Software Engineering

Software EngineeringNe kete prezantim ka materjale dhe figura te marra nga libri Ian Sommerville, Software Engineering, Addison Wesley; Per Lenden Profesor: Armend Bilalli [email protected] Literatura Libri kryesor: Ian Sommerville, Software Engineering, Addison Wesley; 8 edition (May 25, 2006). -UML 2 for Dummies by Michael Jesse Chonoles and James A. Schardt -.The Unified Modeling Language User Guide SECOND EDITION By Grady Booch, James Rumbaugh, Ivar Jacobson 2 Per Lenden Detyra e Kursit: Grupe nga 4-5 studente max. Grupet krijohen vullnetarisht. Prezantime ne faza te projektit. Evaluimi behet gjate gjithe kohes se kursit. Mund te gjeni edhe projekte konkrete reale. nga kompani te ndryshme. Anetaret e grupeve te dergohen me e-mail ne [email protected] Kollokviumi: (Java e 5-te) 3 Per Lenden Notimi: Detyra e Kursit (Projekti) 20% Kollokviumi 20% Provimi Final 60% Shenim: Pjesmarrja si anetar ne nje grup eshte i detyruar. Pjesmarrja ne kollokvium eshte i detyruar. (Mungesa nenkupton 20% me pak te notes perfundimtare) Nuk lejohet paraqitja e provimit pa kaluar detyren e kursit(Projektin). 4 sequence diagrams. Te mesoni dhe praktikoni punen ne grup ne projekte te zhvillimit te nje software perfshire menaxhimin. Te jeni ne gjendje te gjeni nje zgjidhje dizajni dhe implementimi me te mire per nje problem programimi. Te jeni ne gjendje te krijoni class. object.Qellimi Te mesoni hapat kryesor te zhvillimit te nje software. Te jeni ne gjendje te identifikoni burimet potenciale te rreziqeve qe do te mund te conin ne deshtimin e nje projekti softverik. Te jeni ne gjendje te perktheni kerkesat e klientit dhe biznesit ne gjuhen e kompjuterit. Te jeni ne gjendje ne menyre efektive te analizoni nje ‘problem’ dhe te gjeni zgjidhjen me te mire. 5 . data flow. use case. activity diagram ne UML. reprezantojne nje pjese te mire te prodhimit te brendshem bruto ne ekonomite e shteteve te zhvilluara. Shpenzimet ne software. Shumica e sistemeve ne diten e sotme kontrollohen nga software. me nje kosto efektive te zhvillimit te tij.Software Engineering Software engineering merret me teorite. metodat dhe veglat e punes (tools) per nje zhvillim profesional te nje software dhe cka eshte me e rendesishme. Ekonimia e nje vendi te zhvilluar eshte e VARUR nga software 6 . Pyetjet e Shpeshta-FAQs Ç’ka eshte software? Ç’ka eshte software engineering? Cili eshte dallimi mes shkencave kompjuterike dhe software engineering? Cili eshte dallimi ne mes software engineering dhe system engineering? Cilat jane atributet kryesore te nje software te mire? Ç’ka nenkuptojme me Proces Softwerik dhe Model te procesit? Etj 7 . ku kompanite zhvillojne nje software i cili me pas mund te 8 pershtatet per nevoja te klientit(p. Software Gjenerik Photoshop Word SQL Server Software specifik (customized) Programe te Ndryshme financiare Programi per regjistrimin e popullsise Dallimi esencial eshte-? “Specifikacioni”. Kohet e fundit te dy keto tipe soft.Ç’ka eshte Software? Kod Programimi se bashku me dokumentacionin percjelles si kerkesa. jane bashkuar. dizajni. manuali teknik dhe i perdoruesit etj.sh SAP) . “Inxhinjerike”. -Nje Inxhinier softueri. duhet te adoptoje ne menyre sistematike metodat dhe teknikat me te pershtateshme per zgjidhjen e nje problemi duke patur parasysh kufizimet operacionale dhe buxhetore. “Te gjitha aspektet e prodhimit te nje software”(menaxhimi i projektit. 9 . metodat dhe teorite.Ç’ka eshte Inxhinjerimi i softuare? Eshte nje discipline inxhinjerike e cila merret me te gjitha aspektet e prodhimit te nje software. nga faza fillestare e specifikacionit deri tek mirembajta e sistemit pasi te kete shkuar ne perdorim. veglat e zhvillimit. Procesi Softuerik (Software process) Temat Kresore Modelet e procesit softuerik Perseritja e Proceseve Aktivitetet e Procesit The Rational Unified Process Computer-aided software engineering-CASE 10 . Procesi Softuerik Me proces softuerik kuptojme një grup te aktiviteteve qe kryhen per te zhvilluar nje software. Evoluimi i software (Evolution) 11 . Aktivitet kryesore te nje procesi softuerik jane: Specifikacioni i softuare. Validimi i software. Dizajni dhe implementimi. Specifikacioni i Softuare Specifikacioni I softuare eshte nje proces I kuptimit dhe percaktimit te sherbimeve qe duhet te ofroje sistemi si dhe percaktimit te kufizimeve te sistemit. Validimi I kerkesave. Analiza dhe percaktimi kerkesave. Fazat e detajuara te specifikacionit te software jane: Analiza e fizibilitetit. Specifikimi I kerkesave. 12 . Specifikacioni I Softuare Analiza e fizibilitetit Analiza dhe percaktimi kerkesave Klasifikimi Kerkesave Validimi I Kerkesave Raporti I Fizibilitetit 13 Dokumenti i Kerkesave te software . Dizajni dhe implementimi Eshte nje proces i konvertimit te specifkacionit te sistemit ne sistem te egzekutueshem. Software design Dizajnimi i software ne baze te specifikacionit. 14 . Implementimi Perkthimi i struktures se dizajnit ne program te egzekutueshem. Procesi I dizajnimit te software 15 . Testimi i sistemit behet me shembuj testimi. zakonisht me te dhena reale qe procesohen nga sistemi. Perfshin kontrollin dhe rishikimin e sistemit me metoda te ndryshme testimi. 16 .Verifikimi dhe Validimi i Software Verifikimi dhe Validimi (V & V) sherben per te vertetuar se sistemi eshte konform specifikacionit dhe permbush kerkesat e klientit. Procesi i Testimit Testimi i Komponenteve Testimi i Sistemit Pranimi i Testimit 17 . ne vend qe te ndryshohet apo pershatet ai ekzistues.Evoluimi i software Software ne vetevete duhet te jete fleksibil dhe te kete mundesi per ndryshime. Jane rritur rastet kur vendoset te blihet software i ri. me ndryshimin e kerkesave te biznesit. software i cili suporton kete biznes duhet te evoluoje dhe te jete ne gjendje te ndryshoje. Ashtu Sic ndryshojne kerkesat. PSE? 18 . Evoluimi i Sitemit 19 . Evolutionary development Ne kete model mund te punohet paralelisht ne fazat e procesit. 20 . Component-based software engineering Sistemi ndertohet nga komponentet ekzistuese. Nje menyre formale e prezantimit si operon biznesi The Waterfall model Secila faze e procesit startohet ne menyre sekuenciale.Generic software process models Ç’ka eshte nje model i procesit softuerik? Eshte nej prezantim I thjeshtesuar (apstrakt) I nje procesi softuerik. Nuk mund te filloje nje faze pa mbaruar ajo paraprake. Waterfall model 21 . Nje faze duhet te perfundoje para se te kalohet ne fazen tjeter. ku zakonisht zhvillimi behet ne vende te ndryshme ne te njejten kohe. Ky model eshte i perdorshem vetem atehere kur kerkesat jane kuptuar dhe percaktuar ne fillim dhe ndryshimet gjate zhvillimit jane te vogla(shume rralle ndodh kjo) Ky model zakonisht perdoret ne sisteme te medha. 22 .Mangesite e Waterfall Model Gjate procesit softuerik eshte veshtire te behen ndryshime te parametrave nese eshte duke u punuar ne nje faze te procesit. Modeli Evolutiv Ne kete model objektivi eshte qe te punohet se bashku me klientin derisa te arrihet versioni perfundimtar i sistemit nga nje pershkrim fillestar specifikacionit. 23 . Zhvillimi Evolutiv 24 . per pjese te sistemeve te medha si dhe per sisteme me jetegjatesi te shkurter. Mungon dokumentacioni i zhvillimit te proceseve 25 . Mangesite Sistemet zakonisht jane te strukturuar dobet. I aplikueshem per sisteme te vogla dhe te mesme.Zhvillimi Evolutiv Perparesite: Shume shpejte i akseptueshem nga klienti. sepse zhvillohet duke qene klienti aktiv me sistemin gjate tere kohes. Me efektiv ne prodhimin e nje software ne kohe me te shpejte. CBSE.Component-based SE Ne kete model perdoren sistemet ekzistuese dhe integrimi i tyre 26 . qellimi i se ciles eshte lehtesimi i zhvillimit te nje software. Metoda Structured Analysis(DeMarco 1978) OO. Object Oriented (Booch 1994) UML-unified modeling language (Booch and Rumbaught 1999) 27 .Cilat jane Metodat e Soft Eng? Nje metode e inxjinjerimit te software eshte nje qasje e strukturuar e zhvillimit te software. Mbulon programe te ndryshme. qe perdoren per te suportuar aktivitetet e zhvillimit te procesit softwerik(analiz kerkesave. debugging.org 28 . Per me teper lexoni www.modelimi. testimi) Veglat CASE mund te perfshijne edhe gjenerimin e kodit.case-tools.Cka eshte CASE? Shkurtesa CASE qendron per Computer-Aided Software Engineering. gjenerimin e dokumentacionit. gjenerimin e dizajneve te ndryshme etj. i besueshem dhe i pranueshem Mirembajtshmeria Software duhet te zhvillohet per te plotesuar kerkesat dhe nevojat qe ndryshojne me kohen Besueshmeria Software duhet te jete I besueshem. Efikasiteti Software nuk duhet te perdori resurset e sistemit pa nevoje Pranueshmeria Software duhet te jete i pranueshem dhe i kuptueshem nga perdoruesit per te cilte eshte zhvilluar. 