow. jak i 39 oblegające nasze granice . Narada więc. (. a następnego dnia nad ranem przyleciał Chruszczow ze świtą. 39 T. że przewidywano interwencję. Gomułka. Wtedy Gomułka. bo bałem się. mogła mieć charakter zabezpieczający przed rozruchami czy rozróbkami. że nic nie byłoby w tym dziwnego. Dowódca wojskowego okręgu warszawskiego gen. Robotnicy weszli w szeregi. Tej decyzji z nikim nie konsultowałem. by politycznie rozłożyć wojsko. zaczęli agitować i wojsko rzeczywiście się zatrzymało. Rozmowa ta miała miejsce w południe. że naprawdę nie wie. Rokossowski w pierwszej chwili skłamał. Marszałku. czy na pewno dobrze pamięta...) . Rokossowski i ja. Rokossowski przecież by wiedział. Andrijewski.major i pułkownik . Powiedzieli: na tej odprawie opracowuje się zamach stanu oraz plan aresztowań. Otrzymała zadanie. gdyby dowódca odpowiedzialny przecież za utrzymanie ładu i porządku w Warszawie spotkał się ze swoimi oficerami. Ochab się zdziwił i zwrócił do mnie: może jednak sprawdzisz. że usłyszę sprzeciw ze strony Ochaba. Staszewski przybył z informacjami. stanęły na redzie w Gdańsku. Andrijewskiego. Jednostki radzieckiej floty wojennej dopływały do wybrzeża polskiego.wyszło w trakcie jej trwania i przyszło do mnie do Komitetu Warszawskiego. wojska radzieckie zarówno te w kraju.. I posiedzenie się skończyło . Ochab porozumiał się z Gomułką i około południa odbyło się posiedzenie. wyd. Zadzwoniłem natychmiast do Ochaba. jego zdaniem. wydawane są co najmniej dziwne rozkazy i zapytał Rokossowskiego..ruszyły. Ochab. Marszałka. bo on w ogóle rumienił się jak panienka. że nie. Rokossowski jeszcze raz powtórzył: takie czasy.na spotkanie. a w zdenerwowaniu bladł i czerwienił się. by podkreślić chyba. ale są takie czasy. bo tow. Rosjanin. Rokossowski sobie przypomni. (. byście byli łaskawi odwołać te rozkazy. odezwał się. W przeddzień VIII plenum wiedzieliśmy już o niej dokładnie. Ochab zagaił. 147-148. o tym chyba wy musicie wiedzieć.. czy o tym wie. Oni. Zarówno w składzie Biura Politycznego jak i Sekretariatu KC znalazł się związany z grupą puławską (dawniej w okresie stalinowskim przez szereg lat należący do ścisłego kierownictwa PZPR) Roman Zambrowski jak również bliski puławianom Edward Ochab.7. Skład KC został prawie nie zmieniony .) wznowiono obrady plenum. anulował uchwałę z 1948 r. Morawski. W. Zawadzki. Zmiany w organach walki informacyjnej PRL pod władzą Gomułki Delegacja Prezydium KC KPZR w składzie: Nikita Chruszczow. w trakcie których najpierw A. Mariana Spychalskiego i Ignacego Logę-Sowińskiego. Rapacki. WALKA INFORMACYJNA W PRL POD WŁADZĄ GOMUŁKI 7. odchyleniu prawicowonacjonalistycznym. Rokossowski i Z. Zambrowski. Wynik VIII Plenum mógł być przez puławian uznany za ich wielkie zwycięstwo . Znamienne. Zambrowski. Łazar Kaganowicz. Następnego dnia (20 października 1956 r.wszedł w skład Biura Politycznego. Berman przeprowadził samokrytykę. Jędrychowski. przybyła do Warszawy 19 października 1956 r. Matwin. Gomułka wraz z Biurem Politycznym odbył rozmowę z radziecką delegacją przybyłą do Warszawy. że dopiero III Zjazd PZPR w marcu 1959 r. K. a następnie po krótkiej dyskusji Gomułka wygłosił swój referat. a żaden z nich nie wszedł w skład Sekretariatu KC. Zenona Kliszkę. Anastaz Mikojan i Wiaczesław Mołotow.wyeliminowani zostali z Biura Politycznego dwaj ich główni przeciwnicy (Rokossowski i Nowak). Loga-Sowiński. Na wniosek Ochaba dokooptowano do składu KC Władysława Gomułkę. J. Sekretariat KC został wybrany w składzie: Albrecht.1. W tym samym dniu rozpoczęło obrady VIII Plenum KC PZPR.Loga-Sowiński . wybrano Biuro Polityczne w składzie: Cyrankiewicz. rano. Ochab. Gierek. 310 . oprócz Gomułki. Gomułka. przybyło. był bardzo uzależniony od puławian i w ogóle od starego stalinowskiego aparatu.ubył Berman i Minc (który już 7 października poprosił o zwolnienie go z funkcji członka Biura Politycznego). podczas której W. Gomułka. w którym Gomułka był osamotniony. Nowak już do Biura Politycznego nie weszli. Gomułka. zaś w kierownictwie zdecydowaną przewagę mieli oni lub ich przyjaciele. I sekretarzem został Gomułka. Ochab. Ignacy Loga-Sowiński i Marian Spychalski. Potem nastąpiła przerwa w obradach. W dyskusji po referacie wróciły wątki. trzech jego przyjaciół: Zenon Kliszko. choć popierany przez Chruszczowa. o tzw. Jarosiński. W dniu 21 października 1956 r. jednak tylko jeden z nich . które przejawiały się podczas obrad VII Plenum . Zawadzki poinformował o wynikach rozmów z radziecką delegacją (ostatecznie Chruszczow postawił na Gomułkę).ostro polemizowali puławianie i natolińczycy. s. Warszawa 1957. 115. stwierdził: W dążeniu do umacniania wspólnej Ojczyzny .. że socjalizm mogą 2 budować tylko komuniści. składa się przeważnie z ludzi. 14 stycznia 1957 r. wykazała. że już od połowy 1957 r. 311 .ogłoszony został komunikat Episkopatu Polski.). dziś demokraci mieli jeszcze poważne wątpliwości. a nie 3 tego co nas dzieli . co nas łączy z postępowymi katolikami. Minca i innych.por. Oni. Gomułka sprzeciwiał się nawet odbyciu słynnego wiecu na Placu Defilad w Warszawie w dniu 24 października 1956 r. W dniach 17-18 maja 1957 r.przynajmniej częściowo.na kilka dni przed wyborami do Sejmu . uniezależnić się od grupy puławskiej i jej zwolenników. wyd. Torańska. pozwalając mu . . Na Węgrzech warunek ten nie został spełniony . in.Rozgrywka w Polsce w 1956 r.doszło do zbrojnej interwencji radzieckiej i powstanie węgierskie w 1956 roku zakończyło się klęską. na którym kontynuowano główne wątki dyskusji prowadzonej na VII i VIII Plenum. kardynał Stefan Wyszyński został zwolniony z miejsca odosobnienia w Komańczy i 28 października powrócił do Warszawy. zwycięstwo puławian i ich przyjaciół było tego namacalnym dowodem. Oni po wypadkach poznańskich. Natomiast na Krajowej Naradzie Aktywu Społeczno-Politycznego w Warszawie w dniu 29 listopada 1956 r. nic nie wie. . a nawet faszystów. Stwierdził on wówczas m. aby wyciągnąć kraj z impasu rozpoczęli walkę o wprowadzenie Wiesława do władz. wzywający wiernych do udziału w głosowaniu. Nic więc dziwnego. Już na VIII Plenum w swym przemówieniu stwierdził: Uboga jest myśl. przeciwników odnowy. Staszewskiego.. Episkopat ze swej strony wyraził pełne poparcie dla władz PRL w ich działaniach zmierzających do umocnienia i rozwoju Polski.. s. Warunkiem powodzenia strony stosującej socjotechnikę walki informacyjnej było oczywiście niedopuszczenie do konfrontacji militarnej.będziemy zawsze szukać tego.Polski Ludowej . została reaktywowana Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu i Episkopatu. Przemówienia . których znaczna część środków masowego przekazu informacji przedstawiała jako konserwatystów. s. Leon Wudzki wystąpił w obronie Zenona Nowaka. T. za pomocą których w późniejszym okresie starał się stopniowo odsuwać od wpływu na decyzje polityczne ludzi związanych z grupą puławską. że metody walki informacyjnej mogą być skuteczniejszym narzędziem niż prymitywny nacisk militarny. 33. antysemitów. wolał walczyć stosując roszady personalne. Bermana. in.. w listopadzie 1956 r.październik 1956 . czy tow. przywrócono naukę religii w szkołach (na zasadach dobrowolności).: (. 1 Według relacji S. rozpoczęło się prowokowanie konfliktów z Kościołem. tylko ludzie o materialistycznych poglądach społecznych . Gomułka. Wiktora Kłosiewicza i Kazimierza Witaszewskiego. która w trakcie swych obrad rozpatrzyła i załatwiła szereg spraw dotyczących państwa i Kościoła . 2 W.wrzesień 1957. 3 Tamże. Wiesławowi można zwrócić legitymację partyjną (. Radkiewicza. Poparcie Kościoła umacniało pozycję Gomułki. którzy pierwsi zaatakowali skompromitowanych w ubiegłym okresie towarzyszy.m. 26 października 1956 r. dogmatyków. 148. Zaraz po objęciu władzy udało się Gomułce uzyskać poparcie Kościoła.nie lubił wieców1. cyt. Wkrótce po jego powrocie.. że tak pogardzana przez wszystkich dziś «konserwa». obradowało IX Plenum KC PZPR. Wtedy tzw.) Kraj np. był złym mówcą. Gomułka nie umiał skutecznie stosować metod nowoczesnej walki informacyjnej . W.np. zaliczany obecnie do konserwy. 360. która spełniała funkcje żandarmerii wojskowej i kontrwywiadu. Kłosiewicz stał się nie tylko stalinowcem. pierwszy zaatakował Bermana za metody i wypaczenia w MBP. że każdy kto ich bronił to demokrata. pomimo że krytykowani 4 przez niego towarzysze zmuszeni zostali odejść . Odwołano ze składu KC i wykluczono z partii Jakuba Bermana i Stanisława Radkiewicza. Nadzór polityczny nad wywiadem i kontrwywiadem (cywilnym i wojskowym) z jednej strony. Zlikwidowano Główny Zarząd Informacji. Jednostki o charakterze pionów organizacyjnych: 1. został rozdzielony i organy te podlegały innym sekretarzom KC i członkom Biura Politycznego .Typowy przykład to Kłosiewicz. Grzegorz Korczyński. sprawy bezpieczeństwa i porządku publicznego podlegały Jerzemu Albrechtowi. A po VIII Plenum wszyscy dowiadują się. 357. Podjęto też uchwałę w sprawie odpowiedzialności partyjnej za wypaczenia w organach byłego MBP i łamanie praworządności. wystąpił w sprawie Gomułki. Cyt. szefami wywiadu wojskowego byli kolejno: gen. a wprowadziło doń Zenona Kliszkę i Jerzego Morawskiego. Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego i Wojskowa Służba Wewnętrzna Ministerstwa Obrony Narodowej). 4 CA KC PZPR. Na odcinku wojskowym walkę tą miały prowadzić wyspecjalizowane organy wojskowego wywiadu. Bezpieczeństwa Publicznego. w jego miejsce powstała Wojskowa Służba Wewnętrzna podległa Ministerstwu Obrony Narodowej. bo prasa stała otworem tylko dla «demokratów». potem na III Plenum. ale on pierwszy na naradzie listopadowej 1954 r. W okresie gdy w Polsce władzę sprawował W. ale także konserwą. zlikwidowany został Komitet ds.Bermana. gen. propagandy i kontrwywiadu (Zarząd II Sztabu Generalnego. a sprawy propagandy Jerzemu Morawskiemu. IX Plenum KC PZPR odwołało z Sekretariatu KC Edwarda Ochaba. wyłączając zeń wojskowe organy walki informacyjnej. wysuwając wniosek o wyprowadzenie go z BP. W nowej strukturze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych utworzono następujące jednostki organizacyjne: I. Zmiany te oznaczały odzyskanie rzeczywistej władzy nad wszystkimi organami walki informacyjnej PRL przez partię. antyinteligentem i antysemitą. Funkcje wywiadu wojskowego spełniał Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. na rok przed XX Zjazdem KPZR. Kłosiewicz nie mógł się bronić. Ważniewski. Komenda Główna Milicji Obywatelskiej. s. 237/II/19. 2. 312 . Zambrowskiego i Minca. Stało się to. s.. wyd. Rozpoczęło się zaszczuwanie Kłosiewicza i całej «konserwy». zaatakował starą politykę i jej nosicieli . a także Radkiewicza. Gomułka był przeciwnikiem nadmiernie rozbudowanego aparatu bezpieczeństwa. po IX Plenum w 1957 r. odpowiedzialnych za te wypaczenia. a propagandą z drugiej. Włodzimierz Oliwa i płk Bolesław Szczepaniak. Uchwałą nr 781 Rady Ministrów z 13 grudnia 1956 r. na VII Plenum domagał się zaproszenia Gomułki na Plenum. Walką informacyjną na odcinku cywilnym miała się zajmować Służba Bezpieczeństwa. h. którzy uchodzili za typowych reprezentantów stalinizmu. W. zatwierdzono strukturę organizacyjną MSW. Gomułka. które uległy reorganizacji. a jego funkcje powierzono Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Ustawą z dnia 13 listopada 1956 r. Zarys historii Polski Ludowej (19441983). 94. Komenda Główna Straży Pożarnej. wg. a kto ich atakował to stalinowiec. cyt. Zarząd Uzbrojenia. Biuro W . 2.3. Centralny Zarząd Służby Zdrowia.) ale w składzie MSW znalazły się wszystkie jego operacyjne jednostki usługowe w postaci «Biur» funkcjonujących na prawach departamentów. wyd. Jak widać ilość departamentów MSW została w porównaniu z okresem stalinowskim znacznie zredukowana . «wchłonął» w siebie praktycznie wszystkie zagadnienia. Biuro Głównego Komitetu Przeciwpowodziowego 5. III. Biuro Techniki Operacyjnej. 5. 16. Departament Społeczno-Administracyjny. Jednostki organizacyjne Wojsk Wewnętrznych: 1. Departament Inwestycji. 7.. Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu. Główny Inspektorat.szyfry. II. 18. 8. 126-127. IV. 9. Organy bezpieczeństwa PRL. Biuro Śledcze. Biuro Ewidencji Operacyjnej. Dowództwo Wojsk Ochrony Pogranicza. 4. Centralne Archiwum MSW. z których tylko trzy zaliczyć można do pionu służby bezpieczeństwa w ścisłym sensie (przedtem było ich 11). Biuro B . 4. rozpracowujący opozycję polityczną. 6. 10.zajmujący się kontrwywiadem.. Biuro Paszportów Zagranicznych. 9. Samodzielny Wydział Organizacyjny.zostało ich zaledwie pięć. Dominiczak. Ponadto Departament III. 313 .zajmujący się wywiadem. cyt.. 11. 14. 17. Komenda Główna Terenowej Obrony Przeciwlotniczej. 3. Jednostki związane ze Służbą Bezpieczeństwa: 1. tzn. 4. znacznie rozbudowany. Departament Wojskowy. (. 19. 3. Biuro Nadzoru nad Orzecznictwem Karno-Administracyjnym.obserwacja. Dowództwo Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. s. 5 Por. 5. Zarząd Administracyjno-Gospodarczy. Departament Finansowy. 15. 13. Departament Zaopatrzenia. Biuro Ochrony Rządu. Jednostki usługowe: 1. Departament II . 2. Zarząd Organizacyjno-Wojskowy. 10. Departament I . Gabinet Ministra. Zarząd Transportu.. 8. 3.perlustracja korespondencji. 11. Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych.. Biuro A . 7..zajmujący się walką z działalnością antypaństwową w kraju. 6. Zarząd Spraw Socjalnych i Kultury. 12. Zarząd Łączności. 2. H. Departament III . Departament Kadr i Szkolenia. J. W ramach prowadzonej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa. Rolę komendanta MO w sprawach Służby Bezpieczeństwa zredukowano wówczas do minimum. wynosił około 28 tysięcy funkcjonariuszy SB .). 314 . K. Służba Bezpieczeństwa nie rezygnowała zatem z dotychczasowych zainteresowań. Warto dodać.kontrwywiad Wydział III .jakimi do tej pory zajmowały się Departamenty III-XI byłego MBP i Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego.walka z działalnością antypaństwową Referat (sekcja) techniki operacyjnej Referat (sekcja) ewidencji operacyjnej Referat (sekcja) «A» (szyfry) Referat (sekcja) «B» (obserwacja) Referat (sekcja) «W» (perlustracja korespondencji) Referat śledczy II. Główną przesłanką określającą tak poszerzony zakres Służby Bezpieczeństwa był rzekomo stan zagrożenia państwa przez wrogów wewnętrznych i zewnętrznych. Komendy Wojewódzkie Milicji Obywatelskiej Wydział II . tyle tylko. Już samo usytuowanie na pierwszym miejscu zastępcy do spraw bezpieczeństwa świadczyło o wadze tego problemu. a zakres ich działania wzorem MSW przejęły Wojewódzkie i Powiatowe Komendy Milicji Obywatelskiej.kontrwywiad Referat II .. faktycznie kierowali nią zastępcy komendantów milicji do spraw bezpieczeństwa. SB w powiecie w tym zakresie obsługiwały jednostki organizacyjne KWMO. Z czasem wraz z rozwojem organów bezpieczeństwa w województwach pojawiło się po dwóch zastępców do spraw bezpieczeństwa. (.przyp. Gomułka szczególnie uląkł się gwałtownej aktywizacji politycznej społeczeństwa domagającego się demokratyzacji życia i zniesienia totalitarnego systemu rządów (dyktatury proletariatu). że w bardziej wyselekcjonowanych zagadnieniach. usługi gospodarcze itd. Na 9057 zwolnionych osób 5030 stanowili pracownicy operacyjni i 4027 nieoperacyjni (administracja. w tym 569 operacyjnych i 681 nieoperacyjnych.. (Stan osobowy Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa po jego utworzeniu w 1954 r.) Z centrali odeszło wówczas 1449 funkcjonariuszy. że resort zadbał wówczas o los swych podkomendnych zwolnionych do cywila. do sierpnia 1957 roku z informacji KBW i WOP oraz Zarządu Łączności i Zarządu Organizacyjno-Wojskowego zwolniono 1120 osób. co stanowiło około 38% stanu tego aparatu z września 1956 roku. W wyniku listopadowej reorganizacji aparatu bezpieczeństwa. W Komendach Powiatowych MO nie tworzono operacyjnych komórek pomocniczych Służby Bezpieczeństwa. Komendy Powiatowe Milicji Obywatelskiej Referat I . w okresie od 1 października 1956 roku do 31 marca 1957 roku zwolnionych zostało z szeregów SB 9057 funkcjonariuszy.) Niewielką redukcją objęto także część kadry MSW. w terenie rozformowaniu uległy wojewódzkie i powiatowe Komitety do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Komendanci milicji posiadali odtąd dwóch zastępców: do spraw bezpieczeństwa i milicji. W strukturach ich utworzono komórki organizacyjne Służby Bezpieczeństwa wg następujących zasad: I. Chociaż Służbę Bezpieczeństwa w terenie podporządkowano komendantom milicji.walka z działalnością antypaństwową. odgrywając coraz ważniejszą rolę w kraju. Milicja zaś. Antoniemu Alsterowi. nigdy nie doszło do pełnej integracji Milicji z SB zawsze uważającą się za coś lepszego i ważniejszego i która już w krótkim czasie odzyskała swą dawną rangę i umocniła poważnie siły. dotychczasowemu zastępcy przewodniczącego Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego. Znikły w terenie samodzielne jednostki organizacyjne SB i jej szyldy przykryte przez Milicję Obywatelską. Departament Finansowy. Zastępcami komendantów MO do spraw bezpieczeństwa mianowani zostali ludzie doświadczeni i dobrze zasłużeni w aparacie bezpieczeństwa. zwłaszcza pionu III MSW. 4. Mieczysław Moczar: Departament I. wygrana ostatecznie przez Moczara usunięciem z resortu A. Zredukowane liczbowo komórki organizacyjne zarówno w centrali. Główny Inspektorat Ministra. sprawy bezpieczeństwa powierzono dwóm wiceministrom: Mieczysławowi Moczarowi . Jak wynika z powyższego. Antoni Alster: Departament III.) Pewne przesunięcia nastąpiły na stanowiskach w terenie. 315 . Biuro «T». zostały znacznie umocnione kadrowo. Warto zwrócić uwagę.. Zarząd Informacji Wojsk Wewnętrznych (przemianowany wkrótce na Wojskową Służbę Wewnętrzną). Biuro «W». Biuro Ochrony Rządu. Biuro Ewidencji Operacyjnej.Mimo znacznej redukcji stan kadrowy aparatu bezpieczeństwa pozostał nadal wysoki i liczył blisko 17 tysięcy osób. 3.. W ówczesnej atmosferze odnowy. Władysław Wicha: Gabinet Ministra. Zarząd Spraw Socjalnych. Zarząd Organizacyjno-Wojskowy. Zygfryd Sznek: Departament Społeczno-Administracyjny. komórka analiz. jak przedtem. że organy bezpieczeństwa «wtłoczone» w strukturę organizacyjną milicji starano się jakby ukryć przed społeczeństwem. Warto dodać. Departament Wojskowy. WOP. Funkcje wiceministrów powierzono Mieczysławowi Moczarowi. Biuro «A». 2. 5. Komenda Główna Straży Pożarnej. jak i wyższe. kamuflaż ten był niezbędny. Trzeba podkreślić.przywróconemu do łask po czystkach bierutowskich i Antoniemu Alsterowi. Główny Inspektorat Ochrony Przemysłu. Zygfrydowi Sznekowi i Stefanowi Antosiewiczowi. że mimo pewnych posunięć. dotychczasowy minister spraw wewnętrznych. jak i w terenie. Juliusz Hibner: KBW. Wszystkie niemal stanowiska w aparacie bezpieczeństwa objęli byli funkcjonariusze SB. Główny Komitet Przeciwpowodziowy. Wojewódzkie Zarządy Spraw Wewnętrznych. Kierownictwo połączonych resortów sprawował Władysław Wicha. Alstera (pochodzenie żydowskie). Departament Kadr i Szkolenia. Juliuszowi Hibnerowi. Biuro do Spraw Przesiedleń. 6. (. Biuro Nadzoru nad Orzecznictwem Karno-Administracyjnym. Samodzielny Wydział Organizacyjny. Zgodnie z zarządzeniem z dnia 8 grudnia 1956 roku podział spraw między poszczególnych ministrów przedstawiał się następująco: 1. zarówno niższe. Stefan Antosiewicz: Komenda Główna Terenowej Obrony Przeciwlotniczej. Komendantem Głównym Milicji Obywatelskiej został Ryszard Dobieszak. Departament II. że między tymi dwoma wiceministrami trwała cicha walka o pierwszeństwo w MSW. Istotą reorganizacji przeprowadzonej w końcu 1956 roku miała być integracja Służby Bezpieczeństwa z Milicją Obywatelską. Biuro Śledcze. któremu powierzono pieczę i nadzór nad najbardziej rozbudowanym pionem III MSW. Biuro «B». Zarząd Łączności. w zasadzie zrezygnowano ze stosowania tortur jako środka wymuszania zeznań. Była to z punktu widzenia merytorycznego słabość organów bezpieczeństwa PRL przez cały okres jej istnienia. że ze względu na objęcie klauzulą tajności informacji operacyjnych.niemożliwy. osłabiało też ich możliwości w walce przeciw wywiadom państw zachodnich. dostęp do nich mógł być utrudniony. Zważywszy jednak. funkcji tych nie były w stanie spełniać należycie ani Biuro Ewidencji Operacyjnej ani też komórka analiz. Nic więc dziwnego. Zaszły natomiast ważne zmiany w metodach pracy śledczej . Biuro to pracowało na podstawie tzw.znalazła się na dalszym planie. nawet posiłkowanie się w śledztwie środkami psychotropowymi było w zasadzie niedopuszczalne . Ministerstwu Sprawiedliwości. Pracownicy pionu ewaluacji mają też odpowiednie przeszkolenie fachowe i praktykę w ocenie informacji.zajmować się weryfikacją dostarczanych mu informacji. czy wyimaginowaną opozycją antysocjalistyczną. Mimo jednak reorganizacji i liczebnego zmniejszenia tego aparatu. jak i śledczych. jego trzon kadrowy i metody pracy operacyjnej niewiele się zmieniły.chociaż w wyjątkowych wypadkach nie zawsze przestrzegano tych zasad. wydając w tym 6 zakresie wiele zarządzeń . uzyskiwać wpływ na swych partyjnych dysponentów. Jednak z punktu widzenia możliwości manipulacji informacją i używania jej do celów inspiracji oraz prowokacji było to bardzo wygodne.czy tym bardziej do jednostek terenowych. Posiadało ono własny pawilon w Areszcie Śledczym WarszawaMokotów (który w epoce rządów Gomułki nazywał się Centralnym Więzieniem KarnoŚledczym) . podobnie jak wszystkie więzienia. 