A N T Y K1. RAMY CZASOWE Początek: VIII w.p.n.e. - Homer Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego 2. TYPOWE RZYMSKIEJ CECHY SZTUKI GRECKIEJ, HELLEŃSKIEJ I 1. Domy, w których GRECY były budowane z umiarem, wszyscy prowadzili podobny tryb życia nacechowany umiarem. 2. Bogom natomiast wznosili jak najwspanialsze świątynie. 3. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków. 4. Do połowy IV wpne. powstała sztuka nie służąca Bogom, na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich. 5. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym. 6. Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w.p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V wpne. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: DYSKOBOL - Myrona 7. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w DYFOSIE zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowanegodnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść. 8. Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne. 9. Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy 10. W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej RZYMIANIE dokonali więcej. 11. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na srosowanie półokrągłych sklepiej zamiast płaskich stropów. 12. W rzeźbiarstwie także osiągneli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności. 13. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często bedących dziełami sztuki. 2.1 FILOZOFIE ANTYCZNE 2.1.1 SOKRATES 469-399 r.p.n.e. był nauczycielem Platona głosił on absolutyzm i intelektualizm etyczny dobro, cnotę i szczęście utożsamiał z prawdą jego dewiza to: „Poznaj samego siebie” podkreślał świadomość własnej niewiedzy: „Wiem, że nic nie wiem” środki poznania to: żywy dialog, zbijanie fałszywych argumentów rozmówcy, pomoc w dochodzeniu dostępnej prawdy ideałem była doskonałość etyczna, racjonalizm i intelektualizm etyczny (utożsamianie szczęścia, dobra, cnoty z wiedzą o tym co dobre i złe) nie uważał siebie za mędrca ani za nauczyciela mądrości. Próbując odpowiedzieć na pytanie „czym jest wiedza” rozmawiał z mieszkańcami Aten często ujawniając ich niewiedzę 2.1.2 PLATON 427-347 r.p.n.e. (Arystokles) był uczniem i przyjacielem Sokratesa stworzył pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu) dualizm świata: 1. świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom 2. świat materialny jego pisma filozoficzne to „Uczta”, „Państwo”, „Prawa” funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa idealnego. Założył szkołę w Atenach nazwaną „Akademią od gaju Akademosa”. 2.1.3 ARYSTOTELES 384-322 r.p.n.e. uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy założył szkołę filozoficzną w Atenach twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię postawił tezę o zmienności bytu i wielości form ruchu zapoczątkował empiryczne metody badań przyrodoznawczych stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych był rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie zajmował się zagadnieniami etycznycmi twórca „Poetyki” - rozprawy o literaturze, prawach rządzących poszczególnymi gatunkami i rodzajami literackimi 3. WARTOŚCI STAROŻYTNEJ MITOLOGII 3.1 JAK DOSZŁO DO POWSTANIA MITÓW Mity powstały ponieważ tłumaczą to co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi). Zostały spisane aby można je było przekazywać dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowiedź, zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabułę. Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne baśnie i opowieści o bóstwach oraz półlegendarnych bohaterach (herosach), a także o życiu i wierzeniach starożytnych Greków i Rzymian. Mity były efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich. 3.2 ANTROPOMORFICZNY CHARAKTER MITÓW Przedstawianie w mitach sił i zjawisk przyrody pod postacią ludzką. Bogów wyobrażano sobie na podobieństwo ludzi. 3.3 UNIWERSALNOŚĆ MITÓW 1. opowieści mitologiczne mają charakter religijny 2. mają charakter uniwersalny, tzn. Mówią o prawdach, które nie przemijają, są ponadczasowe o ogólnoludzkie 3. mówią o sprawach człowieka, jego dążeniach, marzeniach 4. były wielokrotnie wykorzystywane w sztuce 5. można je przyrównać do zdarzeń mających miejsce w współczesności 3.4 CHARAKTERYSTYKA I DZIEJE NIEKTÓRYCH MITOLOGICZNYCH. KOSMOGONIA MITOLOGICZNA BOHATERÓW Początkowo istniał chaos (nieskończona otchłań, wypełniona bezkształtną masą, mieszaniną powietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powstał dzień, a wraz z nim Jasność i wszelka radość. Wyłoniła się Ziemia (Gaja) i otaczający ją Eter. Powstało niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa świata. Uranos dał deszcz, a Gaja wszelką roślinność. Ziemia wypełniła się żywymi istotami. Pojawiły się dalekie gwiazdy i blade słońce. Z chaosu zrodzony został też bóg miłości Eros. Dzięki niemu świat się nieustannie odradzał i odnawiał. Eros łączył ludzkie serca. Uranos i Gaja spłodzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na świat Cyklopi -bustwa związane z piorunami, błyskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali także na świat sześć Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sześć Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos bał się tytanów więc strącił ich do podziemnego świata Tartaru. Gaja zbuntowała za to najmłodszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodził ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapłodniła Gaję ponownie. Wówczas przyszły na świat boginie zemsty Erynie. Pojawiły się też nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli władzy Uranosa. Rządzący Kronos obawiał się o swoje panowanie, więc pozbył się cyklopów i Gaja zbuntowała się przeciwko niemu. Żoną Kronosa była Rea, z którą miał potomstwo. Kronos przypomniał sobie słowa Uranosa, że jego własny potomek pozbawi go władzy, więc połykał swoje dzieci. Rea uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pałac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wokół stołu Zeusa zasiadała jego rodzina: żona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini miłości, Hefajstos (bóg ognia), boski posłaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bóg morza), czwórka dzieci władcy nieba: Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg światła i muzyki), Atrenida (bogini lasów, łowów i pól), Dionizos (bóg winorośli, nigdy nie opuszczający pucharu z ręki). W kuchni panowała opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywał bóg ciemności Hades z żoną Persefoną. Wszyscy bogowie starali się uporządkować świat, aby Ziemia stała się rajem. Chociaż między bogami toczyły się zacięte boje ludzie byli wolni od zła. Nie znali starości, nie musieli pracować bo ziemia sama rodziła. Odżywiali się dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, który spływał z drzew. Była to „epoka złota”. W „epoce srebrnej” ludzie zmienili się. Pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił za nieposłuszeństwo zgładzić całą ludzkość. Nastąpiła „epoka brązowa”, ale i ci ludzie pozabijali się nawzajem, a ich dusze trafiły do Hadesu. Pozostały tylko zwierzęta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli więc bohaterów. W „epoce bohaterów” zdarzały się wielkie czyny znane z opowieści o „Złotym panie”, czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczyła ich uprawy ziemi. Zeus poprosił Prometeusza aby uformował człowieka z czerwonej gliny i łez. Został on stworzony na podobieństwo bogów. Zeus tchnął życie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomagał im we wszystkim. Wykradł nawet z Olimpu ogień i dał człowiekowi. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała. 4. LITERATURA STAROŻYTNEJ GRECJI 4.1 EPIKA ANTYCZNA I NAJDOSKONALSZY JEJ TWÓRCA - HOMER 4.1.1 HISTORIA WOJNY TROJAŃSKIEJ I JEJ PRZEBIEG(„ILIADA”) Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem „dla najpiękniejszej”. Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjehał do Sparty i porwał żonę Henelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troji Odyseusza i Meneloosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troji. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu. 4.1.2 WĘDRÓWKI ODYSA („ODYSEJA”) Tematem „Odysei” są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach. 4.1.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE EPOSU HOMERYCKIEGO 1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe 2. obiektywizm ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie. które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. rozmach epicki polegający na pięknym. inna krótka. Źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją. Sławią przyjaźń. które obejmowały pieśni weselne. zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia.3 HISTORIA DZIEŁA) TEATRU ANTYCZNEGO (ETAPY ROZWOJU. O przebiegu akcji w dwóch płaszczyznach decydowało przeznaczenie. ale też bogowie.2 LIRYCY STAROŻYTNEJ HELLADY 4. motyw 4. chwilami patetyczny 6. psychologiczne charakterystyki bohaterów 4.n. uroczystości dworskich. Napisał np.SAFONA Tworzyła na przełomie VII i VI w. zwaną Dytyrambą.2 SUBTELNOŚĆ ANALIZY UCZUĆ . elegii i słynnych trenów. hymnów. hymny i modlitwy. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe. Autor pieśni chóralnych i epigramatów. flirt 4.AUTOR UTWORÓW BIESIADNYCH Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. miłosne. 4.2. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja 7. któremu podlegali nie tylko ludzie. 4. równocześnie z ludźmi działali bogowie). Mieszkała na wyspie Lesbos. której nikt nie zna. Jeżeli dodamy do niej jedną lub kilka. Śpiewali pieśń pochwalną. powstanie stopa rytmiczna. Jest to dzieło oparte na iloczasie (istnienie samogłosek długich i krótkich). bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę. postawa żartobliwego dystansu 2. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana. TWÓRCY.3. wiersz rytmiczny (heksametr) 9. Akcent pada tylko na zgłoski długie. którego towarzystwo się lubi.3 ANAKREONT . krótkich nieakcentowanych.1 TEMATYKA WIERSZY TYRTEUSZA (LIRYKA TYRTEŃSKA) Tworzył w VII w. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę. opowiadającą o nim.: „Los”. Opiewają radość życia i urok beztroskich zabaw. Po dojściu korowodu . 4.e. bóstwo losu.n.: „Rzecz to piękna”. 4.p.4 WALORY FORMY I STYLU „ILIADY” Narrator nie narzuca się słuchaczom. marszowe i elegie o charakterze politycznym.e. Kompozycja ma charakter epizodyczny. Anakreontyk charakteryzuje: 1. plastycznym opisie zdarzeń 11.2.p. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. aby symbolizować leśnych przyjaciół boga Dionizosa. gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Poezja tyrtejska . porównania homeryckie 10. Odradza nadmierną toskę o przyszłość. styl utworu podniosły i uroczysty. nawiązująca do walki. ingerowanie bogów w świat ludzki 5. Podstawy rytmiczności: oprócz akcentu jedna zgłoska może być długa. W każdym wersie powtarza się jednakowy układ stóp. miłość i życie.4 DOROBEK LITERACKI SYMONIDESA W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. regularność występowania mów bohaterów 8.2. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji.2. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną.1. Napisała dziewięć ksiąg. konwencjonalna gra miłosna 3. Napisał np.patriotyczna. obecność inwokacji 4. charakterystyczny obraz. Paralelizm akcji (dwa ciągi wydarzeń. nad czym czuwało fatum. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Znany jest jako piewca władców. pełen szczegółowych i wyrazistych opisów zwalniających akcję. Początki teatru antycznego są związane z kultem boga Dionizosa. Pisał patriotyczne elegie. „Iliada” zawiera rozbudowane porównania homeryckie. Na początku autor prosi muzy o natchnienie i zapowiada treść utworu. Styl narracji jest podniosły i uroczysty. który wtedy przestanie porywać podróżnych. Kolejny twórca to Ajschylos. Potwór nękał podróżnych wędrujących do Teb. Podejrzewając iż poddani mogliby lekcewarzyć jego władzę. Sofokles. . Chce by spojrzał na to jak zwykły człowiek. że jest to kara za to. Maska miała też wzmacniać siłę głosu bohatera. Miał czworo dzieci. Myśląc. Uważa. Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. Na tronie zasiadł brat Jakasty Kreon. Wycofanie się z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym. Antygona jest silna i honorowa w przeciwieństwie do swej siostry. Po wielu latach panowania Edypa. pojawił się legendarny człowiek Tespis. którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Swoją obecnością uświetniał Wielki Dionizje i opowiadał o Dionizosie. Wprowadzało to element dramatyczny. W Atenach w VII wieku p. Jest konsekwentny. Jest oportunistką.4. musiałaby złamać zakaz Kreona. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.e.orchestra. Towarzyszył mu chór. Chce uczcić śmierć brata. Rządy w Tebach objął szwagier króla . Wejście z obu stron prowadzące na scene to parodos.4 „ANTYGONA” SOFOKLESA TRAGEDII ANTYCZNEJ JAKO NAJDOSKONALSZY PRZYKŁAD 4. który dokonał rozwoju teatru był Trynichos. Rodzice przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami. który jest młodszy od niego.do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu. Miejsce dla widowni wykute było w skale . Twórcą komedii był Arystofanes Aktorzy występowali w specjalnych maskach. Jest on rządny władzy. Opuścił więc dom. jego ojciec go nie słucha. Podczas podróży spotkał króla Teb i jego podwładnych. Następny.theatron. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw boskich. Wprowadził on na scenę drugiego bohatera. Jednak Ismena jest inna. Dzieckiem zaopiekowali się pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej .Kreon.1 Konfrontacja Antygona . Obawia się o swoje życie i nie chce złamać zakazu króla. że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Powstawały tragedie i komedie. 4. Bohater ożenił się z córką Kreona i objął panowanie. że zabije swojego ojca i ożeni się z jego żoną.4. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. że Kreon jest władcą dla włąsnych korzyści. Na miejscu ołtarza Dionizosa była scena . chowając go. Udał się więc do wyroczni aby to wyjaśnić. 4.2. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi. Wszystko to charakteryzowało bohaterów. a nie potworem. Kreon oświadczył. Pierwszym twórcą.4. Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. W młodości dowiedział się. jako środek zapobiegawczy. Aby więcej ludzi mogło oglądać przedstawienie wykorzystywano naturalną powierzchnię. Zapoczątkował on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrócenie do innych mitów. a żona jest jego matką. człowiekiem.skene.n. Jakasta z rozpaczy odebrała sobie życie. Bezwzględny dla wrogów i zdrajców. Aktorzy występowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. a nie król. Chce umocnić ją i swój autorytet. Okazałaby się wówczas słabą i przeciętną osobą. wiek i intencje bohaterów. chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Jest tyranem. które są ważniejsze od niego. że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kaju. kazał stosować wobec nich terror.4. synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę.1 DZIEJE DOMU EDYPA Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. kto rozwiąże zagadkę sfinksa. Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. związali i porzucili w górach. że zginie z ręki własnego syna. a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. że jest przybranym synem króla. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsadkiem.Hajmon Kreon jest prawowitym władcą Teb. Edyp dowiedział się wtedy. Ale aby to uczynić.Polibosowi i Moropie. który ożeni się ze swoją matką.2. że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie. Dowiedział się. W tym czasie pojawił się także sfinks. Godzi się na śmierć. wywiązała się pomiędzy nimi walka. Kreon uważa się za nieomylnego. Miały one wskazywać na płeć. w której zginęli król i jego dworzanie. 4. że mieszka tu morderca Lajosa.2 CHARAKTERYSTYKA POSTAW BOHATERÓW TRAGEDII 4. wprowadził trzeciego aktora. Nie zważa na wskazówki syna. Wyrocznia powiedziała. Eurypides wprowadził czwartego i piątego. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest odważna i energiczna. Teb nawiedziła zaraza.2 Konfrontacja Kreon . Władzę przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Odmówiwszy ustąpienia drogi. Na niej był budynek będący tłem przedstawień . Jgo decyzja spowodowana była chęcią udowodnienia poddanym.Ismena Obie siostry są zupełnie różne. Hajmon pragnie zrzucić zasłonę gniewu. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich. Mimo. że odda rękę córki i swój tron temu. że zabitym rycerzem był jego ojciec. scena lamentu i żalu 4. ani bogowie.4. Epejsodiony tworzą akcję utworu. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę.4.pieśń na zejście chóru 3. gdyż nie chciał pokazać. rozwinięcie akcji .4. prolog . Podporządkowuje sobie całe państwo zamiast się nim opiekować. 4. ale jednocześnie złamał prawo boskie. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. 2. że Kreon nadużył swojej władzy. ale została ona wpisana w ludzki los. mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo. za namową innych zmienia zdanie. Antygona Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim.6 FORMALNE WYZNACZNIKI DRAMATU ANTYCZNEGO Elementy budowy dramatu antycznego: 1. wypowiadanie ogólnych refleksji 2. komentowanie wydarzeń akcji 3. że jest władcą bezwzględnym dla innych. że on jest władcą i panem. „Szczęśliwi. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi.4. że jest człowiekiem. parodos .wszystkie wydarzenia w utworze a) perypetie .pieśń chóru 5. oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne: 1. Nikt się przed miłością nie uchroni. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw. których życie nie zna cierpienia” „Niezwyciężona twoja moc. komos . które z wartości zostanie wybrana musi doprowadzić do katastrofy. Hajman uważa natomiast. Chór wskazuje. Dlatego zginęli jego bliscy. epejsodion . Boi się ludu. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę. że wina jest źródłem cierpienia.3 TRAGIZM JAKO KATEGORIA ESTETYCZNA W UTWORZE Rozumienie tragizmu jako kategorii estetycznej łączy się z istnieniem konfliktu wyboru.ogólne rozwiązanie akcji Chór spełnia rolę opinii publicznej w utworze i pełni następujące funkcje: 1. który chciał przestrzec innych władców przed jakąkolwiek formą przeciwstawiania się władzy.wprowadzenie akcji i problematyki utworu 2. Kompozycja tragedii antycznej: 1. lecz nie ma większej nad człowieka” 4. Działania bohatera są z góry skazane na niepowodzenie a sam akt wyboru. Antygona podlega obu prawom. Kreon występował jako władca. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju. zapowiada pojawienie się bohatera na scenie .4 „ANTYGONA” JAKO UTWÓR O PAŃSTWIE I WŁADZY Kreon reprezentując losy państwa wydał zakaz pochowania Polinejkesa.śmierć głównego bohatera 3. Chce pokazać.4. stasimon . Chciał pokazać. niezależnie od tego.punkt kulminacyjny b) katastrofa . Herosie” „Wiele jest mocy natury. Kreon Także jest bohaterem tragicznym.pieśń na wejście chóru 2. oraz że wycofanie się z tej decyzji mogłoby podnieść autorytet władzy. Jednostka wybitna zostaje postawiona wobec konieczności wyboru wartości przeciwstawnych ale jednakowo ważnych.5 OGÓLNOLUDZKIE PRAWDY W STASIMONACH „ANTYGONY” Stasimon pierwszy Pochwała rozumu ludzkiego i państwa.śmierć. sksodos . jaka może ją spotkać za strony władcy. który łatwo.dialogi bohaterów Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. 4. epilog . Stasimon trzeci Jest pieśnią o potędze miłości. W „Antygonie”. Kreon nie zmienił decyzji za namową ludu. ani śmiertelnicy. Stasimon drugi To pieśń o winie i karze. ludzkiego . Według „Eneidy” był on protoplastą cesarzy rzymskich.. filozoficzne.1.2 FILOZOFIA HORACJANIZMU W odzie „O co poeta prosi Apollina” zaprezentował swoją postawę filozoficzną. W życiu najbardziej liczą się rozum. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. „Do mecenasa” Charakterystyka duszy poety. naukę o drzewach.LIRYK ANTYCZNY 5. RELIGIJNYCH Biblia: 1.1.1 UTWORY HORACEGO . Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Napisał też „Georgiki” (poemat o rolnictwie) omawiając kolejno uprawę roli.2 WERGILIUSZ . Pisał pieśni poważne.„stoicki spokój”). 5. LITERACKICH. Gdy poeta tworzy. dobre zdrowie i pogodna starość. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku. należy cieszyć się wszystkim 3.. W odzie tej połączył obie te ideologie. aktywność „Exegi monumntum. Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości.satyry i ody. zdrowie psychiczne 4.” Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów.EPIK STARORZYMSKI Wergiliusz to poeta rzymski. Przedstawiał swoją filozofię życiową. autor eposu „Eneida”. „Nie wszystek umrę” . Zajmował się też problematyką wojny i powstania państwa. o sztuce poetyckiej. jedność akcji (jest tylko jedna akcja) Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu. w którym przedstawił przygody Eneosa i jego tułaczkę. miłosne. Napisał sielanki „Bukoliki” ukazujące wyidealizowane życie pasterzy. BIBLIA . uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem . afirmacja życia 2. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą. z wykorzystaniem mowy potocznej.CHARAKTERYSTYKA Horacy był twórcą gatunku literackiego . którzy doglądają owiec prowadzą miłosne rozmowy ze swymi ukochanymi lub dyskutują o poezji. W opisy zajęć wiejskich wplótł refleksje filozoficzne. Tematyka jego utworów była różnorodna. ukazuje dzieje narodu izraelskiego ZABYTKÓW . Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze. że jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid ponieważ poezja jest niematerialna. a o zdarzeniach. Jest na dwoista. Swoje poglądy oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty. Stwierdza.1 HORACY .JEDEN Z NAJDAWNIEJSZYCH JĘZYKOWYCH. jego dusza niczym ptak odrywa się od ziemi i widzi więcej niż zwykli ludzie. hodowlę bydła i bartnictwo. nie pragnienie bogactwa 5. refleksyjne. jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu) 3. Podsumowanie: 1. patriotyczne („List do Pizona”). jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę) 2. 5. Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności: 1. Scen zbiorowych nie było. biesiadne. zaś w komedii średniego lub niskiego. LITERATURA STAROŻYTNEGO RZYMU 5. 5.Za czasów Sofoklesa w tragedii antycznej na scenie było tylko trzech aktorów. rozwijanie intelektu. sprawny umysł. Pisał on także o patriotyzmie 6.będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników. w których bierze udział wiele osób opowiadała specjalnie do tego przeznaczona osoba. dziękczynne 4. Dzielą się na księgi dydaktyczne. ani też wysławiana mądrość i wiedza. księżycem. a nie kroniką wydarzeń.. zbiór praw Liryka 1. Psalmów jest 150. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Księgi Starego Testamentu powstawały przez ponad 100 lat (XIII w.ma charakter dydaktyczny 3. Wszystkie księgi dzielą się na dwie części: Stary i Nowy Testament. Kohelet wierzy w Boga. Sześć dni stworzenia świata to jakby sześć strof swoistej pieśni z refrenem. CECHY TYPOWE STAREGO TESTAMENTU Biblia to zbiór ksiąg religijnych. Na treść tego utworu składają się zagadnienia filozoficzne. błagalne 3.e). „Pieśń nad Pieśniami” 2. Ezramit.1. pochwalne 2. WALORY FORMY Psalmy to utwory do śpiewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Dzielimy je na: 1. Często w utworze tym powtarzają się słowa „Wszystko jest marnością”. aramejskim i greckim. Karachit. 6. Kolejne trzy zwrotki mówią o stworzeniu nieba ze słońcem. W początkowych trzech strofach jest mowa o oddzieleniu światła od ciemności. Salomon. etyki i prawa kultu religijnego. powieść obyczajowa 4. 6.1 KOSMOGONIA BIBLIJNA Badacze twierdzą. gwiazdami. pieśń miłosna („Pieśń nad Pieśniami”) 2. ani słowa. prorocze i historyczne. Kohelet jest przekonany. nagrody i kary 4. Twórcy to Dawid. Życie jest pełne utrapień. w powietrzu ptaków. pieśni liryczne mówiące o kondycji ludzkiej 2. a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć.3 KSIĘGA PSALMÓW . które należy traktować jako dar.1.I w. epistolografia (listy apostołów) 7. Rodzaju) 2. uznanych za święte przez dwie religie: Judaizm i Chrześcijaństwo.n. o miłości człowieka wobec Boga . mórz od lądów i o pojawieniu się roślinności.e. że opis stworzenia świata jest poematem. Stwierdza tylko. p. Księgi Starego Testamentu napisane były w języku hebrajskim. zawiera pouczenia . pokutne Charakter psalmów: 1. ks. psalm 4. Mojżesz. poemat opisowy (ks. W siódmym dniu Bóg odpoczywał.1. że wszystko pochodzi od stwórcy. że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa.2 WIZJA CZŁOWIEKA I ŚWIATA W „KSIĘDZE KOHELETA” Treścia tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Kronik) 6.TEMATYKA. niesprawiedliwości i trudów. Hioba 6.1 TREŚCI. biografia (Ewangelia) 3. n. przypowieść 5. na ziemi stworzenie zwierząt i człowieka.2. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Asaf. który kiedyś będzie sędzią człowieka. kroniki (ks. wprowadza pojęcia dobra i zła. 6. ani używanie rozkoszy. formułuje nakazy i zakazy moralne Zawiera wiele rodzajów literackich: Epika 1. od którego zależą radosne i jasne strony życia. w wodzie ryb. hymn („Hymn do miłości”) 3. tren Dramat 1. mądrościowe 5. ICH UKŁAD. 1. że Bóg często wystawia człowieka na próby. a nie ze zwierząt. Przedstawione są tam zasady moralności. 6.1 „Kain i Abel” Adam i Ewa mieli dwóch synów. Człowiek to istota potężna. obrazy. 60-krotny. Każde postępowanie zostanie później osądzone. poglądy filozoficzne. Tak też się staje. który powiedział. a . że miłość Boga obejmuje wszystkich ludzi. Jedno upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki. Po jakimś czasie włosy odrastają mu i Samson mści się. Za swój czyn zostaje przeklęty i musi uciekać. mają charakter modlitwy Psalmy: 1. Każda przyjaźń przechodzi próbę. Myślą przewodnią jest to. Diabeł sprawił.2. Człowiek ma szansę wrócić na dobrą drogę.4. jest nieuchwytna zmysłowo ale znajduje się w sferze pojęciowej 2. sprawiedliwy i miłosierny. zło jest zawsze ukarane. Bóg daje Kainowi znamię i mówi. 6. tak jak chciał Bóg.1 UNIWERSALIZM PRZYPOWIEŚCI BIBLIJNYCH 6. Zazdrość i zawiść to ludzkie uczucia (negatywne). pouczenia 3. Składa się z 27 ksiąg (historyczne. 6. historie pierwszych gmin chrześcijańskich. mają zamkniętą fabułę 6. trzeci to przekazanie jakiejś prawdy. Należy posiadać silną wolę. aż stał się biedny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namową diabła spadły na niego nieszczęścia. w których tkwiła jego siła. a jej sprzymierzeńcy wypalili mu włosy. Dołączył do nich człowiek. utwór narracyjny o charakterze parabolicznym czyli zestawiającym dwie rzeczywistości. Stracił dzieci. dydaktyczne. nie ważne są osoby i wydarzenia ze względu na swoją jednostkowość. że jeżeli go ktoś zabije to poniesie siedmiokrotną karę.1. składa się z 3 trzonów: dwa pierwsze to przykłady. trzecie zostało zagłuszone przez ciernie.1.2 „Samson” Anioł objawia się bezpłodnej kobiecie i mówi jej.1. nienaganny. jest to opowiadanie alegoryczno-moralistyczne 4. mają wielką siłę ekspresji 2. Wizja człowieka jest tutaj inna niż w księdze Koheleta. drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce.3 „Hiob” Hiob był bardzo religijny. że Hiob zachorował i został okaleczony.4 WAŻNE WSKAZANIA MORALNE W HISTORIACH BIBLIJNYCH 6. kultu. Ogolił wtedy głowę. podarł szaty. Miłość prowadzi do zguby. ale nadal pozostał silnie wierzącym.2 „O siewcy” Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna.4. że zabójstwo jest największą zbrodnią. Bóg jest wszechwiedzący. przekazują prawdy moralne 7. Nowy Testament przedstawia dzieje Jezusa Chrystusa (ewangelie). druga zaś. sposób obrazowania to: porównania. który oddaje mu pod władanie cały świat. wytrwałość. że grzech i cierpienie to nieodłączne atrybuty ludzkiej natury 4.1 Cechy gatunkowe przypowieści 1. posiadają sens o ponadczasowym wymiarze 6. trzeba umieć znieść porażkę. aby znaleźć przyczynę nieszczęść.2 TREŚĆ I ZNACZENIE NOWEGO TESTAMENTU. Hiob wytrwał w wierze i jego dobra zostały mu zwrócone.2. ale istotny jest moralizujący jego charakter 5. Umiłowany przez Boga.1. którzy w niego wierzą. Nowy Testament to zbór pism chrześcijańskich. zwierają świadomość przemijania i przekonanie. Ziarnem jest słowo boże. Włosy obcięła mu jego kochanka.4.3. Reakcją na zło może być przebaczenie. 6. nie należy każdemu ufać. Syn miał długie włosy. zazdrość i zawiść prowadzą do zguby. 6.1. 100-krotny. epitety itp. Chodzi tu o to. ale te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny. zawierają wiedzę o człowieku 3. prowadzące do różnych przewinień. że powije syna.2. uczy szacunku dla pokonanych i słabych. Z pomocą spieszyli mu przyjaciele. z siły należy korzystać w ostateczności. prorocze). z których pierwsza jest obrazem życia codziennego. Wiara i lojalność zostają nagrodzone. Hiob jednak nadal wierzył. Podczas skłądania ofiary Bogu Kain zabija brata ponieważ jego ofiara nie była przyjęta bo została złożona z owoców. Kaina i Abla. mówi o godnej śmierci. który był jak umarły. plany Boga wobec ludzi 3. Autor przedstawia wizję baranka. to że ludzie powinni okazywać innym ludziom miłość i miłosierdzie. na czarnym jeździec z waga w ręku.wojna. że cieszy się z powrotu syna.glebą wszyscy ludzie. cierpienie Przedmiotów 1. Wszystkie obfitują w przypowieści będące nauką Jezusa. zwycięstwo (zwycięzcy wkraczali do zdobytych miast odziani na biało) 2. Jest tam wiele znaków. na ognistym jeździec. 6. łuk . Można je albo przyjąć.Chrystus. ognisty . JANA („APOKALIPSA ŚW. Święty Jan przewiduje przyszłe losy. wielki miecz .chwała. 6.2 CHARAKTERYSTYKA EWANGELII Są cztery ewangelie. upadek ludzkości i przywracanie ładu świata. pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Ojcem jest Bóg. Na biały koniu jeździec z łukiem. 4 strony świata) Kolorów 1.dzielenie. baranek . który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. JANA”) Jest to ostatnia księga Biblii. Prezentuje walkę dobra ze złem. ale skutki są jednoznaczne. 7 . Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. nieodkryte tajemnice 2. księga . pociesza i poucza. głód. 6. „Apokalipsa” znaczy objawienie. Przesłanie to. Cierpiał głód i nędzę. albo odrzucić.wojna 3.zwycięstwo 2. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział. pieczęci . Musiał więc posługiwać się obrazami a nie abstrakcyjnymi pojęciami. śmierć . Przypowieści w ewangeliach są zmyślone. nędza Postaci 1. odsłonięcie. Zawarte symbole: Liczb 1. orzeł . Kiedy skruszony syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę. Opatrzył go.wyroki Boże dotyczące świata 2. do których jest kierowane. Majątek roztrwonił jednak szybko na zabawy.słowa Boże. waga . który zabierze pokój. Wizja sądu ostatecznego. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. których zadaniem jest nieść pomoc innym. symboli. wół .2. odmierzanie.znak skończoności (4 pory roku.3 „O synu marnotrawnym” Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. niszczenie ludzkiego życia 5. gdyż ważna jest w nich nauka.1. lew . przemijanie Zwierząt 1. Młodszy syn postanowił opuścić rodzinny dom. Chciał on być zrozumiały przez wieśniaków i prostych ludzi. Potem pojawiają się konie z jeźdźcami apokalipsy.czwarty jeździec apokalipsy. Jest to jedyne proroctwo Nowego Testamentu. a teraz znów ożył.2.4 „O miłosiernym Samarytaninie” Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. wojna. 6. zbawiciel 2. zwierze z ludzką twarzą .zwycięstwo 4. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.2.2. który otwiera kolejne siedem pieczęci.1. Potem pojawiają się cztery zwierzęta.zapowiedź śmierci . biały . Przykłady występujące w ewangeliach są dosłowne i dają przykłady postaw moralnych.zabijanie.głód 4. a nie szczegóły.oznacza nieskończoność. blady koń niesie na grzbiecie śmierć. Wcześniej pomocy odmówili mu duchowni. alegorii oraz nawiązań do ksiąg Starego Testamentu. 4 .3 CHARAKTERYSTYKA I ZNACZENIE EWANGELII ŚW. zbiorowisko ludzi o potomkowie Noego chcieli zbudować wierzę tak różnych językach wysoką. zdradził go człowiek. z których Goliat to silny wielkolud. ratunek arka. w czasie kąpie był jednak trzymany za stopę i to był jego słaby punkt źródło niekończących się kłopotów. wspierający praca wymagająca ogromnego wysiłku. zostali za to szkodliwa. bałagan. za to Bóg pomiesza im języki . sprowadzająca zło wygnani z raju zdrajca. miejsce rozpusty mieszkańców określenie dwóch osób. REALNE I ETYMOLOGICZNE ZNACZENIE WYBRANYCH POJĘĆ MITOLOGICZNYCH I BIBLIJNYCH Pojęcie Chaos Atlas Syzyf Znaczenie etymologiczne bezład. Dawid to osoba jedna pokonuje drugą sprytem i mądrzejsza. głaz u szczytu wymykał mu się z rąk określenie człowieka. namówiła jedn męża do otwarcia jej. ten kto rozwiązałby węzeł zostałby królem Azji Mniejszej zła. pierwszy krąg szyjny dźwigający. gdzie orzeł wyszarpyw ludzkości mu ciągle odrastającą wątrobę słaby punkt Achilles za młodu kąpany był w Stykrze. który zbłądził. a w rzeczywistości tego owocu Bóg nie pozwolił jeść. w której przeżył potop Noe i po jednej parze każdego gatunku zwierząt zamęt. pozłacana. brat Prometeusza skazany przez Zeusa na dźwiganie sklepienia niebieskiego król miasta Eryty skazany przez bogów na karę polegającą na wtaczanie głazu w Tartarze.Abla rzecz pozornie wartościowa i Szatan namówił Ewę by dała owoc w raju Adamo zachęcająca. aby dorównać Bogu. drugi posiada natomiast większą siłę („Przypowieść o miłosiernym samarytaninie”) przysługa bezinteresowna symbol porozumienia i braterstwa pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego. Jana”) uosobienie nieszczęść wojny. za karę zosta śmiałe. którego czyny są skradł ogień z Olimpu i dał ludziom. ale potrafił się („Przypowieść o synu marnotrawnym”) do tego przyznać („Apokalipsa Św. bratobójstwo Kain był mordercą brata . osoba fałszywa. której nie mogła otwierać. zamieszanie. pierwsza kobieta na ziemi otrzymała w posagu smutków i nieszczęść puszkę. zamęt. pokonuje pierwszego sprytem mądrością. ale nie przynosząca efektu Prometeusz Pięta Achillesa Puszka Pandory Węzeł gordyjski Hiobowa wieść Samsonowa siła Kainowa zbrodnia Zakazany owoc Judasz Syn marnotrawny Apokalipsa Sodoma i Gomora Dawid i Goliat Samarytańska przysługa Arka przymierza Arka Noego Wieża Babel Znaczenie realne bezkształtna. katastroficzna. buntownicze. przerażająca Hiob był uosobieniem poddania się woli bożej mim wiadomość najdotkliwszych nieszczęść siła nadludzka w Biblii osoba z nadludzką siła zależna od włosów morderstwo.7. z wnętrza wydostały się nieszczęścia i choroby bardzo skomplikowana sprawa w mieście Gordian stał stary królewski rydwan. podstępna uczeń Jezusa. którego jarzmo przywiązane było do dyszla kunsztownym węzłem z łyka. nieuporządkowana materia. co zapewniał mu odporność na ciosy. koniec miejsce gdzie odbywają się rzeczy dwa miasta ukarane przez Boga za grzechy niemoralne. ale dobre dla przykuty do skał Kaukazu. rozgardiasz. z które powstał świat tytan. zawierająca kamienne tablice praw wybawienie. bałagan zbiór map. Bóg stworzył świat. Rycerze bogacili się podczas wypraw krzyżowych organizowanych przez kościół. Religii i jej założeniom podporządkowana była sztuka i religia.upadek Konstantynopolu 9. smukły. romański (kamienne. Ludzie uznali wyższość dóbr duchowych nad doczesnymi.1 DUALISTYCZNA Miała charakter duchowny. Kościół dominował w całej Europie. iż Europa stanowiła uniwersalną całość stąd uniwersalizm. którego istotnym elementem była pańszczyzna. W średniowiecznej Polsce (i nie tylko) panował ustrój feudalny. strzeliste.upadek imperium Rzymskiego Koniec: 1492 . Rozwijają się miasta. handel. gotycki (katedry. Duchowieństwo było największą potęgą. Rycerstwo jest stanem. Różne zjawiska przyrodnicze interpretowano jako znaki od Boga. KULTURA 10. rycerz doskonały (walczył za wiarę. który zaczął domagać się władzy i ograniczenia praw kościoła.odkrycie Ameryki przez Kolumba 1450 . mało światła) 2. ojczyznę) języki 1.Ś R E D N I O W I E C Z E 8. łacina (urzędowy) 2. Cechą charakterystyczną jest: Uniwersalizm Państwa Europy podporządkowane były jednej władzy kościelnej i świeckiej. gospodarka. Teocentryzm Filozofia ta umieszczała Boga w centrum świata.1492 (odkrycie Ameryki) W Polsce początek to rok 966. Dominowała myśl o życiu po śmierci. . piękna i prawdy. czyli chłopski wyczerpujący obowiązek pracowania na pańskim polu. kościoły. 10. CHARAKTERYSTYKA ŻYCIA POLITYCZNEGO I SPOŁECZNEGO 476 (upadek cesarstwa Rzymskiego). RAMY CZASOWE Początek: IV w. masywne. narodowy przeciwstawne światy Bóg dobro duch idealizm dusza Szatan zło materia materializ m ciało . Drugim językiem urzędowym stała się łacina. rola obronna. a potem rycerski. Kultura religijna przemieniła się w świecką. asceta (człowiek umartwiający swą duszę i ciało aby uzyskać zbawienie) 2.odkrycie druku 1453 . Jest uosobieniem dobra. Fakty te sprawiły. dużo światła) wzorce osobowe 1. Dwa: style architektoniczne 1. a wszystkie państwa uznały zwierzchnictwo papieża. witraże. spis nazw polskich plemion 2. „Księga Henrykowska” XIII w. Bóg } istota najdoskonalsza anioły \ czysta święci / inteligencja ludzie zwierzęta rośliny rzeczy Świat jest harmonijny. „Bulla Gnieźnieńska” XII w. AUGUSTYN Człowiek jako istota znajduje się między bytami wyższymi (aniołami) a niższymi (zwierzętami). być etyczny.3 ŚW.autor-kaznodzieja starał się nadać swoim kazaniom artystyczną formę. polskim i niemieckim. psałterze pełnią w średniowieczu funkcję modlitewnika 10. TOMASZ Człowiek musi walczyć ze swymi pokusami. .1 ŚW. Wszystko co stworzył Bóg jest dobre i piękne. Ma zdolność myślenia. 10. „Dagome index” X w. „Kazania Gnieźnieńskie” XV w. Cielesne .zwierzęta. „Apokryty” przedstawiają żywoty świętych 12.2 AKADEMIA KRAKOWSKA Ośrodek naukowy wybudowany przez królową Jadwigę. „Geograf bawarski” IX w. Uczelnia ta cieszyła się sporym autorytetem. odpowiednio zaplanowany przez doskonałego Boga. Bóg ma prawo oceniać ludzi. . zabytek trój języczny: niemiecki. . . nazwy rzek (Odra. „Kronika Theimara” X-XI w. a zło wynika ze słabości ludzi.2 ŚW.pierwsze polskie zdanie: „Dać ać ja pobruczę a ty poczywaj” 6. Człowiek jest rozdarty pomiędzy duchowością a cielesnością. braterstwo i miłosierdzie. „Psałterz Floriański” najstarszy zachowany przekład Psalmów Dawida. FRANCISZEK Należy żyć w harmonii ze światem i wszystko kochać.10. 11. Każdy człowiek powinien starać się wznieść wyżej. . posłuszny Bogu. „Psałterz Puławski” XV w. „Roty sądowe” formuły przysiąg sądowych 13. polski 8. którzy sami kierują swym losem. . Problemy etyczne harmonijny i rozumny świat jest odbiciem Boga.nazwy plemion (Ślązanie). stabilny. cnotliwy. NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PIŚMIENNICTWA POLSKIEGO 1. posługujące się biblią) 10. adresatem tych kazań są wykształceni ludzie 7.3. utrzymane są w tonie podniosłym. Bóbr) i nazwy miast (Krosno) 4. . moralny. „Biblia Szaroszpatacka” pierwszy i jedyny polski przekład Biblii .człowiek .3.3 FILOZOFIE 10. Człowiek jest dobry i zły jednocześnie. 