29 .Cilat jane atributet kryesore te nje software te mire? Nje Software duhet te ofroje funksionalitetin dhe performancen e kerkuar tek perdoruesi dhe duhet te jete i mirembajtshem. 30 .Detyre Shtepie Cili eshte dallimi ne mes shkencave kompjuterike dhe software engineering? Cili eshte dallimi ne mes software engineering dhe system engineering? Lexoni kapitullin 1.3 te librit kryesor.2. Intentionally left blank 31 . Evoluimi i software (Evolution) 32 .Procesi Softuerik Cilat ishin aktivitetet kryesore te nje procesi softuerik? Specifikacioni i softuare. Dizajni dhe implementimi. Validimi i software. Specifikacioni i Softuare Analiza e fizibilitetit Analiza dhe percaktimi kerkesave Klasifikimi I Kerkesave Validimi I Kerkesave Raporti I Fizibilitetit 33 Dokumeti Kerkesave te software . Analiza e Fizibilitetit Nepermjet analizes se Fizibilitetit percaktohet/vendoset nese duhet te zhvillohet nje software. Analiza e fizibilitetit duhet te jepe pergjigje ne disa pyetje kryesore. A duhet te zhvillohet ky softuer?Pse? Cili eshte plani kohore?A mund te realizohet ne kohe? Sa eshte profiti? A duhet te investohet? ROI(return on investment) Cilat jane perfitimet e organizates? A mund te implementohet Projekti? A ka specifikacion te mirefillt te kerkesave? Kush duhet te beje Analizen e Fizibiliteti???? 34 . menaxheret.Analiza dhe percaktimi Kerkesave Nepermjet analizes dhe percaktimit te kerkesave behet IDENTIFIKIMI I KERKESAVE Inxhinjeri/at softuerik se bashku me klientin dhe perdoruesit e sistemit duhet te punojne per identifikimin e kerkesave. ekspertet e fushave specifike etj. funksionale dhe teknike te sistemit. 35 . Qellimi dhe caku qe duhet te arrihet nga sistemi. Kufizimet operacionale. Nepermjet Analiza se kerkesave te software percaktohen Sherbimet/detyrat qe duhet te kryhen nga sistemi. Ne kete proces perfshihen te gjithe palet e interesuara(stakeholders) sic jane: perdoruesit. Politikat sociale dhe organizative mund te ndikojne ne analizen e kerkesave. 36 .Veshtiresite e analizes se kerkesave Zakonisht palet e interesuara nuk e dine realisht se qka deshirojne. Ndryshimi dinamik i kerkesave gjate fazes se analizes. Kerkesat e paleve te ndryshme bien ne kundershtim me njera tjetren. Aktivitetet gjate analizes se kerkesave Identifikimi I kerkesave Bashkebisedimi me palet e interesuara per te identifikuar kerkesat e tyre. sic mund te jene. Klasifikimi dhe organizimi i kerkesave Caktimi i Prioriteteve dhe Negociimi Caktohen kerkesat sipas prioriteteve dhe negociohen kerkesat qe kane konflikt njera me tjetren Dokumentimi I Kerkesave Dokumentohet dhe percaktohet sakte cka deshiron klienti 37 . Behet mbledhja e informacionit per sistemin qe diskutohet dhe sistemet ekzistuese Mblidhen te gjitha burimet e informacionit. manualet e ndryshme operative etj.dokumente te ndryshme. specifikacione te sistemeve ekzistuese. Intervistat me pyetjet e parapregaditura dhe Diskutimet e hapura ne takime te zgjeruara – Brainstorming Intervistuesit duhet “te dijne” te degjojne palet e interesuara. Intervistuesit duhet te jene ne gjendje te kuptojne kerkesen dhe te japin propozime te ndryshme dhe jo te presim pergjigje ne pyetjet “Qka deshiron” Gjithmone mbaj shenime 38 .Takimet me klientin-Intervistat Identifikimi I kerkesave arrihet nepermjet pyetjeve qe I behen paleve te interesuara. Skenaret duhet te pershkruajne Nje pershkrim te gjendjes se fillimit. Nje pershkrim te rrjedhes normale te ngjarjeve. Nepermjet nje skenari pershkruhet nje interaksion i caktuar ne sistem. Nje pershkrim te gjendjes se skenarit ne fund. 39 .Skenaret Skenaret jane shembuj real se si mund te perdoret sistemi. Nje pershkrim se cfare mund te shkoje keq. ATM verifikon nese kartela e futur eshte VISA ATM kerkon nga poseduesi I karteles te jape numrin PIN. 3. 4. ATM kerkon nje autorizim nga sistemi qendror VISA per autorizim. Terheqja realizohet pas verifikimit te karteles si dhe limitit ditor te lejuar per terheqje. 7. Sistemi I autorizimit VISA konfirmon validitetin e karteles dhe njofton per limitin maksimal ditor te lejuar per terheqje . 40 Poseduesi i karteles VISA vendos kartelen ne lexuesin e karteles. 6.Shembull Skenari Skenari: Terheqja e mjeteve me Visa card Pershkrimi Nepermjet ketij skenari paraqitet interaksioni ne mes klientit dhe bankomatit. Poseduesi I karteles shtyp numrin PIN ATM kontrollon numrin e dhene PIN me ate qe eshte I ruajtur ne kartele. Klienti realizon terheqjen e mjeteve me nje kartele Visa Card. 5. 2. 1. 13. 12. 11. ATM kerkon nga poseduesi I karteles shumen qe ai/ajo deshiron te terheqe Poseduesi I karteles zgjedh shumen qe deshiron te terheqe. 16. 15. 9. ATM I kthen kartelen poseduesit Poseduesi I karteles merr kartelen ATM I jep parate e kerkuara dhe faturen Poseduesi merr parate dhe faturen 41 . 14. ATM kontrollon vleren kundrejt shumes maksimale te lejuar ATM pyet poseduesin e karteles nese ai deshiron fature Poseduesi I karteles kerkon fature. 10.Shembull Skenari (vazhdim) 8. Modelimi i skenareve UML Use Case Vetem pikat kryesore te detajuara me nje shembull . Perdoren ne fazen fillestare per identifikimin e kerkesave . Nje pershkrim sekuencial i aksioneve qe performohen nga nje sistem per te prodhuar nje rezultat per nje aktor. 43 Use case pershkruajne sjelljen e pritur “WHAT” dhe jo metoden egzakte si behet “HOW” Use case krijohen bazuar ne kerkesat funksionale te identifikuara.Why UML Use Case? USE Case Nje grup skenaresh te nderlidhura nga aktor dhe qellime te njejta. Use Case Diagrams Use Case Actors Relationships Use Case Diagrams 44 . Use Case (UC) Definicioni Use case pershkruan punen(task) qe nje perdorues mund te kryej duke perdorur sistemin Pershkrimi Pershkruan kerkesat e sistemit Nje pune e pershkruar nga UC perbehet nga aktivitetet (activities) UC mund te kete disa variacione qe quhen Skenare (scenarios) Nuk duhet te perdoren per te nxjerre funksionalitete nga UC 45 . Hapi i pare Identifiko aktoret Identifiko Use Case! UC me se lehte identifikohen duke percaktuar qka duhet te bejne aktoret Krijo listen e Use case. duke specifikuar edhe prioritetin Use C ase UC-1 UC-2 De scription K ontrollo Bila ncin Nu k ka rrjet/siste m i nuk p uno n Priorit y: 2 Priorit y: 1 Shembull I use case list I gjeneruar nga CASE tool. Case Complete 46 . Use case pershkrimet Numri i UC Emri i Use Case Pershkrim i shkurter Parakushtet Kufizimet Paskushtet Pershkrimi i rrjedhes se sakte( success scenarios) Efektet Verejtje 47 . 48 . Aktoret-Actors Definicioni Aktori eshte nje entitet I jashtem I cili eshte I perfshire ne bashkeveprim me sistemin e pershkruar ne UC Pershkrimi Aktoret=rolet Aktoret mund te jene edhe sisteme te jashtme Simboli Klienti 49 VISA Sistemi I Autorizimeve . Gjeneralizimi I aktoreve Gjeneralizimi: Nenpunesi mund te kryeje gjithcka cka mund te kryeje nje nenpunes administrativ Nenpunes Nenpunes Adminsitrativ Nenpunes operativ 50 . 51 .Use Case Diagram Definicioni Tregon nderlidhjen ne mes disa use case-ve dhe aktoreve te involvuar me keto use case Pershkrimi Vegel per percaktimin e kerkesave UC diagrami pershkruan ato aktivitete te cilat duhet te suportohen gjate fazes se zhvillimit te software. Use Case Diagram(2) Simboli Emri I Diagramit UC 1 UC 2 Aktori 1 Aktori 2 UC 3 52 . ATM duhet te rimbushet me monedha kohe pas kohe . Te gjitha transaksionet jane te procesuara 53 4. 