127-130. Departamentu Śledczego Komitetu ds. Istotą przemian dokonanych po październiku 1956 roku było odzyskanie przez PZPR rzeczywistej władzy nad organami walki informacyjnej . Natomiast w strukturze MSW pozostało Biuro Śledcze utworzone w miejsce zlikwidowanego w 1956 r. pozostawiało wiele do życzenia. doniesień karnych z innych departamentów MSW.zwłaszcza zaś aparatem bezpieczeństwa. chociaż SB nie gardziła jej usługami. Warto zwrócić uwagę. 316 . a czasem nawet zwłaszcza w wypadku prokuratury . a potem próbować jak za dawnych czasów znowu dominować nad partią. ograniczając się do metod psychologicznych. weryfikacja ta była niejednokrotnie merytorycznie słaba7.a na etapie postępowania procesowego wraz z prokuraturą . może mieć dostęp do wszelkich materiałów informacyjnych (nie tylko operacyjnych czy śledczych) i dzięki temu ma znacznie większe możliwości obiektywnej oceny informacji. Bezpieczeństwa Publicznego.pawilon ten podlegał jednak teraz administracyjnie. organów bezpieczeństwa PRL. który był w PRL głównym organem tej walki. tak aby strasząc je rzeczywistą. 7 Jednostka zajmująca się ewaluacją informacji stanowiąca integralną część struktury zajmującej się walką informacyjną. s. Natomiast wyszkolenie w tej dziedzinie. funkcjonariuszy zarówno pionów operacyjnych. Biuro Śledcze musiało samo . że organy bezpieczeństwa MSW niejednokrotnie starały się odpowiednio preparować informacje dostarczane kierownictwu politycznemu. Z powodu jednak braku jednostki zajmującej się całościową ewaluacją informacji. że w strukturze organizacyjnej MSW nie było jednostki organizacyjnej zajmującej się ewaluacją całości informacji napływających do resortu (co w płaszczyźnie czysto fachowej zasadniczo odróżniało organy walki informacyjnej PRL od analogicznych organów II RP) . 6 Tamże. «doradców» sowieckich.Powyższe merytoryczne mankamenty w organizacji i metodach pracy organów bezpieczeństwa PRL były pozostałością po poprzednim okresie. że niemałą rolę w utrzymaniu w Polsce spuścizny enkawudowskiej odegrała Wyższa Szkoła KGB w Moskwie. w Radiu Wolna Europa kapitana Andrzeja Czechowicza. doświadczona i wypróbowana kadra» 8 dodajmy od siebie wyszkolona i ukierunkowana przez speców z NKWD . Wszystko to pozwoliło na utrzymanie ducha stalinizmu przez długi jeszcze czas. kontakty z bezpieką sowiecką bynajmniej nie zostały zerwane. Choć więc brak już było «doradców». którzy swą pracę rozpoczynali w 1944 roku. nieznacznie tylko zmodyfikowanymi i dostosowanymi do sytuacji w 9 Polsce . w którym zasadniczy wpływ na działania tych organów mieli radzieccy doradcy . a także stolicach krajów bloku komunistycznego w latach sześćdziesiątych dokonywano wymiany doświadczeń.. następnie płk Mirosław Milewski. Warto zauważyć. stanowili około 70% funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa. Na odprawie w dniu 13 maja 1959 roku minister Wicha podał. 317 . Gomułka eksponował rolę wywiadu. wypracowanymi w poprzednim okresie (także przy pomocy wspomnianych doradców sowieckich z NKWD) metodami pracy operacyjnej w walce «z wrogami» ustroju komunistycznego. jak i posługiwanie się metodami pracy enkawudowskimi. Na wielu spotkaniach w Moskwie. duch enkawudowski w aparacie bezpieczeństwa nadal był prawie wszechobecny. a ponad 38% «chlubiło się» 10-letnim stażem pracy w organach bezpieczeństwa. Tam doskonalono umiejętności i podwyższano swoje kwalifikacje. I Departament MSW miał u niego specjalne względy. Kliszko i Rapacki). Departamentem tym kierował najpierw płk Witold Sienkiewicz. że przynosi on duże korzyści polityce zagranicznej i gospodarce (podobny pogląd reprezentowali Cyrankiewicz. według relacji ówczesnego ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza. Służba Bezpieczeństwa kierowała się w zasadzie własnymi. wielką aktywność wykazywał II Departament (kontrwywiad). do której na studia stacjonarne i zaoczne kierowano na przeszkolenie i studia dziesiątki zasłużonych funkcjonariuszy SB. wrogą 8 Tamże. Tkwił on przede wszystkim w metodach i formach walki ze społeczeństwem. W okresie 1957-1970 r. Warszawie. 132. wiedząc. dawni funkcjonariusze PRLowskiej SB. ponieważ ich liczba była niemała i zajmowali głównie wyższe stanowiska. że aparat bezpieczeństwa zatrudniał wówczas 25% funkcjonariuszy SB. Józef Osek (który został usunięty w latach siedemdziesiątych. który przechwycił kilka milionów przesyłek zawierających tzw. na początku 1992 r. wychowywani teoretycznie i praktycznie przez speców z NKWD. bardzo cenieni zresztą. Trzeba podkreślić. że w niecałe trzy lata po przełomie 1989 roku. że mimo opuszczenia Polski przez doradców enkawudowskich. 9 Tamże. Najbardziej spektakularną akcją wywiadu MSW w latach sześćdziesiątych było umieszczenie w 1965 r. Według ministra 63% funkcjonariuszy SB «to stara. potem płk Henryk Sokolak. W. Po wyjeździe z Polski na przełomie lat 1956/1957 tzw. gdyż sprzeciwił się Gierkowi w sprawie zakupu licencji Berlieta i Fergussona). s. Mogli oni narzucać ten styl pracy. funkcjonariusze SB. Dorobek i tradycje enkawudowskie realizowali głównie starzy. wreszcie gen. którzy nie tylko «doradzali» ale także inspirowali i patrzyli Polakom na ręce. który w ciągu około 6 lat swej pracy w RWE zdemaskował wielu krajowych informatorów tej rozgłośni (niektórzy z nich zajmowali w Polsce eksponowane stanowiska). Warto w tym miejscu dodać. Dwa pierwsze departamenty (I i II) zajmowały się głównie wywiadem i kontrwywiadem na wzór innych państw. Wzrastająca rola Służby Bezpieczeństwa powodowała... Samsel. na których już wyraźnie zarysowało się odejście od uchwał VIII październikowego plenum. 318 . że przedstawiciele MSW składali wizyty W. Warto przyjrzeć się bliżej tej komórce organizacyjnej MSW kierowanej przez wytrawnego speca z czasów Radkiewicza . kwiecień 1990 r. a centrala MSW zaczęła przekształcać się i charakterem przypominać dawne MBP.. politycznych i społecznych.) Z zadowoleniem przyjęła Służba Bezpieczeństwa uchwały IX i X plenum KC PZPR. R. 36 z RFN)10. Dążył do rozbudowy sieci agenturalnej oraz uzupełnienia etatowego jednostek SB. było to związane (.w tym okresie sądy PRL skazały 211 szpiegów (114 z USA. Paszkowskiego. Mimo to aparat bezpieczeństwa już od 1957 roku zaczął dążyć do zdobycia dawnej rangi.. Na czoło spraw tego resortu zaczęło wybijać się bezpieczeństwo wewnętrzne kraju i walka z narastającą opozycją. W związku z tym był on w MSW najbardziej rozbudowanym departamentem. w których brał udział minister spraw wewnętrznych.literaturę propagandową. W związku z tym do zadań organów bezpieczeństwa należeć miało w szczególności «wykrywanie.) Wyczuwało się na odprawie. (. Nigdy nie był gościem kierownictwa MSW na ulicy Rakowieckiej. natomiast zwalczanie «wrogów wewnętrznych» występujących przeciwko ustrojowi komunistycznemu powierzono III Departamentowi.. (.. co musiało budzić protesty i sprzeciw społeczeństwa..) z odchodzeniem przez kierownictwo partyjne od demokratyzacji kraju i zapowiedzianych reform gospodarczych. że Służba Bezpieczeństwa powołana została do wykrywania i zwalczania «wrogiej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi ludowodemokratycznemu i interesom państwa». Instrukcja MSW z maja 1958 roku przypominała jeszcze raz. ale że już wkrótce nastąpi rozbudowa jej struktury organizacyjnej. na której minister Wicha zapowiedział wzmożenie walki z przeciwnikami ustroju.) Wszystko to przerażało kierownictwo partyjne z Gomułką na czele. Gomułka doceniał rolę aparatu bezpieczeństwa. W. który uznał to za «zamach» reakcji na ustrój socjalistyczny. Gomułce. Tuż po X plenum zwołana została w gmachu MSW narada aktywu kierowniczego resortu. Pismem okólnym MSW z marca 1958 roku utworzony został w tym resorcie Inspektorat do Spraw Bezpieczeństwa. nr 4(44). podobnie 10 Por. Departament III grupował w sobie komórki organizacyjne obejmujące zagadnienia byłych zlikwidowanych departamentów Komitetu do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego noszących numery od III do XI. nie dopuścił jednak do zdobycia przezeń pozycji dominującej nad partią . że nie tylko «ubojawiano» SB. zwłaszcza w terenie. Reporter .jak to miało miejsce w okresie stalinowskim. Jak już podkreślaliśmy zajmowały się tą walką trzy departamenty operacyjne wspierane przez sześć samodzielnych «Biur» oraz ich odpowiedników w terenie. że zaczęto powiększać jej szeregi. rozpracowywanie i likwidowanie wrogiej działalności politycznej za pomocą wypróbowanych w przeszłości metod pracy operacyjnej». (.. Krótka historia służby bezpieczeństwa. oraz zdemaskował wielu agentów wywiadów państw zachodnich . kierowali pułkownicy Ryszard Matejewski.płk. Zdarzało się też. Sprawy bezpieczeństwa państwa były w okresie gdy sprawował władzę omawiane głównie na posiedzeniach Biura Politycznego. Mikołaj Krupski i Władysław Pożoga. że II Departamentem w okresie 1957-1970 r. Jego zadaniem miała być działalność inspekcyjno-kontrolna i inspiracja w jednostkach Służby Bezpieczeństwa oraz koordynacja ich działań. Autor podaje. kluczowych gałęzi przemysłu. Jego zastępcą został Henryk Piętek . który zająć się miał wszystkimi sprawami Kościoła. a faktycznie z Kościołem. a także przeobrażeń w dotychczasowej strukturze organizacyjnej. Partia ochoczo wyraziła na to zgodę. twórczych. Na czele departamentu stanął dotychczasowy naczelnik wydziału V i zarazem były zastępca dyrektora Departamentu III. i po wystosowaniu listu biskupów polskich do biskupów niemieckich.. Z czasem departament ten rozbudowano do 5 wydziałów. ośrodków syjonistycznych i rewizjonistycznych oraz ochrona instytucji państwowych. utworzono tzw. .. komunista pracujący od wielu lat w aparacie bezpieczeństwa. grup i organizacji.wydziały III w KWMO i referaty w KPMO.rozbudowane były w terenie jego odpowiedniki . Departament IV pod kierownictwem płk S. 12 Tamże. W dniu 15 czerwca 1962 roku na bazie wydziału V Departamentu III. 130-131. 2) stowarzyszenia katolickie. Głównym jego celem stała się walka z «reakcyjnym klerem». handlu krajowego. . Organy bezpieczeństwa PRL.. Aby zwiększyć skuteczność i polepszyć organizację pracy w poszczególnych wydziałach tego departamentu. placówek naukowo-technicznych i kadry wybitnych specjalistów. .wydział VI: ochrona rolnictwa.wydział III: zwalczanie dywersji ideologicznej i politycznej Radia Wolna Europa i innych rozgłośni zagranicznych w języku polskim (poza ZSRR). 134. . zyskując wsparcie pozostałych pionów MSW. łączności. s. grupy obiektów zagadnieniowych oraz 11 grupy problemowe . który dotąd zajmował się sprawami Kościoła utworzono potajemnie przed społeczeństwem IV Departament MSW. Odpowiedniki departamentu (wydziały i referaty) powstały także w terenie. ochrona środowisk naukowych. cyt.. Dominiczak. wyd. płk Stanisław Morawski.wydział V: zwalczanie «wrogiej» działalności Kościoła. Departament składał się początkowo z trzech wydziałów: 1) kler zakonny rzymskokatolicki. s. Morawskiego zajmował się rozpracowywaniem Kościoła (zwłaszcza agenturalnym) i organizował akcje przeciwko Kościołowi. przemysłu rolnego i spożywczego. Postanowiono wówczas powołać nowy departament. kiedy to 11 H. a zwłaszcza Kościoła katolickiego. jak i operacyjnym. 319 . .wydział VII: ochrona gospodarki narodowej. Miał on coraz więcej roboty w okresie obchodów 1000-lecia chrztu Polski w 1966 r. Człowieka tego widziano przy aresztowaniu prymasa Wyszyńskiego i likwidacji Instytutu 12 Maryjnego Prymasa na Jasnej Górze. komunikacji.wydział I: opracowywanie instrukcji i prowadzenie analiz sytuacji polityczno-operacyjnej w kraju. Wzmagający się nacisk bezpieki na Kościół wymagał wydatnego zwiększenia ilości sił. . 3) kościoły i stowarzyszenia nierzymskokatolickie.wydział II: zwalczanie terroru i zorganizowanej działalności antypaństwowej osób. kulturalnych i młodzieżowych przed dywersją i penetracją «Kultury» paryskiej.wydział IV: zwalczanie elementów rewizjonistycznych (polskich) i liberalnych. zaplecza przemysłowo-ekonomicznego. Składał się on z 7 wydziałów: . żeglugi i rybołóstwa oraz przedsiębiorstw handlu zagranicznego. Zajął on wkrótce w MSW pozycję wiodącą zarówno w sensie organizacyjnym. Począwszy od 1958 roku punkt ciężkości pracy aparatu bezpieczeństwa zaczął się przesuwać wyraźnie w kierunku zwalczania opozycji. które są w zainteresowaniu operacyjnym SB. Wkrótce w Biurze "C" znalazła się cała ewidencja i kartoteka agentów i informatorów służby bezpieczeństwa i to zarówno tych czynnych. do którego ściągano wszystkie materiały i akta spraw prowadzonych przez organy bezpieczeństwa (w tym również akta spraw osób zasądzonych przez sądy) w latach 1944-1964. W terenie . a następnie szantażowano ich. Na czele Biura "C" postawiono przedwojennego komunistę i byłego szefa WUBP we Wrocławiu płk. co zdarzało się z reguły w wypadku 13 Tamże. Aby skuteczniej zwalczać opozycję. 320 . by zmusić do współpracy ze służbą bezpieczeństwa. Jana Zbawskiego. wydział II . tylko w wypadku wyeliminowanych agentów czy informatorów. "Biura C". w lipcu 1964 roku utworzono w MSW nową komórkę organizacyjną w postaci tzw. wydział IV .zapobieganie niepożądanym wyjazdom za granicę osób podejrzanych przez SB. Wojskowej Służby Wewnętrznej i Zarządu II Sztabu Generalnego WP. Organizacyjne Biuro "C" składało się z 5 wydziałów: wydział I . Było to potężne archiwum.sprawy ogólne.ewidencja osób będących w zainteresowaniu operacyjnym SB.składnica akt i materiałów oraz ich opracowywanie.w Komendach Wojewódzkich MO . że dana osoba w określonym czasie współpracowała z SB . Funkcjonariusze IV Departamentu kompletowali dossier księży. Położył on duże zasługi w rozbudowie tego biura. które mogły kompromitować księży.ewidencja "elementu podejrzanego". 135. s. W Biurze Cnotowani byli zarówno agenci i informatorzy. działającego na zasadach departamentu. Na uwagę zasługuje wydział II. Kompletowano też ewentualne materiały. wydział III . których teczkę przesyłano do Biura (wydziału) C . 3) ewidencja osób i spraw zarejestrowanych we wszystkich jednostkach pionu "C". jak i osoby przez nich rozpracowywane. Przekraczała ona ponad milion teczek osób zwerbowanych w latach 1944-1964. natomiast informacja kto jest osobą rozpracowywaną (figurantem) a kto agentem czy informatorem znajdowała się w szafie oficera prowadzącego. Warto podkreślić. Przy każdej osobie była informacja w czyim zainteresowaniu operacyjnym znajduje się dana osoba. wzbogacaniu jego zasobu archiwalnego i tropieniu "wrogów" socjalizmu. wydział V .powstały równocześnie odpowiedniki 13 Biura "C" w postaci wydziałów "C". jak i już wyeliminowanych. organizując przy tym często kombinacje operacyjne.o ile oczywiście oficer prowadzący taką informację do Biura przesłał. które miały analogiczne zadania . którzy wygłaszali kazania uznawane za polityczne i na tej podstawie władze państwowe interweniowały w Episkopacie. 2) ewidencja spraw operacyjnych postępowań przygotowawczych i teczek na osoby i grupy osób. że stanowiły one wraz z wykazami osób podejrzanych podstawowy "warsztat" pracy bezpieki w rozpracowywaniu społeczeństwa. na którego stanie znalazło się miliony akt.nastąpiła eskalacja napięcia w stosunkach między Kościołem a państwem (a właściwie partią). mogła się tam znaleźć informacja. Zadaniem Biura była: 1) ewidencja wszystkich osób w Polsce. s. W okresie gomułkowskim głównym narzędziem walki informacyjnej były cywilne organy bezpieczeństwa podległe MSW. Z czasem jednostki te rozbudowano nadając im kamuflującą nazwę Nadwiślańskie Jednostki Wojskowe. 321 . którzy byli wobec SB lojalni do końca jej istnienia .co uzależniało je od tego resortu.. W.. Według informacji przekazanej w dniu 10 maja 1991 r. które mieniły się wojskiem partii. ORMO liczyło w 1969 roku 300 tys.1 tys. członków. . Do tłumienia ewentualnych rozruchów . Zmuszone nawet były korzystać z informacji zawartych Biurze CMSW . Natomiast partii udało się w tym okresie utrzymać rzeczywistą kontrolę zarówno nad cywilnym jak i wojskowym aparatem walki informacyjnej.6 tys. nawet po przerwaniu współpracy. 7. 136. Pozostawiono jednak w strukturze MSW Brygadę Nadwiślańską KBW w Warszawie i pułk KBW w Katowicach . że stan milicji wzrósł z 40. Moczara) na czele przedstawiła ciekawe dane liczbowe. Działalność operacyjna SB w okresie gomułkowskim 14 Por. W 1964 r.2. 15 Tamże. Jana Widackiego. w 1955 roku do 16 tys. 139. W 1968 roku za nadużycia finansowe i łapownictwo ukarano 2044 członków partii. Analogiczne służby wojskowe . Gomułce jako I sekretarzowi KC PZPR . nowe niekomunistyczne władze przejęły rejestr obejmujący około 3 mln nazwisk. stan upartyjnienia MO i SB razem wziętych wynosił 81%. (. Sejmowi RP. Podczas ostatniej wizyty złożonej w dniu 29 września 1969 r. w 1969 roku. w 1955 roku do 61.oprócz NJW. Teczek w Biurze Cprzybywało do końca istnienia PRL. w wyniku rozgrywek z Moczarem i jego zwolennikami spod kompetencji MSW wyłączono WOP przekazując je pod rozkazy MON oraz rozformowano KBW. ministrem spraw wewnętrznych został Mieczysław Moczar. w tym 58 dyrektorów zakładów i instytucji 15 państwowych . Tylko 5% funkcjonariuszy piastujących wysokie stanowiska posiadało wyższe wykształcenie. żołnierzy.zniszczono w latach 1989-1990. W 1965 r. Zastraszająco wzrastała korupcja i nadużycia.w szczególności teczki tajnych współpracowników. zastąpił na tym stanowisku M. Znaczną ich część .w sumie ponad 6 tys.w zasadzie ograniczały swe działania do spraw wojska i z wojskiem związanych. które stanowiły siły odwodowe MSW14.WSW i II Zarząd Sztabu Generalnego . tamże.delegacja MSW z ówczesnym ministrem Kazimierzem Świtałą (który w 1968 r. których liczebność wzrosła z czasem do 15 tys.) Stwierdzono. s.agentów nielojalnych lub wręcz przewerbowanych przez obce służby walki informacyjnej.pojawiły się nowe formacje w postaci Zmotoryzowanych Oddziałów Milicji Obywatelskiej (ZOMO) oraz Rezerwowych Oddziałów Milicji Obywatelskiej (ROMO). natomiast stan Służby Bezpieczeństwa zmalał z 31. przez ówczesnego wiceministra spraw wewnętrznych prof. W wypadku agentów (informatorów) lojalnych fakt ich współpracy z SB był raczej ukrywany przez oficera prowadzącego.4 tys. w 1969 roku. Symptomatyczne w tym względzie jest oświadczenie ministra Wichy w dniu 14 lutego 1957 r. także do osób przedwojennego aparatu administracyjnego i politycznego. których represjonowano a przynajmniej szykanowano. obowiązek ten spadał na wszystkie komórki organizacyjne SB.. lecz z dużym uprzedzeniem i podejrzliwością władze odnosiły się do członków byłego podziemia. Tym niemniej pozostawała ona nadal podstawowym warsztatem pracy Służby Bezpieczeństwa w walce z przeciwnikami ustroju komunistycznego. który stwierdził: «Głównym orężem naszego aparatu w walce z wrogiem jest i ciągle pozostanie agentura. uległy pewnemu złagodzeniu kryteria według których zaliczano ludzi do grona wrogów . ponieważ w dalszym ciągu uważano ich za potencjalnych przeciwników władzy ludowej.). W tym procesie werbunku i dalszej pracy z agentem należy dążyć do ideologicznego przeciągnięcia go na naszą stronę. (. Trzeba podkreślić. ponieważ bezpieka nie chciała zrezygnować z agentury.. a przynajmniej wypowiadali się krytycznie o systemie komunistycznym.. (. że SB węsząc za przeciwnikami nadal podnosiła larum. a nawet «przywróconymi do działalności politycznej».Po 1956 r..Służba Bezpieczeństwa posiadająca do tego specjalne pełnomocnictwa.. (. poszerzając krąg osób podejrzanych itd. ci z kolei w odwecie faktycznie często podejmowali działania klasyfikowane przez SB jako antyustrojowe... 141. 16 informując partię o rzekomym wzroście sił wrogich socjalizmowi.. zwłaszcza jego kierowniczych gremiów. (. Zrehabilitowani przez sądy lub wypuszczeni na wolność na podstawie amnestii. 