Praca zaliczeniowa z przedmiotu Andragogika ogólna Temat pracy: Andragogiki szczegółowe wg. L.Turosa Magdalena Hensoldt Prowadzący zajęcia: dr R. Kalamarz Rzeszów, czerwiec 2011 Zawartość 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Wprowadzenie .................................................................................................................... 3 Andragogika wolnego czasu ............................................................................................... 5 Andragogika uczestnictwa w kulturze ................................................................................ 7 Andragogika edukacji międzykulturowej ........................................................................... 8 Andragogika twórczości ..................................................................................................... 9 Andragogika turystyki ...................................................................................................... 11 Andragogika sportu i rekreacji ruchowej .......................................................................... 13 Andragogika działalności samorządowej.......................................................................... 14 Andragogika działalności spółdzielczej ............................................................................ 15 Andragogika współpracy międzynarodowej ................................................................. 16 Andragogika ekologiczna .............................................................................................. 17 Andragogika pokojowego współżycia narodów ........................................................... 18 Andragogika wieku emerytalnego................................................................................. 20 Andragogika schyłku życia ........................................................................................... 22 Zakończenie .................................................................................................................. 23 Bibliografia.................................................................................................................... 24 poszerzenie wykształcenia ogólnego i zawodowego. Bydgoszcz 1982. Turos L. samowychowania ludzi dorosłych. przekłada się je na grunt andragogiki. wychowania. opisuje. nieustanne rozwijanie i doskonalenie osobowości każdego człowieka. Wujka przedmiotem andragogiki jest edukacja dorosłych i młodzieży pracującej.. Obejmuje kształcenie i samokształcenie. Zaś wg. Warszawa 1999. rozumiana jako ogół procesów oświatowo-wychowawczych. Pedagogika pracy a andragogika. Warszawa 1992. Wprowadzenie Andragogika jest to nauka o celach. formy. historię andragogiki (pewne rzeczy są ponadczasowe.31-32. Andragogika ogólna. Zakres andragogiki jako nauki o problemach pedagogicznych człowieka dorosłego obejmuje wg Z. treściach. wychowania. systemy. samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych. metodach. Nauka ta bada i charakteryzuje. zasadach nauczania. cywilizacyjne i biologiczne . humanistyczną i o wychowaniu. dydaktykę dorosłych (teoria nauczania ludzi dorosłych).). Wiatrowskiego1: kompensację braków w wykształceniu dorosłych. 3 . ekonomiczne. wychowania. teorię wychowania ludzi dorosłych (charakteryzuje się aktywnością ludzi dorosłych). treści. Jest nauką społeczną. T. pewne się ulepsza). 1 2 Wiatrowski Z. metody procesu kształcenia. analizuje cele.22. 3 Wujek T (red. doskonalenie ich funkcjonowania w różnych sytuacjach życia. kulturowe. s. regenerowanie sił fizycznych i psychicznych ludzi dorosłych.20-42. formach. samokształcenia. s. wychowanie i samowychowanie oraz wielostronnie pojmowaną działalność oświatową3. Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych. Zeszyt 8". „Studia pedagogiczne. wprowadzenie człowieka dorosłego w krąg życia społecznego i kulturalnego. Zatem przedmiotem andragogiki jest proces kształcenia. kształcenia.. samokształcenia i samowychowania dorosłych i 2 jego uwarunkowania społeczne.1. Stąd wśród działów andragogiki można wyróżnić: andragogikę dorosłych (wprowadzenie do działów szczegółowych). s. edukacji międzykulturowej. samokształcenia. Andragogika…. 4 . pokojowego współżycia narodów. Poniżej znajduję się charakterystyka wymienionych elementów pedagogiki dorosłych.. Wyróżnia się przede wszystkim andragogikę4: wolnego czasu. a także współpracy międzynarodowej. porównawczą. zdrowia. rehabilitacji. współżycia sąsiedzkiego. uczestnictwa w polityce. twórczości. dz. cyt. szkolnictwa wyższego. działalności społeczno-politycznej. działalności samorządowej oraz działalności spółdzielczej. Tamże. pracy. 282-227. resocjalizacyjną oraz kultury seksualnej.282-227. s. uczestnictwa w kulturze. wojskową. szkolną. 4 5 Turos L. Ponad to podaje się następujące działy andragogiki 5: życia rodzinnego. sportu i rekreacji ruchowej.. wieku emerytalnego i schyłku życia.Z punktu widzenia niniejszego opracowania najważniejszy dział stanowi andragogika dorosłych. turystyki. Niemniej jednak w poniższym opracowaniu zostały omówione tylko niektóre zagadnienia. ekologiczną. jako wprowadzenie do działów szczegółowych. rolniczą. s. Nr 36/1959. Ważną funkcją czasu wolnego jest także rozwijanie zainteresowań. potrzebami fizjologicznymi. którym jednostka może się z własnej woli poświęcić w okresie wolnym od obowiązków zawodowych. stosunek do ludzi i osiągnięcia osobiste. „Nowa Kultura”. Lecz najczęściej może być ujmowany jako forma profilaktyki uzależnień czy dbałości o higienę psychofizyczną. w związku z dążeniem do bezinteresownego rozwoju swojej wiedzy i wykształcenia lub dobrowolnego udziału w życiu społecznym. Problem redukcji stresu poprzez właściwie zorganizowany wypoczynek. rodziną. powtarzających się codziennie czynności.25. Wolny czas mądrze wypełniony odpowiednimi zajęciami ma zasadnicze i pozytywne znaczenie dla rozwoju osobowości jednostki. życiem społecznym. 