3. Ofron terheqjen e te hollave per te gjithe poseduesit e kartelave nepermejt lexuesit te karteles dhe makines automatike me monedhe 2. keshit dhe sherbimit te deponimit ne bankomat per klientet e bankes qe posedojne nje kartele bankare.Shembull – Bankomati(ATM) ATM ofron sherbimet e meposhtme: 1. Raport per gjendjen e llogarise. Diagrami fillestar per ATM 54 . Diagrami i permiresuar per ATM 55 . Me shume Aktore Nese poseduesi I karteles eshte VISA athere SA VISA duhet te kontaktohet Nese poseduesi I karteles eshte I bankes(qe I takon bankomati) athere SA bankes thirret 56 . Gjeneralizimi: Sub UC trashegon sjelljen nga Super Use Case Gjeneralizmi mund te perdoret ne mes aktoreve ose UC dhe jo ne mes nje aktori dhe UC Included UC <<Include>> UC Baze 57 UC Baze Super UC <<extend>> UC e zgjeruar Gjeneralizimi SUB UC .Relationship ne mes UC <<Include>> UC baze perfshine funksionalitetet e “Included” Use case <<extend>> Nje UC e shtuar(extension) ne menyre opsionale e zgjeron sjelljen e nje UC tjeter(UC baze). Relacioni <<extend>> tregon se inkorporimi I UC te zgjeruar varet se cfare ndodh kur UC baze ekzekutohet. Shembull i nje INCLUDE Relationship Te gjitha llojet e transaksioneve duhet te autorizohen 58 . ATM kerkon nga poseduesi I karteles shumen qe ai/ajo deshiron te terheqe Extension Point: Nuk Ka rrjet/nuk punon sistemi 9.Shembull i nje <<EXTEND>> Relationship uc Use Case Model «extend» Verifiko Shumen Nuk ka rrjet ……. 8. 10. ATM kontrollon vleren kundrejt shumes maksimale te lejuar …… 59 . Poseduesi I karteles zgjedh shumen qe deshiron te terheqe. Shembull i nje Gjeneralizimi Relationship te UC 60 . ATM. UCD i Zgjeruar 61 . Ushtrim. konfirmimin e rezervimit etj 62 .“Drive Test” Pershkrimi i problemit: Nje kompani e cila merret me shitjen e autoveturave iu jep mundesi klienteve qe te kene mundesine te provojne automjete qe jane te interesuar t’i blejne. si datat e lejimit per “drive test”. Perpara se te behet nje rezervim per ‘drive test’ klienti duhet te regjistrohet. Kompania nepermjet sistemit te saj dhe administratorit merret me te gjithe menaxhimin e automjeteve. Meqenese interesimi i klienteve eshte i madh kompanise iu eshte dashur qe tju kerkoje klienteve qe paraprakisht te bejne rezervimet. Te plotesohet UC diagrami i meposhtemUshtrim ne Klase 63 . shfleton detajet mbi kurset. 64 . shfleton regjistrimet e bera Stafi admin: hedh rezultatet e provimeve. shef rezultatet e provimit. update informacionin e kurseve. shfleton regjistrimet e bera per per kurse. update te dhenat personale te studenteve.Sistemi i Administrimit te kurseve Student: update te dhenat personale. zgjedh kursin e preferuar Mesuesi: shfleton rezultatet e provimeve. UCD per sistemin e admin. kurseve 65 Shmebull 1-POS Keni shembulli e nje dyqani apo te nje pike te shitjes (point of sale –POS Terminal) . Nje pike shitje zakonisht ka nje kompjuter, barcode, peshore, printer, POS terminal qe eshte i lidhur me sistemin e procesimit te kartes se kreditit etj. Nje klient ben pagesen per mallrat e blere me kartele nepermjet POS terminalit. Identifikoni aktoret? Identifikoni Use case? Vizatoni nje Use Case Diagram? Pershkruani nje skenar sukesi? 66 Shembull 2: Online Shopping Aktoret: Klienti Online, pay pal, credit autorizimi,serveri Use case: shfleto artikull, bej pagese, CHECKOUT, authentikimi I klientit, kalkulimi I takses dhe transporti, pagesa(kredit ose pagese pay pal) Vizatoni nje Use case diagram? 67 Intentionally left blank 68 Nga ora e kaluar….) Takimi me klientet(intervistat) Analiza e skenareve (use case) Use case Diagramet dhe shembuj Vazhdojme me analizen e kerkesave… 69 . klasifikimi. caktimi i prioriteteve.. Analiza e kerkesave te software Percaktimi i kerkesave dhe veshtersite qe hasen gjate percaktimit te tyre. Aktivitetet (identifikimi. Kerkesat e Sistemit (system requirements) Nje dokument i strukturuar qe percakaton ne menyre te hollesishme pershkrimin e funksioneve te sistemit.Tipet e Kerkesave Kerkesat e Perdoruesve (user requirements) Deklarata ne gjuhen natyrale plus diagrame te sherbimeve qe ofron sistemi si dhe kufizimet operative. sherbimet dhe kufizimet operacionale. Shkruhen per konsumator. Percakton se cfare duhet te implementohet dhe mund te jete pjese e kontrates ne mes klientit dhe kontraktorit 70 . 71 .3 Klienti duhet te dije PIN e vjeter.Definimi dhe Specifikimi Definimi i kerkeses se perdoruesit (User Requirement Definition) Nje Software i cili i mundeson klienteteve qe te nderrojne PIN te karteles ne ATM. Specifikimi i kerkesave te sistemit ( System requirement specification) 1. 1.4 Pas ndryshim te Pin nuk lejohet transaksion tjeter pa u validuar PIN i ri. ………….2 Klienti duhet te kete kartele valide 1.. para nderrimit te tij.1 Klienti duhet te jete klient i bankes qe posedon ATM 1. Si duhet te reagoje sistemi Si duhet te sillet sistemi ne situata te vecanta Kerkesat jo-funksionale Siguria dhe performanca Kufizimet e ndryshme te sherbimeve(p. 72 .Klasifikimi I Kerkesave Kerkesat Funksionale Deklarata(statements) te sherbimeve qe duhet te ofroje sistemi.sh kufizimi ne kohe) Standardet e ndryshme etj Kerkesat e fushes (domain requirements) Kalkulimi i tatimit ne rroge duhet te behet sipas rregullores XX te Administrates tatimore te Kosoves. 73 .Kerkesat Funksionale Kerkesat Funksionale pershkruajne funksionalitetin ose sherbimet e sistemit. Dokumentimi i kerkesave funksionale duhet me qene konsistent dhe i kompletuar. Kerkesat Funksionale te perdoruesve jane kerkesa globale qe tregojne ne vija te trasha cfare duhet te beje sistemi. Kerkesat Funksionale te sistemit duhet te pershkruajne sherbimet dhe funksionet e sistemit ne detaje. nepermjet se ciles perdoruesi mund te kontrolloje statusin e porosise. Ç’do porosi duhet te identifikohet me Porosia_Id. Sistemi nuk duhet te shfaqe detajet e klienteve qe jane te kategorizuar si VIP (perveq emrit). 74 .Shembuj te kerkesave funksionale Perdoruesi duhet te kete mundesi te kerkoje klientat ekzistues ne database. Kerkesat Jo-funksionale Kerkesat Jo-funksionale zakonisht nuk varen nga perdoruesi. 75 . Perdoren per te definuar kufizimet dhe vetite (properties) e sistemit p. pergjigja ne kohe. Kerkesat jo-funksionale mund te jene me kritike se ato funksionale. IO devices etj.sh besueshmeria. Mund te jene kufizime si percaktimi i gjuhes se programimit dhe CASE metodave. cilesia. Kerkesat Jo-Funksionale 76 . sh koha e ekzekutimit.sh standardet e proceseve qe perdoren. besueshmeria etj Kerkesat organizative Kerkesa qe dalin si rezultat i politikave dhe procedurave organizative p.Klasifikimi i kerkesave Jofunksionale Kerkesat e Produktit Kerkese e cila specifikon qe produkti i kryer duhet te sillet ne nje menyre te caktuar p. P. kerkesat legjislative. implementimi i kerkesave etj Kerkesat e jashtme Kerkesa qe dalin si rezultat I faktoreve te jashtem. etike etj 77 .sh Nderveprimi(interoperability). Kerkesat organizative Sistemi dhe dokumentimi i tij duhet te jete konform standardit ISO XXX Kerkesat e jashtme Sistemi nuk duhet te lejoje asnje rrjedhje te inormacionit personal te klienteve. perveq emrit dhe numrit te references.Shembuj kerkesash jofunksionale Kerkesat e produktit Interface duhet te implementohet me HTML te thjeshte. 78 . pa frames dhe Java applets. Data flow digrams.Kerkesat e Sistemit Kane per qellim te jene nje baze per dizajnimin e sistemit (software design) Mund te inkorporohen ne kontraten e sistemit. Mund te ilustrohen apo definohet duket perdorur modelet e sistemit (Use case. activity diagram etj) 79 . Ne praktike Kerkesa dhe Dizajni jane zakonisht te pandara.Kerkesat dhe Dizajni Kerkesat – Ç’ka duhet te beje sistemi Dizajni – Si duhet te realizohet(behet) kerkesa. 80 . Struktura e te dhenave qe shkembehet. Riprezantimi i te dhenave 81 . specifikacioni i nderfaqesit duhet te jete gjithashtu pjese e kerkesave. Nderfaqesit procedural.Specifikacioni i Nderfaqesit ( Interface Specification) Shumica e sistemeve duhet te operojne me sisteme te tjere. Dokumenti i kerkesave te perdoruesit 82 . 