10. Nakazywał: ubóstwo.103 kazania łacińskie.najdawniejszy polski dokument. „Bogurodzica” pierwszy tekst napisany po polsku mający charakter religijny 9. 10 polskich.zło.3. zawiera tekst psalmów w trzech językach: łacińskim.dobro. łaciński. Bóg anioły . duchowe . Jej cechą było przezwyciężenie typowej dla średniowiecza postawy jaką była scholastyka (nauczanie wyjaśniające problemy. Wiara powinna być radosna.modlitewnik zawierający komentarz do każdego psalmu 11. . nazwy geograficzne 3.rejestr dóbr kościelnych. prosta i wypływać z miłości. „Złota Bulla języka polskiego” zawiera 410 nazw polskich 5. Kazania Świętokrzyskie XIV w. Mieszko I oddaje państwo pod opiekę papieżowi. czyli opowieścią opartą na tekście Biblii. Autor widział w niej przede wszystkim cechy ludzkie. Prośba dotyczy dostatniego życia na ziemi i szczęścia. żalu Matki Boskiej płaczącej pod krzyżem Chrystusa. choć do naszych czasów zachowała się tylko jej niewielka część.XIV w. ale wzbogaconą o elementy mające niekoniecznie swe historyczne źródło.3 „ROZMYŚLANIA PRZEMYSKIE” Treścią tego zabytku jest opowiadanie o życiu Marii i Chrystusa. Prosi ludzi o użalenie się nad nią. POEZJA KOŚCIELNA 12.2 „BOGURODZICA” Jest to pieśń poświęcona Bogu. Reprezentuje gatunek tzw. rymy parzyste precyzja kompozycji (regularność) parabolizm składniowy (podobieństwo składniowe. Jako gatunek literacki "Rozmyślania przemyskie" są typowym dla średniowiecza apokrytem.1 RODOWÓD I RODZAJE Polska średniowieczna literatura religijna jest ilościowo dość obszerna. w których uczestniczyła. występują regularnie te same elementy) wiersz zdaniowy (koniec wers. opisując idealizują je. na które patrzą przez pryzmat wiary. Ukazuje losy swego Syna od momentu biczowania aż po przybicie go do krzyża. koniec zdania) rozkaźniki apostrofy Trzy hipotezy powstania schyłek X w. Cały czas współcierpi z nim. skargi. które były wytworem wyobraźni autora. XII/XIII w. 12. Archaizmy leksykalne (wyrazy dziś nie używane) fonetyczne (wyrazy o zmienionym brzmieniu) składniowe (dawne zasady budowy zdania. W swoich utworach anonimowi najczęściej autorzy oddają uczucia związane z przeżywaniem wiary. propagują wzorzec osobowy asceta) . Zbiorowy podmiot liryczny zwraca się bezpośrednio do Maryi a pośrednio do Boga. Apokryty są w czymś w rodzaju średniowiecznej powieści. chwile słabości i sprzeciw wobec wydarzeń. oparte na tekstach Ewangelii. 12. napisane żywo i barwnie.. Adresat to Maryja i Jan Chrzciciel. hymn dynastii Jagiellonów .5 GATUNKI LITERACKIE LIRYKA pieśń hymn satyra miłosna psalm } modlitewnik EPIKA kronika kazanie hagiografia (żywoty świętych. które dzisiaj już nie funkcjonują) fleksyjne (wyrazy używane ale w zmienionej formie gramatycznej) semantyczne (znaczenie wyrazu zostało zmienione) 12.4 „LAMENT ŚWIĘTOKRZYSKI” („ŻALE MATKI BOSKIEJ POD KRZYŻEM”) Utwór składa się z 20 zwrotek.12. 12. często szukając w wydarzeniach biblijnych pretekstu do wypowiedzenia się na temat świata i jego spraw. pełne refleksji i realiów obyczajowych. Rozwinięcie akcji przedstawia bohaterską walkę i śmierć Rolanda oraz jego towarzyszy. Prosi też Boga o odpuszczenie grzechów i zasłanie radości na wszystkich ludzi.1 TEMATYKA obyczajowa „O zachowaniu się przy stole” Podmiot liryczny wskazuje dobre zasady zachowania się przy stole funkcja wychowawcza i dydaktyczna. satyryczna „Rozmowa mistrza Polikarpa że śmiercią” Śmierć ukazana jest jako rozkładający się trup kobiety z kosą obraz szkaradny.1 „PIEŚŃ O ROLANDZIE” Ma przejrzystą kompozycję trójdzielną. Następnie autor opowiada o tym co rośnie na polu i niedługo zostanie zebrane i znajdzie się na biesiadnym stole. odrażający. Utwór rozpoczyna wezwanie pomocy Bożej . gdy odejdzie leniwią się odpoczywają zbyt często obłudnie udają pracę kradną własność pana świadomie psują narzędzia Archaizmy: leksykalne fonetyczne fleksyjne semantyczne historyczna „Śmierć o zamordowaniu Jędrzeja Tęczyńskiego” Zamożny szlachcic niezadowolony z naprawy zbroi pobił płatnerza. W czasach średniowiecza ludzie interesowali się śmiercią. Obraz pojawia się w tekstach. Roland był rycerzem Karola Wielkiego i w 778 wziął udział w wyprawie do Hiszpanii zajętej przez Saracenów. POLSKA POEZJA ŚWIECKA pojawia się szereg utworów nie mających charakteru religijnego. utwory te spełniały funkcję dydaktyczną i pouczającą 13. obrazach. Mimo trudnej sytuacji nie . Chłopi wykręcają się i unikają pracy. którzy nie spełniają obowiązków jak by tego chciał podmiot liryczny. Wzburzony tłum wystąpił przeciwko okrutnemu szlachcicowi. Wiersz ten ukazuje rozbieżność interesów chłopów i właścicieli ziemskich. chłopi pracują tylko pod okiem pana.apostrofa. Wszyscy ludzie podlegają śmierci. Wstęp to przygotowanie zasadzki przez zdrajcę Ganeleona. Śmierć podlega Bogu. EPIKA ŚREDNIOWIECZNA 14. Ten ukrył się w kościele lecz został tam zabity. „Satyra na leniwych chłopów” Jest to utwór ganiący chłopów. Zakończenie ukazuje zemstę Karola Wielkiego na Saracenach za śmierć siostrzeńca. Udziela rad kobietom i mężczyznom.apokryt (gatunek literacki przedstawiający żywot najświętszej rodziny) romans rycerski epos rycerski traktat DRAMAT liturgiczny misterium moralitet 13. Pod koniec zachęca do przyswajania sobie dobrych obyczajów. Duma i średniowieczne poczucie honoru nakazywały mu samodzielność działania. Jej istotą i cechami. 14. żył na przełomie XI i XII w.czasy panowania Piastów 3. Z tego powodu stosował on na przemian formę epicką i dramatyczną. Według niego Chrobry i Krzywousty to idealni władcy. Kronika ta nie zawiera żadnych dat. Spotykali się że sobą potajemnie. ale przede wszystkim wysławiać i wychwalać odważne i waleczne czyny królów polskich (Bolesława Krzywoustego) jako wzorców do naśladowania. 3 części: 1.historia początków państwa polskiego 2. Narrator często włączał w tok opowiadania bezpośrednie wypowiedzi poszczególnych osób.1 TREŚĆ Dzieje państwa polskiego i jego władców. . a tym samym naraził swoich rycerzy na śmierć. pełen odwagi) oraz hiperbolizacja (wyolbrzymienie cech jakiegoś przedmiotu lub zjawiska). 14.1 „TRISTAN I IZOLDA” Tristan był synem króla Kornwalii. Francuz. Miał nie tylko opisywać dzieje państwa polskiego. anegdoty) funkcja dydaktyczna (wnioski wyciągane z wydarzeń) przesadne wychwalanie władców chronologia wydarzeń język prosty.2. Utwór cechuje patos (nastrój podniosły.2 KRONIKI 14. Izoldę i Tristana pochowano obok siebie. Utwór ten powstał na zamówienie dostojników. 14. choć nie pozbawiony metafor i gry słów pytania retoryczne.4 UTWORY O TEMATYCE MIŁOSNEJ 14. wykrzykniki. Po powrocie ciężko zachorował i umarł. mowy. mnich z zakonu benedyktynów przebywał na dworze Bolesława Krzywoustego napisał tam kronikę na zamówienie 14. (opis dziejów państwa polskiego do XV wieku. Przedstawił on najpierw dzieje jego przodków. wołacze. Codziennie krzew wyrasta z grobu Tristana i przerasta do grobu Izoldy. W czasie powrotu Tristan i Izolda wypili napój miłosny i zakochali się w sobie. pieśni. Kiedy król dowiedział się o tym skazał ich za to na śmierć.3.dzieje i chwała Bolesława Chrobrego.4. ale honor średniowiecznego rycerza został obroniony. opis zwycięskiej bitwy legendarnych władców polskich z Juliuszem Cezarem. opis konfliktu polsko-krzyżackiego) 14. Dotarł na wyspę króla Marka.2 POLSCY KRONIKARZE I ICH DZIEŁA „Kronika Polska” Galla Anonima „Kronika Wielkopolska” Gocława Baszka XIII w. Wysłał Tristana aby ten znalazł mu królową.2. 14. całego rodu Piastów i czyny samego króla. Oni uciekli i ukryli się w lesie.1. (zawiera daty. Po pewnym czasie Tristan oddał ją królowi a sam wyjechał z kraju. (parta na fantastycznych zmyśleniach. Celem i zamiarem było opisanie czynów króla Bolesława Krzywoustego.1 ARTYZM FORMY Nieznany poeta starał się nadać epopei podniosły charakter.3 KRONIKA GALLA ANONIMA Gall Anonim . Zginęli wszyscy łączne z nim. Opisywał także wydarzenia militarne.wezwał pomocy. Kadłubek chciał uświetnić naszą przeszłość narodową) „Kronika Jana Długosza” XV w. występuje narracja historyczna przyczynowo-skutkowa) „Kronika Janka z Czarnkowa” (fikcyjne za Kazimierza Wielkiego) „Kronika Wincentego zwanego Kadłubkiem” XIII w. apostrofy dla utrzymania patetycznego stylu 14.1 CECHY I ZADANIA brak krytycyzmu (nie sprawdzano wiarygodności faktów) elementy fikcyjne (listy. Jego rodzice zostali zabici podczas najazdu. 1 ASCETA żyje w ubóstwie przyjmuje pogardę i cierpienie z pokorą ucieka od sławy. FRANCISZEK W Asyżu założył zakon franciszkanów. którzy go pobili i wykastrowali. które nawoływały do miłości do bliźniego. bowiem w nich upatrywał szerzenie chrześcijaństwa 16.2 ŚWIĘTY św.pokazana walka dobra i zła o duszę człowieka 4. 16. intermedia . stawał się godnym szacunku propagował postawę wygodną kościołowi kościół akceptował rycerzy. rozgłosu modli się do Boga umartwia swoją duszę i ciało anonimowość pokora św. nieletniej ale urodziwej Heloizie. Chodziło mu o całkowitą anonimowość.przerwy podczas sztuki nie związane z Biblią 16. Mieli syna. Mając 34 lata zakochał się w swojej uczennicy. Kiedy wuj Heloizy dowiedział się o tym nasłał zbójców na Abelarda.opowieści o tematyce religijnej (sceny ze Starego i Nowego Testamentu) 3. inni ludzie go nie obchodzili. ALEKSY Rozdał swój majątek i ruszył na wędrówkę po świecie.1. Wędrował po kraju wygłaszając kazania. Został uznany za świętego (Maryja zeszła z ołtarza i kazała klucznikowi wpuścić go do kościoła). Kiedy zaszła w ciążę nie chciała aby ewentualne małżeństwo zniszczyło jego karierę. misterium .4. Po jego śmierci wszystkie dzwony w Rzymie zabiły. Cały czas spędzał na modlitwie. moralitet .1. 16.ściśle obrzędowy 2. Rozdał swój majątek. Kochankowie pisali do siebie listy i wyznawali sobie miłość.14. liturgiczny .1.2 „HELOIZA I ABELARD” Abelard był filozofem i teologiem francuskim. 15.1.3 RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY bogobojny odważny zawsze dotrzymywać słowa dbać o honor i sławę patriota uwielbienie Boga i poświęcenie dla obrony wiary wzorzec dydaktyczny zyskiwał władzę. żebrał.gatunek dramatyczny o charakterze dydaktyczno-alegorycznym . Chciał aby nikt go nie znał i mógł całkowicie poświęcić się Bogu. WZORCE PARENETYCZNE 16. Ona odwzajemniała jego uczucia. Ten jednak ożenił się z nią. Heloiza poszła to zakonu a Abelard został mnichem.4 WŁADCA DOSKONAŁY troszczy się o kraj i o poddanych dobry rycerz dobry chrześcijanin (miłosierny) . Ponownie wyrzekł się sławy i powrócił do rodzinnego miasta i zamieszkał na schodach własnego domu. TYPY TEATRU ŚREDNIOWIECZNEGO 1. alegoryczność 2. Opis dynamiczny oddziaływuje na zmysły.1. Dał wyraz uwielbienia Bemowi. Aleksego” . Współczesna poetyka uznaje ascetyzm za ideę egoistyczną: „Opowieść małżonki św. krótkim etapem życia ducha upokorzenie szło w parze ze zbawieniem 17. zmysłowość 3. nazwy barw topory pobłękitniałe od nieba pozieleniałe wawrzynem czarne czeluście nazwy ruchu porównania do innych ruchów obraz dynamiczny nazwy dźwięku tłukące się naczynia plusk muzyka kościelna głos trąb „Miniatura średniowieczna” dziwność językowa: najwyższy stopień przymiotników . Jest to pogrzeb stylizowany na pogrzeb rycerza. plastyczność. idealizacja świata 17.sprawiedliwy i wyrozumiały bronił granic szybkość podejmowania trudnych decyzji dobro ogółu przedkłada nad dobro własne 16. Kultura nie istnieje tylko w jednym okresie literackim. CECHY POETYKI 17.2 NAWIĄZANIA W LITERATURZE EPOK PÓŹNIEJSZYCH „Bema pamięci żałobny rapsod” Nie jest to realny opis pogrzebu: nie pasują rekwizyty nie pasują postaci przenośnie płaczki Taki kondukt charakterystyczny był dla średniowiecza. NAWIĄZANIA DO NASTĘPNYCH EPOK Wraz z zakończeniem epoki wartości jej nie znikają lecz istnieją dalej.1 CECHY LITERATURY ŚREDNIOWIECZA 1. które dominują.abstrakcyjny wykreowanie obrazu idealnego: delikatny wspaniały brak smutku (średniowiecze idealizowało świat) 18.5 PRZYCZYNY WYKREOWANIA TAKICH WZORCÓW OSOBOWYCH kościół zyskiwał władzę i wzbogacał się (bogaci ludzie chcąc zostać ascetami często oddawali swój majątek kościołowi) życie doczesne jest chwilowym. Nawet gdy kierunek jest inny niż te. nadał mu cechy idealnego ruchu. Żona go kocha lecz nie rozumie. Ma mu za złe, że ją opuścił, zmarnował jej młodość, życie. Przez niego stała się brzydka, zgorzkniała, zimna. Ocenia ascetów jako pełnych chwały ale plugawych, żebraków. Gardzi, brzydzi się nimi. Nawiązanie do honoru, sławy: „Grażyna” Grażyną kierował patriotyzm, poświęcenie dla honoru. Służy ojczyźnie nie Bogu. Walczy o chwałę swoją i swej rodziny. „Konrad Wallenrod” „Don Kichot” Parodia etosu rycerskiego. „Bema pamięci żałobny rapsod” Zwłoki odziane są w pancerz. Są płaczki, oręż nie pasujący do danej epoki. Cechy średniowieczne. Stylizowany jest na rycerza doskonałego. 19. UZUPEŁNIENIE 19.1 SZTUKA Malarstwo: Hans Merling „Wizja sądu ostatecznego” Albert Durer Hieronim Bosck 19.2 LITERATURA OBCA „Rycerze okrągłego stołu„ „Pieśń o Nibelungach” Villon Dante Aligieri „Boska Komedia” przełom epok 19.3 POJĘCIA hagiografia (żywoty świętych, idealizacja) apokryt (historia oparta na Biblii ale nie zawarta w kanonie) dramat liturgiczny (wpleciony w obrzęd mszy) memento mori (pamiętaj o śmierci) danse macabre (taniec śmierci; wszyscy są równi wobec śmierci, demokratyzm, galitaryzm) chansons de geste (pieśń o czynach) pareneza (wzorce osobowe) R E N E S A N S 20. RAMY CZASOWE WŁOCHY Początek: przełom XII i XIV w. Koniec: XVI w. EUROPA Początek: XV w. Koniec: XVI w. 21. PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU Epoka ta narodziła się we Włoszech w XIV wieku. Bogate mieszczaństwo przejmowało władzę w republikach włoskich. Wielkie rody skupiały w swoich pałacach uczonych, artystów i poetów. Ośrodkiem zainteresowania się uczonych i twórców stał się człowiek i jego doczesne sprawy. Chciano zjednoczyć kraj i przywrócić Italii rolę dawnego imperium Rzymskiego. Ponownie odkryto piękno starożytnej sztuki. Na rozwój renesansu, jako epoki w dziejach kultury europejskiej, złożyło się wiele czynników historycznych. Do głównych należy kryzys papiestwa i rozwój reformacji, rozbicie jedności cesarsko-papieskiej Europy oraz powstawanie, po okresie rozbicia feudalnego, zjednoczonych państw (m.in. Hiszpania, Francja, Szwajcaria, Polska). 21.1 NAZWY EPOKI Renesans Nazwę epoce dał późniejszy włoski malarz, architekt i pisarz, Giorgio Vasari. Nazwa ta miała wyrażać przeciwstawienie nowej epoki czasom średniowiecza. Termin ten oznacza powrót do starożytności, do sztuki i filozofii antycznej oraz odrodzenie człowieka i kultury. Z początku używano tej nazwy w znaczeniu odrodzenia państwa na wzór starorzymski, później dotyczyło to też literatury, filozofii i ideałów antycznych. Później znaczyło to również odnowę i rozwój ludzkości. Odrodzenie Z włoskiego renessaince. Odrodzenie literatury antycznej,ę ludzkości (renovatio hominis), przeszłości ,odnowienie, podnoszenie się jej na wyższy poziom, odnowienie starożytności (renovatio antiquitais), odrodzenie przeszłości, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapoczątkowane w XIV w. „Złoty wiek kultury polskiej” Nazwa polskiego renesansu. Podobnie jak złoty wiek starożytności, odrodzenie polskie obfitowało w świetne wydarzenia w dziedzinie kultury i sztuki (architektura, malarstwo, muzyka, literatura). 21.2 PODSTAWOWE PRĄDY UMYSŁOWE I RELIGIJNE 21.2.1 HUMANIZM Prąd światopoglądowy rozwijający tradycje antycznej wiedzy o człowieku jako o jednostce (psychika i wrażliwość). Dążył do rozwoju osobowości uznając wartość jego rozumu. Humaniści głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W myśl humanizmu człowiek jest wielce wartościowy, liczy się jego talent, liczy się każde odrębne istnienie. Poznawano przyrodę, piękno, patriotyzm. Był to antropocentryzm. Usytuowanie człowieka w centrum świata. Hasłem humanistów stało się zdanie Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce” 21.2.2 REFORMACJA Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała kształtowaniu się stosunków wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii pochodzenia władzy. Za formalny jej początek uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszości luterańskiej w Spirze na sejmie. Rozbiły one wspólnotę wyznaniową Europy. 21.2.3 LUTERANIZM (Niemcy, Skandynawia, Francja, Czechy, Węgry, Polska) Twórcą był Marcin Luter. Istotne jest podejście wyznawców do Biblii. Głosili bowiem, że można ją interpretować indywidualnie, że należy tłumaczyć je na języki narodowe, że Kościół nie jest jedynym autorytetem rozumiejącym Biblię. Kościół na ziemi nie może dawać udzielenia rozgrzeszenia czyli uwolnienia ludzi od męk czyśćcowych czy piekielnych. 21.2.4 KALWINIZM (Francja, Szwajcaria, Niderlandy) Twórcą był Jan Kalwin. Kalwiniści głosili teorię predestynacji czyli wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach. Przeznaczone jest mu niebo lub piekło, a życie to realizacja ustalonego scenariusza. Propagowali ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie to zasługa, a bezczynność to grzech. 21.2.5 ANGLIKANIZM Nurt powstały w Anglii. Ruch ten powstał z natury politycznej i prywatnej. Henryk VIII chciał poślubić Annę Boleyn, a kościół katolicki zabraniał mu (odmowa rozwodu). Dlatego król Anglii sam mianował siebie zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego i poślubił ukochaną, którą i tak skazał na ścięcie. 21.2.6 ARIANIE Zwani też jako bracia polscy. Nurt ten rozwinął się w Polsce i był nurtem radykalnym bo głosił oprócz założeń religijnych również hasła społeczne. Arianie potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia się majątku. W połowie XVII wieku wygnano ich 21.3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA) wyzwolenie się z ciemnoty interesowanie się jednostką ludzką (jako wartość, godne zainteresowania). powrót do wzorców kultury (sztuki obyczajów) antycznej - utwory Platona, Horacego itp. afirmacja życia 21.4 ZNACZENIE DRUKARZY Znajomość dzieł sztuki renesansowej nie była tak powszechna jak dzieł literatury powielanych w wielu egzemplarzach i przez to łatwo dostępnych, zwłaszcza wobec wzrastającej konkurencji drukarni i obniżających się przez to cen. W RP liczba warsztatów drukarskich wzrastała od 1503 roku. Drukarnia stała się bronią i narzędziem ideologii, postępu, walki na pióra toczonej o istotne problemy (wiara i religia). Ograniczyło ono obieg rękopiśmiennej literatury. 22. INDYWIDUALNOŚCI EUROPEJSKIEGO 22.1 DOKONANIA RENESANSU POLSKIEGO I 22.1.1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321) „Boska komedia” Obszerny poemat w stu pieśniach i podzielony na trzy części (Piekło, Czyściec, Raj). Dante podróżuje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskonała kobieta uosabiająca piękno, dobroć, miłość, doskonała kobieta. Miłość do niej zbliża Dantego do Boga. W piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowość, zdradę, fałszerstwo, obłudę, chciwość. Po przez zobrazowanie ludzkich męk chciał przestrzec przed grzeszeniem i ukazać konieczność wyrzeczenia się wojny. W czyśćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są zjawy zażywające wiecznego szczęścia. Wędrówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokutę ku świętości. Utwór napisany w średniowieczu. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska utworu są zgodne z programem poezji średniowiecznej. Jednocześnie jednak w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Renesansową tendencją jest też to iż utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecność liczby 3 i wielokrotność liczby 10 (3 księgi i 100 pieśni) to symbole doskonałości w średniowieczu. 22. dramaturgiem aż stał się dyrektorem. prostoty i pokoju. Występuje tu afirmacja niezależności i swobodnego rozwoju jednostki.7 TOMASZ MORE (1478-1535) „Utopia” Angielski mąż stanu i pisarz polityczny. Zauważa harmonię jej ciała i ducha. Opisuje kobietę ziemską czyli ideał doskonałości i piękna. Zajmował on postawę laicką. 22. Są to jej początki. Głównym tematem ich historii jest miłość cielesna. Prezentuje tu poezję miłosną . Przedstawił obraz państwa idealnego i systemu społecznego.1375) „Sonety do Laury” Cykl ten składa się z około 317 utworów napisanych po włosku. Wyrok wykonano.1592) „Próby” Zbiór luźnych przemyśleń o życiu (charakter autobiograficzny). cnota.1. „Ryszard III” tragedie „Romeo i Julia”. Był też czołowym humanistą renesansu. „Hamlet”. zmysłowa i namiętność przedstawiona jako przyjemność i dobro. W sonetach tych stara się on opisać miłość. „Makbet” . Piętnował nadużycia duchownych (korupcja. są to humor.1375) „Dekameron” Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów. W dziele swym zawarł obraz współczesnego mu społeczeństwa.6 ERAZM Z ROTTERDAMU [GERHARD GERHARDS] (1469 . 22. rubaszny humor przechodzący w groteskę i parodię.1. „Wieczór trzech króli”. teolog i pedagog. Wywarł duży wpływ na umysły swej epoki (również w Polsce). realizm i często dosadność opisów.5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 . Montaigne głosił tolerancję religijną. a z zawodu lekarz.). poświęconych kulturze starożytnego Rzymu. Niezwykłe bogactwo wyobraźni. chciwość. Autor dzieł naukowych. racjonalizmu i relatywizmu etycznego oraz uznania naturalnego rozumu ludzkiego za instancję rozstrzygającą.22. Ma ona charakter antropocentryczny. „Otello”. „Korespondencja Erazma z Polakami”. Odgrywała ona jego sztuki. „Podręcznik żołnierza Chrystusowego”.1553) Francuzki pisarz i humanista. filozof. którzy schronili się na wsi uciekając z miasta przez zarazą. Skazany na śmierć. Jest też erotyzm.4 MICHAŁ MONTAIGNE (1533 .3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 . Reprezentował idee społeczno-polityczne i filozofie. Był inspirowany przez starożytnych filozofów. ostro wyszydzając przestarzałe instytucje feudalne. Zabiegał o pogłębienie duchowej więzi z Jezusem Chrystusem przez modlitwę i dobre uczynki. uczucie doczesne. 22.1. ironia. „Król Lear”.erotyki.1. Napisał ich około 37. „List do króla Zygmunta I”. Dzieło to stanowi główny dokument literatury renesansowego sceptycyzmu powiązanego z hedonizmem i stoicyzmem. 22.8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616) Wybitny dramaturg angielski uchodzący za twórcę nowożytnego teatru. komedie „Sen Nocy Letniej”. Opowiadają sobie historie znane im z autopsji. „Gargantua i Pantagruel” Fantastyczno-satyryczna epopeja.1. Był aktorem. zajmuje się własnymi uczuciami. handel relikwiami itp. literat. 22. Jest szczery i spontaniczny. Gdy się wzbogacił stworzył grupę teatralną „The Globe”. Nie przystąpił do reformacji i polemizował z Marcinem Lutrem broniąc wolności woli ludzkiej i wartości uczynków człowieka.2 JAN BOCCACIO (1313 . Głosił umiłowanie wolności. Propagował on swobodny i wszechstronny rozwój człowieka zgodnie z prawami i wymogami natury. troska.1. poświęcenie. „Jak wam się podoba” kroniki „Juliusz Cezar”. Nowele Boccaccia ukazują życie we wszystkich jej przejawach. analizuje swoją psychikę.1.1536) Był to holenderski filolog. wzruszenie. zbrodnia. Został oskarżony o zdradę i osadzony w więzieniu gdzie pisał listy. wielka swoboda słowotwórcza stanowią o walorach artystycznych dzieła. 3 WIELCY POLACY I ICH WKŁAD 22. 22. przysłowia. Bogactwo mowy potocznej.2. elegie. 2. mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności). humanista znalazł się w Akademii Krakowskiej założył towarzystwo Humanistyczne pisał ody. Krytykuje jednocześnie społeczeństwo hiszpańskie. tragiczne zawiłości ludzkiego losu.miłość nieszczęśliwych kochanków „Hamlet” .2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE 22. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój) 7.1 KONRAD CELTIS niemiec. twórca nowożytnej powieści europejskiej.W komediach opisywał uroki życia i piękno przyrody. 3. wystawianych przez trupy aktorskie. Wydał w jednym tomie 8 komedii wzorowanych na dramaturgii Lopego de Vega i tyleż intermediów (scenki obyczajowe) stanowiącą najwartościowszą część jego dzieł.tragizm życia człowieka o pięknej niepospolitej duszy „Otello” . sceny zbiorowe 6.żądza władzy. zwątpienie w możliwość urzeczywistnienia pięknych ideałów. Napisał około 20 utworów dramatycznych.2. „Don Kichot” Parodia średniowiecznej powieści rycerskiej. język patetyczny pełen ozdób retorycznych. ambicje. do 22. Autor „Don Kichota”. odejście od zasady decorum 9.1 MIKOŁAJ REJ ojciec polskiej literatury pięknej pisał dzieła oryginalne.3. Głosił wiarę w człowieka i jego wartości w zwycięstwo dobra i sprawiedliwości. Tak więc w wielkich tragediach ukazywał dramatyczne ludzkie przeżycia: „Makbet” . ukazujące obraz życia narodu. regionalizmy. rezygnacja z chóru 5. celne powiedzenia. nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne). „Romeo i Julia” . znał łacinę i posługiwał się nią nauczyciel synów Kazimierza Jagielończyka oraz doradca Jana Olbrachta pisał elegie i epigramaty 22.okrutna siła niszczycielskiej namiętności jaką jest zazdrość. zerwanie z trzema jednościami 4. epigramaty posługiwał się klasyczną łaciną 22. Don Kichot i jego giermek Sancho Pansa to symboliczne postacie o walorach ogólnoludzkich. Dostosowany postaci. ale również zindywidualizowany. swobodna i umowna inscenizacja 8. Cechy dramaturgii Szekspira: 1.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH) prześladowany przez papiestwo Włoch wykształcony. która ostudziła wiarę w ludzi.1. w Renesansie Naród to szlachta i ludzie z wyższych warstw społecznych pierwszy świecki autor miał oryginalny styl i pisarski język. Podłożem zmiany nastroju w tragediach stała się obserwacja rzeczywistości.9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616) Hiszpański pisarz. który przypominał język mówiony był gawędziarzem chciał po przez swoje utwory stworzyć dla szlachty szkołę mówił jak żyć i postępować realistycznie opisał obyczajowość . dyplomatycznie. Uczący w duchu wiary. ale sprawiedliwe sądownictwo biegłość w sztuce wojennej KSIĘGA I [o obyczajach] Jest to traktat o uczciwości i rozumie. Jest to pięcioksięgowy traktat polityczny. elegie) propagował starożytne filozofie i odwoływał się do twórczości Horacego podejmował motywy mitologii i literatury greckiej przetłumaczył psalmy Starego Testamentu (Psałterz Dawidów) uważał. Jest ona przyczyną kalectwa fizycznego i psychicznego.pierwszy wprowadził do literatury chłopa i to wypowiadającego i krytykującego wyższe stany słynne są jego słowa „Polacy nie gęsi i swój język mają” twórca piszący po polsku. Traktat ten wynika z obserwacji sytuacji w Polsce. grekę. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). Pieniądze zamiast wydawać na zabawy i stroje należy wydać na naukę. a nie wojna zaborcza. cierpienie). a nie władcy. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakością i ceną towarów. Nauczycielami nie powinni być księża lecz ludzie świeccy. samouk zostawił po sobie duży dorobek. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA 23. KSIĘGA IV Nawołanie do reformy kościoła. dramat klasyczny. Mówi też o sprawiedliwości. jednocześnie pragnąc władzy. który ma wspomagać działanie każdego człowieka. formę uprawianych gatunków. Wojna sprawiedliwa w obronie honoru. To prości ludzie cierpią. Zlikwidowanie żebractwa przez przytułki.3. stosunków politycznych. Żąda opieki nad starcami i kalekami. granic i statusu narodu. że świat to jedna harmonia widział wielkie wartości natury i wsi wielbi człowieka głosi epikureizm i stoicyzm. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranicę zboża.1 „O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA) Dzieło to nawiązuje do myśli Arystotelesa i Cycerona i związane jest z ówczesną myślą społecznopolityczną zapoczątkowaną przez Erazma z Rotterdamu.1. aby nie było głodu w kraju. 23. wszyscy są równi. społecznych. hebrajski studiował epokę starożytną (filozofię i sztukę) znał dzieła Erazma z Rotterdamu i innych mu współczesnych twórców nawiązywał do antyku min. a nie zabiegać o doczesność. Moraczewski uważał. . Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu. Powinno propagować wartości duchowe i moralne. którzy chcą dać ujście zapędom przywódczym. którzy je wywołują. w gatunkach literackich (pieśni. Krytykuje wydarzenia wojenne (śmierć.2 JAN KOCHANOWSKI najwybitniejszy twórca renesansu dbał o swój styl. że są trzy wyznaczniki prawidłowego państwa: uczciwe zwyczaje srogie. Spory należy rozstrzygać pokojowo . ekonomicznych i religijnych w niej panujących. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. fraszki. pisał dużo i szybko bez zbytniej pieczołowitości dlatego jego styl określa się jako mało wypracowany. artyzm języka i wszechstronną wiedzę znał łacinę. KSIĘGA V Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i źle traktujących nauczycieli.1 OBRAZ ZANIEDBAŃ SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY 23. KSIĘGA III Potępia on wojnę i uważa. Łączenie moralności i wykształcenia intelektualnego. 22. że walczyć można tylko w obronie. Korzyści płyną też dla państwa i religii. Wojny są wywołane przez władców. chłop . W „Kazaniach” zawarty został patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. koczownicy. Mają dbać o swoich poddanych. Chciał wzmocnić władzę centralną.3 „ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH” Akcja tej tragedii rozgrywa się w starożytnej Troi lecz problem jest aktualny w czasach Kochanowskiego. łupić i mordować. Troja to alegoria Polski. że duchowieństwo i szlachta porozumieją się. że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię.1. a o prywatę. Poddani zaś muszą umacniać państwo umysłem. by walczyli. Dylemat bohaterów dramatu: czy oddać Helenę posłom i uchronić ojczyznę od wojny czy pozostawić ją w Troi według życzenia królewicza. bezinteresowna.4 „NA SOKOLSKIE MOGIŁY” Jest to krótki utwór o patriotycznym wyrazie. na broń. że księża nie wykonują swoich obowiązków. Ten kraj (matka) jest chora. Władcy otrzymali władzę od Boga . Wójt zaś czuje się „straszno” w tej rozmowie dochodzi do wniosku. Matkę trzeba szanować bo ona nas chroni. Trwałość i potęga państwa zależy od poszanowania prawa i przez rządzących jak i poddanych. Uważa.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKÓW NA WSI „KRÓTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI” MIKOŁAJ REJ Utwór ten to rozmowa przedstawicieli trzech stanów przebywających na wsi: jej właściciela. Poddali się oni niemal bez walki. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Chciał on poprawić sytuację poprzez jedność wiary. brak troski o sprawy ojczyzny. nadużywają alkoholu. Ma ona charakter patriotyczny. 23. człowiek powinien nawet z radością umierać za nią. Kochanowski chce by walczył cały naród. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie dbają o ojczyznę. Pleban wytyka Panu złe funkcjonowanie instytucji szlacheckich. 23. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości. Pouczenie polskich rządzących.brak patriotyzmu niezgody sąsiedzkie naruszenie jedności katolickiej osłabienie władzy i dostojności królewskiej niesprawiedliwe prawa grzechy i jawne złości W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. a one są niewdzięczne. Przesłanie jego jest następujące: Nie ma nic ponad ojczyznę. Nie uczą się na nich. a ojczyznę narazić na wojnę. niesprawiedliwość w kraju w którym szlachta może grabić. prosto z serca. Żąda patriotyzmu. Boleje nad porwaniami.23. Chęć pokierowania narodem i wskazania mu właściwej drogi. Iketaon (poseł przekupny).2 „PIEŚŃ O SPUSTOSZENIU PODOLA” JAN KOCHANOWSKI Jest to V pieśń. Jest oburzony zachowaniem się Polaków.5 „KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Zwyciężyli ich innowiercy. Proponuje im walkę. Wśród szlachty szerzyła się anarchia. jego chciwość i rozpustę. brakiem zainteresowania. Pan gromi Plebana za nadużycia duchowieństwa. Szlachtę zaś poddać krytyce. bałagan.1.1. Antenor (patriota. 23. „a nam prostym zawsze nędza”. Zauważa. Staje się to uniwersalnym problemem przedstawiania interesów prywatnych ponad sprawy kraju. by płacili na wojsko. Wstydzi się za nich. proboszcza i wójta. nakładają opłaty. 23.1. nie godni Polaków. Poprzez brak współpracy gubią się. świadczy o tym podobny w Troi Kochanowskiego ustrój jak w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej . Według niego Polska cierpiała na pewne choroby: nieżyczliwość i chciwość . apatii. a mimo to oddała wszystko dzieciom. Skarga zaleca podnieść rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę. tak jak w Polsce. Nazywa ich zbójcami. podobieństwo Rady Królewskiej do Sejmu i analogia w obradach tych ciał. Piotr Skarga był doradcą króla i kaznodzieją królewskim. a to pociąga za sobą odpowiedzialność. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy. szlachetnością i mądrością. że doprowadzili do takiej hańby. Nie którzy chcieli uzdrowić tę sytuację po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię. Ojczyzna też dała swym dzieciom wszystko bezinteresownie. Na tym okręcie wszyscy dbają tylko o siebie. zwłaszcza sądownictwa oraz przekupywanie posłów na sejm. Jest oburzony obojętnością szlachty. a należy uratować „okręt” czyli Polskę by uratować siebie. Miłość do ojczyzny powinna być szczera. Duchowieństwo walczące o władzę i bogactwo ze szlachtą.należy mieć na względzie zasługi stanu szlacheckiego KSIĘGA II Opisana jest sytuacja gdy plebeusz i szlachcic pobili szlachcica. Fraszka przedstawia idylliczną naturę arkadyjską. na niej każdy robi co chce. Utwór oskarża niesprawiedliwość ówczesnych stosunków społecznych i okrucieństwo pilnujących.skoro zginął jeden obywatel to drugi musi żyć by służyć RP i wynagrodzić swój błąd . Przedstawienie konfliktu między Panem i chłopem. Jest obraz antagonizmów społecznych. a nie posiada prawa obywatelskich. systemu obronnego. dają obraz zwyczajów. Plebeusz stracił głowę. który jest całkowicie zależny. obżarstwo. „ŻEŃCY” SZYMON SZYMONOWIC Obraz pracujących w polu żeńców. wiejskiego życia. w największy upał. Znajdował ukojenie w powiewie wiatru i śpiewie ptaków. Podejmuje nie słuszne i nie przemyślane decyzje. ubezwłasnowolniony. a szlachcic nie zapłacił nic. szczęśliwego życia na wsi. Każdy człowiek powinien być sądzony ze względu na winę. Senat i króla są pełne aluzji. ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI „ŁASKI. płaci podatki i narażony jest na rabunki żołnierskie. beztroskie bytowanie i szczęście.1 WIEŚ I JEJ UROKI JAN KOCHANOWSKI Są to fraszki Czarnoleskie w których poeta zawarł pochwałę spokojnego. Pleban Źle odprawia msze. życzliwą co chroni Pietruchę przed biciem. Jednak złorzeczy mu gdy ten jest daleko. Pokazują charakter „dyscypliny” i nadzorców. zaś życie zgodne z nią daje ludziom ukojenie. Ukazują trud pracy w polu. Oluchna i Pietrucha narzekają na ciężar pracy i okrucieństwo Starosty. niesprawiedliwy Pan Wykorzystuje chłopów. podległy Panu. Jest tłusty. że w jej dobroczynnym cieniu chronił się chętnie. Pietrucha. który zmarł. szczęśliwi i spokojni. Narzekanie na władców. Gdy ten nadchodzi to dziewczyna śpiewa pieśń pochlebną. Utwór ten to krytyka sądownictwa. który nahajką pogania pracujących.. „O POPRAWIE. ludzie nie mogą być szlachetni.” Modrzewski zastanawia się czy karać za mężobójstwo grzywną czy śmiercią. Żąda równouprawnienia wobec prawa i sądu. Jedyną pociechą chłopów były żarty i pieśni. „Na lipę” Poeta wyznał. nie wypełnia obowiązków. która dostarcza człowiekowi różnych pożytków. tu bowiem nie dochodziły promienie słoneczne nawet w południe. Pochwała odpoczynku.rodzina zmarłego uzyska finansową rekompensatę . spiera się z Panem. nie zachęca ludzi do wiary. a powinien być ubogi.bowiem ponosi największe ciężary na rzecz państwa. niedoli chłopów. przekleństwem pod adresem Starosty. próżniactwo. lenistwo. Za karą grzywny przemawiają następujące argumenty: . W trakcie pracy rozmawiają trzy osoby Oluchna. Fraszka o charakterze pochwalnym. ale to chłopu jest źle. dba o pieniądze. Autor wyraża się z niechęcią o niesprawiedliwym prawie. gdzie zaistniały odpowiednie warunki do uprawiania twórczości poetyckiej. prywata przed ojczyznę. brak wiary. a czarnoleska lipa urosła do rangi symboli. ciężarów szlacheckich na rzecz kościoła.. szlachta nie płaci daniny. ALBO O KARZE ZA MĘŻOBÓJSTWO” . Jest to obraz okrutnych stosunków na wsi. zabiega o urzędy. Starosta. pijaństwo. „Na dom w Czarnolesie” . 24. msze są nieregularne. Jest przekupny i bierze łapówki . Życie na wsi przedstawione zostało bez upiększeń i poetyckiej dowolności. Pieśń będąca oskarżeniem. OBYCZAJOWOŚĆ POLSKI XVI WIEKU 24.zaniedbuje obowiązki na sejmie. A łakomy na pieniądze biskup „uwierzył” w historyjkę plebana aby zgarnąć dukaty. Zależny jest od pana. Dzieci uczą się życia skromnego i umiarkowanego. Życie toczyć się powinno tu zgodnie z naturą. Ci co żyją w miastach. opisującego obchody Sobótki na wsi w wieczór Świętojański. pełnię władzy nad chłopem bo sprzyja mu prawo i siła (bogactwo i bicz). co mówić). zmienności pór roku i wynikającym z nich obowiązkom. Skrzętna gospodyni krząta się i pomaga mężowi. bez trosk i cierpień. Musi go słuchać (ile pracować. będącej podstawową cechą utworów renesansowych. . śmieje się z księdza (zapewne bardzo grubego) przypominającego grubego osiołka..2 SZYMON SZYMONOWIC „Żeńcy” Szymonowic prezentuje wieś dwojako: przynoszącą bogactwo i swobodną staroście (ekonomowi) oraz ciężką pracę i niedolę robotników i chłopów. robotnik folwarczny lub rolnik ma ciężkie życie. Uczciwie zaopatruje rodzinę i zajmuje się dobytkiem. znana z utworu Reja „Żywot człowieka poczciwego”. MIKOŁAJ REJ „Mnich” Rej otwarcie krytykuje mnichów (bestie. ale chowają psa . Jest to też przytyk do wartości księży i ich zawziętości. Człowiek powinien podporządkować się rytmowi przyrody. Chłop pańszczyźniany. Starosta ma pełną swobodę. bo celem ziemianina jest praca na własnym wiejskim gospodarstwie. że nie obca jest Rejowi reguła „Złotego środka” czyli życia zgodnie z naturą.patrz punkt 23. Krytycznie ocenia postawę biskupa. Obok nuty miłosnej. na dworze lub są marynarzami to narażają się na niebezpieczeństwo. który za pieniądze uznał psa za chrześcijanina. by nie powiedzieć czy nie zrobić czegoś co rozgniewało by pana. Dobytek gospodarzowi przynosi pożytek. „Baba co w pasyją płakała” Poeta naśmiewa się z księdza i baby. szalonych i bezdusznych ludzi. Panna XII Pochwała wsi gdzie ludzie żyją bezpiecznie i spokojnie. „Pieśń świętojańska o sobótce” Utwór liryczny o charakterze sielankowym. Potem następuje pieśni dwunastu panien. Są to przede wszystkim czyste sumienie.” Stosunki panujące na wsi .Charakterystyka podstawowych ideałów życiowych człowieka renesansu. Wokoło śpiewają ptaki. życzliwość ludzka i skromność obyczajów. Naśmiewa się z ludzi. Składa się z krótkiego wstępu. który jest surowy. brak afirmacji życia. którzy uważają kleryków za świętych. Chłop żyje w ciągłym strachu. która płacze podczas wielkopostnego nabożeństwa.1) „Krótka rozprawa. Porównuje ich do starych diabłów. a dobrobyt pomaga uniknąć awantur. nauki i bogobojności. Sielanka realistyczna („Żeńcy”) ukazuje prawdziwe oblicze wsi i warunki życia chłopa wraz ze wszystkimi jego wadami i ciężarem jakie ono nakłada. kiedy jeść.zwierzę. obdarty ze wszystkich złudzeń i wyobrażeń o lekkim i przyjemnym życiu na wsi. „Pleban pieska na cmentarzu pochował” Rej wskazuje na chciwość duchowieństwa. próżniacy). spasionego i zadbanego. Realistyczna. umiejętność cieszenia się życiem. Docina.. zgodnie z naturą. w myśl przysłowia „Uparty jak osioł”. którym bark wiary. Tych nazywa największymi szaleńcami. „Żywot człowieka poczciwego” W utworze tym zauważamy. ostry i nie żałuje bata czy korbacza. zdrowie. w pieśniach poszczególnych panien brzmi pochwała życia na wsi. Kobieta płacze bo głos księdza przypomina jej głos ukochanego osiołka. prawdziwa rzeczywistość. Dom ten jawi się jako arkadia spokoju i radości. wyzyskiwacze.czasem nie chcą pochować ludzi na cmentarzu. obraz wsi. Chłop nie pracuje w zgodzie z prawami natury lecz prawami ustanowionymi przez Pana. który zdechł. Wskazuje to też na przewrotność ludzi . (patrz także punkt 25. Człowiek poczciwy według Reja powinien osiąść wraz z rodziną w cichym wiejskim majątku. pełne cierpienia. Na wsi człowiek spokojnie zajmuje się swoim polem. Chłop zależny jest bowiem od starosty. bogacili się. Nie ukazuje zgodnie z konwencją renesansu życia pięknego. 