Niniejszy skrypt obejmuje swoim zakresem zagadnienia poruszane na ćwiczeniach, oraz opracowania niektórych tematów z podręcznika.Od autora – [klauzula wyłączenia odpowiedzialności]: 1) Treści zawarte w tym opracowaniu są interpretacją materiałów źródłowych dokonaną przez autora, dlatego też jakiekolwiek treści zawarte w niniejszym opracowaniu nie mogą stanowić podstawy do przypisania ich autorstwa wyżej wymienionym osobom. 2) Treść zawarta w niniejszym opracowaniu podlegała swobodnej selekcji i redakcji autora, dlatego też ma jedynie charakter pomocniczy w stosunku do uznanych źródeł wiedzy, z których należy przygotować się do egzaminów obejmujących opisane niżej zagadnienia. 3) Opanowanie materiału z tego opracowania NIE GWARANTUJE ZDANIA EGZAMINU, a w szczególności nie rodzi żadnych roszczeń do autora o błędy natury merytorycznej, które mogą spowodować negatywny wynik na egzaminie. 4) Autor zachęca do samodzielnego badania tej gałęzi prawa cywilnego ze szczególnym uwzględnieniem profesjonalnych opracowań uznanych przedstawicieli doktryny. 5) Opracowanie jest niekomercyjne, nie narusza praw autorskich osób trzecich, może być kserowane, powielane, pobierane z sieci internetowej nieodpłatnie, swobodnie modyfikowane (z zastrzeżeniem punktu 6). 6) Pierwowzór opracowania znajduje się u autora, autor nie odpowiada za treści, które mogą naruszać prawa osób trzecich, a które zostały dodane w czasie rozpowszechniania opracowania, a które nie są zgodne z pierwowzorem opracowania. Zobacz także inne opracowania z serii „Skrypt Jurysty”: • • • Zobowiązania – część ogólna. Prawo pracy. Postępowanie administracyjne. 1 PRAWO SPADKOWE.................................................................................................................................................3 POJĘCIE PRAWA SPADKOWEGO...............................................................................................................................................3 EWOLUCJA POLSKIEGO PRAWA SPADKOWEGO...............................................................................................................................5 PODATEK SPADKOWY..............................................................................................................................................................6 SPADEK................................................................................................................................................................................7 PRAWA MAJĄTKOWE.............................................................................................................................................................10 OBOWIĄZKI MAJĄTKOWE.......................................................................................................................................................11 OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DZIEDZICZENIA.........................................................................................................................11 ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA.................................................................................................................................................13 ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA...............................................................................................................................................15 POSTĘPOWANIE SPADKOWE – WIADOMOŚCI PODSTAWOWE............................................................................................................16 DZIEDZICZENIE USTAWOWE..................................................................................................................................................17 PORZĄDEK DZIEDZICZENIA USTAWOWEGO.................................................................................................................................17 POZYCJA MAŁŻONKA PRZY DZIEDZICZENIU USTAWOWYM.............................................................................................................19 TESTAMENT........................................................................................................................................................................21 PRZESŁANKI WAŻNOŚCI TESTAMENTU.......................................................................................................................................22 FORMY TESTAMENTU.............................................................................................................................................................23 KONWERSJA, ODWOŁANIE, OGŁOSZENIE I WYKŁADNIA TESTAMENTU..............................................................................................29 USTANOWIENIE SPADKOBIERCY.............................................................................................................................................31 PODSTAWIENIE(SUBSTYTUCJA)................................................................................................................................................32 PRZYROST...........................................................................................................................................................................33 INNE POSTANOWIENIA TESTAMENTOWE..................................................................................................................................34 ZAPIS.................................................................................................................................................................................34 POLECENIE..........................................................................................................................................................................36 WYKONAWCA TESTAMENTU...................................................................................................................................................37 POZYCJA PRAWNA SPADKOBIERCY.........................................................................................................................................38 PRZYJĘCIE LUB ODRZUCENIE SPADKU.......................................................................................................................................38 STWIERDZENIE NABYCIA SPADKU.............................................................................................................................................43 OCHRONA DZIEDZICZENIA......................................................................................................................................................46 ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCÓW ZA DŁUGI SPADKOWE........................................................................................................48 WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKU SPADKOWEGO.......................................................................................................................................51 DZIAŁ SPADKU.....................................................................................................................................................................54 INNE ZAGADNIENIA PRAWA SPADKOWEGO...............................................................................................................................59 ZACHOWEK.........................................................................................................................................................................59 UMOWA O ZBYCIE SPADKU.....................................................................................................................................................64 PRZEPISY INTERTEMPORALNE..................................................................................................................................................65 2 Prawo spadkowe Pojęcie prawa spadkowego Przedmiotem prawa spadkowego w najszerszym znaczeniu są skutki prawne śmierci człowieka jako podmiotu praw i obowiązków majątkowych w dziedzinie prawa cywilnego. Potrzeba regulacji wynika stąd, że większość tych praw nie wygasa z chwilą śmierci, ale jako całość przechodzą na inne podmioty prawa cywilnego. W obrębie prawa spadkowego funkcjonuje specyficzne nazewnictwo: • Spadek – całość praw i obowiązków majątkowych, które nie wygasają wraz ze śmiercią. • Spadkodawca – dotychczasowy podmiot tych praw. • Spadkobiercy – osoby, na które przechodzą prawa i obowiązki. • Dziedziczenie – zjawisko prawne przejścia spadku od spadkodawcy do spadkobierców. Przedmiot regulacji prawa spadkowego 1. Wskazanie spadkobierców oraz dopuszczalność zawierania w testamencie postanowień o innym charakterze(np. zapis): • Osoby wskazane przez spadkodawcę – spadkodawca może samodzielnie, za życia, poprzez testament wskazać spadkobierców. • Osoby wskazane przez ustawę – jeżeli spadkodawca nie powołał spadkobierców testamentowych ustawa przewiduje kto będzie dziedziczył ze względu na więzi krwi(pokrewieństwo) lub więzi prawne(małżeństwo, przysposobienie). 2. Stanowisko prawne spadkobiercy – wpływ woli spadkobiercy na zachowanie lub utratę praw i obowiązków nabytych w drodze dziedziczenia(przyjęcie lub odrzucenie spadku), udowodnienie wobec osób trzecich faktu, że jest się spadkobiercą(stwierdzenie nabycia spadku), odpowiedzialność za długi spadkowe, stosunki prawne pomiędzy osobami dziedziczącymi ten sam spadek(wspólność majątku spadkowego, dział spadku). 3. Instytucje pozostające w ścisłym związku z dziedziczeniem – ochrona interesów najbliższych członków rodziny zmarłego(zachowek), przeniesienie spadku na inną osobę w drodze umowy(zbycie spadku). Prawo spadkowe to problem sukcesji po osobach fizycznych – nie ma dziedziczenia po osobach prawnych. Sukcesja po osobach prawnych – odpowiednie przepisy dotyczące likwidacji. Art. 922. k.c. § 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. § 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. § 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej. W obrębie pojęcia następstwa prawnego wyróżnia się dziedziczenie: • Pod tytułem ogólnym – spadkobierca dziedziczy całość praw i obowiązków wchodzących do masy spadkowej zgodnie z regulacją prawa spadkowego. • Pod tytułem szczególnym – szczegółowe przepisy poszczególnych gałęzi prawa cywilnego(prawo rzeczowe, obligacyjne) lub regulacje z zakresu prawa administracyjnego lub finansowego (np. odpowiedzialność za długi podatkowe) przewidują, że pewne prawa lub obowiązki o charakterze majątkowym przechodzą na pewne osoby bez względu na dziedziczenie – takie prawa lub obowiązki 3 Na gruncie regulacji kodeksowej nie podjęto dyskusji o tym problemie. § 2. k. 691 k. które wykraczają poza zakres praw i obowiązków spadkodawcy – np. odrzucenie spadku). a po jego śmierci nie ma znaczenia ze względu na automatyzm nabycia spadku. iż: • Przed śmiercią spadkodawcy nie istnieje żadne chronione prawnie roszczenie potencjalnego spadkobiercy do przyszłej masy majątkowej. § 3. które go wypowiedziały. czyli przejście praw i obowiązków majątkowych ze spadkodawcy na spadkobierców ma na celu umocnić własność prywatną – zakłada bowiem. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu. inne osoby. oraz osoba. przyjęcie spadku. ale zrezygnowano z pojęcia prawa do spadku na rzecz prawa dziedziczenia. regulacja przejścia najmu lokalu mieszkalnego [art. Powstaje pytanie o to. § 5. że są to prawa obligacyjne. że spadkodawca ma prawo 4 . może być uznany za niegodnego) a dopiero jak dochodzi do otwarcia spadku. natomiast należy wskazać. testament może być zmieniony.c. Przepisów § 1-4 nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. 21 ust. ale w pewnym zakresie jest nadal aktualny: • Gwiazdomorski – do chwili śmierci spadkodawcy potencjalnym spadkobiercom nie przysługuje żadne prawo o charakterze podmiotowym. należy jednak zauważyć. które przed śmiercią spadkodawcy nie istnieje. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego. 691. § 4. które mogą ostatecznie zadecydować o sytuacji prawnej spadkobiercy w stosunku do spadku(np. prawa podmiotowe kształtujące.c. wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych. żadne roszczenia względem całości majątku spadkodawcy.] Art. przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Funkcja prawa spadkowego Prawo spadkowe regulując dziedziczenie. które pojawia się także w Konstytucji RP[art. wyłączenie rękojmi za wady fizyczne lub prawne poszczególnych przedmiotów w razie zbycia spadku. §1. czasem jednak na mocy przepisów odsyłających stosuje się do nich normy prawa spadkowego – np. mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych. które podlegają regulacji prawa spadkowego. Potencjalny spadkobierca(ze względu na testament lub ustawę) może nie otrzymać spadku z wielu przyczyn zależnych lub niezależnych od spadkodawcy(może nie dożyć spadku. • Ohanowicz(krytyka) – Spadkobiercy przysługują pewne szczególne roszczenia. która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. to nabywa z mocy prawa bezpośrednio spadek – w takim stanie rzeczy nie ma miejsca na prawo do spadku. Osoby. jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten wygasa względem osób. które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie § 1. dzieci najemcy i jego współmałżonka. czy polskie prawo spadkowe formułuje prawo do spadku jako odrębny rodzaj prawa podmiotowego. chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony. przedstawiony spór powstał na gruncie regulacji z 1946. otrzymanie spadku jest jedynie ewentualnością. 1]. co przemawia za uznaniem istnienia podmiotowego prawa do spadku – poza ochroną praw wchodzących w skład spadku ma także prawo do ochrony dziedziczenia w ogóle(w stosunku do osoby. których źródło tkwi w przepisach prawa spadkowego. która podaje się za spadkobiercę a nim nie jest). W nauce prawa cywilnego mówi się niekiedy o prawach spadkowych jako podgrupie praw majątkowych. • Z chwilą otwarcia spadku powstają pewne szczególne prawa po stronie spadkobiercy. takich jak prawo do zapisu lub prawo do zachowku.wyjęte są spod regulacji prawa spadkowego i nie wchodzą do masy spadkowej – są regulowane przez przepisy odpowiedniej gałęzi prawa. wyłączono zatem występujące wcześniej dziedziczenie umowne. a zatem staje się adresatem roszczeń majątkowych innych podmiotów(np. Prace nad kodeksem w latach 50-tych – wysunięto zarzut zbytniego ograniczenia udziału w spadku małżonka w zbiegu ze zstępnymi. rodzeństwo i zstępni rodzeństwa. ale ograniczono kategorię zstępnych jedynie do wnuków spadkodawcy i wyłączono zstępnych rodzeństwa. W okresie międzywojennym rozpoczęto prace unifikacyjne. która deklarowała prowadzenie gospodarstwa w naturze(czasami nawet zwalniano takie osoby z obowiązku spłaty na rzecz innych spadkobierców). ale wybuch wojny je przerwał. Główne zasady były następujące: • Przyjęto dwa tytuły dziedziczenia – z testamentu i z ustawy. W Polsce najjaśniejszym przykładem był przepis. postulowano ograniczenie swobody testowania i wprowadzenia systemu rezerw(obowiązkowego udziału) zamiast zachowku oraz wyłączenie z kręgu dziedziczenia ustawowego zstępnych rodzeństwa – propozycje zmian oceniono jednak krytycznie. • W kodeksie cywilnym dopuszczono powołanie dalszych osób. a ponadto spadkobiercą mogła być tylko osoba wykonująca zawód rolnika. • Ograniczono krąg spadkobierców ustawowych – zstępni i osoby przysposobione(przy czym dzieci pozamałżeńskie były w pewien sposób dyskryminowane – jeśli nie zostały uznane i zrównane w prawach to dziedziczyły jedynie po matce i jej rodzinie). Prawo spadkowe ma także na celu uregulować i zabezpieczyć sytuację innych osób uczestniczących w obrocie prawnym – spadkobierca co do zasady wchodzi w ogół praw i obowiązków spadkodawcy. Takie ograniczenie podmiotowe rozciągało się także na dziedziczenie testamentowe. małżonek.decydować co ma się stać z jego majątkiem po jego śmierci rozciągając uprawnienia do rzeczy poza okres indywidualnego życia właściciela. które weszły w życie z dniem 1 stycznia 1947. W tym zakresie prawo spadkowe ma doniosłe znaczenie dla porządku prawnego wynikającego z innych dziedzin prawa i jest naturalnym etapem porządkowania sytuacji prawnej po śmierci spadkodawcy. • Przyjęto konstrukcję zachowku mającą chronić interesy najbliższej rodziny spadkodawcy. że dziedziczenie jest jednym z elementów utwardzania systemu właścicielskiego z którym należy walczyć. co doprowadziło w pewnym zakresie do wypaczenia zasad prawa spadkowego(w ZSRR przez jakiś czas zrezygnowano z dziedziczenia). że w obrębie jednego państwa funkcjonowało kilka różnych systemów. której dotyczyło użytkowanie). w braku wymienionych osób gmina i skarb państwa(w 1950 zniesiono gminy) • Przepisy o testamencie oparto na zasadzie swobody testowania. o zwrot rzeczy. Ewolucja polskiego prawa spadkowego Przed 1946 – Początkowo na ziemiach polskich obowiązywało prawo spadkowe państw zaborczych. tylko przechodziło w ręce Skarbu Państwa(była to ukryta funkcja nacjonalizacyjna tych przepisów – zgodnie z orzeczeniem SN). jeżeli te w pierwszej kolejności nie miały kwalifikacji. • Ustawą z 1963 wprowadzono ograniczenie obrotu ziemią zarówno inter vivos jak i mortis causa. który nie dopuszczał do kumulowania ziemi w wyniku dziedziczenia powyżej norm ustanowionych w ustawie(od 50 do 100 ha). a zatem gospodarstwo rolne można było podzielić w spadku tylko wtedy kiedy nie naruszało to ustalonych norm obszarowych. co oznaczało. Przy pracach nad kodeksem powstał problem dziedziczenia gospodarstw rolnych: • Zaobserwowano szkodliwe dla produkcji rolnej rozdrobnienie obszarów ziemi w wyniki dziedziczenia i znacznego obciążenia spłatami na rzecz innych spadkobierców. rodzice. Jeżeli w pierwszej kolejności dziedziczenia ustawowego nie było osób spełniających wymagania to gospodarstwo nie przechodziło na dalszych spadkobierców. 5 . !946/47 – Unifikacja polskiego prawa spadkowego dokonała się poprzez dwa dekrety z roku 1946. który przekazuje im pewne składniki majątkowe. Idee socjalizmu wskazywały. Dziedziczenie pozwala także zabezpieczyć interes majątkowy najbliższych osób spadkodawcy. obiektywny(a nie kazuistyczny jak dotychczas) system stwierdzenia kwalifikacji do nabycia spadku w psotaci gospodarstwa rolnego(ustalono takie same wymogi jak dla nabycia gospodarstwa w drodze umowy). co jest w efekcie większym obciążeniem. 6 .• Przepisy dotyczące gospodarstw rolnych stosowano także do dziedziczenia lasów i gruntów leśnych. Ponadto zapłata długu przez dłużnika spadkodawcy do rąk spadkobierców. • 1990 – zniesiono szczególny reżim kwalifikacji przy dziedziczeniu testamentowym.bez zgody urzędu skarbowego notariusz nie może sporządzić aktu notarialnego. a także zrealizowanie zapisu lub polecenia nie może się odbyć bez zgody urzędu skarbowego. testament. choćby nie wchodziły one w skład gospodarstw rolnych. które mogły dziedziczyć z ustawy na zasadach ogólnych. który z tytułów stanowi podstawę do takiego przysporzenia(ustawa. główne zmiany o charakterze szczegółowym przy pozostawieniu takiej samej idei – włączono do dziedziczenia gospodarstwa zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. o Po 14 luty 2001 – dziedziczenie na zasadach ogólnych. zapis. Złamanie tych zasad skutkuje solidarną odpowiedzialnością dokonującego zapłaty za podatek spadkowy. • Wyrok TK z 2001 – TK uznał większość przepisów dotyczących szczególnego trybu dziedziczenia gospodarstwa za niekonstytucyjne. dziedziczenie ustawowe gospodarstwa rolnego na zasadach szczególnych dotyczyło gospodarstwa powyżej 1 ha(poprzednio ograniczenie do 0. • Zahamowanie obrotu cywilnoprawnego prawami należącymi do spadku do czasu zapłaty podatku spadkowego . to dziedziczono gospodarstwo na zasadach ogólnych. która co prawda należy do prawa finansowego. jeżeli przedmiotem czynności jest zbycie praw do spadku lub obciążenie praw majątkowych ze spadku. szczególne regulacja dotycząca podziału spadku. zniesiono uprawnienie Skarbu Państwa – jeżeli nie było dziedziców spełniających wymagania. ale jej normy są ściśle związane z prawem spadkowym. W wyniku tego orzeczenia dziedziczenie gospodarstw przebiega w dwóch systemach: o Przed 14 luty 2001 – szczególne przepisy dotyczące dziedziczenia gospodarstwa rolnego i podziału takiego spadku. Nowelizacje kodeksu cywilnego w zakresie dziedziczenia gospodarstw rolnych: • 1971 – znowelizowano prawie połowę przepisów prawa spadkowego. ale w obawie o skutki prawne tego orzeczenia ograniczono jego skuteczność do spadków otwartych od 14 lutego 2001. Podatek spadkowy Podatek spadkowy jest uregulowany w ustawie z dnia 28 lipca 1983 o podatku od spadków i darowizn. zachowek). Przyznano samoistnym posiadaczom nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego odziedziczonego przez Skarb Państwa przed 6 kwietnia 1982 roszczenie o bezpłatne przeniesienie własności(miało to choć w części naprawić utratę majątku). Opodatkowane jest nabycie własności rzeczy znajdujących się w kraju i praw majątkowych wykonywanych w kraju.5 ha). • 1982 – na fali zmian społeczno – gospodarczych i silnych nacisków osób zainteresowanych wprowadzono reformę dziedziczenia gospodarstw rolnych – dopuszczono do dziedziczenia wszystkie kategorie osób. niezależnie od tego. Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i innych praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów(czysta wartość). Podatek spadkowy ma dwojaki charakter: • W sensie ekonomicznym pomniejsza korzyść uzyskiwaną przez spadkobiercę poprzez nabycie spadku. Podatek od spadków i darowizn obciąża jedynie osoby fizyczne – w przypadku kiedy spadkobiercą jest osoba prawna pobierany to spadek podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym. ani nawet uwierzytelnić podpisu stron. ustalona według stanu z dnia nabycia spadku i wartości rynkowej z dnia powstania obowiązku podatkowego. wprowadzono jednolity. W stosunku do zapisobiercy – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą ogłoszenia testamentu. małżonkowie rodzeństwa małżonków. 1. • Nabycie budynków w części zajętej przez najemców. synowa. • Nabycie przez osoby z I i II grupy przedmiotów wyposażenia mieszkania. które jest ustalane według stosunku spadkodawcy do spadkobiercy(dla różnych grup są różne kwoty wolne od podatku i progi procentowe): • I grupa – małżonek. materiały biblioteczne jeśli zajmował się twórczością lub działalnością naukową. małżonkowie. rodzeństwo. bielizny. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie. Zgodnie z ustawową definicją spadku w jego skład wchodzą prawa i obowiązki. k.c. wstępni. • Z chwilą uprawomocnienia się stwierdzenia nabycia spadku – jeśli po przyjęciu spadkobierca nie zgłosił nabycia do opodatkowania. do których mają zastosowanie przepisy o czynszach regulowanych(tzw. zstępni i małżonkowie pasierbów. jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej. macocha. rodzeństwo. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. pasierb. • III grupa – inni nabywcy. § 2. czy osoby te są spadkobiercami. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą. dzieła sztuki będące przedmiotem twórczości spadkodawcy. Prawa i obowiązki cywilnoprawne. rodzeństwo rodziców. 4) Nie przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego. jak również prawa. które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego. małżonkowie rodzeństwa. Zwolnienie może być niekiedy uzależnione od spełnienia dodatkowych przesłanek np. czy są one spadkobiercami. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń. zięć. 7 .Dla spadkobiercy obowiązek powstaje dwukrotnie – ma to na celu zapobiec przedawnianiu się zobowiązań podatkowych: • Z chwilą przyjęcia spadku. zwolnienie od podatku przy nabyciu warsztatu rzemieślniczego jeśli spadkobierca zobowiąże się do prowadzenia warsztatu przez 5 lat. § 1. Ogólne zasady podatkowe uzupełnione są wieloma wyjątkami i ulgami: • Nabycie własności albo prawa użytkowania wieczystego gospodarstwa rolnego lub jego części(z pewnymi wyjątkami). zstępni. § 3. 2) Mają charakter majątkowy. teściowie. W stosunku do uprawnionego z tytułu zachowku – z chwilą zaspokojenia jego roszczenia. które jednocześnie spełniają 4 wymagania: 1) Mają charakter cywilnoprawny. małżonkowie zstępnych innych niż dzieci. koszty postępowania spadkowego. przedmiotów codziennego użytku. pościeli. lokatorów kwaterunkowych). 3) Nie są ściśle związane z osobą zmarłego. oświatową. ojczym. Stopień obciążeń podatkowych jest uzależniony od zakwalifikowania do grupy podatkowej. 922. Spadek Art. w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku. • II grupa – zstępni rodzeństwa. publicystyczną. Służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego. a występuje podporządkowanie(np. Do spadku należą jedynie prawa o charakterze majątkowym. Art. 3. a więc takie.c. zstępny występuje o ochronę dobrego imienia rodzica. które nie są oparte na więzi ekonomicznej. zezwolenia. k. a te należne w chwili śmierci przechodzą na osoby wskazane przez ustawę nawet jak nie są spadkobiercami. które mają substrat majątkowy co do zasady także nie należą do spadku. ale nie jest to prawo dziedziczne tylko własne prawo tych osób – np. służebności osobiste(z wyjątkiem służebności mieszkania) prawo do renty przyznanej od zobowiązanego w wyniku uszkodzenia ciała lub renty umownej.Za cywilnoprawne uznamy wszystkie prawa i obowiązki. a nie kryteria formalne.c. a jeśli nie wskazał takich osób. reszta przechodzi na osoby wskazane przez zmarłego. a na mocy przepisów szczególnych). które były już wymagalne z chwilą śmierci zobowiązanego lub uprawnionego wchodzą odpowiednio do spadku po tych osobach. podatkowych czy prawnokarnych – a zatem tam gdzie podmioty nie są autonomiczne. Bezspornie niemajątkowe są tylko dwie kategorie praw podmiotowych i obowiązków: 1) Prawa osobiste związane z ochroną dóbr osobistych. Niektóre przepisy szczególne przewidują możliwość żądania oznaczonych osób ochrony konkretnych dóbr osobistych zmarłego. Natomiast raty. które są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym uprawnionego – w praktyce ogromna większość praw i obowiązków cywilnoprawnych ma charakter majątkowy. a zatem nie tylko stosunki regulowane przez kodeks cywilny. że są ściśle związane z osobą zmarłego. Charakteru cywilnoprawnego nie mają prawa i obowiązki wynikające ze stosunków administracyjnoprawnych. prawo autorskie. które przewidują inne rozwiązania – np. prawo dożywocia. ale nie w składzie spadku. ze względu na to kryterium. fundusze zgromadzone na OFE – połowa przechodzi na małżonka jako część wspólności majątkowej. Do masy spadkowej nie wchodzą także uprawnienia rentowe i emerytalne. Charakter majątkowy. a w razie śmierci zobowiązanego odpowiedni obowiązek nie przechodzi na spadkobierców. które z samej swojej istoty nie mogą trwać dłużej niż przez okres życia uprawnionego – użytkowanie. 