322 . którym należało patrzeć na ręce. Powiedział on. Dzisiaj aparat nasz musi dążyć do wykrycia wroga wyłącznie środkami agenturalnymi i oczywiście przy wykorzystaniu w coraz większym stopniu techniki operacyjnej. Bez odpowiednio zorganizowanej sieci agenturalnej nie do pomyślenia była na tak szeroko zakrojoną skalę praca wywiadowcza i kontrwywiadowcza oraz kontrola społeczeństwa przez SB. które samo się napędzało: SB poszerzało krąg osób podejrzanych. w dalszym jednak ciągu ich grono było bardzo liczne. Kartoteka podejrzanych znów pęczniała. które wzorowały się na wypracowanych metodach. s.. z którymi miał walczyć aparat bezpieczeństwa. Potwierdzeniem było wystąpienie ministra spraw wewnętrznych Władysława Wichy na pierwszej krajowej odprawie SB w dniu 14 lutego 1957 roku.) 16 Tamże.. Podstawowym ogniwem organów bezpieczeństwa była nadał sieć agentów i informatorów zwana «siecią agenturalną». gdy chodzi o przewerbowanie aktualnie lub w przeszłości działających wrogów i jeśli ich udział w rozpracowaniu jest konieczny.) . Odnowa październikowa 1956 roku niewiele tu zmieniła.. Kto miał to robić? . Blisko 10 milionowa kartoteka «wrogów ludu» i osób niepewnych z czasów Bieruta została za Gomułki znacznie zredukowana. Nie była ona stała.) Werbunek na materiałach kompromitujących należy stosować wówczas. Nie tylko z rezerwą. nie mogli się cieszyć pełną swobodą.) W ramach rozpracowań należy stosować nadal niezbędne kombinacje operacyjne (.. ludzi odsiadujących kary więzienia za przekonania polityczne. rejestrowano w niej nowo ujawnionych «wrogów» socjalizmu. że Służba Bezpieczeństwa winna interesować się operacyjnie także osobami zrehabilitowanymi. W ten sposób zostało znowu uruchomione sprzężenie zwrotne. wobec zebranych funkcjonariuszy SB. . w uzyskaniu paszportu.np. materiałach kompromitujących. O tym.z SB współpracowały trzy kategorie ludzi: 1) Konsultanci .Obawy funkcjonariuszy. Wynagrodzenie to nie zawsze miało formę pieniężną. 2) Kontakty operacyjne (KO) . 142-143.do końca istnienia PRL . że materiały kompromitujące celowo fabrykowano za pomocą odpowiednio zastawianych pułapek18. Wiele z tych osób dowiedziało się. że kombinacje operacyjne są niezgodne z prawem..przyp. bowiem mogłoby to stanowić psychologiczną przeszkodę w podjęciu współpracy. ale przepisy resortowe (np.) (. że rozmawia z funkcjonariuszem SB. Podjęcie współpracy powinno być udokumentowane własnoręcznie podpisanym zobowiązaniem. 323 . w miejscach pracy (. iż każdy pracownik SB musi pamiętać. decydował na mocy przepisów resortowych funkcjonariusz SB i jego przełożony. list Macierewicza w 1992 r.byli to specjaliści z różnych dziedzin wiedzy i techniki wykorzystywani przez organy bezpieczeństwa w zakresie swych specjalności.były to osoby.). Jana Widackiego.. udostępniając akta personalne pracowników. minister skwitował krótko. tamże..np. meldunku itp.. zarówno w okresie gomułkowskim. Według obowiązującego wówczas prawa ludzie ci mieli obowiązek świadczenia pomocy organom MO i SB . (Mogło to mieć miejsce np. mógł to być kosztowny prezent albo pomoc w jakiejś trudnej sprawie życiowej . który nie podpisywał zobowiązania. czy ktoś został umieszczony w rejestrach MSW jako tajny współpracownik. Podjęcie współpracy miało być dobrowolne . ułatwieniu leczenia zagranicznego samemu zainteresowanemu lub członkowi jego rodziny. W zasadzie miano zrezygnować z masowej agentury eliminując agentów i informatorów bezwartościowych i skompromitowanych. że SB traktowała ich jako tajnych współpracowników dopiero po ujawnieniu archiwów MSW. że operacje te są 17 częścią składową agenturalnego rozpracowania. jak i później . często bez wiedzy samego zainteresowanego. Faktycznie od wielu osób zobowiązania nie pobierano. a nawet psychicznego.. Nowa metoda werbunku miała polegać na wyeliminowaniu przymusu fizycznego. że od pewnych kategorii osób nie należy odbierać pisemnego zobowiązania. przez ówczesnego wiceministra spraw wewnętrznych prof. które z racji swej funkcji (np. załatwienie przydziału mieszkania. dyrektor przedsiębiorstwa.czyli werbunek na tzw.) spotykały się służbowo z funkcjonariuszami SB. wytyczne dyrektora Departamentu IV z 15 czerwca 1973 r. W praktyce zdarzało się. 3) Tajni współpracownicy (TW) . w wypadku ujawnienia tzw. J. Oprócz tego w uzasadnionych wypadkach miano oczywiście stosować kombinacje operacyjne .) mówiły wyraźnie. (. s. które z różnych motywów podejmowały współpracę z SB i były za to w jakiś sposób wynagradzane.. Bardzo często informujący. nie był nawet świadom. które miały być prawdziwe.były to osoby.) . 17 Tamże.) Przekazywanie informacji odbywało się na ogół w lokalach gastronomicznych. rektor wyższej uczelni itp. Według informacji przekazanej Sejmowi RP w dniu 10 maja 1991 r. 18 Por.za pieniądze lub w poczuciu patriotycznego obowiązku . K. (Ze zwyczajnymi tajnymi współpracownikami spotykano się najczęściej w specjalnych zakonspirowanych lokalach kontaktowych SB . które usiłowali rozpracowywać. którzy działali z całą świadomością komu i po co przekazują informacje. zdarzały się nawet przypadki pobić tak. ale jako tzw. O możliwości związanych z tym prowokacji mówił J. Na zebraniach SB podkreślano.przyp. Jednak. że są prześladowani przez SB. nie podpisywali 19 żadnego zobowiązania . jak dawniej pracowali agenci płatni. Gazeta Wyborcza . byłoby bardzo 20 trudne . robiono im rewizje. że skoro z założenia nie każdy tajny współpracownik podpisywał zobowiązanie o współpracy i nie każdy kwitował wynagrodzenie. rzeczywiście prześladowanych przez SB. figurantów rozpracowań operacyjnych. Po 1956 roku sieć agenturalna znacznie mniej liczna. Tutaj też otrzymywał dalsze szczegółowe instrukcje odnośnie do jego działań. Sporo z nich dekonspirowało się lub było rozpoznawanych przez środowisko. jak wynika to z materiałów. którzy przywłaszczali sobie pieniądze z funduszów operacyjnych jako rzekomo wypłacone 21 tajnym współpracownikom . że równie elastycznie należy traktować pokwitowania za wynagrodzenie. Byli wzywani na przesłuchania. Widacki w omawianym wystąpieniu. żeby wszyscy to widzieli. To była kategoria szczególnie zakonspirowanych informatorów. Doniesienia agentów nazywanych po 1956 roku «tajnymi współpracownikami». stanowiły. nie dla celów prowokacji politycznych. Były też przypadki.) Instrukcje mówiły.Tajemnice Biura C. Artykuł relacjonuje wystąpienie wiceministra spraw wewnętrznych prof. kiedy informatorzy o najwyższej dla SB wartości. 20 Tamże. K. to możliwość prowokacji ze strony SB była. Znane są przypadki zakładania takich teczek i wpisywania do rejestru fikcyjnych tajnych współpracowników zarówno w pionach kryminalnych jak i SB. nieograniczona. obok dokumentacji Biura «C» i tzw. Stwarzano wobec nich pozory. Były też przypadki. 324 . że szczególnie cennych informatorów rejestrowano nie jako tajnych współpracowników. podstawę całej pracy Służby Bezpieczeństwa. świetnych i dobrze pracujących agentów było niewielu. Można było teczkę tajnego współpracownika założyć dowolnej osobie. Trzeba pamiętać też o tym. Jana Widackiego przed Sejmem RP w dniu 10 maja 1991 r. 14 maja 1991 r.. Krzemień. Na spotkaniach tych odbierano również informacje zebrane przez agenta.. J. z których się musiał rozliczać. i jest nadal. mniej przydatni byli zwerbowani na materiałach kompromitujących pracujący pod presją psychiczną. a potem na spotkaniach odbywających się nie rzadziej niż raz w tygodniu. Ukierunkowanie pracy agentów następowało w czasie wstępnego przeszkolenia.) Odróżnienie ich od innych. (. Najlepiej. Dlatego wyniki pracy były często mizerne. zdobywana była głównie za pomocą środków finansowych i rzeczowych. 21 Tamże. ale przez nieuczciwych funkcjonariuszy. techniki operacyjnej. Kto był agentem SB . że agentom 19 E. wreszcie zatrzymania. centralne pola opozycji były zaś nie do zdobycia.) Służyło temu wczesne wykrywanie źródeł przestępczości.zależało to od układów. Tak zwana działalność profilaktyczna SB miała zapobiegać powstawaniu przestępstw politycznych. stosowanie przesłuchań i ostrzeżeń profilaktycznych. Po 1956 roku Służba Bezpieczeństwa korzystała także z tzw. którą zajmowało się Biuro W . czyli spotkań przypadkowych lub planowych z osobami znajomymi. Uzyskane informacje służyły do celów profilaktycznych i procesowych. podsłuch pokojowy i podgląd fotograficzny..) . 22 H. Gradacja zastosowanej represji zależała od stopnia przewinienia i kogo ona dotyczyła . Pod koniec 1956 i na początku 1957 roku rozpracowywano i zwalczano głównie te kręgi młodzieży akademickiej. Organy bezpieczeństwa PRL.. które kończyły się w sądach wyrokami skazującymi. klasowo bliskiego. czy człowieka.udało się dotrzeć zaledwie na «obrzeża wrogich środowisk». jakie były zawarte między funkcjonariuszem SB a osobą udzielającą informacji. który po raz pierwszy wszedł w kolizję z władzami. wpadła na trop 21 nie zarejestrowanych przez władze organizacji. W tym samym roku utworzono też Biuro T . cyt. 147. aresztowania i śledztwa.. Oprócz materiałów z Biura Ci raportów tajnych współpracowników. czy wroga klasowego. Służba Bezpieczeństwa w akcjach skierowanych przeciwko aspiracjom demokratycznym i politycznym młodzieży w 1957 roku. które zajmowało się zdobywaniem informacji za pomocą środków technicznych takich jak: podsłuch telefoniczny. s. Dominiczak. Warto podkreślić. prowadzenie rozmów profilaktycznych z podejrzanymi osobami. 24 Tamże.. W pierwszym kwartale następnego roku SB ujawniła 12 takich organizacji liczących ponad 130 osób.«recydywistę». które przeprowadzano na 23 podstawie wydanych sankcji przez prokuratora. Informacje takie mogły być udzielane przez «kontakt obywatelski» jednorazowo lub wielokrotnie . 166. na czele którego stał Karol Głogowski. kontaktów obywatelskich. aresztując 120 osób. Poważne źródło informacji stanowiła kontrola korespondencji. które doraźnie udzielały funkcjonariuszom SB informacji o określonych osobach czy grupach osób. wyd. Dla celów inwigilacji określonych osób utworzono wyspecjalizowane komórki obserwacji. 23 Tamże. utworzone w strukturze MSW w 1957 roku. z czego 95 aresztowano. SB korzystała też z innych źródeł informacji. s. iż wśród aresztowanych znajdowała się w 90% 24 młodzież w wieku do 20 lat . która opracowywała środki farmaceutyczne dla celów operacyjnych.. 325 . Najostrzejszą formą represji były nadal areszty. zaś jego zastępcą był Przemysław Górny. W ramach Biura Tfunkcjonowała samodzielna sekcja S . (. które wywodziły się z różnych nie zarejestrowanych przez władze organizacji. 144. s. ZMD na początku 1957 roku został porzez SB rozbity i zlikwidowany.. Rezultaty działania całej tej wielkiej machiny były mizerne. Najpoważniejszą z nich był Związek Młodzieży Demokratycznej. Sporo takich informacji udzielały bezpiece osoby zatrudnione na stanowiskach partyjnych czy państwowych «z poczucia 22 patriotycznego obowiązku» .. (.. W znacznie mniejszym niż w okresie stalinowskim stopniu stosowano tajne rewizje mieszkaniowe. a przede wszystkim wyższe uczelnie . W komórkach administracyjnych szkół wyższych istniały też stanowiska. której znaczna część była kadrowymi funkcjonariuszami MSW lub wojskowych tajnych służb. Nauka po komunizmie. przeznaczone dla ukrytych funkcjonariuszy lub stałych «współpracowników». funkcjonował w niej też «łącznik».profesor nie miał decydującego głosu. kiedyś w liście do jednego z czasopism pewna pani profesor podała. s.oficjalnie asystent lub adiunkt. że w składzie osobowym Ministerstwa Spraw Zagranicznych 35% stanowili oficerowie wywiadu cywilnego. które miały odwagę głosić i upowszechniać poglądy polityczne sprzeczne z narzuconym przez władze kanonem.gdyż to właśnie studenci stanowili element najbardziej aktywny na polu opozycyjnym. J. Kosobudzki. Myśl Polska . 326 . in. Wyjazdy zaś zagraniczne. W 1959 roku aresztowano za podobne sprawy 62 osoby . 2 sierpnia 1998 r. trzeba było objąć kontrolą szkoły. BEZPIEKA W MSZ . nie zawsze zaś z I sekretarzami . K. należeć przynajmniej do ZSP.przyp. Z reguły w działach współpracy z zagranicą. Nieliczne wyjątki dotyczyły np. chyba że sam tkwił w tych układach. a najlepiej do ZMS . Wśród tych niezapisanychbyli protegowani instancji partyjnych. 15% 27 to oficerowie wywiadu wojskowego. Obydwaj kierowali siatką konfidentów oraz prowadzili nadzór personalny. Nie ujawniali oni swych pozycji. zajmując się m. 16. czyli młodszy oficer . osoby spokrewnione lub w 25 Tamże. zajmujących się głównie drukiem i kolportażem ulotek i innych antypaństwowych 25 napisów. s. Każdy kandydat na asystenta był oceniany wspólnie przez instancję partyjną i strukturę esbecką . Partyjność bądź obietnica «wstąpienia» do PZPR odgrywały najważniejszą rolę. kto przejawia jakie poglądy i czy chodzi do kościoła. pozostając w stałym kontakcie z sekretarzami komitetów uczelnianych PZPR (zawsze z sekretarzami organizacyjnymi. choć ta «tajemnica» nie dawała się całkowicie ukryć. zwłaszcza na placówki. Było ich w zależności od wielkości uczelni . Np. zwykle oficera średniego stopnia. były kontrolowane na analogicznych zasadach jak służba zagraniczna. Ż. w latach siedemdziesiątych istniała niepisana.Warszawa 1998. Każda uczelnia miała swojego «opiekuna» w wiadomej komendzie. Jak widać za groźne antypaństwowe organizacje uważano niezarejestrowane przez władze grupy młodzieży lub nawet wręcz dzieci. w każdej szkole wyższej pracowali jako nauczyciele akademiccy oficerowie UB-SB. tym.). Aby poradzić sobie z opozycyjnie nastawioną młodzieżą nie wystarczyły same represje.. których «fachowo» określano jako «pracujący pod przykrywką». że na UJ działało ich aż 32. Placówki Polskiej Akademii Nauk były w analogiczny sposób kontrolowane przez centralę MSW. mieli istotny wpływ na wszelkie nominacje oraz na zatrudnianie asystentów. aresztując 160 osób w wieku 16-25 lat. gdy kandydat wywodził się z nieźle 26 notowanej «rodziny profesorskiej» i sam wyznawał «naukowy światopogląd» .od kilku do kilkunastu. a pozostali .W 1958 roku organy bezpieczeństwa zlikwidowały 20 organizacji młodzieżowych uznanych za nielegalne. przypadków.tzn. 167. T.preferowano «funkcyjnych» członków tych organizacji. 26 Z. 50% byli niezapisani .Służby specjalne w polityce zagranicznej RP w latach 19891997. ale przestrzegana zasada. 27 Por. W uczelniach decydowały o wszystkim nie tylko struktury partyjne. Oprócz tego. Kielce . a także w dziekanatach i studiach języków obcych. Przyszły asystent musiał mieć «czyste konto» ideologiczne. ale i ubeckie czy esbeckie. szpiegów naprawdę groźnych można policzyć na palcach jednej ręki. 406-407. Jerzego Strawę i Bogdana Walewskiego. zajmuje tak poważne stanowisko w ludowym Wojsku Polskim. (a więc przez prawie cały okres istnienia PRL). odciągnąć go od cennych agentów). Jeszcze mizerniej przedstawiają się osiągnięcia służb wojskowych . Ale nigdy nie dali się złapać. drugi tylko na 25 lat więzienia.. Autor zna tylko dwóch. Sprzyjała temu obowiązująca zasada. W związku z powyższym wysyłanie zapytań w tej sprawie do Rejestru Skazanych byłoby zbędną formalnością. Ale nawet wśród tych 350-400 osób. Tymczasem analogicznych wpadek było znacznie więcej. Piecucha . są nieskazitelni. A przecież dobrze wiadomo.) nie zatrzymały ani jednego znaczącego agenta przeciwnika (ujawniono i aresztowano kilkunastu agentów pośledniego gatunku. a nawet opozycyjną.według H. sądów i prokuratury. Najbardziej nagłośnioną klęską (jeżeli rzeczywiście była to klęska) kontrwywiadu PRL jest sprawa płk. K. aby dać utrzymanie kontrwywiadowi przeciwnika. co najwyraźniej uwidoczniało się na odcinku walki z autentyczną profesjonalną działalnością obcych wywiadów .Informacji i WSW. Akcje specjalne. było doprowadzenie do skazania 28 dziennikarza J. a także czasami autentyczni fachowcy . np. Według tego Informatora w latach 1944-1984 za działalność szpiegowską w PRL aresztowano i skazano 2168 osób. s.i to przez cały okres istnienia PRL.) rzeczywistych agentów obcych wywiadów jest jednak nie więcej niż 350-400. Wśród ujawnionych agentów przeciwnika nie było ani jednej osoby rangi pułkownika Kuklińskiego.inny sposób związane z dygnitarzami partyjnymi i państwowymi PRL. Mówią o tym dokumenty. J... że ludzie należący do elity. Ryszarda Kuklińskiego. Służby te przez cały okres działania (1944-1989 r.). Piecuch. wyd..przykładowo kilka. s. w Warszawie przez Biuro CMSW.np. Piecuchem29 . Wojskowe służby specjalne zasłynęły natomiast z organizowania prowokacji. a jakiekolwiek wątpliwości na temat ich lojalności są nietaktem. Pod współpracę z wywiadem często podciągano działalność niepodległościową. 405-406. który przekazał wywiadowi USA wielkie ilości tajnych materiałów sztabowych (nie tylko PRL-owskich). za współpracę z RWE . Generał bryg. że problem jego karalności nie może w ogóle wchodzić w grę. w wyniku których skazano kilkadziesiąt Bogu ducha winnych osób orzekając kary śmierci (w większości wykonane) oraz kilkaset wyroków długoletniego więzienia. drugiego wymieniono. tamże..za H. przeprowadzoną pod patronatem Czesława Kiszczaka przez służbę gen. Pierwszego powieszono. Wystarczy wymienić . Szaniawskiego w 1986 r.. (. dane na temat osób skazanych za szpiegostwo w okresie 1944-1984 r. 327 . Pierwszy został skazany na śmierć. Oświadczenie. czyli sitwy. zawarte w Informatorze o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944-1984 wydanym w 1986 r. nawet na bardzo wysokich stanowiskach. Najczęściej zajmował się mieleniem sieczki informacyjnej . Pozostałe osoby to ofiary manipulacji służb specjalnych. Skazywano na podstawie dowodów sfałszowanych lub istniejących jedynie w wyobraźni sędziów. Edwarda Poradki (szefa WSW . Ostatnią tego typu manipulacją. Cały ten niezwykle rozbudowany aparat walki informacyjnej był ociężały i niesprawny. 29 Por. znający języki obce. cyt. Wśród nich . Najlepiej świadczyć o tym mogą. 28 H.. pil. których każda szanująca się służba werbuje na kopy. zaś asów było jeszcze mniej.przyp. Adam B. prokuratorów i pracowników bezpieki. że tacy ludzie w Polsce działali. WSW . i wspólnie z W. Bezpieczeństwa Publicznego był zastępcą szefa kontrwywiadu wojskowego. Z 50 zatrzymanych rzeczywistych szpiegów CIA. Posądzany o współpracę z CIA i wywiadem Izraela oraz spowodowanie wpadki 12 osób z sieci wywiadu Zarządu II Sz. Płk Władysław Tykociński. Sierżant Henryk Bogulak. aby przewerbowywać współpracowników bezpieki. zdradził zadania poszczególnych służb i pionów. Bogdan 328 . 22 czerwca 1959 r. Kpt. zwłaszcza zaś wywiadu. przekazał też CIA informacje o aktualnych zainteresowaniach wywiadu MSW za granicą. na zlecenie wywiadu radzieckiego rozpracowywał technologie atomowe w Szwecji. oficer Wydziału Kontrwywiadu Zarządu II Sztabu Generalnego. Kpt. Płk Michał Goleniewski z departamentu wywiadu MSW. a następnie Biura Szyfrów MSW. Współpracował z CIA od 1958 r. wykorzystywany do przeprowadzania tajnych akcji za granicą. który był szefem Wydziału Attachatów Wojskowych Zarządu II Sztabu Generalnego. Jak to się mogło dziać? Oto z analizy materiałów dotyczących agentów służb specjalnych USA aresztowanych przez kontrwywiad MSW w latach 1960-1985 wynika. a następnie zdezerterował dekonspirując działalność Zarządu II . zdezerterował przechodząc na stronę USA.zwłaszcza Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie Zachodnim. Ci którzy uciekli to prawdopodobnie tylko przysłowiowy czubek góry lodowej. że większość dobrze uplasowanych w aparacie PRL agentów obcych wywiadów nie ewakuowała się za granicę. Zdezerterował we wrześniu 1982 r. Mazurkiewiczem sprzedał jednemu z wywiadów zachodnich ponad stu pracowników wywiadu i kontrwywiadu PRL. po powstaniu Komitetu ds. placówek zagranicznych. kierowca MSW. Jacek Jurzak. zdekonspirował 117 kadrowych pracowników wywiadu pracujących za granicą. był niejawnym pracownikiem wywiadu naukowo-technicznego w Szwecji. w lecie 1981 r.Płk Paweł Monat. a następnie do USA. który w randze ministra pełnomocnego był szefem Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie Zachodnim. G. Ppłk Waldemar Mazurkiewicz. we Francji. W styczniu 1962 r. że Amerykanie uparli się. in. uciekł na Zachód. Jerzy Koryciński z Departamentu I MSW. Należy zakładać. Jerzy Sumiński. zdradził też system łączności. wyjechał z rodziną do Szwecji. kadrowy pracownik wywiadu pracujący jako dyplomata w Japonii.Gerard Balcerowicz. z Biura Śledczego. 