2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU „O POPRAWIE RZECZY POSPOLITEJ” FRYCZ-MODRZEWSKI KSIĘGA I [o obyczajach] Jest to traktat o uczciwości i rozumie. przepychu. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej. a nie zabiegać o doczesność. „O Doktorze Hiszpanie” Opowiada ona anegdotę o prawniku królewskim Rozjuszu. Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór małżonków. Za najwyższą cnotę uznaje on rozum (humanista). powinność wobec ojczyzny i szereg cnót.spokój. który wymknął się z grona zabawiających się kielichem kompanów. Postuluje o ograniczenie wywozu zagranicę zboża. umiar. wiodący prawy i spokojny tryb życia. rozrywka. Należy kultywować tradycje i obyczaje każdego narodu KSIĘGA IV Nawołanie do reformy kościoła. Zepsuta i zdegenerowana młodzież to przyszłość narodu. ale się do nich nie stosują. że zaspał i późno wyszedł na mszę. ale obowiązek. W tym przypadku ideałem jest szlachcic. który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. korzystanie z wszelkich dóbr. Pieniądze zamiast wydawać na zabawy i stroje należy wydać na naukę. „O Kaznodzieji” Mowa o duchownych. Powinno propagować wartości duchowe i moralne. Ludzie żyjący w zbytku. właściciel dóbr ziemskich. Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. a wstaję pijany”.1..1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA „ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” MIKOŁAJ REJ Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowości. CZŁOWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY 25. Te dwie sprawy nie łączą się nigdy. który nakłada człowiekowi herb . a zimą polowania. aby nie było głodu w kraju. Według niego szlachectwo to nie tylko powód do chwały i wyróżnienie.1. uciekający w swych niecnych czynach do szantażu i przekupstwa. pijących i nie spełniających swoich obowiązków. Młodzi ludzie mają albo mądrość albo bogactwo. tłumaczył się. jakie przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią. ale potępiają na ambonie grzeszników. który na wymówkę królowej. jednak towarzysze zabawy wywarzyli zamknięte drzwi jego pokoju i zaczęli przepijać do niego tak. FRASZKI I PIEŚNI JANA KOCHANOWSKIEGO „O Kapelanie” Dowcipna anegdota o kapelanie. że następnego dnia się dziwił: „Szedłem spać trzeźwo. Korzyści płyną też dla państwa i religii. cnotliwe życie . który ma wspomagać działanie każdego człowieka. Wyśmiewa naśladowców obcej mody. Samolubny egoista. wszyscy są równi.). jednocześnie pragnąc władzy. Uczący w duchu wiary. którzy prawią kazania. KSIĘGA V Krytyka ludzi nie pragnących wykształcenia i źle traktujących nauczycieli. Duchowieństwo zasługuje na krytykę. [stoicyzm . że wogóle nie spał tej nocy. pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Pragnie wprowadzenia urzędu czuwającego nad jakością i ceną towarów. Rej pokazuje to prezentując też scenki negatywne. Żąda opieki nad starcami i kalekami. Kochanowski naśmiewa się z kościoła i z duchownych rozpustnych. obowiązki obywatelskie).2 „Odprawa posłów greckich” Symbolem szlachty jest na przykład Aleksander. Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb życia. praca. Nauczycielami nie powinni być księża lecz ludzie świeccy. Łączenie moralności i wykształcenia intelektualnego. Są źli i przewrotni. Grzeszą. rybołóstwo.3) 25. Zlikwidowanie żebractwa przez przytułki. (patrz także w punkcie 23.. nie boi się starości ani śmierci. Mówi też o sprawiedliwości. „Pieśń o spustoszeniu Podola” Patrz punkt 23. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka.24. ” Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie.. cieszenia się życiem. do zapomnienia o różnicach stanowych. mądrości. Kontakt z naturą doskonali estetyczność i moralność. Zabawy.. 25. który otoczony jest czcią.” Przestrzega przed popadaniem w skrajność. Los jest zmienny. Człowiek jest panem chwili. W jednej chwili można stracić wszystko. Przemija to co dobre i to co złe. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Nawołuje do zabawy.. a o przyszłości decyduje Bóg. jest autorytetem i doradcą. których obchodzą pieniądze przyjaciela. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. wolną chwilę przeznaczyć na zabawę. Następnie powinien wrócić do domu. można wszystko stracić lub wszystko zyskać.. Największym skarbem jest cnota. „O żywocie ludzkim” Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi.. rozplanowanie bez zbytnich namiętności][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi. moralność i obyczajowość.2 IDEAŁY ŻYCIOWE FRASZKACH I PIEŚNIACH KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO „Stateczny umysł.” Refleksja nad przemijającym życiem. szlachetności. Nie należy poddawać się losowi.. kładzie nacisk na wychowanie.w zgodzie z naturą i rozumem. Nie należy się jednak poddawać.. Uznawanie wartości życia. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro. rzemiosło rycerskie. ale należy zachować umiar. dobroci. cieszyć się życiem . „Nie porzucaj nadzieje. Szlachectwo bowiem zależy od życia.. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. „Patrzaj jako śnieg po górach się bieli. egoistycznym i trzeba dbać o wartości moralne. Nie należy być pysznym. przeciwstawić się nieszczęściu.. Doceniać w jego wartości. która nie zależy od losu. „Nie wierz fortunie. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach. ożenić się i wieść życie rodzinne.” Należy korzystać z życia. która dopadnie każdego. Natura wyznacza kolejność prac gospodarczych. Nie mówi o nauce. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.” Ostrzeżenie o zmienności losu. życie towarzyskie). Po dzieciństwie może znaleźć się na możnym dworze (uczyć się) lub iść do wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędność. cierpliwość. Życie ma być zgodne z rytmem natury. pokora wobec niewygodności. szacunkiem.afirmacja życia. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci. przyjemności wynikające z życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego. Umiar we wszystkim. bo kieruje nami Bóg i Fortuna. miłością. ćwiczenia cielesne. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Na wszystko jest czas i miejsce. powagą wieku starczego. Uznaje wartość jedzenia. picia i tańca. KSIĘGA I Opowiada o młodości. Jest to antyczny stosunek do życia. „Miło szaleć. Należy pogodnie. „Na lipę” . KSIĘGA II Szlachcic powinien być cnotliwy. namawia do czerpania rozrywek. bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Radość z życia.. a nie od urodzenia. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. KSIĘGA III Suma rozważań nad dostojeństwem. kiedy czas po temu. dystans przed szczęściem i nieszczęściem. do własnego talentu. odnosi się do nich z ufnością i ciepłem. Zygmunta Starego. . Pieśń ta jest pochwałą harmonijnego świata.biesiady „O miłości” Ukazuje on potęgę miłości. a ja z tym trzymam. to co w czas uchwyci. nauczycieli. lekarza. 25. Wspomina ludzi. Świat jest harmonijny i zgodny tak jak potężny jest Bóg.4 IDEAŁ DWORZANINA W UTWORZE Ł. Człowiek nie boi się Boga. „Ku muzom” Pragnie przetrwać w pamięci potomnych. beztroskie bytowanie i szczęście. wszechobecny. gra miłosna. usłużność) piękno wymowy (szacunek dla ojczystego języka) znajomość i kultywacja obyczajów narodu nie może naśladować obcych wzorców kulturowych i obyczajowych 25. Obserwując naturę człowiek stwierdza jej doskonałość czyli doskonałość Boga. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici. Cechami. Człowiek musi mu dziękować i czcić go za dobrodziejstwa. ojca. „Czego chcesz od nas Panie..JANICKIEGO I Klemens Janicki był mecenasem i finansistą. a przez to Bogu. szanuje ich. poetów starożytnych. W „Elegii o sobie samym do potomności” ukazuje on swoją biografię.3 POETA DOCTUS J. „Do gór i lasów” Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. pochwała odpoczynku na łonie natury. Daje ludziom ukojenie. „O doktorze hiszpanie” Omówione . Widzimy tu typową postawę renesansowych twórców. Bóg jest dobry. Nie czerpał z tego korzyści. Szanował siebie i był świadom swojego talentu. Szacunek do siebie jako człowieka. Kościół jest znakiem obecności Boga w całej naturze.” Synonimem Boga jest wszystko co on stworzył i ciągle tworzy. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Bóg jest artystą i doskonałym konstruktorem. Jest wdzięczny za pomoc. poczucie indywidualności i mocy twórczej humanista . Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Są jego dobroczyńcami. szanuje innych ludzi oddaje cześć istocie ludzkiej wierzy w moc twórczą poczucie własnej indywidualności. rozwija swój talent i osobowość 25. Jest nieśmiertelny. Oraz miłość jako flirt.Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody. Potęga Boga polega na tym iż Ten stworzył świat.5 ŚWIAT PRZEŻYĆ OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI W utworach renesansowych występuje bezpośrednia apostrofa do Boga. Atenę i Piotra Kmitę. dba o nią. GÓRNICKIEGO Górnicki napisał „Dworzanina Polskiego”.artysta głód wiedzy satysfakcja i radość z nauki otacza czcią dokonania artystyczne antyku. pełna renesansowego humoru i radości życia.. które powinny charakteryzować dworzanina są: ogłada i kultura szlachcic z poszanowaniem dla szlachectwa wykształcony znawca sztuki (muzyki) wytworne maniery (wdzięk.KOCHANOWSKIEGO W TWÓRCZOŚCI K. tylko wyraża wdzięczność za to co Bóg stworzył. Hołd naturze. język patetyczny pełen ozdób retorycznych. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu. moralitety). Bogactwo mowy potocznej. Budynek teatru był wieloboczny lub okrągły. współczesna posługuje się chętnie kontrastem form językowych. Autorami sztuk często byli sami aktorzy. Były bogate i strojne. o charakterze anegdotycznym. mistrzostwo w kreśleniu charakteru człowieka (dramat psychologiczny) i miotających nim sprzecznych uczuć (dramat ludzkich namiętności) 2. ułatwia ukształtowanie melodii.„Tu jest las”). jaka jest pora dnia . Scenę stanowiła zadaszona platforma. figlik Jest to utwór ośmiowierszowy o charakterze epigramatycznym. ale również zindywidualizowany. regionalizmy. 26. zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub konkluzje. swobodna i umowna inscenizacja 8. 3. Wiązało się to ze średniowiecznym teatrem (misteria. Bohaterowie mówili gdzie są. celne powiedzenia. Fraszka renesansowa miała charakter głównie sytuacyjny. przysłowia. Kostiumy aktorów były prywatną własnością. sceny zbiorowe 6. W kształcie podkowy. Pieśń cechuje uproszczenie budowy. w tle akcji przyroda (zjawiska atmosferyczne potęgujące nastrój) 7. mieszczaństwa i biedoty. który mogli wykonywać tylko mężczyźni. dopiero jakiś czas później wybudowano specjalne dla teatru budynki. Przekład poetycki. dramatu i teatru. drobnostka. które zawierają psalmy. prosta składnia. Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką. podający często anegdotę bez puenty. pieśń Jest to gatunek liryczny. Przedstawienia odbywały się pod gołym niebem na dziedzińcach oberży. Jest to najdoskonalszy wytwór poezji lirycznej Kochanowskiego. „Psałterz Dawidów” Jest to przekład głównych myśli. układ stroficzny. . Była ona dobrym mecenasem dla sztuki. o treści przede wszystkim obyczajowej. Teatr był rodzajem rozrywki dla dworu. najczęściej żartobliwy i na błahy temat. Dostosowany do postaci. dramat renesansowy W Anglii w drugiej połowie XVI wieku nastąpił rozkwit kultury pod Elżbietą I.1 GATUNKI LITERACKIE fraszka Z włoskiego słowa „frasca” co oznacza gałązka. którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnej pieśni obrzędowych. rezygnacja z chóru 5.„Modlitwa o deszcz” Człowiek modlący się do Boga. śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Zadaszone miejsca dla bogaczy. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORÓW RENESANSOWYCH 26. Od frasche co oznacza bagatela. dla samego zdarzenia. stanowiącym część „Zwierzyńca”. odejście od zasady decorum 9. Panowała tam monarchia absolutna. Do tradycji pieśni Horacego nawiązał Kochanowski. Obok najczęściej uprawianej pieśni jako wiersza lirycznego. dotyczy jakiegoś zdarzenia lub osoby. występowanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiegoś elementu lub zasady budowy). Wokół sceny znajdowały się pochodnie. Taki tytuł nadał Mikołaj Rej swoim wierszom. nastrój grozy i niesamowitości (sceny wizyjne i fantastyczne). Przedstawienia odbywały się popołudniu. Nazwę wprowadził Kochanowski w okresie renesansu. może oczekiwać spełnienia swoich pragnień.nie trzeba było używać dekoracji. Dekoracje były skąpe (napisy . zerwanie z trzema jednościami 4. Twórcami epoki elżbietańskiej są: Thomas Kyd John Lyly Christper Marlow William Shakespeare Dramat Szekspira: 1. Wewnątrz na dziedzińcu znajdowały się stojące miejsca dla biedoty. Aktor był to zawód. Do literatury polskiej ten gatunek wprowadził Kochanowski. Obok sielanki narracyjne występował również sielanka dialogowa. ale dusza ludzka nie ma spokoju i musi walczyć. opłakiwanie. Dusza zaś dąży do doskonałości. Człowiek może zwyciężyć tylko przy pomocy Boga. Dusza i ciało to dwie części ludzkiej naatury. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa. związane z ramą sytuacyjną (powitalna. Sonet IV Człowiek walczy z pokusami i słabościami świata. kazanie. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. który charakteryzuje zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt kulminacyjny. Na pierwszy plaan wysuwają się sprawy religijne. Świat jest miejscem gdzie czekają na ludzi pokusy prowadzące do nieszczęścia i braku zbawienia. wprowadzenie tylko jednego wątku. Pokój duszy jest szczęściem. Tematyka z życia pasterskiego lub wiejskiego przedstawiana była w sposób realistyczny lub konwencjonalny (sielanka konwencjonalna). skupienie się na jednym tylko problemie. Stąd ból w człowieku w pragnieniu rozkoszy i jednoczesnym dążeniu duszy do doskonałości. Ukształtowała się ona we Włoszech w renesansie. który popycha ludzi do zła. Sam jest słaby i wątły i nie radzi . wykształciły się różne jej odmiany. Pierwsza strofa mówi o sytuacji człowieka w świecie. biesiadna). Istnieją pieśni popularne . tren Od greckiego słowa „threnos” czyli lament. pieśń żałobna. Człowiek jest skazany na rozdwojenie między pragnieniem. W sielance wyrażała się tęsknota za życiem natury i niechęci do miasta. obejmujący utwory utrzymane w pogodnym tonie. Ciało jest prymitywnie ziemskie i pragnie rozkoszy. Utwory jego to zbiór sonetów. W jego poezji zauważamy brak pogody ducha czy afirmacji życia. sielanka Jest to gatunek poetycki wywodzący się z antycznej Grecji (idylla Teokryta). 26. puenta). charakterystyce to dla kultury dworskiej z właściwym jej pragnieniem zwrotu do ludowości. nowela Od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowość. rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten w starożytnym Rzymie rozwinął Wergiliusz. traktat Rozprawa obszernych rozmiarów podejmująca podstawowe problemy danej dziedziny wiedzy. Znany był również w czasach nowożytnych i oznaczał wówczas wierszowany utwór o formie monologu włożonego w usta postaci literackiej na ogół pasterza. wygłaszane podczas nabożeństwa. Jest to dramatyzm ludzkiego życia. Dla sielanki staropolskiej charakterystyczna była dwupłaszczyznowość. pochwalna. jeden punkt widzenia. poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej. Jest to krótki utwór epicki. homilia Przemówienie o treści religijnej. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym. co wyraźnie odróżniało ten gatunek od epiki wierszowanej. żołnierskie. Ciało dąży do przyjemności i szkodzi duszy. ale wprowadza on elementy barokowe.2 RELIGIJNOŚĆ MIKOŁAJA SĘPA-SZARZYŃSKIEGO Mikołaj Sęp-Szarzyński to twórca renesansu. pożegnalna. Stawia człowieka wobec siły jaką jest Bóg. obce są jej pragnienia ziemskie. Stała się środkiem wprowadzenia do literatury środowiska mieszczańskiego z jego życiem codziennym i ludźmi. sielanka udramatyzowana. objaśniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne.często o tematyce miłosnej. problematyką obyczajową i psychologiczną. Występuje często w tytułach prac filozoficznych. polegająca na występowaniu podmiotu wypowiedzi (i sytuacji) oraz wypowiedzi przytoczonej. ograniczenie liczby postaci. legionowe. Ciągła walka z hetmanem ciemności-szatanem. albo wiersze polskie”. powstańcze. z przeważającym udziałem elementów dialogowych i opisowych. Gatunek ten ukształtowano w antyku. a niespełnieniem. Różni się to od humanizmu chrześcijańskiego w którym nie ma diabła w przeciwieństwie do liryki Sępa-Szarzyńskiego. Człowiek uzależniony jest od czynników zewnętrznych.ludowe. Wydał tomik „rymy. Kazania średniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. Opowiadają one o życiu pasterzy lub wieśniaków. a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski. panoszy się szatan. Życie to zadanie do wypełnienia." Człowiek pragnie miłości. Trwoga wynikająca ze zmienności i znikomości ludzkiego świata. Nie może być szczęśliwy. Czy kocha czy też nie kocha. Człowiek jest samotny i słaby. ale nie odmalowuje strasznych obrazów szatana i śmierci (pełnych grozy) 3) Człowiek to istota godna i szlachetna choćby przez trud walki jaką podejmuje 4) Poeta doctus. zagubienie zastępują ład i harmonię renesansu. ozdobność wypowiedzi. Człowiek by być w pełni człowiekiem musi podjąć walkę. gwałtowność i uczciwość wyrazu. ale miłując traci z oczu cel życia. śmierci. zmienność toku zdań.sobie z rozdwojeniem. 3) Barokowy motyw szatana.. Sonet V . Mikołaj Sęp-Szarzyński tworzył poezję będącą pomostem renesansu i baroku. a nie spełnieniem. uczony w rzemiośle poetyckim. Gdy kocha to też czegoś mu brakuje. a człowiek skazany jest na walkę."O nietrwałej miłości. Jest nie trwała i prowadzi do cierpienia. że człowiek zawieszony jest między pragnieniem. na wzór humanistów. przemijalność. fakt iż przemijanie nie umniejsza jego wartości. 2) Walka z szatanem. . Gdy człowiek nie kocha to ciało się smuci. Bóg w swej wielkości pozostaje niewzruszony i obojętny. a złem. 2) Zmiana renesansowego światopoglądu. przemijalności i marności rzeczy doczesnych. Ciągła walka z szatanem. Same tytuły sonetów też to potwierdzają: są długie. Człowiek nie może być szczęśliwy. Dopiero w chwili śmierci człowiek zyskuje pokój. Poeta pragnie żyć. Zaślepiony miłością nie dostrzega prawdziwych wartości. Ponownie widzimy. niepokój. W utworach prezentowanych wyrzej elementy renesansu to: 1) miłość do życia.. Człowiek zawieszony jest pomiędzy dobrem. W świecie stworzonym przez Boga. Miłość to właściwość ludzkiego życia. której patronuje Bóg. ozdobne i rozbudowane. Świat nie jest doskonałością. a dusza raduje. Cechy baroku to: 1) Barokowy styl obrazowania. umiejętności godzenia wartości ziemskich i wiecznych.2 BAROK DWORSKI Ulegał wpływom zagranicznym. ładu życia.1 SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY czas kontrreformacji tolerancja religijna zanikała we Francji rozwijała się kultura zapanowała moda na wszystko co francuskie 28.4. że Polacy są spadkobiercami tych cech.B A R O K 27. Przedstawicielami tego nurtu są: Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Kultura była związana nie tylko z dworem królewskim ale i magnackim kultura elitarna. Uważano. Byli oni bardzo uczciwi i moralni.3 SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI kryzys renesansowych ideałów humanistycznych: harmonii. Szlachta była przekonana o swojej doskonałości.1 GENEZA dworski z renesansu metafizyczny ze średniowiecza sarmacki z baroku 28. Dowodził on starożytnego pochodzenia Polaków od plemienia sarmatów. Był nurtem oddalającym się od tradycji i wzorującym się na hierarchii wartości dworów Europy. Plemię to charakteryzował wielki patriotyzm. CHARAKTERYSTYKA CZASÓW BAROKU 28.3 BAROK SARMACKI (DWORKOWY) Nurt ten rozwijał się w dworkach szlacheckich.4. Rozwój tej kultury miał dowieść o sile magnatów. RAMY CZASOWE EUROPA XVII w. Kozakami w 1596 roku Zygmunt II Waza przeniósł stolicę z Krakowa do Warszawy dwory magnackie były namiastką ośrodków kultury 28. uważany za najlepszy ustrój państwowy król miał w nim nieograniczoną władzę sam nikomu i niczemu nie podlegał 28. Cechował go sarmatyzm. tolerancji religijnej spadł autorytet Polski na arenie międzynarodowej dominacja szlachty i magnaterii upadek autorytetu władzy króla nastąpił oficjalny zakaz nabożeństw protestanckich wzrosło znaczenie duchowieństwa polska była państwem bardzo rozległym nękana było wieloma wojnami walczyła ze Szwedami.4. Zakres tych poglądów ograniczony był do szlachty. że ponieważ posiadali oni takie cechy powinni mieć też władzę. Turcją.4 NURTY KULTURY BAROKOWEJ 28. . Pogląd ten spopularyzował się u schyłku XVI wieku. we FRANCJI nie było 28. 28.2 ABSOLUTYZM najdoskonalszy typ ustroju XVII w. Uważano. 3 CECHY STYLU LITERATURY BAROKOWEJ bogactwo słownictwa i jego niezwykłość zawiły szyk skomplikowana składnia niezwykłość metafor i epitetów paradoks antytetyczność (przeciwstawność. były w nim przepisy kulinarne. epoki wzorów ascetycznego życia. Przeciwstawiono się więc renesansowej radości życia. Schyłek baroku to lata trzydzieste i czterdzieste XVIII wieku. przesadnemu przekonaniu o swej wartości i wyższości. 28. Pierwsze symptomy baroku były w latach sześćdziesiątych XVI wieku.5 WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA . Nie były ważne różnice majątkowe.CECHY przepych. 28.SARMATY (CECHY) prywata (uwielbienie tego co własne) poszanowanie dla tradycji konserwatyzm obrońca wiary. że ma obowiązek decydować o losach kraju skłonność do przepychu. Barok trwał więc prawie dwa wieki. postów. przemówienia przyjaciół. Sprzyjało to konsolidacji stanu szlacheckiego.pisał je prawie każdy szlachcic ale tylko do prywatnego użytku) 29. bogactwo ozdób i złoceń kontrastowość alegoryczność celem miało być zaskoczenie.2. ceremonialności i przesady 29. receptury różnych mikstur. domagano się umartwiania. „pogańskiemu podziwowi”.4. ukształtowanych zasad i poetyk rękopiśmienniczy charakter piśmiennictwa (utwory powstawały jako rękopisy i nie ukazywały się w druku bo przestały funkcjonować drukarnie i zanikło zapotrzebowanie na utwory. 29.2. i umiłowaniu ciała. Przedstawiciele tego nurtu to: Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.1 CZAS TRWANIA I PODZIAŁ NA OKRESY (W POLSCE) Ustalenie dokładnej daty początku Baroku jest niemożliwe. Trzeba było tylko mieć herb.2 LITERATURA OKRESU BAROKU 29. dzieła artystyczne . Spopularyzowane zaś przez renesans elementy kultury antycznej włączono w służbę katolicyzmu. oszołomienie i olśnienie odbiorcy 29. Barok trwał przez cały wiek XVII.2.1 SZTUKA BAROKU . posługiwanie się kontrastami.Sprzyjało to powszechnej wtedy megalomanii. pokory i surowości obyczajów. wolności i ustroju pogarda dla nauki i rozwoju intelektualnego nieważne studia za granicą i wyjazdy zagraniczne wiódł stateczny żywot ziemianina . przemówienia pana domu.2 CECHY LITERATURY BAROKOWEJ W POLSCE długowieczność dwunurtowość (nurt dworski i sarmacki) brak programu.katolika uważa. Szlachcice uważali się wzajemnie za braci. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ 29. sprzecznościami) . szlachcic jeśli chciał mieć utwór to przepisywał go do „Silva Rerum”. które wygłaszał na sejmikach. czyli manii wielkości.4 CECHY ŚREDNIOWIECZNE W czasie kontrreformacji odżyły mistyczne idee średniowiecza. 4 MARINIZM Barok pomimo. koncept powinien zawierać elementy niespodzianki utwory powinny mieć charakter sensualny (odbierany poprzez zmysły) odbiorcę należy zaszokować METAFIZYCZNA .śmierć.Naborowski PODZIAŁ POLSKIEJ LITERATURY BAROKOWEJ DWORSKA SARMACKA a) sarmatyzm rubaszny lżejsza. „Niestatek” Morsztyn) 7. „mróz gorejący. „Do trupa” Morsztyn) 2. „Do trupa” Morsztyn) 6. „Do Anny” Naborowski) 4. zabawa. błysk.Morsztyn a) Potocki b) Potocki b) Jan z Kijan 29. tolerancja.refleksyjność . prymitywizm b) mieszczańska.Sęp Szarzyński . Anafora (jest to powtórzenie zdania o podobnej konstrukcji zaczynające się od tego samego wyrazu. ksenofobia (niechęć d artystycznym obcych). synonimicznych cech) 3. dym. przesadne przedstawienie jakiegoś zjawiska. wykorzystywanie tych wszystkich pojęć. „Do trupa” Morsztyn „Ty masz związane ręce. punkt” „Krótkość żywota” Naborowski) 12. plebejska intelektualny.Bóg (średniowiecze + renesans) . ziemiańska religijność).2. wolności Zbywszy.powaga . głos. konserwatyzm (niechęć pochwała natury. Od jego nazwiska pochodzi nazwa nurtu poetyckiego . najczęściej zdań) 5. wzrastające napięcie aż do pointy. Wyliczenie (nagromadzenie kolejnych. Cechy: najważniejsza jest forma.marinizmu (konceptualizmu). wiatr.vanitas . podobnych. plebejuszy i mieszczan liberalizm. Metaforyka 11. „Niestatek” Morsztyn) 13. mam rozum łańcuchem powity”) 10. która ma zadziwiać i zaskakiwać odwołania do własnej fantazji i natchnienia stosowanie niezwykłych środków stylistycznych każdy utwór miał opierać się na koncepcie.29. salonowa. które kojarzą się z przemijaniem i niestałością życia „Dźwięk. Gradacja (jest to stopniowanie. dewocja (prymitywna a) dworkowa. miłość. otwartość. zabawa. życia na wsi wobec zmian). Kontrast (operowanie przenośniami. Koncept (wiersz musiał być zaskakujący i w miarę możliwości nowatorski. poezja kunsztowna pod względem megalomania. że nie miał określonego programu poetyckiego odwoływał się do Włoskiego poety Sianbattisty Mariniego.kondycja człowieka w świecie . prywata. ja. Porównania 9.3 TERMINY I OKREŚLENIA STOSOWANYCH W BAROKU ŚRODKÓW ARTYSTYCZNYCH 1. Hiperbolizacja (wyolbrzymienie. nawiązujące do stosunków tradycjonalizm b) sarmatyzm szlachetny społecznych wyrażających skargę na brak odpowiednich przywilejów dla demokratyzm. Przerzutnia (Zdanie nie mieści się w jednym wersie i jego część zostaje przerzucona do następnego. przemijanie . Antyteza (zestawienie dwóch opozycyjnych znaczeniowo elementów wypowiedzi. patriotyzm a) Pasek . Epitet (określenie) 8. ogień lodowy”) . Motyw wanitatywny (marnościowy. cień. Oksymoron (zestawienie dwóch wyrazów sprzecznych znaczeniowo.dualizm natury . Drugi prezentuje kobietę szpetną i okropną. 30. MORSZTYNA I JEJ ZWIĄZEK Z TREŚCIĄ Treść utworów Morsztyna jest mało istotna. „Niestatek” Autor wylicza zjawiska. Paradoks (sformułowanie zaskakujące swoją treścią na pozór bez sensu. 30.: anafora. który uprawiał był odpowiedni barokowi dworskiemu. wręcz szokujący czytelnika pomysł koncept dotyczący formy lub treści. „Do trupa” Morsztyn ) 19. do której zaleca się Tomek jest bardzo bogata i chora. W obu obrazach są elementy przesady. Pisał także utwory bardzo krótkie np. Był uznawany za twórcę bardzo zdolnego. Jego utwory nie podejmowały tematyki trudnej lecz łatwą. Człowiek zakochany ma świadomość swojego zniewolenia. Poświęcił się całkowicie polityce. koncept. ponieważ w swoich utworach używał konceptu. Tomek dostrzegając te zalety chce zostać bogatym wdowcem i w pogoni za posagiem zaprzedaje sam siebie. „Na Tomka” Kobieta. hiperbolizacja. Są to zjawiska zaczerpnięte z przyrody i niemożliwe. MORSZTYNA MOŻNA NAZWAĆ POETĄ Jana Andrzeja Morsztyna można nazwać konceptualistą. Figura sumacji (zebranie w poincie elementów z wiersza. Pointa „Niestatek” Morsztyn 17. Są tu dwa obrazy. Głównym zadaniem jego poezji był zaskakujący. JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI Jan Andrzej Morsztyn był poetą związanym z dworem królewskim. „Do trupa” Jest to sonet. gradacja. Był skazany na banicję i wygnany z kraju. „Niestatek II” Podmiot liryczny wychwala pannę tylko jak jest w nim w zgodzie. który odznacza się dworską elegancją i salonowym dowcipem. Gdy są w niezgodzie panna ta jest brzydka. Utwory były zbudowane sprawnie. Piastował wiele urzędów. „Starej” Jest to złośliwy epigramat. Był dworakiem i intrygantem ale też sprawnym dyplomatą. Nie było to jednak bezpośrednie wypowiedzenie uczuć o ukochanej.: „Starej”. Pytania retoryczne „Cuda miłości” Morsztyn 15. MORSZTYNA Jan Andrzej Morsztyn najchętniej pisał o miłości. Inwersja (przestawienie wyrazów) 30. do końca . Związek tematyki miłosnej z biografią autora i jego poglądem na zadania literatury. Powtórzenia 16. Charakterystyczny był przejaw formy nad treścią. A. Przykładem może tu być utwór pod tytułem „Niestatek”. Styl życia. wyliczenie. Pierwszy to wyraz zachwytu zaprezentowaną piękną kobietą.2 FORMA UTWORÓW J. 30. że lepiej nie żyć niż być zakochanym. Operowanie brzydotą (ukazywanie bólu. „Do Panny” Morsztyn) 18. Poezja była dla niego tylko tłem. KONCEPTUALISTĄ A.3 DLACZEGO J. Z utworu tego wynika wniosek. które musiały by się spełnić by jakakolwiek kobieta stała się stateczna. Podmiot liryczny wylicza pewnej kobiecie jaka jest stara.14. Jego utwory nawiązywały do marinizmu. Ważna jest natomiast ich forma. Stosował on wiele środków artystycznych np. związaną z flirtem dworskim.1 MIŁOŚĆ JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. cierpienia) 20. A. Były to wiersze będące wyrazem flirtu. Cnota daje wszystko: szczęście. Służy to pokazaniu waleczności Polaków. W utworze pod tytułem „Niestatek II” przeciwstawione są dwa obrazy kobiety. a więc anarchię.. własnego domu. Bóg pomaga zwyciężać. że nie są oni dobrzy w walce. Wiersze pod tytułami: „Marność” i „Krótkość żywota” prezentują postawę człowieka wobec życia i śmierci. Człowiekowi nic nie dają dobra materialne. Wiele w nich krytyki. Człowiek powinien się cieszyć i bawić ale pobożnie i uczciwie. TWÓRCZOŚĆ DANIELA NABOROWSKIEGO 31. WACŁAW POTOCKI JAKO LITERATURY DWORKOWEJ GŁÓWNY PRZEDSTAWICIEL 32. Jest to upoetyzowana kronika tej wojny. Polacy biorący udział w tej bitwie stali w obronie wolności szlacheckich. moralne. wiary. 31. Człowiek już gdy się rodzi zaczyna umierać. który nie miał cnoty dobra materialne nie dadzą nic po śmierci. Są tam porównania homeryckie. „Moralia” Jest to zbiór zawierający kilkaset utworów rozpoczynających się od jakiegoś przysłowia polskiego lub łacińskiego w tłumaczeniu lub przeróbce dokonanej przez Potockiego. która nie przemija i jest godna uwagi to właśnie cnota. Potocki powraca do konkretnych wydarzeń.3 „WOJNA CHOCIMSKA” WSPÓŁCZESNYCH JAKO PODRĘCZNIK PATRIOTYZMU DLA Autor charakteryzuje przodków broniących ojczyzny i przez to wskazuje jak powinni zachowywać się współcześni. bolesnej zadumy i pesymizmu. Według Potockiego o doskonałości żołnierzy świadczyło ich męstwo i religijność. Jedyną wartością. Bóg jest potężny i człowiek powinien mu się podporządkować. których zadaniem jest unaocznić określoną myśl najczęściej dotyczącą niedomagań Rzeczypospolitej. Jest tam zawarta prośba o błogosławieństwo dla dzieła. 32. 32. NABOROWSKIEGO Naborowski wprowadza w krąg barokowej literatury zainteresowanie przemijaniem. W dalszej części tego utworu jest ocena wrogów. że walczą w jego imię. Pociechą dla żołnierzy jest to. bróg.utworu nie wiemy po co podmiot liryczny wylicza zjawiska przyrody. bezprawie.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP. własnej czci. Naborowski twierdzi nawet. Uważa ich za ludzi złych. Naborowski twierdzi. który myśli o przyszłości jest napiętnowane pewnym tragizmem. złotą wolność. . że życie to ciągłe umieranie. ale co snop to inszego zboża. Człowiek nie jest doskonały. Piętnuje wady ustroju politycznego Polski. prywatę. Jest to poemat rycerski. które właśnie tworzy autor.„Ogród ale nie plewiony. satysfakcję z życia. W niej autor zwraca się do Boga. W wierszu pod tytułem „Cnota grunt wszystkiemu” Naborowski przedstawia cnotę jako zaletę człowieka i jego wielką wartość. Charakteryzując przodków zwraca uwagę na ich waleczność. Polska miała być podmurzem chrześcijaństwa i nie dopuścić heretyckiej zarazy. 32. w obronie ojczyzny i jej wolności. zanik ducha rycerskiego. Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Całe życie człowieka..2 GENEZA „WOJNY CHOCIMSKIEJ” WACŁAWA POTOCKIEGO Za treść tego utworu autor przyjął wojnę ze szczególnym uwzględnieniem jednej bitwy pod Chocimiem. dumę i dbałość o honor. Człowiek podlega czasowi i jego destrukcyjnej sile. Autor mówi. obyczajowe. brak obrony granic. słabość pospolitego ruszenia. Utwór ten miał pokazywać duszę rycerską Polaków. społeczne. Charakterystycznym elementem takiego eposu jest inwokacja.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO „Ogród fraszek” Jest to zbiór 1800 utworów rozmaitej wielkości i różnorodnej treści (O czym mówi bardzo dziwaczny i bardzo rozbudowany tytuł . żeby rozpowszechniła się wśród ludzi. Utwory mają charakter przypowieści. Zasługi są obserwowane przez Boga i wynagradzane przez niego. Trzeba się bać Boga. Temu. dobytku.) W zebranych tu fraszkach autor porusza tematy polityczne.” wypełniający całą stronę.: VANITAS) W POEZJI D. że świat należy przyjąć takim jaki jest. Nie bano się odpowiedzialności. diariusze) 33. rysują barwny obraz życia żołnierza brak dawnych cnót rycerskich. Obwinia szlachtę za ich warcholstwo. Potocki wymienia najważniejsze przyjemności do których dąży społeczeństwo. Szlachta traci bogactwo aby je pokazać. Żołnierze nie chcą walczyć. „Zbytki polskie” Autor opowiada o szlachcie. pojedynki. wewnętrzne rozprężenie. dbanie o własne interesy. dbanie o własne wygody itp. stosunki z sąsiadami. niepodporządkowanie się rozkazom. 6.: zaręczyny). zewnętrzna dewocyjna pobożność 3. konserwatyzm. zajazdy. Ubolewa nad tym. pijatyki. Przejaw postawy niepatriotycznej. pojedynki bez przestrzegania reguł. Polska jest bez obrony i jest łatwym łupem dla najeźdźców. zachowanie. 32. prezentują poglądy typowe dla ówczesnej szlachty brak szerszych horyzontów myślowych. Brak szacunku dla wyższej hierarchii wojskowej. zwana rokoszem Lubomirskiego) 2. utarczki. Żołnierze pobyt w obozie traktują jako odpoczynek. która nie jest zainteresowana obroną Rzeczypospolitej. przewidywania skutków postępowania. 32. brak poczucia patriotyzmu. wojna domowa. Moskwą i Turkami. Niewypełnianie obowiązków. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓŁCZESNYCH „Nierządem Polska stoi” To opinia poety na temat własnego kraju. obyczaje (np. reakcje i doznania. Można wyróżnić trzy rodzaje pamiętników: pamiętniki.1. walki. brak tolerancji religijnej. TWÓRCZOŚĆ PAMIĘTNIKARSKA OKRESU BAROKU 33. negatywny stosunek do chłopów i mieszczan.W utworze jest alegoria. chęć zrobienia kariery. zamiłowanie do przepychu. Autor krytykuje stosunek szlachty do obowiązku wobec ojczyzny. bójki. Brak dyscypliny. brak karności. ze w Rzeczypospolitej ciągle zmieniane jest prawo. Dostrzega grożące państwu niebezpieczeństwo. Nie pisali ich tylko chłopi. gdzie biały orzeł płacze nad mogiłą ojczyzny wspominając wspaniałą przeszłość. pycha. Utwór kończy się pewną przestrogą: wszystkie bogactwa może człowiek utracić. czary i cuda. kreślą realistyczny obraz życia stanu szlacheckiego w XVII wieku zabawy. procesy. Pogoń za rzeczami zbytecznymi powoduje utratę majątków i osłabia polskie społeczeństwo. „Pospolite ruszenie” Jest to obraz polskiego pospolitego ruszenia. 33.1 PAMIĘTNIK JAKO GATUNEK LITERACKI 33. prywata. przesadne dbanie o własny honor.1. zanik ducha rycerskiego. które powstawały dla upamiętnienia jakiegoś wydarzenia pamiętniki pisane u schyłku życia pamiętniki spisywane z dnia na dzień (były to tzw. brak zamiłowania do wiedzy 4. chęci do walki.1 RODZAJE I TYPY PAMIĘTNIKÓW Pamiętniki w XVII wieku pisali prawie wszyscy. Mowa jest o prywacie i egoizmie szlachty. uczty okolicznościowe.5 PATRIOTYZM W. wywyższanie się nad innymi narodami. pieniactwo i prywatę. rokosze. dają portret duchowy przeciętnego szlachcica tych czasów jego sposób myślenia. opowiadania oparte na faktach historycznych wojnach jakie Polska prowadziła w XVII wieku (wojny ze Szwecją. która interesuje się tylko swoim dobrem materialnym. kpiny z cudzoziemskich obyczajów. 5. stanowią doskonałe źródło wiedzy o kulturze życia obyczajowego i politycznego Polski szlacheckiej . pokazuje sytuację w obozie żołnierskim w przededniu bitwy.2 FUNKCJA I ZNACZENIE W CZASACH BAROKU 1. wiara w zabobony. zamiłowanie do gospodarowanie na ziemi. wystawność i rozrzutność. zdobycia łupów.4 TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZOŚCI W. POTOCKIEGO Ukazuje swoje przejścia podczas prześladowań arian (należał do nich) „Kto pierwszy ten lepszy”. 1 „LISTY JANA III I MARYSIEŃKI” Jan zwraca się do niej: serca mego królewno. Zmarł w 1701 roku w swym majątku w Niedzieliskach. dzierżawiącej majątki w okolicach Rawy Mazowieckiej. wydarzenia historyczne. Jako 19-letni chłopak wstąpił do wojska. Walczył w Danii.3 TWÓRCY PAMIĘTNIKÓW W XVII W.ziemianina wiodącego spokojne życie. Dużo jest w nich przenośni. pełne towarzyskich. skąd prowadził posłów moskiewskich do Warszawy. po czym brał udział w zwycięskich walkach z Moskwą pod Połonką i nad Basią. Przekupna i słaba władza ówczesnej Rzeczypospolitej nigdy tego wyroku jednak nie wyegzekwowała. dużo porównań 5. Zupełnie inny priorytet rysują nam jednak księgi sądowe. skazujący go na banicję. odwołań do mitologii. że był to znany w okolicy awanturnik. Używa wielu zdrobnień aby ukazać swą czułość.CECHY 34.3 JĘZYK I STYL UTWORU 1. Wynika z nich. bardzo długie zdania z orzeczeniem na końcu 6. które prezentował były jedynie tłem dla zaprezentowania jego przygód 2. Pochodził z niezamożnej szlachty. wydra) 34. trochę rubasznych biesiad. Wyznania do Marysieńki przeplatają się z informacjami o kolejnych bitwach. najdroższa moja. język zbliżony do języka potocznego. że był przedstawicielem baroku dworskiego).2. Idealizował on w nich swoją żonę.1. W tym samym roku niespodziewanie się ożenił i osiadł na roli gospodarując na dożywociu żony i dzierżawiąc wsie w województwie krakowskim.2 WZORCE OSOBOWE Z pamiętników Jana Chryzostoma Paska wyłania się wzorzec osobowy szlachcica . a w 1667 roku powierzono mu dowodzeniem pospolitym ruszeniem przeciwko Turkom. dynamiczny w partiach opisowych. narracja . warchoł i pieniacz. 