2. Prawa i obowiązki rodzinne. 299. 266. Istnieją także regulacje szczegółowe dotyczące poszczególnych elementów majątku. 2) Prawa rodzinne wynikające ze stosunków rodzinnych. Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią. Prawa i obowiązki o treści majątkowej wynikające ze stosunków rodzinnych. obowiązki zapłaty grzywny. nie wchodzą do masy spadkowej koncesje. prawo pracy) – o tym czy stosunek jest cywilnoprawny w rozumieniu prawa spadkowego decyduje zatem merytoryczny charakter. Związanie z osobą spadkodawcy. Art. które wynikają ze stosunków pomiędzy autonomicznymi podmiotami. ale także przez inne gałęzie prawa(np. 8 . natomiast niektóre zobowiązania podatkowe przechodzą na spadkobierców. k. to dopiero wtedy podlegają ogólnym zasadom dziedziczenia. które to prawo gaśnie z chwilą śmierci uprawnionego. przy czym największe znaczenie w tej grupie ma prawo do żądania dostarczenia środków utrzymania(alimentów). Prawa majątkowe. Osoby wymienione w § 1 wstępują w stosunek najmu lokalu mieszkalnego. inne osoby. W przypadku śmierci członka spółdzielni wygasa stosunek członkostwa i gasną spółdzielcze prawa organizacyjne związane z osobą członka(prawo do udziału w walnym zgromadzeniu. Można się umówić. § 4. zwłaszcza umowy. czy dane osoby są spadkobiercami czy też nie. Skutek rozwiązujący śmierci strony można wyłączyć lub zmodyfikować poprzez odpowiednie klauzule umowne – np. wyjątek stanowią wypadki. umowa o dzieło) lub ze względu na osobiste zaufanie(np. 4. prawo do udziału i do wkładu. które go wypowiedziały. W razie śmierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstępują: małżonek niebędący współnajemcą lokalu. mogą go wypowiedzieć z zachowaniem terminów ustawowych. Art. która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą. a jeżeli takich osób nie ma to najem wygasa. § 2. jeżeli stale zamieszkiwały z najemcą w tym lokalu do chwili jego śmierci. Przejście na oznaczone osoby na mocy przepisów szczególnych. natomiast na spadkobierców przechodzą prawa majątkowe wynikające ze stosunku członkowstwa np. a uprawnione do jej otrzymania są osoby wskazane w umowie lub ogólnych warunkach ubezpieczenia. rodzicom i małżonkowi. chociażby umowa najmu była zawarta na czas oznaczony. gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. 691. k. 301. §1. § 5. Spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu jest także ściśle związane z osobą członka i wygasa z chwilą jego śmierci. Mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie. które wstąpiły w stosunek najmu lokalu mieszkalnego na podstawie § 1. co oznacza oderwanie regulacji części praw i obowiązków od prawa spadkowego. Ustawodawca zawiera takie przepisy w celu ochrony poszczególnych interesów bez względu na to. W razie śmierci najemcy lokalu jego najbliżsi. wobec których najemca był obowiązany do świadczeń alimentacyjnych. że po śmierci uprawnionego służebność mieszkania przysługiwać będzie jego dzieciom. Suma przypadająca uprawnionemu z tytułu ubezpieczenia osobowego nie wchodzi do spadku. Art. Nie przechodzi na spadkobierców roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę zmarłego. Dziedziczeniu na ogólnych zasadach podlega jednak wkład mieszkaniowy jako wierzytelność. oraz osoba. ale osobom bliskim przysługuje roszczenie o przyjęcie do spółdzielni i o przydział lokalu po byłym członku. umowa spółki). które opierają się na szczególnych umiejętnościach strony(np. Dzieci przyjęte jako małoletnie mogą pozostać w mieszkaniu także po uzyskaniu pełnoletności. Można umownie zastrzec.c. Inne osoby może przyjąć tylko wtedy. prawo do sprawowania funkcji w organach spółdzielni). w miejsce zmarłego do spółki mogą wejść jego spadkobiercy. k. Osoby. dzieci najemcy i jego współmałżonka. że służebność mieszkania po śmierci uprawnionego przysługiwać będzie jego dzieciom. Liczba tych przepisów rośnie. 9 . § 3. W razie braku osób wymienionych w § 1 stosunek najmu lokalu mieszkalnego wygasa. rodzicom i małżonkowi. § 2. którzy stale z nim mieszkali wchodzą w stosunek najmu na mocy samego prawa.c. § 1.Niektóre umowne stosunki obligacyjne ulegają rozwiązaniu w razie śmierci jednej ze stron. W razie wypowiedzenia stosunku najmu przez niektóre z tych osób stosunek ten wygasa względem osób. Przepisów § 1-4 nie stosuje się w razie śmierci jednego ze współnajemców lokalu mieszkalnego. w których roszczenie zostało uznane na piśmie albo powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego. które spełniają odpowiednie wymagania. 5) Prawa kształtujące – prawo uchylenia się od skutków prawych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub groźby. zbycia lub nabycia pod warunkiem zawieszającym lub z zastrzeżeniem terminu początkowego. która nie może jednak przekroczyć 20 . ale wlicza się je do podstawy obliczania zachowku. Podobna regulacja dotyczy prawa do udziałów w spółdzielni. który wskazuje jakie osoby będą uprawnione do odbioru sumy zgromadzonej na rachunku. przy czym stosuje się do nich przepisy o zapisie. Problem dotyczy kwalifikacji takich przysporzeń – czy są to darowizny dokonane za życia. należy także odróżnić spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu. zarówno z ustawy jak i z testamentu. żądanie przywrócenia utraconego posiadania). Posiadanie Do spadku wchodzi także posiadanie. hipoteka. prawo do żądania zwrotu i obowiązek zwrotu alimentów osobie.W przypadku prowadzenia rachunków bankowych bank może przyjąć odpowiednie dyspozycje od klienta. Spadkobiercy przysługują zatem wszystkie środki ochrony posiadania(np. 4) Prawa majątkowe na dobrach niematerialnych – prawa autorskie. 3) Prawa majątkowe wynikające z członkostwa w spółdzielni – prawa majątkowe do wkładu. a także mogą się rodzić na gruncie pewnych sytuacji prawnych – spadkobierca zatem wstępuje w całości w sytuację prawną spadkodawcy – w szczególności dotyczy to zasiedzenia. które jest wyłączone z dziedziczenia. Widoczna tendencja do stałego rozszerzania zakresu stosowania przepisów umożliwiających wskazanie uprawnionych do odbioru pewnych sum z pominięciem prawa spadkowego prowadzi do znacznego ograniczenia spadku i trudności w zabezpieczeniu interesów uprawnionych do zachowku. które jest dziedziczne. Przejście następuje niezależnie od tego. że takie sumy uwzględnia się przy obliczaniu zachowku. chyba że z treści lub charakteru oferty wynika co innego. 2) Wierzytelności – zarówno wynikające z umów jak i z ustawy. patenty. prawo do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego. które rodzą obok praw często obowiązki. którymi można rozporządzić w ten sposób nie wchodzą do spadku. a także w sytuacji kiedy z żądaniami występują wierzyciele zmarłego. Jeżeli uprawnione osoby nie zostały wskazane to suma podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych. czy też zapisy. zastaw. osoby takie nie wchodzą w umowę o prowadzenie rachunku. W takim zakresie przechodzą na spadkobiercę skutki prawne związane z władaniem rzeczą(posiadanie) przy czym następuje to na tych samych zasadach co przejście praw majątkowych(nie jest zatem uwarunkowane objęciem rzeczy we władanie). a są opodatkowane w ten sam sposób jak przysporzenia związane ze spadkiem. Wstąpienie w stosunki majątkowe Wchodzące w skład spadku prawa majątkowe mają często swoje źródła w pewnych stosunkach cywilnoprawnych. w szczególności: 1) Własność rzeczy oraz inne prawa rzeczowe niemające charakteru osobistego – użytkowanie wieczyste. a nie była do tego zobowiązana lub była zobowiązana w dalszej kolejności. także prawo do przyjęcia oferty złożonej spadkodawcy. od prawa do lokalu typu lokatorskie.krotności średniego miesięcznego wynagrodzenia(bez względu na ilość wskazanych osób. czy spadkodawca posiadał tytuł prawny do posiadania. 10 . 6) Niektóre prawa o charakterze majątkowym wynikające z prawa rodzinnego – prawa i obowiązki powstałe w skutek ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. która je dostarczała. Prawa majątkowe Spadek obejmuje ogół praw majątkowych. Praktyka pokazuje. które spadkodawca sprawował w chwili śmierci. zarówno samoistne jak i zależne. Sumy. mogą jedynie żądać wypłaty sumy). 922. czy także posiadanie zależne oraz czy dziedziczne oprócz posiadania jest także samo władztwo faktyczne. § 2. które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego. obowiązek zwrotu lokalu w stanie niepogorszonym. • Obowiązek umożliwienia realizacji uprawnienia osób bliskich mieszkających ze spadkodawcą do korzystania z mieszkania i urządzeń domowych przez 3 miesiące od otwarcia spadku. Na spadkobierców przechodzą obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków prawnych pozostających w mocy mimo śmierci strony. że jest to koszt pochówku i skromnego nagrobka przyjętego w danym środowisku. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą. że spadkobierca jest osobiście zobowiązany do spełnienia świadczenia. bez względu na to czy są spadkobiercami czy nie. które wiąże się ze śmiercią spadkodawcy i pociąga za sobą przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego na jego spadkobierców. k. k. czy są one spadkobiercami. • Koszty postępowania spadkowego – tak samo koszty zarządu spadkiem i wynagrodzenie wykonawcy testamentu lub kuratora jeśli taki był ustanowiony. jak również prawa. k. w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń. Ogólna charakterystyka dziedziczenia Otwarcie spadku Otwarcie spadku – jest to zdarzenie prawne. Obowiązki majątkowe Spadkobierca dziedziczy całokształt sytuacji majątkowej spadkodawcy. 11 . Zgodnie z regulacją kodeksową na spadkobiercę przechodzi dług. przyjęło się. Art. § 1. czy dziedziczne jest tylko posiadanie samoistne. jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej. przy czym istniał spór w doktrynie co do tego.Dziedziczenie posiadania jest konsekwencją zasady sukcesji uniwersalnej przyjętej w prawie polskim. 2) Obowiązki powstałe z mocy samego prawa z chwilą śmierci lub nawet po śmierci spadkodawcy: • Koszty pogrzebu – w razie sporu kwestie rozstrzyga sąd. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie. § 3. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.c.c. koszty postępowania spadkowego. co oznacza.c. • Obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania w sytuacji ich niedostatku. a także roszczenia małżonka zamieszkującego ze spadkodawcą o rzeczy wchodzące w skład wyposażenia domowego z którego korzystał. a więc zarówno prawa jak i obowiązki. której dotyczyło użytkowanie. Art. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. natomiast kwestia odpowiedzialności za ten dług jest zależna od jeszcze innych okoliczności i przedstawia się w sposób zróżnicowany. • Obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek. 924. • Obowiązek wykonania zapisów i poleceń. 925. Art. ale spadkobierców obciążają także: 1) Obowiązki powstałe na skutek rozwiązania stosunku prawnego – obowiązek zwrotu rzeczy. Spadkobierca. Pojęcie nabycia spadku Art.c. które powołał do całości spadku. k. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych. następstwo prawne pod tytułem ogólnym(succesio in universitatem) – na skutek jednego zdarzenia prawnego jakim jest otwarcie spadku spadkobierca: • Wstępuje w ogół praw i obowiązków majątkowych spadkodawcy bez względu na ich charakter. Inne konstrukcje nabycia spadku: • nabycie przez oświadczenie woli • nabycie w drodze konstytutywnego orzeczenia sądowego (Austria – sąd wydaje dekret dziedziczenia) Sukcesja uniwersalna. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. spadkobiercy wstępują w prawa w takim zakresie jakie przysługiwały spadkodawcy. • Na spadkobierców przechodzą także prawa będące przedmiotem zapisu. a jedynie pewnej części spadku jako całości.możemy mówić o pierwszeństwie dziedziczenia testamentowego. 926. które powołał. który spadek odrzucił traktowany jest tak jakby nie dożył otwarcia spadku. części idealnej) – a zatem nie ma spadkobrania konkretnych składników. przyjmujemy fikcję. że nie ma spadku wakującego – wedle przepisów zawsze kogoś możemy uznać spadkobiercą. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy. dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy. przy czym udział każdego z nich określony jest za pomocą ułamka(w tzw. czyli prawo polskie przewiduje nabycie spadku z mocy samego prawa. Testament to akt o charakterze formalnym i jest sporo przesłanek ważności testamentu.Moment otwarcia spadku jest bardzo istotny – w momencie otwarcia spadku spadkobiercy nabywają ten spadek.c. § 3. a zatem nie maja analogicznego zastosowania wyjątki od zasady nemo plus iuris. Powołanie do dziedziczenia Art. W prawie polskim nabycie jest w początkowym okresie prowizoryczne – spadkobierca może spadek odrzucić w ciągu 6 miesięcy o dowiedzenia się o tytule swojego powołania. nie chce lub nie może być spadkobiercą. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. • Jest to przykład nabycia pochodnego. 925. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. a zapisobierca uzyskuje jedynie roszczenie wobec spadkobiercy. Do dziedziczenia można być powołanym: • z ustawy • z testamentu Dwa tytuły dziedziczenia . gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób. że nigdy spadkobiercą nie był. k. 12 . jeśli testament jest ważny i ustanowiono w nim spadkobiercę to wyłączone są przepisy o dziedziczeniu ustawowym. Polska koncepcja ma taką zaletę. nie chce lub nie może być spadkobiercą. • Jeżeli jest kilku spadkobierców to nabywają oni wszyscy spadek jako całość. § 2. a także w chwili otwarcia ocenia się zdolność spadkobierców do dziedziczenia oraz skład majątku spadkowego. gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób. § 1. jeśli natomiast przedmiotem są rzeczy oznaczone co do gatunku to wywołuje to skutek obligacyjny. k. a do części nie. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). spadkobierca dzieli spadek na trzech synów po 1/3 każdy. przy czym najstarszy otrzymuje w zapisie dom. Jednym z przykładów takiej instytucji jest zapis – spadkodawca może w testamencie wyrazić wolę aby określona osoba nabyła konkretne przysporzenie ze spadku nie stając się spadkobiercą. 968. jeśli zatem spadkobierca powołany został tylko do części. a zatem nie jest obciążony obowiązkami.c. jeżeli przedmiot zapisu jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości i stanowi własność spadkodawcy z chwilą otwarcia spadku to z mocy samego prawa własność przechodzi na zapisobiercę. ale wtedy odpowiedzialność za długi wynika ze spadkobrania a nie z zapisu. a więc powstaje roszczenie skuteczne przeciwko spadkobiercom(koncepcja przyjęta w prawie polskim i większości europejskich porządków prawnych). Nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest – nie można po części rozporządzić spadkiem poprzez testament. Powołanie do spadku to powołanie do części ułamkowej spadku. przy czym nie stają się spadkobiercami. powstają z chwilą jego otwarcia i są skuteczne przeciwko spadkobiercom. Zapis: • Może być ustanowiony jedynie w testamencie. Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę (dalszy zapis). • Na spadkobiercę przechodzi jedynie prawo majątkowe. Art.wchodzi w grę wtedy kiedy nie został powołany spadkobierca lub osoby powołane nie mogą lub nie chcą być spadkobiercami. § 1. Dziedziczenie po części ustawowe i testamentowe. § 2.Dziedziczenie ustawowe . prawa te nie wchodzą w skład spadku. a zatem zapisobierca nabywa roszczenie o spełnienie świadczenia przez spadkobierców(pozostałości tej koncepcji występują w prawie francuskim). Zapis może mieć różny charakter prawny: 1) Legatum per vindicationem – konstrukcja wywodzi się z prawa rzymskiego. • Z uwagi na wyłącznie obligatoryjny skutek zapisobierca ma stosunkowo słabą pozycję zwłaszcza wobec innych wierzycieli. 2) Skutek obligacyjny – bez względu na przedmiot zapisu wywołuje on tylko skutek obligacyjny. to tam gdzie nie ma postanowień testamentu to wtedy mamy dziedziczenie ustawowe. Jeśli ktoś nie chce lub nie może być spadkobiercą – dziedziczenie ustawowe. a po części przez ustawę – zasada ta nie obowiązuje w polskim prawie spadkowym. Zdolność do dziedziczenia 13 . ale pierwszeństwo mają dwie konstrukcje(dziedziczenie ustawowe działa wtedy kiedy jedna z osób powołanych nie dziedziczy a nie ma poniższych konstrukcji): • podstawienie • przyrost Zapis W wypadkach przewidzianych w ustawie określone osoby mogą nabywać pewne prawa majątkowe. • Zapisobiercą może być także spadkobierca – przedmiot zapisu może być zaliczony na poczet udziału spadkowego lub może to być zapis naddziałowy(prelegat) – np. chyba że jest równocześnie spadkobiercą. podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. ale sam ocenia co jest ciężkim przestępstwem. 929. 927] Wyjątki §2: • dziecko poczęte a nienarodzone może być dziedzicem jeśli urodzi się żywe(ograniczona i warunkowa zdolność prawna nasciturusa). podżeganie lub usiłowanie. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą. 2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Przesłanki uznania za niegodnego: Art. 3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy. jeżeli: 1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. k. przy czym może to być także pomocnictwo. Art. Warunki te dotyczą zarówno dziedziczenia ustawowego i testamentowego(stosuje się je także do zdolności zapisobiercy): 1) przesłanka pozytywna – osoba fizyczna żyjąca w chwili otwarcia spadku. 927. § 1. ze względu na amnestię. przedawnienie) to sąd cywilny może rozstrzygnąć o bycie przestępstwa samodzielnie na potrzeby własnego postępowania. że testament jest nieważny i dlatego go zniszczyła.c. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia. osoby prawne lub ułomne osoby prawne jeśli istnieją w chwili otwarcia spadku [art. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna. § 2. chyba że osoba wiedziała. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą. która w tym czasie nie istnieje. w którym dowiedział się o przyczynie niegodności. 1) Działania w stosunku do spadkodawcy – umyślne. a jeżeli orzeczenie sądu karnego nie zostało wydane(np. 927§3] – może dziedziczyć fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie jeśli zostanie zarejestrowana w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. • nie później niż w ciągu 3 lat od dnia otwarcia spadku (dwa skorelowane ze sobą terminy) – korelacja polega na tym. 928. ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy( z pewnością wszystkie zbrodnie. jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.c. 3) Działania w stosunku do objawu woli spadkodawcy(testament) – umyślne lub świadome korzystanie z podrobionego testamentu lub zniszczenie. że decyduje upływ terminu wcześniejszego. ale też poważne występki) – co do zasady sąd cywilny jest związany orzeczeniem sądu karnego. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia. Uznanie za niegodnego Uznanie za niegodnego dokonuje się w trybie sądowym – to sąd konstytutywnym orzeczeniem uznaje za niegodnego i może to zrobić dopiero z chwilą otwarcia spadku. ukrycie albo podrobienie testamentu(przy czym zniszczenie nieważnego testamentu także powoduje niegodność. nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.Art. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego. k. 14 . która nie żyje w chwili otwarcia spadku. 2) Działania w stosunku do woli spadkodawcy – podstęp lub groźba w celu zmiany woli spadkodawcy. 2) przesłanka negatywna . tak jak by nie dożył otwarcia spadku. Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy. § 1. jeżeli urodzi się żywe. kto ma w tym interes. • [art. Legitymacja do żądania uznania za niegodnego – każdy kto ma w tym interes prawny w terminie: • roku od dnia dowiedzenia się o niegodności. § 2. § 3.c. ani osoba prawna.nie może być spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia. k. traktowana jest tak jakby nie dożyła do otwarcia spadku(a więc otwiera to szansę na spadkobranie np. Należy odróżnić zrzeczenie się od odrzucenia spadku: 15 . • Skutki można uchylić poprzez zawarcie umowy o przeciwnej treści pomiędzy tymi samymi osobami. • Zrzeczenie się może być pod warunkiem otrzymania określonego przysporzenia. że jest to podstawa do niemożności za niegodnego). że umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. § 1. tylko za życia spadkodawcy. gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Skutki umowy o zrzeczenie się dziedziczenia: • Następują dopiero z chwilą otwarcia spadku. tylko w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. chyba że umówiono się inaczej. nie występuje też w niektórych współczesnych porządkach prawnych(np. że będzie ona skuteczna jeżeli dziedziczyć będzie konkretna osoba(np. Art. Art. • Zrzekający się może być jednak zapisobiercą lub dziedziczyć na podstawie późniejszego testamentu. może być zawarta jedynie w drodze aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. W prawie polskim ta konstrukcja jest o tyle unikatowa. jeśli podmiot. k. że jest jedynym wyłomem od zasady.c. że jeżeli brat umrze bezpotomnie przed otwarciem spadku to umowa będzie bezskuteczna). polega na puszczeniu win w niepamięć. Należy zatem uznać. stronami tej umowy mogą być jedynie spadkodawca i jego spadkobierca ustawowy(może to być każdy spadkobierca ustawowy z wyjątkiem gminy i Skarbu Państwa) – zrzeczenie się obejmuje zakresem również zstępnych zrzekającego się. choć w praktyce ma to istotne znaczenie(np. § 2. ale skutek może być ograniczony jedynie do zrzekającego się(w praktyce najczęściej umowy zrzeczenia zawierane są z małżonkiem i zstępnymi spadkodawcy). 1048. Zrzeczenie się dziedziczenia Zrzeczenie się dziedziczenia nie było znane prawu rzymskiemu. że można zawrzeć umowę zrzeczenia się z zastrzeżeniem. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. nie ma go we Francji). zstępnym). który przebacza nie ma zdolności do czynności prawnych to wymagane jest dostateczne rozeznanie(musi wiedzieć co i komu przebacza – nie musi wiedzieć. Ustawa milczy co do dopuszczalności zrzeczenia się na rzecz określonej osoby. Umowie zrzeczenia się może towarzyszyć darowizna uczyniona za życia spadkodawcy na rzecz osoby zrzekającej się: • Darowizna może znajdować się w tym samym akcie notarialnym. przebaczenie jest skuteczne. Jeśli sąd uzna za niegodnego do dziedziczenia to osoba ta nie może być spadkobiercą. to samo dotyczy jego zstępnych. • Umowa zrzeczenia się nigdy nie jest umową wzajemną. nie wymaga zdolności do czynności prawnych.4) negatywna przesłanka – jeśli ustawodawca nie przebaczył spadkobiercy. jeżeli spadkodawca mu przebaczył. k. nawet jeśli jest opatrzona warunkiem.c. siostra zrzekła się spadku na rzecz brata z zastrzeżeniem. siostra zrzeka się spadku po to aby zwiększył się udział brata). Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego. Przebaczenie jest przejawem uczuć . • Zrzekający się zostaje wyłączony od dziedziczenia – traktuje się go tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Zrzeczenie się dziedziczenia – jest umową. 930. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych.nie jest czynnością prawną. • • • • Zrzeczenie się jest umową. a odrzucenie jedynie tego. który odrzucił. Zrzeczenie się może nastąpić jedynie przed otwarciem spadku.c. stwierdzenie istnienia testamentu i jego ogłoszenie) Art. b. o zachowek. W Polsce postępowanie ma charakter fakultatywny i w praktyce jest przeprowadzane wtedy kiedy konieczne jest wykazanie przed osobami trzecimi praw do spadku lub w sytuacji kiedy spadkobiercy nie są zgodni co do udziałów spadkowych. Sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wniosek. c. mogą być połączone w jedno postępowanie. odnosi się do postępowania w sprawach spadkowych w trybie nieprocesowym. • Fakultatywne – w sytuacji kiedy skutki prawne powstają z mocy samego prawa. które są względnie niezależne – przeprowadzenie jednego z nich nie wiąże się z koniecznością przeprowadzania innych.p. prawo polskie).p. a odrzucenie czynnością prawną jednostronną. uznanie za niegodnego. o wykonanie zapisu lub polecenia. w wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępowanie także z urzędu.c. wierzycieli i innych osób. Mimo. że co do zasady postępowanie wszczynane jest na wniosek sąd ma obowiązek przeprowadzić pewne czynności z urzędu(np. Rodzaje i zakres postępowań spadkowych Określenie postępowanie spadkowe regulowane oddzielnie w k. Postępowanie spadkowe – wiadomości podstawowe Postępowanie spadkowe ma na celu potwierdzenie procesu spadkobrania wobec otoczenia prawnego i wszystkich zainteresowanych – spadkobierców. Zrzeczenie się co do zasady obejmuje także zstępnych. Postępowanie spadkowe może być: • Obligatoryjne – w systemach prawnych gdzie nabycie spadku odbywa się na mocy aktu organu państwowego(np. W zakres pojęcia postępowanie spadkowe wchodzi wiele różnych postępowań. z urzędu podejmowane jest tylko w wyjątkowych sytuacjach(np. a postępowanie ma jedynie na celu potwierdzenie wystąpienia tych skutków(np. zabezpieczenie spadku w sytuacji braku wiadomości o spadkobiercach. poszczególne postępowania są prowadzone tylko w sytuacji określonych stanów faktycznych – do najważniejszych postępowań należą: • Ogłoszenie testamentu • Dział spadku • Stwierdzenie nabycia spadku Zasady postępowania spadkowego: 1) Charakter fakultatywny postępowania: a. w przeciwieństwie do odrzucenia. obecnie jedynym wyjątkiem jest możliwość złożenia oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed notariuszem. Zrzeczenie się nie może być zaskarżone przez wierzycieli. co do zasady postępowanie wszczynane jest na wniosek. a odrzucenie jedynie po otwarciu. 