6 Lebioda L. rodzinnych i społecznych. Wiąże się to z przykrymi przeżyciami w szkole. 5 . Czas wolny. Wobec tego wolny czas w życiu człowieka to szereg różnorodnych. które znane już było ludziom pierwotnym. Nr 0708/2004. Dumazadiera. której dotyczy. Funkcja rozrywki polega na kompensowaniu monotonii dnia.. s. Czas wolny to czas. Celem rozrywki jest dostarczenie różnorodnych wrażeń. wzajemnie przenikających się funkcji. Psychohigieniczne ujęcie czasu wolnego zakłada rozładowywanie i usuwanie psychicznego zmęczenia. obowiązków rodzinnych i szkolnych. Jest więc procesem niezbędnym dla odnowy sił psychofizycznych ucznia. przez francuskiego socjologa J. Wypoczynek po pracy – podstawowy element wolnego czasu – był zjawiskiem znanym ludzkości od zarania dziejów. pracy czy rodzinie. który zostaje po wypełnieniu wszystkich obowiązków związanych z pracą. nudy. W polskiej literaturze uznaje się powszechnie definicję przedstawioną w 1968 r. napięć i stresów. jak też w celu rozwoju własnych. Jedną z podstawowych funkcji czasu wolnego jest regeneracja sił fizycznych i psychicznych ucznia. Miesięcznik nauczycieli i wychowawców katolickich”. radości i zadowolenia.2. Czas wolny to pojęcie. 7 Dumazedier J. Określił on czas wolny jako: „zespół zajęć. nieskrępowanych zdolności twórczych 7 ".. Rzeczywistość czasu wolnego a ideologia. Drugą funkcja czasu wolnego jest rozrywka. albo w celu wypoczynku i rozrywki. Andragogika wolnego czasu Czas wolny ujmowany jest różnie w zależności od grupy. Jego brak ma silny i ujemny wpływ na zdrowie. w dzisiejszych czasach nabiera szczególnego znaczenia6. „Wychowawca. Jednak dochodzenie do ukrytego w świecie porządku. pragmatyzmu. Filozofia współczesna. nie mając w zamiarze uzasadniać ich w tym miejscu.in. konieczność rozwoju zdolności. i które… funkcjonują w naszej świadomości potocznej…8” 8 Miś A. egzystencjalizmu. ukierunkowanie na szkolnictwo ludzi dorosłych. W ten sposób zmiany zachodzące w społeczeństwach postrzegane są przez socjologów. pozytywizmu. wzrost zasobów wolnego czasu. Warszawa 2006.. Główne nurty.in.10. 6 . Wymienione koncepcje filozoficzne autor traktuje umownie. „przez dzisiaj żyjącego człowieka mogą być uznane za artykulacje jego wizji świata i człowieka. fenomenologii.Efektem przemian dokonujących się w nowoczesnym społeczeństwie jest m. jest domeną filozofii. a szczególnie współczesnych nurtów filozoficznych m. s. Nie mniej jednak. pomaga jednostce ludzkiej w uzyskaniu wyższej jakości życia i poczucia jego znaczenia10. zainteresowań. warunkach i zakresach jest integralnym składnikiem stylu życia współczesnego człowieka. czy jest to uczestnictwo świadome i dobrowolne. Edukacja bowiem kształtuje pewien typ aspiracji. Celem edukacji jest również uwzględnienie społecznego i indywidualnego wymiaru kontaktu człowieka z kulturą. jeśli jest racjonalnie zorganizowane i ukierunkowane na autentyczne a nie pozorne wartości estetyczne.3. Warszawa 2004. 9 Kowalewska A. Wśród nich szczególnie ważne są potrzeby poznawcze. moralne i religijne. rozwijać się. bez spełnienia których osobowość nie może prawidłowo funkcjonować. s. Różnorodność procesów zmian. Od edukacji zależy styl uczestnictwa w kulturze. [w:] Szpociński A. edukacyjne. silniejsze odczuwanie poczucia sensu życia. a także bardziej obiektywne rozumienie samego siebie.. społecznej i kulturowej. snobistyczne. celów i norm moralnych. estetyczne. potrzeb i zamiłowań kulturalnych i skłonność do ich systematycznego zaspokajania. rekreacyjne. głębsze przeżywanie jego niezwykłości. Ponad to umożliwia człowiekowi uzyskanie lepszej orientacji w rzeczywistości przyrodniczej. pełniejsze w niej przystosowanie. nie może egzystować9. poziom. moralne i poznawcze. Uczestnictwo Polaków w kulturze. tworzyć. Uczestnictwo w kulturze umożliwia człowiekowi zaspokajanie różnorodnych potrzeb. politycznych i społecznych.181 i nast. uwarunkowane jest indywidualnymi możliwościami każdego człowieka oraz jego zainteresowaniami i potrzebami. Poznawanie dziel kultury nie jest tylko indywidualnym wyborem i satysfakcją człowieka. Potrzeby te traktowane są jako właściwości osobowości człowieka mające charakter wymagań. Andragogika uczestnictwa w kulturze Uczestnictwo w kulturze. 10 Tamże. bardziej precyzyjne rozumienie ideałów. piękna i różnorodności. dyktowane tylko potrzebą taniej rozrywki. Uczestnictwo takie. Jednym z czynników warunkujących treść. czy przypadkowe. lecz jest także moralnym obowiązkiem wobec społeczeństwa i wobec twórców dzieł literackich. Uczestnictwo w kulturze umożliwia wzbogacenie wiedzy o świecie. 7 . Systematyczne lub okazyjne obcowanie z wartościami kultury. ukierunkowane na cenione wartości. lepsze wykorzystanie szans życiowych. w jej różnych formach. (red. skuteczność uczestnictwa dorosłych w kulturze jest edukacja.). dokonywanie bardziej racjonalnych decyzji i wyborów światopoglądowych. Edukacja wielokulturowa zachęca ludzi do postrzegania odmiennych kultur jako źródła osobistej nauki12. 