33. na którym ciążył pięciokrotnie wyrok sądowy. Listy te są stylizowane na utwory literackie (romanse). Jędrzej Kitowicz 3.2. czasami nieco rozwlekły 8. Podczas rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla. 35. EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA . Jan Chryzostom Pasek 2. żywe.2.: koń.1 WARSTWA OBYCZAJOWA Dzięki bezpośredniemu stosunkowi autorów do przedstawionych faktów. Edukację zakończył na niższym kolegium jezuickim w Rawie. sceny dramatyczne i komediowe 10.styl gawędziarski. 33. szeroka skala realizmu w przedstawianiu życia wojennego i obyczajowego ówczesnej szlachty 3. brał udział w elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego. 33. epitetów. dialogi krótkie. inwersji.2 PAMIĘTNIKI SARMATYZMU JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW 33.33. Zwroty takie dowodziły miłości Jana II i jego skłonności do przesady. latynizmy 4. wyróżniającego się wśród okolicznej szlachty głównie swym talentem do oswajania dzikiego ptactwa i zwierząt. Bogusław Maskiewicz 4. Autor używa francuskich zwrotów (świadczy to o wykształceniu Jana i o tym. żywy 7. używane są makaronizmy. Pamiętnik zaczął spisywać pod koniec życia. wprowadzenie świata zwierzęcego (np. dzięki żywości i barwności wysławiania się pamiętniki są znakomitym źródłem poznania ludzi i obyczajowości tamtych czasów. 1. dynamiczne 9. ŻYCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA Jan Chryzostom Pasek urodził się w 1636 roku. GATUNKI LITERACKIE EPIKA pamiętnik epos powieść („Don Kichot”) . 6 OBLICZE SARMATYZMU W czasach saskich zmieniło się oblicze sarmatyzmu.wzorowany na dworach zachodniej Europy 36. Kultura literacka i piśmiennicza nie miała możliwości rozwoju. zbytek bez wartości artystycznej (nagromadzenie ozdób tworzyło zwykły kicz).1.) Wartością stał się przepych.1.1. Na początku był on pozytywny. potem jednak stał się synonimem prymitywizmu i skrajnego zacofania.rodzinność magnacki .listy poemat LIRYKA pieśń sonet wiersz miłosny fraszka carmen figuratum (wiersze napisane w różnych kształtach. . Nie było środowiska. Byli oni związani z Saksonią (byli tam władcami). stawała się zadufana w sobie.2 CECHY KULTURY DWORSKIEJ (MAGNACKIEJ) umowność. 36. Elekcyjni królowie Polski nie byli Polakami. zgnuśniała gromadzenie ogromnej liczby ludzi w klasztorach 36. (Władcy woleli teatry i opery niemieckie oraz inne rozrywki. Szlachta obdarowywana nowymi przywilejami traciła patriotyzm. 36.1. niewygodni i zbuntowani byli usuwani z tego świata chęć wzbogacenia się Sasów kosztem Polaków dwór był bardzo rozpolitykowany W czasach saskich w Polsce panowali Wettini .August II Mocny. Polska była dla nich tylko spichlerzem i armią potrzebną w czasie zagrożenia Saksonii.4 SYTUACJA POLITYCZNA W POLSCE przywileje dla szlachty elementy państwa policyjnego.1 DWA NURTY KULTURY szlachecki . utrzymywali społeczeństwo w ryzach pozornego spokoju. które mogłoby zająć się mecenatem artystów.1. CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ 36. np. dzwonu) DRAMAT tragedia komedia klasycyzm francuski 36.1.5 SYTUACJA KULTURY W POLSCE Żaden wzór nie pojawia się wśród kultury obyczajowej. luksus. Władcy ci władali Polską despotycznie. szlacheckiej. Nastąpił upadek gospodarczy kraju (poza dworem) a to spowodowało kiepskie warunki do rozwoju kultury artystycznej. konwenans życia towarzyskiego hedonizm pod przykrywką etykiety dworskiej 36.3 SYTUACJA KOŚCIOŁA triumf kontrreformacji instytucja coraz bardziej sprymityzowana. August III. dworskiej lub kościelnej. Propagował tolerancję religijną. Za największą wartość uznawał ludzki rozum.1 KARTEZJUSZ Podbudową filozoficzną myślenia o sztuce były poglądy Kartezjusza. które każdemu obywatelowi powinno zapewnić państwo. kryterium doboru . kompozycja musi być regularna 11. Kant wychodzi z racjonalizmu oświeceniowego i empiryzmu. doskonałość wykonania 3. powrót do zasady Horacego (uczyć-bawiąc) 38.wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów” 38. W „Świętoszku” Molier krytykuje wady Francuzów.2 KANT Nawiązuje do systemów antycznych. Jest to satyra na bigoterię i wszelkie przejawy hipokryzji. Koniec: lata 70 XVIII w. 38. że świat. Poznanie prawdy możliwe jest na drodze dwuźródłowości: rozumu i zmysłów. KLASYCYZM WE FRANCJI 38.MOLIER Molier to twórca francuski. Próbuje ośmieszyć dość rozpowszechnione przywary.2 PODŁOŻE FILOZOFICZNE 38.rozum 5. Uważał.pewien model kultury powstały w starożytności (Grecja. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumiałe. klarowność (przejrzystość kompozycji) 10. Pisał on komedie. zasada decorum) 38. typowość (bohaterowie typowi dla danego środowiska) 9. 38. zrywa z obiektywizmem. język wykwintny. ale i pełen prostoty 6. łatwowierność i obłudę. Celem człowieka było poznanie prawdy o świecie. kłamstwo. Według Moliera zadaniem poezji jest poprawiać ludzi bawiąc ich jednocześnie. powrót do zasady umiaru 12. ścisłe przestrzeganie zasad gatunków literackich 8. Rzym). . że człowiek dąży do szczęścia. który człowiek postrzega może być przez niego kształcony. rozsądne i harmonijne 2. Twierdzi. Autor „Rozprawy o metodzie”. Ośmiesza naiwność. Jego najlepsze dzieła to „Świętoszek” i „Skąpiec”. EUROPA Początek: początek XVII w. piękne to co rozumne.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. Koniec: lata 70 XVIII w. POLSKA Początek: początek XVIII w. RAMY CZASOWE FRANCJA Początek: XVII w. poszanowanie języka ojczystego 7.O Ś W I E C E N I E 37.1 POJĘCIE KLASYCYZMU Klasycyzm . Molier przeciwstawiał się obłudzie na płaszczyźnie moralnej.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W .2. w gatunkach literackich .3 LOCKE Stworzył podstawy teoretyczne empiryzmu. Źródła wiedzy szukał w doświadczeniu zewnętrznym zmysłowym i wewnętrznym .refleksji. styl jasny i prosty 13.tragedia antyczna. Kartezjańska filozofia nawiązywała do aforyzmu „Myślę więc jestem”.2. Krytykuje też przejawy dewocji. 38. nawiązanie do antyku (np. dostępnej rozumowi ludzkiemu. BOILEAU) 1.2. Koniec: 1822 . zasada prawdopodobieństwa 4. Ta sama zasada obowiązywała w sztuce. 1. co da się rozumowo wytłumaczyć.8 SENSUALIZM Źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe. Charakteryzuje się więc komizmem.1. a równość i braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną. Encyklopedia miała zrewolucjonizować sposób postrzegania świata. Przybiera różne formy.1. ze prawdziwe jest to co można sprawdzić za pomocą doświadczenia. słowny (rozmowa Doryny z Orgonem o sytuacji w domu) 39. Diderot 3.1.1. 39. 39. „Cogito ergo sum” . postaci. .) W „Świętoszku” są następujące rodzaje komizmu: postaci (Pani Peurelia.6 „TABULA RASA” John Locke twierdził. Tartufe. który stał się centrum zainteresowania filozofii. nauki.9 RELATYWIZM Teoria względności. Ateizm wypływał z racjonalizmu.pod stołem) 2. Uważał. Była ona odzwierciedleniem niewinności człowieka. sztuki i polityki.Franciszek Bacon. 39. humoru.5 HUMANITARYZM Zwracał uwagę na godność człowieka. OŚWIECENIE W EUROPIE 39. 39. Występuje w postaci satyry. Są między innymi następujące rodzaje komizmów: sytuacyjny.4 DEIZM Założenie o istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku świata. Przedstawicielami są: 1. doświadczenia). Prawdziwe jest tylko to. 39.1.2.1 FILOZOFIE 39. że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu. są odbiciem rzeczywistości.7 UTYLITARYZM Celem jednostki miało być dobro ogółu. oszczędzenia mu cierpień. określić słowami. Dążono do ulżenia jego doli. Twierdził. ze celem poznania jest myślenie. również istnienie Boga.1 ENCYKLOPEDYŚCI W oświeceniu we Francji po raz pierwszy zaczęto wydawać pierwszą na świecie encyklopedię.2 EMPIRYZM Twórca . Składała się z 28 tomów.1.1. sytuacyjny (Orgon . Odrzucenie przesądów. zapewnienia wolności osobistej i odpowiednich warunków wszechstronnego rozwoju. 39. Wszystko daje się nazwać. (Komizm to kategoria estetyczna oznaczająca właściwości jakiegoś przedmiotu lub zjawiska. Ateiści uznawali kult materii.1 RACJONALIZM Twórcą był Kartezjusz.„myślę więc jestem”.2 OSIĄGNIĘCIA CZOŁOWYCH PRZEDSTAWICIELI 39. Rousseau Hasła w encyklopedii zapisywali według własnych wiadomości o danych pojęciach. 39. Wartości duchowe były dla nich nieważne. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia. słowny. Wolter 2. 39. Dzięki nim człowiek może dociec sensu istnienia. ironii.„Świętoszek” to komedia.1. 39. Oświecenie „odkryło” człowieka.3 ATEIZM Odrzucał wszelkie zasady religijne. Doryna) 1. Służył do przyglądania się ludzkiemu życiu jako pewnemu stereotypowi. Zobaczył to jej ojciec i wygnał go z zamku. Tego typu zachowanie jest związane z teorią predestynacji Jest to teoria mówiąca.4 DENIS DIDEROT Był pisarzem. rozumu. filozofem. stworzył zarys teorii dramatu XVIII wieku pt. Ma świadomość. jego miłości. wolnej woli.2. Mówi o konieczności tolerancji dla innych postaw. miłości.2. że myśli i broni swoich myśli. Część III Są tu refleksje na temat zła i dobra. jest to wzorzec osobowy człowiek. WIEK XVIII W POLSCE 40. Cały ten utwór kipi jednak optymizmem. Charakteryzuje ją libertynizm (swoboda. który broni własnej niezależności. Kubuś zgadza się na taki los i jest z tego zadowolony. Każde wydarzenie pociąga za sobą następne. że człowiek wypełnia to co jest zapisane. 40. że ludzka natura nie zmieni się Człowiek ma skłonność do zła. elegancją wypowiedzi. a nie mieszczaństwo. suwerenności. Większym filozofem jest Kubuś. Jest to. błyskotliwością myśli. On roztrząsa problemy dotyczące przypadku. Jest tam pełno złota.39. Panował powszechny dostatek i dobrobyt.2. 39. ale tamtejsi nie traktowali złota jako czegoś cennego. podkreślenie niezależności). Z rozmowy możemy się dowiedzieć. Mowa jest też o nietolerancji religijnej. że nie ma skutków bez przyczyny. Zobaczył. Gdy wszyscy go mają to nie liczy się on tak dla ludzi. W nim upatrywał źródło zła. „Kandyd” Treścią tego utworu są losy tytułowego bohatera. paradoksem. Narrator snuje opowieść jak tworzy swoje dzieło. Kubuś jest wyznawcą fatalizmu. Prestiż Rzeczpospolitej na forum międzynarodowym upadł. 40. charakteryzujący się dowcipem. wolterianizm to też styl literacki. Wydarzenia są jedynie ilustracją. Część I Kandyd zalecał się do Kunegundy. pisma filozoficzne „Traktat o tolerancji”. Rozmowy dotyczą Kubusia. Kandyd chowa się więc w zamku.1 STANISŁAW KONARSKI Wszechstronny działacz. maksym. Następował upadek miast. Był zły stan gospodarki. Następował rozkład organizacji państwowej.2 PREKURSORZY 40. Najważniejsze są przemyślenia bohatera. Wierzy w odgórne założenia co do jego losu. Część II Po wygnaniu Kandyd jeździ po świecie. zajmował się: praca nad reformą ustroju państwa . Komentarz autorski to zwroty do czytelnika. Znany jest jako autor powieści: „Kubuś fatalista i jego pan” Kubuś i jego pan podróżują konno i prowadzą rozmowy.3 WOLTERIANIZM jest to postawa charakteryzująca się krytycyzmem. Uprawiał wiele gatunków literackich: powiastki filozoficzne „Kandyd”. W życiu jest też istotna kwestia przypadku. Polska stała się pionkiem w rękach sąsiadów (rozbiory). dramaty „Zaira”. Służył do wyrażania filozoficznych myśli o człowieku i jego miejscu w kosmosie. również obyczajowa. Stwierdzają. 39.2. Odwiedził Eldorado. racjonalizm. pod tym co zapisane w górze’.2 WOLTER Było francuskim pisarzem. Człowiek nie wie jaki będzie jego cel. „Paradoks o autorze”. „Prostaczek”. chwytem konstrukcyjnym dialog. Autor dowodzi tu.1 SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA W Polsce w odróżnieniu od Francji dominowała szlachta. Król starał się zaangażować różne środki do walki z zacofaniem. Król (Stanisław August Poniatowski) przystąpił do walki z sarmatyzmem. odrzuceniem autorytetów. Nie chce być traktowany jako ogół. Kubuś dąży do uogólnień. że żyje się tam dostatnio. Osią fabuły jest podróż. więc też powieść o stwarzaniu powieści. że ‘Kroczymy w ciemnościach. 3 CHARAKTERYSTYKA CZASOPIŚMIENNICTWA 40. historię. świadomych obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Pod kierownictwem komisji przeprowadzono reformę szkół w całym kraju. żądał reform.2. Wyszydzał skomplikowany. Stało się to za sprawą urbanistycznego uporządkowania stolicy. Pierwszy redaktor to Stanisław Bohomolec.3. geografię.1661. Warszawa stała się centrum kulturalnym i politycznym. Kochanowskiego. Podążał za nauczaniem poglądowym.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE ŚRODKI AGITACJI W SŁUŻBIE REFORM 40. Kładł nacisk na sprawy wychowania obywatelskiego.3. założył szkołę dla synów szlacheckich „Collegium Nobilum”. 40. Uważał. Monitor ukazywał zacofanie polski. zbudował pałac na wodzie. 40. twórczość literacka W szkole działał teatr konwiktowy. mające walory wychowawcze. Domagał się jak najszybszego przeprowadzenia reform. Za wzór uznawano J.1 ROLA WARSZAWY W XVIII W. np.2 STANISŁAW LESZCZYŃSKI Wydał traktat polityczny „Głos wolny. . Propaguje czystość. w którym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu klasycystycznym.2 DZIAŁALNOŚĆ KRÓLA I ZNACZENIE DWORU KRÓLEWSKIEGO Poniatowski popierał architekturę. W szkołach zwrócono szczególną uwagę na problem kultury języka polskiego. wolność ubezpieczający”. 40. Wprowadzając też nauki przyrodnicze. Była pierwszym ministerstwem oświaty w Europie. empirystycznych metodach. Pisał także traktaty: „O poprawie wad wymowy”. Wprowadził obowiązek nauczania języka polskiego.3. Zamieszczał tam swoje artykuły także Ignacy Krasicki. Propagował ograniczenie liberum veto. Gani prywatę szlachty. które opracowywało i wydawało nowe podręczniki. oświeceniowe utwory (u niego pojawiły się po raz pierwszy utwory Krasickiego). historii literatury. Podstawowe zadania określało hasło: „Stworzyć naród przez wychowanie publiczne”. nowożytnych języków. Żądał wzmocnienia administracji państwowej. poprawy warunków chłopów. Dwór stał się głównym ośrodkiem sztuki. naturalność języka. Wydawał publiczne. Prezentowała bieżące informacje.3. wchodziło tylko przez 7 miesięcy. żądania mające uzdrowić państwo. Celem było zaznajomienie z twórczością ówczesnych pisarzy. Przeciwstawia się liberum veto. zaczęto powoływać szkoły ludowe dla wszystkich. a wzorem polszczyzny stały się dzieła pisarzy odrodzenia. 40.2. że dorośli są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić. W 1740 r. Przebudował zamek królewski. oświata Zreformował szkolnictwo. „Monitor” Wzorowany na angielskim „Spectatorze”. powołano również Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.„Traktat o skutecznym rad sposobie” Charakteryzuje ówczesną RP i wysuwa postulaty.1 tytuły czasopism „Merkuriusz Polski” Pierwsze polskie pismo . a nie tylko szlachta. Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii wielkości). „Zabawy przyjemne i pożyteczne” Redaktorem naczelnym był Adam Naruszewicz. Po raz pierwszy zezwolono na naukę dziewcząt w szkołach. posiadające morał. żądał wprowadzenia nauczania rozumowego. ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej. Był mecenasem literatury. walki z ciemnotą i sarmackimi zabobonami. przez sejm na wniosek króla. Króla elekcyjnego ma wybierać cały naród. centrum artystycznym. napuszony barokowy styl.3 KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ Powołana w 1773 r. 40. opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości. proponuje.3. „Tragedia Epaminoudas” Konarskiego. „Gazeta Warszawska” Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. aby źródłem decyzji była większość głosów. 40. Przedstawiony jest tu świat pesymistyczny.3. zawiera głównie bajki narracyjne). przede wszystkim społecznymi.1 WALORY TREŚCI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO Bajka to gatunek z pogranicza epiki i liryki. służyć mu radą. La Fontaine. „Fircyk w zalotach”). Jest to przykład typowej komedii warszawskiej. Pierwszą wystawioną sztuką była komedia „Natręty” Józefa Bielawskiego. Charakteryzuje się ona tym.2 znaczenie teatru W okresie oświecenia teatr publiczny pełnił bardzo ważną rolę. gospodarczymi i kulturalnymi. domagały się przeprowadzenia w Polsce reform politycznych i społecznych w myśl założeń społecznych i humanitarnych. W Polsce bajki tworzył w XV wieku Wiernat z Lublina. w którym żył. Komedie tworzył Franciszek Bohomolec. patriotyczny. czyli Krakowiacy i Górale”.3. zazwyczaj czterowersowa.3. Twórcy teatralni to: Franciszek Zabłocki („Cud mniemany. Niszczą słabszych.3. Postacie występujące w bajce wyposażone są w jednoznaczne i niezmienne cechy. Charakteryzuje ich hipokryzja.KSIĄŻĘ POETÓW POLSKICH 41. Powstał w budynku operalni saskiej. „Magazyn Warszawski” Czasopismo okresu Sejmu Wielkiego. żyjącego w VI wieku p. utwór ośmieszający Polaków.3. w Polsce Ignacy Krasicki wzorujący się na La Fontaine. która służy do wypowiedzenia pewnej nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym.2 funkcja i znaczenie rozwoju czasopiśmiennictwa Czasopiśmiennictwo doby oświecenia miało charakter zaangażowany. 40. Interesowało się sprawami polskimi. Walory formy bajek Ignacego Krasickiego: są zwięzłe i oszczędne język jest prosty są pisane trzynastozgłoskowcem . we Francji J. Autor opisuje codzienność. Najbardziej rozpowszechniona jest tzw. Jest on tragiczny. uczciwość można włożyć między bajki’. Otwarto go dopiero w 1774 roku. politycznymi. stanowiąca jakby krótką opowieść o nieskomplikowanej budowie oraz epigramatyczna. Walczył o język narodowy. Ignacy Krasicki wydał dwa zbiory bajek: „Bajki i przypowieści” (dominują tu bajki krótkie i zwięzłe). Zwyciężają złe instynkty. Relacje między zwierzętami są odpowiednikiem stosunków społecznych. Świat jaki prezentuje Krasicki w swoich bajkach przygnębia. Propagował postępowe reformy państwowe.4. Za twórcę bajek uznaje się Ezapa. Treść tych bajek ma pouczać czytelnika. bajka zwierzęca.4.1 dzieje teatru 17 listopada 1765 roku został otwarty polski teatr publiczny dla wszystkich. Wykształciły się dwa rodzaje bajek: narracyjna. Prawdą tą jest morał.„Gazeta narodowa i obca” Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. Obok sztuk rozrywkowych wystawiał utwory. W 1767 roku teatr zamknięto. Ta prawda jest wyrażana często bezpośrednio jako pointa na końcu utworu. Stworzył między innymi: „Małżeństwo z kalendarza”. przedmiotach.4. a rzecz krąży wokół intrygi miłosnej 41. rzeczywistość. Pesymistycznie brzmią słowa: ‘szlachetność. Jego działalność szczególnie wzrosła w czasie Sejmu Czteroletniego. Wychowywał ówczesnego obywatela. „Bajki nowe” (ukazał się ten zbiór po śmierci Krasickiego. ludziach.n. Był to dziennik. propagowały nowe idee oświeceniowe. Było głównym środkiem masowego przekazu i oddziaływania na ówczesne społeczeństwo. Bajki te nie są wesołe. Ludzie są źli i okrutni. IGNACY KRASICKI .4 POWSTANIE SCENY NARODOWEJ W WARSZAWIE 40. W epoce klasycyzmu twórcami bajek byli: w Rosji J Kryłow. które w sposób pośredni lub bezpośredni nawiązywały do życia politycznego kraju. Było to pismo informacyjno-rozrywkowe. że tematyka polityczna nie jest najważniejsza.e. w której przedstawione zwierzęta występują jako personifikacje typów ludzkich. bardzo krótka. 40. na początku utworu w postaci tytułu lub jest tylko zasugerowana czytelnikowi.3. Jest to alegoryczna opowieść o zwierzętach. Ludzie są obłudni. Krasicki korzystał z tego gatunku gdyż był to typ formy gatunku dydaktycznego. Przetrwała 160 lat.3 obyczajowa komedia warszawska Po ponownym otwarciu teatru w 1774 roku nastąpił rozkwit komedii warszawskiej. 40. Uczył go krytycznie myśleć i widzieć wady ustroju. Jagnię spytało się jednak jakim prawem wilki chcą to zrobić. Wilki odpowiedziały. które przebywając w pozornie złych warunkach twierdzą. a jakie powinno być. gdyż mogły nie widzieć nic lepszego. Zaczął śpiewać i ser wypadł mu z pyska na ziemię. „Groch przy drodze” Morał: zbytnia ostrożność też może zaszkodzić. Możemy też wnioskować z tej bajki. Morałem jest tutaj to. że go kadzą. był zły ale bogaty. Nie należy dziwić się osobom. że jeżeli nie przebywało się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. W swoich bajkach Krasicki ukazuje świat z jego wadami. może niespodziewanie spotkać nieszczęście. Morał: ten kto jest silniejszy ma przewagę i jest w stanie dominować. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we wszystko. że tego. dla ludzi. który nie wierzył w Boga. „Ptaszki w klatce” Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. że życie na wolności chociaż w złych warunkach jest lepsze niż w niewoli. który trzymał ser w pysku. Za zbytnią zapobiegliwość los się zemści. „Malarze” Było dwóch malarzy. Urodzony na wolności mówi. że te zaprezentowane postawy są nieprawdopodobne w realnym świecie. Morałem jest tutaj to. „Szczur i kot” Bajka ta mówi o pewnym szczurze. że dlatego że one są silne a jagnię słabe i same. który nie wierzy w uczciwość. Ludzie nie są szlachetni i dzielni jacy powinni być. Ukazany jest wymyślony. że źle czuje się w klatce. nieistniejący świat. „Dewotka” Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną obłudę i fałsz moralny. który się zbyt przechwala i jest zbyt pewny. bowiem taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść. Będzie szydził z tych. „Filozof” Mowa tu jest o pewnym filozofie. Gospodarz usiłował być przebiegły i ostrożny.mają rytm zastosowany jest kontrast Krasicki oddziaływał na rozum odwoływał się do ludzkiego rozsądku i indywidualnej refleksji lapidarność (zwięzłość i skrótowość wypowiedzi połączone z rzeczowością) 41. Jeden . Autor będzie kontrastował zachowanie ludzi jakie jest. którzy postępują źle. prawość. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie zmienić swe poglądy.Jan malował mało. W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot. że jest im dobrze. Młody urodzony w klatce mówi. wyidealizowany. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: ‘Uchowaj. Jan upiększał portrety.Piotr malował ładnie. Poeta przedstawia swoje pojęcie bajki. Drugi . Miały go zjeść. był dobry ale biedny. że należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali. „Jagnię i wilki” Wilki zauważyły w lesie jagnię. Morałem jest tutaj to. Przebiegłość nie popłaca. który można by zarzucić niejednemu człowiekowi. Morał: Kłamstwo . Piotr malował natomiast prawdziwe twarze. gdyż może to robić wyłącznie dla swojej korzyści. Wychwalał on pewnego kruka. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz.1 TREŚĆ BAJEK „Wstęp do bajek” Jest to pierwsza bajka ze zbioru „Bajki i przypowieści”. odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Morał mówi. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez litości bić swoją służącą z błahego powodu. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Wyraża pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego.1. „Kruk i lis” Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstępem zdobył ser. Gdy jednak znalazł się w kłopotach uwierzył nie tylko w Boga ale i w upiory. Panie Boże od takiej pobożności’. że jest mu w niej dobrze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się. Zadaniem satyry jest bezlitosne chłostanie zła.1. aż ścigany przez dużą liczbę wierzycieli wyjeżdża stamtąd. Mędrzec Xaoo uczył Mikołaja zasad panujących w tym państwie. fale Mikołaja wyrzuciły na brzeg wyspy Nipu. Rodzice nie dbali o edukację Mikołaja.WZORZEC OSOBOWY DOBY OŚWIECENIA 41.2 DZIEJE BOHATERA Opisuje młodość i lata dojrzewania młodego szlachcica Mikołaja Doświadczyńskiego w domu rodziców. Motywem jego napisania było zabicie czasu w pożyteczny sposób. a także pijaństwo. ciemnocie i zacofaniu. Wynajęto pana guwernera. bezkrytyczną pogoń za zagranicznymi nowinkami.MIKOŁAJ DOŚWIAD-CZYŃSKI . Matka jest kurą domową. 41. Który zajmował się edukacją i kształceniem Mikołaja. jej ciemnotę. cały czas przebywa na sejmikach. Jest w tej księdze przedstawiona charakterystyka jego rodziców. KRASICKIEGO SPOŁECZEŃSTWA - OŚMIESZANIE I DRWINA Z WAD 41. Utwór ten był napisany w formie pamiętnika. samowolę i pieniactwo. Statek ten rozbił się jednak. w którym nie znano kłamstwa i zła. Była to autobiografia ówczesnego Polaka. W końcu Mikołaj wraz z guwernerem umknął z rodzinnego domu. W Amsterdamie jako majtek zaciągnął się na statek.może przynieść korzyści. Pouczający przykład Mikołaja ma być ostrzeżeniem. Byli oni patriotami i szczerzy. Człowiek lubi być chwalony. skłonności do hazardu. Utwór ten bawi. Można wyróżnić następujące typy satyr: portretowe. Wskazuje na konieczność powrotu do natury oraz autentycznych wartości moralnych. utopijnego świata. W ludzkiej naturze jest skłonność do idealizowania siebie samego. Po tych wydarzeniach Mikołaj wyjeżdża do Paryża. płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty.3. który miał kształcić Mikołaja. ale jej też nie skończył.2. Jest sarmatą. nieuctwo. Po wielu perypetiach Mikołaj powrócił do ojczyzny. Sprzedawał on jednak Mikołajowi jedynie sposoby oszukiwania w grze w karty. Jest to doskonała ilustracja. przeciętnego szlachcica drugiej połowy XVIII wieku.3 SATYRY I.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ POŁOWY XVIII WIEKU . braku krytycyzmu. a prawda nie zawsze. Obracał się w towarzystwie awanturników i oszustów. jego obyczajowości i kultury. Potem Doświadczyński został posłany do szkoły.1 RODZAJE SATYR I DZIEJE GATUNKU Satyra to gatunek literacki znany od starożytności. Jest to gatunek z pogranicza liryki i epiki. Jest tam tak długo. w którym Krasicki skoncentrował trzy typy powieści: cechy utworu satyryczno-obyczajwego (I księga).2.3. Był to utwór. Były one wymierzone przeciwko saskiemu dziedzictwu: narodowej megalomanii. „Do króla” . powierzchownemu przyjmowaniu obcych wzorów kulturowych. 41. Krasicki kreślił obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczypospolitej. Znów pojawił się oszust. sytuacyjne (zdarzenie jest ilustracją zjawiska). 41. W naturze ludzkiej jest próżność. Ten fragment to krytyka i ośmieszenie sarmackiego sposobu kształcenia. cechy powieści przygodowo awanturniczego (II księga) oraz cechy powieści utopijnej (III księga). pijaństwu. Grał w karty i stracił wszystko co posiadał. obyczajowe. okrucieństwo wobec służby i lenistwo umysłowe. Osiadł na wsi w majątku odziedziczonym po rodzicach i zaczął prowadzić życie ziemianina . Pisał je po to aby piętnować to co złe oraz nosicieli zła. zabitych przez destrukcyjny wpływ społeczeństwa.2. Jego twórcą był Horacy.3 FUNKCJA POWIEŚCI Krasicki ukazuje w swej powieści wychowanie młodzieży w ówczesnych czasach. Zbudował nawet gospodarstwo funkcjonujące na zasadach.1 Sposób ośmieszania wad Krasicki napisał 22 satyry o tematyce obyczajowej. życiu ponad stan. jakich nauczył się na wyspie Nipu. uczy i wychowuje. 41. Nigdzie nie wychodziła poza swój majątek. a jednocześnie obnażenie i ośmieszenie największych wad społeczeństwa polskiego z czasów współczesnych poecie. Jego ojciec jest niewykształcony. a zarazem wskazówką w wyborze życiowej filozofii. Autor satyry przedstawia swój negatywny stosunek do jakiejś osoby lub rzeczy. 41.1 CECHY POWIEŚCI W 1775 roku Ignacy Krasicki napisał pierwszą polską powieść literatury nowożytnej pod tytułem: „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”.filozofa. Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty: nie wywodzi się z rodziny królewskiej jest za młody na to stanowisko jest wykształcony jest zbyt łagodny i jest zbyt dobry dla swoich poddanych jest królem i jest Polakiem Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Jest to portret króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, że portret króla składa się tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza. „Pijaństwo” Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii. „Żona modna” Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku. Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów. Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą. Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej satyrze są one skonfrontowane. „Świat zepsuty” W satyrze tej są skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje się złymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedyś, w przeszłości) było inaczej. Panowała cnota, prawda, porządek. Pojawia się też motyw tonącego statku. Jest to nawiązanie do „Kazań sejmowych” Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny. 41.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIEŃSTWA - „MONACHOMACHIA” 41.4.1 TREŚĆ UTWORU Na świecie dzieją się różne rzeczy. „Nieraz rycerzem bywa sługa boży”. Taka wojna między mnichami zdarzyła się pewnego razu w miasteczku, którym: „Było trzy karczmy, bram cztery ułomki, Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki”. Życie toczyło się tu leniwie, aż do pewnego dnia „Jędza niezgody” pojawiła się nad miastem i spokojne do tej pory zakony zapragnęły rywalizacji. Bracia dominikanie wyzwali karmelitów na pojedynek - uczoną dysputę. Zakonnicy do tej pory niewiele czasu spędzali w klasztornej bibliotece. Częściej można ich było zastać przy posiłku czy kuflu. Scholastyczna dysputa okazała się ponad ich siły. Refektarz (jadalnia klasztorna, w której prowadzono dysputę) szybko przemienił się w pole bitwy, gdzie miast rzeczowych argumentów latały kufle, talerze i ciężkie księgi. Ból był niezwykle zaciekły, ale gdy między zwaśnione strony uroczyście wniesiono vitrium gloriosum, sławny puchar pełen alkoholu, natychmiast nastąpiła zgoda. Krasicki, wielki moralista, wplótł między wiersze swojego poematu także myśli dydaktyczne: „I śmiech niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar nie z osób natrząsa”, i zgodnie z zasadą: „Prawdziwa cnota krytyk się nie boi” radzi: „Szanujmy mądrych , przykładnych, chwalebnych, Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych”. 41.4.2 CECHY POEMATU HEROIKOMICZNEGO Poemat heroikomiczny to stary gatunek, uprawiany już w starożytności, będący parodią eposu bohaterskiego. Stosowano parodię jako środek służący do ośmieszania zjawisk, osób poprzez ich nieudolne naśladowanie , odgrywanie. Cechy poematu heroikomicznego: zastosowanie parodii charakter żartobliwy, częściej satyryczny celem jest ośmieszenie zachowań pewnych środowisk styl wysoki, typowy dla eposu obecność inwokacji, porównania homeryckiego naruszenie zasady decorum zderzenie patetycznego języka z błahą tematyką 42. TWÓRCZOŚĆ OKRESU SEJMU WIELKIEGO 42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA 42.1.1 DZIAŁALNOŚĆ I PROGRAM SPOŁECZNO-POLITYCZNY STANISŁAW STASZICA. Stanisław Staszic swoje poglądy i program społeczno-polityczny zawarł między innymi w poniższych utworach. „Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego” Był to traktat polityczny wydany przed obradami Sejmu Czteroletniego. Jest on podzielony na 19 rozdziałów. Każdy rozdział traktuje o innym problemie. Najważniejsze są następujące rozdziały: „Sposób ratowania Polski od podziałów” Staszic przewidywał rozbiory. Prezentuje on swoje poglądy i są one zgodne z poglądami Jana Zamojskiego, który był wówczas wielkim autorytetem. „Edukacja” Podstawą nauki jest nauka moralna i religia. Człowiek powinien pracować w swoim zawodzie. Edukacja powinna działać jako wychowanie obywatelskie. Szkolnictwo ma wychowywać ludzi światłych. Propaguje on szkoły rycerskie. „Prawodawstwo” Staszic jest przeciwny prywacie i egoizmowi posłów. Ustawy powinny przechodzić większością głosów. Chodzi o dobro większości. „Władza wykonywająca” Opisane są w tym rozdziale trzy rodzaje władzy: demokracja, monarchia i anarchia. Chodzi tu o wzmocnienie władzy królewskiej. „Rozdział władza sądownicza” Każdy obywatel nie może być sądzony bez wyroku niezawisłego sądu. „Wolne obieranie królów” Staszic sugeruje żeby tron był dziedziczny. Wolna elekcja pozwala ingerować obcym krajom w sprawy polskie. „Polska” Mowa jest o tym, że chłopi emigrują z Polski, bo jest anarchia i niesprawiedliwość. W Polsce nie mogą oni żyć godnie. 42.1.1.1 „Przestrogi dla Polski” Utwór ten miał uzmysłowić szlachcie konieczność uchwalenia konstytucji. Staszic informuje czym dla niego jest naród. Dla niego naród to nie tylko szlachta, ale zbiorowość mieszkająca na danym terenie. Staszic zwracając się do szlachty stawia jej następujące zarzuty: brak poszanowania prawa zbezczeszczenie sprawiedliwości uczą podstępu, zdrady, podłości warstwa szlachecka przekupuje, oszukuje Za słabość narodu Staszic oskarża szlachtę. Bardzo dużo miejsca poświęca on też miastom. Propaguje on rozwój przemysłu i handlu w miastach. Chce on, aby mieszczaństwo było bogate. Inne postulaty to: konieczność zniesienia Liberum Veto, wprowadzenie stałej armii, zmiana pańszczyzny na czynsz, wprowadzenie powszechnej edukacji narodowej. 42.1.2 HUGO KOŁŁĄTAJ W swoich poglądach nie różnił się zbytnio od Stanisława Staszica. Różniło go jedynie to, że miał bardziej radykalne poglądy w sprawach przywilejów dla ludzi niższego stanu. Żądał wolności osobistej chłopów. Chłop miał mieć wolność osobistą, ale grunt ma być własnością pana. „Dobra świetnej deputacji” W odezwie tej Kołłątaj mówi o równomiernym obciążeniu prawami i obowiązkami wszystkich stanów. 42.1.3 ROLA PUBLICYSTYKI Publicyści poprzez swoją działalność pisarską nawoływali do walki z anarchią i z obrońcami przywilejów feudalnych. Proponowali postępowe reformy ustrojowe i społeczne, domagając się wcielenia ich w życie. 42.2 „POWRÓT POSŁA” JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA 42.2.1 CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW W tym utworze są zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady. Obóz reform działacze stronnictwa patriotycznego zwolennicy reform dotyczących naprawy państwa: zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i polepszenia doli chłopa rozumiejący potrzebę reform kraju pragnący pozyskać sobie jak najwięcej zwolenników wśród średniej szlachty ludzie godni naśladowania Podkomorzy: przedstawiciel drobnej szlachty, urzędnik ziemski z wyboru, rozsądzający spory graniczne, cieszący się dobrą opinią wzorowy i dobry ojciec oświecony patriota, opowiadający się za patriotycznym wychowaniem młodzieży zwolennik reform wzór cnót obywatelskich dobry i ludzki opiekun swoich poddanych Podkomorzyna: zwolenniczka reform narzekająca na skutki cudzoziemszczyzny i błahe wychowanie młodzieży oddana bez reszty rodzinie Walery: uosobienie cnót rodzinnych i patriotyzmu uczciwy, stały w uczuciach przywiązany do rodziców patriota, rozumie potrzebę reform głosi potrzebę zniesienia Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów potępia obóz wsteczny Obóz wsteczny, konserwatywny obrońcy starych porządków feudalnych, broniący Liberum Veto, wolnej elekcji i poddaństwa chłopów sami się ośmieszają ich głupotą, tym co mówią bezkrytyczne przyjmowanie obcej mody konserwatywny pogląd na wychowanie dzieci Starosta Gadulski: nie cieszy się dobrą opinią skompromitowany we wszystkich dziedzinach życia reprezentuje ciemną, zacofaną szlachtę, konserwatysta nieuk bojący się nowości obojętny na sprawy publiczne gadatliwy, chciwy, leniwy, kłótliwy, zły, pijak Starościna: zwolenniczka francuszczyzny sentymentalna dama POETA SENTYMENTALNY Był to polski twórca sentymentalny. „O wymowie w prozie albo w wierszu” Postuluje tam aby pisano jak najprościej i zrozumiale. zwłaszcza miłosnych. sprawę nowego ustawienia w Polsce władzy ustawodawczej i wykonawczej. religijne. który kieruje się sercem. Przedstawiano: żal. „Pieśń dziada Sokolskiego” Jest to utwór patriotyczny. Głównym mecenasem była Izabela Czartoryska. Podkreślał rolę ludzkich uczuć.wodząca za nos swojego męża. ubóstwa. 43. potrzebuje czułości. grany w Warszawie w czasie obrad Sejmu Czteroletniego. Sentymentalizm powstał jako reakcja przeciwko racjonalizmowi i dydaktyzmowi. „Do Justyny.2 KARPIŃSKI . . Tęskność na wiosnę” Język w tym utworze jest łatwy w odbiorze. która godzi w człowieka. życiu towarzyskim. autor „Emila”. Drugim nurtem literatury sentymentalnej była poezja grobów. Jest to utwór o charakterze okolicznościowym. „Nowej Heloizy”. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZĄCE KLASYCYZMOWI ORAZ TWÓRCZOŚĆ REWOLUCYJNA 43. prosty i potoczny. Nazwa wywodzi się od powieści „Podróż sentymentalna”. Stworzył podstawę dla sentymentalizmu. 43. patriotyczne. Wskazuje on na rychły koniec państwa. aby dano upust swojemu natchnieniu. Człowiek to ten. 43. ogrodnictwie.2 „POWRÓT POSŁA” JAKO KOMEDIA KLASYCYSTYCZNA „Powrót posła” porusza problematykę polityczną kraju. Słowo sentymentalizm ma następujące znaczenia: 1. Jest to komedia związana ściśle z pracami Sejmu Czteroletniego w okresie szczególnego napięcia politycznego i dramatycznej sytuacji narodu. Przedstawiony jest w nim obraz nędzy. fircyk. Pisywał utwory miłosne. nurt artystyczny drugiej połowy XVIII wieku 2. Rymy są bardzo dokładne. Jest to najostrzejsza w literaturze polskiej satyra na sarmatyzm w życiu politycznym. stylu bycia.1 JAN JAKUB ROUSSEAU . Rzucił hasło powrotu do natury.2. W Polsce sentymentalizm rozwinął się w latach 80 i 90 XVIII wieku. Zasłynął jako twórca pieśni erotycznych i sentymentalnych. nierób modny kawaler goniący za uciechami życia dworskiego pogardzający niższymi stanami obojętny na sprawy narodu niegodnie postępujący z kobietami 42. cwaniak. Jest to wiersz o uczuciu i o tęsknocie. Jest opis przyrody. Na pierwszym miejscu powinna być spontaniczność. Ośrodkiem jego rozwoju były Puławy (siedziba książąt Czartoryskich). Wiersz jest regularny i rytmiczny. jest uczulony na piękno natury. przesadna i uwidoczniona uczuciowość i wrażliwość Modne stało się przebywanie na łonie natury i prostota życia. cynik.1 NURT SENTYMENTALNY Sentymentalizm jest nurtem literackim. grozę i rozpacz. Głosił tezę: „Człowiek jest cząstką natury”. refleksyjne. ruiny. Centrum zainteresowania był człowiek. ten który kieruje się uczuciem i emocjami. a rozum na końcu. Ostatnia strofa to pointa. Jest to echo wszystkich ważniejszych wydarzeń rozpatrywanych w czasie Sejmu Wielkiego.1. smutek. „Umowa społeczna” Odrzucił w tym utworze styl życia salonów i cywilizację. apelująca do sumień ludzkich.PREKURSOR NURTU Był francuskim pisarzem. Miał on charakter pewnej postawy filozoficznej. szantażując go rozwodem Szarmancki: utracjusz. Przejawiał się on pod koniec wieku XVIII w modzie. Uczucia są zaprezentowane za pomocą przyrody i na tle przyrody.1. zniesienia pańszczyzny i poddaństwa chłopa.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA Nurt ten obejmuje obyczajowość. ugodowość króla. Nawiązuje ona do nurtu sielanek Wergiliusza. Dbano o wytworność i elegancję. niewykształconym. jak równouprawnienia mieszczan. Bóg kocha wszystkich. Bóg czuje to samo co ludzie. próżniactwo i pijaństwo mnichów ale także w chciwość i niemoralność. a w czasie insurekcji kościuszkowskiej ukarania zdrajców i króla. 