16 maja 1965 r. Jerzy Bryn. otrzymał zadanie nawiązania kontaktu z agentem wywiadu wojskowego w Londynie opuścił kraj i zniknął. aż 40 było agentami lub tajnymi współpracownikami różnych departamentów MSW. 9 wysokiej rangi agentów i wiele osobowych źródeł informacji. Ppłk Kazimierz Stefański z Zarządu II Sztabu Generalnego jesienią 1971 r. Po ucieczce na Zachód przekazał jednemu z wywiadów zachodnich (prawdopodobnie CIA) wiele informacji na temat obsady kadrowej MSW. m. wyjechał na urlop do Jugosławii. Pozostałe osoby skazywano zaocznie. Spośród osób wymienionych wyżej tylko Bryna udało się służbom specjalnym PRL sprowadzić do kraju osadzić w więzieniu i skazać na karę śmierci zamienioną na dożywocie. Po dezercji zdekonspirował strukturę resortu. przekazując tamtejszym służbom cenne informacje. które dla PRL-owskich służb walki informacyjnej.. Taką sytuację trudno 30 uznać za normalną nawet w nienormalnym świecie służb tajnych . Liga nigdzie na zewnątrz nie ujawniała faktu swego istnienia. dla odwrócenia uwagi polskiego kontrwywiadu od głównej agentury wpływowej uplasowanej w ośrodkach decyzyjnych lub w ich otoczeniu.z wyższym stopniem miał kontakt i wiedział o jego istnieniu tylko osobnik kierujący danym stopniem niższym. przy czym członkowie niższego stopnia nie mieli prawa wiedzieć o istnieniu stopni wyższych .Walewski. a nawet namierzenia. W dodatku propaganda partyjno-państwowa w okresie gomułkowskim była staroświecka. kadrowe. których namierzanie i rozpracowywanie angażowało potencjał polskich służb specjalnych . Po 1956 roku zasadniczą rolę w totalnej wojnie informacyjnej w Polsce zaczęły odgrywać nieagenturalne kanały wpływu.3. Jerzy Pawłowski. Jak z tego widać zachodnie wywiady wykorzystywały agentów pracujących na dwie strony . zarówno w sferze polityki. stosujących tradycyjne metody. tymczasem zachodnie ośrodki zajmujące się prowadzeniem totalnej wojny informacyjnej korzystały z metod nowoczesnych . prowadzące w sposób nowoczesny walkę informacyjną. Ponadto zachodnie wywiady. Tymczasem zachodnia propaganda była bardzo nowoczesna i skuteczna. prymitywna i małoskuteczna. LND miała 30 Tamże. Niejednokrotnie zlecano agentowi nawiązywanie współpracy ze służbami specjalnymi PRL . jak nauki. to samo można stwierdzić odnośnie służb tajnych PRL. analogicznych agentów werbowano wśród Polaków w kraju.zarówno MSW jak i WSW. Pierwszą z nich była Liga Narodowo-Demokratyczna. kontrwywiadowcza i policyjno-polityczna.oczywiście pod kontrolą odpowiedniego wywiadu zachodniego . były najczęściej niemożliwe do zwalczenia. Elementy totalnej wojny informacyjnej. Wyższe stopnie wtajemniczenia miały też komórki zajmujące się zabezpieczeniem kontrwywiadowczym organizacji. zaś o działalności stopni niższych wiedzieli tylko członkowie kierownictwa danego stopnia.czyli podstawiano agenta PRL-owskim służbom.agentury wpływowej uplasowanej w ośrodkach decyzyjnych (zwłaszcza centralnych) oraz nieagenturalnych kanałów wpływu. kultury czy gospodarki. które podmywały system komunistyczny PRL w okresie gomułkowskim W działaniach służb specjalnych PRL dominowała tradycyjna działalność wywiadowcza. Liga Narodowo-Demokratyczna powstała w 1958 roku. 406. 7. nowocześnie zorganizowane i dostosowane do realiów PRL-owskich tajne organizacje polityczne. jej członkowie mieli działać tylko w swoim własnym imieniu. s.zawerbowanych lub przewerbowanych.do której tradycji nawiązywała .. Jak wiadomo podwójni agenci byli przysłowiową piętą achillesową policji i wywiadu Rosji i ZSRR. Leszek Chrust. Wzorem dawnej Ligi Narodowej . Coraz większą rolę zaczęły też odgrywać rodzime. nasyłały do Polski małowartościowych agentów. dopiero pod koniec lat sześćdziesiątych zaszły w tej dziedzinie pewne zmiany za przyczyną działań narodowych komunistów z grupy Moczara. której kolejne szczeble organizacyjne miały formę stopni wtajemniczenia. Zenon Celegrat.miała strukturę. 329 . .) Nawiązując do tradycji Ligi Narodowej 31 przybieramy nazwę Ligi Narodowo-Demokratycznej . Dużą wagę przywiązywano do utrzymania granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej. Utrzymanie sojuszu z Rosją uznawano za konieczne tak długo. deklaracji ideowej i właściwej części programowej. dlatego uważamy za konieczne i przystępujemy do tworzenia wewnętrznej organizacji polskiego narodu. powinien stać się własnością prywatną lub społeczną załóg robotniczych względnie spółek akcyjnych . 33 Rolnictwo natomiast powinno pozostać (. z której by naród zorganizowany i świadomy swych celów nie mógł wyciągnąć korzyści w tej sytuacji możliwych. Program stwierdzał. sygn.) Czując się współodpowiedzialni za losy naszego narodu uważamy... Deklaracja ideowa stwierdzała: Liga Narodowo-Demokratyczna jest organizacją świadomych sił Narodu. Jesteśmy kontynuacją Obozu Narodowego w nowych. 51/61. 330 . mającą za zadanie uczynić go zdolnym do silnego ujęcia spraw swoich i sprawić. ażeby stał się on w pełnym tego słowa znaczeniu panem swoich losów . W dziedzinie gospodarczej Liga deklarowała się jako przeciwniczka zarówno kapitalizmu prywatnego jak i państwowego. a nawet sojusz z Rosją. Potem . do wyjałowienia zwłaszcza politycznego i sparaliżowania wszelkich objawów niezależnego działania polskiego narodu (. Archiwum Sądu Wojewódzkiego dla m. Dopiero potem możliwa będzie przyjaźń. aż nasze granice zachodnie nie zostaną ostatecznie uznane przez wszystkich. że nie ma takiej sytuacji. (. Warszawy.. lecz także nie pozwala na jawne tworzenie organizacji. przy dążeniu do rozszerzenia polskiej sfery wpływów na Wschodzie. że reżim komunistyczny panujący w Polsce (. Głównym zadaniem LND było zdobycie dla Polski pełnej niepodległości wewnętrznej i zewnętrznej. IV K.bardzo precyzyjnie opracowany program... 31 Akta sprawy Józefa Kosseckiego i innych. oraz walkę z wrogą działalnością mniejszości narodowych. Dalej przyjęto w całości przedwojenną deklarację ideową Obozu Wielkiej Polski32.) Ponieważ rząd komunistyczny nie tylko nie reprezentuje polskiej racji stanu. zwłaszcza produkujący na bezpośrednie spożycie.. Kluczowe gałęzie przemysłu winny być w ręku państwa. 32 Tamże.. 33 Por. zmienionych warunkach polityczno-społecznych (.) jest systemem zmierzającym do zniszczenia nas fizycznego i moralnego. Program zapowiadał konsekwentne dążenie do zniszczenia wszelkich wrogich Polsce międzynarodówek z masońską i komunistyczną na czele.dążyć będziemy do wykorzystania każdej niepomyślnej dla Rosji koniunktury w celu oderwania od niej naszych dawnych ziem wschodnich. (. Jako podstawę doktryny LND przyjęto naukę o cywilizacjach Feliksa Konecznego. składający się ze wstępu. Program zawierał wiele konkretnych treści.... która będzie pracowała nad rozwojem niezależnej polskiej myśli i w miarę możliwości zmuszała władze do liczenia się z polską narodową racją stanu. st.) wyłącznie w prywatnych rękach.stwierdzał program . które by reprezentowały polskie interesy i niezależną myśl polityczną. tamże.) natomiast przemysł lekki.. opowiadając się przy tym za prawem własności. który już wcześniej zdobył dużą wiedzę polityczną i naukową dzięki dr Janowi Bogdanowiczowi. Drugi etap miał polegać na przystąpieniu w odpowiednich warunkach. tzn.którzy jednak potem. (.Ustrój państwa powinien być oparty na demokracji narodowej. musi być cywilizacją łacińską34. w sprawie Józefa Kosseckiego i innych.. a także do aparatu państwowego i PZPR. którego poznał w duszpasterstwie turystycznym na Rusinowej Polanie w Tatrach. Gliwicach.) (Archiwum Sądu Najwyższego sygn. że odpowiednio przygotowana kadra LND miała równocześnie przenikać do wszelkich istniejących organizacji społecznych. przez zwalczanie neomaltuzjanizmu. zaś demokratyczna gra sił politycznych odbywałaby się między stronnictwami narodowymi . 35 Wyrok Izby Karnej Sądu Najwyższego w Warszawie. aby je poznawać i działając w nich starać się realizować elementy programu Ligi. nieuczciwości. W pierwszym z nich miała nastąpić praca nad kształceniem kadry działaczy politycznych połączona z rozbudową hierarchicznej organizacji. oraz wybitnemu działaczowi narodowemu mec.) czynniki antynarodowe byłyby wyeliminowane z życia politycznego . 331 . z tym jednak. opartej na opisanych wyżej stopniach wtajemniczenia. przez wszystkich członków Ligi . naukę o cywilizacjach i wszystkie te dziedziny wiedzy niezbędnej dla kadry politycznej. W tym pierwszym okresie miano studiować polską myśl narodową. Stanisława Grabskiego a zarazem szefem wewnętrznej tajnej struktury obozu narodowego we Lwowie. a nie przez mordowanie nienarodzonych dzieci. które nie były . celem zaś ostatecznym miało być przejęcie władzy w dogodnych warunkach przez ugrupowania nacjonalistyczne. prowadzonym przez ojca Leona Szeląga w 1957 roku. Leonowi Mireckiemu . akt I K. a drugie opozycyjne. Religia katolicka musi zajmować stanowisko religii panującej ściśle związanej z państwem . Józef Kossecki kierowany przez wybitnego działacza katolicko-narodowego Walentego Majdańskiego zaczął organizować grupy i kanały wpływu LND w Warszawie. (. w której (.. gdy powstała LND do niej nie należeli i nie uczestniczyli w jej pracach.od 1948 r. seksualizmu. który w latach trzydziestych był asystentem prof. Krakowie i Zakopanym. zgodnie z nauką Feliksa Konecznego. Działalność Ligi była zaplanowana na wiele lat i miała się składać z dwu etapów. a cywilizacja polska. przystąpiono do realizacji programu.zwłaszcza zaś zajmujących odpowiednie pozycje w aparacie państwowo-partyjnym . . prywaty i nieodpowiedzialności. 1063/61).. z których jedno byłoby rządzące. politycznych. z dnia 26 maja 1964 r. Już w 1958 r. Istotna rola przypadła tu Józefowi Kosseckiemu. pijaństwa... Program stwierdzał ponadto: Będziemy dążyć do odrodzenia moralnego narodu.) Poprawę bytu narodu należy uzyskać przez zmianę ustroju gospodarczego i politycznego. takiej..najlepiej dwoma.wykładane na PRL-owskich uczelniach. W tym okresie LND miała być organizacją bardziej zbliżoną do tajnego uniwersytetu narodowego niż konspiracji ściśle politycznej. stwierdzał w tej sprawie: Celem bowiem grupy zgodnie z jej założeniami programowymi było propagowanie ideologii sprzecznej z założeniami politycznymi i gospodarczymi Państwa. W Warszawie zorganizował grupę wspólnie z dawnym wiceprzewodniczącym ZMD Przemysławem Górnym. Ten pierwszy etap był zaplanowany na kilkanaście lat. W Gliwicach udało mu się przeniknąć do 34 Tamże. które powinno być ustawowo zrównane z każdym innym morderstwem . jakim miało być przejęcie władzy przez obóz narodowy i rozpoczęcie pełnej realizacji jej programu35.do realizacji ostatecznego celu. na czele której stanął A. (okazało się potem. Służba Bezpieczeństwa nic konkretnego nie wiedziała o istnieniu i 36 W. gdyż ze zrozumiałych względów trzeba było pracować indywidualnie z poszczególnymi ludźmi. natomiast kontaktował się z szefem komórki kontrwywiadu LND wyższego szczebla. najnowszej historii politycznej .przystąpiono w Warszawie do organizacji dwu podgrup szkoleniowych. Niewątpliwie też walnie przyczynił się do tego. aby wstąpili do PAX-u. zwłaszcza zaś doradzał kardynałowi Stefanowi Wyszyńskiemu w sprawach demograficznych. Potem gdy papieżem został Jan Paweł II problematykę tą uczynił jednym z głównych tematów swego magisterium. J. G. co niestety w ówczesnych warunkach musiało doprowadzić do wpadki. ze szczególnym uwzględnieniem obrony życia dzieci nienarodzonych. Dobrze natomiast rozwijała się działalność w PAX-ie. Kossecki nie wiedział też w tym czasie o innych działaniach W. P. do którego obowiązków należało m. które się z nim kontaktowały. że prymas Wyszyński. Kosseckiego.jak się potem okazało zbyt szybko . drużyny starszoharcerskiej na Politechnice Śląskiej.trwające 9 miesięcy śledztwo. zabezpieczanie osoby samego W. że tu praca szła wolniej. do PAX-u. gdzie J. zwłaszcza zaś o tym. z których jedną prowadził Janusz Krzyżewski a pomagał mu Marian Barański.zwłaszcza historii ruchu narodowego.in. Majdańskiego36. SB rozpracowała grupę warszawską i działalność J. Majdańskim zdając mu sprawozdania ze swej działalności i odbierając instrukcje. nauki o cywilizacjach. Kossecki opracował program szkolenia kadry młodzieżowej i sam jeździł sporo z prelekcjami nt. ani też o sobie nawzajem.duszpasterstwa akademickiego. W 1959 roku za klerykalno-nacjonalistyczne odchylenieJ. Zgodnie z przyjętymi zasadami podgrupy nie wiedziały o istnieniu grupy wyższego stopnia. Kosseckiego wyrzucono z harcerstwa. drugą zaś prowadził Henryk Klata a pomagał mu Zbigniew Kwiecień. J. podczas zebrania. Krzyżewskiego i H. problemów demograficznych i historii ruchu narodowego. że J. że był on tajnym współpracownikiem SB). Górnego. z tym jednak. Po roku działalności .na początku 1960 roku . Górnym na czele. G. Kosseckiego w PAX-ie i w dniu 7 maja 1960 r. 332 . Majdańskiego i innych osobach. natomiast nikt z grupy warszawskiej nie wiedział o istnieniu innych elementów organizacji. Klatę osadzono w więzieniu mokotowskim i rozpoczęło się długie . problematyki demograficznej (w tym czasie w Polsce prowadzona była przez ekipę Gomułki polityka antynatalistyczna). które odbywało się w pokoju nr 409 w Domu Studenckim przy placu Narutowicza w Warszawie aresztowano jej członków z J.rozwijała się grupa warszawska zorganizowana przez P. a nawet zorganizować kanały wpływu w organizacji PZPR na tejże Politechnice. W warszawskiej organizacji LND działało kilkadziesiąt osób. Tu odbywały się regularne szkolenia w grupach nt. a za nim cały Episkopat polski położył tak wielki nacisk na problem ochrony życia dzieci nienarodzonych. Na szczeblu lokalnym warszawskim przystąpiono też do organizacji komórki kontrwywiadu LND. Kossecki spotykał się regularnie z W. w którym w owym czasie silne były wpływy czerwonego harcerstwa druha Jacka Kuronia. Górnego. Kosseckiego. Za pośrednictwem A. nauki o cywilizacjach. Najszybciej . Kosseckim i P. Aresztowanych J. Również dobrze rozwijały się kanały wpływu w PZPR. Szefem organizacyjnym całości grup warszawskich był Przemysław Górny. Kamuflażem dla grupy warszawskiej miało być rzekome agitowanie jej członków przez J. psychologii i socjologii prawa. Majdański był bratem późniejszego arcybiskupa Kazimierza Majdańskiego i prowadził ożywioną działalność w Kościele. Barańskiemu i Kwietniowi wymierzono wyroki w zawieszeniu. za dobrą monetę przez SB. Kosseckiego i P.Jana Bogdanowicza i Leona Mireckiego. Kosseckiego i innych odgałęzień LND. aresztowano dwóch starszych bardzo zasłużonych działaczy narodowych . Wyrok zapadł w dniu 29 maja 1961 r. Poza J. a na sali oprócz rodzin i mężów zaufania oskarżonych byli obecni tylko oficerowie SB i osoby do których ta instytucja miała zaufanie. zaś Bogdanowicza i Mireckiego uniewinniono. pożyczali literaturę narodową (kontakty te były jak się okazało . Akta sprawy J. 37 . które rzekomo sterowały działaniami J. Kosseckiemu. Górny.od dawna obserwowane i namierzane za pomocą techniki operacyjnej przez SB. jak również wtyczki SB działające w paxowskich strukturach. A. Plotki te w ramach swych obowiązków rozpuszczali tajni współpracownicy SB. domyślała się tylko jego istnienia i chodziło jej przede wszystkim o jego namierzenie. SB nie posiadała się z wściekłości i zaraz przystąpiła do rozpuszczania o J. Kosseckim . G. który sterował działaniami J. J. Ludzie do których one docierały nie mogli sprawdzić jak było naprawdę. gdyż wiedział o nich A. który zastosował obronę polegającą na wykorzystaniu pewnych metod z zakresu kontrwywiadu defensywnego (jej zasadniczym elementem była bardzo dobrze opracowana legenda wzięta w 1960 r. Na rozprawie całą odpowiedzialność za utworzenie LND i napisanie jej programu J. H. Kosseckim nic też na ten temat nie wiedział żaden uczestnik grupy warszawskiej. P.zostali po rozprawie zwolnieni z więzienia. sygn. Kosseckiego. że Górnego nakazał zwolnić z aresztu. G. W rezultacie jako osoby. Spalonezostały tylko kanały wpływu w PAX-ie.). Barański. gdyż rozprawa odbywała się z wyłączeniem jawności. z tym jednak.działalności wyższego stopnia organizacji. a także tekst programu. a nawet i dziś w dobrej wierze powtarzana w niektórych publikacjach przez osoby nie znające prawdy) udało się odwrócić podejrzenia od osoby W. Kossecki.J. 333 . którzy . Na wiosnę 1961 r. nic na ten temat nie wiedział. Klata. Krzyżewskiemu i Klacie wymierzono wyroki w granicach tego co już odsiedzieli w śledztwie. zaś obaj ci panowie byli już wówczas od dawna spaleni ).oczerniających dezinformacji jakoby wszystko wysypał w śledztwie . Majdańskiego jak również szefa komórki kontrwywiadu LND wyższego szczebla (obaj oni nie byli wówczas spaleni ) i skierować je w zupełnie jałowym z punktu widzenia celów SB kierunku. J. co w późniejszym okresie działalności LND miało duże znaczenie. J. Wszyscy więc oskarżeni . M. którzy ich przesłuchiwali. w której oskarżonymi byli J.oprócz Kosseckiego . Górnego sąd skazał na kary dwu lat więzienia. Krzyżewski. Archiwum Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. akt IV K. odbyła się przed Sądem Wojewódzkim w Warszawie rozprawa. przeprowadzali z nim wiele rozmów.znali wprawdzie osobiście od dawna J. a także na temat kanałów wpływu LND w PZPR. ale o istnieniu organizacji o nazwie Liga Narodowo-Demokratyczna i jej programie dowiedzieli się dopiero w trakcie śledztwa i to od oficerów SB. W krajowych publikatorach (w przeciwieństwie do wielu innych procesów politycznych okresu 37 Por. Kwiecień. Mirecki. a więc jego pomoc była tu bezużyteczna. Kossecki wziął na siebie (w rezultacie po rozprawie tylko on pozostał w więzieniu do grudnia 1961 r. w sierpniu 1960 r. Z. 51/61. Nic też w śledztwie nie wypłynęło na temat grupy krakowskiej LND. Kosseckiego.jako głównym odpowiedzialnym za ten stan rzeczy . Kosseckiego i innych. Bogdanowicz i L.jak wspominaliśmy wyżej . Równocześnie jednak wielu masonów i ludzi o poglądach liberalno-wolnomularskich robiło w tym czasie kariery (zwłaszcza w nauce i kulturze). Po 1956 roku masoneria wprawdzie nie została formalnie zalegalizowana w PRL. był tajnym współpracownikiem SB.. Wybitny polski wolnomularz Oskar Lange nie tylko w okresie stalinowskim robił karierę naukową. Bolesław Bierut. W języku polskim tylko Radio Wolna Europa podało informacje o procesie. ale także dlatego. Przemysława Górnego. Zarzuca im się odtworzenie organizacji formalnie niejawnej i infiltrację do organizacji «Pax» 38 (państwowych katolików). był też członkiem KC PZPR. ale zasadniczo zmieniła się sytuacja wolnomularzy i ludzi o przekonaniach liberalno-wolnomularskich. przed Sądem Najwyższym w Warszawie. a dalej do odmrażania nienamierzonych elementów struktury LND i ich rozbudowy. Henryka Klaty. Nie tylko jednak polski Obóz Narodowy zaczął odbudowywać w tym okresie swoje struktury . Masoneria w okresie stalinowskim była zakazana. Ze względów bezpieczeństwa przestrzegano wówczas zasady.np. W 1957 r. że nie miał dostępu do żadnych publikatorów. 1961-1962.co niewątpliwie ułatwiało bezpiece szerzenie oszczerstw. Po odbyciu kary i zwolnieniu z więzienia J. Por. Prawdę tę ujawnił dopiero na procesie rehabilitacyjnym. Kossecki musiał na pewien czas zaprzestać działalności. W międzyczasie W. a niektórzy czołowi masoni zajmowali wysokie stanowiska polityczne . Le Monde . sygn. G. wkrótce potem popełnił on samobójstwo. zostało założone Stowarzyszenie Ateistów i 38 Sam J. który odbył się w dniu 19 lutego 1992 r. zamieściło notatkę następującej treści: Ośmiu intelektualistów i studentów jest obecnie sądzonych przy drzwiach zamkniętych w Warszawie.zrobiło to również Wolnomularstwo. Ludzie o przekonaniach liberalno-wolnomularskich mogli się spotykać w Klubie Krzywego Koła.do nawiązania kontaktu z W. Janusza Krzyżewskiego. Im bardziej przy tym zaostrzała się sytuacja na odcinku Kościół . Oskarża się ich jednocześnie o antysemityzm . Kosseckiemu i kontrwywiadowi LND wyższego szczebla udało się ustalić. że jak długo istniała PRL i SB nie mógł ujawnić całej prawdy o LND. został zastępcą przewodniczącego Rady Państwa PRL. a wielu jej członków i sympatyków podlegało represjom. J. że A. zespół kontrwywiadu. a także czołowego polskiego okultysty Mariana Grużewskiego. a najwyżej trzy osoby. Majdańskim. który był wychowankiem jednego z wybitnych polskich masonów Jana Hempla. Oskar Lange w 1957 r. Henryk Kołodziejski zajął eksponowane stanowiska prezesa NIK i członka Rady Państwa PRL. nie tylko dlatego. ponadto francuskie czasopismo Le Mondez dnia 27 kwietnia 1961 r. tym sytuacja wolnomularzy stawała się korzystniejsza. Wielu masonów i ludzi o przekonaniach liberalnowolnomularskich mogło w tym czasie spokojnie robić karierę (zwłaszcza w nauce) nie obawiając się już stalinowskich represji. nawet po wyjściu z więzienia miał bardzo ograniczone możliwości prostowania rozpuszczanych przez bezpiekę i jej współpracowników oszczerstw na swój temat. śledztwie i procesie. Majdański mógł cały czas prowadzić swoje działania.i to bardzo ostrożnie . ale nawet znalazł się w składzie centralnego aktywu PZPR. akt II KRN 360/91. by spotykać się w sprawach organizacyjnych w dwie. interweniował w obronie takich wybitnych masonów jak Robert Walter czy Włodzimierz Tarło-Maziński. 27 kwietnia 1961 r. które w poprzednim okresie mogły im grozić za głoszenie swoich przekonań. akta sprawy Józefa Kosseckiego. dopiero po odczekaniu pewnego okresu mógł przystąpić . Także: Archiwum LND. Kossecki.gomułkowskiego) nie ukazała się też żadna wzmianka o procesie .państwo i partia. Mariana Barańskiego i Zbigniewa Kwietania. 