16 . 3) Postępowanie spadkowe należy do właściwości sądów – przed 1991 duża część spraw spadkowych należała do właściwości notariuszy. o wydanie spadku oraz związane z odpowiedzialnością za długi spadkowe). 506. ich nieobecności lub braku zdolności do czynności). k. 2) W trakcie postępowania rozstrzyga się całość zagadnień związanych z danych postępowaniem nawet jeśli pomiędzy uczestnikami powstanie spór(nie odsyła się sprawy na proces). prawo austriackie). zapisobierców. a zatem nie wchodzą tutaj w grę postępowania procesowe powiązane merytorycznie z prawem spadkowym(np. rodzice. jeżeli nie da się ustalić miejsca to decyduje miejsce w którym znajduje się majątek lub jego część. W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce kiedy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo też żadna z osób. 628. jeśli nie można tego ustalić to sąd rejonowy dla Warszawy. Dziedziczenie ustawowe Art. które powołał. spadkobierca nie istniał w chwili otwarcia spadku(wyjątek nasciturus) albo został uznany za niegodnego. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. k. Art. które powołał do całości spadku. § 3. które należą do zakresu działania sądów. testament wskazywał spadkobiercę co do części spadku. rodzeństwo.in stirpes). które powołał. 2) Rodzice. a jeżeli ego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić. dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy. gmina z ostatniego miejsca zamieszkania i skarb państwa) Obecnie wyróżnia się 5 klas dziedziczenia ustawowego: 1) Zstępni i małżonek spadkodawcy.p. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy. polski ustawodawca znacząco rozszerzył zakres(do lipca należeli tylko zstępni. Do czynności w postępowaniu spadkowym. Sądem właściwym jest sąd spadku – jest to sąd właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. k. nie chce lub nie może być spadkobiercą. odrzucił spadek. zstępni rodzeństwa. nie chce lub nie może być spadkobiercą: 1) Spadkodawca nie powołał spadkobiercy – spadkodawca nie sporządził testamentu. sąd miejsca.st. 17 . • Dziedziczenie zstępnych – zstępni bliżsi stopniem wyłączają zstępnych dalszych stopniem. § 2. gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób. rodzeństwo. wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. a więc pozostała część podlega dziedziczeniu ustawowemu.c. zstępni rodzeństwa(zarówno z klasą pierwszą jak i drugą będzie dziedziczył małżonek) 3) Dziadkowie i ich zstępni (pierwsze trzy klasy to klasy krewnych) 4) Pasierbowie spadkodawcy(powinowaci) 5) Spadkobiercy konieczni(nie mogą odrzucić spadku): • gmina ostatniego zamieszkania spadkodawcy • a jak mieszkał za granicą lub nie da się ustalić to Skarb Państwa.a.c. Zstępni równi stopniem dziedziczą w częściach równych(dziedziczenie według głów – in capita) W braku jednego ze wstępnych równych stopniem jego część dziedziczą jego zstępni (dziedziczenie według szczepów . w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych. 926. odwołał sporządzony testament. Warszawy. Ogólne zasady dziedziczenia ustawowego – • Jeżeli istnieją osoby należące do klasy wyższej to wyłączone jest dziedziczenie przez osoby znajdujące się w klasie niższej. 2) Spadkobierca nie może lub nie chce być spadkobiercą – spadkobierca zrzekł się dziedziczenia. nie chce lub nie może być spadkobiercą. małżonek i spadkobiercy konieczni. Porządek dziedziczenia ustawowego Niedawno przepisy się zmieniły. § 1. sporządził testament nieważny. gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób. natomiast rodzice nie dziedziczą po przysposobionym. jeśli nie ma innych spadkobierców. natomiast jeśli któreś z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. II. Pajor i Prof. a jest małżonek. • Małżonek jeśli dziedziczy z pierwszą klasą to dziedziczy w częściach równych nie mniej jednak niż ¼ . III. to małżonek dziedziczy pierwszy cały majątek. k. ani rodzina nie dziedziczy po przysposobionym.Pasierbowie • (9341 – pasierbowie – dzieci małżonka spadkodawcy) – te dzieci będą dziedziczyć jeśli żadne z ich rodziców nie dożyło otwarcia spadku(jeśli drugie z rodziców żyje. o Wyjątek – przysposobiony może dziedziczyć po zmarłym rodzicu naturalnym . o Powstaje problem w sytuacji kiedy dziedziczy małżonek w zbiegu z jednym z rodziców spadkodawcy(np. rodzeństwo. dzieci rodzeństwa • W pierwszej kolejności powołani są rodzice. 937. drugi rodzic nie żyje) kiedy nie ma rodzeństwa – powstaje problem.I. • Przysposobienie niepełne – przysposobiony nie wychodzi ze swojej rodziny naturalnej. Czwarta klasa . wychodzi ze starej. a małżonek 3/4 (Prof. to małżonek dziedziczy z drugą klasą. skarb państwa) • W pierwszej kolejności dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania. a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. Szafnicka przychylają się do drugiego stanowiska czyli bardziej uprzywilejowanej pozycji małżonka). B pobiera się z D i D przysposabia C. które miało zstępnego C. 18 . • Małżonek dziedziczy ½ spadku.od czwartego dziecka wzwyż ujawnia się uprzywilejowanie małżonka. Piąta klasa – dziedzice konieczni(gmina. • Jeśli nie można takiej gminy ustalić lub spadkodawca mieszkał za granicą to wtedy dziedziczy Skarb Państwa. lub ewentualnie zstępni rodzeństwa. czy rodzic z małżonkiem dziedziczą po ½ spadku. natomiast nie dziedziczy po rodzinnie przysposabiającego. Przysposobienie a dziedziczenie ustawowe • Przysposobienie pełne – osoba wchodzi w nową rodzinę. stosuje się przepisy poniższe: 1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi.jeżeli istniało małżeństwo A i B.] – przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym. nie ma pokrewieństwa z nową rodziną – [art. a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy. Dziedziczenie klasy pierwszej – Zstępni • Bliżsi zstępni wykluczają dalszych. Art. jeśli nie ma dziadków to ich zstępni – jeśli jeden z dziadków nie dożył otwarcia spadku i nie ma zstępnych to jego udział przypada pozostałym dziadkom. Trzecia klasa – Dziadkowie • Dziadkowie w częściach równych. Przysposobiony dziedziczy zarówno po przysposabiającym jak i po rodzicach biologicznych. V. Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym.c. to otwiera się droga do dziedziczenia przez rodzeństwo. czy rodzic ¼. a przysposabiający dziedziczy po przysposobionym. to wtedy nie dziedziczą). Jeśli nie ma dzieci. 937 k. a po śmierci A.c. IV. przysposobiony dziedziczy jak zstępni i przysposabiający dziedziczy po nim jak po zstępnym. Druga klasa . to C może dziedziczyć po A i jego krewnych jeżeli jest to wskazane w orzeczeniu o przysposobieniu.Rodzice. 2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia.c. że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego. 3) Roszczeniu temu spadkobierca może zadośćuczynić na dwa sposoby – facultas alternativa: • Dostarczać dziadkom środków utrzymania w stosunku do ich potrzeb – zakres obowiązku wyznacza się według wartości udziału spadkowego. termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Pozycja małżonka przy dziedziczeniu ustawowym Nakładają się tutaj przepisy prawa rodzinnego i spadkowego. także w prawie spadkowym. Dziadkowie spadkodawcy. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób. a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający. na których ciąży ustawowy obowiązek ich dostarczania – nie ma takich osób lub obowiązek wobec tych osób nie może być wyegzekwowany. w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku. Przy spełnieniu obu przesłanek łącznie dziadkowie mogą żądać od spadkobiercy(zarówno testamentowego jak i ustawowego) środków utrzymania w stosunku do wartości jego udziału spadkowego: 1) Uprawnienie to przysługuje dziadkom tylko jeśli nie dziedziczą. 940. Przesłanki uprawniające dziadków do wystąpienia z roszczeniem: • Niedostatek.3) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym. W przypadku śmierci małżonka. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia [art. 940 k. którą zgodnie z określonymi zasadami dziedziczy. 19 . § 2. mogą żądać od spadkobiercy nie obciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. § 1. jeżeli znajdą się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób.c. Separacja prawna wyłącza dziedziczenie małżonka. poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa. 2) Uprawnienie to nie przysługuje wobec spadkobiercy na którym ciąży obowiązek alimentacyjny względem dziadków – dziadkowie mają wtedy roszczenie alimentacyjne. a żądanie to było uzasadnione. k. Jeżeli przysposobienie zostanie rozwiązane przed otwarciem spadku to ustają wszelkie jego skutki. • Niemożność otrzymania środków utrzymania od osób. k. Szczególne uprawnienie dziadków spadkodawcy – roszczenie alimentacyjne Art. jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy.c. 938. większość z małżeństw w Polsce jest we wspólności majątkowej małżeńskiej.] Art. na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny. • Wypłacić dziadkom sumę pieniężną stanowiącą równowartość ¼ jego udziału spadkowego. współmałżonek: • ma oczywiście własny majątek osobisty • połowa majątku wspólnego co do zasady przechodzi na niego zgodnie z prawem rodzinnym • druga połowa majątku wspólnego wraz z majątkiem osobistym stanowią masę spadkową. § 2. 939. 20 .(uzasadnione powództwo o rozwód lub separację wniesione przez współmałżonka. którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci. że najczęściej najbardziej szkodliwe skutki ekonomiczne śmierci odczuwa mieszkający wspólnie małżonek. zrzekł się dziedziczenia. Uprawnienie to oparte jest na konstrukcji prelegatu (zapis naddziałowy). • Uprawnienie to przysługuje bez względu na małżeński ustrój majątkowy. został uznany za niegodnego. jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy. ale małżonkowie nie mieszkają ze sobą. k. wyłączony od dziedziczenia na mocy testamentu. • Nie dziedziczy w zbiegu ze zstępnymi spadkodawcy. Uprawnienia małżonka do przedmiotów urządzenia domowego Art. • Małżonek dziedziczy z ustawy razem ze zstępnymi . Uprawnienie to małżonkowi nie przysługuje jeśli: • Wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy – przy czym chodzi tutaj o tzw. Rozrządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.Wyłączenia dokonuje sąd na żądanie innych spadkobierców ustawowych powołanych razem z małżonkiem. Powództwo musi być złożone w terminie prekluzyjnym(dwa terminy): • 6 miesięcy od dowiedzenia się o otwarciu spadku. Chodzi głównie o sytuację kiedy postępowanie o rozwód lub separację zostało umorzone z powodu śmierci współmałżonka(wystarczy uznanie współwiny małżonka). • Dotyczy urządzeń gospodarstwa domowego z których małżonek korzystał wspólnie lub wyłącznie. (Decyduje upływ terminu wcześniejszego) Przesłanka wyłączenia – wyłączenie nastąpi jeżeli spadkodawca jeszcze za życia wystąpił z żądaniem o separację lub rozwód z winy współmałżonka. a więc kiedy formalnie istnieje małżeństwo. § 1. Małżonkowi przysługuje prawo do przedmiotów urządzenia domowego jeśli: • Dziedziczy z ustawy. k. którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci. wyjąwszy zstępnych spadkodawcy. • Małżonek nie dziedziczy z ustawy – dziedziczy jedynie z testamentu. Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami. a żądanie to było uzasadnione. 940 k. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi.c. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie.c. z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. § 1. 923. odrzucił spadek. umorzone ze względu na jego śmierć). może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego. pozostawał ze spadkobiercą w separacji. został wyłączony od dziedziczenia w trybie art.c. separację faktyczną. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy. a zatem przedmioty urządzenia domowego są małżonkowi przyznane ponad jego udziałem spadkowym – wynika to z faktu. są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Szczególne uprawnienie bliskich do mieszkania Art. którzy mieszkali ze spadkodawcą w chwili otwarcia spadku Uprawnienie to może być wyłączone przez spadkobiercę w testamencie. które mieszkały z nim do dnia jego śmierci. • rok od terminu otwarcia spadku. który obejmuje oświadczenie woli testatora co do rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Swoboda testowania ma swoje pozytywne i negatywne strony: • Pozytywne – pozwala uelastycznić i dostosować dziedziczenie po śmierci tak żeby było to jak najlepiej dostosowane do faktycznej sytuacji rodzinnej i życiowej spadkodawcy i jego otoczenia. • Negatywne – może prowadzić do całkowitego ominięcia najbliższej rodziny w procesie dziedziczenia co może negatywnie odbić się na ich sytuacji materialnej – niemniej jednak temu zagrożeniu częściowo zapobiega system rezerw albo instytucja zachowku. k. • Testament może być w każdym momencie odwołany lub zmieniony w całości lub w części. 941. że osoba fizyczna może swobodnie dysponować swoim majątkiem poprzez czynności prawne dokonywane na wypadek śmierci (mortis causa). Treść testamentu 21 . doznaje ograniczeń przewidzianych przez przepisy o charakterze ius cogens. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy. co do środków zgromadzonych na rachunku bankowym). jeśli chodzi zaś o poszczególne składniki majątkowe to na podstawie szczegółowych przepisów można rozrządzić nimi na wypadek śmierci poza testamentem(np. co w praktyce oznacza. Testament Podstawową zasadą prawa spadkowego w tym zakresie jest swoboda testowania – polega ona na tym. • Uprawnienie to nie ograniczają uprawnień wynikających z sukcesji szczególnej przewidzianej dla najmu lokalu lub spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. bo jest ona niedozwolona) Art. Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tytule niniejszym umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna. co jest logiczną konsekwencją poprzednich cech. • Testament wywołuje skutki prawne dopiero z chwilą śmierci testatora.c. testator nie może zawrzeć umowy dziedziczenia. nigdy wcześniej. k. 1047. że swoboda musi mieścić się w granicach prawa(a zatem np. które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu. • Uprawnienie przysługuje przez 3 miesiące od otwarcia spadku. Art. porządek dziedziczenia ustawowego. 2) Dokument – dokument. Pojęcie testamentu ma dwa znaczenia: 1) Czynność prawna – jednostronna i odwołalna czynność prawna w której testator rozrządza majątkiem na wypadek śmierci.§ 2. Małżonek inne osoby. które zamieszkiwały wspólnie ze spadkobiercą do dnia jego śmierci są uprawnione do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym: • Uprawnienie to przysługuje nawet jeśli wymienione osoby nie są spadkobiercami. czego nie gwarantuje sztywny i obiektywny system na którym opiera się np. Wyłączność testamentu – testament jest jedyną prawnie dopuszczalną formą rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci – dotyczy to jednak spadku jako całości praw i obowiązków.c. Testament jako czynność prawna charakteryzuje się trzema cechami: • Oświadczenie woli testatora nie jest skierowane do jakiejkolwiek osoby. Swoboda testowania nie jest jednak absolutna. 944.Kodeks cywilny wymienia rozrządzenia. przy czym przy rozumieniu wad oświadczenia woli występują pewne modyfikacje: • Stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji – pojęcie to należy rozumieć w takim samym zakresie jak przy innych oświadczeniach woli – stan ten może być spowodowany chorobą psychiczną. ale przysługuje jej roszczenie o zachowek jeśli dziedziczyłaby z ustawy. 2. pozbawienie małżonka uprawnień do przedmiotów urządzenia domowego lub wyłączenie przyrostu. • Błąd – jest rozumiany znacznie szerzej niż w części ogólnej. które mogą być zawarte w testamencie: • Powołanie spadkobiercy • Ustanowienie zapisu lub polecenia • Powołanie wykonawcy testamentu • Wydziedziczenie • Ustanowienie fundacji Katalog ten ma charakter przykładowy. Testament negatywny – jest to testament w którym testator wyłącza od dziedziczenia potencjalnego spadkobiercę ustawowego nie wskazując innych spadkobierców. Co prawda kodeks expressis verbis nie wspomina o dopuszczalności testamentu negatywnego. § 1. Art. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. a także musi być wolne od wad.c. animus testandi – wola testowania). Zdolność testowania – zdolność taką mają tylko osoby posiadające pełną zdolność do czynności prawnych(w obrębie tego pojęcia nie ma wyodrębnionej ograniczonej zdolności) jest to zatem w pewnym zakresie przejaw ogólnej zdolności do czynności prawnych. ale doktryna i orzecznictwo stoją na stanowisku. § 2. że mieści się on w ramach swobody testowania. • Postanowienia o innym charakterze – np. k. dotyczy bowiem każdego istotnie subiektywnego błędu testatora zarówno co do samej czynności prawnej jaki i stanu faktycznego – a zatem błąd istotny będzie miał miejsce wtedy kiedy testator wiedząc o błędzie nigdy nie sporządziłby testamentu takiej treści(a nie wtedy kiedy żaden testator w ogóle nie sporządziłby 22 . zalecenia co do pogrzebu lub wskazanie opiekuna dla małoletniego dziecka. Przesłanki ważności testamentu Testament jako czynność prawna musi przede wszystkim spełniać ogólne wymogi – nie może być zatem sprzeczny z prawem lub ZWS(jeżeli nieważne są tylko niektóre postanowienia. 3. Testament musi być wolny od wad oświadczenia woli – oświadczenie woli musi być zatem złożone na serio i z wolą wywołania skutków prawnych (tzw. nie można tego dokonać przez przedstawiciela ani pełnomocnika (dlatego też wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych). można zatem zawrzeć w testamencie: • Inne postanowienia dotyczące majątku np. Ze względu na szczególny charakter tej czynności testament musi spełnić także szczególne wymogi: 1. to reszta testamentu utrzymana jest w mocy). niedorozwojem umysłowym lub innymi zaburzeniami czynności psychicznych choćby były tylko przemijające. Osoba wyłączona w taki sposób od dziedziczenia traktowana jest tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Indywidualny charakter – testament można sporządzić jedynie osobiście. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela. co w praktyce oznacza jego konwalidację. 23 . 5. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia. a sąd powinien brać taką okoliczność pod uwagę z urzędu. że jemu lub innej osobie grozi niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. a zatem nie można podważać ważności testamentu osoby żyjącej. Dotyczy również podstępu(świadomego wykorzystania błędu lub jego wywołania przez inną osobę). 942. 3) pod wpływem groźby. jeżeli został sporządzony: 1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. pozorność(dotyczy tylko czynności skierowanych do innej osoby). dotyczy to testamentu w znaczeniu dokumentu(nie tylko samego testamentu w postaci aktu notarialnego. 4. Zakaz testamentów wspólnych – testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. ale przy okazji zagadnienia konwersji nieważnego testamentu allograficznego(ustnie przed urzędnikiem) SN wypowiedział się negatywnie o takiej możliwości. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Groźba – w przepisie nie dodano określenia bezprawna. Art. ale także protokołu z oświadczenia woli testatora). w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności. nie sporządziłby testamentu tej treści. Testament dotknięty wadą oświadczenia woli jest bezwzględnie nieważny. k. 2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie.c. k. Formy testamentu Ustawodawca ogranicza i ustala rygorystyczne formy sporządzania testamentów z kilku powodów: • Gwarantuje to większą pewność co do autentyczności testamentu co przynajmniej częściowo zapobiega nielegalnym machinacjom i oszustwom osób trzecich. że może się na nią powołać każdy kto ma w tym interes prawny. bo zawiera się w samej hipotezie – każda groźba mająca nakłonić testatora do sporządzenia testamentu określonej treści jest bezprawna. § 1. Nie wchodzą w grę przy testamencie inne wady oświadczenia woli z części ogólnej – wyzysk(dotyczy jedynie umów). Możliwość powołania się na taką okoliczność jest jednak ograniczona w czasie: • 3 lata od dnia kiedy osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności – przy czym początek biegu tego terminu może się rozpocząć dopiero z chwilą śmierci testatora. 945. a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. • Problematyczna staje się sytuacja spisania w jednym dokumencie oświadczeń woli dwóch testatorów składających testament ustny wobec tych samych świadków – SN w jednej z uchwał siedmiu sędziów dopuszcza ważność takiego testamentu. co oznacza. Art.• takiego testamentu).c. natomiast groźba ma miejsce wtedy kiedy testator pod jej wpływem może się obawiać. • Pozwala to na ustalenie relacji pomiędzy kilkoma testamentami tego samego testatora (zwłaszcza ustalenie który z nich ma najpóźniejszą datę). • 10 lat od otwarcia spadku. że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu. Zachowanie odpowiedniej formy – testament powinien być sporządzony w formie przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności. że testator posiadał wolę testowania. • Szczególna forma pozwala upewnić się. Upływ dziesięcioletniego terminu od chwili otwarcia spadku powoduje. § 2. że nie można już obalić ważności testamentu ani na wniosek ani z urzędu. Testament jest nieważny. W Polsce istnieje dość szeroki katalog form testamentów, a dodatkowo istnieje dość liberalne podejście orzecznictwa co do wymogów zachowania formy, a zatem często sądy utrzymują w mocy testamenty mimo ich wad formalnych. Istnieje spór w doktrynie co do oceny takiej praktyki sądów, przy czym przeważa pogląd krytyczny, którego wiodącym przedstawicielem jest Gwiazdomorski postulujący rygorystyczne podejście do norm dotyczących formy testamentu. W prawie polskim tradycyjnie dzieli się formy testamentów na zwykłe i szczególne. Testamenty zwykłe Kodeks cywilny dopuszcza sporządzenie testamentu zwykłego w jednej z trzech form: • Testament holograficzny – własnoręczny. • Testament notarialny. • Testament allograficzny. 1. Testament holograficzny(własnoręczny). Art. 949. k.c. § 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. § 2. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Jest to testament opierający się na pisemnym oświadczeniu woli spadkodawcy, który je: • W całości własnoręcznie napisał – żadna część testamentu nie może być napisana przy użyciu mechanicznych środków pisma, a także sporządzona przez inną osobę choćby pod dyktando spadkodawcy – uchybienie temu warunkowi powoduje bezwzględną nieważność. • Podpisał – podpis wskazuje na zakończenie testamentu przez spadkodawcę(powinien znajdować się pod rozrządzeniami), a także nadaje stanowczości takiemu oświadczeniu woli – żaden przepis nie precyzuje pojęcia podpisu, należy zatem zawsze zbadać, czy dane określenie osoby tworzącej testament jest wystarczające do uznania za podpis czy też nie – brak podpisu powoduje bezwzględną nieważność – powinien to być podpis zwykle składany na dokumentach, należy jednak uznać, że podpisem będzie imię i nazwisko, inicjał imienia i nazwiska lub wyjątkowo samo nazwisko(może być także pseudonim jeśli osoba ta jest pod nim znana) raczej nie będzie podpisem inicjał, lub parafka, lub jakiś nieczytelny znak graficzny. • Opatrzył datą – co do zasady testament powinien zawierać datę dla uznania jego ważności – brak daty nie będzie jednak powodował nieważności testamentu holograficznego jeśli nie wywołuje wątpliwości: a. co do zdolności testowania spadkodawcy. b. co do treści testamentu c. co do wzajemnego stosunku kilku testamentów Testament holograficzny w postaci listu – orzecznictwo dopuszcza możliwość sporządzenia testamentu holograficznego w postaci listu, przy czym trzeba bardzo dokładnie i indywidualnie oceniać charakter takich listów: • Wola testowania – należy dokładnie zbadać list pod kątem tego, czy autor listu istotnie chciał wywołać skutki, czy była to tylko deklaracja lub oświadczenie planu lub zamysłu co do przyszłego sporządzenia testamentu. • Podpis – powstał problem co do uznania mniej formalnych podpisów pod listem jako warunku ważności testamentu holograficznego(np. czy podpis „Twój wujek” lub „Tata” jest wystarczający) – większość doktryny i orzecznictwa aprobuje takie uznanie z zachowaniem pewnej ostrożności, ale 24 istnieją także głosy bardzo stanowczej krytyki(Gwiazdomorski). Obecnie krytyka ta nasila się, a złożenie kontrowersyjnego podpisu może być polem do prób obalenia testamentu. 2. Testament notarialny. Art. 950. k.c. Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego. Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego, stosuje się przepisy prawa o notariacie. 3. Testament allograficzny(urzędowy). Art. 951. k.c. § 1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. § 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. § 3. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym. Istnienie możliwości sporządzenia testamentu allograficznego było uzasadnione utrudnieniami w dostępie do notariusza oraz trudnością dla pewnych osób co do sporządzenia testamentu holograficznego, a zatem dopuszczono sporządzenie testamentu przed odpowiednim urzędnikiem (utrzymano regulację z 1946). Obecnie dostęp do notariuszy jest znacznie rozszerzony, panuje także większa świadomość w społeczeństwie co do sporządzania testamentów holograficznych co powoduje, w połączeniu z rozrośniętymi obowiązkami urzędników, wątpliwości co do ratio legis utrzymania tej instytucji. Testament allograficzny jest sporządzany przez uprawnionego urzędnika państwowego, obecnie jest to: • Przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego – Wójt, Burmistrz, Prezydent Miasta, Starosta, Marszałek Województwa. • Sekretarz gminu lub powiatu. • Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego. Urzędnik uprawniony jest bez względu na właściwość miejscową miejsca zamieszkania spadkodawcy i nie może przekazywać swoich uprawnień innym osobom nawet pracownikom podległego urzędu. Testament sporządzony przed osobą nieuprawnioną jest nieważny – na tym tle powstaje problem testamentów sporządzanych w okresie PRL – to przepisy kodeksu cywilnego wskazują na urzędników uprawnionych, a często wraz z reorganizacją administracyjną nie szły nowelizacje k.c., a zatem uprawnione były organy nieistniejące lub istniejące nie miały uprawnień(w pewnym sensie korygowało to liberalne orzecznictwo sądów). Zdarzało się także, że odpowiednie władze(zwłaszcza na najniższym szczeblu organizacyjnym – gromady) miały beztroskie podejście do przepisów co powodowało nieważność wielu testamentów z powodów wad formalnych. Problem może pojawić się w praktyce, bo badając ważność przepisów należy brać pod uwagę stan prawny z dnia sporządzania testamentu. Procedura sporządzenia testamentu allograficznego: • Spadkodawca oświadcza swą wolę ustnie wobec odpowiedniego organu urzędowego i w obecności dwóch świadków(spadkodawca może korzystać z notatek, ale oświadczenie woli nie może się ograniczyć do odczytania ich i potwierdzenia – uprawniony urzędnik i świadkowie muszą być obecni przez cały czas, zarówno przy oświadczaniu woli jak i przy ogłaszaniu i podpisywaniu 25 • • • • protokołu – dopuszcza się nieobecność przy sporządzaniu protokołu jeśli nie zbiega się to z oświadczaniem woli). Testament zostaje sporządzony z chwilą zakończenia ustnego oświadczenia. Oświadczenie to spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia – nie ma znaczenia kto sporządził protokół, orzecznictwo dopuszcza nawet, ze protokolant może być beneficjentem testamentu bo nie podlega przepisom o świadku. W wypadku braku daty orzecznictwo dopuszcza stosowanie przez analogię przepisów o testamencie holograficznym co spotkało się z krytyką ze strony doktryny(Mączyński – data wymagana jest przy wszystkich testamentach, a wyjątek ustanowiono jedynie dla testamentu holograficznego). Dopiero po sporządzeniu protokołu testament może wywołać skutki. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków – brak odczytania powoduje nieważność testamentu. Protokół podpisują: spadkodawca, odpowiedni organ urzędowy oraz świadkowie. Osoby głuche lub nieme nie mogą oświadczać swej woli w formie testamentu allograficznego – pozostaje im zatem możliwość sporządzeniu testamentu holograficznego lub notarialnego. Naruszenie któregokolwiek z tych wymogów formalnych powoduje bezwzględną nieważność testamentu, przy czym orzecznictwo dopuszczało konwersję wadliwego testamentu allograficznego na testament ustny co spotkało się ze stanowczą krytyką doktryny postulującej usunięcie testamentu allograficznego z kodeksu. Testamenty szczególne Wszystkich testamentów szczególnych dotyczą dwie zasady generalne: 1) Mogą być sporządzone jedynie w pewnych okolicznościach przewidzianych przepisami – dla ważności nie wystarczy spełnienie wymagań formalnych, muszą jeszcze istnieć te szczególne okoliczności. 2) Testament szczególny traci moc z upływem 6 miesięcy od dnia ustania danych okoliczności, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu – bieg terminu ulega zawieszeniu na czas w ciągu którego spadkodawca nie miał możliwości sporządzenia testamentu zwykłego. Obecnie przepisy przewidują trzy rodzaje testamentów szczególnych: • Testament ustny. • Testament podróżny. • Testament wojskowy. 1. Testament ustny. Spośród wszystkich testamentów szczególnych ma największe znaczenie ze względu na tradycje prawną – powszechny głównie w środowisku wiejskim. Art. 952. k.c. § 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. § 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. § 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków. Testament ustny może być sporządzony w jednej z dwóch sytuacji(przesłanki alternatywne): 26 bez żadnych wątpliwości przez wszystkich świadków. należy w 27 . co oznacza. czy obawa rychłej śmierci jest kryterium zobiektywizowanym(ustalanym na podstawie dostępnej wiedzy medycznej o stanie zdrowia spadkodawcy i doświadczenia życiowego) czy też do spełnienia tej przesłanki wystarczy subiektywne przekonanie spadkodawcy o ryzyku rychłej śmierci – przede wszystkim bierze się pod uwagę obiektywne przesłanki medyczne. uważa się.c. Ustność oświadczenia woli i obecność trzech świadków są wystarczającymi przesłankami formalnymi ważności testamentu. podając datę jej spisania. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków jest niemożliwe lub napotyka na trudne do przezwyciężenia przeszkody. Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób. notarialny. 953. i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. że sąd nie dopuści innego dowodu stwierdzającego treść testamentu. 2. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma. że testament ustny zarówno przed jak i po śmierci można potwierdzić w jakikolwiek z tych dwóch sposobów. a po śmierci spadkodawcy jedynym sposobem były zgodne zeznania świadków – SN w 1980 uchwałą siedmiu sędziów wpisał do księgi zasad prawnych. pisma pozostają). scripta manent – słowa ulatują. allograficzny) – ustawodawca jest w tym wypadku niekonsekwentny. a pismo to podpisze spadkodawca i dwaj świadkowie. z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma(pismo bez obu dat lub wskazania obu miejscowości jest bezskuteczne). k. W doktrynie początkowo panował pogląd. że spadkodawca oświadcza swoją ostatnią wolę ustnie w obecności co najmniej trzech świadków – określenie ustnie należy rozumieć ściśle(nie może zatem jedynie potwierdzić ustnie pisemnego projektu testamentu). Testament ustny polega na tym. Wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione .przy czym mają to być okoliczności utrudniające sporządzenie testamentu w każdej z trzech podstawowych form(holograficzny. świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. że w ciągu 6 miesięcy musi być złożony wniosek o przesłuchanie świadków). Testament podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym. Stwierdzenie treści testamentu może nastąpić w dwojaki sposób: 1) Świadek albo osoba trzecia spisuje oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od złożenia. natomiast ustawa przewiduje jeszcze obowiązek potwierdzenia treści testamentu na piśmie.• • Istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy – istnieje pewien problem w doktrynie co do tego. Testament ustny może być także sporządzony za pomocą znaków alfabetu głuchoniemych. Art. Przedstawiony sposób udowodnienia treści testamentu ustnego ma charakter dowodów wyłącznych. to muszą podpisać wszyscy świadkowie. jeśli jest on w pełni zrozumiany. że testament ustny może być potwierdzony poprzez jego spisanie jedynie przed śmiercią spadkodawcy. gdyż przewiduje możliwość sporządzenia testamentu ustnego w czasie podróży na polskim statku morskim lub powietrznym mimo. to sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków. ale można to uzupełnić subiektywnym przekonaniem spadkodawcy. a jeżeli nie podpisze spadkodawca. dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy. od której uzależnia skuteczność tego testamentu(zgodnie z zasadą verba volant. że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. 2) Gdy treść nie została potwierdzona w powyższy sposób można ją stwierdzić przed sądem w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku przez zgodne zeznania wszystkich świadków złożone przed sądem(ta zasada jest łagodzona. że ma możliwość sporządzenia testamentu holograficznego. po czym pismo podpisują spadkodawca. k. • Osoba niewidoma. Nie może być świadkiem: • Nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych. jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Art. które przysparza korzyści tej osobie. krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. to zamiast tego można sporządzić testament ustny(przy czym jest niekonsekwentny co do szczególnych okoliczności. Testament wojskowy mogą sporządzić żołnierze Sił Zbrojnych. Art. k. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe. • Nie władająca językiem w którym spadkodawca sporządza testament. jej małżonkowi. można sporządzić testament ustny. 3) kto nie może czytać i pisać. 4) kto nie włada językiem. Świadkowie testamentu We wszystkich wypadkach kiedy przepisy wskazują na obecność świadków przy sporządzaniu pewnych form testamentu pewne osoby wyłączone są od zdolności do bycia świadkiem. • Prawomocnie skazana za składanie fałszywych zeznań. Szczególną formę testamentów wojskowych określi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. które dozwalają na sporządzenie testamentu ustnego). 3. tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści. to cały testament jest nieważny. a także niektóre osoby cywilne. 957. nieważny jest cały testament. chyba że było więcej świadków niż wymaga ustawa i po wyłączeniu jest ich wymagana liczba. Szczegółowe regulacje dotyczące tej formy testamentu są przewidziane w rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej z 1965. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby. dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba.piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. • Nie mogąca czytać lub pisać.c. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu: 1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych. 2) niewidomy.c. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym. 5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. 28 . że jeżeli nie jest możliwe sporządzenie tego testamentu. głuchy lub niemy. nieważne jest tylko postanowienie. Jeżeli jedna z osób wymienionych jest świadkiem. k. z tym. 954. Art. [fragment] § 1. 956. w którym spadkodawca sporządza testament. głucha lub niema. Testament wojskowy. Testament w podróży jest szczególną wersją testamentu allograficznego. że w miejsce urzędnika państwowego wchodzi dowódca statku lub jego zastępca(tylko na polskiej jednostce).c. Ustawodawca wskazuje. § 2. że w zamiarze odwołania testamentu zniszczy lub pozbawi go cech. Doktryna uznaje. odwołanie. że w drodze analogii stosuje się te zasady także w stosunku do urzędnika. co było ostro skrytykowane przez doktrynę(natomiast należy wziąć pod uwagę. bądź wreszcie w ten sposób. Powództwo o ustalenie nieważności testamentu – istniał spór w doktrynie co do dopuszczalności powództwa o ustalenie nieważności testamentu.Wyłączona od pełnienia funkcji świadka jest także osoba: • Dla której przewidziano w testamencie jakąkolwiek korzyść. krewni. Kodeks nie przewiduje sankcji nieważności jeśli osobą. natomiast notariusz staje się trzecim świadkiem i testament zmienia się w ważny testament ustny(jeżeli dopełni się obowiązku potwierdzenia treści w wyznaczonym terminie). 29 . natomiast na gruncie prawa spadkowego oznacza przekształcenie jednego testamentu w inny. jeśli spełnia wymagania innej formy testamentu(pojęcie konwersji na gruncie innych gałęzi oznacza przekształcenie jednej czynności prawnej w inną. SN przyjął. od których zależy jego ważność. który był w dobrej wierze co do kompetencji i wiedzy urzędnika przed którym sporządzał testament). bądź też w ten sposób. kiedy przy sporządzaniu testamentu allograficznego popełniono błędy. Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób. • Małżonek. której przypada korzyść jest notariusz lub urzędnik biorący udział w sporządzaniu testamentu. który nie spełnia wymagań pewnej formy może zostać uznany za ważny. z których wynika wola odwołania jego postanowień. • Konwersję testamentu uznawano też w wypadku. a oświadczenie woli w tym zakresie musi być wolne od wad. powinowaci pierwszego stopnia lub osoby pozostające w stosunku przysposobienia z osobą. że bez tego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu tej treści to cały testament jest nieważny. które wykluczały jego ważność(nie sporządzono protokołu. Art. jednakże w prawie o notariacie przewiduje się zakaz dokonywania przez notariusza czynności. Orzecznictwo przyjęło koncepcję. ogłoszenie i wykładnia testamentu Konwersja testamentu Konwersja testamentu – konwersja testamentu polega na tym. 946. Przykłady konwersji: • Spadkodawca wzywa do siebie notariusza i w obecności dwóch świadków sporządza testament notarialny i umiera po oświadczeniu woli a przed podpisaniem testamentu – testament notarialny jako nieukończony jest nieważny. które dotyczą jego lub jego bliskich(szeroki krąg podmiotów).c. który jest taką samą czynnością prawną). że dokona w testamencie zmian. Konwersja. dla której przewidziano w testamencie jakąkolwiek korzyść. k. że testament. Odwołanie testamentu Spadkodawca w każdym momencie może odwołać swój testament – musi do tego posiadać zdolność testowania. urzędnik nie posiadał odpowiednich kompetencji). że spadkodawca sporządzi nowy testament. Jeżeli jedna z osób wymienionych jest świadkiem to testament jest ważny z wyłączeniem postanowienia dotyczącego osoby dla jakiej przewidziano korzyść – jeżeli jednak z treści testamentu lub okoliczności wynika. że sąd starał się utrzymać w mocy ostatnią wolę spadkodawcy. że zachodzi konwersja na ważny testament ustny. że powództwo to jest dopuszczalne jeśli interes powoda nie może być zaspokojony w żaden inny sposób (w szczególności przez postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku). jeżeli nie ma wątpliwości co do tego. Nowy testament odwołuje poprzedni w takim zakresie w jakim jego treść nie da się z nim pogodzić(może zatem uzupełniać lub modyfikować poprzedni testament. jest możliwa także sytuacja. że ta zasada obowiązuje w stosunku do treści testamentu. których używa – dlatego też przewidziane są szczególne zasady wykładni: • Testament ma być rozumiany tak żeby w jak najwierniejszy sposób odtworzyć rzeczywistą wolę spadkodawcy(teoria woli) – jest to przełamanie ogólnej zasady prawa cywilnego. testament A został odwołany testamentem B. spalenie itp. 948. może zawierać jedynie postanowienie o odwołaniu poprzedniego. 2) Zniszczenie lub pozbawienie cech od których zależy ważność testamentu – testator może odwołać testament poprzez wymazanie określonego postanowienia. • W razie sytuacji w której nie można ustalić jednoznacznie treści testamentu należy rozumieć go w taki sposób żeby utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść – należy pamiętać. Odwołanie testamentu może być dokonane na dwa sposoby: 1) Sporządzenie nowego testamentu – nowy testament musi spełniać wymagania ważności. • Przepisy o ogłoszeniu testamentu stosuje się do pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego – jeśli jednak nie spisano tego przed otwarciem spadku to pismo zastępuje zeznanie świadków. których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu. § 1. należy przyjąć taką wykładnię. podarcie. • W celu pełniejszego odtworzenia woli spadkodawcy można przeprowadzać dodatkowe dowody z korespondencji. • Każdy kto posiada testament zobowiązany jest go złożyć w sądzie spadku pod sankcją odpowiedzialności za szkodę i ukarania grzywną. że poprzedni odwołuje. Kilkakrotne odwołanie – prawo polskie nie określa skutków jakie wywołuje odwołanie testamentu. a nie w stosunku do przepisów o testamencie. że chciał w ten sposób testament odwołać – testament zniszczony przypadkowo lub przez osobę trzecią utrzymuje swoją ważność. Wykładnia testamentu Art. Ogłoszenie testamentu Sąd spadku z chwilą uzyskania potwierdzenia śmierci danej osoby ma obowiązek podjąć działania mające na celu ustalenie czy osoba pozostawiła spadek. Wykładnia testamentu może budzić pewne wątpliwości zwłaszcza w sytuacji kiedy osoba sporządzająca testament niewprawnie posługuje się pojęciami prawnymi. • Ogłoszenie testamentu ma charakter proceduralny i nie jest przesłanką jego ważności. 947. który odwołał poprzedni testament(np.c. Testament należy tak tłumaczyć. świadków lub w każdy inny sposób – taka interpretacja nie może jednak wyjść poza granice brzmienia testamentu(nie można zatem w ten sposób testamentu uzupełnić lub zmienić). Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie. Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim. a jeżeli stwierdzi jego istnienie otwiera go i odczytuje. a jego treść może być ustaloną za pomocą wszelkich środków dowodowych.c. który następnie testator zniszczył) – należy jednak uznać. ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu. ze odwołany uprzednio testament nie odzyska w takiej sytuacji swojej ważności(zniszczenie testamentu B nie przywróci ważności testamentu A). ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. że kilka testamentów tego samego spadkobiercy może zachować równolegle ważność. § 2. która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.Art. k. która nakazuje interpretować treść czynności ze względu na kryteria obiektywne. k. 30 . z której to czynności sporządza się protokół z wzmianką w testamencie. c. które wyczerpują prawie cały spadek osoba ta w razie wątpliwości uważana jest za spadkobiercę do całego spadku. czy też są to zapisy. że podane informacje są wystarczające do jednoznacznego stwierdzenia o kogo chodzi(np. k. • To czy wymienione przedmioty wyczerpują cały spadek należy oceniać wedle wartości tych przedmiotów w stosunku do przedmiotów. • Spadkobierca nie musi wskazywać osoby z imienia i nazwiska. • Prawo polskie nie przewiduje uwzględnienia woli spadkodawcy co do sposobu w jaki spadkobiercy dokonają działu spadku(a zatem na podstawie testamentu można obliczyć udział w spadku. W stosunku do takich spornych sytuacji istnieją dwie reguły: • Jeżeli spadkodawca przeznaczył konkretnej osobie przedmioty majątkowe.Ustanowienie spadkobiercy Ustanowienie spadkobiercy to termin techniczno – prawny zarezerwowany dla powołania spadkobiercy w testamencie(powołanie jest pojęciem szerszym. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób. wystarczy. lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. co nie oznacza. • Wartość przedmiotów obliczana jest w świetle subiektywnego przekonania spadkodawcy co do ich wartości(przy obliczaniu proporcji bierze się pod uwagę także przedmioty. • Jeżeli przedmioty wyczerpujące prawie cały spadek zostały przekazane kilku osobom. • Zgodnie z funkcjonująca w Polsce zasadą sukcesji uniwersalnej przez część rozumie się określony ułamkiem udział w masie spadkowej(nie są zatem wskazywane konkretne składniki spadku). że z testamentu wynika. k. osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę. W polskim prawie spadkowym dozwolone jest ustanowienie spadkobiercy lub kilku spadkobierców co do całości lub co do części spadku – można zatem sporządzić testament. a jedynie przepisał poszczególnym osobom elementy majątkowe spadku – powstaje pytanie czy jest to powołanie kilku spadkobierców do spadku. Problem powstaje w sytuacji kiedy testament jest sporządzony bez pomocy prawnika i spadkodawca nie użył pojęcia spadek. a resztę zapisobiercami – może to wynikać zwłaszcza ze stosunku wartości przedmiotów). że nie można rozporządzić po części przez testament a po części przez ustawę – nemo pro parte testatus pro parte intestatus decedere potest). Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Art. które nie zostały w testamencie uwzględnione. które spadkodawca uwzględnił a nie były jego własnością). Należy wziąć pod uwagę. który będzie dotyczył jedynie części spadku(jest to wyraz swobody testowania). Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe. mój najstarszy syn). 31 . to w razie wątpliwości uznaje się je za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających wartości tych przedmiotów. że wolą spadkodawcy było ustanowienie jednej osoby spadkobiercą spadku. że przy dziale spadku te osoby mają uzyskać te konkretne składniki majątkowe). że ich udział jest równy. Jeżeli spadkobierca powołał kilka osób nie wskazując na ich ułamkowy udział w spadku to uważa się. a co do reszty będą funkcjonować zasady dziedziczenia ustawowego (w prawie rzymskim obowiązywała zasada. 959. 961.c. osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. że: • Taka regulacja stosowana jest jedynie w sytuacji kiedy majątek którego dotyczy testament wyczerpuje prawie cały spadek i tylko wtedy kiedy istnieje wątpliwość co do woli spadkodawcy(może być tak. Art. bo dotyczy także powołania z ustawy). które wyczerpują prawie cały spadek. Co do zasady postanowienia zawierające warunek lub termin w stosunku do ustanowienia spadkobiercy są nieważne(uważa się.c. że ustanowienie tego spadkobiercy jest nieważne(np. ale gdyby wiedział. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika. że spadkobierca ustanowiony jest bezwarunkowo i bezterminowo). k. Spadkobierca podstawiony będzie więc dziedziczył w sytuacji kiedy spadkobierca ustanowiony: 32 .Konsekwencją ustalenia osób wymienionych w testamencie za spadkobierców jest to. Zastrzeżenie warunku lub terminu.c. Podstawienie zwykłe polega na tym. że spadkodawca powołuje spadkobiercę testamentowego na wypadek. 963. Podstawienie zwykłe Art. to postanowienia uważa się za nieważne. że obok składników majątkowych dziedziczą oni także stosownie do udziału resztę spadku. W takim wypadku spadkobierca pierwotny nazywa się spadkobiercą ustanowionym(niefortunne określenie bo może to być spadkobierca nie tylko testamentowy. że bez takiego zastrzeżenia spadkobierca nie zostałby powołany. to wtedy uważa się. w razie jak nie będzie dziedziczył mój syn to niech dziedziczy mój brat). Podstawienie(substytucja) W nauce prawa spadkowego wyróżnia się dwa rodzaje podstawienia(substytucji): • Podstawienie zwykłe(substitutio vulgaris) – jedynie podstawienie zwykłe jest dozwolone w Polsce. k. ale tylko i wyłącznie wtedy kiedy ten by się ustatkował i założył rodzinę). Przepisów tych nie stosuje się. że się ożeni. Przepisów tych nie stosuje się jeśli ziszczenie lub nieziszczenie warunku lub nadejście terminu miało miejsce przed otwarciem spadku – stan niepewności już nie występuje(np. uważane jest za nie istniejące. Można powołać spadkobiercę testamentowego na wypadek. a spadkobierca powołany jest bezterminowo i bezwarunkowo(np. 1. syn się pobrał i założył rodzinę przed śmiercią spadkodawcy). gdyby inny spadkobierca(z ustawy lub testamentu) nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą(np. a spadkobierca na wypadek jest nazywany spadkobiercą podstawionym. Zakaz warunku i terminu Art. jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. 962. W prawie polskim ustanowienie spadkobiercy nie może nastąpić pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu – chodzi tutaj o zapobiegnięciu niepewności i komplikacji prawnych. • Podstawienie powiernicze(substitutio fiduciaria). żeby zachęcić go do ustatkowania się i założenia rodziny). gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą (podstawienie). a więc przedmioty niewymienione i długi spadkowe. uczynione przy powołaniu spadkobiercy testamentowego. spadkodawca chciał zapisać spadek synowi. • Jeżeli spadkodawca jednak nie ustanowiłby tego spadkobiercy jeśli wiedziałby. powołanie spadkobiercy jest nieważne. ale na gruncie tego problemu mogą powstać wątpliwości co do interpretacji woli spadkobiercy w takim wypadku należy dokładnie zinterpretować wolę i motywy jakimi kierował się przy zawieraniu tego postanowienia: • Jeżeli spadkodawca ustanowił spadkobiercę pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. że postanowienie o warunku lub terminie jest nieważne. ale i ustawowy). że jest to nieważne to i tak ustanowiłby tego spadkobiercę. spadkodawca ustanowił spadkobiercą syna pod warunkiem. jeżeli nie dziedziczy żadne z moich dzieci to niech dziedziczy brat. Zostanie uznany za niegodnego. więc po co spadkodawca miałby go ustanawiać w testamencie spadkobiercą) Odrzuci spadek Nie dożyje spadku. Podstawienie powiernicze polega na tym. a przed odrzuceniem go przez spadkobiercę ustanowionego. z tego powodu jest ono dopuszczalne w niewielu systemach prawnych – w Polsce wyklucza je już właściwie zakaz ustanawiania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Należy przy tym zauważyć. iż spadkobierca bez takiego ograniczenia nie byłby powołany. Art. (jeśli zatem spadkodawca podstawiony zmarł po otwarciu spadku. jeżeli jedno z moich dzieci nie dziedziczy to niech jego udział dziedziczy drugie dziecko. że bardziej zgodne z wolą spadkobiercy jest dziedziczenie spadkobierców testamentowych co jest rozwiązywane najczęściej za pomocą instytucji przyrostu. swojej śmierci) przekaże go kolejnej wskazanej osobie – spadkobiercy podstawionemu. Przyrost Przy dziedziczeniu z testamentu powstaje problem w sytuacji. Takie postanowienie rodzi poważne komplikacje prawne i ograniczenia obrotu. k. że spadkobierca ustanowiony zachowa spadek dla siebie(przy czym w zasadzie nie może nim swobodnie rozporządzać poprzez żadne czynności zarówno inter vivos jak i mortis causa) a po nastąpieniu konkretnego wydarzenia (np. choć w stosunku do podstawienia powierniczego ustawodawca reguluje tę kwestię odmiennie: • Postanowienie przewidujące podstawienie powiernicze wywołuje taki skutek jak podstawienie zwykłe(spadkobierca podstawiony dziedziczy tylko wtedy kiedy nie dziedziczy spadkobierca ustanowiony) – ustawodawca zastępuje wolę spadkodawcy przepisami ustawy(dochodzi do konwersji). że ta inna osoba jest powołana do spadku na wypadek. Postanowienie testamentu. to spadek przejdzie na spadkobierców spadkobiercy podstawionego). bo jest to umowa zawierana ze spadkodawcą. 