83 .Struktura e dokumentit te Kerkesave Hyrje Fjalori(Glossary) Definimi I kerkesave te perdoruesit Arkitektura e sistemit Specifikacioni I kerkesave te sistemit Modeli I sistemit Evoluimi I Sitemit Anekset (Appendices) Shikoni shembullin e SRS ne word. Intentionally left blank 84 . keta diagram quhen zakonisht “Process model”.Modelimi i Procesit Ç’ka eshte nje model i procesit softuerik? Eshte nej prezantim i thjeshtesuar (apstrakt) i nje procesi softuerik. 85 . Nje menyre formale prezantimi si operon biznesi. Data flow diagramet perdoren per te treguar proceset e biznesit dhe te dhenat qe kalojne ne mes tyre.(proceseve) Meqenese data flow diagramet tregojne levizjen e te dhenave ne mes proceseve. Physical vs Logical Model Modelet logjike te proceseve pershkrujne proceset pa treguar se si ato kryhen Modelete Fizike (physical model) perfshijne edhe informacione si implementohet nje proces. 86 . Data Flow Diagrams Process Data Store Source/Sink or External Data Flow De Marco & Yurdon 87 Gain & Sarson . Tregon procesin e pergjithshem te biznesit vetem si nje proces i vetem Qellimi i nje sistemi organizativ qe tregon kufijte e sistemit. entitetet e jashtme qe nderveprojne me sistemin dhe te dhenat kryesore qe shkembejne 88 .Context Diagram Nje pamje gjenerale e nje Sistemi. Context diagram Order system 89 . Entitetet e jashtme te vizatuara ne forme drejtekendeshi Vetem rrjedha e te dhenave kryesore. me numer 0.Context Diagram Vetem nje process.DFD Rregullat. Data store nuk shfaqen ne kete faze 90 . Level 0(zerro) DFD Tregon te gjitha proceset kryesore qe e perbejne sistemin. Tregon si rrjedh informacioni(te dhenat) ne mes proceseve. Shtohen ne diagram “data stores” Kur zgjerohet context diagrami ne DFD level-0, te gjitha lidhjet qe hyne dhe dalin duhet te ruhen (Balancimi) 91 Level 1 -DFD Tregon te gjitha proceset qe perbejne nje proces te vetem ne diagramin e nivelit 0. Sherben per te treguar ne detaje permbajtjen e procesit te nje niveli me te larte. Diagrami i nevelit 1, mund te mos duhet per te gjitha proceset e nivelit 0 92 Order CUSTOMER 1.0 Picking List WAREHOUSE Order Reject Notice Fill Order Level-0 DFD Order system Payment Invoice 2.0 Completed Order Invoice Accounts Receivable Create Invoice D1 Payment Detail Invoice Detail 3.0 Apply Payment Commission Bank Deposit Cash Receipts Entry 93 SALES REP BANK ACCOUNTING Dekompozimi dhe Balancimi Dekompozimi Nje process iterativ i ndarjes se pershkrimit te sistemit ne detaje me te vogla. Niveli me i ulet quhet DFD primitive. Balancimi Gjate dekompozimit te DFD nga nje nivel ne tjetrin duhet te ruhen “hyrjet ne” dhe “daljet nga” nje proces Sigurohuni qe numri i hyrjeve/daljeve te rrjedhes se te dhenave eshte i njejte gjate kalimit nga nje nivel dekompozimi ne tjetrin 94 Shembull balancimi Shembull: Hoosier Burgers Ne figuren 1. Food order dhe Management reports 95 Figure 1. vini re se eshte vetem nje “input” ne sistem (customer order) Tre outpute: Customer receipt.Hoffer . Context diagram of Hoosier Burger’s Food ordering. Marre nga libri “Modern System analysis and design”. jeffrey a. Mund te themi se context diagrami dhe DFD niveli-0 jane te balancuar. 96 .Vini re: Kemi te njejtat hyrje dhe dalje me diagramin e meparshem. 3. 2. Kthehu ne hapin e pare dhe rishiko per gabime. 6. Dekompozo ne Level 1. Hapat gjeneral Krijo “context” diagramin preliminar Identifiko use cases. 4.. 5.2. Valido DFD me perdoruesit 97 .sh menyrat se si predoruesit e perdorin sistemin Krijo DFD fragmente per cdo Use case Krijo Level 0 diagramin nga fragmentet.Krijimi i Data flow diagrameve 1. 7. p. Asnje proces nuk mund te kete vetem hyrje Proceset duhet te emrohen me folje Data store: Te dhenat nuk mund te rrjedhin nga nje data store ne tjeter Te dhenat nuk mund te rrjedhin nga nje entitet I jashtem ne data store Data store emerohen me emra External Entities: Te dhenat nuk mund te rrjedhin me mes dy entiteteve te jashtme Entitetet e jashtme emerohen me emra Data flow: E njejta Rrjedhe e te dhenave nuk mund te kthehet ne te njejtin proces Data flow duhet te emerohen me emra. 98 .Rregullat Te pergjitheshme: Hyrjet ne nje process duhet te jene te ndryshme nga daljet e atij procesi Te gjitha Objektet ne DFD duhet te kene emra unik Process: Nje proces nuk mund te kete vetem dalje.DFD. DF-Gabimet e Zakonshme a b a Duhet nje proces qe te kete kalim te dhenash ne mes dy entiteteve te jashtme b a DataStore1 a Duhet nje proces per te updatuar apo perdorur nje Data Store DataStore1 DataStore2 DataStore3 DataStore2 Duhet nje proces per te levizur te dhenat nga nje Datastore ne Tjetren DataStore3 99 . 2. VIzato nje context diagram per kete sistem porosie nepermjet website Vizato DFD-0 per te njejtin sistem. Kur porosia eshte derguar(nisur) klienti faturohet. 100 . sistemi kontrollon nese artikulli eshte ne stok. 1.Shembull 1: Kur klienti ben nje porosi nepermjet website. Sistemi gjithastu prodhon raporte te ndryshme si raporte te inventarit per kontabilitet. njofton klientin me statusin e artikullit dhe gjeneron kerkesen per porosi ne magazine e cila mbush porosine. Context diagrami 101 . DFD level 0 102 . SH.Context Diagrami T astiera D.Ushtrim 2: ATM. Te ndertohet DFD Niveli 0 komandat nga klienti dhensi i parave para ne cash Te dhenat e karteles Lexuaesi i Karteles ATM Sistemi fatura e klientit ATM Printer menu/mesazhe 103 ATM Screen . Ne EA. nepermjet te cilit paraqitet aplikimi per pune ne nje organizate per nje pozite te caktuar. 104 2. Detajet mbi poziten merren nga menaxheri.Ushtrime ne Laborator 1. te cilit i nevoitet punetori. Te ndertohet nje DFD. Sistemi njofton aplikantin mbi pranimin e dokumenteve. Aplikanti i pranuar regjistrohet ne Payroll pas evaluimit te te gjitha aplikanteve. . te vizatohet shembulli 1 i sistemit te porosive. Intentionally left blank 105 . Procesi Softuerik Cilat ishin aktivitetet kryesore te nje procesi softuerik? Specifikacioni i softuare. Evoluimi i software (Evolution) 106 . Dizajni dhe implementimi. Validimi i software. DESIGN Pas perfundimit te analizes se kerkesave/specifikacionit duhet te percaktojme si keto kerkesa duhet te implementohen . 107 .Design. Application architectures.Temat qe do te mbulohen Software Architecture Design. Object-Oriented Analysis (OOA) Object-Oriented Design (OOD) Static OOD Dynamic OOD User Interface Design 108 . Pse na duhet Dizajni Tashme i kemi kerkesat/specifikacionin Kerkesat jane ne forme shume Abstrakte per ndertimin e kodit… Na duhen detajet per: Menyren si pjeset e nje sistemi bashkohen (“Architecture”) Si grupohen funksionet/te dhenat (“System structure”) Si reprezantohen te dhenat (“data structure”) Si procesohen te dhenat (“Algorithms”) Si do te perdoren API (“services”) Si do ta perdorin perdoruesit sistemin (“user interface”) Si do te bashkeveproje sistemi me te tjeret(system interface) 109 . siguria etj Rezultati I procesit te dizajnit eshte: Pershkrimi i arkitektures se software Client Server Architecure eshte arkitektura e software me e perdorur. app. sistemet operative etj) Networking Ku do te ruhen te dhenat. PC/Servers ku programet ekzekutohen(lloji.Software Architecture C’ka duhet te konsiderojme: Programet dhe proceset te cilat e perbejne sistemin. si do te aksesohen/transferohen Arkitekura e centralizuar apo decentralizuar. Kualiteti i sherbimit. existuese. 110 . performanca. E-commerce Website tipik (browser + http server + Database Server). shumica ne server) Data storage (zakonisht vetem server) Menyra te ndryshme per te ndare te dhenat/funkisonet.sh. decentralized/centrelized systems etj 111 .Arkitektura Client-Server Zakonisht ndahet ne 3 nivele (3 tiers) Interface (nje pjese ne client nje pjese ne server) Processing (pak klient. Thin & Thick Clients. Disa modele client-server Multiple server. P. single server. Shembuj: Web browser. ASP) Ndonjehere ka nevoje per bandwidth me te larte ne rrjet. telnet 112 .sh JSP. perfshi ketu edhe nje pjese te formatimit te UI (p.“Thin” Clients Procesimi ne ‘client side’ eshte shume i limituar Puna me e madhe kryhet ne server. virtual environment client.“Thick” Client UI dhe nje pjese e procesimit behet ne “Client side”. ATM machine. 