334 . nigdy telefonicznie lub listownie. Coraz konserwatywniejszy i myślący w kategoriach stalinowskich I sekretarz KC PZPR ani myślał dać zezwolenie na stowarzyszenie. nieuchronnie zaś przedostaną się do niej rozmaici karierowicze. jak i inni niepożądani. których nie tak dawno poznał w Moskwie na Światowym Kongresie na rzecz Powszechnego Rozbrojenia i Pokoju (9-14 lipca 1962 r. 103. zachowując w całkowitej tajemnicy istnienie loży warszawskiej. Ożywiły się też w tym okresie kontakty z Zachodem. Warszawska loża "Kopernik" stosowała daleko posuniętą konspirację. że bez obaw mógł odwiedzić Polskę działający na Zachodzie wybitny wolnomularz polski Jerzy Langrod (imię masońskie Stefan Łaniewski). Zrobili to przedstawiciele tutejszej loży "Kopernik" (reaktywowanej w Paryżu 2 października 1950 r. w tym Jana Józefa Lipskiego. W rezultacie "sztuka królewska" zostanie nad Wisłą skompromitowana. powołującego się na rozeznanie w sytuacji polskiej. bliskie ideowo dawnemu przedwojennemu Stowarzyszeniu Wolnomyślicieli Polskich.). Dowodzili. wyperswadowano jego pomysły. s. Zresztą szefowi centrali francuskiej. Dopiero w kilka lat później Bartoszkiewicz. J. że są obserwowani przez milicję czy aparat bezpieczeństwa.Wolnomyślicieli. lecz znaleźli się i tacy. Wprawdzie słyszał od nich. że w swoich trudnościach i konfliktach z hierarchią Kościoła katolickiego mógłby mieć cennego sojusznika w lożach polskich. pod przewodnictwem wspomnianego wyżej Langroda . Warszawa 1996. tak.przyp.). Miał tu znajomych. w którym wybitną rolę odgrywali znani wolnomularze tacy jak Hempel. Radliński i inni. nie wiedząc o inicjatywie Bartoszkiewicza. Pomysł gościa znad Sekwany nie przemówił do wyobraźni podejrzliwego rozmówcy. zawitał do Warszawy. W sprawach organizacyjnych członkowie porozumiewali się ze sobą wyłącznie ustnie. J. Przekonywał go. W dwa lata później poinformowano o wznowieniu w Warszawie działalności loży tej samej co ona nazwy polską placówkę paryską i z nią uzgodniono. Masoneria polska XX wieku. że w przypadku powstania w Polsce placówki wolnomularskiej "bezpieka" nie omieszka wprowadzić do niej swoich ludzi. żeby na miejscu przekonał się o słuszności ich opinii. Już równo tydzień później (19 lutego) przyjęto w niej do wolnomularstwa trzech kandydatów. K. zawieszano posiedzenia lożowe do wyjaśnienia 39 L. obudził . węszący okazję do upieczenia tu własnej pieczeni. Wielki mistrz Wielkiego Wschodu Francji Jacques Mitterand (nie spokrewniony z prezydentem Francji). Argumentacja bratniego środowiska. 335 . 12 lutego 1961 r.lożę-matkę "Kopernik". widząc jak to grono (dawnych wolnomularzy . zrobiła swoje i Wielki 39 Wschód na prawie trzy dekady zrezygnował z planów polskich . K.) wymiera. że na zewnątrz będzie reprezentowała wolnomularstwo polskie.przyp.wraz z siedmioma innymi posiadającymi stopień mistrza . gdy powrócił do Paryża. ludzie. W stolicy Polski podobno widział się z Władysławem Gomułką. jeśli zezwoli na ich utworzenie i działalność. loże. Hass. Wasowski. gdzie z niektórymi jego uczestnikami z Europy ŚrodkowoWschodniej rozmawiał o wznowieniu w ich krajach działalności ruchu symbolicznej kielni. prezesa Klubu Krzywego Koła. chyba w 1962 r. którzy zachęcali go. Losy. Jednak nie zaraz po 1956 roku rozpoczęto w Polsce odbudowę struktury wolnomularskiej. za pośrednictwem zwierzchniej nad nią Wielkiej Loży Francji. Niemal równocześnie z jej reaktywowaniem z innej strony podjęto próbę wznowienia w Polsce "sztuki królewskiej". jakiego w Moskwie nie było. W przypadkach podejrzeń. że byłoby to anachronizmem. Tematyka tych wystąpień była różnorodna. Loża nie podejmowała żadnych inicjatyw w życiu publicznym. jej członkowie włączyli się do zbiórki 40 środków na adwokatów dla osób uwięzionych w związku z wydarzeniami marcowymi . znany i ceniony pisarz. w młodości członek PPS-Lewicy. przedstawianych w oficjalnych środkach przekazu w sposób zniekształcony bądź pomijanych milczeniem. lecz nawet nie poinformowano ich o wznowieniu działalności. nie pyta się o jego narodowość ani wyznanie religijne czy poglądy polityczne. o stosunkach z sąsiadami Polski itp. natomiast w latach 1961-1971 ani jednej. s. w 1972 r. najczęściej z dziejów najnowszych Polski o wydźwięku mniej czy bardziej aktualnym bądź wolnomularskim. np. Przynależność pierwszego z nich do partii uważającej się wtedy za komunistyczną nie stanowiła przeszkody dla jego inicjacji. Zbierano się niezmiennie w mieszkaniach mających dwa wyjścia. oczywiście nikt nie miał na sobie obrzędowego fartuszka czy szarfy. Uczestnicy posiedzenia siedzieli wokół nakrytego stołu. Z tychże względów nie tylko nie zabiegano o przyłączenie się do loży wolnomularzy przedwojennych. w miejsce nazwisk stosowano tu. 336 .młodszy od niego o siedem lat liberałracjonalista Antoni Słonimski. Michałowicz . dzielono się informacjami o bieżących sprawach kraju. że jest to spotkanie towarzyskie. Tak więc po marcu 1968 r. ani insygniów sprawowanej w loży funkcji. w tym najwięcej. M. Jedną był 84-letni wybitny ekonomista Edward Lipiński. Stan osobowy loży nigdy nie przekraczał liczby 15 członków. 105-106. Toteż w ciągu całego okresu 1961-1989 przyjęto tu do wolnomularstwa dwadzieścia kilka osób. jak w latach II Rzeczypospolitej. po zakończeniu właściwego zebrania. 40 Tamże. Wydarzeniem dużej rangi była tu inicjacja 10 grudnia 1972 r. Drugą .sytuacji. Groszkowski czy M. Gliwica przy ulicy Lekarskiej 19. owe "imiona zakonne". z przyjściem do władzy którego koła inteligencji początkowo łączyły wiele nadziei . Jedni poruszali zagadnienia ściśle wolnomularskie. Dla inicjowanych w powojennej Warszawie była to jedyna możliwość uczestniczenia w obrzędowym posiedzeniu w przepisowo urządzonej świątyni wolnomularskiej i zobaczenia wolnomularzy w strojach organizacyjnych.dwu osób dobrze znanych i wysoce cenionych w jej środowiskach.zatem u schyłku drugiego roku "panowania" Edwarda Gierka. zaś niezbędne zapisy o inicjacji. Liczbę inicjowanych kandydatów ograniczano do minimum. Niekiedy natomiast udzielała poparcia niektórym akcjom środowisk opozycyjnych. sześć. Przy sposobności pobytu w Paryżu adepci brali udział w posiedzeniach tamtejszej loży "Kopernik". którzy . zgodnie ze starymi przepisami ubiegającego się o nią. W części nieoficjalnej.jak J. by w przypadku wkroczenia milicji można było powiedzieć. czyli umowne imię i nazwisko przyjęte przy inicjacji. inni historyczne. Wszak. po 1968 r. chociażby wzgląd na utrzymanie tajemnicy jej istnienia nie pozwalał na to. .odgrywali poważną rolę w życiu publicznym. nadawaniu kolejnych stopni wtajemniczenia bądź wyborach kierownictwa notowano w sposób zaszyfrowany. Kandydaci przeważnie pochodzili ze świata nauki oraz literatury i publicystyki. niekiedy na kilka tygodni. piszący w tolerancyjnym katolickim "Tygodniku Powszechnym". niezbędnego dla trwania loży. Część obrzędową zebrań ograniczano do minimum. in. Na posiedzeniu loży jeden z członków wygłaszał referat. zaś w momencie przyjęcia do wolnomularstwa PZPR (wystąpił z niej w cztery lata później). najczęściej w domu T. następnie w ciągu wielu lat PPS. Protokołów posiedzeń nie sporządzano.. Krótko mówiąc, członkowie loży wolnomularskiej na zewnątrz występowali wyłącznie w swoim własnym imieniu, nigdy zaś w imieniu swej organizacji analogicznie jak członkowie LND, która była główną porzeciwniczką masonerii. Ważnym terenem ścierania się wpływów narodowych i wolnomularskich z wpływami komunistycznymi była nauka. W okresie po 1956 r. podjęto pewne próby uzdrowienia sytuacji w nauce polskiej. Wrócili na katedry usunięci wcześniej profesorowie, rozpoczęto szeroko zakrojoną wymianę naukową z zagranicą (zahamowaną w latach poprzednich). Uzdrowienie nauki okazało się jednak nie takie proste. Przede wszystkim w polskiej nauce, a w szczególności humanistyce, zadomowiło się już w tym okresie wielu pseudonaukowców, którzy w czasach stalinowskich rozpoczęli ułatwioną i przyspieszoną karierę naukową (właściwie biurokratyczną imitację kariery naukowej), a po 1956 roku byli nadal dobrze ustawieni politycznie i obrastali w tytuły, stopnie i stanowiska, przede wszystkim zaś kontrolowali główne kanały awansu naukowego. Z kolei starzy przedwojenni profesorowie z prawdziwego zdarzenia, którzy swój szczytowy okres rozwoju mieli już za sobą, kształcili się i rozwijali naukowo wiele lat wcześniej i nauczyli się stosować metodologię naukową, która w drugiej połowie XX wieku była już w dużej mierze przestarzała; coraz częściej zdarzało się im, że nie mogli zrozumieć prac naukowych ze swej dziedziny wydawanych za granicą, które teraz docierały do Polski - w okresie bowiem gdy nauka polska była odcięta od kontaktu z nauką światową, w światowej humanistyce dokonał się wielki postęp związany z szerokim stosowaniem metod matematycznych, cybernetyki oraz z szerokim wykorzystywaniem wyników nowocześnie prowadzonych i opracowywanych badań empirycznych. Trudno było starym przedwojennym naukowcom humanistom uczyć się matematyki, cybernetyki i tym podobnych nowinek , woleli więc żyć w symbiozie z pseudonaukowcami stalinowskiego chowu. Jedni i drudzy starali się jak umieli szkolić następców i wychowali ich na obraz i podobieństwo swoje . W rezultacie wychowano pokolenie humanistów, które pod względem metodologicznym można nazwać pokoleniem młodych staruszków , a w wielu wypadkach nawet i pseudonaukowców. Oczywiście były wyjątki od tej reguły, ale nie one nadawały ton naszej oficjalnej humanistyce41. Trzeba przy tym wyraźnie zaznaczyć, że nawet tradycyjna humanistyka polska nie została w pełni odbudowana. Co prawda profesor Tadeusz Kotarbiński został w 1957 r. prezesem Polskiej Akademii Nauk, ale np. do programu szkół średnich nie wróciła jako obowiązkowy przedmiot propedeutyka filozofii i wykładana dawniej w jej ramach psychologia. Usunięte z programu studiów prawniczych prawo kanoniczne również nie zostało przywrócone (usunięto je w okresie stalinowskim, chociaż bez jego znajomości trudno mówić o pełnej wszechstronnej znajomości prawa); nie wróciła też do programu studiów prawniczych psychologiczna teoria prawa ani socjologia prawa. W sądownictwie i naukach prawnych wprawdzie oficjalnie potępiono stalinowską teorię dowodów A. Wyszyńskiego, ale w programie studiów prawniczych nie wprowadzono 41 Jako przykład może tu służyć twórca polskiej cybernetyki Marian Mazur, który po 1956 roku mógł już swój dorobek z zakresu cybernetycznej teorii układów samodzielnych - mający przełomowe znaczenie dla nauki światowej - prezentować jawnie, ale musiał się tułać po różnych instytucjach naukowych, nie pozwolono mu podjąć wykładów z cybernetyki na uczelni, a w końcu odmówiono przyznania tytułu profesora zwyczajnego (tytuł zaś profesora nadzwyczajnego uzyskał dawniej za prace z zagadnień termoelektryczności). 337 jako osobnego przedmiotu nowoczesnej teorii dowodów, poprzestając na głoszeniu zasady swobodnej oceny dowodów przez sędziego, ponieważ zaś trudno jest sądom i organom ścigania obchodzić się bez pomocy jakiejkolwiek teorii dowodów, nic więc dziwnego, że w praktyce wymienionych organów PRL pokutowała nadal - oczywiście nieoficjalnie - teoria A. Wyszyńskiego (tworząc jakby swoisty drugi obieg prawny). Nie wróciła również usunięta w okresie stalinowskim z programu studiów ekonomicznych psychologia gospodarcza (bardzo zemściło się to w okresie wprowadzania gospodarki rynkowej po 1989 roku, gdyż psychologia gospodarcza to podstawa tego rodzaju gospodarki). Można ogólnie stwierdzić, że w okresie po 1956 r. w polskiej humanistyce panował dalej marksizm w jego poststalinowskim wydaniu, dopuszczono tylko pewne elementy nauki niemarksistowskiej - ale tylko takie, które nie były w zasadniczy sposób sprzeczne z marksizmem-leninizmem. Ludzie, którzy przed 1956 rokiem zrobili karierę naukową, mieli nadal decydujący głos zarówno przy układaniu programów studiów jak i w sprawach personalnych, byli bowiem mężami zaufania politycznych dysponentów polskiej nauki. Zadbali też o to, aby swą pozycję umocnić od strony formalnej, przyznając sobie różne stopnie i tytuły naukowe i utrudniając awanse młodym ludziom, którzy mogli stanowić dla nich ewentualną konkurencję. Rozbudowywano więc biurokratyczne procedury zdobywania i zatwierdzania stopni i tytułów naukowych oraz ściśle kontrolowano wszelkie awanse w nauce - zwłaszcza zaś na uczelniach. Nie gardzono też donosami politycznymi i oszczerstwami, zaś w stosunku do LND - która kultywowała prawdziwe nauki humanistyczne, jako podstawę kształcenia swych kadr, użyto nawet represji policyjno-sądowych. Oprócz tego na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dokonano posunięcia bardzo groźnego dla rozwoju nauk technicznych (które ocalały ze stalinowskiego pogromu) - zabroniono pracownikom politechnik (podobnie zresztą jak i innych uczelni) posiadania dodatkowych etatów w przemyśle, budownictwie czy biurach projektowych. Wolno było natomiast - za specjalnym pozwoleniem - posiadać dodatkowe etaty w aparacie partyjnym, Polskiej Akademii Nauk czy aparacie państwowym. Rezultat był taki, że pracownicy uczelni technicznych stracili posiadane przedtem stałe kontakty z gospodarką i życiem technicznym (o ile decydowali się pozostać na uczelni). Wyższe szkolnictwo techniczne w znacznej mierze oderwało się wówczas od praktyki. Kiedy po 1956 roku rozpoczął się okres naszej wzmożonej wymiany naukowej z Zachodem, ośrodki kierujące w tym czasie nauką polską nie miały nowoczesnej koncepcji wykorzystania w naszym interesie tej wymiany. Taką koncepcję miał oczywiście wywiad SB (polegała ona na kradzieży informacji) i on też w znacznym stopniu sterował wymianą naukową z Zachodem w swoim interesie, a że nie był on zainteresowany w rozwijaniu polskiej samodzielnej nauki (z tego MSW nie rozliczano), lecz raczej w wykorzystaniu naukowców do celów rozpoznania ośrodków zachodnich, więc to sterowanie przez MSW wymianą naukową z zagranicą nie wyszło na zdrowie naszej nauce. Natomiast ośrodki zachodnie miały swoją koncepcję wykorzystania wymiany naukowej z Polską i innymi krajami komunistycznymi - oczywiście w interesie własnym. Co więcej dla zachodnich ośrodków walki informacyjnej nie było najważniejsze prowadzenie zwykłego wywiadu naukowego, lecz kładziono nacisk na subtelną 338 inspirację i propagandę socjologiczną - a wobec tych działań PRL-owskie służby walki informacyjnej były właściwie bezbronne. Przede wszystkim rozpoczęto kaperowanie najzdolniejszych polskich naukowców, zwłaszcza młodych, z których wielu pozostało na Zachodzie m. in. dlatego, że ich rozwój naukowy był w kraju hamowany przez starszych kolegów, wykształconych w okresie stalinowskim. Jednakże od tego drenażu mózgówdla rozwoju nauki polskiej znacznie groźniejszy był inny proces. Do najciekawszych, najistotniejszych badań dopuszczano na Zachodzie tylko tych naukowców z krajów komunistycznych, którzy decydowali się pozostać na stałe za granicą lub byli swego rodzaju mężami zaufania(często wręcz agentami wywiadu naukowego) odpowiednich ośrodków zachodnich. Reszta, a była ich większość, trafiała z reguły tam gdzie prowadzono mało istotne (zwłaszcza z punktu widzenia zastosowań) badania, nie byli zaś dopuszczani do badań istotnych. W rezultacie, po zakończeniu swego pobytu na Zachodzie, nasi naukowcy przywozili do kraju najczęściej mało istotną i mało użyteczną tematykę badawczą, jako rzekomo tematykę, którą zajmuje się nauka światowa . Jeżeli zajmowali się taką tematyką - wówczas liczyli, że ponownie zostaną zaproszeni na Zachód, zaś PRL-owski wywiad naukowy mógł być zadowolony, że rozpoznaje tematykę uprawianą w nauce światowej . Z biegiem czasu następował wskutek tego proces swoistego zamulania naszej nauki drugorzędną problematyką, w najlepszym razie stanowiącą przyczynkarstwo w stosunku do tego, co uprawiały różne naukowe ośrodki zachodnie, w dodatku często nie najwyższej klasy. Sytuacja ta była bardzo wygodna dla wszelkiego rodzaju miernot bez talentu, bowiem uprawiając przyczynkarstwo można się było powoływać na naukę światową . Ludzie pozbawieni talentu i inwencji twórczej zdobywali coraz większe wpływy na nasze życie naukowe, dbając o zdobywanie wszelkiego rodzaju kwalifikacji formalnych i decydując zarówno o sprawach personalnych jak i tematyce badań naukowych. Tematy badań, o które dopominały się nasze ośrodki gospodarcze, były bardzo często przez światowcówspychane na boczny tor, albo wręcz blokowane - prowadząc takie badania nie można wszak było uzyskać zaproszeń od zagranicznych ośrodków naukowych, a więc było się również mniej wartościowym dla wywiadu naukowego PRL-owskiego MSW. Przyczynkarze zapatrzeni w naukę światowąstarali się też niejednokrotnie o zajmowanie pozycji doradców różnych wpływowych osobistości politycznych, a następnie dbali przede wszystkim o to, aby przypadkiem jakiś naukowiec z prawdziwego zdarzenia nie zagroził ich pozycji. Ośrodki zachodnie zajmujące się walką informacyjną umiały wykorzystywać tę sytuację, podsuwając naszym naukowcom - zwłaszcza tym, którzy opracowywali ekspertyzy na użytek władz partyjno-państwowych - odpowiednio spreparowane materiały inspiracyjne (np. wspomniane wyżej prognozy demograficzne). Analogiczne metody stosowały zachodnie ośrodki walki informacyjnej w dziedzinie kultury, spełniając rolę swoistego bogatego mecenasa dla tych twórców, którzy uprawiali twórczość dobrze widzianą na Zachodzie. Jako charakterystyczny przykład inspiracji zachodniej może służyć omawiana poprzednio sprawa polityki demograficznej. Na podstawie wspomnianych wyżej zachodnich i opartych na nich polskich prognozach demograficznych przewidywano, że Polsce grozi przeludnienie, które uniemożliwić może wzrost stopy życiowej. Ponadto 339 jest sprzeczna zarówno z ideologią komunistyczną jak i z katolicyzmem. Zasugerowane tym ośrodki decyzji politycznej PRL od 1956 r. Propaganda i system wychowawczy PRL po 1956 r. urlopy macierzyńskie były krótkie. U. Pierwszym jej przejawem było uchwalenie ustawy z dnia 27 kwietnia 1956 r.tzn. Ortodoksyjnych działaczy partyjnych przekonywano jednak. 15. 45 Por. Ludność miast już od 1962 r. 1956 r. 68. 340 . Ta konsekwentna polityka antynatalistyczna dała rezultaty: współczynnik reprodukcji ludności netto (który jest miarą zastępowalności pokoleń) spadł z 1. 61. 42 Dz. liczba przedszkoli i żłobków w stosunku do potrzeb stosunkowo mała. 46 Por. że w prasie ukazywały się artykuły antynatalistyczne.. Sytuacja zmieniła się dopiero od 1968 r. poz. wreszcie budownictwo mieszkaniowe zdecydowanie pozostawało w tyle za potrzebami . natomiast . W tym okresie wysokość dodatków rodzinnych w stosunku do płac była bardzo mała. s. że postępują słusznie działając wbrew zaleceniom kleru.000 oznacza prostą reprodukcję ludności). U.) model rodziny małodzietnej. Polityka antynatalistyczna w tym okresie była tak konsekwentna. Jest rzeczą paradoksalną. Gomułki. rozpoczęły konsekwentną politykę ograniczania przyrostu naturalnego.blokowano publikacje pronatalistyczne: w okresie od 1955 do 1965 roku ukazał się tylko jeden tego rodzaju artykuł. GUS.519 w 1955 r.tłumaczono kierownictwu partyjnemu. poz. że propaganda i polityka antynatalistyczna . 143-144. Warszawa 1970. doprowadziły do pewnej zmiany polityki demograficznej władz PRL.i ten argument skutkował gdyż wcześniej wytłumaczono komunistom. które praktycznie zniosło wszelkie ograniczenia aborcji. ale to oczywiście przekonywało dogmatyków marksistowskich. że polityka ograniczania przyrostu naturalnego. Rocznik Statystyczny 1970. Kardynał Wyszyński w swych kazaniach przestrzegał. zaś w latach 1966-1967 dwa45.013 w 1969 r. przestała się reprodukować współczynnik reprodukcji ludności netto dla miast spadł poniżej poziomu 1. 43 Polityka ta była kontynuowana w okresie gomułkowskim.44 w sprawie przerywania ciąży. Kossecki. Cybernetyka społeczna. nr 2. Wydano wówczas rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 19 grudnia 1959 r. nr 12. preferowały (aż do 1968 r. nazwane oficjalnie mieszkaniami rozwojowymi dla młodych małżeństw .000 46. a udział swój miała w tym Liga Narodowo-Demokratyczna. Polityka ta rozpoczęła się jeszcze przed dojściem do władzy W. Warszawa 1981. która stała się całkiem realna pod koniec lat sześćdziesiątych. poz. nr 13. ułatwiania przerywania ciąży i rozpowszechniania antykoncepcji sprzyjać będzie walce z wpływami Kościoła katolickiego. 1956 r. jak również pojawienie się w tym czasie innych niż Kościół i LND przeciwników wewnętrznych. do 1. 1959 r.. Dopiero groźba depopulacji w skali całego kraju. U. neomaltuzjańska .przysłowiowe stały się mieszkania 3-osobowe.jak wykazały badania Henryka Klaty . J.. że przy pomocy neomaltuzjamizmu najskuteczniej zwalczy się Kościół katolicki . w skali całego kraju (współczynnik ten równy 1. że spadek urodzeń z czasem doprowadzi do katastrofy gospodarczej spowodowanej brakiem rąk do pracy. 