43. Jest to utwór patriotyczny. uczucie i mimo przeszkód i trudności zakończenie jest szczęśliwe Jest to też sielanka sentymentalna ponieważ: zaprezentowana jest na tle przyrody tematem są uczucia bohaterowie kierują się uczuciem wyolbrzymione są reakcje i uczuciowość prymat uczuć nad rozsądkiem literackie wyznaczniki uczuciowości występują elementy ludowe Karpiński wygłasza filozofię mówiącą o potędze miłości. przepych. „Sprzeczki” Powstały na gruncie charakterystycznego dla epoki sceptycyzmu religijnego i skłonności do demaskowania obłudy kleru. Opiekował się i darzył uczuciem lud. Zawarte są w niej elementy religijności. „Do świętoszka” Wiersz ten wyraża pochwałę rozumu i daje wyraz deistycznego poglądu autora na świat. który walczył u schyłku Rzeczypospolitej ze światem ginącego feudalizmu. Dzięki tym wartościom stał się Jasiński poetą rewolucyjnym. Miłowano huczne zabawy. W tym nurcie usiłował tworzyć Józef Szymanowski „Listy o guście”. Wolność porównywana jest do ptaka. wzywają do walki i zwycięstwa. Wątek poematu dotyczy sporu między probostwem a klasztorem i jest on właściwym tłem do dygresji dotyczących różnych dziedzin życia. Styl ten znalazł uznanie na dworach królewskich. Jedna z tych pieśni to „Pieśń o narodzeniu pańskim”. Propagował zasady wiary. Tematyką stała się miłość (ale konwencjonalna). Jest to pieśń żalu za utraconą suwerennością. W sztuce objawiał się jako zwrot ku miniaturyzacji. Głoszą jedność idei wolności narodowej i wyzwolenia społecznego. styl życia i sztukę (malarstwo). Jakobinizm skupiał radykalnych zwolenników przemian społecznych i ustrojowych. postępowi publicyści i pisarze. Utwór ten zawiera elementy patriotyczne.3 POEZJA JAKUBA JASIŃSKIEGO Był on czołowym przedstawicielem nurtu Jakobińskiego w polskim oświeceniu. samowolę magnaterii. Satyra ta uderza nie tylko w obżarstwo. W swoich utworach ostro krytykowali istniejący porządek społeczny. Styl ten zrodził się we Francji. Do głosu dochodzą takie sprawy jak tolerancja religijna oraz równość społeczna. „O stałości do exulantów polskich” . Utrata niepodległości spowodowana była niegodnym postępowaniem Polaków. 43. przywileje szlachty. Jakub Jasiński napisał wiele utworów. Jest to sielanka konwencjonalna. Boga prezentował jako dobrego i sprawiedliwego ojca. W większości byli to działacze: Kuźnicy Kołłątajowskiej. „Pieśń dziada Sokolskiego w kordonie cesarskim” Ludzie szli za zbytkami. Propaguje powrót do natury. Domagali się oni przemian społecznych i ustrojowych. nadmiar.„Laura i Filon” Jest to pieśń sentymentalna (sielanka). Bóg cierpiał i był dobrym ojcem dla ludzi. Jego wiersze patriotyczne przemawiają siła uczuć rewolucyjnych. Świadczą o tym: imiona bohaterów (Lura. etykę chrześcijańską. Cykl utworów: „Pieśń nabożna” Pisane były te utwory z myślą o czytelniku ludowym. Karpiński usiłował kształtować postawy obywatelskie. Jest wszechmocny. Filon) są wystylizowane na tą konwencję głównym tematem jest miłość. Jest to utwór skierowany do emigrantów po drugim rozbiorze. „Gramatyka dla szkół narodowych” Podręcznik autorstwa Onufrego Kopczyńskiego. Zaborcy traktują ludzi jak zwierzęta.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZŁOWIEKA OŚWIECONEGO człowiek oświecony . Dwór królewski przewidział sześciotygodniową żałobę. w której tyrani i despoci zginą. pochwała Kościuszki i wskazanie na rewolucyjną Francję jako ojczyznę wolności. „Do narodu” Napisany został ten wiersz w przeddzień wybuchu powstania kościuszkowego. Wolność można zdobyć jedynie w walce. Poeta pyta czy należy zajmować się sytuacją we Francji jeśli w Polsce sytuacja jest także bardzo dramatyczna i ważna dla narodu.1 ZASŁUGI WOBEC JĘZYKA (WALKA O CZYSTOŚĆ JĘZYKA) Twórcy pisali i żądali w swoich utworach czystości języka polskiego. Jest to wezwanie do walki z carski najeźdźcą. Listy pasterskie także. DOROBEK CZASÓW STANISŁAWOWSKICH 44. Utwór ten łączy gorący patriotyzm z umiłowaniem ludu i nienawiścią do tyranów. Za przykładem Francji hasło: „wolność i równość” rozszerzy się po ca łym świecie. kiedy dzieją się rzeczy straszne i przejmujące. „O poprawie wad wymowy” Jest to dzieło autorstwa Stanisław Konarskiego. zawiły i skomplikowany styl budowy. Także teatr walczył o język narodowy. Poeta zwraca się do narodu by ten nie poprzestawał w walce z zaborcą. Wzywa także do walki ze zdrajcami własnego narodu.2 GATUNKI LITERACKIE EPIKA powieść powiastka filozoficzna poemat heroikomiczny (parodia poematu heroicznego czyli eposu bohaterskiego) satyra dialogowa bajka powieść epistolarna publicystyka LIRYKA sielanka wiersz erotyk oda hymn DRAMAT komedia tragedia 44. 44. naród cierpi. Chce on aby język polski był czysty i naturalny. Także bohaterowie bajek Krasickiego mówili językiem potocznym. Dzieło to krytykuje napuszony. Miał on kształtować poprawność językową ówczesnych Polaków. Językiem wykładowym w szkołach stał się język polski zamiast dotychczas obowiązującej łaciny. ale czystym i poprawnym. Czasopisma potępiały wyrok wykonany na królu. „Wiersz w czasie obchodzonej żałoby przez dwór po Ludwiku XVI” Nawiązuje do wydarzeń mających miejsce w Warszawie po dotarciu informacji o ścięciu króla Francji. ojczyzna traci wolność a jej obrońcy honor i majątki. Świat może być wolny dopiero wtedy kiedy nie będzie królów. 44. Wiersz kończy się akcentem antymonarchistycznym. czyli masonerii człowiek ogładzony ma wykwintne maniery elokwentny wszechstronnie wykształcony elegancki racjonalista błyskotliwy entuzjasta nauki i przeciwnik zabobonów człowiek rewolucyjnego czynu świetny mówca zwolennik radykalnych rozwiązań głoszący ideały równości i braterstwa człowiek sentymentalny kierujący się sercem uczuciowy dobrotliwy .racjonalista encyklopedysta wróg ciemnoty i zabobonu optymista wierzący w ludzki umysł i przyszłe królestwo „rozumu” należący do wolnomularstwa. 1 GOETHE . Król olszyn grozi chłopcu. Ma świadomość. Syn jest umierający.wydanie przez Mickiewicza „Ballad i romansów” Koniec: 1864 r. że nie są to realne osoby. Zawiera pakt z diabłem. Koniec: 1848 r. Próbuje wytłumaczyć synowi jego wyobrażenia.1 FILOZOFIA EPOKI Za twórców tej filozofii uważanie byli niemieccy filozofowie: Hegel. że weźmie go siłą jeśli nie przyjdzie dobrowolnie.W. że ucząc się całe życie nie uzmysłowił sobie.1 IRRACJONALIZM Artysta dociera do Boga poprzez sztukę opierającą się na intuicji i uczuciu. Utwór jest jednak o czymś innym.2. RAMY CZASOWE EUROPA Początek: koniec XVIII w. 46. Syn mówi. Spirytualizm mówił o duchowej postawie świata.2. Światy realny i fantastyczny są równoprawne.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH 46. Są tu dwa światy: ojca . Jego tragizm polega na tym. wśród zamieci przez las. Autor chciał wpłynąć na emocje czytelnika. . syna . . Rozum może być zawodny. 46. Faust chce rozszyfrować zagadkę życia. Syn jednak umiera. W procesie poznawania świata należy kierować się intuicją. Faust zyskuje młodość i możliwość poruszania się w czasie i przestrzeni. Utwór nawiązuje do postaci pewnego alchemika. Świat składa się z materii i ducha. ale nietypowy w porównaniu ze wcześniejszymi. Faust uważa. Ojciec i syn wracają nocą.1.1 Treść Jest to ballada romantyczna.1.R O M A N T Y Z M 45.2. Chce wszystkiego sam doświadczyć. racjonalną.2 MISTYCYZM Wiara w istnienie świata pozazmysłowego i łączenie się z nim. przeczuciami i wyobraźnią. że człowiek sam nie może poznać świata. Postrzega je jako realne postacie. Poezja i umiejętność jej tworzenia to boskość w ciele człowieka. Świat pozaziemski może pomóc w poznaniu świata ziemskiego. Nie ma regularności. 46. teoretyczną.„FAUST” 46. Czuje się nic nie warty. Schlegel.„KRÓL OLSZYN” 46. Widzi też jego córki. 46. że musiał korzystać z pomocy diabła w celu poznania świata. Całe życie dąży do poznania pewnych racji. Mogą tu być dwie interpretacje finału. Odrzuca wiedzę książkową.1 Treść i problematyka Jest to dramat. którego celem jest stworzenie złota. Ojciec mówi. Nawiązuje się dialog pomiędzy ojcem a synem. że nauka nic nie daje. że widzi króla olszyn. strach. Jest zafascynowany tym co go otacza i tym co się przed nim odkrywa. Boli go to.1. Scheling. chłopiec nie postrzega drzew. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ 46. że nic nie wie. Chce zdemaskować człowieka i jego sens życia. podekscytowanie.nierealny. Posiada fabułę. szumu wiatru i szelestu liści. Ważniejszy jest duch. przerażenie.Wiosna Ludów POLSKA Początek: 1822 r. . Oba światy kontaktują się poprzez osoby należące do tych światów. to co postrzega syn jest niedostępne dla ojca.2 J.1.GOETHE . Chłopiec nie chce jednak rozstać się z ojcem. 46. natura kształtuje nastrój ludowość (elementy fantastyczne są przekazywane wśród ludu) 46.2.2. tworzenie nastroju grozy i tajemniczości.2 Cechy romantyczne istnienie dwóch światów (irracjonalny i racjonalny) mistycyzm świat mistyczny i rzeczywisty przenikają się nawzajem ukazane są ludzkie uczucia na tle przyrody (echo sentymentalizmu) (miłość ojcowska.realny. widzi króla olszyn. ból) operowanie nastrojem. racjonalny.2. Cecha charakterystyczna bohatera to aktywność. Od razu zafascynował się jej pięknem. spontaniczność. Werter przyjeżdża do małego miasteczka. jego wybujałej uczuciowości i wrażliwości. ale nie daje mu do tego żadnych narzędzi. Nacisk położony jest na prezentację uczuć bohatera.2. Jest opętany miłością. Był w niej zagubiony. jego idealizacja wieczne niepogodzenie się ze światem. brak zakłamania. Werter poznał Lottę.2 Nowe motywy romantyczne 1. zainteresowanie przyrodą 4.3 Cechy postawy życiowej .2. Kocha ją ale wie. Tęskni jednak jeszcze bardziej. Otrzymuje propozycję pracy w poselstwie i wyjeżdża.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO 46.Człowiek musi wybierać. Zaczynają wspólnie czytać Ojsona i całować się. Świat jest przedstawiony z punktu widzenia autora listów. 46. nie interesowanie się nauką książkową 3. Werter prosi o dymisję. poezji. zawodzą go własne zmysły 46. Werter próbuje zbliżyć się do ludzi z niższych klas społecznych. Poświęca się lekturze dzieł Homera. nie może jednak z miłości do Lotty i pragnienia jej szczęścia zniszczyć jej życia z Albertem. że nie może być jego. Werter czuje się jednak z nią szczęśliwy. że też kocha Wertera. Przeżywa depresję. Nie cierpi jednak z tego powodu.2. niemożność znalezienia sobie miejsca na nim wyobcowanie z ludzkiej społeczności odczuwanie bólu świata (choroba wieku) 46. uzewnętrznianie własnych uczuć i namiętności) przesada. Powieść epistolarna. prostota życia. naturalność. Snuje refleksje dotyczące własnego życia.3 WERTERYZM 46.2. Żeby być szczęśliwie zakochany musiałby unieszczęśliwić inna osobę. Spotyka się z Lottą.3. aby załatwić sprawy spadkowe matki. Werter wręcz idealizuje tych ludzi. Jego uczucia dominowały nad racjonalnym postępowaniem. Werter jest szczególnie wrażliwy na piękno. 46. wywyższanie.3. Jest to historia uczucia i portret psychologiczny bohatera. człowiek jest zagubiony w świecie i jest marionetką w rękach potężnych sił natury. 46. Temat: miłość dwojga kochanków listy pełne wyznań on starszy mężczyzna . Zachwyca go natura i naturalność. Wyciszyło go to.3. Lotta zrozumiała. Składa się z listów jednej osoby. Na początku mieszka samotnie.1 Treść i problematyka Utwór ten ma cechy powieści epistolarnej. Werter nie potrafiłby jednak już żyć z Lottą. bliskość obcowania z naturą.2 Tragizm Wertera Tragizm Wertera polega na nieszczęśliwej miłości. który w tamtej epoce był uważany za wyraziciela emocji i uczuć tamtego pokolenia. tragizm 7. stan zachwytu spowodowany uczuciami. Narracja w pierwszej osobie. Odkrywa. sztuki. Ludzka natura nakazuje człowiekowi zdobywanie wiedzy. ożywienie. Zafascynował go widok chłopca trzymającego swojego brata umożliwiając matce swobodną pracę. Jest do tego zmuszony. przedstawianie uczuć 6. Werter czuł się inny od wszystkich. Jest to pogląd typowo sentymentalny.2. że oni nie są gorsi. Podoba mu się ich szczerość. Miażdży to jego osobowość. Ma nadzieję. W drugiej części jest fragment napisany w trzeciej osobie. Każdy list jest oznaczony datą. że w pracy zmniejszy się jego ból.werteryzmu sentymentalizm (wyraża się w kulcie natury i egzaltacji. wybujała uczuciowość spoglądanie na otaczający świat poprzez pryzmat marzeń. Ostrzegano go by się w niej nie zakochał.1 ROUSSEAU Jego hasła znalazły swój wyraz w „Nowej Heloizie”. Pożycza pistolet od Alberta i popełnia samobójstwo.3. Nie mógł pogodzić się z rzeczywistością.2. dwa światy: racjonalny i irracjonalny 2. bo jest ona już zaręczona. brak prawdopodobieństwa 5. Nastrój Wertera ulega błyskawicznym zmianom. Fabuła była fikcją.3.5 ALEKSANDER DUMAS Tworzył powieści awanturnicze. dużo młodsza nieszczęśliwa miłość utwór nawiązuje do sentymentalizmu czułość 46. Cechy byronizmu: nienawiść do świata ucisku nakaz bezkompromisowej walki ze wszystkim co ogranicza swobodę 46. z których wydaje się. charakteryzująca się ucieczką od rzeczywistości 46. Żądał w niej: aby dramat romantyczny powinien sięgać do dramatów historycznych zburzenia zasady trzech jedności mieszania się scen tragicznych i szczęśliwych nadawania cech realizmu (poprzez zgodność z epoką) posługiwania się zróżnicowanym językiem. utwór o uczuciach 3.3 RENE CHATEAUBRIAND Napisał powieść poetycką „Rene”.3.3. które świadczą o emocjach 4. Człowiek. który wskazywałby na pochodzenie i siłę emocji bohatera może być wprowadzona mowa potoczna 46.6 ALFRED DE MUSSEL Napisał utwór „Spowiedź dziecięcia wieku”.1. Zakończenie zawsze jest szczęśliwe. Zafascynowana tym co tajemnicze. w którym zaprezentował artystyczną deklarację romantyzmu.nie mogą się kochać gdyż ona jest bogatsza. Literaturę dzieliła ze względu na położenie geograficzne. aktywna. Wykreowały się dwie postawy: 1.4 ROMANTYZM W ANGLII 46.3. bywa bardzo impulsywny bohater tragiczny (tragizm potęgowany jest przez nieszczęśliwą miłość) nie ma sojuszników jest skłócony ze światem i nie chce zgodzić się na rządzący nim porządek . Napisał „Cronuwell”. Obecny jest wątek romansowy.1 BYRONIZM Nurt ten rozwinął się w latach 1812 . energiczna 2. ze wstępem. 46.3.2 GERMAINE DE STAËL Teoretyk epoki romantyzmu. że nie ma wyjścia. wyolbrzymiona uczuciowość 46. wykrzykniki. Nagromadzenie przygód i perypetii. który wyznawał byronizm był zazwyczaj skłócony ze światem i innymi ludźmi.4 WIKTOR HUGO Był on dramaturgiem. bierna. śmiały i niezwykły. 46. dotyczy to też siły charakteru przedkłada uczucia i emocje nad rozsądek i rozum.4.reneizm. jest dużo o przyrodzie 2. pesymistyczna. Od postawy głównego bohatera powstał nurt . 46. chętna do radykalnych zmian.1 Elementy sentymentalne 1.2 CECHY BOHATERA BYRONICZNEGO człowiek dumny i wyniosły człowiek wyobcowany z otaczającego go świata indywidualista (w swój własny sposób postrzega świat) jest obciążony tajemnicą z przeszłości nie jest skłonny do pokory i skruchy jest skłonny do śmiałych i desperackich czynów jest odważny.1830.4.3. Prowadziły one do bierności. Chce spowiadającego przerazić tym jakim jest łotrem. tak aby ukazać tragiczne elementy nastrój ponury. indywidualizm. teoretyk romantyzmu. powieściopisarz.1 ALEKSANDER PUSZKIN „Eugeniusz Onegin” Jest to poemat. Utracił kobietę. Nie chce zapomnieć o swoim czynie. W utworze tym przedstawiony jest obraz życia ziemiaństwa i arystokracji w Rosji w latach dwudziestych XIX wieku. unieszczęśliwia siebie i zakochaną w nim Tatianę.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO W pierwszej połowie XIX wieku kapitalizm w Rosji rozwijał się bardzo słabo. czyli tego czego w swoim postępowaniu był rzecznikiem. Przeciwko temu występowali młodzi przedstawiciele ówczesnej literatury rosyjskiej. Odsuwa się od świata zewnętrznego i chce odprawić pokutę. pełen sceptycyzmu. Utworze występują dwa wątki miłosne (miłość Leńskiego i Olgi oraz miłość Tatiany do Onegina). który walczy o wolność i swobodę 46. Istniały w pełni stosunki feudalne. dekambrysta. dotyczy umiejscowienia akcji w przestrzeni. czyli prawu natury. Pokazuje mu jak bardzo jest niezależny.poświęca własne życie osobiste dla wyższej idei jest bohaterem aktywnym. Bohaterem poematu jest znudzony życiem. Sprzeniewierzył się prawom natury (zabił). zabija przyjaciela w niepotrzebnym pojedynku. Romantyzm trwał jednak w Rosji stosunkowo krótko. W ten sposób romantyzm rosyjski wyrażał walkę narodu z carskimi rządami i przeżytkami feudalizmu. która polega na ograniczeniu wolności i swobody. Przed śmiercią postanawia się wyspowiadać.3 CECHY POWIEŚCI POETYCKIEJ („GIAUR”) utwór fabularny posiada akcję narracja w trzeciej osobie kilku narratorów (pierwszy to narrator wszechwiedzący. Wstępuje do zakonu. wybujałość uczuć. Nie wstydzi się tego co zrobił i nie ukrywa tego.4 TREŚĆ I PROBLEMATYKA UTWORU „GIAUR” Giaur (niewierny) przybył z Grecji. Był chrześcijaninem ale zmienił wiarę na muzułmanizm. Przełożył balladę Mickiewicza „Lilije”. grozy przyroda wzmaga nastrój egzotyka scenerii. w przeszłości (sceneria orientalna) słownictwo orientalne występowanie bohatera byronicznego powiązanie narracji z innymi rodzajami literackimi 46. pierwszy rosyjski tłumacz Mickiewicza. Zabił on Hassana z chęci zemsty za zabicie ukochanej. Jest on typowym wytworem warunków w jakich dorastała ówczesna rosyjska młodzież. Nie chce rozgrzeszenia i nie oczekuje współczucia. które szybko doprowadziły do zaniku typowych cech poezji romantycznej. Jest to obraz ówczesnego życia arystokracji i ziemiaństwa rosyjskiego na wsi i w mieście.4. Eugeniusz marnuje swoje wybitne zdolności. drugi narrator bohater) narratorzy są często subiektywni brak chronologicznego ułożenia wydarzeń narrator reguluje prezentowanie fabuły.4. najmniejsze ślady wolnej myśli były tłumione w zarodku. ALEKSANDER BESTUŻEW Dekambrysta. tajemniczości. KONDRATIJ RYLEJEW Poeta. Zawsze był człowiekiem czynu i nagle pozbywa się tego. pesymizmu. którą kochał. z Wenecji. Jest to bardziej opowiadanie o sobie. Był wyrazem walki z uciskiem społecznym i politycznym. Był wykształcony i zacnie urodzony. jak fantastyka. Reprezentował wolnościowe dążenia szerokich mas narodu rosyjskiego. Nie był to jednak typowa spowiedź. dramaturg. Giaur urasta do rangi bohatera tragicznego. rósł ucisk pańszczyźniany chłopów. . Nie okazuje skruchy. Wszelkie przejawy życia poddane były ścisłemu nadzorowi policyjnemu. Prowadził życie rycerza. 46. 46.5. Od początku nurtowały w nim tendencje realistyczne. Nie zwierza się nikomu. z drugiej zaś strony czynił to w imię miłości. szarpany wewnętrznymi sprzecznościami Eugeniusz Onegin. Giaur cierpi. do uświadomienia sobie bezsensu własnego życia i uczucia pustki duchowej. który do tej pory dominował i romantyzmu.1.3 JAN ŚNIADECKI W 1819 napisał rozprawę „O pismach klasycznych i romantycznych”. Był jednym z przywódców powstania listopadowego. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Przedstawił tu takie myśli: domagał się literatury narodowej. szczerość. 47. poezja miała odwoływać się do twórczości ludowej. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYCZNY W POLSCE ROMANTYKAMI - PRZEŁOM 47. w utworach polskich miały odbijać się charakterystyczne elementy z życia Polaków. a światopogląd romantyczny miał być zagrożeniem dla zdrowego rozsądku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna). oryginalność nie kopiowanie obcych wzorów. narodowość prezentowanie w utworach literackich typowych. Według niego rozwój literatury polskiej powinien iść własną drogą.1 SPÓR POKOLENIOWY Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza. Uważał. jakie według niego powinna spełniać literatura: 1.1. przeszłości historycznej (zwycięstwa i klęski). że narodową cechą Polaków jest umiłowanie pokoju. że wśród ludu. który spełniał wszystkie 3 jego założenia. kształtowaną w wyniku kontaktu z przyrodą Brodziński propagował sielankę. Napisał „O literaturze polskiej w wieku XIX”. jako kierunku. innych narodów. konieczność odrzucenia wszelkich kanonów i reguł w sztuce. 47. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i światopoglądowe oraz polityczne. uczuć narodowych.4 MAURYCY MOCHNACKI Brał udział w sporze. wydarzeń historycznych) 2. Atakował tendencje romantyczne. mieszkańców wsi można odnaleźć spontaniczność. bowiem była na wzór innych utworów. gdyż krępują one twórcę. Romantyzm uważał za zagrożenie dla rozwoju literatury i oświaty. Brodziński uważał. charakterystycznych cech dla danego narodu (odwołania do przeszłości. Literaturę klasycystyczną uważał za złą. Młodsze. że nowe idee romantyczne można połączyć z klasycystycznymi. w kwestiach światopoglądowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje. Jego rozprawa rozpętała dyskusję na temat klasycyzmu. Sądził. W „Pamiętniku warszawskim” zaczęły ukazywać się pierwsze fragmenty rozprawy Brodzińskiego „O klasyczności i romantyczności”. Dążył do pokojowego połączenia klasycyzmu i romantyzmu.2 KAZIMIERZ BRODZIŃSKI 1818r. literatura. zdrową moralność. 47. ludowość która wiązała się z narodowością. że może mieć zgubny wpływ na czystość polszczyzny. Trzy główne elementy. Literaturę czynią pozbawioną spontaniczności. bezpośredniego kontaktu z przyrodą.ALEKSANDER GRIBOJEDOW NIKOŁAJ GOGOL MICHAŁ LERMONTOW 47. Był intelektualistą. Wystąpił po stronie romantyków. Polemika ta miała charakter czysto teoretyczny. gatunek. utwory nie powinny być przeróbkami 3. .1.1. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. natchnienie i bezpośrednie przeżycie twórcy jest najlepszą inspiracją do tworzenia konieczność głębokiego przeżycia i odwoływania się do własnej wyobraźni. prostoty. racjonalistą. Uważał. który zaczął zdobywać popularność. Osłabiała ducha narodu. 48. TWÓRCZOŚĆ ADAMA MICKIEWICZA 48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W „PIEŚNI FILARETÓW” I „ODZIE DO MŁODOŚCI” W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie założone zostało Towarzystwo Filaretów (organizacja tajna, młodzież ze starszych roczników). Miała za cel samokształcenie. Postulaty społeczne i moralne. Chcieli wyplenić egoizm, zawiść, kłamstwo. Program był nierealny. Istotne było powiązanie przyjacielskie pomiędzy członkami towarzystwa. Hasła: „Będziemy wzorem i sami sobie chlubą”, „Ojczyzna, nauka, cnota”. Miały one przyświecać ich działalności. „Pieśń filaretów” Po brzmieniu możemy zauważyć, że twórcą jest człowiek młody. Myśli, wezwania: wezwania patriotyczne użycie życie potrzeba walki o prawa potrzeba braterstwa, jedności potrzeba korzystania z wiedzy i pogłębiania jej nawiązania do antycznej kultury czynić spontanicznie, żywiołowo Cechy romantyzmu: pragnienie wolności i swobody najwyższych wartości entuzjazm, zabawa dominacja uczucia nad rozumem fascynacja młodością, żarliwość, nie zwracanie uwagi na reguły to przywilej młodości; apoteza młodości: ubóstwienie, idealizowanie, wysławianie bunt wobec zastanej rzeczywistości, inności, bunt aktywny Treść i problematyka: Jest to tekst wskazujący na to, że jego autorem i adresatem jest człowiek młody. Podmiot liryczny wysuwa różne hasła. Wzywa by korzystać z życia. Należy walczyć o wolność. Jest tam wezwanie do braterstwa i wzajemnej jedności. Należy korzystać ze zdobytej wiedzy i doskonalenia się poprzez nią. Są nawiązania do antycznej kultury. Spontaniczność i żywiołowość w działaniu, nieograniczone możliwości powinny charakteryzować filaretów. Jest tam wezwanie do walki, zabawy, nauki, czerpania wzorów antycznych. „Oda do młodości” 1820r. - napisana dla Filomatów. Wyrażała poglądy młodego pokolenia. Oda (utwór pochwalny, patetyczny, wyrażający światopogląd autora) upodobana przez klasyków, uprawiano ją powszechnie. Prezentacja dwóch światów: 1. zastanego gnuśny, nie dążą do nowości, nie kierują się uczuciami, są egoistyczni, nie dbanie o szczęście ogółu, świat martwy, ludzie bez uczuć i duszy, krępujący świat 2. powstającego dopiero świat dla młodych ludzi, musimy się jednoczyć, szczęśliwa młodość, świat lepszy, nieograniczona swoboda, ludzie otwarci na nowości, nieprzesądni, walczący, droga nie będzie łatwa, przełamać słabości, ludzie uczciwi, młodość dzielona z innymi daje radość, jedność, braterstwo, życie według pragnień Wiersz ma charakter odezwy, apelu. Oda ta adresowana jest do młodych. Scharakteryzowane dwa odmienne światy. Podmiot liryczny pragnie zmian, stary świat przeciw nowemu. wezwanie do walki ze wszystkim co następuje. Podmiot liryczny nawołuje do działania: mamy poszerzyć horyzonty, przyjęcie nowych światopoglądów zjednoczyć się wartością młodość, młodzi będą kształtować świat dla samych siebie szczęście innych szczęściem wszystkich ludzie zawsze młodzi czynem istotna jest młodość ducha umiejętność poświęcenia Mowa o idei wolności i swobody. Wiara w zwycięstwo młodości, oda pełna optymizmu. Jest to utwór z pogranicza klasycyzmu i romantyzmu. Elementy romantyczne: apoteza młodości, jawna wyraźny bunt wyższość uczuć, spontaniczne reakcje, emocje obecność dwóch światów, przeplatanie się ich najwyższe wartości: swoboda, wolność, nieskrępowanie przezwyciężenie norm racjonalnych, empirystycznych skreślenia, epitety, które nie miały miejsca w klasycyzmie, nowe elementy obrazowania miały oburzać klasyków Elementy klasycystyczne: gatunek - oda, w to wpleciony wiersz, odezwa, apel odwołanie do cech antycznych Treść i problematyka: Powstała ona w 1820 roku. Została ona napisana do filomatów. Stał się to utwór bardzo popularny. Wyrażał poglądy młodego pokolenia. Jest tu prezentacja świata rzeczywistego zastanego i świata, który ma powstać, który jest dopiero w zamysłach. Obecnie ludzie zadowalają się tym co mają. Ukazany jest świat klasycyzmu. Ludzie widzą tylko to co da się wytłumaczyć. Ludzie starego pokolenia są egoistami. Ludzie są bez serca. Świat jest gnuśny, krępujący. Panuje w nim marazm i apatia. Apoteoza młodości i pewnego braterstwa. Nowy świat będzie o wiele lepszy. Będzie swoboda i wolność. Nieograniczone możliwości dla młodzieży. Należy walczyć choć początki będą ciężkie. Ludzie powinni trzymać się razem i kierować się uczuciami i emocjami. Zapanuje wtedy jedność, wspólnota i braterstwo. Będą ludzie wtedy mogli żyć tak jak tego będą pragnąć. Wiersz ma charakter pewnej odezwy. Świadczy o tym często wypowiadane zdanie wykrzyknikowe. Adresatem jest młodzież. Podmiot liryczny pragnie zdecydowanych zmian. Kontrastowany jest tu świat stary, obecny z nowym, z marzeniami. Są tu żądania walki z tym co ogranicza wolność i swobodę. Aby nastał nowy świat należy się jednoczyć. Młodzież powinna patrzeć dalej niż stare pokolenie. Nie wolno się przejmować niepowodzeniami. Jeżeli nie zacznie się działać to pozostanie się w starym świecie. Nowy świat ma być rozpoczęty przez młodość. Oni będą nim władać. Ci którzy walczą nigdy nie zestarzeją się duchem. Wiersz ten ma charakter rewolucyjny. Jest to nawoływanie do walki o wolność. Oda wyraża optymizm wierząc, że świat zostanie zmieniony. Jest to utwór z pogranicza romantyzmu i klasycyzmu. 48.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD 48.2.1 PROGRAMOWY CHARAKTER BALLADY „ROMANTYCZNOŚĆ” Występuje tam Karusia, starzec i gawiedź gminna, narrator. Dziewczyna Karusia widzi swojego zmarłego kochanka. Nikt inny go nie widzi. Starzec mówi, że ona majaczy. Lud jednak wierzy jej. Narrator też wierzy Karusi. Zwraca się ona do Jasieńka. Reaguje bardzo emocjonalnie. Zachowuje się jak osoba nienormalna. Literatura romantyczna lubi robić bohaterów z osób ciężko chorych, półprzytomnych ponieważ twierdzi, że ujawniają oni bez żadnych zahamowań świat nieracjonalny, nierzeczywisty. Są oni najbardziej spontaniczni i szczerzy. Tłum dziwi się postępowaniem dziewczyny. Nie wiedzą jednak, czy jej wierzyć, czy nie, ale w końcu stają po jej stronie. Staje się tak wtedy kiedy Karusia upada na skutek cierpienia. Ona to czuje. W tym momencie pojawia się starzec. Przekonuje on, że duchy nie istnieją i że Karusia nic widzieć nie może. Przekonuje on, że nie ma tu niczego. Wiejska gromada przeciwstawia się starcowi i nadal wierzą Karusi. Teraz zjawia się narrator i opowiada się po stronie ludu. Mówi „Dziewczyna czuje”, co ma świadczyć o prawdzie. Czuje i emocje są narzędziami sprawdzenia realności i prawdy. Emocje i uczucia mocniej do niego przemawiają niż dowody empiryczne. Cała ballada kończy się apelem, wezwaniem: ”Miej serce i patrzaj w serce”. Narrator zarzuca starcowi to, że widzi świat w rozsypce, nie całościowo. Prawdy, które zna to prawdy martwe. Narrator posługuje się prawdami żywymi, np.: ”Czucie i wiara silniej mówi do mnie, Niż mędrca szkiełko i oko”. Z utworu wynika, że postrzegamy zarówno okiem jak i duszą. Przesłanie o dwoistości świata zostało potwierdzone. 48.2.2 PRAWDY ŻYWE W BALLADACH „Lilije” „Nie masz zbrodni bez kary”. „Świteź” „Godna kary jest ciekawość ludzka”. Treść: Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywają się rożne odgłosy. Aby je zbadać założono sieć i wyłowiono kobietę, która opowiedziała historię miasta (zatopionego). Władca poszedł z odsieczą innemu miastu, pozostawiając swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie żołnierze Rusi. Ludzie wołali wtedy o śmierć do Boga, aby się nie shańbić. Miasto zostało wtedy zatopione. Ludzie stali się roślinami, które jeśli dotknie jakiś Rusin to zginie. „Świtezianka” „Kto przysięgę naruszy, ach bieda jemu, za życia biada i biada jego złej duszy”. Treść: Każdej nocy spotyka się chłopiec z dziewczyną. Chłopiec chce aby dziewczyna z nim zamieszkała. Wymusza na niej przysięgę. Ona chętnie ją składa. Dziewczyna zniknęła. Chłopak wraca do domu, a z wody Świtezi wyłoniła się piękna dziewczyna, która namawiała go aby z nią pozostał. On oczarowany idzie do niej. Gdy się zbliżył poznał dziewczynę, która składała mu przysięgę. Zostaje on ukarany. Będzie zaklęty wiecznie wspominał tą dziewczynę pod modrzewiem. „Rybka” Treść: Dziewczyna zwierza się Świteziankom, że jej narzeczony zdradził ją i żeni się z kimś innym. Rzuca się do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmić. Krysia wypływa z rzeki jako syrena i karmi je. Raz jednak zdarzyło się, ze nie wyniesiono dziecka nad rzekę dziecka bo wyszedł sam pan. Krysia zamieniła dawnego kochanka z żoną w kamienie. 48.2.3 CECHY BALLADY ROMANTYCZNEJ 1. Ludowość wiara w obecność nimf, rusałek, duchów obecność ludzi, mieszkańców wsi duża rola przyrody język stylizowany na język ludowy (z elementami mowy potocznej i gwary, prosty) cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej o powieści w każdej balladzie zawarte jest przysłowie ludowe, złota myśl, która kształtuje moralnie ludzi autor (utożsamiony z narratorem) solidaryzuje się z ludźmi (ze wsi) 2. Obecność przyrody jest tłem dla wszystkich wydarzeń tajemnicza, groźna i niesamowita, tworzy groźny nastrój siłą sprawczą wydarzeń surowym trybunałem osądzającym człowieka stoi na straży wierności i lojalności, honoru i cnoty itp. związana ze światem ludzkim 3. Światopogląd romantyczny, czyli to wszystko co zawarte jest w balladzie „Romantyczność”. Są wydarzenia, które mają swój wymiar duchowy. Uczucia dominują nad faktami. Świat można poznać poprzez empirię ale też poprzez uczucia. 48.3 II TOM „POEZJI” Ukazał się w 1823 roku. Wywołał on wiele sporów. Zawiera między innymi następujące utwory: „Grażyna”, „Dziady” cz. 2 i 4. Kruk mówi. Jego żona stara się nie dopuścić do najazdu na Litwę. Temu człowiek nic nie pomoże”. Miłość jest ogromną siła. Jest więc wieczna i nieśmiertelna. jedzenia. Rozmowa księdza z Gustawem to polemika na temat świata. Dzieje się to w kaplicy. że popełnia samobójstwo. czy jest on duchem. Jest tu więc zawarty problem winy i kary.3 POSTAWA PATRIOTYCZNA GRAŻYNY Jest to utwór o konflikcie pomiędzy korzyściami materialnymi a dobrem ojczyzny. którzy zginęli przez pana. Nie dała nikomu szczęścia. Gustaw chce o wszystkim opowiedzieć ale nikt go nie może zrozumieć.2 GUSTAW. Miłość ta polega głównie na związku dusz. Miłość romantyczna to miłość platoniczna. Gustaw (pustelnik) przybywa do księdza ponieważ był on jego księdza i szuka u niego pomocy. że jego ukochana wyszła za kogoś innego. Gustaw mówi. którą za życia była obojętna na zaloty chłopców ze wsi. Nie może jednak pojąć zmysłami tego. Przybywa dziewczyna. Gustaw poznał jednak inny świat.KOCHANEK ROMANTYCZNY I INDYWIDUALISTA W IV CZ. Nastrój zmienia się od czasu pojawienia się pustelnika. że przytakuje) ogromu cierpień Gustawa. 48. „Kto nie zaznał goryczy ni razu. że Gustaw dalej żyje. Starano się ich nakarmić. jeśli zaistnieje. Ksiądz nie pojmuje (pomimo. To. Był to obrzęd pogański. Myśl tą powtarza także. że umarł. ale i nie najlżejszymi. Miłość okazywali także czynami (troską o siebie. czy osobą żywą. Ksiądz stara się racjonalnie wytłumaczyć postępowanie Gustawa. ale utrzymujący się w krajach chrześcijańskich. Dla niego samotność jest koniecznością bo nikt nie potrafi odczuwać tak silnie jak on sam. Od księdza oczekuje zrozumienia i wytłumaczenia. „Kto nie był ni razu człowiekiem. Główną treścią spowiedzi Gustawa są dzieje jego miłości . Kolejna kategoria duchów to duchy z grzechami nie najcięższymi.3. który go dobrze zna. Miłość to zgodność ideałów i poglądów. „DZIADÓW” Jest tu prezentacja ludowego obrzędu. Oboje byli w sobie zakochani. Wydaje się. która stanowi o wartości istnienia. że pustelnik popadł w obłęd . Przybywają dusze Juzia i Rózi pod postacią aniołków. Ksiądz samobójstwo próbuje zrozumieć też w sposób racjonalny. Odbywały się one w pobliżu cmentarza. Swoje losy przyrównywali do losów bohaterów literackich. Jest określony czas. Pan za życia nie dawał ludziom pomocy. Uczucie miłości zmieniło więc całe jego życie. więc ich duchy mszczą się. Jest indywidualistą. bo inaczej nie zaznają szczęścia w niebie. 48. Przybywa widmo (duch pana) wraz z gromadą ptaków. Nie można poznać dobroci w niebie. Obrzęd odbywa się według ściśle określonego rytuału. We wstępie Mickiewicz chce przybliżyć czytelnikowi co to są dziady. Ten nigdy nie może być w niebie”. Gustaw wyjechał jednak a po powrocie dowiedział się.1 IDEAŁ PEŁNI SPOŁECZEŃSTWA W II CZ.3. Na pełnię życia składa się i dobro i zło. Gustaw przebija się sztyletem. Odruchy serca nie przemawiają do niego. Następnie przywoływane są duchy . To on wprowadzał Gustawa w świat. że było to życie pełne beztroski. pogardzała uczuciami. jeśli nie zna się zła. chce się wyspowiadać.3. Świat uczuć (cierpienia i miłości). Zwraca się do księdza jak do człowieka. uczuć. Wraca więc po śmierci prosząc o pomoc. opieką). Żyła w świecie marzeń. którą przekazał mu ksiądz. Przywoływano duchy różnej kategorii. Dzieci nigdy w życiu nie zaznały goryczy i proszą o nią.48. Ludzie pojawianie się duchów uważali za oczywiste. dobroci. Pod koniec bitwy rozpoczętej przez Grażynę pojawia się . Kończy się pewną myślą. Istnieje również po śmierci. Dzieci mówią o swoim życiu. Wyeksponowane jest wszystko to co dzieje się w duszy Gustawa. Musi więc pozostać ze swoimi uczuciami sam. Rozmawiali ze sobą. Koniec jest dość nieoczekiwany. Obydwaj mówią jakby innymi językami. Jeśli za życia człowiek był opętany miłością to opóźnia tym drogę do szczęścia w niebie. Wtedy to zawaliła się cała wiedza. Łączyły ich poglądy na temat życia. Nie wiadomo. że jego przyczyną śmierci była kradzież kilku jabłek z pańskiego sadu. Barierę stanowił inny stan majątkowy wybranki. Na początku mają się pojawić dusze najmniej winne. ale umarł dla świata. Wszystkie duch w życiu doczesnym grzeszyły. Cała wypowiedź Gustawa jest dokładną analizą psychiki ludzkiej w obliczu nieszczęścia. Łączyła ich także literatura (Homer. Nie zwracała ona uwagi na sprawy ziemskie. „DZIADÓW” IV część „Dziadów” zaczyna się sielankowym nastrojem. i która. „Cierpienia młodego Wertera”). Mówią. Ten po śmierci nie trafi od razu”. Próbuje pojąć to wszystko za pomocą zmysłów. niespodziewanie chór. jest najważniejsza dla człowieka. Pan nie był czuły na ludzkie cierpienia. „Kto nie dotknął ziemi ni razu. „Kto za życia choć raz był w niebie. Dziewczyna żyła samotnie. że wyszła za mąż było decyzją jej rodziców. Po śmierci ludzie muszą ponieść karę i konsekwencje swoich grzechów. które charakteryzują najcięższe grzechy. którą ma moc sprawczą. Nie kochała swojego męża. co jest niemożliwe. Łączyły ich wspólne zainteresowania. Prowadzącym jest Guślarz. że zachowuje się nienormalnie. które są duchami ludzi. Prowadzi to do takich cierpień Gustawa. Nieludzki pan zostaje odesłany. Uczucie miłości jest silniejsze od strachu przed śmiercią. Przedstawił mu wiedzę o świecie uporządkowanym (klasycystycznym). Ten nie dozna słodyczy w niebie”. Gustaw (poprzez to cierpienie) znienawidził kobiety. Sowa zamarzła wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Litawor sprzymierzając się z Krzyżakami stawia nad dobro podwładnych swoje własne korzyści. który pod wpływem bohaterskiej postawy żony zmienia się i pomaga ojczyźnie. którymi się otacza. Wyrażają zachwyt orientem. wygnany. morza. Nie może teraz wrócić do swojej ojczyzny. ze pisze o sprawach istotnych. Jest to pierwszy utwór Mickiewicza o tematyce politycznej. W godzinie śmierci ludzie płaczą. ale nie może zdobyć się na poruszenie uczuć.4 SONETY ODESKIE JAKO PAMIĘTNIK LIRYCZNY POETY Sonety odeskie prezentują: miłość i tęsknotę do ukochanej kobiety i do ojczyzny („Sonet do Niemna”) realistyczne scenki rodzajowe z życia odeskich salonów. że pisze o sobie. Był to Litawor. Z drugiej strony jest to prezentacja odczuć poety. Mówi. są przerażeni.5 RÓŻNE OBLICZA BOHATERA „SONETÓW KRYMSKICH” Zostały wydane w 1826 roku. Sceneria jest piękna. Poszukuje miejsca dla siebie. odosobniony. Usprawiedliwia się. węże. Za maską historyczną kryją się polityczne aluzje dla tych. że pisze o sprawach banalnych i mało istotnych. Woli Litwę. Ukazane są reakcje ludzi. Wydaje mu się. W drugiej części mówi on jednak. nie podejmuje tematów patriotycznych. Wiąże mu się ta rzeczywistość z Litwą. Dąży do celu poprzez myśli. że będzie pisał dla tych. Tymi sonetami Mickiewicz potwierdza swoje zainteresowanie orientem. krzewy to wysepki. W części refleksyjnej ukazane są uczucia poety. Tekst kończy się zastanowieniem się podmiotu lirycznego czy ojczyzna o nim pamięta. pomimo. szaleństwo żywiołu burzy. krajobrazów. Wytęża słuch. „Burza” Jest to czwarty sonet. Nie jest związany emocjami z nikim i z niczym. Pielgrzym zawsze wraca do swojego miejsca.konieczność zrezygnowania z dóbr osobistych na rzecz ojczyzny. Treść utworu była ważna. U Mickiewicza jest to pielgrzymka ducha i uczuć. zapomnieli o nim. Zajmuje się swoimi uczuciami. Usprawiedliwia się. Każdy z tych wierszy stanowi samodzielny utwór. Znajduje się w krainie dostatku i pięknych ludzi. Pielgrzym to człowiek wygnany z ojczyzny. Tęskni za nią i tuła się po świecie. Przynosi on prawdę uniwersalną . Martwi się natomiast. 