14 Nikitorowicz J. 13 Górniewicz J.. po pierwsze – procesu budowania świadomości własnego dziedzictwa kulturowego i zrozumienia. akceptacji innych i siebie. Białystok 2001. Poznawanie i dialogowe interakcje w obrębie różnych kultur mają niezaprzeczalny walor osobotwórczy.118. Tożsamość. Andragogika edukacji międzykulturowej Edukacja międzykulturowa jest pedagogiczną koncepcją kształtowania przez edukację rozumienia odmienności kulturowych. lecz poszerzanie własnej tożsamości jednostkowej i społ.. że żadna kultura nie jest. hist. w samej sobie. o którą chodzi. przez kontakt z innymi kulturami oraz propagowanie postaw tolerancji i dialogu. Edukacja międzykulturowa. po drugie – wykształcenia takich umiejętności. Promuje szacunek ona dla różnorodności w lokalnym. akceptacji i konstruktywnych stosunków pomiędzy ludźmi z wielu różnych kultur. to właśnie edukacja międzykulturowa. przy jednoczesnym poszanowaniu różnic. Wobec powyższego edukacja międzykulturowa powinna być integralnym składnikiem edukacji w ogóle. jej celem nie jest budowanie zunifikowanej kultury globalnej. Ponad to edukacja wielokulturowa to ustrukturowany proces zaprojektowany w celu promowania zrozumienia.Wychowanie na co dzień”. w dialogu kultur14.16-18. wyciszają agresję i destrukcję13. Nikitorowicz J.4. kształtują postawy tolerancji. płciowe i religijne. która zmieni dotychczasowy sposób myślenia człowieka o sobie i świecie na rzecz jedności ludzi ponad podziałami. Nr 1-2/2003.124.. które pomagają efektywnie funkcjonować w środowisku wielokulturowym. s. s. Często programy edukacji wielokulturowej uwzględniają różnice socjologiczne i ekonomiczne oraz różnice zawodowe. nadrzędna lub podrzędna do innych. rasowe i językowe różnice. Stąd mówi się. 8 . że edukacja wielokulturowa dotyczy.. Pogranicze… dz. i religijnej11. tolerancja i poszukiwanie własnej tożsamości w partnerskim spotkaniu z innymi ludźmi. związanych z analizą i komunikacją. edukacji językowej. Ocaleniem świata może być edukacja. której podstawą jest akceptacja odmienności. stanowi ważny element m. Pogranicze. Edukacja.in. s. etniczne. cyt. podkreśla również kulturowe. 11 12 Multimedialna nowa encyklopedia powszechna PWN 1998r. narodowym i międzynarodowym środowisku.. Idea tolerancji w edukacji międzykulturowej: (na przykładzie międzynarodowego Centrum Edukacyjnego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie) .. s. s. Psychologia twórczości. reżyserów. szkołę. Oczywisty jest. t.54-76.). Zatem jeżeli twórczość rozumiemy jako proces prowadzący do powstania nowego wytworu.199-234. Do niedawna pojęcie twórczości odnosiło się wyłącznie do prac artystów. Warszawa 1996. 15 16 Dunaj B. 17 Tokarz A.. Dlatego właśnie najłatwiej odnieść twórczość do rozumienia społecznego. Pojawia się tu więc. głównie pisarzy. iż twórczość przez małe „t”. Twórczość jest więc procesem prowadzącym do nowego wytworu. bądź do przyjęcia przez daną grupę ludzi. Należy jednak pamiętać. więc wpływ środowiska na rozwój i ekspresję zdolności twórczych. kompozytorów i innych . plastyków. że definicja twórczego dzieła jest jasna i klarowna. malejąca wraz ze wzrostem ilorazu inteligencji – powyżej ilorazu 120 nie sposób cokolwiek wnioskować o kreatywności. które mają znaczący wpływ na rozwój jednostki. szczególnie dzieł artystycznych ”. 15 Twórczością może być więc „tworzenie czegoś. s. 9 . malarzy. Będą to17: Intelekt – jako miarkowana korelacja między inteligencją a twórczością – korelacja między inteligencją a twórczością jest niewielka. bowiem że zgodnie z ujęciem psychologii humanistycznej. Kraków 2005. czyli do twórczości wybitnej16. Andragogika twórczości Określenie twórczości jako jednej konkretnej definicji zdaje się być trudnym zdaniem. który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym czasie. która staje się udziałem każdego z nas i twórczość wybitną wprowadzającą zasadnicze zmiany w życie społeczności. Dynamika procesu twórczego.5. Jest jednak niezbędnym elementem do generowania pomysłów szczególnie wyjątkowych. które obejmuje rodzinę. ma charakter indywidualny i odpowiada za większość jej indywidualnych osiągnięć. (red. jako cecha osoby. Słownik współczesnego języka polskiego.. II. Ludzie żyją i rozwijają się w środowisku społecznym. Gdańsk 2005. poetów.a także naukowców i wynalazców. miejsce pracy i rozmaite grupy nieformalne. to wydawałoby się. Jednocześnie stało się także bardzo niejasne i wieloznaczne Okazuje się. możliwość rozgraniczenia na twórczość „dnia powszedniego”. twórczość jest głęboko zakorzeniona w naturze człowieka i jako taka przysługuje wszystkim ludziom bez względu na rodzaj ich działalności. Tymczasem pojęcie to na dzień dzisiejszy stało się o wiele szersze. Wobec powyższego należy wyróżnić cechy osobowości twórczej. Nęcka E.243. który jest akceptowany i społecznie użyteczny. połączenia ambicji i motywacji samoistnych) oraz tolerancja wobec treści dwuznacznych lub słabo zdefiniowanych tolerancja na bodźce dwuznaczne. metafor. a więc: otwartość (wykorzystywanie wszelkie źródła informacji. łatwość asymilowania. a także oryginalność myślenia. a unikanie wykonywania reguł niestworzonych samodzielnie w sensie nie przyjęcia ich jako swoich oraz styl wykonawczy (preferowanie zajęć wymagających precyzyjnego wykonania reguł narzuconych przez innych). 10 . siła motywów. nonkonformizm). która określana jest przez pewien kanon cech osoby uważanej za twórczą. samodzielna analiza sytuacji. Osobowość. potencjalnie przydatnych. silna potrzeba nowości). Styl poznawczy (osobowość intelektualna człowieka). różne strategie przetwarzania informacji: globalnośćzwiększona konkretność refleksyjność skorelowana ze zmniejszoną impulsywnością. wytrwałość (przezwyciężanie licznych przeszkód. w tym style myślenia jako „samorządność umysłu” wydobywana przez sprawowanie kontroli i samokontroli nas procesami myślnymi: styl ustawodawczy ( tworzenie reguł. upodobanie do używania i obiektywność-subiektywność. niezależność (wypracowywanie z odebranych informacji rzeczywiście nowego oryginalnego pomysłu. czyli postrzeganie rzeczywistości niezależnie od wzorców narzuconych przez pole percepcyjne. Najważniejsze cechy to: niezależność od pola. . a często z innych usług i atrakcji turystycznych na równi z typowymi uczestnikami ruchu turystycznego. rozwojowa . Warszawa 2006.14 i nast. przez uczestników podroży służbowych z hoteli. rozrywkowa .. s. Natomiast K. 6. że „wbrew wielu funkcjonującym definicjom nie ma dostatecznych podstaw aby z turystyki wykluczyć wyjazdy powiązane z działalnością zarobkową19".wspomaganie i pobudzanie rozwoju psychicznego i fizycznego.6. obiektów gastronomicznych.miłe spędzanie czasu w odpowiednim towarzystwie. Stąd można wskazać na funkcje turystyki i rekreacji w czasie wolnym. Wynika to z faktu korzystania. Przecławski. 