113 . Nje pjese e procesimit kryhet ne server. I pershtatshme per volum te vogel ne rrjet (bandwidth te vogel) Shembuj:java applets. Identifiko pjesen hardwerike (PC. Kontrollo nese arkitektura suporton kerkesat jofunksionale dhe ato funksionale.Dizajni i Arkitektures Identifikimi i programeve/proceseve qe nevojiten. Keni kerkese jofunksionale si me poshte: • koha e regjistrimit transaksioni <=2 sec • koha e maximale e gjenerimit te nje raporti eshte 10 sec. Percakto cili program exekutohet ne cilen makine. (si te behet validimi/kontrollimi?) 114 . networking etj).server. Video Library System UML deployment diagram 115 . ndonjehere edhe pa nderhyrjen e perdoruesit. Event processing application Aplikacione ku aktivitetet e sistemin varen nga interpretimi i ngjarjeve qe vijne nga mjedisi i sistemit.Application Architecture Data processing Application Applikacione qe procesojne te dhenat ne grup( in batches). 116 . Transaction processing application “Data centered application” qe procesojne kerkesat e perdoruesve dhe update-ojne informacionin ne DB te sistemit. Sistemi i financave(kontabiliteti) Event processing systems Word processors. Transaction processing systems E-commerce systems. Real-time systems. Sistemi i rezervimeve. 117 . Sistemi i rrogave.Tipet e applikacioneve – shembuj Data processing systems Sistemi i faturimit. Input/output Data processing 118 . Transaction processing system 119 . 120 .Object-Oriented Object Oriented Analysis OOA Object Oriented Design-OOD Object Oriented Programming –OOP OOA. OOD dhe OOP jane te nderlidhura me njera tjetren por ndryshojne. funksionet (proceset) kane tendence te ndryshojne ndersa Objektet kane tendence te mbeten te pandryshuar.Object Oriented Analysis Modelimi i kerkesave ne kuptimin e objekteve dhe sherbimeve qe ato ofrojne OOA eshte (pretendon te jete) me ‘natyral’ Me evoluimin e sistemit. ndersa OO model JO Ne OOA theksohet rendesia e mire definuar e lidhjes se objekteve (ku ne DFD kemi mungese te ketij informacioni) 121 . Modeli i strukturuar i analizes (DFD) do te dale jashte perdorimit. student.sh person. karrige etj) Objektet jane te pavaruara dhe perfaqesojne nje instance te prezantimit te informacionit Funksionaliteti i sistemit shprehet ne termin sherbimet e objektit (Object services) Objektet komunikojne nepermjet te mesazheve Objektet mund te jene te distribuara dhe mund te egzekutohen ne menyre sekuenciale apo paralele 122 .Object Oriented Design Objected jane nje forme abstrakte e jetes se perditshme ose entitete te sistemit.(p. OO Design Pse behet dizajn i Software? Pse dizajnohet projekti i nje ndertese para se ajo te ndertohet? Cka eshte OO Design? OO design eshte nje nga metodologjite me te perdorura per software dizajn!?! (pretendohet) Ne OOD fillohet me analizimin e entiteteve te botes reale qe ekzistojne. Pastaj shtohen atributet dhe sjellja per cdo entitet. Hapat kryesor ne OO Design Shpreh entitetet ne Klasa dhe objekte Bej lidhjen e klasave Analizo te gjitha veprimet qe nje objekt mund te kryeje me nje objekt tjeter 123 . Cka eshte nje Object? Nje objekt eshte nje entitet qe ka gjendje (state).sh Nje person ka emer dhe numer personal Atributet ruhen ne variabla Funksionaliteti ruhet ne metoda Attributes class System PERSON # + + # Adressa: char Emri: T EXT Nr_perosnal: int han() : boolean vrapon() : float Functionality (method) 124 . atribute dhe funksionalitete(services) P. Classes (Klasat) Nje pershkrim i nje Objekti quhet Class Person eshte nje class e cila mund te kete atributet Emri Adresa class System Dhe mund te kete funksionalitet Vrapon Ha (ushqim) # + + # PERSON Adressa: char Emri: T EXT Nr_perosnal: int han() : boolean vrapon() : float Ne slide paraprak ne tham qe Person eshte Object????? Objekti eshte nje instance e nje klase 125 . Identifikimi i Objekteve eshte nje proces iterativ. 126 . Ajo mbeshtetet ne aftesi dhe eksperience si dhe ekperiencen e fushes nga dizajneret e sistemit.Identifikimi i Objekteve Pjesa me e veshtire gjate dizajnit OO eshte identifikimi i objekteve Nuk ka nje “formule magjike” per identifikimin e Objekteve. Qasjet ne identifikimin e objekteve Perdor metoden gramatikore te gjuhes natyrale te pershkrimit te problemit. Emrat Foljet Objekte Metoda Bazo identifikimin ne gjerat e prekshme ne “application domain”. Perdor qasjen “sjellje” (cka ben) per te identifikuar objektet bazuar ne sjellje. 127 . Objektet. Perdor analizen e bazuar ne skenare. atributet dhe metodat ne cdo skenar identifikohen. 128 .Weather station description weather station is a package of software controlled instruments which collects data. a barometer and a rain gauge. a wind vane. an anemometer. The summarised data is transmitted to the mapping computer when a request is received. the weather station processes and summarises the collected data. Data is collected periodically. performs some data processing and transmits this data for further processing. The instruments include air and ground thermometers. When a command is issued to transmit the weather data. Weather station-USE Case Lexo me shume ne liber fq. 324 Pershkrimin e plote dhe skenaret 129 . Objektet klasa 130 . Per te mbajtur mend… Ç’ka eshte nje objekt? Ç’ka eshte nje klase? Differenca ne mes klases dhe Objektit Ç’ka eshte OOA. 131 . OOD. Operations and Methods. Interfaces. Specification. Composition. Aggregation. Navigability. Implementation Attributes. Abstract Classes 132 . Permbledhje Perspectives: Conceptual. Association Classes. Associations.Class Diagrams Diagrami i Klasave pershkruan tipet e objekteve ne sistem dhe lloje te ndryshme te lidhjeve statike (static relationship) ne mes tyre. Generalization. 133 . se p se fi rm a t p a g u a j n e n j e h e re n e m u a j n d e rsa kl i e n te t p ri va t d u h e t te p a ra p a g u a j n e p o ro si te .Nga Use cases ne Class Diagram u c U s e C a s e V ie w P o r o s ia K lie n ti p o r o s ia N e ke m i kl i e n te q e p o ro si si n p ro d u kte t to n a . 134 . N e d e sh i ro j m e q e p o ro si te te ra d h i te n si p a s p ro d u kte v e C d o l i n j e d u h e t te ke te sa si n e d h e cm i m i n p e r cd o p ro d u kt. N e i d a l l o j m e kl i e n te t fi rm a n g a kl i e n te t p ri va t. N e d e sh i ro j m e q e p o ro si t e t e ra d h i t e n si p a s p ro d u kt e v e C d o l i n j e d u h e t t e ke t e sa si n e d h e c m i m i n p e r c d o p ro d u kt . 135 . • N e i d a l l o j m e kl i e n t e t f i rm a n g a kl i e n t e t p ri v a t .Shembull: Porosia -Association class Class M odel P orosia * 1 Klienti Association u c U s e C a s e V ie w Multiplicity p o r o s ia N e k e m i k l i e n te q e p o r o s i s i n p r o d u k te t to n a . se p se f i rm a t p a g u a j n e n j e h e re n e m u a j n d e rsa kl i e n t e t p ri v a t d u h e t t e p a ra p a g u a j n e p o ro si t e . 136 . N e i d a llo j m e k l ie n te t fir m a n g a k li e n te t p riv a t.Shembull:Porosia-Generalization c la s s C la s s M o d e l P o ro s i a * 1 K lie n ti Generalization K li e n t F I R M K lie n t P ri v a t u c U s e C a s e V ie w p o ro s ia N e ke m i kl i e n te q e p o ro si si n p ro d u kt e t to n a . N e d e sh i ro j m e q e p o ro si t e te ra d h i te n si p a s p ro d u kte v e C d o l i n j e d u h e t te ke t e sa si n e d h e c m i m i n p e r c d o p ro d u kt. s e p s e fi rm a t p a g u a j n e n j e h e re n e m u a j n d e rs a k lie n te t p r iv a t d u h e t te p a ra p a g u a j n e p o r o s i te . N e i d a l l o j m e kl i e n t e t f i rm a n g a kl i e n t e t p ri v a t . N e d e s h i r o j m e q e p o r o s i te te r a d h i te n s i p a s p r o d u k te v e C d o l i n j e d u h e t te k e te s a s i n e d h e c m i m i n p e r c d o p r o d u k t.More association Porosia Klienti * 1 1 * Linj a e porosiv e Produkt Klient FIRM Klient Priv at * 1 p o ro s ia N e ke m i kl i e n t e q e p o ro si si n p ro d u kt e t t o n a . 