48. Zostaje też zdemaskowany tajemniczy rycerz. choć jest niedostępna niż piękne obszary orientalne. Ginie jednak Grażyna (przebrana za męża). Tylko jeden podróżny nie postępuje tak. że jest samotny. wspomnienia. . Dąży do miejsca świętego dla siebie. że tworzy taką poezję jakiej oczekują ludzie. Podmiot liryczny jest samotny. Z jednej strony jest to poezja gór. którzy godzą się z zaborcami. że słyszy ją. z życia towarzyskiego zadumę nad własną twórczością i własnymi dokonaniami poetyckimi („Ekskuza”) „Ekskuza” (Usprawiedliwienie). nie ma wiary. ale nikt go nie woła. Trawy to fale. „Stepy akermańskie” Porównanie jazdy przez zielony step do żeglowania przez ocean. Autor używa tu równoważników zdań aby wytworzyć nastrój grozy. Dzięki jej rozkazom Litwini zwyciężają nad Krzyżakami. We wszystkich wierszach jest ten sam podmiot liryczny. Podmiot liryczny słyszy motyle. W utworze tym mówi. Zachwyca się pięknem. Jest ona pretekstem do wyrażania uczuć podmiotu lirycznego. inna. którzy go rozumieją. Jest wprowadzone słownictwo orientalne. a nie tym co istotne dla całego narodu. ale uczucia ulokował gdzie indziej. wśród obcych ludzi. Ludzie mają pretensję. Jest to trudna wędrówka. „Pielgrzym” Podmiot liryczny mówi. Wspomina Litwę. Kultura orientalna była dla romantyków tajemnicza.tajemnicza postać. modlą się. Potrafi kontemplować piękno przyrody. ale tęskni za swoją ojczyzną i przeszłością. Elementem głównym i wiodącym jest przyroda. Cisza może oznaczać brak buntu i sprzeciwu wobec zaboru. że podoba mu się krajobraz orientalny. Nie ma nikogo bliskiego obok siebie. nie ma się z kim żegnać. Przyznaje się do schlebiania ich gustom oraz do zaprzepaszczania swojego talentu. Pokazane są bezradne próby ratowaniu statku. zwłaszcza gdy ta jest w biedzie i znajduje się w zagrożeniu. że panuje cisza. Pokazany jest atak żywiołu na statek. Cechy romantyczne: nastrój romantyczny i groźny przypisanie ogromnie ważnej roli ludowi 48. krajobrazem górskim. ciekawa. Wyraża tutaj nostalgię. że jest na wygnaniu. Zwraca uwagę na jego monumentalność. Jest uważany za rzecz świętą przez ludzi wschodu. W części refleksyjnej jest opis fontanny.1 WALTER ALF JAKO TYPOWY BOHATER BYRONICZNY działa samotnie jest skłonny do desperackich czynów nieszczęśliwie zakochany w Aldonie poświęca życie osobiste dla ojczyzny bohater aktywny. Na zakończenie jest wyraz zachwytu i zdumienia całą tą górą.6.2 FUNKCJA POEZJI I POETY W ŻYCIU NARODU POZBAWIONEGO WOLNOŚCI „Pieśń Wajdeloty” Poezja ma: być pomostem łączącym literaturę klasycystyczną i romantyczną powinna ocalić od zapomnienia historii zagrzewać do czynu przechowywać najcenniejsze skarby narodowe być świadectwem tożsamości narodowej. Podmiot liryczny jest niepewny. Coś co kiedyś oznaczało potęgę. Miasto staje się coraz bardziej tajemnicze. Ludzie przemijają. walczy indywidualista skłócony ze światem. Cała wypowiedź pielgrzyma jest w formie pytań i domysłów. a natura pozostaje. Ludzie pozostawili tam cały dorobek swojego życia. Ludzie opuścili już miasto. walczy z porządkiem rządzącym nim kieruje się emocjami i uczuciami impulsywny popełnia samobójstwo popada ze skrajności w skrajność dąży do osiągnięcia założonego celu bohater dynamiczny. Natura odrodzi się. który jest specjalistą zapewnia o tym wszystkim . Chmury kończą tam swój bieg.6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE WALLENRODZIE” I MORALNE W „KONRADZIE 48. 48. Hiperbolizuje go. Jest to wysoka góra. Góra pozostaje niczym niewzruszona przez tysiąclecia. którą zna go z autopsji. Podmiot liryczny jest tamtejszym przewodnikiem. Jest to dawna stolica Krymu. Używa przenośni aby uwydatnić ten obraz. Jest potężna. której woda utożsamia łzy mieszkańców. Opisuje krajobraz jako osoba.Był tam. „Bakczysaraj” Miasto Bakczysaraj jest wielkie ale puste. wielka. Dopiero Misza. przekształca się w czasie trwania utworu 48. Jest to refleksja nad przemijalnością świata. Czatyrdach jest porównany do sułtana Tureckiego. jego przeszłość i żywą tradycję musi łączyć naród by nie był podzielony i rozbity ma budzić uczucie patriotyczne być adresowana do całego społeczeństwa i zrozumiała dla wszystkich być pielęgnowana przez naród być przewodniczką narodu . Od Czatyrdachu bije światło (odbite słońce od lodu). teraz obraca się w ruinę. Podziwia krajobraz. Jest pełni epitetów i innych środków stylistycznych. będzie trwać. która by zabiła literaturę ma być zdolna do sterowania zbiorową świadomością oddziaływać na czytelnika być kluczem do zrozumienia narodowych dziejów być formą przetrwania i odnowienia narodu ukazywać dzieje narodu. Podmiot liryczny wyraża zachwyt nad jej majestatem.6.„Czatyrdach” Czatyrdach to góra. Szczyt ten jest groźny. wspaniały. jest gwarancją jej zachowania nie ma siły. ale źródło wciąż bije. „Widok gór ze stepów Kozłowa” Pielgrzym opisuje krajobraz. Podmiot liryczny opowiada o pięknie tej góry. flirtów. że potrzebują dworu takiego jak Rosjanie. Występują przeciwko zmianie sytuacji politycznej w Polsce. bohater. Mówią o swojej znajomości języka francuskiego. w rękach wroga walczą jeszcze bardziej zaciekle. „DZIADÓW” . Rosjan nie traktowali jak wrogów. Mają świadomość sytuacji politycznej ale w niej nie uczestniczą.ludzie. Środowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. tradycją. Nie są silni duchem. wartości. Najważniejszy jest dla nich dwór. epickie i dramatyczne (do liryki należy „Hymn”.narrator autorski. Zbyt długo trzeba czekać na skutki utworów. Mieszkając na Litwie dowiadują się o losach Polski z gazet francuskich.narrator bohater. Świadomie izolują się od kultury. są nieugięci. opisuje dzieje Konrada . obłudni. jest nim Konrad Wallenrod 2. bronią polskości. Sam fakt obcowania z ludźmi posiadającymi dużą władzę czyni ich nietykalnymi. którzy nie czują związku ze swoim krajem. brak chronologii (Wallenroda poznajemy przy wybraniu go na Wielkiego Mistrza. nastrój tajemniczości i grozy 4. Wolność ich nie obchodzi bowiem nie czują się uwięzieni. nauką polską. Według arystokracji Polska po rozbiorach zyskała opiekuna. ale to czy się spodoba.7 III CZ. Nie spełniają swojej roli. Są oni świadomi tego co robią. Uważają się za wiodących w narodzie. połączone są elementy liryckie. Są to ludzie próżni.wyrażać uczucia i myśli całego narodu Poeta: ma do spełnienia misję w literaturze jaką pełnił Tyrteusz (zagrzewać do walki) łączyć pokolenia całego narodu spajać teraźniejszość. Nie piszą utworów.3 CECHY POWIEŚCI POETYCKIEJ 1. Literaci uciekają od aktualnych problemów. sprawy o która walczą i ludzkiej godności.7. patrioci. przeszłość i przyszłość 48.6. kolaboranci . Megalomani. solidarni. Wszędzie czują się dobrze w gronie ludzi znanych sobie. Ich zainteresowanie skupia się na sprawach błahych: własnej wygodzie. arystokracja Potomkowie magnatów. egzotyka scenerii odnosi się do głębokiego średniowiecza 5. obecny jest bohater byroniczny 6. Kosmopolici . ludzie konsekwentnie potwierdzający swe ideały. Nie interesują się kulturą. Pogardzają tym co polskie. Dla niektórych z nich walka stała się częścią ich życia. Chcą wejść w towarzystwo ludzi obdarzonych dużą władzą. Jest kilku narratorów . od odpowiedzialności. do dramatu pieśń Aldony z Wallenrodem) 48. zawzięci. Uważają. W sposób bezkrytyczny przejmują obce wzory. która byłaby zabójstwem dla sprawy. Dlatego więźniowie nie popadają w rozpacz. nie zagrzewają do walki. Nie ważne jest przesłanie utworu. Obawiają się konsekwencji. nie zauważali problemów Polski. inteligencja Przedstawieni negatywnie. zajmowali się zabawą. zabawie. którzy w konfederacji targowickiej doprowadzili do rozbiorów. jest nim Wajdelota w swojej pieśni . Przyjmują Rosjan. Ma to uzasadnienie w zasadzie moralnej patriota musi znosić cierpienie i zachować wiarę w sens tego cierpienia.1 SPOŁECZEŃSTWO POLSKIE młodzież Aresztowania najczęściej dotyczą młodzieży. Konformiści dostosowują się tak do sytuacji aby było im wygodnie. uciekają od ważnych spraw narodu. wszechwiedzący. Walczą do końca. Literatura nie podtrzymuje świadomości narodowej (celowo). Arystokracja chce przypodobać się moskalom chęć zysku. wierni ideałom. do epiki „Pieśń Wajdeloty”. potem jest opisane jego życie) 3. sytuację uważali za normalną. Ich środowisko: bohaterskie. Boją się pisać o teraźniejszości.narrator.DRAMAT NARODOWY OBRAZUJĄCY DRAMAT NARODU 48. arystokracja 48. szantaż. Gardzą nim.mówi w szalonym pędzie na brzegu skały. „Petersburg” Miasto porównane do wielkich stolic Europy. bowiem przez nią wiedzie droga do odzyskania niepodległości miał podtrzymać Polaków na duchu i umacniać wiarę w zwycięstwo tajemniczy mąż 44 ma być wskrzesicielem narodu. W Wielkiej Improwizacji wzywa Boga na rozmowę. Zimowy krajobraz związany tak jakby z chłodem tam panującym. „Przegląd wojska” Charakteryzuje stosunki społeczne w Polsce.3 MESJANIZM miał zjednoczyć naród Polacy są narodem wybranym i od nich zależy wyzwolenie całej Europy cierpienie narodu ma przynieść Polsce zwycięstwo przelana krew młodych romantyków ma sens. „Pomnik Piotra Wielkiego” Dwa pomniki . 48.przyjemny narodowi. ma wszystkie cechy apokaliptycznego wybawcy 48. który często bywa niebezpieczny. W celi więziennej następuje jego przemiana wewnętrzna. sam wybiera sobie walkę z Bogiem i realizowanie swojej idei. który pokaże drogę zbawienia. Ludzie Ci jeszcze nie zaczęli się przeciwstawiać. ale car o to nie dbał. Wojsko to ludzie różnych narodowości. Spotkani ludzie są potężni. aby ich ochraniał. Nie przeciwstawiają mu się. że jest „tylko mądrością”. Wśród ludzi panuje strach. Brak im powołania i ducha walki. ale kiedyś nadejdzie czas. chce zbawić ludzkość. Ważne dla nich są dobra materialne. pochlebcy. . kłamstwo. chcą się zasłużyć. Liczy się z potępieniem wiecznym.Ludzie obłudni. „Przedmieścia stolicy” Podwaliną stolicy jest cierpienie wielu ludzi i ich życia. W Petersburgu żyją ludzie trzymani przez cara.7. takich samych chatek. Zbiorowisko wielu niedużych. Eliminują przeszkody. Charakter prometejski: Konrad stylizowany jest na polskiego Prometeusza. Pomnik cara .dwie postacie polityczne. despoty. opiekun. Ich twarze są jednak bez wyrazu. Car jest dumny z wojska ale ludzie odnoszą się do tego z ironią. gdy lud zechce się wyzwolić. wygląda tak jakby miał spaść. Działają poprzez zastraszenie. uprzedzają jego zachcianki. donosiciele. nie obchodzi Go los świata. Chce obwołać się nowym przywódcą duchowym ludzi. Uważa się za jedynego. Aby zachować stanowiska gotowi są zniszczyć innych. Wzniesione na ich podobieństwo. aby poddani mogli do niego podejść. Zdają sobie sprawę z władzy Nowosilcowa i chcą. za to Konrad jest do tego zdolny. niezaludnione. w oczach nie widać żadnych uczuć. 48. jedzie wolno. Społeczeństwo hierarchiczne. Ludzie w wojsku są zabawkami cara. Aureliusz . dwulicowi. Poeta mówi.4 STOSUNEK DO ROSJI I ROSJAN patrz: społeczeństwo polskie . jego przeglądem wojsk. Kraj przykryty śniegiem. bezgraniczne posłuszeństwo. Interpretują fakty tak aby im było wygodniej.2 PROMETEIZM Konrad ma cechy bohatera mitologicznego. Wiersz kończy się pytaniem co stanie się z tyranem. Nie boi się skutków swojej działalności. Obraz stolicy jest objawieniem stosunków społecznych w Rosji. ale wyprowadzi ludzi z nacisku carskiego.7. miał jako jedyny ocaleć z rzezi. Ludzie bezwolnie poddają się despotyzmowi. których „kocha i za milijony cierpi katusze”. zdrowi. gdy przeciwstawią się despocie i władzy. Dopuszcza się aktu bluźnierstwa wobec Boga. być z niego dumni. Każdy ma określone prawa i przywileje. ogrom przyrody. Są zastraszeni.5 WIERSZE „USTĘPU” JAKO REPORTAŻ Z KRAINY DESPOTYZMU „Droga do Rosji” Tereny puste. Ukazana siła.7.7. Został uwięziony za udział w spisku przeciw carowi. który mógłby być przywódcą duchowym Polaków. że nadejdzie kres tyrana. Bóg nie umie wskazać Polakom drogi do zwycięstwa. Aby powstało miasto musiało wielu zginąć. Wytyka Mu brak serca i mówi. Żąda od niego „rządu dusz”. gdyż tylko one chce przeciwstawić się władzy ziemskiej i boskiej. aby mogła już zawsze żyć wśród kwiatów. Jedna z róż rozwija się i płacze. zniewoleni. że zerwała ją nie dla zabawki. „Sen Senatora” Śni on o swojej przyszłości. Pozostały tylko jednostki walczące dalej. Są one kodeksem zasad przyszłego połączenia. karą niebios. miejscem świętym jest wolna. Chrystus to naród polski. Jest wstępem do połączenia wszystkich ludów chrześcijańskich w imię wiary i wolności. Ich strachu. a dla Matki Boskiej. „Do przyjaciół Moskali” Podmiot liryczny zwraca się do przyjaciół dekabrystów. o tym. występują tu przypowieści na kształt ewangelicznych. cierpi on nie dla zabawki. Mickiewicz udawał poddanego carskiego. Zło zostało pokonane. „Księgi Pielgrzymstwa Polskiego” Polacy to nie tułacze a pielgrzymi. wolności religijnej i wiary. drwić.7.. na jego rozkaz może ją też stracić Gdy był na łasce cara okazywał innym swą wyższość. poniżał ich. To co pochodzi od cara jest hańbą. które są nierozerwalne. ukazujący dzieje ludzkości. Teraz ludzie gardzą nim. Naród jest przestraszony. zasiewać miłość do ojczyzny i chęci poświęcenia się. niepodległa ojczyzna. „Księgi Narodu Polskiego” Wykład systemu histografii. Polska jest symbolem wolności i wiary. Polacy będą do niej dążyć tak długo.. mają być apostołami. a na tym tle dzieje państwa polskiego (od zarania po klęskę powstania listopadowego). rolę. zesłani na Syberię. wskazać jedną drogę do niepodległości. wyrażenia zaczerpnięte z Biblii. który ma do spełnienia jakąś. Jedyny cel dworaków to uzyskanie jego łaski. występuje specyficzna składnia (długie okresy zdaniowe. Były one przygotowaniem do ostatecznego rozprawienia się z zaborcą. konieczność zaprzestania swarów i politycznych antagonizmów w imię ojczyzny.Mowa o stosunku ludzi do cara. był samolubny. Został ukarany za swe utwory. Wszyscy muszą się jednoczyć. pojednać emigrację. Róża to naród polski. Ewa prosi Boga. prawda w nich zawarta to prawda objawiona. Jednak car i ci wszyscy. emigracji. Ofiary carskiego tyranizmu . Są tu odwołania do słownictwa archaicznego. Bezmyślne oddanie się carowi. którymi uwieńczyła czoło Matki Boskiej na obrazie. Zginął od własnej broni. Mickiewicz przeprowadza tu dokładną analogię między czasem przed pojawieniem się Chrystusa a współczesnością. wędrówka do . Nowosilcow stał się ofiarą. bo jest to droga do wielkiej i pięknej Rzeczypospolitej. W rzeczywistości był jego wrogiem. Kończy się to dla żołnierzy często śmiercią. że zostanie odznaczony. Car jednak odwrócił się od niego. Polska przyłącza innych miłością nie gwałtem.6 CECHY DRAMATU ROMANTYCZNEGO zrywa z trzema jednościami brak jedności stylowej synkretyzm formy wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych pojawienie się bohatera romantycznego indywidualizacja języka bohaterów obecność elementów fantastyki i ludowe 48. aż ją osiągną.8 MESJANIZM W „KSIĘGACH NARODU POLSKIEGO” I „KSIĘGACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO” Księgi były najlepszym wyrazem mesjanizmu Mickiewicza. Połączenie z Litwą to nagroda. którzy wcześniej mu się kłaniali w końcu odwróci się od niego. Pobudza do walki z carem. zostawią go.” Ewa widzi pełno kwiatów. których celem. Polacy są bardzo ważni.powieszeni. Ewa tłumaczy jej. orzeczenie na końcu zdania). Mickiewicz zwraca się do pielgrzymów. wyzwolenia ojczyzny.in. Jest on złym władcą. Róża zaś pragnie być kochana. Ludzie boją się mu przeciwstawić. skropiła ją łzami żalu. Miały za zadanie m. będzie księciem. Dekabryści przedstawieni są jako ofiary. „Widzenie Ewy. 48. one też tak kiedyś robił. Ci dążąc do władzy nie liczyli się z innymi. Księgi pisane w sposób stylizowany ma styl biblijny. Zmusza on ludzi do przebywania na mrozie podczas ceremonii. będą z niego szydzić. Jego klęska związana jest też z działalnością innych urzędników. wyróżniony. Dawniej cezarowie to zabory. Ten kto osiągnął znaczącą pozycję na życzenie cara. Utwór miał być źródłem tradycji. historii. kultury.zakończenie. będzie lżej. zwraca uwagę na walory moralne.9.9. Ukazał się w 1834r. Naród polski najbardziej wierny. Akcja: lato 1811-wiosna 1812.4 PATRIOTYZM UTWORU temat Polska. prosi o dodanie wiary. Mickiewicz chce. że zabił. przeszłość . niesamowitość. mają obowiązek apostołowania. Księgi zakończone są modlitwą. Próbuje oderwać się od rzeczywistości w sferę marzeń i wspomnień. Kraj lat dziecinnych był pełen szczęścia i beztroski. Ojczyzna odrodzi się dzięki miłości. gdy Polacy byli panami swoich działań. i pokój.9 „PAN TADEUSZ” . końcowe wyjaśnienia. powstanie rząd. jest to geneza utworu. Brak perspektyw na przyszłość. która powinna zakończyć się sukcesem.1 Romantyzm Jacka Soplicy nieszczęśliwa miłość dręczyły go wyrzuty sumienia nie doczekał się rezultatów swoich działań przeciwstawienie się naturze był samotny jako człowiek uczucia doprowadziły do tego. a po zwycięstwie wszystko się ułoży. aby jego utwór jednał wszystkich.1 GENEZA W ŚWIETLE EPILOGU Epilog . U źródeł powstania utworu leży tęsknota za ojczyzną. mowa o tradycji.teraźniejszość pisania utworu 3. Wprowadzone retrospekcje (odwołanie się do przeszłości) . przyszłość . tragicznego. żąda powiązania walki politycznej o wolność Polski z walką o wolność osobistą. bycia przykładem zwłaszcza moralnym.9. Epilog w „Panu Tadeuszu” jest liryczną wypowiedzią narratora wyjaśniającą zmierzenia utworu. Historia ukazana jest w trzech płaszczyznach: 1. kochający Boga. powiadomienie o losach bohaterów.2 HISTORIA W UTWORZE Wszystkie wydarzenia rozgrywają się na tle ważnych wydarzeń historycznych okresu napoleońskiego. Los Polaków ma być lekcją demokracji. proszą o wolność modlitwy.3 ROMANTYCZNY CHARAKTER UTWORU celowe mieszanie gatunków i rodzajów literackich świadome łączenie różnych nastrojów: lirycznego. Emigracja jest skłócona. obywatelską. Stara się tłumaczyć przegraną powstania. ale też krytykuje . Woli nie mówić o współczesności. 48. gdyż rzeczywistość jest zbyt przytłaczająca. które chce podtrzymać.historia polityczna i obyczajowa 2. Emigranci są duszą narodu. Mickiewicz uczy szacunku dla tradycji. zainteresowanie dla Polskości wspomina przeszłość serdecznie. Autor pragnie by jego utwór zyskał statut pieśni gminnej.zasugerowana w formie pragnień. aby odbiorcą jego utworów był cały naród.sięgają końca XVIIIw. komicznego ludowość cudowność. ma zagrzewać do walki. którzy będą pielgrzymowali do wolnej ojczyzny. baśniowość (objawia się w opisach) a) personifikacje obecność typowego bohatera romantycznego 48. Mickiewicz chce powrócić do przeszłości. Oskarża siebie i innych o ucieczkę. Warto jest go wspominać. Autor przedstawia się na tle emigracji paryskiej. Chęć powrotu do kraju przez wspomnienia.NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKOŚCI 48. Niewola poza krajem.teraźniejszość czasu akcji . Pielgrzymi polscy to ci.3.9. przewidywań 48. Atmosfera niezrozumienia i kłamstw.9. Trzeba walczyć miłością. Muszą modlić się skrycie. 48. prośba o umożliwienie działania na polu bitwy.ziemi świętej. Utwór był napisany ku pokrzepieniu serc. teraźniejszość w dwóch wymiarach . wybujały temperament unieszczęśliwił swoją żonę żył obok syna nie dając mu się poznać jako ojciec śmierć ze świadomością klęski 48. Mickiewicz świadomie odwołuje się do poezji ludowej. by był odwołaniem do wspólnych uczuć. Chce. słowny (np.4. uchwyca procesy zachodzące w społeczeństwie . Sędzia) .szerzenie się kosmopolityzmu.ubożenie magnaterii. Ludzie starsi byli szanowani. rozstrzygania różnych sporów. utwór realistyczny. Był to ważny obrzęd. przywiązanie do tradycji w domu sędziego. Przestrzeganie hierarchii społecznej. który dbał. Damy również zajmowały uprzywilejowane miejsce przy stole. Bartek Prusak) . 2. cieszyła swoją pięknością. Litwy z prośbą o natchnienie) 3. Hrabia. Dbano również o majątek.polityczne (związane z osobą ks. odtwarza w sposób pełny realia obyczajowe. Podczas nieobecności pana gośćmi zajmował się zarządca. obyczajów. dominująca forma podawcza: opowiadanie. rodzinny: spór o zamek pomiędzy sędzią a Hrabią) . kiedy Telimenę napadły mrówki) . Rejent. 1.6 CHARAKTERYSTYKA SZLACHTY POLSKIEJ W „Panu Tadeuszu” jest ukazana ówczesna szlachta (prawie wszyscy bohaterowie są szlachcicami). Telimena) . opis 2. eksponuje polskość wprowadza nową koncepcję polityczną tęsknota za krajem uczucie towarzyszące opisowi ojczyzny 48. Kładziono nacisk na tak zwaną naukę grzeczności. spór Asesora z Rejentem . wyraźnie odrzucanie tradycji narodowych (np. obecność inwokacji (zwrot do Matki Boskiej. Telimena) 10. trzy rodzaje komizmu: . Pan chciał pokazać całą swą zamożność a także jak doskonałym jest gospodarzem. splatanie elementów komicznych i patetycznych 48. która urasta do rangi osobnego bohatera. pochwała tęsknota za krajem opisy. dokładne 48. onomatopeje 8. Związane one były także z tradycjami.1 Patriotyzm Robaka powraca do kraju lat dziecinnych. idealizuje przeszłość przywiązanie do tradycji.bogacenie się drobnego ziemiaństwa (np. język charakteryzuje prostota. na wychowanie młodzieży. Tadeusz. przedstawia obyczaje szlacheckie. dużo środków stylistycznych: epitety. Gerwazego. Na śniadanie mężczyźni jedli co innego niż kobiety. opis zajazdu przypomina opis bitwy 5. trzy splecione ze sobą wątki: . Szlachta bardzo dbała o gości.ubożenie szlachty zaściankowej (np.sytuacji (np.eksponuje polskość. aby goście jak najlepiej się bawili. Obyczajowość: Gościnność.postaci (np. Zastawa pełniła funkcję estetyczną.nie wpływają na akcję ale rozbudowywują fabułę) 6. polityczne 9.9. Zosia. miłosny: Tadeusz. ukazany na tle natury. stanami społecznymi. jasność ale i bogactwo słownictwa. Tradycyjną polską potrawą był bigos. dialog.osobiste (1. Przy wódce wznoszono toasty. w przełomowym jego momencie. Była przykładana wielka waga do przyrządzania potraw. występuje akcja. przyrządzany na polowaniach. utrata politycznego znaczenia (np. porównanie homeryckie 4. Ważną rolę spełniał alkohol. grzybobranie. ze względu na swoje doświadczenie i mądrość. napisane wierszem 11. wasal . Były okazją do konkurencji. Wiejskie rozrywki: polowanie. Najwyżej ceniono również ludzi na wysokich urzędach. Hrabia) . ukazujący losy narodu. Na Litwie bawiono się hucznie.poboczne (np. Telimena. Różni się majątkami. Polacy pili bardzo dużo. ale łączy ich przestrzeganie zasad.9.5 CECHY EPOPEI Epopeja to dłuższy utwór epicki.9.wąsal) 7. . Robaka) . narrator. Są to utwory. polegająca na uporczywym.1 TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZOŚCI J. Akcja . że tak właśnie będzie. wprawki dla Słowackiego (tematyka historyczna. W tym czasie powstaje też powieść poetycka „Lambro”. uwięzienie. przeszłości narodu powodują u niego śmierć i klęskę w przyszłości. W momencie wybuchu powstania listopadowego Słowacki skierowany został do prac administracyjnych. która przygotowała syna do męczeństwa. przygnębienie wpływają: sytuacja polityczna we współczesnej Europie brak jednomyślności emigracji ciągła tęsknota za utraconym krajem choroba psychiczna żony To wszystko wpływało na atmosferę panującą w utworach. w których myśli przedstawiane są prostymi słowami. 1834 . Poeta przewiduje przyszłość. Utwory nasycone smutkiem. Przed powstaniem następuje jego debiut literacki.48. Oprócz tej formuły jest też obraz człowieka czasu niewoli. SŁOWACKIEGO Reprezentant drugiego młodszego pokolenia romantyzmu. uczuciami. Nawiązanie do średniowiecznej pieśni. utwór jeden z najbardziej charakterystycznych o tej tematyce. Poświęca siebie. DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA SŁOWACKIEGO 49. Znajduje się wśród popowstańczej emigracji. społeczeństwa. wiersz ma charakter odezwy. Lambro postanawia zniszczyć flotę turecką.wojna grecko-turecka (tak jak w „Giaurze”). rozpaczą. skłóceni ze światem. Powrót do Polski stał się niemożliwy. którzy się poświęcili. W utworze dużo wiary. Opuszcza Polskę i wyrusza do Francji. męczennikom. tak aby byli godni miana wojowników o wolność i niepodległość. który od dziecka przyzwyczaja się do przyszłego poświęcenia w imię wyższego celu. męczeńskim działaniu przeciwko wrogu.Słowacki przyjął to z entuzjazmem. Polak zapatrzony w przeszłość przeżywać będzie tragedię i sprawi matce cierpienie. ale nie poddaje się.2 „DO MATKI POLKI” Tematyka patriotyczna. Wychowanie matki musi przyzwyczajać do takich przyszłych losów jej syna. Chęć pobudzenia do aktywności. e geniusz dziecka. „Gdy tu mój trup” „Żal rozrzutnika” „Snuć miłość” „Polały się łzy” 48. Bohaterowie tych powieści poetyckich byli skrzywdzeni. Powstał wówczas szereg drobnych wierszy.10. Mickiewicz przebywał w Lozannie. Na smutek. To co najistotniejsze to powracanie tego wiersza w trudnych chwilach narodu. Nawołanie do powstania i przyłączenia się innych. podstępem. zesłanie. Utwór ten to ocena powstania. Po powstaniu listopadowym mógł wrócić do Polski. bilans dokonań artystycznych. . chcący zamanifestować indywidualność. Przewiduje męczeństwo narodu w przyszłości . Odwoływał się też do powstania listopadowego. zniewolonego. wynikające z historii. Synowie Matki Polki będą walczyć bez chwały. Pisze pierwsze tragedie historyczne. literackich i politycznych. odzwierciedlających uczucia i emocje poety. Tu mit ten to postawa całego zniewolonego narodu. mówi jak wychować Polaka.szubienica. Jest hołdem Matce Polce. aby zyskać jakoś sukces militarny (szlachecki rewolucjonizm). Utwory powstałe wtedy to cykl powieści poetyckich. Rozrachunek Mickiewicza z samym sobą. „Reduta Ordona” 49. cierpieniem. poświęcając swe życie i dobre imię.1 „LIRYKI LOZAŃSKIE” Od 1839r. entuzjazmu. wyrzeczeń. duma. Społeczeństwo jest cały czas trapione niewolą. Utwór potęguje ideę walenrodyzmu. Wiersz ten to pomnik tym. do bohaterstwa bez chwały. Ostrzega. Efekt to wiersz „Bogurodzica”. utwór ma spełniać taką funkcję i mieć takie skutki jak „Bogurodzica”. straceńca. które dominowały w okresie romantyzmu. motywy orientalne). Będzie to walka męczeńska ale bez nadziei powstania pośmiertnego.10. Pojawia się formuła patriotyzmu człowieka. Był nią zniechęcony. Podmiot liryczny zwraca się do matek z goryczą.10 ARCYDZIEŁA POEZJI LIRYCZNEJ 48.wydanie „Kordiana”. śmierci. nostalgię. do cierpień. Zaczyna się apostrofą do Matki Polki. Jest dynamiczny. Wybuch powstania . Wezwanie do pomocy Polakom przez Litwinów i rewolucjonistów rosyjskich. Wie. Kordian ma poczucie siły.49. Miłość można kupić. Kordian nie dba o przyszłość Polski.1 49. Będąc na audiencji u papieża przekonuje się. Grzegorz opowiada mu 3 historie: bajkę o Janku (rzekomo nieudolny chłopiec osiągnął sukces poprzez podjęcie ryzyka). czego chciał) 10. królobójstwo jest wbrew polskiej tradycji 2. Kordian sam decyduje się na zbrodnię. nie ma jej wizji. Pesymista. tragiczny (nie dokonał tego. Słowacki wyraża krytykę wobec niedojrzałego bohatera. W III akcie krytykuje sfery rządzące. Rozczarował on Kordiana. wyobrażeń z rzeczywistością. zabójstwo tyrana. myśli. Laura starsza o parę lat drwi z Kordiana. Nie może określić swych pragnień. skłonność do desperacji 6. Konfrontacja młodzieńczych ideałów.2. Podróżuje po Europie. Kordian to bohater romantyczny. Anglia . bezcelowość wszystkich działań. Prośba do Boga o cel w życiu. poczucie odpowiedzialności za zło świata 8. poderwać naród do walki z tyranią.2. Potępia powstanie listopadowe.3 WYMOWA POLITYCZNA UTWORU Słowacki dokonuje tutaj rozrachunku z powstaniem listopadowym.Julian Ursyn Niemcewicz boi się działania. Odnajdujemy u niego „choroby wieku” . opowieść o wojnach napoleońskich i opowieść o Kazimierzu. Chce dokonać tylko jednego czynu. chce poświęcić się dla ojczyzny. trwającego całe życie. samotność 2. Postanawia popełnić samobójstwo. Włochy . Prezes . obawa przed reakcją innych władców i konsekwencjami 3. Opowiada się za silniejszym. że on uważa Polskę za kraj szczęśliwy. negatywnie myśli o swym życiu i jego celu. W Kordianie załamuje się wiara w religię. dominacja uczuć nad racjonalizmem 7.niewiadome ułaskawienie. Nie znajduje wystarczającej motywacji moralnej i politycznej. drżenie. Odczuwa wewnętrzny niepokój. próba zmiany go 3. jego marzenia są zszargane przez rzeczywistość. Nie ma programu politycznego. Myśli o samobójstwie.bezsens życia.Kordian zawsze poszukiwał miłości jako związku dusz. Kordian zapala się lecz potęguje się jego nicość.2. Przekonuje się o władzy pieniądza. Ma poczucie bezczynności i bezradności. Nie znajduje wzajemności. Argumenty: 1. rozgorączkowanie. że takie uczucie nie istnieje. Nie może odnaleźć celu. pustka i samotność. nie widzi jego prawdziwych uczuć. Wiele pragnień. którego jednak nie dokonuje. Cechuje go: 1. hamuje zapał sprzysiężonych. że zaszczyty można kupić. odwołania do wiary zabraniającej zbrodni 4. próba zabójstwa. skazany na śmierć . Zostaje złapany. Akt II Proces dojrzewania Kordiana. Akt III Narada spiskowców. Rozczarowuje się. trzecia zaś to odnalezienie celu życia. wśród których jest zagubiony. Chce udowodnić swoje bohaterstwo i poświęcić się za naród tak jak Winkelried. dynamiczny 9. Emocjonalna niedojrzałość Kordiana powoduje jego rozterkę.uświadamia sobie. Nieszczęście potęguje nieszczęśliwa miłość. Podczas próby zabójstwa waha się. Zostaje powalony przez strach i imaginację.2 „KORDIAN” .TYPOWY DRAMAT ROMANTYCZNY ? 49. Na Monte Blanc wygłasza liryczny monolog. Tacy ludzie walczyli o Polskę. niezgoda z zastanym światem. oskarżony. każe czcić prawosławnego cara. indywidualizm i tajemniczość 5. Nie chce pobłogosławić garstki ziemi z kroplami krwi. Spotykając Wiolettę przekonał się. uczucie nudy i pustki egzystencjalnej. złamanie honoru rycerskiego walką ukrytą .1 TREŚĆ Akt I 15 letni chłopiec zastanawia się nad sensem życia. 49.2 PORTRET PSYCHOLOGICZNY TYTUŁOWEGO BOHATERA (DYNAMIZM POSTACI) Kordian ulega przemianie. do którego będzie dążył.2. wewnętrzne rozdarcie (pragnie zabić cara ale przeszkadzają mu argumenty prezesa) Więcej na ten temat w punkcie 49. druga to zniechęcenie dla świata i ludzi. Pierwsza faza to rozczarowanie. Próba wystąpienia przeciw carowi. Papieża nie interesuje los Polaków. honor nie dopuszcza do złamania przysięgi posłuszeństwa (nawet caru) 5. nieszczęśliwa miłość 4. tak jak i tytuł lecz nie szacunek ludzi. aktywność. Model poezji walczącej. Na przykładzie sceny z domu wariatów sugeruje. Naród kierowany przez poetę przegrywa. Zaleca ona bierność. w tym czasie inne narody zwyciężą zaborcę. zerwanie z kanonem trzech jedności 2.poezja ma uśmierzyć ból.przeciwnik mesjanizmu. wieszcz.2. przywódcy narodowego Słowacki tak jak i Mickiewicz uważa. ideologia Słowacki przeciw mesjanizmowi przeciwstawił winkelriedyzm. letarg. która polega na tym. Jest to koncepcja. działanie bez poparcia 2. zbrojna. III osoba (Słowacki) . ma być aktywna. skłonność do desperacji 8. rozbieżność co do zadań poezji i poety (prolog) I osoba (Mickiewicz) . kadra oficerska nie spełniająca wymagań. Niedojrzałość polityczna Kordiana: 1. rola Słowackiego zaś została pomniejszona. pielęgnowanie ich. nieudolność. samotnictwo. że jest on też urojeniem szaleńca. jednoczenie narodu. Pojawiła się zazdrość poczucie niedocenienia. słaba psychika Odpowiedzialnością za klęskę powstania Słowacki obarcza także ideologię szlacheckiego rewolucjonizmu. więc zaproponowana przez Słowackiego koncepcja nie wytrzymuje. występowanie bohatera romantycznego 49. aby zapomnieć o cierpieniach. ma dać sen. brak politycznego programu 6. poezja zbiornicą historii. 49. jeden człowiek nie zniszczy całego aparatu władzy 5. Różnice światopoglądowe sprawiły. naiwny. Winkelriedyzm rodzi się na szczycie góry Monte Blanc.dramat) 3. chce być osobą. 49.3. indywidualizacja języka bohaterów 6. wezwanie do walki. wzbudzająca ducha walki. chciał zabić cara 3. Niedobra praca sejmu.połączenie sił. walka orężna. brak zdystansowania się do działania 9. II osoba (Lelewel) . która jest w pewnym stopniu opozycją do mesjanizmu. kierowanie się tylko emocjami 7. Kordian to szlachcic rewolucjonista.5 POLEMIKA Z MICKIEWICZEM W UTWORZE Mickiewicz już za życia uznany został klasykiem. tradycji.1 BAŚNIOWO LUDOWY CHARAKTER DRAMATU Elementy fantastyki: . ponieważ zakłada ona czyn nielicznych.6 WALORY FORMY UTWORU Utwór ten jest dramatem romantycznym: 1. poezja ma ranić głupich i wrogów. który używa narodu do inspiracji i natchnienia. krytyka poezji przedpowstańczej 49. że Polska ma skupić na sobie zainteresowanie zaborcy. Poezja ma być bronią. nie popiera bierności. Swoją postawą i deklaracjami dowodzi niedojrzałości politycznej swojej i programu jakim jest szlachecki rewolucjonizm. postawa wodza. górowanie emocji nad racjonalnym postępowaniem. tyrtejskiej.poeta jako prorok. poezja odwołująca się do ludowych tradycji. że poezja ma być tytrtejską. na której skupi się cały ból. dialogi . nie potrafił ocenić obiektywnie sytuacji 4.Na niepowodzenie powstania miała też wpływ przesadna ostrożność przywódców. opowiadania Grzegorza . zachowanie narodowych wartości. zachowywanie ducha narodu.3 „BALLADYNA” JAKO ZABAWA KONWENCJAMI LITERACKIMI 49.2. niezdolność do wyzwolenia się spod argumentów prezesa 10. Słowacki dostosowuje swoją ideologię do warunków historycznych i politycznych. obecności fantastyki i ludowości 5. że Słowacki niejednokrotnie polemizował z Mickiewiczem. nosił cechy ludzi z powstania. Egoizm poety. przesadnie rozsądna.2. jego poetycka wrażliwość. Koncepcja takiej poezji związana jest z mesjanizmem . zaangażować wroga. synkretyzm formy (monolog Kordiana .liryka. Walcząc pod tym hasłem Kordian też ponosi klęskę.epika. hamowanie przez nich zapału powstańców.4 WINKELRIEDYZM Słowacki wysuwa pewnego rodzaju propozycję. wprowadzenie rozbudowanych elementów lirycznych 4. obyczaje stylizowane na sarmacki styl 3. Słowacki uważa swą drogę za lepszą. że sytuacja taka nie może dłużej trwać. Tylko na tej kobiecie mógł polegać. wierzenia ludowe 3.3. rozstanie potęguje jego cierpienie. która to ma być głównym bohaterem. wiązał przyszłość z Rosją. Słowacki boleśnie odczuwa samotność. tylko ona by po nim płakała.3. lecz nieodwołalne. język niekiedy archaiczny. uważa za swojego mistrza. skupia swe siły na przyszłości. motyw zbrodni 2. takie samo źródło tragizmu . Ma ona tylko podkreślać treści i dostosować się do niej. mit arkadyjskiej przyrody (wieś to nie tylko sielanka. która uciekła z kraju. patriotyczni 49. Poezja powinna być duchowa.1. w obu utworach występują podobne sceny 4. O Mickiewiczu Słowacki mówi. O miłości Tą część utworu Słowacki poświęca swojej wybrance. w to. inspirowana natchnieniem. ingerencja wiata irracjonalnego w rzeczywisty 5. nieprawdopodobne wydarzenia i przypadki niezgodne z logiką życiową. porównuje się do Kochanowskiego. Z dumą mówi o swych zasługach w rozwoju poezji. Podmiotowi lirycznemu wydaje się. czuje. Nie pochwalał on także tego. że miłość ich będzie nieśmiertelna . podobna aura emocjonalna. szczerzy. że Polskę można wskrzesić dzięki niej. niebezpieczeństwo) 3. który często drwił z niego. Ludwice Śniadeckiej. gdy katolicyzm nie był popularny 2. posługiwanie się kontrastami 7. o polskiej emigracji Słowacki wierzy w twórczość. istnienie postaci fantastycznych 6. aby można było dostrzec każdy aspekt. Ogarnia go nostalgia i smutek. grozy. Krytykuje Mochnackiego i powstanie a także emigrację i brak kontaktu z narodem.2 DEMITOLOGIZACJA ROMANTYCZNYCH PRZEKONAŃ 1. Podkresla. Podmiot liryczny wierzy. Rozstanie z nią było trudne. wspólnych zainteresowań. elementy gwarowe 49. że Mickiewicz szukał uznania w Watykanie. żądza władzy 3. że Mickiewicz nie jest poetą narodowym skoro nawiązywał do . ludzie nie są dobrzy. obyczaje. Był on ciągle w cieniu i cierpiał z tego powodu. Myśli wypowiadane w sposób giętki. Na końcu tego tekstu mamy wiarę w postęp. że przyszłe pokolenia staną się rzeczywistymi bojownikami o wolność. że Kochanowski zrozumiałby go. istnienie świata irracjonalnego 6. Dygresja to ostateczny rozrachunek pomiędzy nimi.powrót do koncepcji miłości romantycznej. akcja zaś rozgrywa się w głębokim średniowieczu. romantyczna miłość (w „Balladynie” nie ma jej. Forma nie powinna ograniczać treści. Uważa działalność sejmu za nie przynoszącą żadnych korzyści narodowi.4 „BENIOWSKI” JAKO POEMAT DYGRESYJNY Dygresje zawarte w utworze. Jest on uciszeniem sumienia arystokracji. uczucia aż do śmierci) 2. Mickiewicz według Słowackiego to zwiastun pokory. jest on bowiem zwolennikiem mesjanizmu. związku dusz. iż jego utwory są w cieniu Mickiewicza. wynikać z wewnętrznej potrzeby. imię Balladyna 2. Ona jedyna rozumiała jego cierpienia. uważał. Dramatyczna sytuacja emigrantów przekonanych o swoim patriotyzmie. ostateczne wyjaśnienie. że ją widzi. komunikatywnie i klarownie. ludzie w utworze to katolicy. że nie walczy za ojczyznę. Siebie uważa za wieszcza. istnienie świata irracjonalnego 4. duchów.czyny człowieka a nie fatum tak jak w antyku 49. Słowacki nie wierzy w skuteczność sejmu i sens działalności takiej emigracji. O poezji Jest to program poetycki Słowackiego. podziwia go.3 NAWIĄZANIA DO TWÓRCZOŚCI SZEKSPIRA 1. nie występował przeciwko niej. zachowanie niecodzienne postaci 5. Podmiot liryczny mówi z dumą o swej poezji. ideałów. bliskość przyrody i jej nakazów. wrażliwi. Mówił. O charakterze politycznym. O charakterze ludowym świadczą: 1. Nie jest on wyrazem buntu. które i tak nie powróci do kraju 3. Poeta-romantyk nie może opisać drugich . Zdaniem podmiotu lirycznego konserwatyzm szlachecki hamował działalność sił politycznych o charakterze demokratycznym i postępowym. lecz nie zgadza się z jego koncepcjami politycznymi. a raczej wypowiedzi wrażliwej. W drugiej części utworu Słowacki scharakteryzował społeczeństwo polskie. tak jak on utracił swą Matkę Ojczyznę. Jedynym ich połączeniem jest biały gołąb. postrzega przyrodę. Zna ukochaną doskonale. tęsknotę. wspomnienia. przezwyciężenie czerepu zjednoczenie Polska kiedyś była „pawiem i papugą” narodów. wstydzi się za Polaków. zjawiska i wspaniałości natury. obraz grobu. Nastrój jest przygnębiający . Skrytykował ów „czerep rubaszny”. o tym. iż nie zna swych dalszych losów. Góry są symbolem muru. poruszyć sumienie. Podmiot liryczny wierzy w Boga. jest mu potrzebna do opisania uczuć i przeżyć. lecące bociany. Brak mu nadziei na zwycięstwo. którym przykryta jest „anielska dusza narodu”. 49. 