18 19 20 Gaworecki W. katartyczna . Człowiek a turystyka.pomoc w przystosowaniu się do nowych warunków otoczenia. 3. Zatem K. wzmożonego wysiłku fizycznego. środków komunikacji. Tamże. które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych. s. zawodowych lub innych nie dłużej niż rok (bez przerwy) poza swoim codziennym otoczeniem z wyłączeniem wyjazdów.34. Przedmiotem jej badań jest wpływ uczestnictwa turystycznego na rozwój osobowości i wychowania dorosłych. która stosowana jest także w Polsce. Zajmuje się również badaniem wpływu uprawiania turystyki na intelektualnym moralny i społeczny rozwój dorosłych.i że mamy do czynienia ze zjawiskiem bardzo złożonym20”. 11 . 2. 7. np. Zagadnienie turystyki mocno powiązane jest z omawianym wcześniej czasem wolnym. Turystyka. w których głównym celem jest działalność zarobkowa18”.twórcze spełnienie się w zajęciach. Przecławski K.poszerzanie wiedzy o świecie. Jest więc zjawiskiem odnoszącym się w pierwszej mierze do człowieka. Według tej definicji.wypoczynek. 4. ucieczka od problemów.. 8. 9. Kraków 1996. Zarys socjologii turystyki.wyrównanie wszelkiego rodzaju braków i niedociągnięć. stwierdza.. kreacyjna . regeneracyjna .. Zatem będą to funkcje: 1. integracyjna . Światowa Organizacja Turystyki (WTO) opracowała dla celów statystycznych definicję turystyki.poznanie nowych ludzi.odreagowanie.. Przecławski turystykę określa jako: „zachowanie człowieka. „turystyka obejmuje ogół czynności osób. kompensacyjna . 5. regeneracja sił. stymulatywna . Andragogika turystyki Andragogika turystyki jest stosunkowo młodą dyscypliną naukową. adaptacyjna . który lokalizuje jednostkę w społeczności (prestiż). 11.przeciwdziałanie i niwelowanie odchyleń.kreowanie odpowiednich wzorców zachowań. 13. 12 . emancypacyjna . społeczno . korektywna .ideologiczna. zakazów.obniża wydatki na leczenie ( profilaktyka).umiejętność i sposób spędzania czasu wolnego.10. nakazów. 12. ekonomiczna . lokalizacyjna .uwolnienie się od ograniczeń. 14. Rekreacja fizyczna. s. doskonalenia uzdolnień i sprawności fizycznej człowieka w każdym wieku. Dz. zapobieganiu chorobom. podejmowaną dla odpoczynku i odnowy sił psychofizycznych. wartości. radzenia sobie ze stresami. A. Ta sama ustawa sport traktuje jako formę aktywności człowieka. Natomiast opisana powyżej turystyka jest jedną z form rekreacji ruchowej23 Aktywność fizyczna. ponieważ te sfery aktywności wyrabiają i wzmacniają u dorosłego pokolenia zdolność do obserwacji i działalność twórczą. indywidualnie lub zbiorowo według reguł umownych. Słownik Pedagogiczny. Warszawa 1992. którego najważniejszym elementem na gruncie kultury fizycznej nie jest usprawnianie. Wysiłki fizyczne o odpowiedniej częstości podejmowania. o kulturze fizycznej22 pojęcie kultury fizycznej obejmuje wiedzę. Zaś rekreacja ruchowa jest formą aktywności fizycznej. jeden z najważniejszych elementów stylu życia zwiększający szansę na zdrowie. 21 22 Okoń W. 13 . Dotyczy to głównie umiejętności koncentrowania się na wybranych programach kształcenia systematyczności w gromadzeniu materiałów. jest w Polsce powszechnie zaniedbana nie tylko u dzieci i młodzieży.. U. W drodze aktywności krajoznawczoturystycznej następuje integracja nauczania i wychowania.65. Współczesna cywilizacja wprowadza.7. lecz uzyskanie nawyku ruchu21”. Wysiłek fizyczny został zepchnięty na margines przez gwałtownie wkraczającą cywilizację. obok czynników pozytywnych. 2007 r. 1971. s. zwyczaje. także wiele elementów wpływających ujemnie na życie człowieka.38. Natomiast w rozumieniu ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. Aktywność ruchowa jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka w każdym okresie życia. czasie trwania i intensywności są podstawowymi elementami zdrowego stylu życia. Dzieje się tak. Nr 226 poz. a także dla zachowania oraz przywracania jego zdrowia. mającą na celu udoskonalenie jego sił psychofizycznych. wychowanie. Coraz bardziej daje o sobie znać minimalizacja aktywności ruchowej społeczeństwa stanowiącej naturalną funkcję organizmu ludzkiego. działania podejmowane dla zapewnienia rozwoju psychofizycznego. Krawański definiuje aktywność fizyczną jako: „proces edukacyjny. Andragogika sportu i rekreacji ruchowej Do czynników wspomagających aktywność poznawczą i działalność uczestników edukacji dorosłych oraz zwiększających jakość pracy dydaktyczno-wychowawczej należy krajoznawstwo i turystyka. ale i u dorosłych. 1675 23 Wolańska T.. Prawo administracyjne. Warszawa 2008. Jako. psychologii społecznej.21-22.. Tutaj wszyscy mieszkańcy tworzą wspólnotę na mocy istniejących praw. Przy tym przygotowanie dorosłych do działalności samorządowej wymaga wiedzy naukowej z zakresu m. bądź regionalnej. Ważne jest.in. iż zrzeszenie ludzi obejmuje w tym przypadku wszystkich tych. która z kolei nazywa jest w literaturze ustaloną i zorganizowaną działalnością.: prawa. Aby można było mówić o pełni administracji należy uwzględnić tutaj takie aspekty jak: charakter postępowania w całokształcie działalności oraz zakres i zbiór praw o charakterze publicznym. gdyż w takim ujęciu będzie organizacją ludzi wyodrębnioną dla realizacji zadań wymagających wspólnego działania25. Andragogika działalności samorządowej Działalność samorządowa to szczebel administracji publicznej. ale też z drugiej strony gmina nie może nikogo z tejże wspólnoty wykluczyć. s. s. Ta z kolei prowadzi do osiągnięcia określonych celów. Ura E. że działalność samorządowa związana jest z wieloma dziedzinami.. gdyż wynikają one – szczególnie mam na myśli tutaj te o charakterze administracyjnym – z jej oczekiwań. Przynależność mieszkańców danej gminy do wspólnoty samorządowej ma charakter przymusowy – obligatoryjny. O kolejności i ważności wykonywanych zadań decyduje tutaj społeczność.8. którzy zamieszkują terytorialnie określone granice.. 