137 . se p se f i rm a t p a g u a j n e n j e h e re n e m u a j n d e rsa kl i e n t e t p ri v a t d u h e t t e p a ra p a g u a j n e p o ro si t e . Ne i dallojme klientet firma nga klientet privat. sepse firmat paguajne njehere ne muaj ndersa klientet privat duhet te parapaguajne porosite me credit card Ne deshirojme qe porosite te radhiten sipas produkteve 138 Cdo linje duhet te kete sasine dhe cmimin per cdo produkt.Porosia–Attributes & Operations Porosia + + Cmimi: Currency Data e pranimit EshtePpregaditur number: String Close() Dergoj() + Klienti Adresa Emri Klasifikimi_kredise() Attributes Operations porosia Ne kemi kliente qe porosisin produktet tona. . Eshte_parapaguar duhet te jete "TRUE"} Porosia Cmimi: Currency Data e pranimit EshteParapaguarr number: String Klienti Adresa Emri * 1 + Klasifikimi_kredise() + Close() + Dergoj() 1 * Linja e porosive Cmimi: float * Sasia: int 1 Produkt Klient FIRM Klasifikimi_kredise: int Kontak_Person: char Limiti_kredise: int Klient Privat Credit_card: int + Fatura_muajit() : int 139 .klienti.kalsifikimi_kredise eshte i "KEQ" atehehere Porosia.Porosia-DIagrami i klases «Pre-condition» {Nese Porosia. Conceptual Ne menyre konceptuale paraqitet klasa.Perspektivat Jane tre perspektiva qe mund t’i perdorni gjate vizatimit te Class Diagrams. Ofron gjuhe indipendente te implementimit Specification Reprezanton interface te software Implementimi eshte I fshehur Implementation Klasat reale te perdorura ne gjuhe programimi Lidhet direkt me implementimin 140 . Vizibiliteti + public. shifet vetem nga kjo klase + Close() + Dergoj() + test() : Integer 141 .Class . mund te shifet nga cdo klase tjeter Porosia + + # Cmimi: Currency Data e pranimit EshteParapaguarr /number: String TEST: Boolean # protected.private. mund te shifet vetem nga nen-clasat . Relacionet ne mes Klasave Association Aggregation Composition Association Classes Generalization 142 Associations Associations reprezentojne lidhjen ne mes instancave te klasave. C’do Asociacion ka dy role qe mund te emerohen. Multipliciteti: 1; *;2..4; 2,4;24 Personi * +Punesohet +Puneson 1 Kompania Roli 143 Associations-Navigability Asociacionet binare Te dy klasat e njofin njera tjetren Personi * +Punesohet +Puneson 1 Kompania Asociacionet unare Klienti nuk mund te tregoje cfare porosie ka bere Porosia * 1 Klienti 144 Aggregation Agregation eshte PJES E (part of) Relacionit. P.sh. “Regjioni eshte pjese e shtetit” A eshte nje kompani aggregation per punetoret e vet apo eshte nje asociacion ne mes punetoreve te tij? S h te ti R e g j io n i D ye rt A u to m j e ti Specifikohet me nje diamant te zbrazet nga ana e pjeses permbajtese D r i ta r e t 145 Nese vdes klasa permbajtese vdes edhe klasa perberese.Composition Kompozicioni eshte nje version me i forte i agregacionit Klasa perberese varet nga klasa permbajtese. S h te p i a Dhom a Specifikohet me nje diamant te ZI nga ana e pjeses permbajtese 146 K lie n ti L L og a ria . Pyetje: Atributi Periudhe ne cilen klase vendoset. P e rs oni * 1 Kom pa nia P una + P e ri u d h a : i n t 147 . Associtions classes ju lejojne te modeloni asociacionet me klasa.Association Classes Penetoret punesohen nga kompania per nje periudhe te caktuar. Generalization Inheritance/Trashigimia Superklasa -Gjerat e perbashketa qe kane disa klasa. Sub klasa – diferencat ndahen ne nenklasa Klienti + Adresa Emri Klasifikimi_kredise() Super klasa Klient FIRM + Klasifikimi_kredise: int Kontak_Person: char Limiti_kredise: int Fatura_muajit() : int - Klient Priv at Credit_card: int Nen Klasat 148 . .1 Simple Association Generalization DVD Movie VHS Movie Video Game Checkout Screen 149 Source: University of Washington .UML Class diagram Multiplicity Customer Class 1 Simple Aggregation Abstract Class Rental Item Rental Invoice 1.* 1 Composition 0.. 3. superman klas: superhero. Person Gazete. 4. Feste 150 1. . objekt: superman Hashim. 2.Ushtrime Nga ciftet e meposhtme dallo klasen nga objekti i nje klase? Superhero. Koha Bajram. Ushtrim 2 Listo disa atribute dhe operacione te cilat mund te definohen per klasen e quajtur “Takim” qe reprezanton nje takim biznesi? Atributet: data, koha,lokacioni,qellimi Operacionet: cakto, cancel, “setters & getters” per cdo atribut{p.sh set_time(), get time() } 151 Ushtrim 3 Nje kompani ka departamente. Departamentet mund te gjenden ne nje ose disa zyra te kompanise(lokacione). Nje zyre luan rolin e zyres Qendrore. C’do departament ka menaxherin e vet i cili njekohesisht eshte edhe punetor. Detyra juaj eshte te ndertoni nje diagram klasave duke perfshire te gjithe elementet qe ju duhen. 152 Kompania + + Em ri: char Get_nam e() : void set_nam e() : void Departamenti + + +m enaxhohet nga Em ri _Dep: stri ng get() : void set() : voi d 1 1 +gjindet ne * +i takon * - ZYRA Adresa: i nt +M enaxhon 1 Punetori + + 1..* Zyra Qendrore Em ri: stri ng T itulli : char get() : voi d set() : void 153 Ushtrim 4 Movie Shop Te dizajnohet nje diagram klase per sistemin "movie shop" nepermejt te cilit perdoruesit mund te bejne porosine e filmave ne dyqan, te kerkoje/shfletoje ne katalogun e dyqanit dhe te anetarsohen/regjistrohen. Cdo anetar qe regjistrohet merr edhe karten e tij rimbushese. Vetem anetaret e regjistruar lejohen te marrin filma me qera me karten e tyre. Vlera ne karte update-ohet gjate qiramarrjes se filmave. Filmat mund te blihen nga perdoruesit dhe anetaret. Filmat porositen edhe kur nuk jane ne ne dispozicion. 154 Cmimi: int + gjendja: int + Blej() : void + Porosit() : void 155 Merr me qera 0.* Kataogu total_filma: int 1.Perdoruesi Emri : char Mbiemri: char Ben 1 1....1 Titulli: int FIlm Qera Cmimi: int Gjendja: byte I_Kthyer() : void I_marre_me Qera() : void Blej FILM .* + + ..* + + - Porosia Data: int Titulli: char * Get_credit() : void Set_Credit() : void 1 1 Behet 1 SHOP Emri_Dyqanit: int + Anetaresohu() : void leshohet Shfleton Anetari zoteron + C'antaresohu() : void 1 1 + + get() : void set() : void CARD number: int * Filmi * 1.. 0. per me teper nxenesi notohet edhe per sjelllje.kryetari i klases. 156 . Nxenesi gjate semestrit merr note parciale dhe note finale nga cdo lende. Ç’do klase ka kujdestarin e klases qe eshte njeri prej mesuesve.Ushtrim 5 Te krijohet nje diagram i klases i thjeshtesuar per regjistrin e klaseve shkollore. (pa atribute dhe metoda) Çdo klas e shkolles perbehet prej jo me shume se 25 studenteve. E gjithe klasa meson lendet e njejta(brenda kohes se caktuar te javes) perveq gjuheve te huaja(disa mesojne frengjisht. disa anglisht) Mesuesi mund te mbaje disa lende. Gjithashtu ç’do klase ka nje nxenes kryesor qe perfaqeson klasen. .Klasa 0.* Lendet lenda: string ore_ne_jave: string 1..* mesojne 1.25 - Nxenes Emri: string Mbiemri: string 1 Merr note Nota 0....* 0..* kryetari i klases 1 1.1 mesojne Grupet e Gjueve Kujdestar klase nota per lenden Nota per sjellj en 1 Mesuesi 0..* 0.* 1 1 Gjuet e Huaja Nota Parciale Nota Finale 157 .* 1 0... Detyre Shtepie 6 Nga Diagrami i Klases ne slide-in Pasues (“Universe of Discourse: UNN Information System (UNN-IS)”) te pershkruhet Problemi i kerkesave duke lexuar diagramin. 158 . Class Diagram 159 Ref: Advanced Database (CM036) –Lecture. Object Oriented Database(I) . Intentionally left Blank 160 . ERD Entity relationship Diagram 161 . 1:1.attributes Identifikuesit.M:N te ilustruara me shembuj Modality – Optional Vs Mandatory Detyre shtepie .Entity Relationship Diagram ERD Introduction Dizajnimi Konceptual I DB Cka eshte ERD? Chen and crow’s foot simbolet Entity. kardinaliteti Lidhjet binare 1:M. relationships. lidhjeve ne mes te dhenave dhe ‘konstraints’(kufizimet) qe kane te dhenat.Merr te gjitha informacionet e detajuara dhe mundohu te kuptosh si jane te lidhura te dhenat Fokusi duhet te jete ne te dhenat dhe jo ne proceset. Rezultati i nje dizajnimi konceptual te nje DB eshte ‘Conceptual Data Model’ 163 . Pas analizes.Cka eshte dizajnim konceptual bazes se te dhenave? Process I pershkrimit te te dhenave. sh duke shikuar Indexin si dokument modelojme nje entitet INDEX me te gjitha detajet qe ka indexi) 164 . Bottom-up (Nga poshte-larte) • Modeli perftohet duke rishikuar specifikacionet e biznesit dhe dokumentet.