42 oraz wydanie rozporządzenia ministra zdrowia z dnia 11 maja 1956 r.. 44 Dz. że ich głównym przeciwnikiem ideologicznym w Polsce jest właśnie Kościół. 43 Dz. . Majdańskiego i J. Najważniejszą część tego dokumentu stanowił rozdział III zatytułowany Program rewolucji politycznej IV Międzynarodówki . który w tych sprawach dostarczał informacji Kościołowi był Walenty Majdański.) przebywał w Polsce sześciokrotnie. rozporządzającą w razie potrzeby organami pomocniczymi. przybył do Polski inny członek kierownictwa IV Międzynarodówki i zarazem działacz JGS . Potem Dobbeler w ciągu dwóch lat (od kwietnia 1962 r.. 341 . s. Oprócz instytucji państwowych. Paris..Jedyną organizacją polityczną. która w tym czasie przeciwstawiała się antynatalistycznej polityce władz PRL była Liga Narodowo-Demokratyczna. odbył się V Światowy Kongres IV Międzynarodówki. której zasadniczym elementem miało być wywołanie rewolty w krajach obozu komunistycznego. mieszkającym w Krakowie. W 1957 r. a także sędziów. Spotkał się z Karolem Modzelewskim jak również ze starym działaczem trockistowskim Kazimierzem Badowskim. członek ścisłego kierownictwa międzynarodówki trockistowskiej a zarazem działacz organizacji młodzieżowej Jeunesse Garder Socialistes (Młoda Gwardia Socjalistyczna).. 47 Program Rewolucji Politycznej IV Międzynarodówki.) Rozwiązanie stałych i tajnych organów bezpieczeństwa i zastąpienie ich przez jawną milicję robotniczą. wolność prasy i zebrań. Sociéte Internationale d'Edition.) (. W sierpniu 1959 r. zapraszany jako przedstawiciel JGS przez Komitet Centralny Związku Młodzieży Socjalistycznej (młodzieżówki PZPR-u). 13-14. która pod wpływem W. a kierowane przez jego brata księdza Kazimierza Majdańskiego (późniejszego arcybiskupa) Ateneum Kapłańskiebyło najpoważniejszym czasopismem zajmującym się problematyką demograficzną i rodzinną. walką informacyjną na Zachodzie zajmowały się również organizacje społeczno-polityczne. Zagadnienia demograficzne były też przedmiotem badań i szkoleń prowadzonych przez działaczy LND początkowo potajemnie.Georges Dobbeler. przeżywała swoje odrodzenie. W październiku 1957 r. Mandel nawiązał kontakt ze studentem historii UW Karolem Modzelewskim (pasierbem ministra spraw zagranicznych PRL w okresie stalinowskim) i dziennikarzem Walki Młodych Stefanem Marodym.dziennikarz belgijski. które uznają legalność rad. w programie postulowano również: (. który uchwalił dokument programowy zatytułowany Schyłek i upadek stalinizmu . Spotykał się m. miał on zbadać nastroje i wysondować możliwości ożywienia trockizmu na gruncie polskim. częściowo nawet na forum publicznym. okresowe wybory członków centralnych organów ustawodawczych i funkcjonariuszy wszystkich szczebli władzy.. przebywał w Warszawie Ernst Mandel . które po roku 1956 starały się budować swoje kanały wpływu w Polsce. do kwietnia 1964 r. wolność organizowania się dla wszystkich partii. (.. stale poddanymi publicznej kontroli rad. a po 1968 r. oprócz oceny sytuacji zawierał on nową wersję trockistowskiej światowej rewolucji. w którym zawarte były takie hasła jak: sprawowanie władzy przez rady. Na pierwszym miejscu należy tu wymienić trockistowską IV Międzynarodówkę. Kosseckiego problematykę tą umieściła nawet w swoim programie. która w okresie destalinizacji po 1956 r.) Powszechne uzbrojenie mas pracujących i utworzenie arsenałów broni 47 automatycznej w zakładach pracy i dzielnicach robotniczych . Głównym ekspertem. Nr IV . za próbę jego rozpowszechniania zostali aresztowani i w lipcu 1965 r.) odwołany został z Sekretariatu KC Jerzy Albrecht. W marcu 1961 r.K 186/65. sugerując im prowadzenie działań. in. iż właśnie jednostki wyróżniające się w okresie kultu jednostki nadgorliwością w zakresie ultralewackich wypaczeń linii partii odskoczyły w 1956 r. Dzięki temu mógł odbyć szereg spotkań z działaczami trockistowskimi . Dobbeler zaproponował Kuroniowi i Modzelewskiemu opracowanie dokumentu oceniającego sytuację w Polsce w myśl wytycznych programu IV Międzynarodówki.człowieka blisko związanego z Gomułką.in.) Władysław Matwin. Sprawy ideologiczne. przejął Zenon Kliszko. 342 . weterana trockizmu Ludwika Hassa (który w okresie stalinowskim po wkroczeniu wojsk radzieckich do Lwowa został aresztowany i kilkanaście lat spędził w Workucie). 102. K. Kuroń i Modzelewski zostali wykluczeni z szeregów PZPR.) przyjęło rezygnację Jerzego Morawskiego ze stanowiska członka Biura Politycznego i sekretarza KC. a wkrótce potem Modzelewskiego usunięto również z ZMS. wyd. Na plenum tym zwrócono m. na drugą stronę. przy czym Z. W omawianym okresie W. Pierwotną wersję tego dokumentu w dniu 14 listopada 1964 r. Właśnie po jego powrocie z Włoch w kwietniu 1962 r. Kuroń i Modzelewski wystąpili z nową wersją swego dokumentu pt. Akta sprawy Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego. albo jeszcze dalej». Modzelewski wyjechał do Włoch na stypendium naukowe. List otwarty do Partii . a na XIV Plenum (29-30 listopada 1963 r. pracowali nad takim dokumentem pod kierunkiem przedstawiciela IV Międzynarodówki. Gomułka starał się wzmocnić swą władzę dokonując w kierownictwie partyjnym i państwowym roszad personalnych. s. Kuroń i Modzelewski pod wpływem tych rozmów.przyp. Do Sekretariatu KC dokooptowano Edwarda Ochaba i Ryszarda Strzeleckiego . zachowując konsekwentnie opozycyjną i destrukcyjną postawę wobec generalnej linii partii. Na VII Plenum (20-21 stycznia 1961 r. Ignacy Loga-Sowiński i Marian Spychalski. który właśnie na tym Plenum ustąpił wreszcie ze swych stanowisk w kierownictwie partii (członka Biura 49 Politycznego i sekretarza KC . K.. uwagę na to. IV Plenum KC PZPR (20-22 stycznia 1960 r. XIII Plenum podjęło problematykę ideologiczną i rozliczeniową.) . rozpoczęły się częste wizyty Dobbelera w Polsce. Gomułka wprowadził też do kierownictwa MSW dwu swoich ludzi . Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). cyt. J. W marcu 1965 r. z Karolem Modzelewskim i Jackiem Kuroniem.) Roman Zambrowski. Mimo aresztowań i rewizji egzemplarz Listudotarł na Zachód i został wydany przez paryskie wydawnictwo Jerzego Giedroycia. w 1964 r. z sekretarzem IV Międzynarodówki Livio Maitanim. Ważniewski. W kwietniu 1963 r.Mieczysława Moczara i Grzegorza Korczyńskiego.m. do «rewizjonistycznego nurtu. W dniu 27 listopada 1964 r. które wchodziły w zakres jego kompetencji. na XIII Plenum (4-6 lipca 1963 r. 48 Por. Na III Zjeździe PZPR do Biura Politycznego weszło trzech ludzi blisko związanych z Gomułką: Zenon Kliszko. które umożliwiłyby utworzenie w łonie PZPR silnej frakcji trockistowskiej. 49 W. Kliszko wszedł również w skład Sekretariatu KC. Archiwum Sądu Wojewódzkiego w Warszawie. Odnosiło się to zwłaszcza do Romana Zambrowskiego. skazani na kary więzienia 48. in. zarekwirowały władze MSW. rozwiązany. zakonspirowały swoją działalność. w lipcu 1963 r. Holland popełnił samobójstwo. wiosną 1962 r. grupujący młodzież z elitarnych szkół warszawskich. ani żadnej innej oficjalnej struktury. na której kształciły się jej dzieci). Wyraźnym sygnałem. Jego działacze po zdaniu matur niemal w całości znaleźli się na Uniwersytecie Warszawskim (który w tym okresie był m. Jego pogrzeb stał się manifestacją polityczną. W grudniu 1961 r. podejrzany był o to. Józef Blass. W klubie dominowali uczniowie pochodzący z rodzin wysoko postawionych działaczy partyjnych i państwowych. Irena Grudzińska. że ludzie Gomułki z Moczarem na czele stopniowo przejmują kontrolę kluczowych pozycji w MSW. pod auspicjami Komitetu Warszawskiego ZMS. jak ideologii i propagandy. tracąc wpływ na aparat partyjny i politykę PZPR. ze ścisłego kierownictwa PZPR. w gronie aktywistów Klubu Krzywego Koła dyskutowano nad celowością opracowania programu politycznego zawierającego krytyczną analizę ówczesnej sytuacji społeczno-ekonomicznej Polski. Autorem tego pomysłu był Jan Wyka. 343 . Włodzimierz Rabinowicz i Andrzej Titkow. Usunięcie R. został on aresztowany. Zambrowskiego. W ścisłej korelacji z działalnością Klubu miała według koncepcji K. zaś w skład Rady Klubu wchodzili oprócz niego Stanisław Gomułka. a nawet w dużym stopniu sprzeczne z nimi.. Sprawa nie została sfinalizowana gdyż z dniem 1 lutego 1962 r. powstał Klub Poszukiwaczy Sprzeczności. w której uczestniczyło kilku członków KC. którym patronował harcmistrz Jacek Kuroń. Waldemar Kuczyński i Aleksander Smolar. z ramienia Zarządu Uczelnianego ZMS patronat nad Klubem objął Karol Modzelewski. Działalność dyskusyjna i szkoleniowa trwała jednak dalej. Część bywalców tego Klubu znała się z harcerstwa .XIII Plenum poprzedzał okres nasilającej się walki informacyjnej. do których uczęszczały dzieci dygnitarzy i wysokich funkcjonariuszy PRL-owskiego aparatu partyjno-państwowego. Wkrótce potem. Klub Poszukiwaczy Sprzeczności popadł w konflikt z władzami politycznymi i w okresie poprzedzającym XIII Plenum został jeszcze przed zakończeniem roku szkolnego w 1963 r. drużyn walterowskich.powstać sieć kółek samokształceniowych na poszczególnych wydziałach Uniwersytetu Warszawskiego. Koncepcje wychowawcze walterowców były odmienne niż tradycyjnego Związku Harcerstwa Polskiego. miała to być nowa elitarna organizacja. Zambrowski został przeniesiony na stanowisko wiceprezesa Najwyższej Izby Kontroli. była sprawa Henryka Hollanda związanego z grupą puławską. stało się sygnałem alarmowym dla puławian. decyzją ZU ZMS klub został rozwiązany. gdzie rozpoczęli działalność w utworzonym jesienią 1962 r. Marek Kordas. zaś po aresztowaniu Kuronia i Modzelewskiego kółka dyskusyjne na Uniwersytecie Warszawskim. która toczyła się zarówno w sferze wywiadu i kontrwywiadu. nie mogąc już działać w ramach ZMS. której długofalowym celem było ideowe opanowanie całej uniwersyteckiej organizacji ZMS. który był głównym przedstawicielem grupy puławskiej w Biurze Politycznym i Sekretariacie KC. że przekazywał francuskiemu korespondentowi informacje stanowiące tajemnicę państwową. in kuźnią kadr biurokracji państwowej i uczelnią. z inicjatywy Zarządu Uczelnianego ZMS Politycznym Klubie Dyskusyjnym zwanym też Klubem Myśli Politycznej.należeli oni do tzw. W 1961 r. W końcu 1963 r. Klub Krzywego Koła został zlikwidowany. Modzelewskiego . Zarząd Klubu stanowili: Adam Michnik. m. która pisała m. W środowisku byłych uczestników zebrań Klubu Krzywego Koła (który jeszcze od 1955 r. nr 5. Był on kolportowany w środowisku uniwersyteckim Warszawy i dyskutowany na zebraniach kółek dyskusyjnych. Jeżeli akcja załamie się będzie to ostateczna kompromitacja intelektualistów polskich w oczach społeczeństwa. w sprawie stosunku do Kościoła i 50 Kultura . jak również ludzi. Kultura zdawała się nie pamiętać o stalinowskiej przeszłości niektórych sygnatariuszy Listu 34 . bowiem wszystkie publikatory krajowe były kontrolowane przez kierownictwo PZPR. ukształtowały się trzy zespoły nieformalne skupione wokół Adama Michnika. miał kontakty z przedstawicielami późniejszych puławian. Bermana i jego ludzi. że tytuły przywódcze polskiej inteligencji zwietrzały i 50 rozpadły się w proch (. a także przekazany redakcji Kulturyw Paryżu i udostępniony przebywającemu w Warszawie korespondentowi Agence France Presse . Większość z tych publikatorów milczała gdy nauka i kultura polska w okresie stalinowskim była niszczona przez J. 344 . który został opublikowany w 1966 r.: Lecz rzeczą najistotniejszą w tej sprawie jest podtrzymanie akcji protestacyjnej. jak również wówczas gdy w drodze represji policyjnych niszczono tajne kursy naukowe prowadzone przez Ligę Narodowo-Demokratyczną. s. in. 1964. Następnym elementem walki informacyjnej prowadzonej przeciwko polityce Gomułki był wspomniany wyżej List otwarty do partii Kuronia i Modzelewskiego. Głównym adresatem całej akcji były zachodnie ośrodki propagandowe prowadzące walkę informacyjną z komunizmem. Zambrowski został w 1966 r. gdy nad sprawami kultury polityczną opiekę sprawował Jakub Berman) z inspiracji Antoniego Słonimskiego zostaje opracowany List 34datowany 14 marca 1964 r... w których mieli wpływy i kontakty. główną jego treścią był protest intelektualistów polskich przeciw ograniczaniu ilości papieru na druk książek i czasopism oraz zaostrzaniu cenzury. List 34 został rozesłany do ważniejszych ośrodków akademickich w kraju. in. Organizatorzy akcji uczynili z Listu 34 element gry politycznej na skalę międzynarodową. w Paryżu. W okresie 1966-1967 r. Stanisław Gómułka i Waldemar Kuczyński. in. którzy całą akcję w Polsce organizowali. 14 kwietnia 1964 r. Wiodącą rolę w tej akcji odgrywała Kulturaparyska. gdyż powstawał w okresie. z inicjatywy kilku członków KU PZPR na Uniwersytecie Warszawskim został na dziedzińcu uniwersyteckim zwołany wiec z udziałem około 1000 studentów.Działacze związani z grupą puławską zaczynają wówczas organizować ferment w środowiskach intelektualistów. i skierowany do premiera Józefa Cyrankiewicza. usunięty z szeregów PZPR za głoszenie sprzecznych z linią partii poglądów . Byłby to dowód. trudno więc przypuszczać. Główny inicjator wiecu K. Pisma amerykańskie i zachodnioeuropejskie (zwłaszcza zachodnioniemieckie) jak również rozgłośnie radiowe (szczególnie Radio Wolna Europa) alarmowały świat przez kilka miesięcy w sprawie zagrożonej polskiej kultury. Modzelewski został za karę usunięty z Komitetu Uczelnianego oraz otrzymał upomnienie partyjne.) . kolportowali go też członkowie rozwiązanych warszawskich klubów młodzieżowych . na którym uchwalono rezolucję solidaryzujacą się z treścią Listu 34 . W grupie Zambrowskiego było kilku pracowników naukowych m.o których pisaliśmy wyżej. Antoniego Zambrowskiego i Wiktora Góreckiego. że były one specjalnie wyczulone na losy polskiej kultury i nauki. 90-91. Naukowcy ci traktowali tych młodych ludzi jako czołówkę intelektualną. podnosząc ich autorytet w oczach innych studentów. Kolejną większą akcję zorganizowali komandosiz okazji 10-lecia wydarzeń październikowych 1956 r.religii. Maryna Ochab. W okresie napięcia politycznego wywołanego głośnym listem Episkopatu polskiego do Episkopatu niemieckiego oraz ostrym atakiem W. Drugim referentem był Krzysztof Pomian. działał przy Towarzystwie SpołecznoKulturalnym Żydów w Polsce. s.Klubie Babel . Barbara Toruńczyk. w mieszkaniu dawnej aktywistki tej organizacji Lei Jagodzińskiej. Komandosiutrzymywali też kontakty ze środowiskiem trockistowskim oraz środowiskiem dawnych działaczy socjaldemokratycznej organizacji młodzieży żydowskiej Haszomer Hacair. Julia Juryś. w tym autorzy zgłoszonej i uchwalonej na zebraniu rezolucji. in. Ważniewskiego: Główne hasło klubu brzmiało: «Ukończyć studia w Polsce i emigrować do Izraela». Pod petycją komandosi zebrali 1036 podpisów. wyd. Zygmunta Baumana i Krzysztofa Pomiana. Seweryn Blumsztajn. W audytorium Wydziału Historii UW Leszek Kołakowski wygłosił dla około 500 zgromadzonych studentów odczyt na temat Kultura polska w ostatnim dziesięcioleciu . w którym dokonał ostrej krytyki kierownictwa PZPR i jego polityki. m. Gomułki na Episkopat polski z kardynałem Wyszyńskim na czele. Według W. Część z nich uczestniczyło w . Michnika. która polegała na zbieraniu podpisów pod petycją domagającą się umorzenia postępowania dyscyplinarnego w stosunku do A. cyt.Leszek Kołakowski i Krzysztof Pomian zostali usunięci z PZPR. Kółka te z czasem przybrały nazwę komandosi . Władze zareagowały nerwowo . zaś Adamowi Michnikowi . Adam Michnik.który był głównym inicjatorem akcji . Aleksander Perski .władze uczelni wytoczyły postępowanie dyscyplinarne.. Komandosi uczęszczali na seminaria prowadzone przez naukowców o zbliżonych do nich poglądach . zostało czasowo zawieszonych w prawach słuchaczy UW. Ta nerwowa akcja władz stała się powodem dalszej akcji komandosów .Leszka Kołakowskiego. zatrzymywali się w Paryżu niektórzy członkowie Klubu Babel .np. siedmiu studentów. Klub Babel według statutu miał być miejscem spotkań młodzieży z interesującymi ludźmi oraz miejscem imprez artystycznych i zabaw. co w ówczesnych warunkach zastraszenia społeczeństwa było dużym sukcesem. Ich uczestnicy często włączali się do dyskusji na różnych oficjalnych zebraniach. Zebranie zakończyło się uchwaleniem rezolucji podobnej w treści do referatu. Wiktor Górecki. Klub Babel pod koniec swego istnienia w 1968 r. Faktycznie na jego zebraniach dominowała tematyka dotycząca państwa Izrael i w ogóle tematyka polityczna.ostentacyjnie solidaryzują się ze stanowiskiem hierarchii kościelnej (choć przedtem wyznawali poglądy raczej laickie). Stefan Staszewski demonstracyjnie uczęszcza 51 W. 109.słynnym potem . Bronisława Baczki. który od 1962 r. 51 Henryk Rabinowicz. Ważniewski. Członkami Klubu «Babel» byli synowie i córki wpływowych urzędników państwowych i działaczy partyjnych. środowiska opozycyjne . Ewa Zarzycka. 345 . liczył 262 członków. Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). Włodzimierza Brusa. zaskakując nieraz organizatorów. manifestacyjnie uczestnicząc w obrzędach religijnych (np.a w tym również i wielu komandosów. Pozostałe dwa zespoły składały się ze studentów. wykazywał agresywny charakter państwa Izrael. potem jednak przeszli oni do ofensywy. którego podejrzewano o to. Z reguły nie taili swego zadowolenia z sukcesów Izraela dawali temu wyraz nie tylko w rozmowach prywatnych. Totalna wojna informacyjna w okresie załamywania się władzy Gomułki Kolejną eskalację napięć politycznych w Polsce i związanej z nią walki informacyjnej.w tym czasie do kościoła. jak i władz ZSRR (w tym zwłaszcza radzieckich organów walki informacyjnej. a Antoni Zambrowski chwali się. Wszystko to wywołało niepokój zarówno kierownictwa politycznego PRL. przyniósł rok 1967. 52 Relacja pułkownika Kazimierza Ćwójdy. odnosząc efektowne zwycięstwo w słynnej wojnie 6-dniowej. ale i tak wywołało zaniepokojenie wśród działaczy partyjnych i funkcjonariuszy państwowych pochodzenia żydowskiego. a niektórzy komandosizaczynają wówczas uczęszczać do Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie. która doprowadziła w końcu do usunięcia M. 5 czerwca 1967 r. Został za to usunięty z wojska (służył w Wojskowej Akademii Technicznej) i miał być aresztowany. uczestnika wspomnianego spisku. mający na celu usunięcie ministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego. a szczególnie Edwarda Ochaba. sformułowanie to zostało w prasie pominięte. a także w partii. Spychalskiego ze stanowiska ministra obrony narodowej w kwietniu 1968 r. ale nawet i publicznie. 346 . Izrael zaatakował kraje arabskie.52. potępiał syjonizm. Michnik nawiązuje bliską znajomość z Tadeuszem Mazowieckim. zaś domniemanych syjonistów działających w Polsce nazwał piątą kolumnąIzraela. ZSRR i wszystkie kraje komunistyczne należące do Układu Warszawskiego (z wyjątkiem Rumunii) zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem. a nawet walki politycznej w wielu środowiskach w tym również w wojsku. W tym też okresie A. najpierw ułatwiło nawiązywanie kontaktów ze środowiskami katolickimi. a także infiltrację środowisk katolickich oraz wywieranie wpływu na nie. Gomułka w swym przemówieniu wygłoszonym na VI Kongresie Związków Zawodowych 19 czerwca 1967 r. W zbiorach autora. Wśród wojskowych nastawionych antysyjonistycznie powstał spisek. Wielu z nich zajmowało ważne stanowiska w wojsku i aparacie MSW oraz innych instytucjach państwowych. Potem w latach osiemdziesiątych był wiceprezesem Zjednoczenia Patriotycznego Grunwald . który wówczas opracował i rozpowszechniał spis syjonistów znajdujących się na różnych stanowiskach. Początkowo uczestników spisku spotkały represje.4. że sprzyja syjonistom. czasami nawet urządzali w miejscach pracy przyjęcia z okazji izraelskiego zwycięstwa. że przyjął chrzest i wziął ślub kościelny). Wszystko to pozwoliło byłym stalinowcom i ich dzieciom zdjąć z siebie odium wrogów Kościoła. W. Obywatele polscy żydowskiego pochodzenia znaleźli się w trudnej sytuacji. Silne było środowisko sympatyków Izraela w wojskach obrony powietrznej. co miało bardzo istotne znaczenie dla skuteczności ich późniejszych działań. Na skutek nacisku niektórych członków Biura Politycznego. potem zaś współpracę z nimi i wspólne działania. które obawiały się penetracji wywiadu izraelskiego do wojsk i organów politycznych Układu Warszawskiego). Na tym tle doszło do napięć. 