14 . Administracja publiczna jawi się więc jako zjawisko złożone i wszechobecne. Ura E.187. gospodarką. Jej istotą jest nade wszystko realizacja celów: publicznego i społecznego interesu – przy zachowaniu przepisów obowiązującego prawa24. np. kulturą i życiem społecznym. Warszawa 1974. realizowaną dzięki pomocy szczegółowo określonego aparatu. 50. W dalszej kolejności ważne jest. 24 25 Dawidowicz W. s. Konsekwencją tego jest niemożność zrzeczenia się przez mieszkańców członkowstwa w samorządzie. socjologii. historii organizacji i ruchów samorządowych oraz inne. a więc przyczynia się do lepszego wykorzystywania państwowych i społecznych środków w rozwiązywaniu problemów społecznych. To z kolei podlega ścisłej kontroli i regulacji prawnej poprzez odpowiednie ustawy i przepisy. Co stanowi o jej unikalnym charakterze. by przybliżyć zagadnienie samorządu terytorialnego będącego formą organizacji społeczności lokalnej. Wstęp do nauk prawno-administracyjnych. Zaś ów samorząd wykonuje zadania powierzone mu przez państwo w sposób samodzielny26. 26 Tamże. Dlatego właśnie można ją rozpatrywać jako działanie lub pewną wyodrębnioną organizację. Spółdzielnia powstaje z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Zrzeszając się.9.U. odmiennego nieco od prawa spółek handlowych. jakie stanowi spółdzielnia. po spełnieniu warunków formalnych. 27 28 Dz.188. Inną istotną różnicą charakteryzującą spółdzielnię jest fakt. zrezygnować z członkostwa29. Jest to współdziałanie o charakterze szczególnym – obejmuje ono z zasady osoby o niskich i średnich dochodach.dla swej skuteczności . osoby przystępujące do spółdzielni deklarują solidarne i demokratyczne w sposobach funkcjonowania działanie na rzecz interesów wspólnych. które utożsamiają z własnymi indywidualnymi celami. Jednakże do istnienia spółdzielni produkcji rolnej wystarczy. które występując pojedynczo nie byłyby w stanie zaspokoić swoich potrzeb. 29 Goftalski Z. gdy tymczasem np. a w spółkach z o.2003.. ustanowiony na zasadach prawa spółdzielczego. w przypadku spółdzielni zrzeszającej osoby prawne. podwyższenie kapitału zakładowego spółki akcyjnej wymaga skomplikowanej procedury publicznej emisji akcji. Wreszcie. cechą charakterystyczna zrzeszenia. Spółdzielnia .pojęcie sponiewierane. jest dobrowolność – każdy uczestnik w dowolnym czasie może. Nr 7/2010. nie może jednak spaść poniżej ustawowych 10 osób fizycznych albo poniżej trzech osób prawnych.o. „Domy Spółdzielcze”. realizowaną na poziomie jej zarządu lub rady nadzorczej. Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą. Andragogika działalności spółdzielczej Spółdzielnia jest podmiotem gospodarczym posiadającym osobowość prawną. że zrzeszonych jest 5 osób. zwanych członkami spółdzielni27”. Elementem podstawowym idei spółdzielczej jest więc współdziałanie – forma przeciwstawiająca się dominującemu w ustroju kapitalistycznym prymatowi interesu indywidualnemu. spółdzielnia jest to „dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób (nie mniejszej niż dziesięciu osób fizycznych lub nie mniej niż trzech osób prawnych). że zmiana liczby członków i zmiana funduszu udziałowego jest wewnętrzną sprawą spółdzielni. dodatkowo nawet sprzedaż udziałów innej osobie musi .zostać każdorazowo zgłoszona do Krajowego Rejestru Sądowego28. 15 . prowadzący przedsiębiorstwo. Liczba członków może być zmienna.1848 Tamże. w której bezpieczeństwo wewnętrzne każdego państwa będzie gwarantowało poczucie jednostek żyjących we wspólnocie – czego doskonałym przykładem są działania podejmowane przez Unię Europejską w różnych dziedzinach działalności człowieka. Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa.10. – World Commission on Environment and Development.10. której cele. której zasadniczym celem jest kierowanie działaniami państw członkowskich w ten sposób. Warszawa 2003.in. Bezpieczeństwo jednostek warunkuje zaspokojenie podstawowych potrzeb.Andragogika współpracy międzynarodowej Współpraca międzynarodowa związana jest w dużej mierze z poczuciem bezpieczeństwa jednostek.. 30 31 Pokruszyński W.8. na różnych szczeblach.. m. s. dokonał (…) pewnego wyboru. 33 Turos L. cyt. Najogólniej można więc bezpieczeństwo odnieść do jednostek. w sytuacji kryzysu30. nie jest stanem danym raz na zawsze. Zatem w dzisiejszych czasach pojęcie współpracy międzynarodowej opiera się głównie na stworzeniu takiej sytuacji. metody i zasady organizacji procesu opierają się o przygotowanie dorosłych do zrozumienia potrzeby i umiejętności realizowania różnych form. s. Andragogika… dz. „Bezpieczeństwo (…) jest podstawową i immamentną potrzebą człowieka i społeczeństwa. Człowiek wchodząc. Dlatego bezpieczeństwo niewątpliwie jest charakteryzowane jako pewien stan społeczny.. treści.. poprzez ekonomiczną i środowiskową efektywność przedsięwzięć. wchodząc w epokę cywilizacji. Natomiast bezpieczeństwo wspólnot gwarantuje nade wszystko istnieje i rozwój wspomnianych jednostek. godność. Przy czym bezpieczeństwo. Jozefów 2010. Definicje słownikowe najczęściej określają bezpieczeństwo jako stan państwa lub grupy państw. s. Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa. w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie32”. którego nie można osiągnąć w stu procentach. czy rozwój. takich jak: istnienie. wolność. poświęcając cześć swoich możliwości kształtowania szczęścia na rzecz zyskania bezpieczeństwa31”. to jest taki rozwój.. [w:] Annex to General Assembly document A/42/427. współpracy międzynarodowej33. aby zapewnić pewną sprawiedliwość społeczną. podobnie jak pokój. „na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony. od ponad trzydziestu lat. 16 . Dla przykładu Wspólnota Europejska prowadzi politykę ochrony środowiska. tj.398. 