(p.Mbledhja e informacionit per modelim konceptual te te dhenave Dy perspektiva Top-down (Nga larte-poshte) • Modeli perfitohet nga nje njohje e thelle dhe e detajuar e biznesit. Entity Relationship (ER) Diagram Prezantim I detajuar logjik i entiteve.Entity-Relationship (ER) Modeling ER Modeling eshte nje qasje nga larte-poshte ne dizajnimin e database.) Tre konsrtuktet kryesore te nje ERD Diagram Entitiy Relationships Attributes Perdoren disa lloje simbolesh per ER modeling Chen Model Crow’s Foot Model Information Enginering(IE) Etj 165 . lidhjeve dhe te dhenave te krijuara.sh Entitetit student(ID. emer. P. ruajtura dhe te perdoruara nga nje organizate apo biznes.. Entitetet zakonisht pasqyrojne te dhena te ngjajshme te informacionit. mbiemer.ditelindje. ngjarje per te cilat te dhenat duhet te mirembahen Pasqyron nje grup objektesh ne boten reale qe ndajne karakteristikat e njejta 166 Emri I Atributit ose karakteristikat e nje entiteti . objekt. vend.Chen Notation Lidhja ne mes instancave te nje apo me shume entiteteve Emri Entitetit Shprehje foljore qe tregon lidhjen Emri Atributit Person. Crow’s Foot Notation Entity Entity Attribute Attribute Relationship Relationship Emri Entitetit Emri entitetit Lista e atributeve Shprehje foljore qe tregon lidhjen ne mes entiteve Fakulteti dega Emri fak Adresa tel … Student ID Emer Mbiemer Ditelinja … 167 Ndjek/ Regjistron . REGJISTRIM. STUDENT.Entity Person. 168 . MAGAZINE Objekt: MAKINE. vend apo ngjarje per te cilat duhet te ruhen te dhenat. NDRYSHIM Koncept: LLOGARI. DREJTIM FAKULTETI ‘Must be multiple occurrences’ Nese nje firme ka vetem nje magazine a eshte magazina Entitet? Mjeku duhet te ekziston ne menyre qe te caktohet nje termin. AUTOMJET Ngjarje: SHITJE. Shembuj entitetesh: Person: PUNETOR. PACIENT Vend: DYQAN. PRODUKT. Student_Name. Home_Address. Phone_Number 169 .Attributes Informacioni qe ruhet per nje entitet Shembull i atributeve te nje intiteti: STUDENT: Student_ID. 170 . siq eshte krijimi i ID number. Shembull: studenti mund te identifikohet nga student_ID. Candidate key Nje Identifikues mund te jete “artificial’. Gjithashtu studenti mund te identifikohej nga kombinimi i emrit dhe mbiemrit.Identifiers-Identifikuesit Nje ose me shume atribute mund te sherbejne si identifikues te nje Entiteti. Relationships Relacioni apo lidhja ne mes entiteteve Entiteti i pare ne Lidhje eshte parent entity. entiteti i dyte ne Lidhje quhet child entity Lidhjet duhet te emrohen me emra foljor(active verb names) Lidhja eshte gjithmone e dyanshme 171 . Shembull Shenim: Autor dhe Liber jane EMRA(noun) Emri Relacionit: Shkruan/shkruhet Shkruan eshte folje(verb) Autori Libri Nje autor Shkruan nje ose me shume libra Nje liber mund te shkruhet nga nje ose me shume autor 172 . • one – to – one (1:1) • one – to – many(1:M) • many – to –many(M:N) 173 .Cardinality Kardinaliteti Numri minimal apo maksimal i instancave te nje entiteti A qe mund te lidhet me cdo instance te entitetit B. Modality-Optionality Modality Specifikon nese nje instance duhet te egzistoje apo mund te mungoje ne nje lidhje te entiteteve NOT NULL (mandatory) Optionality NULL (optional) 174 Cardinality . Shembull Cardinality(1) Profesor ligjeron Lenda Profesor ligjeron Lenda Profesori Ligjeron lenden OSE Lenda Ligjerohet nga Profesori Sa? Sa lende? Sa Sa? Sa lende? Sa profesor? profesor? 175 . 4) Cardinality 176 .Shembull Cardinality(1) ligjeron Profesor Lenda (1.1) (1. 1) . M pasqyron many 1 M Crow’s Foot simbolet One many One or many Zero or many 177 Mandatory one .Simbolet ne Lidhje Chen Model simbolet 1 pasqyron one. nenkupton (1. Lidhja Binare(1:M) Piktor Pikturon Piktur One to many :Relacioni One to many ne mes Piktorit dhe piktures 178 . Lidhja Binare(1:1) Nje instance e vetme ne nje entitet eshte e lidhur me vetem nje instance te nje entiteti tjeter Ka indikacione qe te dy entitetet mund te shkrihen (jo gjithmone) Ndodh shume rralle ne nje ER model Professor Udheheq Department 179 Lidhja ne mes profesorit dhe departamentit . 180 . Lidhja Binare(M:N) Kur nje instance e nje entitetit lidhet me shume instanca te entitetit tjeter dhe anasjelltas. Mund te implementohet duke shkeputur lidhjen M:N ne dy lidhje 1:M Bridge Entity • • Perdoret per te lidhur entitetet(tabelat) qe jane ne lidhje M:N Struktura Bridge entity perfshin TE PAKTEN identifikuesit (PK) te entiteteve qe lidhen nepermjet bridge entity. Duhet te ‘shmangen’ keto lloj lidhje sepse cojne ne te dhena te teperta (data redundancy ) M:N lidhja nuk mund te perkthehet ne menyre direkte ne DB relacionale. 181 . Ndjek/ndiqet Student Lenda M:N Lidhja ne mes Studentit dhe lendeve Hashim Soft Engineering Programim ne WWW Analize Funksionale Luan 182 . Implementim i Gabuar Student ID 999 888 777 888 ST_nam e Hashim Luan prakash Luan Kodi Lendes prog001 ing082 ing082 prog001 PK(student_id dhe kodi I Lendes) K di L de tu t ID K s o en sS den la a K ha P sori o rofe pro 0 1 g0 99 9 1 03 1 2:00 7 3 65 ing 2 08 88 8 2 02 1 6:00 3 4 29 ing 2 08 77 7 2 02 1 3:00 3 4 29 183 PK(kodi I Lendes dhe student ID) . Bridge Entity Ndjek Student Lenda Student Regjistron Lenda 184 Bridge Entity: Nga M:N lidhje ne DY 1:M Lidhje . Student ID 999 888 777 888 ST_name Hashim Luan prakash Luan PK(kodi lendes student Id) K od i L e nd esS tud en t ID N o ta p rog 00 1 999 in g0 82 888 in g0 82 777 7 6 10 K od i L e nd esK la s a p rog 00 1 in g 0 8 2 185in g 0 8 2 Koha P r o fe s or i 103 1 2 :00 7 6 53 202 1 6 :00 3 2 94 202 1 3 :00 3 2 94 . N) Ligjeron (1.Mandatory VS Optional/ NULL VS Not NULL Mandatory Mandatory Optional Optional Ligjeron Profesori (1.N) M Landa 1 Profesori (0.1) (0. Lenda mund te ligjerohen nga nje dhe vetem nje profesor 186 .1) Lenda Nje profesor mund te ligjeron 0 ose me shume Lende. 187 .Gabim I zakonshem Modelimi I proceseve apo funksioneve ne vend te modelimit te te dhenave Cfare te dhene deshirojme te ruajme ?? Ne jemi te interesuar te modelojme te dhenat dhe JO proceset apo funksionet qe perdorin apo gjenerojne keto te dhena. Freestyle). Gjithashtu menaxheri deshiron te ruaj edhe te dhenat per klientet si emrin. Klienteve dhe Qerave te produkteve. Cdo artikull ka kodin e vet unik inventarit qe e identifikon artikullin. mbiemrin. cmimin e qerase 188 . Klienti mund te marre me qera cdo artikull nese eshte ne inventar(ne dyqan). qytetin shtetin dhe e-mail. ngjyren e modelit. Dyqani i skive mund te kete shume artikuj qe i takojne nje modeli te caktuar. Detyra juaj eshte qe te modeloni nje ERD qe sherben per inventarizimin e artikujve. Cdo artikull i takon ekzaktesiht vetem nje modeli. daten e kthimit te artikullit. Cdo model klasifikohet sipas stilit(JUMP. adresen. Punetoreve te Dyqanit te skive do te ju duhet nje forme e qerase e cila do tregon emrin e klientit dhe adresen. Perveq invertarit menaxheri i dyqanit deshiron te ruaje informacione rreth Modeleve si numri I modelit.Ushtrim Jeni punesuar nga nje menaxher I nje dyqani qe shet ski. Cdo artikull ne inventar klasifikohet ne baze te modelit. Menaxheri deshiron te dije madhesine e artikullit si dhe cmimin e qerase per cdo artikull. Dyqani i skive jep me qera SKI dhe SAJA klienteve te vet. Nje artikull gjithashtu mund e merret me qera vetem nga nje klient ne te njejten kohe. vitin e modelit. Intentionally left blank 189 . Zhvillimi i Software Rapid Software Development –RSD Agile methods Programimi Ekstrem –XP Reuse Development Programimi Gjenerik COTS (commercial of the shelf) Evoluimi i software 190 . Perdoruesit evaluojne cdo zhvillim te ri (cdo increment) the bejne propozime per ndryshimet te reja. 191 .Rapid software development Zhvillimi bazohet ne ate menyre ku specifikacioni i kerkesave dhe dizajni eshte nje proces Iterativ. Zhvillimi behet ne menyre incrementale deri sa te arrihet ne nje version stabil. eshte i shpejte dhe dinamik. Kerkesat jane dinamike. zhvillimi eshte dinamik dhe dorezimi i soft. Nje proces iterativ zhvillimi Define system deli verables Design system architectur e Specify system increment NO Build system increment Validate increment Deliver final system YES System complete? Validate system Integrate increment 192 . Avantazhed e zhvillimit Iterativ(perserites) Sherbim i shpejte ndaj klientit. qe d. Perdoruesit duhet te jene patjeter te involvuar gjate tere kohes. 