7. M. że większość Żydów polskich zajęła stanowisko proizraelskie. A.wołał do zebranych Moczar. Dotąd nasz aparat miał do czynienia z tradycyjnym przeciwnikiem. Mam tu na uwadze prymasa Wyszyńskiego. Wymieniono następujące osoby: S. ale tym razem już nie z łaski Moskwy. nacz. red. który będzie chciał szerzyć swoje hasła». rewizjonistów w kraju. K. Obecnie ujawnił się w ostrej formie nowy przeciwnik bardzo mocno wspierany przez USA i RFN. atomistyce i Polskiej Agencji 53 Relacja ppłk S. Służby specjalne PRL miały teraz doskonałą okazję do odzyskania utraconej dominującej pozycji. «Wyciągnijmy wnioski z tego co robić . której celem miało być zachowanie stanowisk. największą grupę stanowili dziennikarze i literaci (76 osób). zwołano kolegium MSW. osoby zajmujące wysokie stanowiska w administracji gospodarczej (51 osób). często członkowie PZPR.P.. rewizjonistów w RFN. wyłamując się z międzynarodowego frontu jego potępienia. jako opowiadających się za Izraelem. Dyrektor Departamentu Finansów w Ministerstwie Przemysłu Lekkiego . Spośród 382 obywateli polskich żydowskiego pochodzenia "ujawnionych" przez SB. Kuriera Polskiego . posiadanych jeszcze przez nich w tym okresie i zdobycie nowych. sojuszników Wyszyńskiego. dyrektor Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych . pracownicy nauki i oświaty (46 osób). Zambrowski. funkcjonariuszy i prominentów pochodzenia żydowskiego rozpoczęły się w jesieni 1967 r. Aniela Steiberg. które mieli w okresie stalinowskim. o dużych wpływach.Kubar. dyrektor zakładu 22 lipca . Dr Werner Marx z BND uzyskał w Izraelu zgodę na uruchomienie w ramach planowanej w Polsce i ÈSRS akcji. a być może nawet odzyskanie decydujących wpływów politycznych w Partii. Wolną Europę. Kolegium MSW podjęło decyzję. Gajewski. z-ca nacz. radiu. W pierwszej kolejności zająć się miano "syjonistami" pracującymi w rezerwach państwowych. Nowak. instytucjach partyjnych i gospodarczych.. z kontrwywiadu MSW. że resortowi przybył nowy przeciwnik. Stanowiła ona doskonałą okazję do działania dla izraelskiego i innych zachodnich wywiadów. aby rozpracowaniem "syjonistów" zajął się Departament III kierowany przez płk. popierają agresję Izraela. Rozpoczęły też batalię o ponowne zdominowanie partii i jej aparatu . red. telewizji. Kisielewski. że większość obywateli polskich pochodzenia żydowskiego poparła Izrael a część wyraziła chęć wzięcia udziału w walkach. pracownicy administracji państwowej (57 osób).Fuks. Piętaka. S. PAP Hofman.Wśród działaczy. Analogiczna sytuacja wytworzyła się również w innych krajach obozu komunistycznego. Kolegium MSW dokonawszy analizy rozgrywających się wypadków uznało. w zbiorach autora. przeciwnik bardzo trudny.Barski i inni. iż ludzie ci. Dodał. grupkę Mijala. Zasadnicze znaczenie miała Polska53. którym należy się natychmiast zająć. przygotowania do kontrofensywy. że smutny jest fakt. 347 . Minister Mieczysław Moczar stwierdził w związku z tym. czy w ogóle dla organów walki informacyjnej.) stwierdzono. Moczar uważany w wielu kręgach (nie tylko w kraju) za głównego antysyjonistę. Na czoło wysunął się wywiad RFN-owski. siatek izraelskiego wywiadu. a nawet oskarżany o antysemityzm. Wśród nich znalazły się osoby zajmujące wysokie stanowiska w prasie. prawnicy (36 osób). Brodzińskiego i Potapczuka. Doszedł więc nowy wróg. 28 czerwca 1967 r.tym razem jednak zarówno bez łaski Moskwy jak i bez starych stalinowskich aparatczyków. fakt wyłamania się Żydów polskich z potępienia Izraela uznał za akt wrogi. na którym oceniono sytuację polityczną w kraju (. ukazują państwo Izrael . na które czekali już ludzie związani z Moczarem i ugrupowaniem tzw. a nawet często i czysto polskiego. Tego rodzaju wystąpienie nie wróżyło nic dobrego dla osób pochodzenia żydowskiego w aparacie władzy. Tego rodzaju scenariusz . że oskarżenie było niesłuszne. że (.. Powierzono nam odpowiedzialne zadanie i jednocześnie wyposażono dla ich realizacji w szczególne uprawnienia i odpowiednie 54 instrumenty działania» . na którym wiele ogniw naszego aparatu wchodzi w bezpośredni styk z przeciwnikiem. w których pracowały osoby pochodzenia żydowskiego uznane przez SB za "syjonistów". często wybitnych specjalistów. komandosiprzygotowywali się do szerszych działań politycznych. W całej Polsce rozpoczęło się przysłowiowe "polowanie na czarownice".. Musiało to wywołać reakcję władz partyjnych. Premiera inscenizacji odbyła się 25 listopada 1967 r. Ważniewski. bez względu na ich zasługi dla gospodarki i kultury polskiej. Kazimierz Świtała na pierwszej zorganizowanej przez siebie konferencji po objęciu funkcji ministra MSW. Od jesieni 1967 r. które mogły być potem wykorzystane przez ich politycznych przyjaciół w kierownictwie i aparacie władzy PRL.Prasowej. w sposób pogłębiony z punktu widzenia klasowego i politycznego. dlatego nie możemy się wyzbywać środków administracyjnych i represyjnych w walce z dywersją ideologiczną. zostaną usunięte z wpływowych i atrakcyjnych stanowisk. Komandosiuczęszczali na spektakle sterując odpowiednio reakcjami publiczności. a więc i oni mogli zostać oskarżeni o syjonizm.. W.zgodnie z prawdą. partyzantów. s. 121. a potem zmiany w kierownictwie partyjnym. powiedział: «Główna linia frontu walki przebiega na płaszczyźnie ideologicznej i politycznej. Dominiczak. nauce i kulturze. Tymczasem w dniach 18-19 grudnia 1967 r. na pierwszy ogień było przeznaczone środowisko studenckie. a konkretnie ówczesnego sekretarza KC Zenona Kliszki. niektórzy ludzie pochodzenia żydowskiego. zdecydowanie sympatyzowali ze syjonizmem i państwem Izrael. wiedziały one dobrze..najpierw manifestacje studenckie. wg.. Działamy na wysuniętym odcinku frontu. wyd. 55 Cyt.. że mogą zostać oskarżone o syjonizm i nawet jeżeli w końcu wykażą. s. Znakomitą okazję do rozpoczęcia szerszych działań politycznych stała się dla grupy komandosówsprawa zdjęcia ze sceny Teatru Narodowego. Politykę Mieczysława Moczara w MSW kontynuowali jego następcy.. Zadaniem SB było stosowanie nacisku na kierownictwo zakładów pracy. 170-171. Rozpoczęły się przygotowania do kontrakcji. 348 . na polecenie kierownictwa PZPR. stwierdzając. wyd. Nie musiano długo 54 H. z powodzeniem zastosowany w Czechosłowacji. których trzon rekrutował się z dawnych AL-owców. Zwalniano setki ludzi. został na początku 1968 r. przedstawienia Dziadów Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. cyt. jako ekspozyturę imperializmu na Bliskim 55 Wschodzie wraz ze wszystkimi burżuazyjnymi i syjonistycznymi powiązaniami . cyt.) redakcje pism i PAP. Dejmek wyeksponował wszystkie antycarskie i antyrosyjskie elementy dramatu. Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). który zajmował się sprawami kultury. związani z ideologią liberalno-wolnomularską. by znalazły powody dla zwalniania ich z pracy. na której Stefan Olszowski chwalił publikatory. Organy bezpieczeństwa PRL. nadając im bardzo sugestywny i aluzyjny charakter. odbyła się narada sekretarzy propagandy KW zorganizowana przez Biuro Prasy oraz Wydział Propagandy i Agitacji KC. 35 uczestników demonstracji zostało zatrzymanych przez MO. Tydzień wcześniej. 22 lutego.) 2. Zainteresowanie literatów i naukowców akcją studentów miało na celu wywołanie stanu napięcia również w tych środowiskach. Antoni Słonimski i Witold Wirpsza. Jacek Bocheński.. i po burzliwej dyskusji. Irena Lasota. a potem na ulicy pod pomnikiem Mickiewicza. Kuroń i Modzelewski napiszą ulotkę omawiającą zdjęcie Dziadów i nawołującą do demonstracji. Kazimierz Brandys. Jan Lityński. petycja protestacyjna wystosowana w imieniu młodzieży studiującej Warszawyzostała złożona w Sejmie. że Dziadymają być zdjęte ze sceny na skutek interwencji ambasadora ZSRR. Na to tylko czekali komandosi . Najpóźniej w ciągu tygodnia po nadzwyczajnym Zjeździe Oddziału Warszawskiego ZLP zorganizować na Uniwersytecie Warszawskim wiec. Seweryn Blumsztajn.czekać . 349 . Już następnego dnia rozpoczęła się akcja protestacyjna przeciwko zdjęciu spektaklu Dziadówze sceny Teatru Narodowego oraz w obronie represjonowanych studentów.. Na naradzie zdecydowano. ale również wysyłano ludzi do Wrocławia. Margeritte'a. podpisy zbierano nie tylko w Warszawie. ale również zapowiedź solidarnego z akcją studentów działania.. 2 lutego 1968 r. Teresa Bogucka. Otrzymali je: Jerzy Andrzejewski.. Witold Holsztyński. (. Aleksander Perski. Poznania i Gliwic. Kliszko polecił ministrowi kultury zdjęcie Dziadówze sceny z dniem 30 stycznia 1968 r. A. Zebrano ogółem w Warszawie 3145 podpisów. Dywersja . Michnik spotkał się z posłem Tadeuszem Mazowieckim. (. co następuje: 1.)Odbyło się ono (. Sprawa została przez zachodnią propagandę odpowiednio nagłośniona. Rozpoczęła się realizacja scenariusza dokładnie opisanego w cytowanej wyżej książce Rogera Mucchielli pt. 9 z nich postawiono potem przed kolegium karno-administracyjnym. a jej fotokopie doręczono kilku osobom ze środowiska literackiego i naukowego. W tym celu podjęto kroki na rzecz zwołania nadzwyczajnego walnego zebrania Oddziału Warszawskiego Związku Literatów Polskich. w której uczestniczyli: Jacek Kuroń.. Karol Modzelewski. od którego uzyskał obietnicę poparcia w Sejmie petycji przez klub poselski Znak . Ze strony grupy literatów "komandosi" otrzymali nie tylko poparcie słowne.. Na ostatnim przedstawieniu Dziadóww dniu 30 stycznia 1968 r. komandosi zjawili się w komplecie w Teatrze Narodowym urządzając demonstrację najpierw na samym spektaklu.15 stycznia 1968 r. Mieczysław Jastrun. Leszek Kołakowski.. 16 lutego 1968 r. Puszczono w obieg plotkę z informacją z kół tzw. Barbara Toruńczyk.. a poza Warszawą 1098. Jan Józef Lipski. Henryk Szlajfer.) 29 lutego 1968 r. (. dobrze poinformowanych. której główne ostrze stanowiła krytyka zbyt silnej ingerencji czynnika państwowego w sprawy kultury. Antoni Zabłudowski. odbyła się narada aktywu «komandosów». Informację o tej akcji przekazano zachodnim publikatorom za pośrednictwem korespondenta Le MondeB. Adam Michnik. Paweł Jasienica. Rozpoczęto też zbieranie podpisów pod petycją do Sejmu protestującą przeciw zakazowi wystawiania Dziadów .)przyjęto rezolucję protestującą przeciw zawieszeniu przedstawień Dziadóworaz biorącą w obronę represjonowanych studentów. odbyło się zebranie z udziałem 50 komandosów . nastąpi kulminacja. doszło do szamotaniny.: Do czego dążyliśmy? Cel był prosty i jednoznaczny. 3 marca 1968 r. którzy przekazali informację o sprawie Dziadów korespondentowi Le Monde . Jedna z grup dotarła pod gmach KC wznosząc okrzyki Zambrowski do Biura(chodziło o ewentualny powrót R. Sterowali nim odczytała przygotowaną wcześniej rezolucję. wg. 46. Irena Lasota 1200 wiec z udziałem około 1000 studentów. To był nasz cel główny. tak aby stworzona została atmosfera sprzyjająca wiecowi . Hillebrandt. którzy w następnych dniach organizowali protesty studenckie w innych ośrodkach akademickich. ponieważ wiec mimo wszystko odbywał się dalej. Wiec na Politechnice Warszawskiej zakończył się pochodem. Zambrowskiego do Biura Politycznego). Potem w mieszkaniu Józefa Dejczgewanda odbyło się zebranie w mniejszym gronie. które wspólnie z ORMO rozpędziły demonstrantów.Adam Michnik i Henryk Szlajfer. ci zaś potem usiłowali organizować demonstracje na ulicy. kiedy organizowaliśmy wiec .. B. Hillebrandt miał dostęp do dokumentów źródłowych sądowych i partyjnych dotyczących wypadków marcowych w 1968 r. W tym czasie przybyła jeszcze nowa sprawa . Marzec 1968. ku wielkiemu niezadowoleniu komandosów . cyt. których uczestnicy solidaryzowali się ze swymi kolegami z Uniwersytetu. przyjechały oddziały MO. W tej sytuacji protest przeciw zdjęciu Dziadówpostanowili komandosipołączyć z akcją w obronie relegowanych kolegów. Zebrani ruszyli w stronę rektoratu. Na temat celu tych działań. Po pewnym czasie na dziedziniec uniwersytecki przywieziono aktyw robotniczy zmobilizowany w wolskich zakładach pracy i ORMO. s. liczono. Wszyscy członkowie grupy włączeni zostaną do akcji szeptanej propagandy 56 w sprawie Dziadów. wyd. na którym Jacek Kuroń wygłosił referat O mesjanizmie klasy robotniczejutrzymany w duchu trockistowskim. Warszawa 1986.3. że została zabita studentka będąca w ciąży. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami 8 marca 1968 r. w której zapytywano co zamierza 56 B. że wieczorem po mszy świętej odprawionej w Kościele św. która została rozkolportowana wśród studentów. zostali relegowani z uczelni. który został rozproszony przez MO. że odbędzie się on 8 marca o godzinie 1200 na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego. 9 marca 1968 roku wieczorem i w dniu następnym wyjechali w teren emisariusze komandosów . na UW zwołano nowy wiec. Hillebrandt. W dwa dni później ukazała się odpowiednia ulotka. B. 350 . 11 marca wzrosło napięcie na uczelniach warszawskich. Następnego dnia odbyły się wiece na innych uczelniach warszawskich. Henryk Szlajfer zeznał w dniu 2 lipca 1968 r. Chcieliśmy stworzyć organizację młodzieży studenckiej niezależną od istniejących partii politycznych w kraju. Marzec 1968. na którym przyjęto scenariusz zaplanowanego wiecu studenckiego. Wieczorem rozpuszczono plotkę. Chcieliśmy przekształcić grupę «komandosów» w zalążek nowej organizacji 57 studenckiej. Następnego dnia w mieszkaniu Jakuba Karpińskiego omówiono bliższe szczegóły wiecu i postanowiono. 57 Cyt. 48-49. zostały też zorganizowane demonstracje uliczne na dużą skalę. rozpoczął się o godzinie komandosi . Anny przez kardynała Wyszyńskiego. ale Prymas odwołał mszę. s. W tym samym dniu rozpoczęto kolportaż interpelacji Koła Poselskiego Znakskierowanej do Rządu PRL. 26 marca 1968 r. profesorów UW. aktywista klubu «Babel». 171. np. Do akcji rzucono także oddziały Wojskowej Służby Wewnętrznej. Bauman w połowie lat czterdziestych startowali w aparacie politycznym WP . w którym czytamy m. "Koryfeusze nauki czy protektorzy wichrzycieli". skierowało do pomocy milicji pięć tysięcy oficerów i podoficerów z wojskowego aparatu politycznego przebranych w ubrania cywilne. Katarzyna Werfel . Wymieńmy kilka nazwisk: Adam Michnik i Józef Dajczgewant znani z prowokacyjnych wystąpień na Uniwersytecie.syn naczelnego redaktora jednej z gazet.. Musi budzić zdziwienie. I tak np. Demonstracje uliczne osiągnęły tak wielką skalę..) . in.syn generalnego dyrektora w Ministerstwie Finansów. Gomułka i jego ludzie woleli więc zrównoważyć jego wpływ wojskiem. Ministerstwo Obrony Narodowej. obok wsparcia sprzętem.. pozbawiając ich 58 H. Brus. Ossowski. Baczko. Henryk Szlajfer . oraz ich dygnitarski rodowód. takich jak Kotarbiński. a przede wszystkim obawą przed przechwyceniem władzy przez sterowany przez Moczara aparat bezpieczeństwa. Włodzimierza Brusa. s. Akcja komandosówi ich politycznych przyjaciół była dobrze pomyślana i zorganizowana.: (. działka wodne. (. w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Sieradzki.uczynić Rząd.córka emerytowanego pułkownika. Organy bezpieczeństwa PRL... z którego wywodzili się komandosi . rzuciły przeciwko demonstrantom także część sił wojskowych garnizonu warszawskiego. uczestniczyły dzieci rodziców zajmujących niejednokrotnie odpowiedzialne stanowiska państwowe i 59 społeczne. Ajdukiewicz.. cyt.. obok oficerów MO i SB. MO.syn cenzora w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy. Aleksander Smolar . mjr Bauman w 1953 r.córka byłego redaktora naczelnego szeregu pism centralnych. że przerażone władze oprócz SB.w Akademii Sztabu Generalnego. niezależnie od Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych MSW. w Trybunie Luduukazał się artykuł pt. Irena Lasota . Zgodnie zaatakowali oni światowej sławy naukowców polskich. "Trybuna Ludu" opublikowała artykuł Wiesława Mysłka pt. by powściągnąć brutalną akcję milicji i ORMO wobec młodzieży studenckiej oraz merytorycznie odpowiedzieć na stawiane prze nią pytania. Dominiczak. Wprowadzenie do akcji wojska było wywołane w mniejszym stopniu strachem przed demonstrantami. 59 Trybuna Ludu . Ppłk Brus zrezygnował z zawodowej służby wojskowej w 1949 r.córka byłego przewodniczącego Stołecznej Rady Narodowej.. Autor ujawnił rodowody opiekunów naukowych "komandosów" na UW. 351 . asystent prof. Ewa Zarzycka . ale władze partyjne (a zwłaszcza ludzie z grupy Moczara) zaskoczyły ich bardzo skuteczną przeciwakcją propagandową. także oficerowie operacyjni WP . ZOMO i naprędce zorganizowanej Milicji Robotniczej.. że w tych burdach.) Prowodyrami tych zajść są działający od kilku lat na terenie Uniwersytetu rozparzeni rozrabiacze. ppłk Baczko w 1952 r.. wyd. Tatarkiewicz. Skierowani zostali do pracy naukowej na UW w celu "umocnienia" pionu ideologicznego tej uczelni. W sztabach kierujących akcją przeciwko studentom 58 znaleźli się. w trakcie której przypomniano stalinowską genezę środowiska. 11 marca 1968 r. jak wynika z kilku przytoczonych przykładów i innych faktów. w Głównym Zarządzie Polityczno-Wychowawczym. 11 marca 1968 r. Wiktor Górecki . Wokół zajść na Uniwersytecie Warszawskim . te zaś są bezsporne: majoryzowanie poszczególnych resortów postępowało. Co więcej: tam gdzie te kwalifikacje były mierne. Światło (Izaak Fleischfarb).. które stanowiło polityczne zaplecze grupy komandosów . Za pomocą wybranych cytatów z prac Stalina 60 obalali "burżuazyjną" naukę polską .możliwości prowadzenia wykładów. W wydanym w kwietniu 1968 r. gdyż wraz z Korpusem gen. Naszkowski. Trudno jest rozważać na zasadzie: "co byłoby gdyby" ale można przypuszczać. 128. tak powstały aparat stanowił źródło kadr dla rozwijających się agend w kraju. a nawe czasem i znikome . 352 . Nie od rzeczy będzie wspomnieć.. że został on poważnie zasilony przejściem znacznej części funkcjonariuszy z formacji NKWD i NKGB np. umiejętne przedstawianie faktów przesądzało decyzje.). Andersa z ZSRR wydostało się bardzo wielu polskich Żydów .w tym nawet późniejszy premier Izraela Begin .działała szczególna i jak się zdawało. Publicysta tak napisał o tych czasach: . s.) Od raportów MBP zależało wiele. że już wtedy następowało zatracanie humanistycznej postawy i przygotowywanie gruntu aby sięgnąć po rząd dusz w stosownym czasie. że większość obywateli polskich narodowości żydowskiej z uwagi na pewne zróżnicowanie stosunku władz radzieckich do obu tych nacji pozostawała w dalszym ciągu w Związku Radzieckim. sprawę tę zręcznie połączono z problemem syjonizmu. (. Niestety. Ponadto ze względu na nieobojętny stosunek dowództwa Korpusu rekrutacja osób pochodzenia żydowskiego nie przybrała szerszego rozmiaru (nie jest to ścisłe. Większość opuściła terytorium Związku Radzieckiego wychodząc z Korpusem Andersa. Tym tłumaczy się tak duży odsetek Polaków pochodzenia żydowskiego w aparacie polityczno-wychowawczym i ówczesnym pionie bezpieczeństwa. Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). Jednocześnie warto zauważyć. humanitarna zasada: po cierpieniach okupacji wydawało się rzeczą normalną. przez Łódzki Ośrodek Propagandy Partyjnej PZPR. Potrzeby kadrowe I Dywizji i rozwijającego się Wojska Polskiego szczególnie w zakresie inteligencji zaspokajało właśnie to środowisko.przyp. Coraz częściej w kluczowych dziedzinach powstawały komórki jednolite narodowościowo. Już w tym momencie można było zaobserwować pewne zjawisko. które zresztą w niedługim czasie dało o sobie znać z całą siłą.nie ginęli... podejmujący w resorcie decyzje .którzy opuścili potem polski korpus w Palestynie i zasilili żydowskie organizacje bojowe .."aspiracje Żydów polskich znajdowały od pierwszych dni wolności pełne możliwości realizacji.. iż Żydzi polscy otrzymywali prace co intratniejsze. K. Polityka Partii i Rządu i jej przeciwnicy . zawierającym kwintesencję tego nurtu propagandy. ci od których zależała taktyka. J.. Jak już podkreślono. czytamy: W okresie powstawania I dywizji w ZSRR pozostało już niewielu przedstawicieli inteligencji polskiej.) Sprawy te nie do końca zbadane i wyjaśnione czekają na poważne historyczno-socjologiczne podejście. że stosowanie nieco innej taktyki wobec poakowskiego podziemia skróciłoby okres walk. W tej chwili jednak interesują nas fakty. Tendencja ta zrazu w chaosie pierwszych dni wolności trudno dostrzegalna polegała na metodzie dobierania sobie współpracowników. (. opracowaniu pt. wyd. cyt. mjr Grosz.. a szczególnie widoczny stan ten był w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego.. Oprócz tego oficjalna propaganda wykorzystywała szeroko problem żydowskiego pochodzenia głównych przedstawicieli środowiska. co bardziej eksponowane 60 W. Ważniewski.. Wydaje się. . Romkowskiego i wielu innych.) Prawdą jest. na Węgrzech. stosowanie metod prowokacji przez Bermana. Udział w tej szczególnej elicie władzy okresu «błędów i wypaczeń» musiał spowodować wytworzenie się u znacznej części Żydów polskich poczucia odpowiedzialności za łamanie praworządności. Oto środowisko żydowskie "uprzednio klasowo. Nie wszyscy występowali jako bezpośredni oprawcy. Reszta ratuje się zmienianiem poglądów w zależności od sytuacji. którzy uprzednio stali się już symbolami zła Berman. Zatraciło przede wszystkim wszelką bez mała więź z klasą robotniczą i chłopstwem pracującym. nadużycia władzy. ale większość z konsekwencją na swych odcinkach pracy czynnie wspomagała w utrwaleniu i realizacji rządzenia systemem zastraszania i represji.zaistniało wówczas faktyczne zagrożenie polskich tradycji poczynając od architektury a kończąc na teatrze i literaturze".) Trzeba było znaleźć kozły ofiarne aby uratować pozostałych. Bermanów.. politycy mieli obowiązek to uczynić.. Wtedy zdecydowano się w imię dalszego pozostawania w sferach władzy na taktyczne posunięcie: "odpowiedzialni za dogmatyczną politykę społeczną i za wiele błędów w polityce ekonomicznej. za odrętwienie kulturalne i ideologiczne. stało się środowiskiem coraz mocniej wewnętrznie powiązanym konsekwencjami sprawowania władzy." Trzeba dobitnie stwierdzić. Podniosła się wrzawa wokół tzw. Chodziło o wyeliminowanie z życia politycznego tych. za nic mający opinię publiczną i głos mas . że polscy kierownicy życia politycznego tego obowiązku wobec narodu. Różańskiego.. (. W dziedzinie kultury . że już wcześniej pod naporem. Minc. ludzi znających społeczeństwo polskie. Zostają wyeliminowani z życia politycznego ci.obcych narodowi.. materialnie i intelektualnie zróżnicowane już u progu lat pięćdziesiątych zmieniło swoją socjalną strukturę. Nowe stanowisko KPZR pozbawiło ich oparcia zewnętrznego.. "nacjonalistycznego odchylenia".. Problem został podniesiony w Biurze Politycznym. którzy przeszkadzaliby w realizacji planu objęcia «rządu dusz».niemal bez wyjątków .. Światło. Fejgina.. pozwalała na aktywizację w kierownictwie elementów zewnętrznych . kompromitując nadużycia władzy i sposoby rozprawiania się z przeciwnikami. 