32 Raport WCED z 1987r. zdolny do przeciwstawienia się zagrożeniom wywołanym przez człowieka lub naturę. Wobec powyższego andragogikę współpracy międzynarodowej należy traktować jako naukę. Górka-Winter B. Zgodnie bowiem z raportem WCED z 1987 r. a także organizacji wspólnot i państw. Dębski S. Ekologia. kopaliny. zatem środowiskiem nazywa się otoczenie jakiegoś organizmu. rozpatruje środowisko nade wszystko w odniesieniu do obiektu swoich badań. 5-32. gleby. Szkolny słownik geograficzny. rzeźbę terenu. Ochrona środowiska. otaczających żywe organizmy. wody. wody śródlądowe i oceany. s. 17 . stosunki wodne.. ściśle ze sobą powiązanych. powietrze.35. Na środowisko przyrodnicze składają się przede wszystkim: skorupa ziemską. np. Poprzez środowisko rozumiany jest ogół elementów przyrodniczych.Andragogika ekologiczna Andragogika ekologiczna związana jest z ochroną środowiska. klimat. Najprościej więc scharakteryzować środowisko jako wszystko co stanowi przyrodę.. s. prócz poszczególnych przedmiotów w zakres środowiska wchodzą także oddziaływania między nimi i zmiany przez nie wywoływane. atmosfera. czy całej populacji. wytwarzane przedmioty i substancje prowadzą do powstawania środowiska cywilizacyjnego. Inna definicja środowiska podaje. Wedle tak pojmowanego środowiska wyróżnia się następujące jego składniki: budowę geologiczną. również tych przekształconych na skutek działalności człowieka. 2002.11. a więc dziedzina biologii badająca wzajemne stosunki między organizmami a otaczającym je środowiskiem35. nr 5. s. zasady odwoływania się do wyników badań naukowych. Andragogika… dz. która zachodzi. czy zasad wiązania teorii z praktyką oraz zasad badania refleksji ekologicznej37. Będą to zatem oddziałujące nawzajem na siebie czynniki biotyczne i abiotyczne. 37 Turos L. 36 Por. iż jest to całokształt nieożywionych i ożywionych składników przyrody. Warszawa 1995. gdy w przyrodzie równoważy się odpływ i dopływ energii oraz materii. glebę oraz organizmy żywe34.. zwierzęta i rośliny. 346. „Aura”. osobnika. ekonomiczne i prawne... Podaje się tu w szczególności: powierzchnię ziemi. Warszawa 1986. krajobraz oraz klimat. Środowisko nie zna granic. cyt. Poskrobko B. wprowadzane przez niego zmiany do tak pojmowanego otoczenia. wszelkie żywe organizmy i docierająca na Ziemię energia Słońca. Stąd mówi się o ciągłej integracji środowiska z człowiekiem. Przedmiotem badań andragogiki ekologicznej są prawidłowości procesu kształcenia proekologicznego dorosłych i formułowanie na tej podstawie zasad kształcenia i wychowania.. które często poważnie zakłóca prawidłowe działanie środowiska przyrodniczego36. 34 35 Flis J.410. s. ponieważ środowisko naturalne stanowi jedną z najważniejszych wartości humanistycznych. Należy tu podkreślić. iż wszelka działalność człowieka. Problemy społeczne. Jedną z podstawowych właściwości środowiska przyrodniczego jest równowaga naturalna. Górka K. Radecki W. np. że rygoryzm moralny. prowadzą do prawa mogącego zagwarantować pokojowe współżycie narodów. w przypadku konieczności wojny należy ją prowadzić w taki sposób. Zarys filozoficzny. jedynie odpowiednie prawodawstwo może zagwarantować stan pokojowy. s. należącą do pacyfizmu moralistycznego i pacyfizmu legalistycznego.12.Andragogika pokojowego współżycia narodów Pojęcie pokojowego współżycia narodów wywodzi się m. O wiecznym pokoju. 18 . Tamże. 38 39 Kant I. Kanta. Ogólne zasady pokojowego współżycia narodów są następujące39: ponieważ wojny wynikają nieuchronnie z przyrodzonej cechy natury społeczności ludzkiej. Wrocław 1995. najpierw określa niezbędne warunki utrzymywania pokoju. czyli przymierzu ludów” jako „państw wolnych”. z idei wiecznego pokoju I. wyeliminowanie przechodzenia jakiegokolwiek państwa „pod moc lub panowanie innego państwa”. wykluczająca jakąkolwiek ingerencję w jego wewnętrzne sprawy ze strony innego państwa. wysnuwany ze zdolności „regulatywnych rozumu”. Czysty rozum narzuca człowiekowi kategoryczny imperatyw pokoju i odrzucenie sprzecznej z nim wojny. połączony z bezinteresowną dobrą wolą. Do warunków utrzymywania pokoju zaliczał38: uzależnianie ważności traktatów pokojowych od wyeliminowania z nich zalążków nowej wojny. zapewniająca wszystkim obywatelom udział w decydowaniu o wojnie lub pokoju.29-85. Jego ideał wieczystego pokoju. opierał się na przekonaniu. Projekt wieczystego pokoju. aby były możliwe pertraktacje pokojowe. po upływie określonego czasu od zawarcia pokoju powinna być przeprowadzona całkowita demilitaryzacja.in. wszelkie prawa dotyczące stosunków międzynarodowych powinny się opierać na „federacji. sformułowany przez Kanta.. państwo nie powinno zaciągać długów narodowych na cele polityki zagranicznej. a następnie ogólne zasady pokojowego współżycia narodów. powinna być zachowywana pełna suwerenność państwa. takim odpowiednim prawodawstwem jest republikańska konstytucja obowiązująca w każdym państwie. Tom X. w państwach prowadzących suwerenną politykę istnieją i funkcjonują wyspecjalizowane instytucje i organy państwowe odpowiedzialne za prowadzenie w sposób wyodrębniony polityki zagranicznej i polityki wewnętrznej. Jako. które to z kolei umożliwia swobodę realizacji interesów narodowych wśród podstawowych wartości stanowiących treść bezpieczeństwa wyróżnia się: przetrwanie. Łódź 2009s. Natomiast pośród argumentów przemawiających za stosowaniem jako wyodrębnionej kategorii pojęciowej terminu bezpieczeństwo wewnętrzne państwa należy umieścić następujący zbiór przesłanek40: to państwa narodowe jako główne podmioty stosunków międzynarodowych posiadają atrybut suwerenności zewnętrznej oraz wewnętrznej i w oparciu o niego realizują swoje interesy z zakresu bezpieczeństwa w ramach prowadzonej polityki zagranicznej i wewnętrznej. niezależność polityczną oraz jakość życia. Pojęcie i istota bezpieczeństwa wewnętrznego. których podstawowym celem jest skuteczna ochrona i przeciwdziałanie zagrożeniom dla stabilności wewnętrznej państwa.). zwanego bardziej ogólnie publicznym oraz ochrony dóbr indywidualnych. A.35-36. Zeszyt 3.Pokojowe współżycie narodów opiera się o poczucie bezpieczeństwa narodowego państwa. [w:] Ł. państwa uczestniczące w różnorodnych formach współpracy międzynarodowej z zakresu spraw wewnętrznych zachowują cały czas atrybut suwerenności w odniesieniu do działań dotyczących ich terytoriów i obywateli. Przedsiębiorczość i zarządzanie. Marjański (red.. Pojęcia bezpieczeństwa narodowego w polskiej literaturze politologicznej odnoszą je przede wszystkim do ochrony państwa i jego instytucji. jak również do ochrony porządku prawnego. integralność terytorialną. 