193 . Angazhimi i perdoruesit me sistemin.m.th sistemi ne shumicen e rasteve i ploteson kerkesat e perdoruesit si dhe perdoruesit jane me shume te perkushtuar ndaj sistemit. C’do shvillim i ri (increment) ka ne vetevete funksionalitetet prioritare te klientit. kundrejt cilit specifikacion/kerkese te validohet sistemi? Problemet e Mirembajtjes Ndryshimet e vazhdueshme e bejne te veshtire mirembajtjen e software . Qeshtjet kontraktuale me klient Probleme me validimin/testimin Pa nje specifikacion.Disavantazhet e Zhvillimit Iterativ Problemet e menaxhimit Eshte e veshtire te gjykohet Progresi dhe Problemet sepse nuk ka dokumentacion qe demostron se cka eshte bere. 194 . Metodat Agile ndoshta jane me te mira per biznese te vogla apo te mesme. Keto meda: Fokusohen me shume ne KOD se ne dizajn.Metodat Agile (shkathet) Nje qasje e zhvillimit iterativ(RAD) Pakenaqesite me zhpenzimet e teperta qe perfshihen gjate fazes se dizajnit çuan ne krijimin e metodave Agile. Bazohen ne qasjen iterative te zhvillimit te software Jane te destinuara per nje dorezim te shpejt te nje software qe punon. 195 . Extreme Programming Metoda me e njohur dhe me e perdorur Agile Metoda ekstreme ka nje qasje ‘ekstreme’ te zhvillimit iterativ Versionet e reja mund te zhvillohen disa here ne dite. dhe nje version pranohet vete nese te gjitha testet kane qene te sukseseshem. Te gjitha testet duhet te behen ne cdo version. Klienti duhet te jete i involvuar me orar te plote. ‘Increments’ dorezohen tek klienti c’do 1 apo 2 jave. 196 .Programimi Ekstrem -XP XP . kerkesat e perdoruesve jane te shprehura si skenare apo tregime te perdoruesve. llogarise se kompanise apo credit card.Skenaret e kerkesave ne XP Ne XP. Downloadimi i nje artikulli me pagese Fillimisht e zgjedh artikullin qe deshiron nga lista e artikujve. Keta skenare shkruhen ne ‘karta’ dhe grupi i zhvilluesve i ndan ato ne aktivitete(pune) per implementim. 197 . Pastaj ju I thoni sistemit se si do te paguani per kete artikull. kjo mund Te jete nepermjet anetaresimit. Cikli i leshimit ne pune te nje software ne XP Select user stories for this release Break down stories to tasks Plan release Evaluate system Release software Develop/integrate/ test software 198 . RAD. Sistemet e Biznesit jane zhvilluar ne menyre iterative per shume vite duke perdorur tekniken RAD. 199 .rapid application development Edhe pse metodat Agile kane marre shume vemendje vitet e fundit. Keto sisteme biznesi jane dizajnuar qe te zhvillojne “data-intensive” aplikacione biznesi dhe mbeshteten ne programimin dhe paraqitjen e informacionit nga baza e te dhenave. Veglat RAD-rapid application development Database programming language Interface Generator Links to office applications Report generators 200 . Mjedisi RAD Interface generator DB prog ramming language Database management system Office systems Report generator Rapid application development environment 201 . 202 . sistemet dizajnohen duke kompozuar komponente ekzistuese te cilat jane perdorur ne sisteme te tjera. me shpejte dhe me kosto me te ulet duhet te adaptohen procese dizajni qe jane bazuar ne riperdorimin sistematik te software. Inxhinjerimi i software ka qene me shume i fokusuar ne nje zhvillim origjinal. Viteve te fundit eshte vene re se per te arritur nje software me te mire.Software Reuse Ripordorimi i software Ne shumicen e disciplinave inxhinjerike. Baza e Riperdorimit Application system reuse Nje applikacion i tere. Component reuse Komponentet e nje aplikacioni nga nen-sistemet deri tek nje objekt mund te riperdoren (CBSE*) Object and function reuse Komponentet softuerike qe implementojne nje objekt te definuar mire ose nje funksion mund te riperdoren *CBSE.component based software engineering 203 . ose duke e inkorporuar pa asnje ndryshim ne nje sistem tjeter (COTS commercial off-the-shelf reuse) ose duke zhvilluar aplikacion te te njejtes familje. i plote mund te riperdoret. Platforma e ekzekutimit te software. Rendesia e software dhe kerkesat e tij jofunksionale.Faktoret qe duhet konsideruar para Riperdorimit te Soft. Njohurite dhe eksperienca e grupit te zhvillimit. Orari dhe koha e zhvillimit te software Jetegjatesia e pritshme e software. Domain i aplikacionit 204 . (Generative programming) 205 . Kjo mund te kufizoje mundesine per riperdorim Megjithate. nje forme me abstrakte e riperdorimit eshte vete koncepti ‘riperdorim’ ku nje qasje e vecante e nje problemi eshte i pershkruar per nje implementim te pavarur dhe pastaj behet implementimi. Dy qasjet kryesore te konceptit Riperdorim jane: Mostra Dizajni (design patterns) Programimi Gjenerik/prodhues.Koncepti Riperdorim Kur riperdoret nje program apo nje komponent ju duhet te ndiqni vendimet qe jane marre nga zhvilluesi origjinal. Mostra Dizajni. Nuk eshte nje dizajn i perfunduar qe mund te transformohet direkt ne kod.Design Patterns Moster dizajni eshte nje zgjidhje e pergjithshme qe perseritet per nje problem qe ndodh shpesh ne soft. 206 . Dizajn. Eshte nje pershkrim ose template se si te zgjidhet nje problem i cili mund te perdoret ne shume situata. Keta jane te perfshire ne Gjenerator the te parametrizuar nga komandat e perdoruesit. Programi pastaj gjenerohet Riperdorimi gjenerik eshte i mundur kur domaini abstrakt dhe lidhja e tyre ne kod te ekzekutueshem mund te identifikohen.Programimi Gjenerik Programi gjenerik perfshine riperdorimin e mostrave standarde dhe algoritmeve. 207 . Per krijimin dhe kontrollin e ketij abstraksioni perdoren Gjuhe specifike te domain. por zbatueshmeria eshte shume e limituar. Gjeneratoret e kodit ne CASE tools. Bug Free!!?? Provoni nje shembull programimi gjenerik .Iron Speed (www. Riperdorimi i programeve gjenerik eshte shume i shpejte dhe me kosto shume te ulet.Llojet e Programeve Gjenerik Llojet e programeve gjenerik Gjenerator aplikacionesh per procesim te te dhenave per biznese.ironspeed.com) 208 . Riperdorimi gjate Gjenerimit te programit 209 . models per mirembajtjen e te dhenave views per shfaqjen e te dhenave controllers per trajtimin(handling) e ngjarjeve te cilat afektojne modelin apo views 210 . E njejta e dhene e shfaqur ne forma te ndryshme.MVC-Model View Controller MVC eshte nje moster dizajni(design pattern) shume e perdorur per GUI. Si punon 211 .MVC. sh E-Comerce applicionet.COTS.Commercial Off-TheShelf systems Sistemet COTS jane sisteme te kompletuara te cilat ofrojne API per integrim. (API -Application Programming Interface). Ndertimi i sistemeve te medha duke integruar sisteme COTS eshte nje strategji e zbatueshme dhe me benefit per disa sisteme sic jane p. 212 . E-procurement system Client Web browser E-mail system Server E-commerce system Adaptor Ordering and invoicing system E-mail system Adaptor 213 . Adaptimet mund te jene: Konfigurimi i komponenteve dhe sistemit Shtimi i nje komponenti ne sistem Zgjedhja e komponenteve ekzistues nga librarija e komponenteve Modifikimi i nje komponenti per te permbushur kerkesat e reja. 214 .Software -Linja Produkti Software ne formen e linjave te produktit jane aplikacione me funksionalitet gjenerik te cilat mund te adaptohen dhe konfigurohen per perdorim. Problemi kryesor i organizatave eshte implementimi dhe menaxhimi I ndryshimeve ne softuerat ekzistues. Te analizohet procesi I evoluimit te software gjate procesit te zhvillimit.Evolucioni I Software Ndryshimet ne software jane te paevitueshme Dalin kerkesa te reja duke u perdorur sistemi Mjedisi i biznesit ndryshon Gabimet (errors) duhet te rregullohen Paisje te reja shtohen ne sistem Performanca ose besueshmeria duhet te permiresohet etj. 215 . Kosto zhvillimit/mirembajtjes System 1 System 2 $ 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500 Development costs Maintenance costs 216 . Procesi i evoluimit te software Change requests Impact analysis Release planning Change implementa tion System release Fault repair Platform adaptation System enhancement 217 .