33 . gdyby spadkobierca nie chciał lub nie mógł być spadkobiercą. ma tylko ten skutek. Konstrukcja ta przewiduje. Podstawienie powiernicze. czy też spadkobiercy ustawowi – w większości systemów uznaje się. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika. • Jeżeli spadkodawca nie powołałby spadkobiercy podstawionego bez tego ograniczenia.c. kiedy jeden ze spadkobierców testamentowych nie chce lub nie może dziedziczyć – czy w takim wypadku jego udział powinni dziedziczyć pozostali spadkobiercy testamentowi. powołanie spadkobiercy jest nieważne. przez które spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania nabytego spadku i do pozostawienia go innej osobie. Spadkobierca może być podstawiony zamiast jednego lub kilku spadkobierców ustanowionych – np. 2.• • • • Zrzeknie się spadku(co jest czysto teoretyczne. 964. to powołanie spadkobiercy ustanowionego jest nieważne(nie dziedziczy żaden z nich). Spadkobiercą podstawionym może być także spadkobierca ustanowiony – np. że okoliczności takie albo istnieją już w chwili otwarcia spadku(spadkodawca ustanowiony zrzekł się spadku lub go nie dożył) albo skutkują z mocą wsteczną(odrzucił spadek lub został uznany za niegodnego) – a zatem spadkobierca podstawiony zawsze nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. że spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę do zachowania spadku i do pozostawienia go innej osobie. przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost).Art. • Przynajmniej jeden ze spadkobierców powołanych dziedziczy – to jest chce i może dziedziczyć. § 2. podstawienie. Warunki zastosowania przyrostu: • Spadkodawca powołał kilku spadkobierców – co najmniej dwóch.000 zł dla B. k. a zapisobierca przyjmując przysporzenie majątkowe nie staje się spadkobiercą.to odpowiednio całość lub część masy spadkowej będą dziedziczyć spadkobiercy ustawowi. Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych. któremu z ustawy przypadł udział spadkowy po spadkobiercy testamentowym – te same zasady stosuje się do spadkobiercy podstawionego bądź spadkobiercy. • Zapis. Po stronie zapisobiercy tworzy się wierzytelność. • Spadkodawca nie wyraził odmiennej woli(np. a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą. w braku odmiennej woli spadkodawcy. natomiast nie staje się on następcą prawnym spadkodawcy ani też nie odpowiada za długi spadku. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis). § 1. Inne postanowienia testamentowe Zapis Art. Zapisobierca obciążony dalszym zapisem może uwolnić się od obowiązku wobec dalszego zapisobiercy na trzy sposoby – np. spadkodawca zapisuje osobie A samochód i nakazuje zapłacić 10.c. a jego beneficjentem jest dalszy zapisobierca – np. w braku podstawienia) jego udział przypada pozostałym spadkobiercom w stosunku do przypadających im udziałów. Podmiot obciążony: • Obciążony zapisem może być spadkobierca testamentowy lub ustawowy. • Jeżeli osoba ustanowiona jako spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może dziedziczyć to w braku odmiennej woli spadkodawcy obowiązek wykonania zapisu przechodzi na spadkobiercę. Zapis – to rozrządzenie testamentowe. która podlega regulacji prawa zobowiązań. A otrzymał samochód i ma zapłacić 10.000 zł dla B. • Jeżeli jest kilku spadkobierców lub zapisobierców to w braku odmiennej woli zapis(lub zapis dalszy) obciąża ich odpowiednio do ich udziałów – niemniej jednak spadkodawca może zadecydować.c. które zobowiązuje spadkobiercę lub innego zapisobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz określonej osoby. który obciąża zapisobiercę to dalszy zapis. Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę (dalszy zapis). Jeżeli żaden ze spadkobierców ustanowionych nie może lub nie chce dziedziczyć albo spadkodawca wyłączył zastosowanie przyrostu . • Bezpłatnie przekazać na rzecz dalszego zapisobiercy własne roszczenie o zapis wobec spadkobierców lub zapisobierców – A bezpłatnie przekazuje B roszczenie o samochód. że obciąża zapisem tylko niektórych z pośród spadkobierców lub zapisobierców. przeznaczony dla niego udział. a jeden z nich(lub kilku) nie chce lub nie może dziedziczyć to w braku odmiennej woli spadkodawcy(np. a także inny zapisobierca. 34 . k.000 dla B: • Spełnić ten obowiązek – A otrzymuje samochód i płaci 10. wyłączenie przyrostu). zwanej zapisobiercą – zapis wywołuje jedynie skutki obligacyjne. Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych. który otrzymał przyrost. 968. 965. jeśli nie będzie dziedziczył ustanowiony w testamencie spadkobierca – roszczenie zapisobiercy będzie skuteczne wobec osoby. a ten ma przekazać 10. przyrostu itp. legatum liberationis) – dłużnik spadkodawcy miałby wtedy roszczenie o zawarcie umowy zwolnienia z długu.000. • Zapis może być ustanowiony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. • Świadczenie usług.• W sytuacji kiedy zapis został już spełniony zapisobierca może przekazać zapisobiercy dalszemu przysporzenie. ale powinien przekazać C 10. • Zwolnienie z długu.c. Zapisobierca: • Musi posiadać zdolność do dziedziczenia – musi istnieć w momencie otwarcia spadku(z wyjątkiem nasciturusa). Zapis nie wygasa.). który istniał pomiędzy spadkodawcą a zapisobiercą (tzw. Jeżeli zapisobierca nie chce lub nie może przyjąć zapisu. k. a zapisobiercą lub dalszym zapisobiercą. to jeśli B nie dożyje to A nie musi przekazywać samochodu. że ten zapis jest skuteczny. A jest spadkobiercą. • Do zapisobiercy stosuje się przepisy o niegodności dziedziczenia. czy takie rzeczy znajdowały się w majątku zmarłego w chwili otwarcia spadku (zgodnie z zasadą genus perire non censetur). które otrzymał z tytułu zapisu – A otrzymuje samochód i przekazuje go B. W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny. ale w razie braku odmiennej woli spadkodawcy powinien wykonać dalsze zapisy – np. o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów. Zapis rzeczy oznaczonych co do gatunku jest skuteczny bez względu na to. jeżeli w chwili otwarcia spadku rzecz ta nie należała do majątku zmarłego lub w chwili śmierci był on zobowiązany do zbycia tej rzeczy – powstaje pytanie na czym w takim razie ma polegać obowiązek obciążonego jeśli spadkodawca uzna. która będzie faktycznym spadkobiercą(czy to na mocy ustawy. wierzytelności). przy czym jest to czynność prawna inter vivos i podlega regulacjom odpowiednim dla danego rodzaju umów. • Do zapisu stosuje się przepisy o podstawieniu i przyroście.000 do C. co ma miejsce poprzez zawarcie umowy pomiędzy obciążonym spadkobiercą lub zapisobiercą. czy testamentu. Przepisy o powołaniu spadkobiercy. Wykonanie zapisu Wykonanie zapisu polega na spełnieniu świadczenia oznaczonego w zapisie. 35 . który ma przekazać B samochód. • Wypłata określonej sumy pieniężnej • Ustanowienie oznaczonego prawa majątkowego. to obciążony tym zapisem spadkobierca lub zapisobierca jest zwolniony od obowiązku. 972. Obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości uwzględniając potrzeby zapisobiercy. Zapisobierca Art. Przedmiot zapisu Przedmiotem zapisu jest zawsze określone świadczenie majątkowe: • Przeniesienie własności lub innego prawa majątkowego(np. podstawienia. c. W tym wypadku stosuje się przepisy o roszczeniach pomiędzy właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. Polecenie Art. Art. do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. zwrotu nakładów. chyba. k. • Jeśli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone co do gatunku do odpowiedzialności obciążonego za wady fizyczne i prawne stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. • Obciążony może żądać np. o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości. Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości. 36 . Jeżeli w okresie pomiędzy otwarciem spadku. ale odpowiedzialność odpada. że zapisobierca jest jednocześnie spadkobiercą dzielonego spadku.Zapisobierca nabywa zatem prawo skuteczne względem spadkobiercy lub innego zapisobiercy. jeśli zapisobierca z łatwością mógł je zauważyć. k. 977. że obciążony nie poinformował zapisobiercy o wadach o których wiedział. wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. • Przy świadczeniu niepodzielnym – wszyscy obciążeni odpowiadają tak jak dłużnicy solidarni. • Zapisobierca obciążony dalszym zapisem może się jednak wstrzymać z wykonaniem zapisu. jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. jednak regulacja jest częściowo zmieniona – dlatego. i staje się on następcą prawnym pod tytułem szczególnym tej osoby. mimo. a wykonaniem zapisu rzeczy oznaczone co do tożsamości będące przedmiotem zapisu znajdują się u obciążonego to: • Zapisobierca może żądać np. Orzecznictwo – w postępowaniu o dział spadku sąd nie może rozstrzygać o roszczeniach zapisobierców wobec spadkobierców. rzeczy z tego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia. 982. nie jest natomiast następcą prawnym spadkodawcy.c. aż zostanie wykonany przypadający mu od spadkobiercy zapis(wymagalność powstaje dopiero wtedy). Odpowiedzialność obciążonego za wady rzeczy będącej przedmiotem świadczenia • Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości. W sytuacji wielości podmiotów obciążonych zapisobierca może się domagać: • Przy świadczeniu podzielnym(zwłaszcza pieniężnym) – od każdego części świadczenia stosownie do udziału w spadku. zwrotu pożytków lub zapłaty ich równowartości. obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca – odpowiedzialność ogranicza się do naprawienia szkody jaka została wyrządzona przez to. że nie jest to umowa wzajemna. Jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości z uwzględnieniem potrzeb zapisobiercy. Roszczenie o wykonanie zapisu przedawnia się w ciągu 5 lat od dnia wymagalności – chwila ogłoszenia testamentu lub wykonania zapisu na rzecz obciążonego. przy czym obciążony działa w złej wierze od chwili kiedy dowiedział się lub z łatwością mógł się dowiedzieć o zapisie(zapisobiercę traktuje się jak właściciela. Roszczenie o wykonanie zapisu powstaje z chwilą otwarcia spadku – w braku odmiennej woli spadkodawcy(ustanowienie warunku lub terminu) staje się ono wymagalne z chwilą ogłoszenia testamentu. że jeszcze nim nie jest). zapisobierca może żądać jedynie odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych. Konstrukcja polecenia nie tworzy węzła obligacyjnego pomiędzy zobowiązanym a jakimkolwiek podmiotem. że co do zasady można się domagać wykonania polecenia z użyciem przymusu państwowego. zobowiązuję syna do zaprojektowania nagrobka. gdzie konstrukcja zobowiązania cywilnego byłaby niecelowa lub niewłaściwa. zobowiązuję syna do kontynuowania prowadzenia albumu fotografii rodzinnych. że spadkodawca w testamencie zobowiązuje spadkobiercę lub zapisobiercę do określonego działania nie czyniąc nikogo wierzycielem. • W interesie społecznym – np. • Wykonanie jakiejś czynności o innym charakterze – np. zobowiązuję syna do przejrzenia korespondencji i zniszczenia listów. 37 . Wykonawca testamentu: • Może być powołany jedynie w drodze testamentu. Dominuje pogląd. • Względy tradycji rodzinnej – np. nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). zapisobierca lub dalszy zapisobierca obciążony poleceniem może się wstrzymać do momentu wykonania zapisu. • Jeżeli zapisobierca obciążony poleceniem nie chce lub nie może być zapisobiercą. Wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców. zobowiązuję syna do ukończenia studiów wyższych. przy czym obowiązek ten dochodzony jest w procesie i trzeba pamiętać. Polecenie ustanawia się w szczególności w celu: • Uczczenia pamięci spadkodawcy – np. czy testamentowy który uzyskał przyrost w braku odmiennej woli spadkodawcy zobowiązany jest wykonać polecenie. które nie mają charakteru zawodowego. zobowiązuję syna do wspierania w miarę możliwości ciotki.Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub na zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania. mimo. zobowiązanie do poddawania się okresowym badaniom. to spadkodawca zwolniony z obowiązku zapisu w braku odmiennej woli spadkodawcy powinien wykonać polecenie(tą samą zasadę stosuje się do dalszego zapisobiercy). wykonawca testamentu lub w przypadku polecenia w interesie społecznym właściwy organ państwowy. • W braku odmiennej woli spadkodawcy można żądać wykonania polecenia w chwili ogłoszenia testamentu. czy osoba zobowiązana kiedykolwiek zwolni się z obowiązku jego wykonania. przy czym może to być obowiązek zarówno o charakterze materialnym jak i niematerialnym – ta specyficzna instytucja prawna ma głębokie korzenie historyczne i stosowana jest w takich sferach. że żaden z tych podmiotów nie jest wierzycielem. podstawiony. Wyjątek: • Jedynym beneficjentem jest obciążony – np. Problem powstaje w sytuacji przedawnienia zobowiązania – ponieważ ma ono charakter naturalny trudno jest określić. Wykonawca testamentu Wykonawcę testamentu powołuje się w celu jednolitego zarządu spadkiem do momentu jego działu. zobowiązuję syna do złożenia w depozycie muzeum rodzinnego zegara. Polecenie polega na tym. a także wskazanie osoby mającej dopilnować zaspokojenie długów spadkowych i wykonania zapisów i poleceń. • Korzyści dla obciążonego poleceniem – np. że nakłada obowiązek. oraz zapobiega powstaniu sporów na tym tle pomiędzy spadkobiercami lub zapisobiercami. • W interesie osoby trzeciej – np. • Jeżeli spadkobierca testamentowy obciążony poleceniem nie chce lub nie może dziedziczyć to spadkobierca ustawowy. Wykonawcy przysługuje wynagrodzenie za pełnienie funkcji. przy czym do wzajemnych roszczeń spadkobierców z wykonawca testamentu stosuje się przepisy o zleceniu za wynagrodzeniem. • Odrzucić spadek. natomiast mogą spadek odrzucić jeśli dziedziczą na podstawie testamentu. a w zakresie sprawowania zarządu nad masą spadkową ma zdolność sądową(może pozywać i być pozywanym) – jest zatem szczególnym rodzajem zastępcy pośredniego. że spadek przyjął. Może nie przyjąć obowiązku poprzez złożenie oświadczenia przed sądem. Wykonawca działa we własnym imieniu. Obowiązki wykonawcy gasną z chwilą: • Wykonania obowiązków. że do czasu jak zarząd jest sprawowany przez wykonawcę. Piątkowski uważa. spłacić długi.• • • Musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. to nie może być sprawowany przez spadkobierców. Dopóki istnieje sytuacja tymczasowa: • Spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału nim w całości ani w części. które pozwala ostatecznie ustalić sytuację prawną. a za długi spadkowe odpowiada bez ograniczeń. może jednak w oznaczonym terminie: • Przyjąć spadek wprost – spadkobierca nabywa spadek. Gmina lub Skarb Państwa nie mogą odrzucić spadku jeśli są dziedzicami koniecznymi. musi dokonać jakiejś dodatkowej czynności choćby dorozumianej w określonym terminie – jeśli nie to spadek przepada. ale na rachunek spadkobierców. przekazać spadek zgodnie z wolą w testamencie lub zgodnie z ustawą – przy czym nie jest jasne. • Zwolnienia wykonawcy przez sąd z ważnych powodów. dopilnować wykonania zapisów i poleceń. 38 . że nie) – pewne jest tylko to. ale odpowiada za długi spadkowe jedynie do wysokości aktywów spadku. W okresie od otwarcia spadku do upływu terminu na oświadczenie w przedmiocie przyjęcia lub odrzucenia spadku. • Przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza – spadkobierca nabywa spadek. Może być jednocześnie spadkobiercą lub zapisobiercą. Zakres obowiązków i uprawnień wykonawcy testamentu: 1) Określa spadkodawca w testamencie 2) Jeśli spadkodawca nie określił to wykonawca ma obowiązek zarządzać majątkiem spadkowym. • Spadkobierca nie nabywa spadku z mocy samego prawa. W prawie polskim spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia z mocy samego prawa. • Śmierci wykonawcy. że chce spadek zatrzymać to uznaje się. Pozycja prawna spadkobiercy Przyjęcie lub odrzucenie spadku Nabycie spadku nie jest obowiązkiem spadkobiercy – jest zależne od jego woli. przy czym istnieją dwa rozwiązania tej kwestii: • Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia z mocy samego prawa(ex lege) ma prawo go odrzucić w ściśle określonym terminie – jeśli termin upłynie lub spadkobierca da wyraz temu. nabycie spadku przez spadkobiercę ma charakter tymczasowy i przysługuje mu prawo podmiotowe kształtujące. czy ma to być zwykły zarząd czy ma też uprawnienia do dokonania działu(Prof. w takim wypadku uznaje się. 2) Odrzucenie spadku – spadkobierca traktowany jest jakby nie dożył spadku i nigdy go nie nabył. Transmitariusz jest w praktyce powołany do dwóch spadków. którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku. a zatem może zaistnieć sytuacja w której spadkobierca obejmie spadek i będzie nim zarządzał jak własnością.c. po spadkodawcy i po transmitencie: W tej sytuacji transmitariusze może: • Przyjąć oba spadki • Przyjąć spadek po transmitencie i odrzucić po spadkodawcy. § 2. prawo to przechodzi na jego spadkobierców – jest to więc pewna fikcja prawna. może żądać. że spadkobierca przyjął spadek wprost. każdy z wierzycieli. • Transmitariusz nie może przyjąć spadku po spadkobiercy. bo przyjęcie spadku po transmitencie jest przesłanką umożliwiającą przyjęcie spadku po spadkobiercy. a zatem wierzyciele spadkowi mogą zaspokajać się tylko ze spadku.• • Spadkobierca nie może uzyskać stwierdzenia nabycia spadku. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku. którzy spadek przyjęli . k. Przepisy nie regulują problemu czynności związanych ze spadkiem. Transmisja Transmisja(łac. który potem odrzucił spadek jeśli nie zostaną potwierdzone przez spadkobierców. • Oba spadki odrzucić. Sytuacja tymczasowa jest ograniczona terminem z uwagi na niepewność w stosunkach prawnych. a podjętych przez spadkobiercę. a później go odrzuci – powstaje wtedy problem rozliczenia z tytułu prowadzonego zarządu pomiędzy tym który spadek odrzucił. Prawo polskie nie zna dorozumianego przyjęcia spadku. • Zmarły spadkodawca nazywany jest transmitentem. • Osoby powołane do dziedziczenia po transmitencie – transmitariusze. 39 . Przepis przewiduje. a wierzyciele osobiści spadkobiercy tylko z jego majątku. Spadek jest oddzielony od majątku spadkobiercy. ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. a odrzucić po transmitencie. ponieważ przyjęcie spadku jest konieczną przesłanką stwierdzenia.spadkobierca definitywnie nabywa spadek od chwili jego otwarcia i nie może go już odrzucić. dlatego też po upływie terminu przyjmuje się fikcję prawną. a tym który spadek przyjął. że osoby trzecie korzystają z takiej ochrony jaka jest przewidziana w przepisach szczegółowych dotyczących poszczególnych czynności jeśli zostaną spełnione przewidziane tam przesłanki. Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli. Skutki prawne przyjęcia lub odrzucenia spadku Skutki prawne: 1) Przyjęcie spadku . 1024. § 1. Zaskarżenie odrzucenia spadku Art. transmissio hereditatis) występuje w momencie kiedy spadkobierca zmarł przed upłynięciem terminu do oświadczenia woli bez złożenia tego oświadczenia(w trakcie trwania sytuacji tymczasowej) – w takim wypadku na osoby dziedziczące po zmarłym przechodzi także prawo podmiotowe kształtujące(konsekwencja zasady sukcesji generalnej). lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku. że do rozliczeń z tego tytułu stosuje się przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. 1015.c. w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. 1017. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba. § 1. ze testament jest nieważny). dla jego ustanowienia. którzy ostatecznie spadek przyjęli. którzy w wyniku odrzucenia spadku przez dłużnika doszli do spadku zamiast niego. Piątkowski uważa. ale nie oznacza to. moment dowiedzenia się o tym. • Roszczenie wierzyciela ograniczone jest podwójnym terminem: o 6 miesięcy od momentu kiedy dowiedział się o odrzuceniu spadku – a tempore scientiae. albo osoba prawna.c. Jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. o Przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku – a tempore facti. • Za osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych oświadczenie może złożyć przedstawiciel ustawowy za zgodą sądu opiekuńczego – wtedy bieg terminu zaczyna się w dniu. k. Termin do przyjęcia lub odrzucenia spadku Art. § 2. oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. ale może być także np. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy. którego wierzytelność istniała w momencie odrzucenia spadku wobec spadkobierców. który spadek odrzucił mają roszczenie o stwierdzenie bezskuteczności odrzucenia wobec nich jeżeli odrzucenie spadku naruszało ich interes(wierzytelność) – roszczenie to oparte jest na generalnej skardze chroniącej wierzycieli(łać actio pauliana). Termin ten ma charakter zawity prawa materialnego i biegnie odmiennie dla każdego spadkobiercy – bieg terminu rozpoczyna się w dniu w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania(najczęściej jest to śmierć spadkodawcy jeśli spadkobierca wiedział. Bieg terminu w wypadku transmisji Art. że w razie śmierci będzie powołany. a zatem termin ulega przedłużeniu. k. 2) Transmitent zmarł przed rozpoczęciem biegu terminu – czy w takim wypadku także stosuje się te zasady? – Prof. brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W wypadku transmisji termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może upłynąć wcześniej niż termin do złożenia oświadczenia dotyczącego spadku po transmitencie. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia. że transmitariusz wchodzi w sytuację prawną transmitenta. że tak powołując się na zasadę. co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.W sytuacji odrzucenia spadku wierzyciele spadkobiercy. Piątkowski uważa. to transmitariusz może dowiedzieć się o 40 . : • Roszczenie to przysługuje każdemu wierzycielowi. • Uznanie roszczenia powoduje bezskuteczność względną odrzucenia – wierzyciel może się zaspokoić ze spadku tak jakby dłużnik przyjął ten spadek i przysługuje mu pierwszeństwo przed wierzycielami spadkobierców. że nie. kiedy przedstawiciel ustawowy dowiedział się tytule powołania spadkobiercy. dlatego że jeżeli bieg terminu do oświadczenia o spadku po spadkodawcy nie rozpoczął się za życia transmitenta. Na gruncie tego przepisu powstały jednak duże spory co do jego wykładni: 1) Transmitent zmarł po rozpoczęciu biegu terminu – czy termin dla transmitariusza choćby nie wiedział o tytule do dziedziczenia transmitenta kończy się z chwilą upływu terminu do przyjęcia lub odrzucenia spadku po transmitencie? – Prof. • Jeżeli osoba nieposiadająca pełnej zdolności do czynności prawnych nie posiada przedstawiciela ustawowego to bieg terminu może się rozpocząć najwcześniej od dnia ustanowienia przedstawiciela lub ustania przyczyn. że biegnie od nowa. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki – w takiej sytuacji uważa się. a drugą na podstawie ustawy(bo np. że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza: • Spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych lub istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. • Spadkobiercą jest osoba prawna. • Oświadczenie może być złożone jedynie w odpowiedniej formie pod rygorem nieważności(ad solemnitatem).tytule do dziedziczenia(rozpocząć bieg terminu) najwcześniej z chwilą dowiedzenia się o własnym tytule do dziedziczenia po transmitencie. która podlega ogólnym przepisom o oświadczeniu woli. a zatrzymać przy sobie udział z tytułu powołania – nie może jednak zrobić odwrotnie bo przyrost przysługuje jedynie spadkobiercom powołanym. Skutki bezskutecznego upływu terminu Jeżeli w wyznaczonym terminie spadkobierca nie złoży odpowiedniego oświadczenia woli uważa się. że przyjął spadek wprost – ta fikcja prawna ma na celu zamknięcie niepewności w obrocie prawnym. • Oświadczenie jest co do zasady niepodzielne(spadkobierca nie może części spadku przyjąć. a do innej podstawiony – może te części przyjąć lub odrzucić niezależnie od siebie. • Chociaż jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza – to samo stosuje się w wypadku gdy choć jeden ze spadkobierców przez brak oświadczenia przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. o Spadkobierca jest powołany zarówno z tytułu testamentu jak i ustawy – może to wystąpić w sytuacji kiedy odrzuci spadek z tytułu testamentu i otwiera to drogę do dziedziczenia ustawowego(w praktyce nie jest to odrzucenie w części) lub w sytuacji kiedy jedną część dziedziczy na podstawie testamentu. • Transmitariusz odrzucił spadek przed dowiedzeniem się o tytule transmitenta do dziedziczenia po spadkodawcy – transmitariusz nie może przyjąć spadku po spadkodawcy. 