49. że podmiot liryczny przekształca realność w taki obraz. Lutnia. może jedynie opowiedzieć o klęsce narodu.. tego co ich dzieli. po śmierci nie zazna spokoju. dopóty nic się nie zmieni.5 WIELOWĄTKOWOŚĆ „GROBU AGAMEMNONA” Wiersz możemy podzielić na dwie części. Emocje sprawiają. nie wiadomo gdzie zostanie pochowany. daremna modlitwa dziecka. szuka zrozumienia. trudności nie do przebycia.Termopil (dzieło starożytnych. którą obarczył winą za upadek powstania listopadowego. samotność. Uczucia te powodują. „Rozłączenie” Obraz wewnętrznych emocji związanych z rozdzieleniem dwóch osób.6 SŁOWACKI JAKO POETA LIRYCZNY „Smutno mi Boże” Hymn ten powstał w czasie podróży Słowackiego na wschód. miłości. jaki narzucają mu jego myśli. Podmiot liryczny mówi o ukochanej w kontekście przyrody. więc naród jest słaby Słowacki proponuje: odrodzenie państwa prawdziwe uczucia narodu muszą górować. Miłość wieczna trwa mimo rozłączenia. która jest symbolem weny twórczej. odpoczynku w ziemi ojczystej 4. Poeta-pielgrzym czuję się bardzo mały w porównaniu z wielkością pogrzebanych. Polacy muszą zacząć walczyć z zaborcą.tym razem polskich . Odczuwa smutek. tęsknoty i żalu. Jednocześnie kieruje do nich ostrzeżenie. Podkreśla piękno świata. Podmiot liryczny prosi o natchnienie. może zwrócić się tylko do Boga. jest on powiernikiem jego myśli. Pierwsza z nich odnosi się do przeżyć osobistych poety wywołanych widokiem grobu wielkiego wojownika greckiego. to co teraz robi. „Uspokojenie” . Podmiot liryczny opisuje swoje uczucia podczas podróży statkiem do Aleksandrii. emocje. Dopóki szlachta będzie uważała się za jedyną warstwę narodu i nie da wolności całemu społeczeństwu. refleksyjnej jednostki. że otwiera się. Dla innych ludzi jest zamknięty w sobie. żal. Jest samotny. a monolog kieruje do Boga. Poddał ostrej ocenie szlachtę polską. swą kruchość i małość.cierpienia. Czuje wobec nich pokorę. Zaś poezja Słowackiego jest czysta. powierzchownie. Cały tekst zaopatrzony jest w wiele emocji. zapominają o tym co najważniejsze muszą zmienić swój system wartości powinni mieć wodza takiego jak Leonides powinni być waleczniejsi. Jest to forma prośby do Boga. Według niego: Polacy dbają tylko o pieniądze. są ucieleśnieniem Polski. poświęcać się szlachta nie pozwala wybuchnąć uczuciom. ujawnia swe uczucia. Przybierają one postać różnych obrazów: 1. że doznania estetyczne wpływają na doznania emocjonalne. co świadczyć może o wrażliwości. teraz jest niewolnicą zatraciła uczucia.poczucie małości wobec Homera i walczących bohaterów. zjednoczyć. może przewidzieć jej zachowanie. odejście matki od dziecka i jego żal. oddaje mu hołd. kierują jego myśli ku niej 2. Podmiot liryczny widzi ją w wyobraźni. oni widzą go jednakowo. zdolność logicznego myślenia Chce obudzić emocje. dowód odwagi i wielkości). tęskni i żałuje Piękno i atmosfera sprawiają. Uznaje on jego wielkość. Wiersz ten określa historiozofię Słowackiego . którzy znali poetę oraz potomni. aby przekazali pokoleniom pamięć o jego życiu. że sztuka jest bezpośrednią konsekwencją pracy intelektualnej zarówno twórcy jak i odbiorcy.postęp dokonuje się zawsze poprzez zniszczenie starej formy. Norwid Był obok tego. materia jest konsekwencją aktywności ducha. pochodzić z uczucia. Ma nadzieję. W Paryżu trzymał się z daleka od emigracji. stronił od polityki. zabije wielu. Norwida uznawali twórcy epoki Młodej Polski za swego prekursora. Pozostawia on ważne przesłanie.Podmiot liryczny uspokaja tych. natchnienia. poczyni ogromne spustoszenia. Rewolucja przedstawiona jest jako nagła. Duch się doskonali. Podmiot liryczny przyznaje się do zespolenia z ludźmi „żyłem z wami. końca. że może jej ofiarować tylko tyle. gdy twórczość poety miała być darem Boga. Po zniszczeniu ma nastąpić odrodzenie doskonalszego świata. W epoce. Jednocześnie jest osamotniony. Matce pragnie przekazać swoje serce i żałuje. Mówi. których kocha. poglądów). Poeta zwraca się do odbiorcy. Jego wyjazd miał inne powody. przemija. Stąd konflikt pomiędzy tym co duchowe a tym co materialne. będzie stopniem w rozwoju ludzkości. Zenon Przesmycki. 50. m. Był dobrowolny. wszyscy ci. rozrachunek z poglądami i wartościami. będzie krwawa. Nie przeżył tragedii powstania listopadowego tak jak oni. nim się bywa. gdyż nie pozostawia on potomka. Prosi tych. zrobić z niej ofiarę. artysta ma przede wszystkim chronić tradycje narodowe. zawierający pożegnanie artysty ze światem. kto mógłby podjąć się kontynuowania jego myśli twórczej. piękno i dobro .7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZOŚCI SŁOWACKIEGO W „Genesis z ducha” Słowacki przedstawił swoją filozofię zwaną genezyjską. którzy boją się rewolucji. ale i samo miasto. Jako poetę odkrył go dopiero pod koniec XIX w. Wizja ta porusza nie tylko ludzi. że wolność nadejdzie. „Testament mój” Wiersz ten jest stylizowany na testament. Norwid był zdecydowanie młodszy od Mickiewicza i Słowackiego. To wpłynęło na kształt jego twórczości. Odrębność twórczości literackiej wpłynęła na chłód. Wywołuje to uczucie smutku.in. służy osiągnięciu wyższego stopnia rozwoju. Porzucenie przyjaciół nie jest dla niego łatwe. skłaniając odbiorcę do udzielania odpowiedzi na pytania. za pieniędzmi. nie opisuje rzeczywistości nie nazywa problemów. Po okrutnych czasach nastąpią lepsze. aby to zrobić musi starą formę materialną ciągle rozbijać. CYPRIAN KAMIL NORWID 50. Rewolucja jest także pewną zmianą formy. Ukazuje problemy. Inaczej spostrzegał otaczającą go rzeczywistość. wielka siła. a kiedy zajdzie potrzeba muszą poświęcić się dla ojczyzny. zagłady świata. To co materialne jest kruche. gdyż nikt nie docenia jego poezji. Nie mając go nie ma nikogo. cierpiałem i płakałem z wami”.to dla niego wiodące wartości poezja będąca efektem pracy intelektualnej jest wcieleniem postępu. Jego utwory literackie nie były traktowane jako literatura. zrozumienia znaczenia zadaniem poezji jest obrona tradycji i przeszłości jest konieczna do zachowania tożsamości narodowej . która przyjdzie nagle. gdy się intensywnie pracuje. którzy go znają. którym jest całe pokolenie romantyków. że przyszłe pokolenia nie przejdą obojętnie obok jego spuścizny poetyckiej. jest bolesne. uczuć ale raczej je sugeruje. wizja apokaliptyczna. którzy będą czytali jego poezję. niekiedy kosztem komunikatywności. Wszystko co istnieje ma duchową istotę. domu. z jakim ją traktowano. wprowadza na teren walki ciemne moce. nie miały uznania. Postęp ducha związany jest ze zniszczeniem tego co materialne. Poetą się nie jest. bowiem doskonali umysły odbiorców dążył do maksymalnego skrótu uściślenia sposobu wyrażania myśli. Dramat tu opisywany jest ofiarą na ołtarzu doskonalenia się. wyrażający jego wolę i życzenia skierowane do przyjaciół lub potomnych. Rodacy muszą wierzyć. stawia pytanie. Wymowę wiersza należy rozpatrywać na przestrzeni wieków.1 CREDO POETYCKIE (sformułowanie zasad. Norwid twierdził. iż przyniesie ona więcej korzyści niż szkód. 49. czynach i wielkiej miłości do ojczyzny. wydarzenia wokół których obracała się ówczesna twórczość innych. muzyka ta ma zdolność do moralnego odradzania słuchaczy.3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU „DO OBYWATELA JOHNA BROWNA” Wiele postaci doby romantyzmu stało się dla Norwida inspiracją.10 . Uderzenie w obrońców demokracji.3 .5 . harmonia). Eschyleos. który walczył o zniesienie niewolnictwa murzynów. Wyrzucono fortepian Szopena. Tu postać związana jest z historią USA.działacz społeczny. bowiem nigdy nie będzie to doskonałe ma być oryginalna. Dalsza część to powrót do wydarzeń w Warszawie. Umieszczenie między nimi Szopena jest wyrazem najwyższego uznania. tworzył w niej ale ją przekroczył „Pióro” Jest programowym utworem Norwida. To wydarzenie jest powodem napisania tego utworu. Części: 1. Siła idei. John Brown . Egzekucja może spowodować agresję. nie chciał się poddać. wszystko co wielkie i nowe u ludzi maluczkich budzi sprzeciw. Charakter muzyki Szopena: doskonała. Wykonanie owego wyroku byłoby zamachem na wolność ludzi w USA. Opanował arsenał wojenny. Niewolnictwo uderza w ludzką godność. Do doskonałości nie można dojść. Rodzi się sprzeciw u tych. gdy ludzie docenią wartość muzyki Szopena. który odbija się dygresją.2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA . Chciał go wysadzić. carscy żołnierze zdemolowali Pałac Zamoyskich.wspomnienie Szopena. wciągając je w sprawy współczesne poprzez przeszłość chciał nawiązać dialog z teraźniejszością. jego obecność to hańba dla tych. peryklejska (prostota. Jego postacią jest mewa. aby wymusić zniesienie niewolnictwa. Norwid uwydatnił cechy.nadejdą czasy. Tekst ten powstał z inspiracji pewnym wydarzeniem. Naród wspomina też ostatnie spotkanie z Szopenem. Jego dokonania artystyczne będą długo znane. ma zawierać wartości nie powinna się zmieniać wraz ze zmianą poglądów politycznych i etycznych powinna być aktualna 50. bohaterami utworów (Szopen. Cały wiersz posiada wiele tematów. Tylko kilku artystów się do niej zbliżyło: Dawid. 50. Spokojny opis nabiera coraz więcej dynamizmu aż do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu.charakter jego muzyki.refleksje nad muzyką. którzy nie znoszą żadnego postępu. które uważa za najważniejsze w muzyce Szopena. której nosicielem jest Brown . do nowej wartości. Świat nie jest doskonały. Poeta wątpi czy Ameryka jest krajem wolnym. 8. Brown wobec śmierci jest heroiczny i nieugięty.trzeba ożywić przeszłość. dorównać wielkością temu co powszechnie jest nieosiągalne. zwraca uwagę na pierwiastki ludowe. wolności. Śmierć odizoluje go od brutalnego świata. O sztuce: Norwid widzi w niej dążenie człowieka do osiągnięcia pełnej doskonałości.prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Wiersz ten napisany jest w formie listu. W odezwie. Szopen. Jest odwołanie do biblijnych wartości. Podmiot liryczny określa tu jaka powinna i czym być poezja: powinna nie naśladować poprzedników nie powielać tego co było wnosić nowe rzeczy nie nazywać uczuć językiem.„FORTEPIAN SZOPENA” Wiersz ten jest hołdem złożonym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Był on zżyty ze swoją muzyką. Szopena ukazuje jako doskonałego kompozytora. wszystkich.9. którzy się go dopuszczają.namiestnika carskiego w Królestwie Polskim. 4. którzy nie są w stanie zrozumieć tej wartości. każdy artysta powinien mieć swój styl uniwersalna. Ludzie nie dojrzeli do nowości. kulturą i sztuką. Były dla jego twórczości symbolem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Obawa przed tym jak może być ta mewa przyjęta.2. 6. Placu Zamkowego. powitana. Zastanawia się czy zastanie go ona jeszcze wśród żywych. Kreuje go na mistrza porównując do sławnego rzeźbiarza. Walczyli o wolność Kościuszko i Waszyngton. jej wartości są uniwersalne. Podtrzymuje ona tradycję.7 . Zakończenie jest optymistyczne . Opis panoramy Starego Miasta. jest tylko po części poetą doby romantyzmu. Bem). Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. która ma szybko dotrzeć do Browna. Kamienie przeciw ludziom za zniesieniem niewolnictwa. Teodora Berga . Został aresztowany i skazany na śmierć. który był pamiątką narodową. Wielkość muzyki rodzi strach i nienawiść u tych. zaprzeczeniem wolności i demokracji. zmian stąd agresja. 1 „COŚ TY ATENOM ZROBIŁ. zdobywali uznanie dużo później. Nadaje to nastrój grozy. Dbałość o człowieka. Zostaną docenione dopiero przez przyszłe pokolenia. Zwrotka poświęcona Mickiewiczowi zawiera pytanie: „Coś ty uczynił ludziom. ze przestanie ona istnieć. Norwid stylizując pogrzeb na wielkiego wodza. Uczestniczył w powstaniu listopadowych. to ci. „ Jedynie od ludzi dzielnych można oczekiwać ludzkiego zachowania się wobec pokonanego nieprzyjaciela. pogorszenie losów jednych i drugich. Korowód zmierza do działania. Zwykła glina ludzka wtapia się w glinę łatwo . które ją zrealizuje. Po śmierci Browna może nastąpić nasilenie niewolnictwa. Ludzie powinni być sobie równi. nie ma podziałów. Człowieka można zabić. że los Mickiewicza będzie podobny jak poprzedników. nadaje mu wszystkie przywileje doskonałego władcy. którzy nie mają argumentów na swoje idee muszą odwoływać się do okrucieństwa. Mieć takie same prawa i obowiązki. Ci którzy dopuszczają do istnienia niewolnictwa zaprzeczają tym swojej ludzkiej postaci. tarcze. Ich idee są zbyt rewolucyjne. którzy przekroczyli czeluść. zanikanie swobód obywatelskich dla murzynów. Zanim w ludziach dojrzeje idea.mowa o śmierci. a więc symbol wolności jest jedną z tych wartości. co nam bliskie. Rumak jest symbolem wartości. 50. Człowiek jest śmiertelny. Camoensa. której ludzkość nie jest w stanie się oprzeć. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny. Potrzebny jest czas przygotowań. Słuszna idea jest nieśmiertelna. „rozwalone bramy” i groby pod strażą cyprysów. Ponad nimi niebo „spłukane deszczem. Po śmierci Browna zdesperowani murzyni będą walczyć w imię swej godności. patetyczności.5 LIRYKA UCZUĆ NORWIDA 50. Ludzie są równi. którzy wykonują wyrok nie są w stanie uwierzyć. Podczas całego wiersz panuje monotonny.ta metafora oznacza. ma do niego wszystkich obudzić. Określa tu rangę wodza . trzeba umieć oszczędzić wroga. Kościuszki. Będzie rozwijana przez potomków. żałoby. Kolumba. Oddziaływanie na zmysły czytelnika wyobraźnią. obrona ludzkiej godności i honoru ludzkiej istoty i tych. zaangażować ich do wyrażenia swojej niezgody na niewolę. nawiązuje do tej świetności. Człowiek nie może oprzeć się śmierci w przeciwieństwie do niektórych wartości. tak jakby uczestniczył on sam w pogrzebie. Napoleona. nie może się obronić. Nie jest sztuką pokonanie człowieka. Niedopowiedzenie zawiera wróżbę. Twórczość wybitnych jednostek nie jest akceptowana. ale sztuką jest jego dobre traktowanie.5. skazani na śmierć.4 „BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD” Gen. że ci. Walka twarzą w twarz jest walką słuszną. Idea trwa dopóki nie zostanie zrealizowana. wygnani.5. jednostki muszą przetrwać. Są to ludzie ujęci snem. którzy zhańbieni są niewolnictwem. tchórze dowodzą swej odwagi okrucieństwem”. Rumak jest własnością Bema. że mają rację. wojnie z Turcją. Śmierć Bema nie kończy jego misji. wspaniały pogrzeb. W pogrzebie bierze udział wojsko.” Norwid Odwołuje się do konkretnych postaci: Sokratesa. Mickiewicza. Pragnienie to jest bowiem niezbywalnym prawem każdego człowieka. Jego myśl będzie kontynuowana w przyszłych pokoleniach. poruszone . powstaniu na Węgrzech.jest potężna. ale jego pragnienia wolności zniszczyć się nie da. Zanim przekonania doczekają się swych kreacji.. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzów średniowiecznych (użyte są rekwizyty: topory. aż w końcu przyjdzie pokolenie. które wyprzedzają swój czas.2 „W WERONIE” Wierz zawiera aluzję do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozostało: gruzy domów.Bema.. Tchórze chcą sami sobie udowodnić. poruszyć. to nowe pokolenie. Idea pragnienia wolności jest wstanie ich obudzić. Dalsze części wiersza to filozoficzne refleksje na temat wybitnych jednostek. przywódcy zginą. którzy uwierzyli w tę ideę. łuki. SOKRATESIE. że możemy łatwo rozumieć to. bezwolni. cały naród. Mickiewiczu ?”. Część V . Forma traktowania równego świadczy o traktującym. znany i popularny. Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolności. człowiekowi należy się szacunek. Ludzie. Łączy ich to. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywołać nastrój uwiarygodnić go. ciemność społeczeństwa. że nie byli doceniani za życia. które są nieśmiertelne. 50. Treścią utworu jest głównie pogrzeb. W okresie średniowiecza Polska była potęgą. Nasilenie cierpień i okrucieństwo. a także cała ludzkość i natura. Józef Bem był w XIXw. Humanizm związany z głębokim szacunkiem dla człowieka. Znakiem tego uznania był drugi grób. nie namawia do okrucieństwa. 50. powolny ruch. Wiośnie Ludów. które będą angażować wiele osób. Wiersz kończy puenta. Nastanie noc. Ludzie. Dantego. towarzyszyły panny żałobne). potem czyny 2.. dążenie do maksymalnego skrótu 3.5. i choć Norwid nie wypowiada się po żadnej ze stron. Sztukę traktował jako formę pracy twórcy i odbiorcy. 4. Wieczność ciągła poruszająca naturę tragedia. myśli czy czyny. 3. Mówiąca przyroda to element z wierzeń ludowych. Trwa z pokolenia na pokolenie. 2. 2. tworzenie neologizmów 2. synteza środków wyrazu. Charakterystyczne cechy jego twórczości: 1. Twórczość ich ma być gromem. polegającą na jednostronnym spostrzeganiu zjawisk. groby. Ludzie uczeni mówią. że są to meteoryty. niedopowiedzenie do końca pewnej myśli 5. synteza sztuki. że potrafi docenić nowość. Bohaterowie romantyczni to indywidualności.. Zawarte są dwie opinie na ten temat: 1. Elementy tematyczne . 50. walka Poeci też mogą walczyć czynem. które w romantyzmie jeszcze nie istniały. że spadająca gwiazda to łza nad losem kochanków. uznany jest za trudno rozumianego. że jest otwarty na nowe propozycje. według tych wierzeń. Refleksja nad postawą racjonalistyczną i uczuciową. że bliższa mu jest poetyka wizja ludowa. Sprawiedliwej idei nie da się zniszczyć.6 POEZJA NIE TYLKO ROMANTYCZNA Norwid w swojej twórczości odbiegał od konwencji swej epoki. Jedni czynem. księżyc . Oddawał szacunek postaciom wykreowanym na bohatera romantycznego. posługiwanie się aluzją. drudzy językiem (arcydziełem) pokonują wroga. którzy swą działalnością i desperacją w działaniu potrafili zadziwiać. Zestawienie wiedzy o świecie z prawdą o nim. posługiwanie się elipsą (pominięcie pewnego elementu zdania będącego jego częścią składową) 7. Norwid odbiegał od romantyzmu. aż do zwycięstwa. umiłowanie swobody.„łagodne oko błękitu” i spadająca gwiazda. indywidualistów. nie ginie ona z człowiekiem. Poetycka zaduma nad potęgą miłości. ale i też wiele go z nią łączy: 1. Meteoryty.4 50. Pozornie sprzeczne opinie mogą stanowić jedność.. lapidarność. że trzeba działać. Przez współczesnych mu.poparcie przejawów walki o niepodległość.gromem”. idąc w swym własnym kierunku.. Poprzez współczesność pisze do przyszłości. nadawanie wyrazom nowych znaczeń 4. Mamy tu do czynienia z bliskimi romantykom „żywymi prawdami” z tradycji ludowej. Takie zestawienie przedmiotów i zjawisk skłania do refleksji o przemijaniu. Postawa ta jest zbieżna z postawą starca z „Romantyczności” Mickiewicza (patrz punkt 48. 50.5. Norwid ukazuje postawę intelektualną ludzi uczonych. najpierw myśl.1).4 „SŁOWA NIE TYLKO NAS WYRAŻAJĄ ALE I SĄDZĄ” Wiersz ten mówi o samotności Norwida jako twórcy i człowieka. Wiersz posiada dwie płaszczyzny: 1.3 „JĘZYK OJCZYSTY” Główną myślą jest to co ważniejsze. a nie tylko słowem. wiersze nie kończą się z reguły puentą ale zachętą do intelektualnej pracy 6. domyślamy się. Adresatem jest przyszłe. to łzy aniołów.2. działanie czasu dla materii i wieczne trwanie ducha. Ruiny domów. stworzenie w utworze pewnego nastroju poprzez zaatakowanie różnych zmysłów czytelnika . Niszcząca siła zła. oszczędność słowa. odległe pokolenie. symbolem 8. W dziedzinie form literackich stworzył wiele artystycznych konwencji. Hołd dla niepospolitych ludzi. Norwid mówi.”) i społecznej („Do obywatela. przemilczenie. stosowanie wielokropka jako graficznego znaku niedopowiedzenie. „Cyprysy mówią”. Poglądy poety i jego twórczość świadczą o nim samym. Twórczość to nie tylko wyrażanie tego co się myśli. wolności i narodowej („Bema pamięci. Nowe przekonania Norwida ukazują to. Bezkompromisowość w dążeniu do celu.”). szkolnictwo) język rosyjski stał się językiem narodowym likwidacja polskich szkół i uczelni terytorium zaboru rosyjskiego . żadne twierdzenie nie jest do końca prawdziwe.2 HERBERT SPENCER Dostrzegł analogię pomiędzy prawami rządzącymi biologią a istnieniem społeczeństwa ludzkiego. SYTUACJA W POLSCE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM 52.3 ZABÓR PRUSKI bezwzględna akcja germanizacyjna język urzędowy . RAMY CZASOWE EUROPA Początek: 1850 r.Kraj Nadwiślański . Twierdził. Jeżeli jedna z klas społecznych nie domaga to całe społeczeństwo jest chore. Koniec: 1890 r. udowodnione empirycznie żądał ciągłego weryfikowania wiedzy. Harmonia jest bowiem podstawą . 52.1 ZABÓR ROSYJSKI rozpoczęto bardzo brutalną akcję rusyfikacji (administracja. jest zjawiskiem szkodliwym.2 ZABÓR AUSTRYJACKI (GALICJA) Galicja uzyskała autonomię (częściową niepodległość polityczną) istniał dla Galicji osobny sejm polski literatura nie podlegała cenzurze nie było zainteresowania odzyskaniem niepodległości ponieważ biedni dążyli tylko do przeżycia a bogaci do utrzymania majątku brak przemysłu. aby nie było mowy o Polsce dekret uwłaszczeniowy ogłoszony przez Rosjan dla chłopów 52. bowiem godne poznania jest to co sprawdzalne. FILOZOFIE EPOKI 53.P O Z Y T Y W I Z M 51. że podstawą egzystencji jest harmonijna współpraca pomiędzy organami i klasami społecznymi.niemiecki. Koniec: 1890 r.1 AUGUST COMTE W rozprawie „Kurs filozofii pozytywnej” sformułował swe główne poglądy: przedmiotem nauki powinno być rejestrowanie faktów i spostrzeżeń. POLSKA Początek: 1864 r. stąd wniosek. dysproporcje majątkowe 52. że walka klas jest zgubna.zmiana nazwy. zakaz modlitwy w języku polskim Polacy nie mogli zamieszkiwać na stałe w danym miejscu istniały towarzystwa śpiewackie i sportowe (pod nimi kryła się konspiracja) chłopi niejednokrotnie pozbawieni byli ziemi urzędy obsadzone przez Niemców 53. że wiedza jest relatywna badania naukowe powinny prowadzić do konkretnych wynalazków. nędza wsi. wzbogacać ludzkie życie odrzucenie psychologii 53. twierdził. Jedyną i prawdziwą formą rozwoju jest ewolucja. Scjentyzm miał kierować myśl ludzką ku konkretnej rzeczywistości. Pozytywiści sprzeciwiali się temu w imię zasad demokracji. wytworem ewolucji. na tym polega doskonalenie się rasy. Udowodnił. przeszłość.5 STUART MILL Stworzył teorię filantropijnego utylitaryzmu.4 KAROL DARWIN Jest twórcą EWOLUCJONIZMU. stanem majątkowym.. praca u podstaw podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych podstawowych warstw społeczeństwa 2. analiza. doświadczenie. rozwój przy ciągłym doskonaleniu się.8 UTYLITARYZM Moralność ludzką określa się stopniem jego altruizmu (troska o dobro innych ludzi). 53. kult filantropii wspieranie biednych. Stosowanie tych samych zasad naukowych w odniesieniu do badania jakiejkolwiek dziedziny wiedzy. eliminowane są bowiem najsłabsze jednostki. jest jednostką biologiczną. 53. Literatura dostarcza bowiem wiedzy o społeczeństwie. 53.społeczeństwa. pozycję społeczną. nie tylko finansowo . Miernikiem wartości człowieka jest praca. 53. w sposób socjologiczny. Ma ona gromadzić fakty o nim. 53. Przetrwają tylko osobniki najsilniejsze. Człowiek jest zdeterminowany warunkami w jakich się urodził.6 SCJENTYZM Zaufanie do nauki. że im większe osiągnięcia nauki i techniki tym lepsze warunki życia człowieka i moralne i intelektualne. solidaryzm społeczny współpraca wszystkich warstw społecznych ze sobą 4. HASŁA POLSKIEGO POZYTYWIZMU 1. Konsekwencja tej teorii to praca „O pochodzeniu człowieka”. Przyczyny ewolucji: walka o byt dobór naturalny Walka o nie kształtuje ewolucję. asymilacja Żydów zaborcy dążyli do przeciwstawienia sobie różnych grup etnicznych. 6.3 HIPOLIT TAINE Stworzył kierunek zwany DETERMINIZMEM . 54. że człowiek nie jest centrum wszechświata . prawo do nauki 5. która miała być jedynym kryterium poznania. wnioskowanie. Według niego każdy człowiek powinien być użyteczny społecznie.7 EWOLUCJONIZM Tworzenie wiedzy o społeczeństwie i człowieku wraz ze stworzeniem wiary w stopniowe przekształcanie się form życia w coraz doskonalsze.jakiekolwiek dzieło literatury jest zdeterminowane przez 3 czynniki dotyczące twórcy: rasa (czynniki psychiczne i biologiczne) środowisko (geograficzne. 53. praca organiczna praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju 3. społeczne) chwila dziejowa (tradycja. emancypacja kobiet przygotowanie kobiet do życia i pracy. Każda jednostka powinna wnosić jakiś wkład do wspólnego dobra. teraźniejszość) Taine twierdził. dzięki temu zmniejszają się antagonizmy klasowe. Tymi zasadami są: obserwacje. Wytworzenie przekonania. podlega jej prawom. że w ten sposób trzeba badać literaturę. która miała doprowadzić do odłączenia się od zaborców i scalenia ziem polskich. bezczynności. Stara prasa to „Bluszcz”. zapatrzenia w przeszłość. że literatura współczesna nie mówi prawdy o życiu i ludziach. energii. manią społeczeństwo Młodzi: popularyzacja pracy i nauki pobudzenie żywotnych sił w społeczeństwie kierowanie uwagi w przyszłość spontaniczni. zawierał przeciwstawne poglądy program społeczno-gospodarczy propagował ustrój kapitalistyczny wrogo odniósł się do rewolucji jako do ruchu niszczącego naturalną. Aby pisać trzeba mieć tę wiedzę ponieważ pisarz miał edukować. Prasa została podzielona na młodą (zwolennicy młodych poglądów) i starą (chciano zachować stary stan rzeczy). Nowy program ideowy został sformułowany na łamach prasy i tam był forsowany. „Kłosy”. nie zajmuje się żywotnymi sprawami współczesności. „Biblioteka warszawska”. wykształconych 55. Wiele sobie zarzucali. wiedzy. zdecydowanego działania hołdowanie konserwatywności podlegają regułom. Zaczynali zawsze od dziennikarstwa ponieważ prasę omijała cenzura. kult ludzi myślących. Ich stosunek do siebie.. bezkrytyczne jej uwielbienie brak żarliwości. „Prawdy”..” skrytykował epigońską (wyznawanie poglądów minionej epoki) literaturę pseudoromantyczną.. Krytyka konserwatyzmu. swobodni i żarliwi w działaniu nie kierują się prywatą. Literatura miała uczyć. To konfrontacja dwóch pokoleń. Stąd fascynacja wynalazkami i postępem. 57.” Świętochowski scharakteryzował oba stronnictwa. Spór pomiędzy romantykami i pozytywistami rozwijał się na łamach czasopism i wszedł do literatury polskiej jako spór młodej i starej prasy. a efekt to niepodległość. W pozytywizmie też. Obóz młodych skoncentrował się wokół „Przeglądu Tygodniowego”. Likwidacja nędzy i wyzysku to bogacenie się kraju. „Opiekuna domowego". Starzy: żądanie spokoju w literaturze zapatrzenie w przeszłość. SPÓR POMIĘDZY ROMANTYKAMI A POZYTYWISTAMI Już w romantyzmie literatura dążyła do roli przewodniczki narodu. ważne są dla nich korzyści narodu demokratyczni Artykuł ten nie konstruuje żadnego konkretnego programu. Ale tu podstawa poezji to rzetelna wiedza. wizję połączenia różnych klas. „Niwy”. CECHY POZYTYWIZMU POLSKIEGO nie był ruchem jednolitym ideowo. kapitalizmu (jako ustroju i nowej formy gospodarowania). Jej twórca to nauczyciel społeczeństwa a pisarstwo to służba publiczna. Pomiędzy oboma stronnictwami panowały stosunki antagonistyczne. CELE I ZADANIA LITERATURY Literatura pozytywistyczna miała być społecznie zaangażowana. kanonom opóźniają postęp myśli. Koncentrowali się na działalności ekonomicznej. Pomiędzy dwoma antagonistycznymi pokoleniami różnice światopoglądowe pokrywały się z wiekiem. środowisk narodowych w imię dobra teraz i niepodległości później. W prasie koncentrowało się życie kulturalne. Orzeszkowa twierdziła. obraca się . Orzeszkowa przedstawiła wizję idealistyczną. nie widzieli możliwości ustępu i porozumienia. nie natchnienie. Młodzi studenci Szkoły Głównej to ludzie marzący o karierze pisarskiej. Młodzi pozytywiści byli rzecznikami oświaty. szacunek dla nauki. W artykule „My i wy” w „Przeglądzie. nauka to potęga rozwój intelektualny ludzi.. a poeta przywódcy. Od tego artykułu i ostrej krytyki rozpoczął się spór romantyków z pozytywistami. pełną optymizmu.7. Pozytywiści przesuwali niepodległość na później. ewolucyjną drogę rozwoju społeczeństwa 56. Adam Wiślicki w artykule „Groch o ścianę” z „Przeglądu. dostrzeganie problemów innych ludzi. uczyć i wychowywać 57.. Joanna jest bratu bardzo wdzięczna.” 58. Miał to być twórca czujący. znaczą dla niej wiele. według niego preferowany powinien być gatunek literatury . nie nadąża za życiem. wyjaśniać. bez niego literatura jest pusta. Mogła dotrzeć do większego kręgu odbiorców. opowiadający o problemach zbiorowości. altruista Fabuła: zazwyczaj jeden wątek wydarzenia ukazywane chronologicznie.. Brat jednak pożycza pieniądze u lichwiarza i płaci karę. rozjaśniać pojęcia.1. Tym tematem zajmował się także Sienkiewicz. zgodnie z ciągiem przyczynowo-skutkowym Narrator: ocenia sytuację i na jej kanwie wypowiada hasła ideowe nakazuje pewne jednoznaczne postawy poucza poprzez komentarz do sytuacji zwraca się do czytelnika w formie nakazowej 58.1 „A. dawać chwalebne przykłady winna mieć walor estetyczny.wokół tematów nieaktualnych. ale nawet te grosze. wskazywać drogi do postępowania i wzory do naśladowania . energią przypomina romantycznego człowiek przeciętny. Literatura i życie społeczne rozwijają się. córka wydalonego ze szkoły pedagoga. Chciała aby twórca stał się sercem ogółu. Wraca także do zakazanego zajęcia. Dostrzegł on w niej formą literacką. zachęcać do pracy.2 LITERATURA TENDENCYJNA Wykorzystywała różne gatunki prozatorskie. głównie inteligent (lekarz. Orzeszkowa żądała aby pisarz połączył się sercem i myślą z ogółem ludzi. która najskuteczniej służy propagandzie i agitacji. bardziej komunikatywna.B. cel społeczny odtwarzanie rzeczywistości z przynoszeniem wiedzy autor ma zaobserwować fakty. nauczyciel) nieskomplikowany psychologicznie człowiek dobry. Zaleca odrzucenie egoizmu. Zgadza się także z tym Orzeszkowa. stara się mu pomagać jak najwięcej. 57. Ma ona przyszłość.1 TREŚĆ Joanna Lipska. TWÓRCZOŚĆ ELIZY ORZESZKOWEJ 58. głupotę. W pozytywizmie nastąpił zwrot ku powieści i noweli. ocenić je i wyprowadzić wnioski zaradcze do nagannej sytuacji Orzeszkowa: „Chłostać przesąd. żarliwością. podłość i zastój.. które płacą bohaterce.1 POWIEŚĆ jak zwierciadło odbija rzeczywistość to co jest zawarte w niej musi być prawdopodobne powinna oddać prawdziwą atmosferę społeczeństwa oddziaływać na wyobraźnię może przekazywać uczucia aby była użyteczna powinna posiadać dwie strony: zewnętrzną odnosząca się do formy i wewnętrzną uwydatniającą myśli i dążenia ma być źródłem wiedzy o współczesności powinna pouczać. Proza była łatwiejsza w odbiorze. Bohater: oddaje swe życie idei heroizmem. Tematów miał szukać wśród ludzi i współczesności.powieść. Nie są to ludzie zamożni. ..C. Gdy sąd dowiaduje się o jej pracy skazuje ją na grzywnę 200 talonów lub 3 miesiące więzienia.. przedstawiać to co dobre ukazując postawy naganne.oto dziś zadanie literatury”. Stwarzały one bowiem okazję do wnikliwego zaprezentowania rzeczywistości. po śmierci ojca postanawia pomóc bratu w utrzymaniu domu i zaczyna nauczać (bez zezwolenia władz) dzieci sąsiadów języka polskiego. Artysta ma mieć cel społeczny. jest pożyteczna.. 2 CHASŁA POZYTYWISTYCZNE ZAWARTE W UTWORZE praca u podstaw . . które pozornie może przypominać realizację haseł pozytywistycznych. Dziewczynka znów musi żyć w ubóstwie. Utwór ten jest hołdem złożonym mieszkańcom przez naturę.1 wątek chronologia utwór sugeruje jak postępować sytuacja przedstawiona klarownie wyraźne przedstawione co dobre a co złe (ukazanie dobrej podstawy ma tle całej sytuacji) gatunek nowela charakter panoramiczny utworu 58.58.1. ubogą dziewczynkę. Obydwaj przyjaciele zginęli. Wkrótce dziewczynka przenosi się do garderoby. że zawsze będzie go chronić w boju.1 TREŚĆ Pani Ewelina Krzycka. Pewnego razu służąca opowiada Heli historię życia pani Eweliny i jej kolejnych podopiecznych. ale „dobra pani” szybko znudziła się jej osobą. o ich wyglądzie.1. Jest to działalność z kaprysu. ale samo powstanie nie jest akceptowane. Tarłowski. jest samotna i opuszczona. Służąca też została kiedyś przygarnięta. Po latach na miejsce bitwy przyszła Aniela. Ukazanie wypaczeń programu pozytywistycznego.nauka ubogich dzieci nauka to potęga . angażuje się w działalność filantropijną.3.chwała zwyciężonym ! 58. Snują opowieść o przyjaźni między Tarłowskim i jego siostrą Anielą a arystokratą Jagniczem. Po kilku miesiącach wracają.2 ELEMENTY TENDENCYJNE Utwór przestrzegający przed wyrachowanym działaniem. Zasługują na cześć i szacunek. Ma do nie niego sceptyczny stosunek. zainteresowanie pani dzieckiem zaczyna słabnąć.inteligencja z warstwą uboższą. Krzycka zachwyca się dziewczynką. uczy się dobry się dobrych manier i języka francuskiego.Joanna pracuje praca organiczna . Wkrótce pani odsyła Helę do ubogiej. Z opowieści drzew dowiadujemy się o losach poszczególnych ludzi. 58. uratował życie Jagniczowi.2 „DOBRA PANI” 58.2.3 PROBLEMATYKA Wyższe klasy społeczne nie są użyteczne. 58. a jej miejsce zajmuje młody włoski muzyk. Zostawiła na mogile mały krzyżyk. wiejskiej chaty. którą opiekują się krewni. Dziecko jest rozpieszczane. Przygarnia śliczną. Dziewczynka jest smutna i zdumiona.2 PROBLEMATYKA Orzeszkowa gloryfikuje powstańców. brak wspólnej pracy. zabiera ją w podróż do Włoch.uczy szacunku do nauki emancypacja kobiet . Pani przyjmuje do domu małą Helenkę.2. filantropijna lecz wyrządzająca krzywdę. 58. płacąc jej krewnym za opiekę nad dzieckiem. Jagnicz ze swoją jazdą rzucił się bronić mordowanych rannych.3. wątły i niewyćwiczony w walce. Gdy Kozacy zaatakowali szpital.1 TREŚĆ Poleski las opowiada swojemu przyjacielowi historię zbiorowej mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza.2. Ten przyrzekł jego siostrze. otrzymuje staranne wychowanie. Hela jest odpychana. nic nie rozumie z postępowania opiekunki. Wzruszony tą opowieścią wiatr zawołał „Gloria victis !” . przyjaźni i wzajemnym poświęceniu.3 „GLORIA VICTIS” 58.3 ELEMENTY TENDENCYJNE główna bohaterka czerpie szczęście i radość na przekór wszystkich nieszczęść. bogata dziedziczka. w sposób heroiczny trwa w swoich założeniach bohater tendencyjny fabuła . Tak było z kolejnymi osobami i zwierzętami. współpraca z wzajemnym pożytkiem 58. ponieważ bohaterowie poświęcili wszystko dla niego. W ostatniej bitwie Tarłowski został postrzelony. Justyna wraca do domu szczęśliwa. który zaprasza pannę do swojej chaty. o której mówi Anzelm. Pewnego lipcowego dnia Marta i Justyna wracają z kościoła. jej ojciec. Jest dotknięta zalotami żonatego już Zygmunta Korczyńskiego i natrętną obecnością Kirły i Rożyca. również zaprzyjaźnia się z Bohatyrowiczami. Obrażony Zygmunt wraca do domu. Pani Andrzejowa z przerażeniem i bólem słucha gorzkich i bezwzględnych słów o ukochanym mężu. nieodłączna towarzyszka Emili.to wszystko doprowadza do procesu. Dawna przyjaźń i współpraca. gdy Anzelm przyniósł wiadomość o śmierci Andrzeja Korczyńskiego i Jerzego Bohatyrowicza. Chce załagodzić spór z zaściankiem Benedykt nie rozumie syna. czuje. który na dobre już urządził się w Rosji. Justyna spotyka wtedy po raz pierwszy Janka Bohatyrowicza. upór Bohatyrowiczów. aby ukryć się przed przeciwnymi ich miłości ludźmi Własnymi rękami karczowali puszczę. żyjących z ciężkiej pracy własnych rąk . nawet pomaga w polu. a to. wysokie podatki). Rozważania przerywa przybycie Witolda. Rozmyśla nad swoją przeszłością. Pragną zgody z Benedyktem. przekształcając ją w żyzne pola i łąki. po założeniu rodzin. potrzebne pieniądze na utrzymanie domu i sprostanie zachciankom pani Emilii.1 TREŚĆ Dworek Korczyńskich zamieszkują Benedykt. Witold obiecuje. Podczas imienin pani Emilii Justyna znudzona i zdegustowana atmosferą. która może uratować naród polski. widzi w nim wroga. Jest samotna. Bohatyrowicze i Korczyńscy kiedyś żyli w wielkiej przyjaźni i razem walczyli za ojczyznę. jak mowi legenda o Janie i Cecylii. Nazajutrz Witold . rozanielona wiecznie panna Teresa. Dziewczyna zaczyna się interesować młodzieńcem. a także Marta. Jest pełen wiary w pozytywistyczne hasła. pragnie wprowadzić wiele zmian w zarządzaniu majątkiem. gdy dwór wyśmiewał się z jej chłopskiego amanta. Liczne zatargi. ośmieszając w towarzystwie jej ojca.4 „NAD NIEMNEM” 58. który nadał rodowi szlachectwo i pozwolił używać herbu Pomian. Bohatyrowicze proszą Witolda. Justyna Orzelska uboga siostrzenica pana domu. Pewnego dnia Janek i Justyna płyną do grobu poległych powstańców Janek opowiada. że go nie kocha. W sąsiedztwie mieszkają Bohatyrowicze. Jerzego Bohatyrowicza i Andrzeja Korczynskiego. Na wesele Elżuni Bohatyrowiczowny przychodzi cały zaścianek. że ukochany syn oddala się od niego. Synowie i córki. interesuje się pracami przy żniwach. gościnność i serdeczność jego mieszkanców. Teraz żałuje swojej decyzji. która w ostrych słowach oświadcza mu. popada w zapomnienie. a pracować i tak musi. Po osiemdziesięciu latach zjechał w te strony król Zygmunt August. W rozmowie z matką prosi. Kirlo obraża Justynę. Ojciec i syn długo i szczerze rozmawiają. której ideał tak bardzo różni się od ciężkiej teraźniejszości. Justyna coraz bardziej kocha Janka. ich dzieci Witold i Leonia. aby sprzedała Osowce i wraz z nim podróżowała po świecie. z XVI wieku. jaka panuje we dworze. jaki odczuwała.pomimo zakazu matki. krewna Benedykta. Benedykt Korczyński przeżywa trudne chwile . Krytykuje rządy ojca. wychodzi na spacer. O przyczynach rozstania dowiaduje się panna dopiero od Marty. Ta niemoralna propozycja oburza pannę Orzelską. Nastrój przygnębienia potęguje list od brata Dominika. jego żona Emilia. co pozostało z dawnego braterstwa.58. brata Benedykta. którzy uczą się w szkołach w mieście. której ród wywodzi się. który pragnie. Odrzuciła ona oświadczyny Anzelma. niegdyś nauczycielka Leonii. które mają spędzić z rodziną wakacje. obrał karierę urzędniczą i nie myśli wracać do kraju. Justyna postanawia ostatecznie rozmówić się z Zygmuntem. Nic dla niego nie znaczą wspomnienia o ojcu i jego bohaterskiej śmierci. żyje na lasce rodziny. wspominając serdeczność dla chłopów pana Andrzeja. oraz zabawna. Mieli liczne potomstwo. schłopiała szlachta zaściankowa. nigdzie nie ma wsparcia w kłopotach gospodarskich. Anzelm opowiada panience historię życia Jana i Cecylii którzy zakochani w sobie przybyli tu. Justyna poznaje zascianek. któremu panna ta już dawno przypadła do gustu. Obie rodziny są skłócone. Syn Benedykta. że spełni prośbę gospodarzy. Po powrocie do chaty Anzelma Justyna wysłuchuje historii miłości stryja Janka i Marty. Dwór i zaścianek dzieli coraz większa przepaść. Leonia . która stanowi święte miejsce dla rodziny Jerzego. czuje się dotknięty jego uwagami. aby wstawił się u ojca za nimi w związku z przegranym procesem sądowym. Marta Korczyńska. Panna Orzelska wraz z Janem i Anzelmem odwiedza legendarny grób Jana i Cecylii. Witold. W polach spotyka Janka Bohatyrowicza. i właśnie przyjechali na wakacje. Czuje się tu lepiej niż w Korczynie. W domu wszyscy oczekują przyjazdu dzieci. a takie goście z dworu: Justyna. jak ostatni raz widział swego ojca i odchodzących do powstania innych mężczyzn Przypomina sobie dzień. widzi w prostym ludzie siłę. Nie chce dłużej pozostać w tych nudnych i nieciekawych stronach. a takie z powodu wstydu. pracowali razem z rodzicami. Witold.nie potrafi znaleźć porozumienia z rozkapryszoną żoną. protoplastów rodu Bohatyrowiczow. bezwzględność Benedykta. która zajmuje się domem i wspiera kuzyna w prowadzeniu majątku. który musi dbać o interesy własnej rodziny (koszty związane z nauką dzieci. którego Zygmunt nazywa szaleńcem. to wspólna mogila powstanców. bo bala się pracy w zaścianku. aby została jego kochanką.4. ale warunki życia zmuszają ich do pracy .2 CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZEŃSTWA Arystokracja Zainteresowania Zajmują się sztuką . Ich kryterium oceny Majątek. Im też .chłonie wszystko. Zasady moralne Nie mają. Liczą się tytuły a nie szczęście.1 DZIENNIKARSTWO Swoje pierwsze utwory napisał jako dziennikarz. który posiadają. alfa i omega . że jest zaręczona z Jankiem. którzy nie spełniają tych wymogów nie są traktowani jako ludzie. jest ona dla nich źródłem utrzymania. honorowi ale i kłamią.pokrywa. Są wyniośli i dumni. Tam następuje symboliczna scena ostatecznego pojednania dworu z zaściankiem poprzez ślub Jana z Justyną i ponowne spotkanie Benedykta z Anzelmem. 59. choć sami nie wiedzą czego chcą. Zaścianek Ludzie ci z racji pochodzenia są szlachtą. Przyjął ofertę pisania stałych felietonów (treść miała informować o ważnych wydarzeniach z różnych sfer).1 PROBLEMATYKA UTWORU Tematem „Lalki” jest klęska dwóch ideologii: pozytywizmu i romantyzmu. o zbytkach. Jest ona niezastąpiona w gospodarstwie i bardzo mu bliska. że ją mają. W swoich pracach zawarł pozytywistyczne hasła: praca organiczna. Nie liczą się z innymi. wewnątrz . ale Benedykt nie chce jej puścić. 58. Z zewnątrz . Są ospali. Za wszelką cenę chcą zachować obecny status majątkowy i nie oddawać ziemi. Sami nie wiedzą czego chcą. honorowi.szanują ją. ukazuje wzorce osobowe.niesie do zaścianka radosną nowinę o pojednaniu. TWÓRCZOŚĆ BOLESŁAWA PRUSA 59. Nie są zadowoleni ze swego życia. myślą tylko o sobie. Egoistyczni. Cechuje ich ład. Marta pragnie wraz z Justyną przeniesć się do zaścianka. choć tak naprawdę tej sztuki nie rozumieją. Kirłowie w imieniu Różyca proszą o rękę Justyny. Nie pracują na siebie. dumni. Stylizują się na artystów. Żyją według konwenansów. Istotną cechą jest praca . są zadowoleni. nie boją się jej. Janek i Justyna nad Niemnem wyznają sobie miłość. prostolinijni.jej uprawianiem i kontemplacją. uciekają w sentymentalne powieści. Borykają się ze sprawami codziennymi. emancypacja kobiet (jest przeciw niej).2 „LALKA” 59. Nie uważał pracy dziennikarskiej za dość poważną.zubożała szlachta. 