40 Fehler W. że w interesie narodowym leży zachowanie i umacnianie jego bezpieczeństwa. w narodowych systemach bezpieczeństwa działają wyraźnie wyodrębnione subsystemy. Sułkowski. 19 . Andragogika wieku emerytalnego Od niedawna w zakres problematyki pedagogicznej weszły w zakres m. że częściej przyjmują one pracę zawodową z przyczyn czysto ekonomicznych. dla których problem polega nie tyle na zaakceptowaniu bezczynności spowodowanej emeryturą. gdy szanse na znalezienie innej są bardzo nikłe. który uznaje się za początek starości. zgodnie z poglądem. które pociąga za sobą wypłatę świadczenia emerytalnego.in. Obecnie obowiązujące normy to 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn41. zaspokojenia potrzeb).43: długofalowe tendencje w zakresie kształtowania się stanu zdrowia ludności. dla poprawy sytuacji rodzinnej. 20 . 43 Szubert W. życia rodzinnego i pozycji w rodzinie. ponieważ trudno jest go ustalić dla wszystkich osób na jednakowym poziomie ze względu na różne procesy biologiczne.104–106. aktywności zawodowej w czasie emerytury. nie zaś dla zaspokojenia potrzeb samorealizacji. Na ustawowe ustalenie wieku emerytalnego ma wpływ wiele różnych czynników. Niektóre osoby. s. Przejście na emeryturę nie jest decyzją łatwą.in. W systemach emerytalnych za zdarzenie. Warszawa 1987. chcą nadal pracować na część etaty. ile na utracie pracy w momencie. Praca zawodowa po przejściu na emeryturę. W niektórych przypadkach proces starzenia może wyprzedzać ustaloną granicę wieku. rozważania dotyczące problemów człowieka starego (problem czasu wolnego. starając się.13. Są jednak tacy. zagadnienie wycofywania się z życia oraz zachowania aktywności. zm. psychologiczne czy społeczne. Sam wiek emerytalny to określony ustawowo wiek. U. z późn. aby przejście to było łagodne. osamotnienia. jest umowne.1585. Przejście na emeryturę stanowi wydarzenie. Łódź 1998. Dla wielu osób starość jest równoznaczna z przejściem na emeryturę. samotności. Przyjęcie wieku granicznego. czyli nagłym przerwaniem aktywności. Urbaniak B. 41 42 Dz. 205. Wynika to stąd. jakim każdy z nas podlega. że czasie następującym po tym wydarzeniu człowiek powinien korzystać z niezakłóconego odpoczynku. 2009 . społeczno-ekonomiczne przesłanki powrotu emerytów do aktywnego życia zawodowego. Ubezpieczenie społeczne. które zajmuje wysoką pozycję w skali najbardziej stresogennych wydarzeniach życiowych.20.. która przez całe życie nadawała sens i kierunek wszelkim działaniom. s. w którym możliwe (lecz nie konieczne) jest przejście na emeryturę. uznaje się obecnie przekroczenie przyjętej granicy wieku. Ogólnie przejście na emeryturę jest znoszone znacznie lepiej przez kobiety niż przez mężczyzn. Zarys systemu. bowiem ludzie nie starzeją się jednakowo 42.. m. w innych zaś następować z opóźnieniem. stanem zdrowia. Często po przejściu na emeryturę jednostka może odczuwać przyjemność i mieć nadzieję. Jakość życia na emeryturze wyznaczona jest wieloma powiązanymi ze sobą czynnikami materialnymi. Wiele osób zaczyna wówczas analizować swoją sytuację i rozważa alternatywne. wydłużenie się długości życia ludzkiego). akceptacją otoczenia. sytuacja na rynku pracy – może skłaniać do stwarzania zachęt do zatrzymywania ludzi starszych w pracy lub też do ułatwienia im odejścia z grupy osób aktywnych zawodowo. np. niż się to wydawało. rodzaj wykonywanej pracy – obniżenie granicy wieku emerytalnego może dotyczyć osób wykonujących prace uciążliwe. poczuciem użyteczności.stanowią one z reguły naturalną konsekwencję wcześniejszego życia. w skutek choroby. zmiany demograficzne (np. która może z kolei ulec zmianie z powodu utraty samodzielności. że wykonywanie na emeryturze zajęcia są mniej interesujące. płeć – często dla kobiet ustala się niższą granicę wieku emerytalnego. bardziej realistyczne scenariusze swojego życia. 21 . warunkami bytu. co może prowadzić do rozczarowania. niebezpieczne i szkodliwe dla zdrowia (np. co wiąże się z dalszą stabilizacją życia. górnicy) lub charakteryzujące się odpowiedzialnym i obciążającym nerwowo charakterem. wiek początkowej starości.niedołężna starość. Zaś do najważniejszych problemów ludzi starszych można zaliczyć samotność. emocjonalny i społeczny44. 22 . inaczej na wsi i w mieście. Do najczęściej spotykanych zalicza się 4 okresy starości45: 60-69 lat . Wybrane problemy osób starszych.. Starzenie zależy od sposobu i warunków życia. wzrost stopy życiowej ludności.Andragogika schyłku życia Schyłek życia jest tym etapem w życiu człowieka.s. Za podstawowe cechy starości uważa się: znaczny spadek zdolności adaptacyjnych człowieka w wymiarze biologicznym.25 i nast. postępujące ograniczenie samodzielności życiowej oraz stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia. Postępujące zmiany społecznoekonomiczne. rozwój i osiągnięcia medycyny. Jest zatem stanem będącym efektem starzenia się.informatyczny. psychospołecznym.. 85 lat i więcej . Kraków 2006. lecz także poznawczy. gdyż jest etapem rozwoju osobniczego następującym po okresie dojrzałości. Najpierw jest etap starzenia się społecznego. A. przyczyniają się do wydłużenia życia ludzkiego.wiek zaawansowanej starości. Konsekwencją tego jest szybszy wzrost liczby osób w podeszłym wieku. dopiero później następuje starzenie fizyczne. Tamże. Starość ma przede wszystkim wymiar biologiczny.14. niż liczby osób nowo narodzonych.8. 