41 . • Oświadczenie takie jest nieodwołalne – mimo. Tryb i forma oświadczenia woli Oświadczenie można złożyć: • Przed sądem rejonowym – przed sądem spadku w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub sądem właściwym dla miejsca zamieszkania składającego oświadczenie. testament dotyczył tylko części majątku) wtedy może przyjąć lub odrzucić te części spadku niezależnie od siebie. a także szczególnym regulacjom przewidzianym w prawie spadkowym: • Oświadczenie złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne. że nie jest skierowane do żadnej osoby. o Spadkobierca może odrzucić dodatkowy udział z tytułu przyrostu. W związku z tym mogą powstać jeszcze inne sytuacje: • Transmitariusz przyjął spadek przed dowiedzeniem się o tytule transmitenta do dziedziczenia po spadkodawcy – w takim wypadku transmitariusz może przyjąć lub odrzucić spadek po spadkodawcy. a w praktyce najczęściej później(nie ma przy tym znaczenia prawnego dowiedzenie się o tytule do dziedziczenia transmitenta jeżeli transmitariusz nie wie o tytule do dziedziczenia po transmitencie). chyba że uchyli się od skutków odrzucenia spadku powołując się na błąd. a części odrzucić) chyba że: o Spadkobierca do jednej części spadku jest ustanowiony. Oświadczenie woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku Przyjęcie lub odrzucenie spadku jest czynnością prawną jednostronną. że testament wyznaczający innego dziedzica jest oczywiście nieważny. Oświadczenie osoby prawnej składane jest przez jej organ. a osoba uznana za spadkobiercę mylnie sądzi. § 2. może się uchylić od skutków prawnych przy spełnieniu dodatkowych przesłanek. Spadkobierca. Spadkobierca. a zgoda wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego(nie dotyczy przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza). jeśli nie ma oznaczenia uważa się. czy spadek przyjmowany jest wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza. Błąd co do prawa – Prof. 1019. § 1. 42 . W pewnym zakresie obowiązuje regulacja szczególna – w odniesieniu do błędu i groźby. k. Może być złożone ustnie do protokołu lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. § 3. Wady oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku Do tego oświadczenia stosuje się przepisy ogólne o wadach oświadczenia woli(z wyjątkiem pozorności. ale także usprawiedliwiony: • Testament został sporządzony nieumiejętnie i przeznacza określone wartości majątkowe. Jeżeli spadkobierca nie ma zdolności do czynności prawnych: o Nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych . Jeżeli oświadczenie składane jest za pośrednictwem pełnomocnika to pełnomocnictwo musi być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym. Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby.• • • • • Przed notariuszem. przy czym powinien on być nie tylko istotny i dotyczący treści oświadczenia. Piątkowski uważa. Błąd: • Dotyczył treści oświadczenia. stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami: 1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem. Oświadczenie powinno zawierać wskazanie. • Był istotny zarówno subiektywnie jak i obiektywnie.nie ma ograniczeń co do istotności i treści oświadczenia. o Ma zdolność prawną ograniczoną – oświadczenie spadkobiercy wymaga zgody przedstawiciela ustawowego. że brak oświadczenia jest równoznaczny z odrzuceniem spadku. że spadek przyjęty jest wprost. czy i jak spadek przyjmuje. że oświadczenie to nie jest składane drugiej stronie). czy też go odrzuca. który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie. bo jeśli nie złoży żadnego oświadczenia to tak będzie to uważane). że jest jedynie zapisobiercą. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd. która nie wchodzi w grę ze względu na to. może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. że w pewnych okolicznościach spadkobierca może powołać się na błąd co do prawa. który pod wpływem błędu lub groźby złożył oświadczenie lub go nie złożył. Spadkobierca nie może jednak powołać się na błąd jeśli myślał.c. Przy błędzie wywołanym podstępnie . • Spadkobierca ustawowy nie wie. 2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć. Art.oświadczenie składa jego przedstawiciel za zgodą sądu opiekuńczego(co jak się wydaje nie dotyczy przyjęcia z dobrodziejstwem inwentarza. Orzecznictwo – termin jest zachowany jeśli przed jego upływem wpłynęło pismo będące wnioskiem o odebranie oświadczenia woli choćby samo oświadczenie lub protokół sporządzono po upływie terminu. Stwierdzenie nabycia spadku Koncepcja nabycia spadku z chwilą jego otwarcia ma taki skutek. że osoba. tak jakby otwarcia spadku nie dożyły). Stwierdzenie nabycia spadku wydaje sąd w drodze postanowienia po przeprowadzeniu postępowania nieprocesowego – w postępowaniu wymienia się spadkobierców i ich udziały spadkowe( nie wymienia się osób. nie może dotyczyć jedynie części majątku. 43 . Możliwość uchylenia się od skutków jest ograniczona terminem: • Błąd – rok od wykrycia błędu. chyba że: • Wszyscy spadkobiercy są już znani. że nie ma żadnego zewnętrznego przejawu przejścia praw ze spadkodawcy na spadkobiercę. postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku po rodzicach).Groźba: • Jeżeli mógł się obawiać. • Wraz z uchyleniem spadkobierca musi oświadczyć czy odrzuca czy przyjmuje spadek(a jeśli przyjmuje to w jaki sposób) inaczej uchylenie będzie bezskuteczne. • Zapewnia ochronę osobom trzecim działającym w dobrej wierze( przy czynnościach prawnych z osobą wskazaną jako spadkobierca). • Stwierdzenie musi obejmować cały spadek po jednym spadkobiercy. • Groźba – rok od chwili wygaśnięcia stanu obawy. ale można obalić je tylko w szczególny sposób – trzeba uzyskać uchylenie lub zmianę postanowienia sądu. co z kolei wprowadza niepewność w obrocie prawnym – dlatego też w prawie polskim przyjęto koncepcję sądowego stwierdzenia nabycia spadku.osoba w nim wskazana jest spadkobiercą. które potwierdza dla wszystkich. że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. 1. która jest wskazana jako spadkobierca. • Stwierdzenie może dotyczyć kilku spadkodawców. a spadkobiercą nie był. Postanowienie ma charakter deklaratywny. • Obalenie domniemania nie unieważnia czynności prawnej dokonanej między osobą trzecią w dobrej wierze. • Uchylenie się musi być zatwierdzone przez sąd – dopiero wtedy staje się skuteczne. • W pewnym zakresie stwierdzenie jest wyłącznym dowodem legitymującym spadkobiercę. Stwierdzenie nabycia spadku posiada walor dowodowy . Uchylenie się od skutków prawnych: • Następuje przed sądem. a tym kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku. które nie chciały lub nie mogły dziedziczyć. • Wszyscy spadkobiercy złożyli oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo upłynął już termin do złożenia takich oświadczeń. stwierdza jedynie istniejący już stan prawny. kto i w jakim zakresie dziedziczy. Domniemanie to jest wzruszalne. Postanowienie może być wydane nie wcześniej niż 6 miesięcy od otwarcia spadku. • W stwierdzeniu nie wymienia się konkretnych składników majątkowych. nie czyni nikogo spadkobiercą – z tego postanowienia wynika domniemanie. Legitymacja spadkobiercy. ale musi być rozbite na odrębne części oddzielnie dla każdego spadkodawcy( np. a jedynie udziały w spadku. które stanowi podstawę domniemania. jest spadkobiercą. zasada ta jednak nie dotyczy czynności wyłącznie zobowiązujących. a jeśli czynność została dokonana nieodpłatnie. 2) Roszczenie jest skierowane przeciwko osobie trzeciej. która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia( muszą zachodzić dwie okoliczności): 1) Spadkobierca powołuje się na to. że nim jest. Art. przy zbyciu spadku lub udziału w nim. 2) Kontrahent działa w dobrej wierze – dobra wiara jest zawsze domniemania i ocenia się ją z chwili dokonywania czynności – uznaje się. • Wszczęcie postępowania następuje zawsze na wniosek osoby. chyba że działa w złej wierze . wtedy nie musi ona posiadać stwierdzenia nabycia spadku. Roszczenie rzeczywistego spadkobiercy – rzeczywisty spadkobierca może w określonych przypadkach domagać się od osoby podającej się za spadkobiercę naprawienia szkody związanej z rozporządzeniem prawem. nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku. Stwierdzenie nabycia spadku nie jest konieczne także w stosunkach pomiędzy współspadkobiercami( np. Ochrona dobrej wiary osób trzecich. osoba. że nim nie jest( np. żąda wydania rzeczy). rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej(choćby nieodpłatnie) to osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona z obowiązku. że pozwany jest spadkobiercą. że niektóre czynności będą bezskuteczne. choć spadkobiercą nie jest lub jest w innej części – kontrahent nie musi znać treści postanowienia. która wydaje się być spadkobiercą. nie chce lub nie może dziedziczyć) – może się zatem okazać. Jeżeli jednak osoba trzecia. Postępowanie w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku Procedura: • Właściwy jest co do zasady sąd spadku. Regulacja ta nie chroni osoby trzeciej w sytuacji: • Kiedy nabywa majątek w istocie nienależący do spadku – wtedy może być chroniona na podstawie zasad ogólnych. 44 . wierzyciel spadkodawcy) kieruje roszczenie przeciwko spadkobiercy. żądanie o udział w dochodach z majątku spadkowego). która ma w tym interes prawny lub prokuratora – jest to szeroki krąg podmiotów. 1028. Jeżeli ten kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku lecz spadkobiercą nie jest. która nie rości sobie praw do spadku( np. bo mogą to być np. która nie jest współspadkobiercą i nie twierdzi. że w złej wierze jest ten. wystarczy że osoba ta wykaże innymi dowodami. wierzyciele zobowiązań spadkowych.c. rozporządza prawem należącym do spadku na rzecz osoby trzeciej. chyba że działa w złej wierze.Wyłączność dowodowa – stwierdzenie nabycia spadku jest wyłącznym dowodem względem osoby trzeciej. W praktyce muszą wystąpić dwie przesłanki: 1) Osoba. • W sytuacji dotyczących nabycia pod tytułem ogólnym – np. k. W obrocie prawnym może powstać problem w sytuacji. że z mocy dziedziczenia nabył określone prawa wchodzące w skład spadku( np. Jeżeli ten. kto uzyskał stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia. kiedy osoby trzecie nabywają prawa lub spełniają świadczenie wobec osoby. 2. a potem okazuje się. na której rzecz rozporządzenie następuje. kto wiedział o rozbieżności pomiędzy stwierdzeniem nabycia spadku a rzeczywistym stanem lub z łatwością mógł się o tym dowiedzieć( rażące niedbalstwo). lecz spadkobiercą nie jest. to ma roszczenie z bezpodstawnego wzbogacenia wobec osoby trzeciej. która rozporządza prawem uzyskała stwierdzenie nabycia spadku. Notariusz wprowadza akt poświadczenia do systemu teleinformatycznego – nie może wprowadzić takiego aktu. czy znani są już wszyscy spadkobiercy. • Ochrona dobrej wiary osób trzecich.miesięczny termin – chyba. to będzie dziedziczyła gmina lub Skarb Państwa). • Dotyczy zarówno dziedziczenia ustawowego.p. że ta osoba żyje – postanowienie zostanie uchylone z urzędu. czy jest testament i jaka jest jego treść. ogólnopolskiej gazecie i w miejscu zamieszkania spadkodawcy w takim wypadku stwierdzenie może nastąpić dopiero 6 miesięcy od ogłoszenia. może umieścić ogłoszenie pisemnej w poczytnej. jeśli jest w tym systemie już informacja o potwierdzeniu dziedziczenia tego spadku. Konstrukcja ta zakłada. z trzema szczególnymi zasadami: • Jeżeli postanowienie zostało wydane w sprawie o nabycie spadku po osobie uznanej za zmarłą lub w stosunku do której stwierdzono zgon.Czynności sądu – w dużej mierze sąd działa z urzędu( mimo. • Wyłączność dowodowa nabycia spadku. jeśli został złożony przez nieuprawnionego – we wszystkich innych wypadkach kończy się stwierdzeniem nabycia spadku( jak nie będzie spadkobierców. • Zainteresowany zgłosił wniosek o uchylenie postanowienia – w sytuacji kiedy osoba wskazana w postanowieniu nie jest spadkobiercą lub jej udział w spadku jest inny – sąd może uchylić postanowienie po przeprowadzeniu postępowania wszczętego na wniosek. które jest zrównane w skutkach prawnych ze stwierdzeniem nabycia spadku i stosuje się do niego odpowiednie przepisy: • 6 .c. ma obowiązek wydać nowe postanowienie zgodne ze stanem rzeczywistym. Poświadczenie może uchylić: • Notariusz – Prezes Krajowej Rady Notarialnej zarządza wykreślenie z rejestru. że notariusz może poświadczyć dziedziczenie.po przeprowadzeniu postępowania. • Sąd . jak i testamentowego( z wyłączeniem dziedziczenia z testamentów szczególnych). • Wniosek może być odrzucony jedynie. że postępowanie jest na wniosek): • Badanie. Poświadczenie dziedziczenia Poświadczenie dziedziczenia jest nową instytucją prawną wprowadzoną w 2008 roku. • Jeżeli sąd nie jest pewny co do tego. Jeżeli sąd uchyli postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku ze względu na jego wady. czy ma wiadomości o jakichś innych osobach mogących dziedziczyć – sąd nie jest związany listą osób wskazanych we wniosku. • W obecności wszystkich potencjalnych spadkobierców. 45 . a okaże się. Uchylenie lub zmiana postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku Co do zasady od stwierdzenia nabycia spadku służy odwołanie na ogólnych zasadach k. • Spadkobierca skutecznie uchylił się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu lub niezłożenia takiego oświadczenia w terminie – sąd z urzędu uchyli postanowienie. kto jest spadkobiercą – zgłaszający się spadkobierca składa oświadczenie co do tego. że wszyscy znany spadkobiercy złożyli już oświadczenia woli. Dziedziczenie może być poświadczone notarialnie: • W sprawach niespornych i oczywistych. • Badanie. Ochrona dziedziczenia Spadkobierca wstępuje w ogół praw majątkowych spadkodawcy. które włada spadkiem. To samo dotyczy poszczególnych przedmiotów należących do spadku. która nabyła spadek została uznana za niegodnego. wydała mu spadek. w toku rozwoju historycznego prawa spadkowego wykształciło się odrębne roszczenie spadkobiercy o ochronę dziedziczenia. jak również o naprawienie szkody z powodu zużycia. Art. Do roszczeń spadkobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku. np. który okazuje się nieważny i powinien zatem dziedziczyć inny spadkobierca z ustawy. Uprawniony i zobowiązany . które wchodzą w skład spadku – w istocie zatem roszczenie to podobne jest do roszczenia windykacyjnego. nie wiedząc(lub zatajając). • Osoba. mimo że spadkobiercą nie jest. Treść roszczenia Uprawniony może żądać wydania przedmiotów. Poza tym. § 1. częścią spadku lub poszczególnymi elementami spadku( także wobec osoby. czyli o ochronę całości uprawnień spadkobiercy do spadku – roszczenie to służy przeciwko temu.c.podmioty Roszczenie przysługuje rzeczywistemu spadkobiercy przeciwko osobie. 1029. Nie dotyczy to sytuacji kiedy osoba powołuje się na inny tytuł prawny. umowę( wtedy może przysługiwać np. która: • Włada spadkiem. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku. Pozwanym w procesie może być osoba. § 2. a zatem przysługują mu wszystkie roszczenia. jakie przysługiwały spadkodawcy w odniesieniu do składników spadku – np. roszczenie o wydanie rzeczy. • Osoba nabywa spadek z testamentu. która włada spadkiem jako spadkobierca. ale go zużyła lub utraciła). gdy żąda wydania swego majątku osoba. w których osoba nieuprawniona dostaje spadek: • Osoba nabywa spadek z mocy ustawy nie wiedząc. § 3. ażeby osoba. • Przypisuje sobie uprawnienia spadkobiercy – daje wyraz przekonaniu. że przedmioty nabyła w drodze dziedziczenia. k. • Nie jest w rzeczywistości spadkobiercą – bez znaczenia jest dobra czy zła wiara tej osoby. co do której zostało uchylone orzeczenie o uznaniu jej za zmarłą. jak spadkobierca. lecz spadkobiercą nie jest. Obok roszczenia głównego uprawniony może dochodzić także innych roszczeń lub w przypadku niemożliwości zaspokojenia roszczenia głównego – roszczeń odszkodowawczych o charakterze zastępczym. Spadkobierca może żądać. która przedmiot miała. że istnieje osoba uprawniona w pierwszej kolejności. 46 . Możliwe sytuacje. że istnieje testament wskazujący innego spadkobiercę. roszczenie o spełnienie świadczenia itp. pogorszenia lub utraty tych przedmiotów oraz do roszczeń przeciwko spadkobiercy o zwrot nakładów stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. kto bezpodstawnie przypisuje sobie uprawnienia spadkodawcy (hereditatis petitio). ale ma inną podstawę prawną. • Osoba nabywa spadek z ustawy. roszczenie o wydanie rzeczy na zasadach ogólnych). o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości. to powód może je obalić jedynie w odpowiednim trybie dla zmiany orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku(przepisy te stosuje się odpowiednio do poświadczenia dziedziczenia). że poszczególne przedmioty nie należą do spadku. które osoba władająca spadkiem uzyskała po otwarciu spadku. spadkobiercy rzeczywistemu przysługują także inne roszczenia: • O wynagrodzenie za korzystanie z przedmiotów należących do spadku. • O zwrot pożytków lub zapłatę ich równowartości.na zabezpieczenie roszczeń przysługuje prawo zatrzymania – przepisy o rozliczeniu nakładów stosuje się także w sytuacji spłaty długów spadkowych. ograniczone prawo rzeczowe. Osobie. • Może podnosić. 2) Przedmioty znajdują się we władaniu pozwanego albo też przez niego lub u niego zostały utracone. a pożytki cywilne jeśli stały się wymagalne. posiadanie samoistne lub zależne). • Odszkodowanie z powodu zużycia. które nabył w posiadanie. zużycie. ale w praktyce najlepiej jest jeśli posiada stwierdzenie nabycia spadku – jeżeli jednak osoba władająca spadkiem posiada stwierdzenie nabycia spadku. uzyskanie świadczenia od dłużnika spadkodawcy). O zakresie roszczeń decyduje także dobra lub zła wiara władającego spadkiem 1) Osoba dotychczas władająca spadkiem jest w dobrej wierze(tj. • Może podnieść. ale w związku ze składnikami spadku(np. jest w usprawiedliwionym przekonaniu że jest spadkobiercą – nie jest w dobrej wierze jeśli z łatwością mógł się dowiedzieć o swoim błędzie) – w takim wypadku władający spadkiem: a) nie odpowiada za korzystanie. Powód musi także przede wszystkim udowodnić.Powód we wniosku powinien określić przedmioty wchodzące w skład spadku tak aby można było takie orzeczenie wykonać – w tym celu może zażądać od pozwanego. która dotychczas władała spadkiem mogą przysługiwać roszczenia: • O zwrot nakładów na przedmioty należące do spadku . że w zakres spadku wchodzą także przedmioty(tj. a samoistnym posiadaczem rzeczy. Roszczenia uzupełniające Obok roszczenia o wydanie spadku. • Jeśli nie ustalono dziedziczenia to może udowadniać swoje prawa na ogólnych zasadach każdym dowodem. za pożytki i za używanie rzeczy.). Ciężar dowodu przesłanek spoczywa na powodzie. b) Zachowuje pożytki naturalne. czyli rzeczywistym spadkobiercy występującym o ochronę. Spadkobierca nie musi udowadniać jednak tytułu prawnego jakim dysponował spadkodawca(władanie może zatem być bez tytułu). rzeczy. 47 . które są objęte żądaniem należą do spadku – w chwili otwarcia spadku były we władaniu spadkodawcy(szerokie rozumienie – własność. uszkodzenie lub utratę. że nabył przedmioty przez zasiedzenie. ale nie musi od udowadniać prawa spadkodawcy do poszczególnych przedmiotów(jest to znaczne ułatwienie). Do dochodzenia tych roszczeń stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach pomiędzy właścicielem. Doktryna uznaje także. uszkodzenia lub utraty przedmiotów. Pozwany może się bronić poprzez: • Domniemanie wynikające ze stwierdzenia nabycia spadku lub poświadczenia dziedziczenia. wartości majątkowe itp. c) Od chwili kiedy dowiedział się o wytoczeniu przeciw niemu powództwa odpowiada za wszystkie szkody zawinione. aby ten przedstawił spis przedmiotów należących do spadku. Roszczenie o ochronie dziedziczenia można podnieść po spełnieniu dwóch przesłanek: 1) Przedmioty. że jest spadkobiercą – w zasadzie dopuszczalne są wszelkie dowody. np. który posiadał przed dziedziczeniem. które wraz z dziedziczeniem przechodzą na jego spadkobierców. Zakres zastosowania przepisów: • Reguł dotyczących rozliczenia nie stosuje się wobec spadkobiercy. ze wiedział o podstawie do zmiany postanowienia. wie. które to roszczenia przedawniają się na zasadach właściwych dla danego rodzaju. bo odpowiada on jedynie do wartości spadku.: a. które nabyły po niej spadek. b) Zwrot pobranych pożytków oraz wypłata równowartości zużytych lub takich. roszczenie o zapłatę czynszu). których nie uzyskał ze względu na złą gospodarkę. • Przepisy o roszczeniu o ochronę dziedziczenia stosuje się także w stosunku do roszczenia osoby wobec której uchylono orzeczenie o uznaniu za zmarłą lub stwierdzeniu zgonu. a zatem odpowiada całym swoim majątkiem – zarówno nabytym od spadkodawcy jak i tym. ale także pasywa – długi spadkodawcy. przy czym możliwe są dwa rodzaje ograniczeń – konstrukcja ta jest korzystniejsza dla spadkobiercy. a także roszczenia uzupełniające wymienione w art. którzy stają się za nie osobiście odpowiedzialni. które należą do spadku(cum viribus hereditatis) 48 . Odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe W zakres spadku wchodzą nie tylko aktywa. Roszczenie o ochronę dziedziczenia może przedawnić się wcześniej niż w terminie 10 lat. Przedawnienie roszczenia Roszczenie o ochronę dziedziczenia ma charakter majątkowy. W historycznym rozwoju prawa spadkowego wykształciły się dwie przeciwstawne zasady co do zakresu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe: 1) Zasada nieograniczonej odpowiedzialności za dług – spadkobierca odpowiada za długi spadkodawcy w pełnej wysokości. 2) Zasada ograniczonej odpowiedzialności za dług – spadkobierca odpowiada za długi spadkowe jedynie do pewnej określonej wysokości. ale tylko przedmiotami. mimo że o groźbie wiedział – po 3 latach nie może już podnieść zarzutu nieważności testamentu( a zatem traci w istocie status spadkobiercy). W zakres tego roszczenia wchodzi roszczeni o wydanie spadku. uszkodzenie lub utratę rzeczy – chyba że przedmioty te tak samo uległy by uszkodzeniu lub utracie jakby były u spadkobiercy. który spadek objął a następnie odrzucił.: • Rzeczywisty spadkobierca nie wniósł o unieważnienie testamentu sporządzonego pod wpływem groźby w terminie 3 lat. mimo. Konstrukcja ta jest korzystniejsza dla wierzycieli długów spadkowych. Ograniczenie przedmiotowe – spadkobierca odpowiada za długi w pełnej wysokości. • Rzeczywisty spadkobierca nie wniósł o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku w terminie roku od orzeczenia. c) Za zużycie. ale jest to właściwie wtórna konsekwencja wcześniejszej utraty statusu rzeczywistego spadkobiercy – jest to związane z upływem innych terminów zawitych. bo stosuje się tutaj przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. 1029 k. że nie jest spadkobiercą lub z łatwością mogła się o tym dowiedzieć) – będąc w złej wierze odpowiada za: a) Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.c. a zatem przedawnia się na zasadach ogólnych w terminie 10 lat od dnia otwarcia spadku – nawet jeśli spadkobierca jest osobą prawną i prowadzi działalność gospodarczą to nie obowiązuje termin 3 letni. Roszczenie to przedawnia się niezależnie od roszczeń przysługujących z tytuły praw wchodzących w skład spadku(np.2) Osoba dotychczas władają spadkiem jest w złej wierze(tj. które posiada przeciw osobom. Zasada ta obowiązuje od chwili przyjęcia spadku – złożenia oświadczenia woli lub upływu terminu do złożenia takiego oświadczenia.majątek spadkowy oraz majątek osobisty spadkobiercy. 1972 uchwała 7 sędziów SN – w szczególnie wyjątkowych wypadkach możliwe jest ograniczenie. 3) Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność solidarną – zasada ta przestaje obowiązywać po przeprowadzeniu działu spadku. a dopiero w momencie. kiedy spadkobierca nie złoży oświadczenia woli co do przyjęcia lub odrzucenia spadku. Odpowiedzialność po przyjęciu spadku Odpowiedzialność nieograniczona Od chwili przyjęcia spadku co do zasady spadkobierca odpowiada w sposób nieograniczony: • W razie przyjęcia spadku wprost. Zasady te w określonych szczegółowo sytuacjach doznają pewnych wyjątków. W obecnych systemach prawnych te zasady funkcjonują obok siebie. Ograniczenie podmiotowe – spadkobierca odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem. stanu czynnego spadku(pro viribus hereditatis). kiedy ustaje wspólność majątku spadkowego. Odpowiedzialność do chwili przyjęcia spadku Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko ze spadku – a więc w praktyce jest to odpowiedzialność ograniczona przedmiotowo(cum viribus hereditatis) – rozwiązanie to jest podyktowane tymczasowym charakterem nabycia spadku do momentu jego przyjęcia(może go jeszcze odrzucić). zwłaszcza w stosunku do spadkobierców nieświadomych konsekwencji prawnych swojego zachowania. ale tylko do wysokości aktywów spadku. brak zdolności do czynności prawnych spadkobiercy). czyli do wartości tzw. a nawet wyłączenie odpowiedzialności spadkobiercy ze względu na ZWS. a także na skutek fikcji prostego przyjęcia spadku. 2) Od chwili przyjęcia spadkobierca odpowiada całym swoim majątkiem bez względu na to. a odpowiedzialność ograniczona występuje w sytuacjach przewidzianych w ustawie. Zasady odpowiedzialności w prawie polskim Odpowiedzialność za długi spadkowe jest oparta w Polsce na trzech zasadach: 1) Regułą jest odpowiedzialność nieograniczona – w wypadku prostego przyjęcia spadku.c. a nie z majątku spadkobiercy. W tym okresie istnieją zatem dwie masy majątkowe . czy jego odpowiedzialność jest ograniczona czy nieograniczona – nawet w wypadku ograniczenia odpowiedzialności jest to ograniczenie do wartości spadku(pro viribus hereditatis). jeśli pozostaną jakieś aktywa to przekazuje je spadkobiercom. common law) gdzie spadek nie przechodzi automatycznie na spadkobierców – w takim wypadku zarządca spadku odpowiada za długi do wysokości spadku. • Fikcja prostego przyjęcia spadku – w sytuacji kiedy spadkobierca nie złożył w terminie oświadczenia woli. a nie stosuje się do niego regulacji wyjątkowej(np. 49 . • Problem ten co do zasady nie dotyczy systemów(np.p. bo nie uzyskałby wymaganego przez k. • Konsekwencją tej konstrukcji jest to. tytułu egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom. • Nawet po przyjęciu spadku wierzyciel osobisty tylko jednego ze współspadkobierców nie może prowadzić egzekucji ze spadku do czasu przeprowadzenia działu spadku.b. ale ich urzeczywistnienie jest możliwe dopiero z chwilą przyjęcia spadku. przy czym zasadą jest nieograniczona odpowiedzialność. że wierzyciele spadku mogą się zaspokajać jedynie z majątku spadkowego. Art. której brak oświadczenia woli równoznaczny jest z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza(względy praktyczne). • Spadkobiercy należy wykazać umyślność. które spłacił. spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów. 1032 k. Istnieją wobec niej podstawy do całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli złożono oświadczenie woli o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. • Przy sądowym dochodzeniu długów od takiego spadkobiercy w tytule egzekucyjnym zawarta jest stosowna klauzula.