353 . Pasowała zresztą do schematu zastosowanego w Czechosłowacji. na oparcie wewnętrzne nie mogli liczyć i o tym wiedzieli. (. który powołał ich na stanowiska i złożył w ich ręce swój los.stanowiska.na pozycje «elity rządzącej» (. Niestety okazało się jak szeroko rozrosły się macki polipa. (....) Wówczas opozycja zaplanowana przez Zambrowskich. Były to jednak w większości zmiany w fasadzie. nie zaniedbali. Ci sami ludzie pozostawali przy władzy.postanowili usadowić się na fali autentycznego ruchu społecznego i podryfować na niej ku dalszej działalności". z konieczności musiano się zgodzić na minimalne postępy demokratyzacji. że z dnia na dzień topnieją ich pozycje.. mających w nim oparcie..) Nieprzypadkowo uderzono w szereg działaczy i dowódców Gwardii Ludowej i późniejszej Armii Ludowej. Socjolodzy mogli się zainteresować konsekwencjami takiej polityki personalnej.o czym też wspomina się dziś niechętnie . Zwycięzcy ugruntowali pozycję.najbardziej skompromitowani. Nacjonalizmem okazało się zwrócenie uwagi na nieprawidłowości polityki kadrowej szkodliwej dla rozwoju narodu. Przeszło . (. Minców a realizowana przy poparciu beriowszczyzny udała się. XX Zjazd KPZR demaskuje metody rządów Stalina. Radkiewicz i inni .) Proces formowania się szczególnej elity władzy dokonywał się w wiadomych warunkach: był to okres zwany dziś eufemistycznie «czasem błędów i wypaczeń». umiejętność tę posiadali od dawna. Wiosną 1956 roku zaczęli dostrzegać. ) Rzucono na szalę argument antysemityzmu.). kultury. I choć na gruncie naszej rzeczywistości miały one niewątpliwie swe korzenie społeczne. stały się przedmiotem zaciekłych ataków z użyciem całego arsenału najbardziej demagogicznych argumentów. sobkowskich postaw doczekało się wręcz ideologicznego usprawiedliwienia. którzy chcieli sięgnąć po rząd dusz.bowiem dla nich jedyne kryterium oceny jakichkolwiek poglądów to tylko i wyłącznie kryterium interesu.. (. Przygotowywano się do podjęcia w przyszłości raz jeszcze problemu władzy.) Trudno było w owym czasie podnieść problem otwarcie . sformułowali u schyłku lat pięćdziesiątych nader osobliwą koncepcję «stabilizacji» w sferze życia ideowego kraju. (. nadmierna koncentracja osób narodowości żydowskiej w szeregu resortach oraz w dziedzinie prasy i radia jest szkodliwa politycznie. koalicji z różnorodnymi siłami i środowiskami.. na tamto «wymarzone» społeczeństwo konsumentów doskonałych. który dzięki swym treściom ofiarności.obojętne czy w zgodzie. Rozpoczyna się okres umizgów. poświęceniu i umiłowaniu postępu. systemu wychowania młodzieży polskiej. ma tak doniosłe znaczenie wychowawcze. Najjaskrawszym tego przykładem była tocząca się dyskusja wokół wychowawczych wartości tradycji i patriotyzmu. że koła te podjęły równolegle generalny atak przeciwko historii polskiego narodu i jego wielkiemu dorobkowi. Prawie całkowite opanowanie w poprzednim okresie środków informacji masowej bardzo się przydało. Poglądy stanowią dla nich tylko środek walki. wzmacniano je euforycznym zapatrzeniem na mieszczański Zachód. Należy z całą stanowczością i odpowiedzialnością stwierdzić. Tę metodę koła te stosowały w dalszym ciągu. czy też wbrew wspólnym interesom społecznym. że te drobiazgowe i wielokierunkowe przygotowania stwarzały istotne niebezpieczeństwo dla kierunku rozwoju nauki.. obojętnych na wszystko. Kazimierz Koźniewski gromił znakomitą książkę Zbigniewa Załuskiego "Siedem polskich grzechów głównych" stwierdzeniami. która miała stać się hasłem wywoławczym dla osobistego «urządzania się» . co wykracza poza ich bezpośrednie. (.) Propagowanie owych postaw wiązało się ze świadomym wypaczaniem idei patriotycznego wychowania. Tezy zwolenników włączenia tradycji i patriotyzmu do ideałów wychowawczych.stwierdzić... bacząc na przedstawioną wyżej genezę tych ugrupowań (. ponad sprawy ogólne. Natychmiast w całym kraju został przez określone koła okrzyczany jako antysemita. nie mówiąc już o inwektywach i pomówieniach. miłości ojczyzny. zatem zmieniają je w zależności od sytuacji. Kształtowanie merkantylnych postaw nie było wszak oparte o rodzime wzorce cywilizacyjne. który na VII Plenum w 1956 roku podniósł ten problem.) Filozofia ta zmierzała w efekcie do wychowania pokolenia egoistów stawiających wyżej swoje własne. z obroną socjalizmu włącznie. W "Polityce" rozprzestrzenianie się drobnomieszczańskich. że rozmieszczenie kadr. które uaktywniły się na fali entuzjazmu i odprężenia Października 1956. przyziemne sprawy ponad kraj. Nic też dziwnego. Ci. materialne interesy.. nawet najbardziej oczywiste i będące poza dyskusją... Dowodem tych trudności była sytuacja w jakiej znalazł się tow... (. że: "Jej tezy są z gruntu 354 . zbliżeń. Zenon Nowak. Nie przypadkowo hasła obrony zagrożonych rzekomo wolności obywatelskich.i wielu im podobnych .. Michała Grosfelda byłego sekretarza POP w PKPG.. za miesiąc w Warszawie będzie gorąco.. Rozwój wydarzeń w Czechosłowacji ośmielił inspiratorów i organizatorów.byłego lektora KC PZPR. który począł się przygotowywać do próby sił.b. Ci. że nie pozwolimy działać V kolumnie.b. przyjęli zadania ochrony dotychczasowych pozycji w układach kadrowych oraz działania na rzecz stopniowego utrwalania i polepszania pozycji. (. Zespoliło ono ten dziwny sojusz syjonistyczno-rewizjonistyczny. postulaty niebezpieczne" i że. Wszyscy ci ludzie .) Podzielono role w obrębie grupy. musiało wywołać i wywołało paroksyzm wściekłości. byłego profesora prawa i działacza partyjnego z Uniwersytetu Warszawskiego. Ostatnio trzeba byłoby wpisać do owego dobranego towarzystwa pisarza St.. wielu wykładowców marksizmuleninizmu. Listę tę możnaby rozszerzyć do monstrualnych rozmiarów.. o czym marzyli? Posłużmy się poglądami Antoniego Zambrowskiego: "Zajścia z «Dziadami» to dopiero wstęp.niesłuszne. Warto przypomnieć. Polacy zrozumieli. (. antypolskie oblicze tych ugrupowań. Można tu wymienić m.. reakcyjnej partii Ben Guriona.) W międzyczasie coraz bardziej wyraźne stawało się antynarodowe. (.. Wygodzkiego.oddanych sprawie socjalizmu.) Do czego zmierzali inspiratorzy i organizatorzy zajść. A jednak po przyjeździe do Izraela nie tylko uznali ten kraj za swoją ojczyznę . Gomułki stwierdzające jasno że nie będziemy tolerować postaw syjonistycznych.lecz przyjęli za swoją ideologię syjonizm. Józefa Kielskiego . Nas poprą. potem dołączy się wojsko i powtórzy się w Warszawie «Budapeszt». lecz działacze partyjni ma wysokim szczeblu. którego cechą charakterystyczną jest obok nacjonalizmu .to prosta droga do wychowania nacjonalistycznego i szowinistycznego". Zobaczycie. Szymona Kalenberga . że będzie w 355 .i politycznej i militarnej . jutro poprą ich robotnicy. (. Włodzimierza Fedorowicza . "bezkrytyczne wielbienie historii własnego narodu . Dziś wystąpili studenci. Seweryn Bialer. z-cę kierownika katedry podstaw marksizmu na Politechnice Warszawskiej i byłego kierownika warszawskiego WUML (Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu).) Przemówienie tow. z-cę przewodniczącego Prezydium Stołecznej Rady Narodowej..to nie byli szeregowi członkowie partii. którzy pozostawali w aparacie władzy państwowej i partyjnej.. Tykociński (Eliasz Tikhotiner). że wielu byłych działaczy komunistycznych z Polski.. aktorzy zaczęli grać role uprzednio rozdane.co może być jeszcze zrozumiałe .zdecydowany antykomunizm. która specjalizuje się w opluwaniu Polski Ludowej. kierownika WUML i członka Komitetu Miejskiego we Wrocławiu.) Wystarczy wymienić najbardziej znane przypadki jak Światło (Izaak Fleischfarb). in. kogo trzeba poprzeć. Monat.. sprawie Polski Ludowej.b. prorektora na WSE. A jednak krew się poleje. Aleksandra Berlera . czy wreszcie Mariana Muszkata. a więc zdawałoby się . ograniczonych swobód twórczych a ogólnie rzecz biorąc ochrony i rozwoju demokracji wybrane zostały przez inspiratorów zajść w środowiskach akademickich jako zaczyn fermentu mającego wynieść ich na fali oczekiwanych wydarzeń do utraconej a tak pożądanej władzy. po przybyciu do Izraela znalazło się natychmiast w szeregach aktywistów MAPAJ. (. Zaczęto szukać pretekstu i oczekiwać odpowiedniego momentu. kierownika Katedry Podstaw Marksizmu-Leninizmu w ASP w Warszawie.. nasza lewica zwycięży. Faliński.powiódł się. że narodowe elementy. Polityka Partii i Rządu i jej przeciwnicy. Nie spowodowały one zamierzonego przegrupowania sił w kierownictwie PZPR. Kossecki dotarł potajemnie do płk Zbigniewa Załuskiego . 12-29. a tym samym 61 Z. 55. niż przypuszczali ich inspiratorzy. cyt.m. s. Zawieyski musiał ustąpić ze stanowiska członka Rady Państwa (wkrótce potem zmarł). in. K. Tragizm losów Polski Jędrzeja Giertycha. Tejkowski składając zeznania podczas rozprawy sądowej . cyt. które by wzmocniło pozycje dawnych stalinowców. Edward Ochab 11 kwietnia 1968 r. Spychalski. Wprawdzie jeszcze przez około dwa tygodnie marca trwały strajki studenckie. Stało się tak dzięki przełamaniu tabu milczenia nad powiązaniami "komandosów" z ludźmi zajmującymi wysokie stanowiska polityczne i państwowe 63 względnie uprzednio stanowiska takie piastującymi . Komandosi oraz ich polityczni inspiratorzy i protektorzy zostali izolowani.sprowokowania w większej skali zaburzeń . Przytoczony wyżej obszerny fragment partyjnego materiału propagandowego zawiera kwintesencję ówczesnej propagandy. iż zamiar "komandosów" . Organizacja partyjna ujawniła i potępiła też pracowników naukowych zajmujących 62 postawę poparcia dla izraelskiej agresji na kraje arabskie . Adam Schaff i Stefan Żółkiewski (obaj zostali również odwołani z kierowniczych stanowisk w Polskiej Akademii Nauk). in. stanowisko to objął M. Nie była to jednak skala. starając się wpływać na ich poglądy w myśl programu Ligi.. 129. (Antoni Zambrowski stwierdził stanowczo .. Ujawnienie zakamuflowanych kontaktów "komandosów" z ludźmi odgrywającymi wpływową rolę w PZPR i sferach rządowych. Malski. s. prowadząc z nim długie rozmowy i pożyczając mu literaturę narodową . Bilans marca dowodzi. zaś przypisał mu je B. W. przestał pełnić funkcję przewodniczącego Rady Państwa. Ważniewski. Hillebrandt. w rozmowie z autorem niniejszej książki. W kwietniu 1968 r. wyd. były też wynikiem cichej pracy LND. in. w niektórych instytutach naukowych oraz wyższych uczelniach. J.autora wspomnianej w powyższym dokumencie książki. zastąpiony na stanowisku ministra obrony narodowej przez Wojciecha Jaruzelskiego. Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). na zebraniu partyjnym w Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR trwającym przez cały tydzień dokonano analizy błędów metodologicznych w badaniach nad historią ruchu robotniczego oraz wytknięto kierownictwu brak troski o rozwój młodej kadry naukowej wywodzącej się ze środowisk robotniczych i chłopskich. ale fala napięcia wyraźnie zaczęła opadać. która okazała się skuteczna. s.. Z KC PZPR musieli odejść tacy ludzie jak Roman Zambrowski (odwołany również ze stanowiska wiceprezesa NIK). a w cytowanym tekście znalazły swoje bardzo wyraźne odbicie. a i finał wypadków okazał się inny.m. J. Tym ostatnim nie dano też możliwości politycznego poparcia akcji "komandosów". której działacze docierali dyskretnie do wybranych działaczy i intelektualistów partyjnopaństwowych.przyp. Meciejewski. Polak głupi przed szkodą i po szkodzie. przywódca Klubu Inteligencji Katolickiej J. 356 . które pojawiły się w propagandzie partyjnej w latach sześćdziesiątych. Łódź kwiecień 1968 r. 62 W. Duża część społeczeństwa przyjęła z aprobatą zmiany personalne. nastąpiły też zmiany personalne na stanowiskach kierowniczych w kinematografii. które nastąpiły po wypadkach marcowych. Polacy pójdą za nami". Robotnicy nie chcieli poprzeć studentów. 63 B. Lesz. H. wyd. że słów cytowanych wyżej nie wypowiadał. odwołany też został ze swego stanowiska minister M.Polsce 30 mln «szabesgojów». jakiej się spodziewano. Marzec 1968. Warto też zaznaczyć. M.) 61 NARÓD POLSKI STANOWCZO ODPOWIEDZIAŁ: NIE! . 130. wyd. a w konsekwencji zaprzepaszczenie doświadczeń 66 politycznych 1968 r. (. z których wielu postanowiło w tym okresie opuścić Polskę. 56. Autor dowiódł. autor ujawnił źródła rozpętanej na Zachodzie kampanii oszczerstw oczerniających naród polski i imputujących mu współudział w fizycznym wyniszczaniu Żydów przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. kiedy z RFN do Izraela zaczęły płynąć miliardy marek. 15 lipca 1968 r.np. Nie znający realiów życia w okupowanej Polsce czytelnik na Zachodzie przyjmował te oczywiste kłamstwa za prawdę. ale w ogóle w środowisku obywateli polskich pochodzenia żydowskiego..) . Wichę. s. na XIII Plenum KC 9 lipca 1968 r. 66 W. z funkcji sekretarza KC zwolniono W. 65 B.. politycznych i wojskowych stosunków Republiki Federalnej Niemiec z Izraelem. że od czasu. Cała ta akcja zaniepokoiła zarówno W. wyd.. s.. Na Zachodzie rozpoczęła się w związku z tym wielka kampania propagandowa. Bardzo aktualna i nośna politycznie stała się w ówczesnej sytuacji wydana w 1967 r. Sejm odwołał J. Dominiczak.NRF a Polska. książka Tadeusza Walichnowskiego Izrael a NRF. zaczęto więc akcję antysyjonistyczną hamować. Zarys historii Polski Ludowej (1944-1983). Wszystko to wywołało wielki szok. najbardziej aktywnego środowiska "bohaterów marcowych". działacze syjonistyczni zainspirowali akcję propagandową mającą na celu osłabienie ciężaru niemieckiej winy i wyszukanie współwinnych żydowskiej tragedii. Wprawdzie jeszcze potem dokonywano dalej pewnych ruchów kadrowych . Dokonując przeglądu gospodarczych. Gomułkę (który zresztą miał żonę żydowskiego pochodzenia) jak i Breżniewa. pozostałych ukarały Kolegia Orzekające. a władze PRL przedstawiano niemal jako pogrobowców hitleryzmu. w tym 536 studentów. 57-58. s.) W wyniku represji od marca do czerwca 1968 roku usunięto z centralnej administracji państwowej 14 wiceministrów. wyd. rozszerzona następnie w 1968 r. o polską problematykę w wersji pt. 357 .. s. sądownie ukarano 47 osób. cyt. Ważniewski. 64 H. Izrael . A o to właśnie chodziło .. Wielu studentów i niektórych pracowników naukowych wydalono z uczelni. 174. pozwoliło organizacjom partyjnym i młodzieżowym na uczelniach przejąć 64 inicjatywę polityczną . a na V 64 Tamże. programach radiowych i telewizyjnych".. W samym tylko MSZ pozbawiono pracy jednego wiceministra. następnie dokonywał przewartościowania dotychczasowych opinii o hitlerowskich zbrodniach i 65 zbrodniarzach. pracowników nauki i kultury. (. płacone w ramach odszkodowań za hitlerowskie zbrodnie wobec Żydów. Usunięto ze stanowisk pracy wielu dziennikarzy. 51 dyrektorów departamentów.. nie tylko wśród komandosów . kilku ministrów.. Hillebrandt. Marzec 1968. 7 dyrektorów i 8 wicedyrektorów departamentów na ogólną 64 liczbę 14 . Praktycznie oznaczało to nałożenie zasłony na zasadniczą część wichrzycielskiego. Na przykład już 24 czerwca 1968 r.uświadomienie ogółowi społeczeństwa faktycznego charakteru i celu "ruchu marcowego". Organy bezpieczeństwa PRL. Oprócz działań politycznych władze zastosowały wobec młodzieży ostre represje. Biuro Prasy KC PZPR wydało zakaz "eksponowania i nagromadzenia publikacji na temat syjonizmu w poszczególnych numerach pism. cyt. w ramach której oskarżano Polskę o antysemityzm. Albrechta ze stanowiska ministra finansów. 50 wicedyrektorów departamentów.. Za udział w demonstracjach aresztowano w skali całego kraju 2549 osób. cyt. dokonano dalszych zmian we władzach partyjnych . że również do red...ale akcja antysyjonistyczna została zablokowana. w Sali Kongresowej Pałacu Kultury i Nauki. W rezultacie kilku pracowników MSW otrzymało kary partyjne. Warto w tym miejscu dodać. 174-175 68 Tamże. które wznosiła grupa aktywu rozmieszczona wśród delegatów zakładów pracy dzielnicy Wola (I sekretarzem KD na Woli był Jerzy Łukaszewicz.. Gomułka mógł być w tym czasie zaniepokojony nie tylko akcją M. Grupa ta odwoływała się do lokalnych doświadczeń w zakresie gospodarności opartej na ostrej dyscyplinie polityczo-produkcyjnej. Była to już jednak tylko władza formalna.) Jedna bardziej dynamiczna. w akcję tą został zaangażowany autorytet Gomułki i to ostatecznie uratowało jego pozycję (obalenie Gomułki na V Zjeździe mogłoby być odebrane jako dezaprobata akcji w Czechosłowacji) i ostatecznie wygrał on V Zjazd.. kilku zaś. Redaktor Gontarz poinformował funkcjonariuszy SB o tarciach w PZPR i utajnionych frakcjach. wyd.) . świadczyć może afera z red. Moczarem. Gontarza dotarł J. Moczara przeciwko syjonistom.. W Ministerstwie Spraw Wewnętrznych powstało istne "trzęsienie ziemi" i 68 bezpardonowe poszukiwanie organizatorów tego spotkania. a następnie ministra spraw wewnętrznych i jednocześnie przewodniczącego ZBOWiD. którym przewodzą M. informacje te wywarły duże wrażenie. którzy zostali w kraju . cyt. a przy tym antysemickimi i antyniemieckimi. 175. wyciągnęli wnioski 67 H.np. 358 . Ryszardem Gontarzem.zwłaszcza ci najtwardsi. W ciągu następnych dwu lat Gomułka formalnie utrzymywał się jeszcze u władzy tylko dlatego. z Tadeuszem Walichnowskim na czele zostało wyrzuconych z pracy.. (. Na funkcjonariuszach SB.. Drugą frakcję stanowił aparat partyjny i gospodarczy najbardziej bogatego rejonu kraju .. człowieka niezwykle dobrze poinformowanego. Redaktora Gontarza. skupiała się wokół Mieczysława Moczara. bardzo silnie oddziałując na jego młode kadry i partyjnych propagandzistów. co go mocno zbulwersowało. I Sekretarz KW PZPR w Katowicach. Gierek. Organy bezpieczeństwa PRL. obok aplauzu dla Wiesława na sali odezwały się okrzyki na cześć Edwarda Gierka. O tym jaka w związku z tym panowała wówczas sytuacja w PZPR. który wówczas pełnił funkcję zastępcy członka Biura Politycznego w KC PZPR..Śląska. s. (. Tymczasem zarówno komandosi. wiceministra. podczas słynnego wiecu w dniu 19 marca 1968 r. Przewodniczył jej Edward Gierek. (.) .Zjeździe PZPR w listopadzie 1968 r. W. który po dojściu Gierka do władzy zrobił błyskotliwą karierę). Moczar i E. Między tymi grupami dochodziło do tarć. nazywana "partyzantami". Posiadała ona duże wpływy w aparacie PZPR. Gierka . Tymczasem jednak sytuacja w Czechosłowacji zaogniła się do tego stopnia. uświadamianych bezustannie o nieomylności i zwartości szeregów partii. zaprosiła do MSW grupa osób związanych z M. że walka między frakcją Moczara i Gierka nie była rozstrzygnięta. Kossecki usiłując indoktrynować go narodowo i uzyskując od niego informacje o sytuacji we władzach partyjnych i MSW. Dominiczak. że nastąpiła wspólna akcja wojsk Układu Warszawskiego.. s. utrzymując formalnie swą władzę jeszcze na dwa lata. O zwierzeniach tych doniesiono Gomułce. ale również rosnącymi wpływami E.jak i wspierające ich zachodnie ośrodki walki informacyjnej. Faktycznie w partii walczyły już o władzę dwie silne frakcje. W celu zdobycia społeczeństwa i umocnienia nad nim kontroli posługiwali się hasłami nacjonalistycznymi. między innymi także o przodownictwo i przyszłą sukcesję 67 po Gomułce. która okazała się zupełnie nieefektywna. 359 . a ponadto zaprzestano walki o tzw.z wydarzeń 1968 roku. Po 1968 r. socjalizm z ludzką twarzą. Przede wszystkim postanowiono w przyszłości zorganizować odpowiednie kontakty ze środowiskami robotniczymi. przystąpiono już zdecydowanie do rozkładania i demontażu systemu komunistycznego.