75-84 lata . stan w życiu człowieka ma charakter statyczny. coraz szybszy postęp techniczno. który nazywany jest starością. Granice starości są bardzo płynne a sam proces starzenia się przebiega etapami. 46 Nowicka A.wiek przejściowy między początkową starością a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej. ostatnim okres życia u ludzi. Starość nie powinna być utożsamiana z chorobą.34-54. traktowane jako proces rozwojowy jest zjawiskiem dynamicznym. życie w ubóstwie. inwalidztwo. Człowiek wobec starości . s. s. Warszawa 1995. starzenie się natomiast. Odmiennie będzie przebiegało u mężczyzn i kobiet. 44 45 Zych A. czego przykładem może być stopniowe eliminowanie ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekraczania granicy wieku emerytalnego46. chorobę. Wszystkie te problemy wskazują na istniejącą marginalizację osób starszych jako zbiorowości. 70-74 lata . Starość jako etap. poczucie nieprzydatności. ku czemu i jak dążyć. Człowiek aby trwać musi się stale rozwijać i ustawicznie przekraczać siebie.Zakończenie Jak udało nam się wykazać na poprzednich stronach andragogika to teoria edukacji dorosłych obejmująca wiedzę w zakresie szeroko pojmowanej oświaty dorosłych. uczenia się i włączenia człowieka dorosłego w życie społ. samodzielnego kształcenia i rozwoju. Zatem rzeczą najważniejszą w wychowaniu współczesnym jest kształtować ludzi tak. wychowania. odnoszące się do kształcenia. państwowych i osobistych oraz badanie i kształtowanie celów wychowania w taki sposób. dostosowanie wiedzy do możliwości umysłowych i czasowych dorosłych. A także umożliwia zrozumienie procesu przekształcania potencjału jednostki w realną zdolność do sprawnego funkcjonowania we wszystkich rolach społecznych. jaki poziom rozwoju i sprawności może osiągnąć. z jakich źródeł czerpać radość życia. samokształcenia. jeśli stworzy mu się optymalne warunki edukacji a on sam podejmie autokreację. Pedagogika dorosłych odpowiada na pytanie.. 23 . wciąż tworzyć i przetwarzać ludzki świat. kierowania rozwojem. aby umieli oni żyć w warunkach nowożytnej cywilizacji. związek treści z życiem i pracą dorosłych. które można opisać przede wszystkim jako: możliwość rozwijania oświaty i wychowania dorosłych i zapewnienie im warunków umożliwiających skuteczniejsze realizowanie programów kształcenia i przygotowania dorosłych do rozwiązywania problemów zawodowych. spójność wiedzy naukowej. aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju. użyteczność wiedzy. przydatność treści dla dalszego. jakim może być człowiek dorosły.15. którego im dostarcza. Dlatego tak niezwykle ważne stają się jej wartości praktyczne. dodatkowo przyczynia się do wzrostu narodowego dochodu itp. społecznych. kształtowania osobowości. samowychowania. stymulacja rozwoju osobowości. aby były one zgodne z potrzebami dorosłych oraz znaczenie następujących kryteriów: naukowa prawdziwość i aktualność idei i twierdzeń naukowych. aby wiedzieli. Natomiast procesy edukacyjne ludzi dorosłych oraz osób starych. intelektualna atrakcyjność treści. ekonomiczne i prawne. Główne nurty. zm.... Dz. Wstęp do nauk prawno-administracyjnych. Multimedialna nowa encyklopedia powszechna PWN 1998r. Dunaj B. Górka-Winter B.). Dz.. 20. „Wychowawca. Gdańsk 2005. Kant I. (red. 10. Dz. „Domy Spółdzielcze”. Warszawa 2003. Słownik Pedagogiczny. Problemy społeczne. Poskrobko B. Zarys socjologii turystyki. Turystyka. Gaworecki W. Spółdzielnia . Warszawa 1986. Białystok 2001. U. Nęcka E.16.2003. 23. Człowiek a turystyka. 12.pojęcie sponiewierane. Miesięcznik nauczycieli i wychowawców katolickich”. Kraków 1996. Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa. Dumazedier J. Różnorodność procesów zmian. Kraków 2006..1848 7.U.. Lebioda L. Nr 36/1959.. Warszawa 1992. Dawidowicz W. 11. Nr 226 poz.. 9. 8.. Goftalski Z. 24 . Ochrona środowiska. Miś A. (red. 5. Warszawa 2004. 2. Górniewicz J. 19. 1675. Bibliografia 1. Filozofia współczesna. Wybrane problemy osób starszych. Idea tolerancji w edukacji międzykulturowej: (na przykładzie międzynarodowego Centrum Edukacyjnego Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie) . Pogranicze.Wychowanie na co dzień”. 15. Warszawa 2006. Nikitorowicz J. Kowalewska A. [w:] Szpociński A. Warszawa 1995.. Nowicka A.. Słownik współczesnego języka polskiego. Okoń W.. Wrocław 1995. 6.. Jozefów 2010. „Nowa Kultura”. Nr 1-2/2003.. Nr 7/2010..188. Kryteria bezpieczeństwa międzynarodowego państwa. t. Rzeczywistość czasu wolnego a ideologia. Nr 07-08/2004. 4. 21. 22. Dębski S. Tożsamość. 14.. 18. Górka K. z późn. Uczestnictwo Polaków w kulturze. 13. Zarys filozoficzny.. II... Warszawa 2006. Pokruszyński W. Warszawa 1996. 2009. 17. 3. 2007 r. U.1585. Czas wolny. Flis J. Szkolny słownik geograficzny... 16.). Radecki W. Przecławski K. Psychologia twórczości. Warszawa 1974... Edukacja międzykulturowa. O wiecznym pokoju. 205. Bydgoszcz 1982. „Aura”. Łódź 2009... (red. Wujek T (red. [w:] Annex to General Assembly document A/42/427. Wprowadzenie do pedagogiki dorosłych. 25 .24. Przedsiębiorczość i zarządzanie. Zeszyt 8". Warszawa 1995. Warszawa 2008. Andragogika ogólna. Sułkowski Ł. Warszawa 1992. Ura E. 28. 30. Ubezpieczenie społeczne. Ura E. Zarys systemu. Łódź 1998. Tom X. 1971. Turos L. Marjański A. 34. 31. Środowisko nie zna granic. Zeszyt 3. Warszawa 1999.). Prawo administracyjne. Szubert W. 32. Tokarz A. Człowiek wobec starości . Kraków 2005. Wiatrowski Z.. – World Commission on Environment and Development. 33. 25. Pedagogika pracy a andragogika.. Dynamika procesu twórczego. Praca zawodowa po przejściu na emeryturę. Raport WCED z 1987r.. „Studia pedagogiczne. 29. 26.). społeczno-ekonomiczne przesłanki powrotu emerytów do aktywnego życia zawodowego.. Nr 5/2002.. 35. Rekreacja fizyczna... A. Urbaniak B. 27. Wolańska T. Zych A.. Warszawa 1987.
Report "Praca zaliczeniowa z przedmiotu Andragogika ogólna"