(nadużycie prawa podmiotowego) łagodzi się konsekwencje w wypadku. ale: a) Spadkobierca. Spadkobierca. Tryb spłacania długów spadkowych Ustawodawca polski nie zamieścił ani regulacji dotyczącej kolejności spłacania długów spadkowych ani szczególnego trybu postępowania w tym przedmiocie. k. • Uchwała 7 sędziów SN z 1968 – inwentarza z urzędu nie sporządza się w wypadku braku oświadczenia woli osoby. ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość 50 . 5 k. Jeden ze współspadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub jest osobą. ale: a. c. Jeżeli spadkobierca.c. Zamiast tych regulacji wprowadził pewien surogat w postaci przepisów art. kto podważa inwentarz. której brak oświadczenia woli wiąże się z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. a inwentarz nie był sporządzony wcześniej to sporządzenie inwentarza następuje z urzędu(wpisuje się w niego składniki spadku. Ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy odpada. odpowiada przed wierzycielami jedynie z przedmiotów umieszczonych w inwentarzu czyli do wysokości tzw. 2) Spadkobierca. ponosi on odpowiedzialność za nie spłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów. którym jest osoba prawna. który nie złożył oświadczenia woli w terminie. jeśli podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał nieistniejące długi – w takim wypadku następuje powrót do odpowiedzialności nieograniczonej. Jeżeli spadkobierca. b) Spadkobierca. Odpowiedzialność ograniczona Na zasadach odpowiedzialności ograniczonej za długi spadkowe odpowiada: 1) Gmina lub Skarb Państwa . spłacając niektóre długi spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych.• • Na podstawie art. stanu czynnego spadku. Kontrowersyjna jest możliwość całkowitego wyłączenia odpowiedzialności – spadkobierca miałby w takim wypadku przejąć aktywa spadku bez żadnej odpowiedzialności za długi – jest to krzywdzące dla wierzycieli i trudno uznać to za zgodne z ZWS. którzy przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. czyli aktywa i pasywa). jest osobą fizyczną. 1032. który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.w każdym wypadku. § 2. b. 3) Spadkobierca. kiedy spadek przyjęto wprost lub przyjęto fikcję prostego przyjęcia spadku. który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. a zatem w praktyce trudno jest to ograniczenie wyłączyć. Nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych.c. a zatem nie odpowiada on za nieumyślne błędne podanie przedmiotów do inwentarza. § 1.c. • Ciężar dowodu spoczywa na tym. który odpowiada za długi z dobrodziejstwem inwentarza. 000. a długi spadkowe 200. 2) Spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.500(1/4). Ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe nie dotyczy odpowiedzialności rzeczowej w wypadku zastawu lub hipoteki – odpowiedzialność idzie za rzeczą bez względu na osobę właściciela.000) i zostaje 50. spłacił tylko niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów – w takim wypadku odpowiada za długi jedynie do wysokości różnicy między wartością ustalonego w inwentarzu majątku. Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułów zapisów i poleceń: • Odpowiedzialność z tytułu zapisów i poleceń jest zawsze ograniczona do wysokości aktywów spadku. W przepisie przewidziane są dwie sytuacje: 1) Spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. C. Spadkobierca nie wiedząc o wierzycielach C i D spłaca dług w całości wobec A i B(po 50. jednakże tylko do takiej wysokości.000) i zostaje 50. a zatem każdy powinien dostać po 37. Odpowiedzialność współspadkobierców Do momentu dokonania działu spadku współspadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe solidarnie: • Spadkobierca. gdyby spłacał długi należycie – C i D dostaną po 37. jego odpowiedzialność również jest w pewien sposób ograniczona. Wspólność majątku spadkowego Praktyka pokazuje.000 ponad aktywa spadku. a zatem każdy powinien dostać po 37. B. gdyby spłacał długi należycie. B. bez względu na to. D(nikt nie ma pierwszeństwa. czy spadkobierca przyjął spadek wprost.000. Po ujawnieniu się wierzycieli C i D spadkobierca odpowiada wobec nich za cały dług. czy z dobrodziejstwem inwentarza. C.stanu czynnego spadku.000 po 50. ale do wysokości jaką miałby zapłacić. Wartość aktywów spadku wynosi 150. • Jeżeli spadkobierca jest uprawniony do zachowku lub zobowiązany do wypłaty zachowku. a długi spadkowe 200.500(1/4).000 dla każdego z wierzycieli A. a zatem każdy z nich otrzyma po 25. Spadkobierca wiedząc o wierzycielach C i D spłaca dług w całości wobec A i B(po 50. spłacił niektóre długi spadkowe.000 po 50. które stają się współspadkobiercami tego spadku – ustawodawca musi w takiej sytuacji rozstrzygnąć co do charakteru prawnego i skutków takiego wspólnego dziedziczenia.000. Możliwe są dwa podstawowe rozwiązania tego problemu: 1) Wspólność majątku spadkowego opiera się na współwłasności w częściach ułamkowych – każdy spadkobierca może swobodnie rozporządzać swoim udziałem ułamkowym we własności każdej 51 .000 dla każdego z wierzycieli A.500. chyba że spadkodawca postanowił inaczej.000. który spełnił świadczenie ma regres wobec współspadkobierców w wysokości odpowiedniej do ich udziałów. • Wierzyciel do momentu działu spadku może prowadzić egzekucję z majątku spadkowego tylko wtedy kiedy uzyskał tytuł wykonalności wobec wszystkich współspadkobierców. D(nikt nie ma pierwszeństwa. a wartością świadczeń. które spłacił a. w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić. że bardzo często spadek przechodzi na kilka osób. Po ujawnieniu się wierzycieli C i D spadkobierca odpowiada wobec nich za pozostałą kwotę z aktywów spadku. ale wiedział o istnieniu innych długów – w takim wypadku odpowiada za te długi ponad wartość spadku. a. Wartość aktywów spadku wynosi 150. ale tylko do wysokości w jakiej byłby obowiązany je spłacić. a zatem spadkobierca odpowie o 25. gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.000. • Spadkobiercy nie odpowiadają solidarnie za zobowiązania z tytułu zapisów. Wspólność wierzytelności spadkowych Ponieważ majątek spadowy składa się nie tylko z rzeczy i praw własności. natomiast wszelkie regulacje odmienne należy traktować w charakterze wyjątku. a jeżeli nie ma takiej zgody. 52 . ograniczone prawa rzeczowe).c. a które są odmienne od regulacji współwłasności na zasadach ogólnych. 2) Należy pamiętać o przepisach szczegółowych zawartych w części dotyczącej współwłasności spadku. co powoduje pewne wątpliwości – powstało pytanie. Regulacja ta dotyczy w tym wypadku majątku spadkowego. 2) Wspólność majątku spadkowego opiera się na współwłasności łącznej (Niemcy. Stosowanie przepisów o współwłasności Stosowanie przepisów o współwłasności doznaje pewnych ograniczeń: 1) Przepisy o współwłasności należy stosować odpowiednio – a zatem w taki sposób. • [art. 1035. Art. że w wypadku wielości podmiotów następuje podział z mocy prawa to należy to stosować. k. który należy rozumieć wyłącznie jako aktywa.c. wierzytelności. ale także prawa(np. trzy osoby dziedziczą w częściach równych wierzytelność o 3000 zł) należy stosować: • Reguły współwłasności w części ułamkowej – wierzytelność nie ulegnie podziałowi. • Reguły prawa zobowiązań – wierzytelność podzielna dzieli się z mocy prawa – a zatem każdy ze spadkobierców nabywa wierzytelność o 1000 do dłużnika. a każdy ze spadkobierców będzie miał udział w tej wierzytelności(jest wspólna wierzytelność wszystkich spadkobierców o wydanie 3000 i następnie dochodzi się podziału wedle udziałów. czy w wypadku współdziedziczenia wierzytelności ze świadczeniem podzielnym(np. czyli ogół praw majątkowych. Orzeczenie SN z 1967 – Sąd w orzeczeniu wskazuje. 197 k. że do spadku wchodzą nie tylko rzeczy. w jaki jest to zgodne ze szczególnym charakterem wspólności majątku spadkowego. wierzytelności podzielne dzielą się z mocy samego prawa. W polskim prawie spadkowym do spadku dziedziczonego przez kilku współspadkobierców stosuje się poprzez odesłanie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych wraz z pewnymi regulacjami szczegółowymi. to rozporządzenie jest bezskuteczne o ile narusza prawa innych współspadkobierców podczas działu spadku. nie może samodzielnie udziałem w przedmiotach rozporządzać. że: • Stosuje się reguły wynikające z charakteru danego prawa. jeśli zatem zakładają one. spadek stanowi odrębną masę majątkową. Co do zasady należy zatem przyjąć. a spadek nie stanowi odrębnej masy majątkowej.c. ale także z ograniczonych praw rzeczowych czy wierzytelności. natomiast pasywa podlegają odrębnej regulacji dotyczącej odpowiedzialności za długi spadkowe.rzeczy wchodzącej do spadku. że jest to współwłasność w częściach ułamkowych.] – spadkobierca nie może zupełnie dowolnie dysponować swoim udziałem – spadkobierca może rozporządzać udziałem za zgodą pozostałych współspadkobierców. a nie w konkretnych przedmiotach. Jest to spowodowane także tym. Szwajcaria) – spadkobierca posiada ułamkowy udział w całości spadku. do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu. Do wspólności spadku nie stosuje się: • [art.] – nie ma domniemania co do równości udziałów we współwłasności – decyduje o tym udział spadkowy określony w tytule dziedziczenia. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom. 198 k. 53 . 1036.• • • Spadkobierca może przed działem spadku dochodzić swojego udziału w wierzytelności podzielnej – a zatem następuje jej podział. którego rozporządzenie dotyczy: • Wierzytelność – przelew. natomiast w takim wypadku decydowałby sam spadkobierca o tym co przypadnie mu w udziale.c. potrącenie. przed działem spadku mogą być dochodzone jedynie przez wszystkich współspadkobierców łącznie. roszczenie o zapłatę czynszu za najem mieszkania wchodzącego w skład spadku). o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. • Własność – przeniesienie. Jeżeli dłużnikiem wierzytelności spadkowej jest jeden ze spadkobierców. co oznacza. k. że w tym wypadku powstaje stan bezskuteczności względnej. wierzytelności. Art. nawet te podzielne. którzy nie wyrazili zgody. bo nie wywołuje to skutku wobec innych wierzycieli. zgoda na zbycie udziału w nieruchomości spadkowej powinna być wyrażona w formie aktu notarialnego. przy zachowaniu wszystkich innych udziałów w spadku – nabywca staje się następcą prawnym pod tytułem szczególnym(nie odpowiada za długi spadkowe) • Zbycie udziału w spadku – zbywca przekazuje na nabywcę całokształt swoich udziałów w prawach spadkowych – nabywca spadku staje się następcą prawnym pod tytułem ogólnym(odpowiada za długi spadkowe). Piątkowskiego prowadzi to do wniosku. • Należy uznać. Zasady te godzą jednak w integralność masy spadkowej jako całości przed jej działem – działu spadku mogą dokonać umownie spadkobiercy lub sąd. lub po rozporządzeniu. Przy rozporządzaniu udziałem w poszczególnych przedmiotach należących do spadku ustawodawca przyjął zasadę. • Należy zachować formę szczególną odpowiednią dla rozporządzenia – np. że rozporządzanie to zbycie praw lub ich obciążenie i będzie miało różnych charakter w zależności od charakteru prawa. Przy czym należy pamiętać. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. że rozporządzenie to będzie bezskuteczne wobec współspadkobierców. SN ograniczył stosowanie reguł prawa zobowiązań tylko do wierzytelności podzielnych o charakterze „samoistnym” – przeciwieństwem są wierzytelności „pochodne” związane gospodarczo z rzeczą należącą do spadku. to pozostali mogą od niego dochodzić roszczeń stosownie do swoich udziałów jeszcze przed podziałem spadku. a zatem w szczególności przedmiot rozporządzenia może im przypaść podczas działu spadku – zapis ten budzi jednak istotne problemy w praktyce. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle. Według Prof. razem z. Rozporządzanie udziałem w przedmiocie należącym do spadku Należy wyraźnie odróżnić: • Zbycie udziału w przedmiocie należącym do spadku – zbycie udziału w konkretnej rzeczy. o ile naruszałoby ich prawa na podstawie przepisów o dziale spadku. że wierzytelności spadkowe. W razie braku zgody współspadkobierców nie występuje bezskuteczność zawieszona charakterystyczna dla zasad ogólnych – ustawodawca przewidział w tym przypadku odrębną konstrukcję: • Rozporządzenie dokonane bez zgody pozostałych współspadkobierców jest bezskuteczne o tyle. Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. że potrzebna jest do tego zgoda wszystkich współspadkobierców. zwolnienie z długu – nie będzie jednak rozporządzeniem zwolnienie z długu przez jednego ze współspadkobierców przy wierzytelności niepodzielnej. Zgoda współspadkobierców na rozporządzenie: • Może być wyrażone przed. do których zasady te nie mają zastosowania(np. a ponieważ roszczenie o dział spadku nie przedawniania się. Dział spadku Wspólność majątku spadkowego ustaje z chwilą działu spadku: • Dział spadku obejmuje jedynie aktywa – pasywa podlegają odrębnym zasadom. że spadkobierca zarządzający danym przedmiotem ma prawo dochodzić całości z takiego tytułu. gdy w skład spadku wchodzi bardzo wartościowy przedmiot. o W kwestii wierzytelności podzielnych „pochodnych”(np. których łączna suma odpowiada udziałowi w spadku. • Podział w naturze nie jest możliwy jeśli: 54 . obraz). to dział spadku trwa tak długo jak chcą tego spadkobiercy. którego nie da się podzielić. Sposoby podziału majątku 1. • Każdy spadkobierca może samodzielnie podejmować czynności zachowawcze mające na celu ochronę wspólnego prawa – np. to przy braku zgody lub sprzeciwie jednego ze współspadkobierców rzecz może być wydana jedynie do rąk wszystkich spadkobierców. Na pierwszy plan wysuwa się podział spadku w naturze(najczęściej są to rzeczy) – polega on na tym. o W przypadku wierzytelności podzielnych „samoistnych” obowiązuje odrębna zasada omówiona wcześniej. • Wartość udziałów wydzielonych w naturze poszczególnym spadkobiercom może być wyrównana przez dopłaty pieniężne – przy podziale rzeczy jest to możliwe tylko przed sądem. który powoduje nieuregulowane stosunku własnościowe. które w praktyce powodują pewne komplikacje – zjawisko to pojawia się zwłaszcza w środowisku wiejskim przy okazji podziału gospodarstwa rolnego. Podział w naturze. ale na gruncie działu spadku można to przewidzieć także umownie. ani zrównoważyć innymi przedmiotami ze spadku(np. może wynikać z regulacji ustawowej lub być ustanowiony sądownie. roszczenie o wydanie rzeczy.Zarząd majątkiem spadkowym Do zarządu majątkiem spadkowym stosuje się przepisy dotyczące współwłasności i zarządu majątkiem wspólnym: • Regulacja opiera się na rozróżnieniu czynności zwykłego zarządu(gdzie wymaga się zgody większości spadkobierców odpowiednio do udziałów) i czynności przekraczających zwykły zarząd(gdzie wymaga się zgody wszystkich spadkobierców). że określone osoby dostają konkretne przedmioty. czynsz z tytułu najmu nieruchomości spadkowej) początkowo sąd dopuszczał możliwość dochodzenia przez każdego współspadkobiercę swojego udziału. • Zarząd może być ustanowiony umownie. samochód. • Komplikacje powstają wtedy. Problematycznym zjawiskiem jest podział spadku dla używania quoad usum(podział przedmiotów do użytku bez działu spadku) lub nawet jedynie faktyczny podział spadku(zwłaszcza nieruchomości). przy czym orzecznictwo wypracowało pewne reguły szczegółowe: o Jeśli wystąpiono z roszczeniem wydobywczym. • Nie ma obowiązku dokonania działu spadku w określonym terminie. • Dział spadku może być przeprowadzony na drodze sądowej(na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców) lub umownej(umowa pomiędzy wszystkimi spadkobiercami). • Podział w naturze jest co do zasady najbardziej korzystny dla spadkobierców. • Z chwilą działu spadku poszczególne osoby stają się wyłącznymi podmiotami praw majątkowych wchodzących w skład spadku. dom. następnie jednak uznano. chyba że inny współspadkobierca się temu sprzeciwi lub wytoczy powództwo o ten sam okres. ale tylko na wniosek zainteresowanych – także w tym wypadku sąd ocenia czy jest to zgodne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. • Może w razie potrzeby określić sposób zabezpieczenia tych roszczeń – w przypadku nieruchomości będzie to w szczególności hipoteka. • Określa sposób spłaty i ewentualne należne odsetki. chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika. sąd może odmówić podziału gospodarstwa rolnego jeśli byłoby to niepożądane ze względów produkcyjnych. § 1. W wypadku podziału sądowego podział cywilny przeprowadza się przez sprzedaż w drodze licytacji. Jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem. W takim wypadku sąd: • Może rozłożyć obowiązek spłaty na raty na okres nie przekraczający 10 lat. których podział byłby niemalże równoznaczny z ich zniszczeniem. że znajdzie zastosowanie przepis o podziale rzeczy z obowiązkiem spłaty – w takim układzie jeden ze spadkobierców otrzyma dany przedmiot. 3. 1039. przy czym będzie obciążony obowiązkiem spłaty wobec innych współspadkobierców w celu zaspokojenia ich interesów wynikających z wysokości udziałów w spadku. 2. W wypadku niemożliwości dokonania podziału w naturze może mieć miejsce alternatywnie przekazanie jednemu spadkobiercy z obowiązkiem spłaty lub podział cywilny – jeśli jednak nikt nie chce wziąć danego przedmiotu. • Zasady rozłożenia należności na raty stosuje się także do dopłat wyrównujących udział spadkowy. podział nieruchomości sprzeczny z planem zagospodarowania przestrzennego. a reszta przedmiotów spadku podzielona w naturze. Wszystkie sposoby podziału spadku mogą mieć zastosowanie jednocześnie do tego samego spadku – np. o Podział pociągałby za sobą istotną zmianę lub znaczne zmniejszenie wartości przedmiotu – większość rzeczy ruchomych. nieruchomość zostanie przekazana jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty. wtedy jedyną możliwością staje się podział cywilny. warsztat) może doprowadzić do nadmiernej uciążliwości spłaty – w szczególności spadkobierca może nie mieć możliwości jednorazowej spłaty innych współspadkobierców. a innej własności domu na tym gruncie. Zdarza się czasem. zwłaszcza jeśli jest to nieruchomość(np. • Sąd może przyznać dwóm lub więcej spadkobiercom jeden przedmiot spadkowy na zasadach współwłasności ułamkowej. k. Przyznanie przedmiotu spadku z obowiązkiem spłaty. Podział cywilny polega na sprzedaży przedmiotów i podziale uzyskanych kwot pomiędzy spadkobierców stosowanie do ich udziału. Zaliczanie darowizn Art. Obciążenie obowiązkiem spłaty jednego ze spadkobierców przy dużej wartości przedmiotu. nie można jednej osobie przyznać własności gruntu. że jeden z przedmiotów wchodzących w skład spadku jest na tyle znacznej wartości.c. • W przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd może na wniosek zobowiązanego zawiesić spłatę rat już wymagalnych. że darowizna została dokonana ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.o Jest to sprzeczne z przepisami ustawy – np. Podział cywilny. spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn. 55 . o Jest to sprzeczne ze społeczno-gospodarczym celem prawa – np. • Spadkobierca może nałożyć obowiązek zaliczenia darowizn także na innych spadkobierców. Przykład: jeżeli spadkodawca darował 10 lat przed śmiercią nowy samochód. które przekracza przeciętny wkład przyjęty w danych stosunkach – przepis ma coraz mniejsze znaczenie.c. prezent na urodziny). • Przy zaliczeniu darowizny na poczet schedy nie dolicza się do wartości pożytków przedmiotu darowizny – najczęściej chodzi o nieruchomości. a zatem nie wpływa na odpowiedzialność za długi spadkowe. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się: • Stan rzeczy – z chwili dokonania darowizny. 2) Następnie oblicza się wysokość schedy(udziału) spadkobierców – 150 dzieli się na A. A dostał darowiznę 20. Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego nie wymienionego w paragrafie poprzedzającym. C=20. Oświadczenie takie może być zawarte w darowiźnie. 1041. W wyjątkowych okolicznościach za darowiznę może być doliczony nakład spadkodawcy na wykształcenie zstępnego. Zaliczenie darowizn ma zastosowanie jedynie przy dziedziczeniu ustawowym i tylko w sytuacji kiedy dział spadku następuje pomiędzy zstępnymi lub zstępnymi i małżonkiem spadkodawcy. B i C w częściach równych. B i C w częściach równych. Zaliczenie darowizn ma znaczenie jedynie przy dziale spadku. a po dokonaniu darowizny w testamencie. Darowizny dolicza się do spadku co daje razem sumę 150. a C darowiznę 30. 56 . bo w obecnych czasach łożenie na wykształcenie i zdobywanie wiedzy jest powszechnie przyjęte w społeczeństwie. od schedy C odlicza się 30(50-30=20) w efekcie czego spadek 100 zostaje podzielony: A=30. Art. B=50. Jeżeli wartość darowizny przewyższa wartość przypadającej schedy: • Obdarowany nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki.§ 2. Dalszy zstępny ma obowiązek zaliczyć darowizny uczynione na rzecz jego wstępnego – np. • Mimo. to w chwili działu spadku zostanie doliczona wartość nowego samochodu z dnia dokonania działu(nie dolicza się pieniędzy uzyskanych z najmu samochodu przez 10 lat). po 50 każdemu. Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny uczynionej przez spadkodawcę jego wstępnemu. ani tego spadkobiercy. dziedziczą A. k. • Spadkodawca może zwolnić obdarowanego z obowiązku zaliczenia darowizny na poczet schedy spadkowej – zwolnienie takie może wynikać z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności. a zatem pieniądze uzyskane z najmu nie zostaną wliczone do wartości darowizny. 3) Każdemu ze spadkobierców zalicza się na poczet schedy darowizny uczynione na jego rzecz – od schedy A odlicza się darowiznę 20(50-20=30). • Przy dziale spadku nie bierze się pod uwagę ani darowizny. syn ma zaliczyć na poczet schedy darowiznę uczynioną na rzecz ojca. Zaliczeniu podlegają wszelkie darowizny oprócz drobnych darowizn przyjętych w danych stosunkach(np. Sposób zaliczania darowizn: 1) Wartość darowizn podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku i stanowi to podstawę do obliczenia udziałów w spadku – spadek 100. że po zaliczeniu darowizny spadkobierca może nie otrzymać żadnej schedy to i tak będzie odpowiadał za długi spadkowe w odpowiedniej do swojego udziału wysokości. • Cena rzeczy – z chwili dokonania działu spadku. Może się jednak zdarzyć sytuacja. niesprawny. ale jest ograniczone co do wartości aktywów danego udziału – np.c. • Jeżeli spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza to świadczenie podzielne dzieli się z mocy prawa. że wszystkie oświadczenia muszą być złożone jednocześnie. w jakim dotyczy rzeczy należących do spadku. 1) W wypadku umownego podziału – spadkobierca. który ostatecznie rozdzieli ciężar kosztów stosownie do udziałów. • Ma wady prawne – prawo własności w rzeczywistości przypada komuś innemu. • Umowa wymaga oświadczeń woli wszystkich spadkobierców pod rygorem nieważności – nie znaczy to jednak. przy czym jeśli wartość dzielonego spadku przekracza 2000 zł wymagana jest forma pisemna ad probationem. 2) W wypadku sądowego podziału – jeżeli nie zachodzi podstawa do uchylenia orzeczenia w drodze wznowienia postępowania lub kasacji – spadkobiercy przysługuje jedynie roszczenie o wyrównanie pieniężne i ewentualne odszkodowanie. a długi w wysokości 100 – dziedziczą 2 osoby w częściach równych z dobrodziejstwem inwentarza – każdy z nich będzie odpowiedzialny za 25. Umowny dział spadku Umowa o dział spadku jest właściwie umową o przeniesienie własności w takim zakresie. że nawet po podziale spadku spadkobiercy odpowiadają solidarnie – przysługuje im jednak regres. a więc z mocy prawa po dziale spadku każdy będzie odpowiedzialny za 25. Po dokonaniu działu spadku spadkobiercy są wzajemnie obowiązani do rękojmi za wady fizyczne i prawne według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. jeśli umowa dotyczy podziału nieruchomości powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego. 1046. w przeciwnym wypadku nieważność dotyka całą umowę. że przedmiot. jest obciążony ograniczonym prawem rzeczowym osoby trzeciej. Rękojmia co do wierzytelności spadkowych rozciąga się także na wypłacalność dłużnika. • Przy umowie o dział spadku należy zachować formę odpowiednią dla rozporządzeń poszczególnymi rzeczami wchodzącymi w skład spadku – np. • W przypadku wierzytelności wadą jest również niewypłacalność dłużnika. który dany spadkobierca otrzymał w ramach swojej schedy: • Ma wady fizyczne – jest zniszczony. spadek ma aktywa w wysokości 50. Dział spadku ma doprowadzić do trwałego podziału majątku tak aby poszczególni spadkobiercy w sposób całkowicie niezależny zajęli przekazane im udziały spadkowe. W takim wypadku spadkobiercy są wobec siebie wzajemnie zobowiązani do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży. który przejął przedmiot dotknięty wadą ma prawo odstąpić od umowy(co spowoduje konieczność ponownego działu spadku) lub żądać od pozostałych spadkobierców odpowiedniego wyrównania pieniężnego – w obu przypadkach może mu jeszcze przysługiwać roszczenie odszkodowawcze. • W przypadku świadczenia niepodzielnego przyjmuje się. Po dziale spadku co do zasady ustaje odpowiedzialność solidarna za długi spadkowe: • Jeżeli świadczenie jest podzielne. a nie tylko postanowienie dotyczące nieruchomości. to dług dzieli się z mocy prawa pomiędzy spadkobierców stosowanie do ich udziałów – 4 spadkobierców dziedziczy dług o wysokości 100. 57 . • W wypadku kiedy przedmiotem dzielonego spadku nie jest nieruchomość albo podział dotyczy pozostałych przedmiotów oprócz nieruchomości – umowa może być sporządzona w dowolnej formie. k.Stosunki pomiędzy spadkobiercami po dziale spadku Art. wybrakowany. a także nie narusza rażąco interesu uprawnionych to sąd wyda postanowienie zgodne z wnioskiem – w 58 . • Sąd ma obowiązek z urzędu ustalić składniki i wartość przedmiotów spadkowych. społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu praw. Piątkowski formułuje ten pogląd w oparciu o regułę rozstrzygania wzajemnych roszczeń w sądowym dziale spadku). który kształtuje stosunki prawne pomiędzy spadkobiercami w odniesieniu do spadku. że rozliczenia będą dokonane później – w przeciwnym wypadku nie mogą oni dochodzić wzajemnych roszczeń po dziale umownym(Prof. kiedy błąd dotyczył stanu faktycznego. Sądowy dział spadku Postępowanie o dział spadku kończy się wyrokiem o charakterze konstytutywnym. • Postępowanie przeprowadzane jest na wniosek jednak sąd działa na zasadzie oficjalności. • Jeśli wcześniej nie nastąpiło stwierdzenie nabycia spadku sąd dokonuje tego w trakcie postępowania działowego. • W postępowaniu właściwy jest sąd spadku – na wniosek uczestnika podziału sprawa może być przekazana sądowi rejonowemu w którego okręgu znajduje się większość majątku(np.• Spadkobierca może uchylić się od umowy o dział spadku powołując się na błąd jedynie wtedy. ale tylko jeśli chodzi o aktywa – można ewentualnie zaliczyć spłacone już pasywa. który spadkobiercy uznawali za niewątpliwy. Spadkobiercom pozostawiono dużą swobodę co do kreowania podziału spadku: • Mogą umownie podzielić całość spadku lub jego część. że małżonek i spadkobiercy mogą jeszcze wnosić o ustalenie nierównych udziałów). który odpowiada ZWS. prokurator – uprawnienie nie przysługuje nabywcy udziału w przedmiocie należącym do spadku. wynagrodzenie za używanie rzeczy) lub zastrzec. nabywca udziału w spadku. który objęty był małżeńską wspólnością majątkową(nie może go jednak wyprzedzać ze względu na to. Sądowy dział może przybrać różne postacie w zależności od tego czy spadkobiercy mają wspólne stanowisko. a zatem nie jest związany wnioskami stron. w wypadku kiedy możliwość podziału nieruchomości uzależniona jest od uzyskania decyzji administracyjnej). • Nie muszą zaliczać darowizn jeżeli żaden z nich tego nie żąda. nieruchomość) lub w okręgu którego zamieszkują wszyscy spadkobiercy. jeśli spadkobiercy dochodzą na tej podstawie wzajemnych rozliczeń. • Spadkobiercy nie mogą jedynie naruszać prawnych zakazów podziału określonych przedmiotów(np. a także wraz z postępowaniem o podział majątku. o Uprawniony do złożenia wniosku jest: spadkobierca. nawet jeśli takie postanowienia zawarto są one dla spadkobierców niewiążące. spadkobierca spadkobiercy. • Razem z działem spadku spadkobiercy powinni również dokonać jednocześnie wzajemnych rozliczeń(zwrot pożytków. o Z powodu błędu można uchylić się od skutków umowy poprzez złożenie stronom oświadczenia w ciągu roku od wykrycia błędu. • Ponieważ prawo polskie nie przewiduje możliwości ustalenia przez spadkodawcę sposobu podziału spadku. ponieważ po jego zakończeniu niemożliwe jest ich późniejsze dochodzenie. o Jeżeli błąd jest wywołany podstępnie następuje powrót do reguły ogólnej powołania się na błąd. jedynie w wyjątkowych okolicznościach może być ograniczony do części spadku. • Postępowanie działowe może być połączone ze zniesieniem współwłasności istniejącej na podstawie innych przepisów. przepisom prawa. • Sądowy dział powinien co do zasady obejmować cały spadek. o wzajemnych roszczeniach między współspadkobiercami oraz o zaliczeniu darowizn – roszczenia takie powinny być zgłoszone w trakcie postępowania. czy też pozostają w sporze: 1) Dział na zgodny wniosek – w sytuacji kiedy zainteresowani przedstawią zgodny wniosek. • Sąd w postępowaniu orzeka także o istnieniu zapisów. dwie trzecie wartości udziału spadkowego.c. • Jeżeli nie ma podstaw do podziału w naturze – sąd przyzna przedmiot jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych lub dokona podziału cywilnego. a można dokonać podziału w naturze to sąd dokonuje podziału w naturze(różnice uzupełnia się dopłatami pieniężnymi). • Na zgodny wniosek stron sąd może przydzielić dwóm lub więcej spadkobiercom całość lub część ich sched w taki sposób. prawa te przechodzą na osoby wskazane w postanowieniu. ale spadkodawca uszczuplił majątek przed śmiercią dokonując szeregu darowizn. § 2. który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia działowego w którym określonym osobom przypadają określone prawa majątkowe. chyba że nastąpiło zrzeczenie się dziedziczenia obejmujące zstępnych. przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. bądź w postaci powołania do spadku.postępowaniu działowym sąd będzie zmierzał do wypracowania wspólnego stanowiska przez zainteresowanych. kiedy określone osoby co prawda dziedziczą z ustawy. § 1. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny. k. Do zachowku uprawnieni są: • Zstępni. małżonek oraz rodzice spadkodawcy – jeśli uprawniony nie dożył otwarcia spadku to uprawnienie przechodzi na jego zstępnych. w innych zaś wypadkach połowa wartości tego udziału (zachowek). W Polsce historycznie zawsze funkcjonował system zachowku. którą stanowi ściana) który skutkuje powstaniem dwóch budynków ze wspólną częścią lub poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali w budynku. bądź w postaci zapisu. którzy dziedziczą określone części ułamkowe spadku bez względu na odmienną wolę spadkodawcy . które są uprawnione do zachowku. Osoby uprawnione do zachowku Art. 2) Dział w braku zgodnego wniosku – jeżeli nie ma zgodnego wniosku. którzy byliby powołani do spadku z ustawy. • Orzecznictwo – podział nieruchomości w naturze może mieć miejsce poprzez podział pionowy(według płaszczyzny. a zatem swoboda testowania dotyczy raczej pozostałej części majątku. że powstanie współwłasność w częściach ułamkowych. Zstępnym. w sytuacji kiedy nie są powołane do dziedziczenia ze względu na testament. Inne zagadnienia prawa spadkowego Zachowek Swoboda testowania stwarza zagrożenie. Należy jednak podkreślić. a więc dalsi uprawnieni nabywają roszczenie jeśli nie ma przed nimi bliższych uprawnionych. Roszczenie to aktualizuje się także wtedy. 2) Zachowek – określone osoby najbliższe. że najbliższa rodzina spadkodawcy zostanie pozbawiona dziedziczenia na rzecz dalszych krewnych lub nawet osób obcych – ponieważ jedną z podstawowych funkcji prawa spadkowego jest zabezpieczenie interesów najbliższych zmarłego po jego śmierci. należą się. • Tylko wtedy kiedy dziedziczyliby z ustawy – zgodnie z porządkiem dziedziczenia ustawowego. Uprawnienie do zachowku nie przysługuje: 59 . że krąg spadkobierców koniecznych jest znacznie zawężony i dziedziczą oni z tytułu rezerwy w mniejszej części niż dziedziczyliby z ustawy(prawo francuskie). jakie otrzymałyby przy dziedziczeniu ustawowym. 991. jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni . małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy. mają roszczenie do spadkobierców o wypłatę określonej sumy pieniężnej stanowiącej określoną część udziału. historycznie wykształciły się sposoby ochrony praw tych osób: 1) Rezerwa – ustawodawca wskazuje krąg spadkobierców koniecznych. Spadkobiercy ustawowi nie wymienieni w przepisie. nawet jeśli w trakcie realizacji roszczenia zstępny uzyskał pełnoletniość. o Małoletniość określa się w chwili otwarcia spadku. 3) Ustala się wysokość zachowku. Zachowek przysługuje w wysokości: • W przypadku kiedy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy lub jest to małoletni zstępny spadkodawcy – 2/3 udziału. zostały uznane za niegodne. po krytyce ustalono ostatecznie. który jest ułamkową częścią jego substratu – mnożymy substrat zachowku przez ułamek stanowiący udział spadkowy. zapisu czy polecenia. nie mają prawa do zachowku. Sposób obliczenia substratu zachowku: • Obliczamy tzw. który wyraża udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. • Ustalony udział mnoży się przez ½ lub przez 2/3 – w zależności od zakresu uprawnienia do zachowku. o Niezdolność do pracy musi istnieć w chwili otwarcia spadku – jeżeli powstała po tej dacie. o Nie uwzględnia się tych. • W ten sposób otrzymuje się ułamek. osób uprawnionych do zachowku oraz innych osób – wyłączone są drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach. • W pozostałych przypadkach – ½ udziału jaki przypadłby z ustawy. Drugi etap obliczeń – substrat zachowku. którzy spadek odrzucili. przy czym: o Uwzględnia się spadkobierców niegodnych i tych. Ustalenie wysokości zachowku Wysokość zachowku ustala się w trzech etapach: 1) Określa się w ułamku udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. nie przysługuje podwyższony poziom zachowku. 2) Ustala się wartość pieniężną spadku. rodzeństwo i zstępni rodzeństwa. które traktowane są tak jakby nie dożyły spadku – kiedy zrzekły się dziedziczenia. do której dolicza się wartość określonych darowizn – uzyskana suma staje się substratem zachowku. jaki przypadałby mu z ustawy. czystą wartość spadku – jest to różnica pomiędzy aktywami a pasywami spadku – a zatem majątkową wartość dodatnią(czyli to co na plus) – przy obliczaniu długów nie bierze się pod uwagę obciążeń z tytułu zachowku. 1. że przeliczenie odbywa się według cen z chwili orzekania o zachowku. Ustalenie udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczenia zachowku: • Ustala się udział. • Do czystej wartości spadku dolicza się wartość darowizn uczynionych przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców. Małżonkowi wyłączonemu od dziedziczenia – w wypadku kiedy za życia spadkodawca wniósł o rozwód lub separację z winy małżonka i było to uzasadnione. Osobom wydziedziczonym w testamencie.• • • Osobom. jaki uzyskałby uprawniony w wypadku dziedziczenia z ustawy. odrzuciły spadek przypadający z ustawy – odrzucenie spadku przypadającego z testamentu nie jest równoznaczne z utratą uprawnienia do zachowku. o Początkowo przyjmowano przeliczanie według cen z chwili otwarcia spadku. którzy zrzekli się dziedziczenia lub zostali wydziedziczeni. Pierwszy etap obliczeń – ustalenie udziału spadkowego. gdyż może otworzyć drogę do dziedziczenia ustawowego. 60 . 2. kiedy jeszcze spadkodawca nie posiadał zstępnych. że należy tutaj doliczyć także kwoty wypłacone z rachunków bankowych i funduszy emerytalnych poza dziedziczeniem – kwoty te powinny być traktowane jak darowizny i stanowić podstawę do obliczania zachowku. przy obliczaniu zachowku wnuczka dolicza się darowiznę na rzecz ojca. 61 . przy dobrodziejstwie inwentarza ograniczenia. że udział spadkowy jest niższy niż zachowek.• o Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania. o Szpunar i Gwiazdomorski wskazują. Przesłanki roszczenia o zachowek Uprawniony może żądać zapłaty określonej sumy pieniężnej z tytułu zachowku jeśli nie otrzymał równowartości zachowku poprzez: • Darowiznę uczynioną przez spadkodawcę. które dziedziczyłyby z ustawy. że darowizny na rzecz spadkobierców lub osób uprawnionych do zachowku są zaliczane bez ograniczenia czasowego. o Przy obliczaniu zachowku małżonkowi nie dolicza się darowizn uczynionych przed zawarciem małżeństwa. do chwili działu współspadkobiercy odpowiadają solidarnie. Jeśli zatem z tych tytułów uprawniony: • Nie otrzymał nic – przysługuje mu roszczenie o zachowek w pełnej wysokości. a według cen z chwili ustalania zachowku – darowanie nowego samochodu 5 lat temu spowoduje doliczenie ceny nowego samochodu z dnia obliczania zachowku. przy czym zmniejszenie następuje w stosunku do ich wartości. o Przy obliczaniu zachowku zstępnego nie dolicza się darowizn uczynionych. Szczególne przepisy dotyczą wypadku. • Otrzymał sumę mniejszą od zachowku – przysługuje mu roszczenie o uzupełnienie zachowku. Zobowiązanym może być wtedy współspadkobierca ustawowy. chyba że została dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem zstępnego. Przy obliczaniu zachowku dla dalszego zstępnego zalicza się darowiznę uczynioną na rzecz bliższego zstępnego – np. Obliczenie zachowku – ostateczną wartość zachowku uzyskujemy poprzez pomnożenie substratu zachowku przez ułamek stanowiący podstawę do jego obliczenia. chyba że z treści testamentu wynika coś innego. • Powołanie do spadku • Zapis. • Przeciwko spadkobiercy ustawowemu – jeśli po doliczeniu darowizn okaże się. kiedy spadkobierca zobowiązany do zaspokojenia roszczeń o zachowek jest obciążony z tytułu zapisów i poleceń – w takim wypadku spadkobierca może domagać się odpowiedniego zmniejszenia zapisów i poleceń. Spadkobierca testamentowy lub ustawowy staje się zatem dłużnikiem uprawnionego do zachowku: • Co do zasady odpowiada według reguł dotyczących długów spadkowych – w razie przyjęcia prostego spadku bez ograniczeń. Pewne darowizny są ustawowo wyłączone od doliczenia: o Darowizny uczynione wcześniej niż 10 lat przed otwarciem spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku – a contrario należy zatem przyjąć.jeśli pominięto osoby uprawnione do zachowku. Zakres roszczenia Roszczenie o wypłatę lub uzupełnienie zachowku kieruje się przeciwko spadkobiercy: • Przeciwko spadkobiercy testamentowemu . którymi obciążył go spadkodawca. • Spadkobierca obciążony zapisem. czy jest to prawo podmiotowe kształtujące(a zatem staje się skuteczne przez samo złożenie oświadczenia woli uprawnionego). Obdarowany wobec uprawnionego do zachowku odpowiada całym swoim majątkiem. to odpowiada jedynie do wysokości nadwyżki nad własnym zachowkiem. • Gdy zmniejszeniu ulega zapis obciążony dalszym zapisem. • Gdy zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku można żądać zmniejszenia jedynie o nadwyżkę nad jego zachowkiem. że obdarowany powinien liczyć się z obowiązkiem zapłaty dopiero od momentu dowiedzenia się o roszczeniu uprawnionego. Uprawnienie do żądania zmniejszenia zapisów i poleceń jest skuteczne pomiędzy spadkobiercą i zapisobiercą lub uprawnionym do żądania wykonania polecenia – nie daje jednak uprawnionemu do zachowku żadnych roszczeń. ale jedynie w zakresie wzbogacenia(stosuje się przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu): • Obdarowany nie odpowiada jeśli rzecz zużył lub utracił. to również dalszy zapis ulega zmniejszeniu. to w pierwszej kolejności odpowiadają ci obdarowani najpóźniej. Roszczenie subsydiarne przeciwko obdarowanemu Uprawnionemu do zachowku może przysługiwać także roszczenie subsydiarne wobec obdarowanego przez spadkodawcę o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. można się domagać wykonania zapisu z uiszczeniem odpowiedniej wpłaty przez zapisobiercę. • Gdy zapis polega na świadczeniu niepodzielnym(nie można go zmniejszyć). • Doktryna nie jest zgodna co do charakteru roszczenia o zmniejszenie zapisów lub poleceń – nie jest określone w ustawie. który jest jednocześnie uprawniony do zachowku może żądać zmniejszenia zapisów do takiej wysokości. odpowiada niezależnie od tego czy spadek przyjął wprost czy z dobrodziejstwem inwentarza jedynie do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek za: • Zapisy i polecenia. • Zachowki innych uprawnionych. żeby pozostał mu jego własny zachowek. która do obciążającego zachowku pozostaje w takiej samej relacji jak zapis lub polecenie do całości spadku – a zatem jeśli zapis odpowiada 1/3 wartości spadku to spadkobierca może żądać zmniejszenia go o 1/3 wartości zachowku – czysta wartość spadku 100 000. 62 . • Uważa się.Przykład: Zapis lub polecenie zmniejsza się o kwotę. • Uprawniony nie może otrzymać należnej kwoty od spadkobiercy. przy spełnieniu dwóch przesłanek: • Uprawniony do zachowku nie otrzymał pełnej wartości zachowku. Ochrona spadkobiercy uprawnionego do zachowku Spadkobierca. a więc wtedy gdy nie jest już wzbogacony. zachowek 50 000 – w takim wypadku zapis można zmniejszyć o 5 000. chyba że liczył się z obowiązkiem zapłaty określonej sumy. Spadkobierca uprawniony nie ma zatem obowiązku wyzbyć się własnego zachowku żeby zaspokoić roszczenia innych. zapis 10 000. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku. czy też możliwość żądania od sądu zmniejszenia obowiązków poprzez wydanie konstytutywnego orzeczenia. który sam jest uprawniony do zachowku. Jeżeli jest kilku obdarowanych. że przyczyna do wydziedziczenia faktycznie nie istniała – np. Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem trzech lat: • Roszczenie przeciwko spadkobiercy testamentowemu – 3 lata od ogłoszenia testamentu. kiedy spadkobierca sam jest uprawniony do zachowku po pierwszym spadkodawcy – np. • Roszczenie przeciwko obdarowanemu – 3 lata od otwarcia spadku. Roszczenie spadkobiercy o zmniejszenie zapisów lub poleceń przedawnia się w terminie 3 lat od ogłoszenia testamentu. 1008. długotrwały). że skutki prawne są odmienne: 63 . zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. a także jest sprzeczne z wolą spadkodawcy(spadkodawca upominał uprawnionego lub wyrażał swoją dezaprobatę). doktryna uznaje. nadmierne spożywanie alkoholu.Obdarowanemu przysługuje upoważnienie przemienne(facultas alternativa) – może zwolnić się od obowiązku wypłaty określonej sumy pieniężnej poprzez wydanie przedmiotu darowizny. małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie). Art. choćby dziedziczył z testamentu. nieudzielanie pomocy czy opieki w razie ciężkiej choroby. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych. uchylanie się od pracy itp. Wydziedziczenie Wydziedziczenie w prawie polskim jest to pozbawienie osoby uprawnienia do zachowku – nie jest zatem wydziedziczeniem pominięcie w testamencie. Przebaczenie – przebaczenie w przypadku wydziedziczenia ocenia się tak samo jak w przypadku niegodności dziedziczenia. k. jeżeli uprawniony do zachowku: 1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Wydziedziczenie może wynikać tylko z testamentu i z przyczyn wymienionych w ustawie – przyczyna opisana w ustawie powinna wynikać z treści testamentu: 1) Uporczywe postępowanie uprawnionego w sposób sprzeczny z ZWS – przyczyna ta jest spełniona jeśli postępowanie ma charakter uporczywy(stały. 2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu. wydziedziczenie nie będzie skuteczne. że jeśli po sporządzeniu testamentu uprawniony trwale zmienił swój tryb życia będący przyczyną wydziedziczenia. z tym. Dziedziczenie i przedawnienie roszczenia o zachowek Roszczenie o zachowek przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej tylko wtedy. ale nie na przyjaciela ojca. roszczenie syna o zachowek po ojcu może przejść na wnuka. 3) Uporczywe niedopełnianie przez uprawnionego obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy – odmowa dostarczenia środków utrzymania. jeśli okaże się. 3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. na popełnianiu przestępstw. Skuteczność wydziedziczenia: • Wydziedziczenie jest skuteczne jeśli zostało zawarte w testamencie – jeśli jednak testament utraci ważność. • Roszczenie przeciwko spadkobiercy ustawowemu – 3 lata od otwarcia spadku. 2) Dopuszczenie się wobec spadkodawcy lub najbliższej mu osoby umyślnego przestępstwa przeciwko życiu.c. • Wydziedziczenie jest bezskuteczne nawet jeśli znajduje się w ważnym testamencie. to można uznać wydziedziczenie za bezskuteczne. zdrowiu i wolności lub rażącej obrazy czci. Postępowanie to może polegać np. rozwiązły tryb życia. choć nabywca spadku staje się w takim wypadku współdłużnikiem. W odniesieniu do zbycia udziału spadkowego funkcjonuje zasada surogacji – jeżeli spadkobierca w okresie od otwarcia spadku do zawarcia umowy rozporządzał przedmiotami spadkowymi lub je utracił w taki sposób. a mimo tego nie zmienił testamentu. przenosi na inną osobę całość lub ułamkową część spadku – spadkobierca może zatem zbyć całość lub część swojego udziału bez względu na to czy dziedziczy całość czy część spadku. • Chęć przekazania spadku konkretnej osobie – w Polsce niemożliwe jest odrzucenie spadku na rzecz innej osoby. Skutki umowy o zbycie spadku Nabywca spadku wchodzi w ogół praw spadkobiercy uzyskanych z dziedziczenia. Umowa o zbycie spadku może być spowodowana: • Chęć szybkiego spieniężenia spadku – spadkobierca nie musi czekać na postępowanie działowe i sprzedaż poszczególnych części. spadkobierca może jednak w drodze darowizny przekazać swój udział komuś innemu. który spadek przyjął. Jeżeli spadkodawca przebaczył uprawnionemu. choćby wydziedziczony przeżył spadkodawcę. to wydziedziczenie jest bezskuteczne – w tym wypadku istnieją jednak zdania odmienne – Gwiazdomirski twierdzi. że jedynie zmiana testamentu może odwołać wydziedziczenie. Do zbycia spadku stosuje się ogólne zasady dotyczące przeniesienia własności i przelania wierzytelności: • Umowa zbycia spadku ma jednocześnie skutek zobowiązujący i rozporządzający(najczęściej to umowa sprzedaży lub darowizny). ze przysługuje mu roszczenie o odszkodowanie to powinien przekazać nabywcy spadku wszystko co uzyskał w zamian za te przedmioty(także niezrealizowane roszczenia odszkodowawcze). • Powstaje problem w momencie kiedy po zawarciu umowy dział spadku się zwiększa – jeśli umowa nie rozstrzyga tej sytuacji powstaje praktyczny problem co do interpretacji. a więc jest to następstwo prawne pod tytułem ogólnym – nie ma jednak skutku zwalniającego spadkobiercy z odpowiedzialności za długi spadkowe. • Nabywca udziału w spadku może żądać działu spadku. a oddzielnie umowę rozporządzającą to umowa rozporządzająca jest ważna jedynie w wypadku ważności umowy zobowiązującej. Zstępni wydziedziczonego nie tracą z tego powodu uprawnienia do zachowku. • Nabywca wchodzi w prawa zbywcy w takim zakresie w jakim one zbywcy przysługiwały – nie przewiduje się ochrony nabywcy w dobrej wierze. • Nie jest konieczne wymienianie składników spadku w umowie – wystarczy określenie czy chodzi o całość czy część udziału. ale od razu sprzedaje całość. • Zbycie dotyczy tylko ogółu praw majątkowych – spadkobierca w ten sposób nie może uwolnić się od długów spadkowych. • Jeżeli strony oddzielnie zawarły umowę zobowiązującą. • Umowa może być zawarta przed stwierdzeniem nabycia spadku – w takim wypadku na postanowieniu i tak będzie nazwisko zbywcy. • Umowa o zbycie spadku(a także obie umowy jeśli zobowiązująca i rozporządzająca są oddzielne) wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Umowa o zbycie spadku Przez umowę o zbycie spadku spadkobierca. to nie może go już wydziedziczyć – chyba że istnieje nowa podstawa do wydziedziczenia. • Do rozporządzenia udziałem w spadku nie jest konieczna zgoda współspadkobierców – umowa ta nie zmienia sposobu podziału spadku.• • Jeżeli spadkodawca przebaczył uprawnionemu. 64 . a zatem nie narusza praw współspadkobierców. • Nabywca odpowiada za długi całym swoim majątkiem. Rękojmia za wady: • Spadkobierca nie odpowiada za wady fizyczne lub prawne poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku – umowa dotyczy udziału w spadku. Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku przechodzą z chwilą umowy na nabywcę. Przepisy o surogacji mają charakter dyspozytywny – strony mogą uregulować te kwestie odmiennie. • Umowa o dział spadku. W braku odmiennej umowy nabywca jest zobowiązany względem zbywcy do zaspokojenia długów spadkowych – stosunek ten jest skuteczny jedynie pomiędzy zbywcą a nabywcą spadku. zdolność do dziedziczenia. zamiana) to spadkobierca odpowiada wobec nabywcy za wyrównanie ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami należącymi do spadku. Prawo obowiązujące w chwili dokonania czynności jest stosowane w odniesieniu do: • Sporządzanie testamentów. niegodność itp. jeśli ustawa nie stanowi inaczej. 65 .• • • Jeśli zbycie spadku było odpłatne(sprzedaż. że przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza. • Skutki rozporządzeń testamentowych – powołanie spadkobierców itp. • Umowy zbycia spadku. Pojęcie spraw spadkowych należy rozumieć przy tym szeroko – zalicza się do nich: • Porządek dziedziczenia ustawowego. jeśli przy umowie zapewniał. • Określenie stanowiska prawnego spadkobiercy – nabycie spadku. Zasada surogacji obowiązuje jedynie w okresie przed zawarciem umowy. a nie konkretnych przedmiotów. W takim wypadku stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi za wady prawne przy sprzedaży lub darowiźnie w zależności od rodzaju umowy na podstawie której nastąpiło zbycie spadku. Odpowiedzialność za długi spadkowe W razie zbycia spadku nabywca odpowiada za długi spadkowe solidarnie ze zbywcą i w takim zakresie jak zbywca: • Odpowiedzialność nabywcy za zapisy i polecenia ogranicza się zawsze do wartości czynnego spadku(jedynie do wysokości aktywów spadku). że wierzyciele ściągną od zbywcy należność to nabywca będzie ponosił odpowiedzialność odszkodowawczą. • Nabywca aż do chwili działu spadku odpowiada solidarnie z pozostałymi spadkobiercami. Przepisy intertemporalne Do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. chyba że strony postanowiły inaczej. a w istocie przyjął go wprost. Strony nie mogą wyłączyć umownie odpowiedzialności spadkobiercy za długi – regulacja ta ma charakter ius cogens – zwolnienie spadkobiercy z odpowiedzialności za długi może być dokonane jedynie poprzez umowę pomiędzy nabywca a zbywcą spadku za zgodą wierzyciela. • Określenie kręgu osób uprawnionych do zachowku. • Spadkobierca odpowiada za wady prawne dotyczące udziału spadkowego – np. jeśli zatem nabywca dopuści do tego. 66 .• Oświadczenia woli dotyczące spadku – np. Jeżeli na gruncie innych regulacji spadki pozostały wakujące lub bezdziedziczne stosuje się do nich przepisy o dziedziczeniu Skarbu Państwa. Do działu spadku otwartego przed wejściem w życie kodeksu stosuje się przepisy kodeksu – chyba że wcześniej zawarto umowę o dział spadku lub zakończyło się postępowanie w I instancji. W razie wątpliwości jakie przepisy należy stosować stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku obowiązujące w dniu złożenia tych oświadczeń.