59. Postępują wbrew honorowi lecz muszą utrzymywać rodzinę i majątek. otwarci w swoich reakcjach. Schlebiają własnym pragnieniom. Nie zajmują się losem swoich bliźnich. ale korzyści z ich pracy nie są przeznaczone dla nich. Następnego dnia do Korczyna przybywają Kirło z żoną oraz Zygmunt. maska. Uwaga autora koncentruje się wokół zagadnień politycznych. porządek. dbałość o ład estetyczny. są więc niezadowoleni. Ludzie ci są serdeczni i gościnni. Ideał felietonisty: musi być wszędzie i wszystko wiedzieć. Witold cieszy się z wyboru kuzynki. społeczno-ekonomicznych i kulturalnych. Benedykt i Kirlowa popierają jej decyzję. Gardzą innymi. Ziemiaństwo to klasa ludzi o obliczu ludzi patriotów. czytywać wyciągi z artykułów. apatyczni. silną wolę i uczciwość. Benedykt odprowadza Justynę do chaty Anzelma. zdolni do głębokich uczuć. by zabić nudę.2. rozrywkach (urozmaicić monotonne życie). Uważają. Najpierw pisał artykuły popularno-naukowe. Panna Orzelska oświadcza wszystkim zebranym. kształtuje wytrwałość. ukazane na tle przemian dziejowych: wygasania walk narodowowyzwoleńczych i rodzenia się kapitalizmu. Przeszłość to dla nich skarbnica wiedzy. Ci. Ziemiaństwo Są w hierarchii majątkowej niżej niż arystokracja. że nie mają dobrych warunków do rozwijania. Kończą się gody Elżuni. dbają o nią i tradycję.4. Emilia i Zygmunt są wstrząśnięci. żyją z majątku. Ich życie różni się od życia w utworach. podporządkowywanie konwenansom. Są to ludzie trzeźwo myślący. nauka to potęga. Mają o sobie wygórowane mniemanie. Nie mają przed sobą żadnych celi.same złe cechy. powieść o nieszczęśliwej miłości Stainsława Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej 59. Dzięki temu kazde zdarzenie oglądamy z różnych punktów widzenia. Arystokracja (Tomasz i Izabela Łęccy. zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i nędzą klas najuboższych Miłość do Izabeli przemieniła Wokulskiego z człowieka krytycznego i rozsądnego w zakochanego do szaleństwa romantyka.2. Rzecki komentuje tragedię miłosną Stanisława. grup zawodowych w latach siedemdziesiątych XIX wieku. Cechy romantyczne: 1. w mieście. uczestniczył w powstaniu styczniowym. doprowadziło do klęski w życiu osobistym głównego bohatera. który opowiada o wszystkim co przeżył i przeżywa. nędza jego mieszkańców kontrastuje z wystawnym i beztroskim życiem arystokracji. chaotyczna gadanina starego subiekta. Stracił pewność siebie. . jego warstw. oraz jego późniejszych losach. zdolny był do ofiar i poświęceń 6. wyjątkowa indywidualność 2. spacerów. nie potrafił znależź dla siebie miejsca na ziemi. W powieści grupy te prezentowane są przez swych przedstawicieli. kronika dnia powszedniego Warszawy 1878/79 roku 3. baronostwo Krzeszowscy. jego tragiczna i romantyczna miłość do Izabeli zakończyła się prawdopodobnie samobójstwem 7. Spełnia tym samym ważne funkcje.okres napoleoński. zainteresowanie wynalazkami 3. zagadkowość i tajemniczość jego losów 8.2. Osobowość Wokulskiego ukształtowała się w epoce romantyzmu. postać bogata wewnętrznie. kult wiedzy (wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie) 2. wywołująca brak ideowej. Gdy narrator odautorski przedstawia świat w miarę wszechstronnie i obiektywnie to Rzecki pisze tylko o tym.2. „Lalka” posiada trzy warstwy kompozycyjno-tematyczne: 1. Z niego poznajemy także Warszawę lat 70-tych i wcześniejszych. wzmaga zaciekawienie czytelnika dalszymi losami bohaterów. jej mieszkańców. ich bogato urządzonymi pałacami.polskie (Wokulski. Cechy jakie się w nim skupiły. konsekwentnej postawy.żydowskie (Szlangbaumowie) . skomplikowana. mamy rożne interpretacje. przez co powieść zyskuje perspektywę historyczną. wspomina lata wcześniejsze .4 CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZEŃSTWA „Lalka” ukazuje obraz społeczeństwa polskiego. ponadprzeciętna Cechy pozytywistyczne: 1. powieść o polskim społeczeństwie wieku XIX 2. Obraz Powiśla. dyscyplina i konsekwencja w pomnażaniu majątku 4.podporządkowana jest konstrukcja portretów psychologicznych powieściowych postaci. przedsiębiorczość. 59. w kamienicy. hrabia Starski. traktował miłość i kobietę z wielką czcią 5. wzbogacając to własnymi refleksjami. Informuje o udziale Rzeckiego w Wiośnie Ludów. drogimi strojami. Tworzy to zupełnie odmienny obraz świata. Poznajemy miejsca ich zamieszkania. hrabia Tek) Ziemiańska szlachta (prezesowa Zasławska) Mieszczaństwo: . Pod większością sądów Rzeckiego o współczesnym świecie podpisuje się sam Prus.3 STARY SUBIEKT JAKO NARRATOR . ich kontrowersyjność. niepospolita. Rzecki opowiada przede wszystkim o przeszłości. Rzecki. Wokulskiego w powstaniu styczniowy. ale żyć i działać przyszło mu w potywiźmie. środowisk. co sam wie. o bohaterach i zdarzeniach. Wprowadzenie pamiętnika celowo opóźnia akcję. przestał wierzyć w pracę.niemieckie (Minclowie) . w których sam brał udział. wydarzenia w sklepie. skłócony ze światem 3. tematy ich rozmów.2 PORTRET STANISŁAWA WOKULSKIEGO Doktor Schuman powiedział o Stachu: „Skupiło się w nim dwóch ludzi: romantyk sprzed roku 1860 i pozytywista z 1870”. przeżywał rozterki. 59.ZNACZENIE PAMIĘTNIKA RZECKIEGO Pamiętnik Rzeckiego to wzruszająca. pani Wąsowska. Dopełnia obraz przedstawionej rzeczywistości w „Lalce” bardzo istotnymi elementami. za co został zesłany na Syberię 4. pani Stawska) Proletariat miejski (ukazany w powieści marginesowo) Społeczeństwo zostało przedstawione w sposób kontrastowy. Należy dążyć do doskonalenia się. epickie. kierując się rozsądkiem lub koniecznością (złą sytuacja finansowa rodziców). bezwzględne prawa wyzysku ludzi pracy.1 Krytyczny obraz arystokracji Arystokracja ma poczucie odrębności i wyższości nad resztą społeczeństwa. bywają w teatrze i na koncertach. Umiera. co widać na przykładzie traktowania spraw tyczących miłości i małżeństwa. 60. Nie wolno jednak zapominać o przeszłości. w organizmie społecznym wszystko ma swoje skutki. obłudne i cyniczne w postępowaniu. 59.59. 59. Mowa jest o ciągłym doskonaleniu się świata. którzy nie dążą do postępu są martwi. właściciele fabryki tkani bawełnianych. że praca jest przekleństwem.3. Jeden z robotników zasypia nad maszyną. Pozwala synowi korzystać z uroków życia. a przejeżdżający w pobliżu Ferdynard odmawia odwiezienia rannego do szpitala. Aby spłacić długi syna. Powracająca fala . Zrozpaczony ojciec w napadzie szaleństwa podpala swoją fabrykę. Nawiązywał on do Petrarki i jego sonetów.4. zajmują się grą w karty. Pewnego dnia w fabryce dochodzi do wypadku. Próba tworzenia pomostu pomiędzy tym co było a tym co będzie.1 POEZJA ADAMA ASNYKA . jest niezdolna do żadnej produktywnej pracy. 60. „Karmelkowy wiersz” Ukazuje on. który prowadzi hulaszczy tryb życia. także miłość. Ci. Doprowadza to do pojedynku. w której rządzą nowe. Jest to celowy zabieg autora. zimne i nieczułe jak lalki. Gardzi ludźmi niższego stanu.2 PROBLEMATYKA „Powracająca fala” podejmuje problem cywilizacji wielkoprzemysłowej. . gdyż w fabryce nie ma lekarza. Sędzia mówi młodemu Adlerowi co o nim myśli. Zachowany jest dla niej pewien kult.2. a jedynym celem jest pieniądz. nie ma ta grupa możliwości przetrwania.3 „POWRACAJĄCA FALA” 59. Adler traci syna ponieważ w naturze panuje sprawiedliwość.ważne jest to co da się innym ludziom. która miażdży mu rękę. którzy zatrzymują świat w biegu. „Daremne żale” Adresatami tych słów są epigoni romantyzmu ci. Grupa ta jest moralnie zepsuta. został ukarany za krzywdy wyrządzone innym. jest biologicznie zwyrodniała. że młody człowiek wszystko widzi w pięknych barwach. Przyszłość ma być doskonalsza. Arystokraci prowadzą próżniaczy tryb życia. Zło jest jak powracająca fala. Jeśli je komuś wyrządzisz zawsze do ciebie powróci. Miał dać szczęście ojcu i synowi lecz sprowadził na nich nieszczęście. POEZJA CZASÓW NIEPOETYKICH W pozytywizmie poezja stała się mniej popularna. Przeszłość jest podstawą do rozwoju. rodzinnym swataniem i intrygami.TWÓRCY Z POGRANICZA ROMANTYZMU I POZYTYWIZMU Adam Asnyk uważany jest za jednego z pierwszych twórców polskich erotyków i liryki miłosnej. wyścigami konnymi. Młode pokolenie ma obowiązek doskonalenia świata. wychowane w duchu konwenansu i pozoru. Ta „kasta egoistów” sama nie potrafi stworzyć żadnej wartości i utrudnia to innym. że nie pasuje on już do ich konserwatywnych poglądów. Kobiety z wielkiego świata. Przedstawiona jest kobieta jako obiekt westchnień i uczuć. skazana na wymarcie. Nieprzystosowalność wyobrażeń do emocji towarzyszących miłości. Ten traktuje go pobłażliwie uważając. złorzeczą. Ma syna Ferdynanda. że są one lepiej zrozumiałe i lepiej mogą służyć agitacji haseł pozytywistycznych. Pośród arystokracji nie ma żadnych dzieci. składają sobie wizyty. Zanikają dawne wartości. „Do młodych” Pierwsze wersy i nie tylko są związane z scjentyzmem. wszystko jest powiązane. Pojawiły się gatunki prozatorskie.1 TREŚĆ Gotlieb Adler jest bogatym przemysłowcem. który chce w ten sposób podkreślić. Wychodzą za mąż. w którym ginie Ferdynand. Uważano. Poeta odnosi się z szacunkiem do przeszłości. obniża płace robotnikom i zwalnia lekarza.3. są niezdolne do miłości. a jego słowa niosą z sobą trochę optymizmu i wiary w poprawę. Wewnętrznie cieszyli się z tego. schlebiają im. do czasów świetności. Są one cykliczne i tak już musi być. Tak samo odnosi się do tłumu. Komizm to nie sytuacja ale stany i właściwości psychiczne postaci. który tworzyła władza carska. Zaczęły przejawiać się u niego tendencje modernistyczne. szarym mieszkańcem. Władzę sprawuje rewirowy Oczumiełow. 61. Podmiot liryczny wierzy w możliwość powrotu narodu do poprzedniego stanu. Stąd też bierze się refren: „Tak nam dopomóż Bóg”. Ludzie do Oczumiełowa odnoszą się z szacunkiem. Na wiadomość o śmierci Bielikowa ludzie tylko zewnętrznie okazywali smutek. Inni są dla nich służalczy. że odszedł człowiek.2 „CZŁOWIEK W FUTERALE” Opowiadanie to nie ma już sobie tyle komizmu. Jest to humor pełen ironii i goryczy.okropny i wściekły. Bielikowa cechował bezwzględność. że stracił nadzieję nadal w coś wierzy. Gdy chciał zgłosić donos kierował nim jednak strach. Rewirowy wcale nie chce wyjaśnić tej sprawy. Pogardza niższymi klasami społecznymi.1 „KAMELEON” Główna osoba w tym utworze to generał. W ich postępowaniu irytowało go to. „Contra spem spero” Wbrew nadziei mam nadzieję. uświadamia mu swoją wyższość. ale jedynie wyjść z tej sytuacji obronną ręką. Oczumiełow czuje się panem i władcą. że zakazów nie traktowali na poważnie. Łatwiej bowiem jest kierować zniewolonym społeczeństwem . Obawiają się go stąd są uniżeni i schlebiają mu. poddani. że liczą się ludzie tylko tacy. Pisywał nowele i krótkie utwory. Przeciwieństwem był Kowalenko i jego siostra Waria. Tragizm to tragizm codzienności. W momencie gdy jest to pies generała to Oczyumiełow oskarża poszkodowanego. o czy świadczą końcowe wersy wiersza: „…Contra spem spero”. którzy mają władzę i pieniądze. Społeczeństwo jest shierarhizowane. że są epoki burzy i naporu oraz ciszy i spokoju. który stwarzał taką złą atmosferę. ich ubiór. Nadal wierzy i ma świadomość narodową. Korzystał z tendencji literatury realistycznej. I w magii głębi czuję życia dreszcze. Wierzy on w swój naród. Źródłem zarazy był system społeczny i sprawowania władzy. Podmiot liryczny jest patriotą. Nie traktuje jednak w ten sposób generała. I ufam jeszcze. Obawiano się go. Jednak po jego śmierci ludzie nie potrafili już żyć inaczej i sami donosili. 61.2 MARIA KONOPNICKA „Rota” Podmiot liryczny. Bielikow dyrygował całym gimnazjum.niewinny. w mogile nadal ma jeszcze szansę na poprawę. Według poetki istnieje bowiem więź między tradycją niepodległościową i wiarą chrześcijańską. Według Kowalenki Bielikow był donosicielem. Oczumiełow w stosunku do żołnierza jest grubiański. Przesadnie obawiał się przepisów i wypełniał je nadgorliwie. Rewirowy zmienia swoje poglądy tak jak kameleon kolor skóry po to. który pomimo. Dąży tylko do bogactw. czyli Maria Konopnicka składa przysięgę na wierność swojej ojczyźnie. Charakterystyczna jest tu więc obawa jednego człowieka przed drugim. Bielikow był z wyglądu pospolitym. Znaczące jest tu nazwisko Oczumiełow .„Nad głębiami” Jest to cykl sonetów. że co dzień wschodzi promienne słońce. Jest to próba połączenia filozofii romantyzmu i pozytywizmu. żeby uchronić siebie od niebezpieczeństwa. że mieli pogodę ducha. Treść wiersza stanowi refleksję podmiotu lirycznego. Rewirowy nadzoruje pracę stójkowych. Potem pisał utwory dłuższe i dramatyczne. Świat go przerastał i przerażał. który choć jest już pogrzebany. Jego stosunek do psa zmienia się w zależności od tego kto jest jego właścicielem. 61. jeśli zaś jest to zwykły bezdomny pies . TWÓRCZOŚĆ ANTONIEGO CZECHOWA Antoni Czechow tworzył pod konie XIX stulecia. Jeśli jest to pies generała . Boi się go i jest poddany jego władzy. Chciał uciec od rzeczywistości. Twierdził. Jest on bowiem jak ślepiec. Jego pisarstwo demaskuje system społeczny. Ta zmienność dowodzi tego. 60. który choć nie widzi podnosi oczy w niebo i wierzy. Opowiadania łączyły w sobie pierwiastki tragizmu i komizmu.głupiec. Wiersz ma wymowę patriotyczną ale i kulturową. Nawołuje naród do walki o niepodległość i o wiarę. Chciał jednak odgrodzić się od społeczeństwa. RAMY CZASOWE Początek: 1890 r.5 FIN DE SIECLE Koniec wieku. pastelowe barwy. Charakteryzował go skrajny indywidualizm. zwłaszcza artystów. . 63. sztuce użytkowej i zdobnictwie. wyczerpanie ideologii. 63. muzykę. Jednak to Kraków był ośrodkiem kulturalnym i literackim.2. W sposób jawny nawiązywał do romantyzmu i jego twórców . Zawarł on tam charakterystykę nowej sztuki. zmienić go. Niestety politycy nie wykorzystali tej sytuacji by przechować polskość. nazwa pierwszej fazy rozwoju epoki (5 . Główną warstwą społeczną była inteligencja. Miała ona bowiem autonomię. ale wręcz sprzyjali Austrii. a rolnictwo znajdowało się w strukturze feudalnej. Powiększyły się dysproporcje majątkowe. nowoczesny) 1. Młode Niemcy. Mieszczaństwo opływało w dobrobycie. polski 2. Była ona odpowiedzialna za doskonalenia w dążeniu do niepodległości. a to szło w parze z zakłamaniem. Totalna niechęć do istnienia.2. modny.7 lat). Wiodącymi wartościami moralnymi była praca fizyczna i umysłowa. szokujący sposób bycia artystów.Mickiewicza. Było tak głównie w Galicji lojalizm polityczny. Z czasem zauważono wypaczenie poglądów. zawierać atrybuty młodości czyli spontaniczność i żarliwość Stąd nazwa: Młoda Polska. Nazwa epoki podobna jest do nazw europejskich: Młode Czechy.2 INNE NAZWY ZWIĄZANE Z EPOKĄ 63. Rząd sprawował tam kler oraz klasa mieszczańska. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MŁODEJ POLSKI 63. Rozwój tak jak przed upadkiem Cesarstwa Rzymskiego. Słowackiego. Mieszczaństwo zrezygnowało z niepodległości dla majątku. metafizyka.3 SECESJA Termin dla określenia kierunku w sztukach plastycznych oraz architekturze. Młoda Francja. 63. Zrezygnowano z dążeń niepodległościowych. Koniec: 1918 r.M Ł O D A 62.2. Wprowadzali uzależnienie od siebie. Młoda Polska to również tytuł artykułów Artura Górskiego. wątki roślinne i kwiatowe. Byli zacofani gospodarczo. Posiadał wspólne cechy epoki. opracowanych na łamach czasopisma „Życie” (Kraków 1898). asymetria. który był głęboko przekonany o upadku kultury i jej tradycji z powodu rozwoju cywilizacji. Epoka ta obejmowała wszystkie dziedziny sztuki: literaturę. Tu mieszkała buntowniczo nastawiona młodzież uniwersytecka. Byli zachłanni.1 MODERNIZM (die modern . 63. Miasto było ubogie. Był to ruch artystyczny oraz światopogląd.2. mieć charakter rodzimy. Styl bycia końca XIX wieku. plastykę oraz teatr. Chciano unowocześnić świat.aktualny. Młodzież z Galicji widziała biedę kraju. 63. Młode pokolenie odnosiło się więc z niechęcią do pokolenia pozytywistów. synonim Młodej Polski 2. Miała pływ na życie. Popularne zawody to lekarz. nauczyciel itp. Jej cechami są: falista linia. Epoka spokoju i łagodności w dążeniu do niepodległości. zmęczony naród skierował się ku filozofii pozytywistycznej.4 DEKADENTYZM Schyłkowość.1 SYTUACJA KRAJU Po zrywie wolnościowym w epoce romantyzmu. Galicja nie posiadała bowiem rozwiniętego przemysłu.2.2 NEOROMANTYZM Był to kierunek artystyczny XIX i XX wieku. P O L S K A 63. Norwida. która powinna: 1. że człowiek przekształca świat. skazany jest na istnienie bez szczęścia i dlatego cierpi 4. 63. przyjętych autorytetów i tradycji 4. Człowiek jest jednostką najwyższą i powinien głosić kult siły. odrzucenie racjonalizmu i empiryzmu na rzecz intuicji 4. ludzkie życie to pasmo cierpień co powoduje dążenie do szczęścia. 2. Wywarł on wpływ na proletariat. sprzeciw przyjętym hierarchiom. który jest dynamiczny 63.realizmem. przewartościowanie wszelkich wartości 3.3. Główna myśl to poznanie prawdy o człowieku i świecie poprzez sferę psychiki. ucieczka od pragnień to jedyny sposób. wpływ liryki . która się zmienia ze względu na wiodącą klasę społeczną. Stworzył on pesymistyczną ideologię zwaną schopenhaueryzmem: 1. powołany do władzy. cierpi ponieważ próby podtrzymania życia są bezskuteczne Wyzwolić się od męk można tylko poprzez: odrzucenie pragnień i pożądań nirvana czyli stan niebytu. odrzucenie litości. nadczłowieka Jednostką słabą i pesymistyczną należy pogardzać. celem człowieka powinno być życie. Przestał być modny realizm. Nadczłowiek jest silny. które po pewnym czasie dotarły do Polski.3. ma wolę działania i należy do rasy panów. jest to postawa egoistyczna i egocentryczna 6. Rola snów i motywów erotycznych przez które można odnaleźć prawdę o człowieku. wartość to uczucie subiektywne. Nastąpił kryzys w wartościach literackich: 1.3.5 KAROL MARKS Stworzył marksizm. zbiorowością i sytuacją społeczną. Była to filozofia optymistyczna.1 FRYDERYK NIETZSCHE Niemiec. W wyniku badań dostrzegł dwoistość życia psychicznego: ( świadomość i nieświadomość ). Gdy w Polsce panował realizm to w innych krajach tworzyły się nowe tendencje. literatura realistyczna była bezwartościowa. urzeczywistnianie jego własnych zachcianek 5. 63. świata nie można poznać.3.63. Koncepcja Elane Vitale.3 HENRYK BERGSON Stworzył fiolozofię zwaną intuicjonizmem lub bergsonizmem. cały czas dąży do istnienie wiedząc. niechęć do praw. tężyzny psychicznej i biologicznej. że umrze 8. co jest nieosiągalne 2. co niepoznawalne. brak psychicznego kontaktu ze światem. która nim kieruje i zmusza do aktywności i działania. Optymizm polegał na rzeczywistości w rękach człowieka. skazany na życie będące nieustanną męką 7. odrzucenie prawideł poetyckich jako krępujących swobodę i sponataniczność .liryzm 2. Nie skłaniał się ku jednostce.2 ARTUR SCHOPENHAUER Był to niemiecki filozof. Centrum zainteresowania to to. odrzucenie intelektu 2. Zakładała ona: 1.4 ZYGMUNT FREUD Twórca psychoanalizy. Odżegnanie od indywidualizmu. Był czołowym filozofem okresu. a wręcz niszczyć. kult indywidualizmu. Dostrzegł on możliwość dotarcia do podświadomości człowieka. siła ta sprawia. jest zdeterminowany przez biologię i lęk przed śmiercią 6. altruizmu i współczucia 63. Stworzył on filozofię zwaną nitzscheanizmem.3 FILOZOFIE EPOKI Racjonalizm i empiryzm wiązały się z kierunkiem artystycznym pozytywizmu . tylko przeczuć poprzez intuicję 3. podświadomość człowieka. człowiek jest istotą biologiczną i rządzi nim chęć życia (popęd życia) 3. Zainteresowanie tłumem. możliwość ucieczki przed tragizmem istnienia 63.3. 1. pogarda dla przeciętnych ludzi 7. siła wewnętrzna każdego. rządzą nim biologiczne popędy 5. była sposobem na życie bez męk. kontemplacja sztuki Stąd rola sztuki jako wartości najwyższej. 63.wrażenie. dbałość o ukazanie wpływu światła na obraz barw i przedmiotów 4. Zalecenia teoretyczne naturalizmu zawarł on w przedmowie do utworu pt.1890.Dwutygodnik wydawany w latach 1880 .5.5. „Życie” Kraków . uwrażliwienie na barwę zmieniającą się z oświetleniem 3. W Polsce byli to głównie Wyczółkowski. Zerwał on z pierwszeństwem tematów historycznych. Jednym z redaktorów naczelnych był Stanisław Przybyszewski.5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE Ukształtowały się one we Francji. W literaturze charakterystyczna kompozycja: 1. 63.Tygodnik ukazujący się w drugiej połowie lat 90 .plamy barw. postawa uczonego i badacza. Zmiany ze względu na światło . Pismo buntu modernistycznego. człowiek zdeterminowany jest przez prawa natury c) pojmowanie życia jako wiecznej walki o byt 2. To on przyswoił twórczość Norwida. rozmycie 2. „Chimera” Ukazywał się u schyłku XIX wieku. wierność szczegółów 3. bez własnych ocen odautorskich. Utwory jego nawiązywały do komedii ludzkiej Balzaka. Na jego łamach Zenon Przesmycki ogłosił studium o belgijskim dramaturgu Maurycym Maeterningu. Redaktorem naczelnym był Artur Górski. Dbał o warstwę estetyczną i ilustracje. uchwycenie niepowtarzalnych chwili.4 CZASOPIŚMIENNICTWO To ono głównie się rozwijało mimo surowej cenzury. Renoir. 63.2 IMPRESJONIZM Najpełniej wyrażony został w malarstwie. wszystko powinno znajdować odzwierciedlenie w sztuce Naturalizm ubezwłasnowolnia człowieka poprzez prawa natury. Cezanne. Fałat. Stanisław Wyspiański czy Jan Kasprowicz. maksymalny obiektywizm. Boznańska.Tygodnik wydawany w latach 1880 . Ogłoszono tu pisma Norwida oraz hasła sztuki elitarnej. który wiernie odzwierciedla życie odebrane zmysłami. Malowano portety i postacie na tle natury. Były dokumentem życia literackiego. „Świat” Kraków . gar świateł w opisach 4. Jawnie popierał i nawiązywał do romantyzmu. wrażeń towarzyszących .tych. Centrum zainteresowania był pejzaż. „Germinal” (narodziny świadomości społecznej).1890.1 NATURALIZM Jego twórcą był Emil Zola. Popierali i propagowali kulturę modernistyczną. Inni przedstawiciele to Manet. autor rejestruje i pokazuje 4. zestawienie luźnych scen czy obrazów. brak tematów tabu. Walczył z tradycyjnością. Impresja”. „Życie” Warszawa . ale oddziaływały na literaturę innych państw.3. szkicowość obrazu. „Teresa Raquin”: 1. Izolacja od rzeczywistości. dynamizm przyrody 3. Cechy: 1. Zawierało ono materiały literackie oraz dyskusyjne polemiki o kształcie artystycznym. 63. 2. Zenon Przesmycki („Miriam”) był redaktorem naczelnym. odzwierciedlanie głównie pejzażu psychicznego twórcy i człowieka. Pisali w nim min. Redaktorem Naczelnym był Zenon Przesmycki. zakazanych. Nazwa francuska od tytułu obrazu Moneta „Wschód słońca. gra świateł i cienia Specyficzna technika malowania . Propagował on kontynuację haseł romantycznych. Walczył o pełnię swobody artystycznej. zmieniający się pejzaż. Pankiewicz. biologizm a) utożsamianie społeczeństwa z organizmem żywej istoty b) pojmowanie człowieka jako cząstki natury. Charakterystyka sytuacji. 64. POECI EPOKI MODERNIZMU 64. wyższość artysty nad przeciętnymi ludźmi 2. Był on zafascynowany śmiercią. alegoria. obraz. rodziny. Zmęczenie wolnością. przygnębienia „Padlina” Przejście od sielankowej przechadzki do odrażającego opisu padliny. Nawiązanie do intuizmu. 64. rozkoszowany niezależnością. Napawa się swobodą i pełną wolnością. Uczucia nie podlegają przemijaniu. opis pejzażu z grą świateł. chęć zrzucenia części odpowiedzialności z siebie. że dzieło artystyczne ma ukazywać problemy duchowe człowieka. Jest jednak moment gdy pojawia się tęsknota do domu. Człowiek to nie tylko ciało (słabe i bezczynne wobec natury).. Pozostaje uczucie. Jest doskonałością i wrażliwości . tajemnicze. samodzielnym decydowaniem o sobie. Nie pozostawiamy po sobie niczego. Ludzie podlegają prawom natury i mają świadomość przemijania. Realny obraz: pochwycenie ptaka. Elementy w malarstwie np. Emocje biorą górę nad nim. Głoszono. Stan pijaństwa był mu potrzebny. pozostałości ciała. operowanie barwą 2. Pijany wolnością.3 SYMBOLIZM Był wykorzystywany głównie w plastyce. unoszony bezwolnie. nastrój smutku. „. pesymizmu. Tematem była abstrakcja. dynamika. Naturalizm objawia się: 1. brutalność. bez ograniczeń estetycznych. Szczątki osoby nieżyjącej. przyroda w ruchu 4.upodobnisz się do tego złota mój aniele”.. Impresjonizm wyraża się w: 1. Śmierć . uchwycenie przemian obrazu.dusza jest nieśmiertelna. Chęć na nowo podporządkowania się regułom. a nieudolny będąc w niewoli. aby zdecydować się na próbę uwolnienia. Urzeczony wspaniałością. Środek artystyczny to symbol (przedmiot. zagubiony w bezmiarze wód. Część boska . wieloznaczność. pesymistyczność 4. codzienności. Padlina jest synonimem śmierci. Życie nie ma sensu bo zawsze prowadzi do śmierci i pozostawienia zgnilizny. 3.personifikacja. Tęsknota do własnej rzeczywistości. Te sfery ludzkich problemów nierozwiązywalnych drogą intelektualną.. Może to być artysta utożsamiony ze statkiem. detale opisu 2. Odczuwa niezależność. przebywa wśród chmur własnej duszy. kiedy tworzy. odraza „Albatros” Jest to wiersz propagandowy. Bez woli człowieka zostanie po nim padlina. Przeżywanie piękna świata. biologizm (podleganie prawom natury). Budzą uczucie wstrętu i obrzydzenia. Podmiotem lirycznym jest łódź. czysty motyw szatana 4. Niezależność. Strata piękna wobec ludzi.2 ARTUR RIMBAUD „Statek pijany” Utwór zawiera elementy impresjonistyczne i symboliczne. Początkowo dryfuje bez celu. Poeta jest doskonałością poprzez naturę twórcy. stworzony do wyższych celów.1 CHARLES BAUDELAIRE Cechy jego utworów: 1. który jest doskonały w locie. częsta zmiana tematów . który poza naturalnym znaczeniem krył metaforyczny sens). Obraz Malczewskiego pt: ”Śmierć”.5. ale gdy zniża się do poziomu śmiertelników to traci swą moc. Tylko człowiek wolny jest podobny księciu na obłoku. Artysta jest indywidualnością. niepoznane. Albatros to symbol artysty.sztuką. sytuacja. animizacja. ubezwłasnowolnienie ciała wobec natury. Radość z wyzwolenia ustępuje nostalgią i powrotem do ostoi portu. Zwłoki określone są brutalnie i drastycznie. Zachwyca się krajobrazami. Poeta. Reguły poetyckie ograniczają jego swobodę. Statek (człowiek) unoszony na falach życia. ma dar kreacyjny. Nie może być porównywany z innymi śmiertelnikami. Symbolem przemijania jest ludzkie ciało. Do stabilizacji i umiaru. Wiersz złożony. operowanie brzydotą i śmiercią 3.63. zmiana odcieni ze względu na oświetlenie 3. Zafascynowany cyganerią. mierzenie jej miarą zmysłową byłoby pomniejszeniem jej mocy 7. który kształtował wizerunek młodego artysy. Rozpoczęto polemikę. który nie bacząc na przeszkody brnie ku nowej prawdzie. Ideał człowieka intelektualisty. W Polsce była to głównie młodzież krakowska. Podkreślali swą inność (styl bycia. przestanie tworzyć sztukę 66. wszystko co reprezentuje sobą artysta uzewnętrznia się jego osobą. d’Annuzio spór został zakończony. Manifest (książka zbiorowa) . przeświadczenie o swojej wyższości. Nosili. stoi ponad życiem 2. mogących zrozumieć sztukę. Po artykule T. to tylko wyraz estetyczny.„Kuźnia intelektu”. C. Stanisław Przybyszewski był przewodnikiem.ZENON PRZESMYCKI Postulat. stała. Sztuka jest odzwierciedleniem nagiej duszy artysty. religia. a kończyło nad ranem.1 „WALKA ZE SZTUKĄ” . Wywodził się ze statycznej rodziny. Traktował ją jako margines życia. nie podlega działaniu czasu. Stylizacja na odmienność obyczajową.Komornicka. . nadaje tendencje lub ludzki cel. Dużo poświęcił miejsca Przybyszewskiemu . Nie ulega konwenansom. a zatem nie może dochodzić od kompromisu pomiędzy nim. Artysta to niepokorna indywidualność. Łączył swą działalność lekarską z literacką. funkcja duszy artysty. powolność nakazom lub normom ludzkim. odzwierciedlenie duszy poety. że sztuka jest elitarna. strój).Jellente . Pierwszy raz to określenie pojawiło się w książce Murger’a gdzie charakteryzował środowisko artystów Montmart’u. Uważali się za osoby nieprzeciętne. Życie bohemy zaczynało się o zmierzchu. Był to symbol dekadenta. 3. Przywódca świata sztuki. Życie towarzyskie w kawiarniach. wielkich ponad wszystko. Lekceważy konwencje artystyczne. Dowodziło to nieuchronności konfliktu: artysta . Nastąpiła reakcja Szczepanowskiego (konserwatysta).W.Górski . Jest przywilejem elitarnym. przeświadczenie o jego doskonałości. Panował w kawiarniach tych inny rytm życia i bycia.1. Twórca kabaretu „Zielony Balonik” w Jamie Michalikowej. Tłumacz literatury francuskiej . Nie wszyscy są zdolni do kontaktu z nią. celowo szokuje innych. często dziurawe. Rozłam pomiędzy starymi i młodymi. M. niezmienna. przewodnik pomiędzy doskonałością sztuki 8. pogarda dla tych co nie rozumieją jego wielkości 9. Do niej dotrzeć można tylkko sferą ducha. Miał szokujące poglądy. 65. a przeciętnością. Nałkowski. Prowadzili oni specyficzny i dziwny tryb życia. W przenośni określenie to oznacza człowieka pędzącego życie włóczęgi. Twórczość o charakterze satyrycznym. Kwestionowali reguły społeczne.zbiorowość. CYGANERIA MŁODOPOLSKA Okres modernizmu charakteryzował się specyficzną atmosferą obyczajową i kulturową szczególnie w środowisku artystów. język. Wielbiono ich i naśladowano lub odrzucano i tępiono. (Norwid). Wtedy działał też Tadeusz Boy-Żeleński. nie może spełniać usług propagandowych: Sztuka dla sztuki. Konflikt z filistrami.„Forpoczty”. Artykuły były odpowiedzią na zarzuty kosmopolityzmu Szczepańskiego do młodych. uniwersalna. Różnice interesów i oczekiwań. rola przywódcy byłaby zbrukaniem jego wyższości 6. peleryny. Hasło: „Sztuka dla sztuki” „Confiteor” Sztuka i artysta: 1. Bohem (fr. Pisał o tym Jan August Kisielewski. Masowy odbiorca jest przeszkodą w rozwoju sztuki. Napisał tom wspomnień: „Znaszli ten kraj” (ukazał sytuację obyczajowo-społeczną w Krakowie). Podkreślenie elitarności dostępu do sztuki. indywidualne.„Tristan i Izolda”. Był uwielbiany przez młodych ludzi.boheme). który nie troszczy się o jutro. nie zniszczalna. Cyganeria agresywnie odnosiła się do norm wartościowania i postępowania. Przetłumaczono z niemieckiego „Z psychologii jednostki twórczej”. Staranne wykształcenie i zawód lekarza.„Młoda Polska”. Nie może być na usługach żadnej ideologii. HASŁA PROGRAMOWE Na łamach czasopism trwał spór ideologiczny. nie kierują nim żadne zasady czy normy 5. żyje dniem dzisiejszym czerpiąc z niego radość. jako ludzi wybranych. Sztuka. indywidualista. artysta to kapłan. Postulował autonomiczność literatury. łącznik ze światem ponad zmysłowym 4. Środowisko modernizmu to cyganeria artystyczna. doskonalszy od zwykłych ludzi. Tematami całonocnych rozmów były wydarzenia artystyczne i polityczne. Za pobyt w kawiarni płacili malując ściany. A. nie ma stałego miejsca zamieszkania bo wciąż pchany jest na przód. Prowokacje wobec filistrów.Komczyńskiego o G. wybitne.65. niewiara w możliwości przeciwdziałania panoszącemu się złu 4. dążeń. Tęsknota za unicestwieniem. bezradny.. Odwzajemniał to uczucie. Tatrzańska „Koniec wieku XIX” Podmiot liryczny jest zbiorowy. bierności. cierpienia. miłosna 3. Nirvana to jedyna droga życia. muzę artystów. Chce uciec od „bólu istnienia” w niebyt śmierci. ale został uniewinniony kilka lat później. Przyczyny tej postawy to: 1. Ze swoją kochanką Martą miał pięcioro dzieci.” Postawa człowieka końca XIX wieku. W obliczu kryzysu kultury. POECI MŁODEJ POLSKI 67. ma wstręt do wszystkiego i wszystkich czynów. Lubował się w kształtowaniu samego życia. Marta Felder popełniła dlatego samobójstwo. subiektywizm 2. księciem ciemności. bezcelowość wszelkich dociekań badawczych 3. Człowiek zostaje zniszczony. Oczekuje nirwany. Propozycja nadaniu sensu życia. Zwieszenie głowy to znak rezygnacji. Brak mu wszelkich chęci.TETMAJER Cechy twórczości: 1. do niczego nie dążyć. Człowiek końca wieku ma brak woli działania i życia. Po zmartwychwstaniu nie będzie taki sam. złość. nastrojowość 3.. Jest zgubiony w świecie. zło.66. negatywne. Stał się alkoholikiem by ukoić ból. człowiek staje się bezbronny . poczucie niedorzeczności istnienia ludzkiego bytu „Nie wierzę w nic.śmierć duszy. Pesymizm i wyobcowanie tego człowieka Schopenhaueryzm. cierpienie. Kompromitacja wszystkich wartości. dekadencka 2. gdyż wszystko umiera . Nic nie nadaje się do realizacji. Ma tylko istnieć. Bardzo go kochała. Wypalają się. Dagna została zabita przez kochanka. które odbierają ludziom sens bytu. Bez celu życia. który skazuje go na wieczne cierpienie. Jego uczniowie byli potępieńcami. wprowadzenie języka intymnych zwierzeń 5. Jego uczucia i podejście do życia. odrzuca ją. Nie wierzy w moc religii. poddania się losowi. rozczarowanie do idei pozytywistycznej i wszelkich form aktywności życiowej 2. subtelność opisów przyrody 4. niesprawiedliwość społeczna. Brak idei dalszego działania. ludzkich wad.tragizm.1 KAZIMIERZ PRZERWA . nikczemność. w nieistnienie. byli biedni. Charakterystyka ludzkiego życia: podłość. Śmierć nie jest wybawieniem z cierpień ziemskich. Rozważanie ich i odrzucenie. Alkohol łączył z muzyką. niemożność pełnego korzystania z radości życia 5. bierny i apetyczny. ale jej pospolitość nudziła go. Podejrzano go o morderstwo. 67. Nirvana to jedyne wyobcowanie z życia. eskapizm (ucieczka od rzeczywistości) Rodzaje liryk dominujących w jego twórczości: 1. Świadomość konieczności bytu. „Wszystko umiera ze smutkiem i żałobą” Wszystko to dusza i uczucia. Odpowiedzi są niechętne. Wszystko już było. Nazywano go szatanem. Świadoma rezygnacja z uczuć.1 STANISŁAW PRZYBYSZEWSKI Prowadził ekscentryczny tryb życia. które wraz ze śmiercią odchodzą. niczego nie pragnie. Podmiot nie wierzy w nic. Kształt modlitwy. Poznał Dagnę Jael. zakochał się ze wzajemnością. niszczy ideały i marzenia bo ich realizacja nic nie zmieni na świecie. „Hymn do Nirvany” Wysławianie stanu niebytu. Podmiot liryczny czuje do tego wstręt. Posiadał wpływ osobisty i literacki. nic go nie interesuje. „Na Anioł Pański” . celów. Osmętnica to bohaterka utworu. szokująca prezentacja. ciemne i straszne. które oddziałują nastrojem. zapamiętanie się w widoku. są powołani przez Boga. uczulenie na światło. Moment rozkoszy po której. którzy kazali im iść z nimi.porównanie do ptaka. nędza. woda. obłokach. iskrzenie promieni słonecznych. „Lubię kiedy kobieta” Ucieczka polega na zapamiętaniu się w namiętności. Są to miejsca ponure. Pejzaż cichej zagłady. nie pozwalają całkowicie o świecie. Puenta wiersza to tęsknota zjednoczenia się z doskonałością przyrody. jaki stworzyli romantycy. „W lesie” Impresjonizm objawia się tu różnorodnością barw. Ruch dynamizuje wiersz: wzloty. lekka.różnorodne odcienie w świetle księżyca. przyrodą tworem Boga. „O Panu Jezusie i zbójnikach” Pan Jezus szedł przez las ze świętym Piotrem. melancholia „Widok ze świnicy do doliny Wiercichej” Jest to wiersz impresjonistyczny ponieważ barwa. gdyż powrót do rzeczywistości przywraca cierpienie i ból. Artysta podnosi głowę. „Ja. Erotyka. głód. władza duchowa. Nie ma całkowitej ucieczki tylko chwila zapomnienia. Śmiała. Jest to lekarstwo na kryzys. Artyści posiadają zdolności kreacyjne. uczucia. zapamiętania. Kazimierz Przerwa-Tetmajer uważał. Uplastycznienie jej obrazu. błękit. Konopnicka). uczuciu. Tematem wiersza jest krajobraz tatrzański: mgła. zapomnianych polach i drogach. Motyw rzeki: życie. beznadziejność. bieda. Osmętnica sieje smutek. puszysta. szkicowości pejzażu oraz grze świateł. ucieczki od rzeczywistości. Bezcelowość życia i przygnębienia. światła są różne. wyrastają ponad przeciętność). beznadziejność życia. Bogactwo oddziałuje na zmysły odbiorcy (impresjonizm). Ciało kobiety pojmowane jako dzieło sztuki. powraca rzeczywistość. wyciszenie. Kontrast natura-cierpienie człowieka. dające przyjemność i ucieczkę. Przyroda daje doznania emocjonalne i estetyczne. Zaangażowanie zmysłów. niezmącony spokój. które zatapia się w końcu w bezkresnym morzu. plastyki. przygnębiające swoim nastrojem. . Mgła dynamiczna. precyzyjne tonacje barw. rzucający cień na piękno przyrody. Daleka jest również ta namiętna miłość od obrazu wyidealizowanego uczucia. wiatr. niestety. który nie może wzlecieć. zaduma. Liryka miłosna Tetmajera była również wyrazem zniechęcenia wobec panujących obyczajów i filisterskiej moralności. stworzenie nastroju. górach. refleksja. lasach. Ukazane emocje autora. dynamizm pejzażu pod wpływem światła. Towarzyszą mu jęki. kiedy usta ku twym ustom chylę” Podmiot liryczny szuka zapomnienia. dynamizmem kolorów. subtelność kolorystyki. muzyki. który im nadał te zdolności. szczegóły. ruchu w opisywanych obrazach. Ucieczka poprzez kontakt z naturą. Nastrój tkwi w pejzażu: melancholia. cienie. promienności. żal. Największym marzeniem w chwili ekstazy miłosnej jest umrzeć. lot. przerzucanie. materializm. cmentarzach. „Evviva l’arte” Obraz życia: upodlenie. Orły . Podmiot liryczny określa siebie i sobie podobnych artystów królami bez ziemi (posiadają duszę bez wartości materialnych. delikatna. biel . Jezus miał kłaść ogień i robić jedzenie. „Melodia mgieł nocnych” Tatry to odzwierciedlenie duszy artysty. tajemnicze. trzęsawiskach. Samotne i opuszczone. Daje im siłę tworzenia i przetrwania w beznadziejnym życiu. Chwila dająca ukojenie. rozłogach. rezygnacja. oderwanie od tępa życia codziennego. smutek. chęć zapomnienia. Barwy: blask. Los wędruje po łąkach. przywraca wartości. Dopiero w locie nabierają piękna. Kolory są zimne. tęsknota. Pejzaż ten stanowi tło ludzkiego życia. Zespolenie słowa. które jest smutne. że droga ucieczki to miłość o charakterze seksualnym. Każde nowe doświadczenie seksualne przynosi jedynie większe rozczarowanie. Przepaść to symbol zła codzienności. Symbol ludzkiego losu i doznań. Po przeżytych chwilach szczęścia świat staje się bardzo brutalny. a Piotr nosić torby i rąbać drewno na opał. Dumni i wyniośli są świadomi swojej wartości. oplatywanie. gdy wtem koło Luptowic napadli ich zbójcy. migotliwość obrazów. Tetmajer temat miłości opracował w swoich poetykach w sposób śmielszy niż poeci epoki pozytywizmu (Asnyk. moczarach. zawodzenia. tajemniczość i wielkość. Osmętnica to artystka. Sztuka. która z wrażliwością patrzy na świat. uratowali dzieci z płonącego domu. świeżość i spontaniczność.opisy przyrody 4. Smutne wspomnienia ludzi tam żyjących. „W chałupie” Charakter opisowy. Gdy poświata widniała nad Jezusem to wtedy zbójcy go poznali. naturalizm . Baby go leczyły.2 JAN KASPROWICZ Pierwszy etap tzw młodzieńczy. przetrwanie 4. Wnętrze ubogiej chałupy to obraz realistyczny i plastyczny. starość. Celem było podkreślenie ważności życia codziennego. Po drodze herszt nakarmił głodnego starca ostatnim kawałkiem chleba. matkę wygnał z domu. piaszczyste wzgórza. Wprowadzają kolory do szarości życia. Zbójców skazano na śmierć. Tematem są wzniosłe uczucia. Wieś. starość. Nie stać go na doktora.w opowiadaniach „Na skalnym podhalu” . Nie są to typowe sonety. mordów i podpaleń. Ujawnione są uczucia autora do ludzi i miejsc. Mają charakter epicki. jako miejsce ważne i niepospolite. stodoły. W sądzie przyznali się do kradzieży. nie skorzystał z niej. obory. Cechy naturalizmu: 1. Wyznanie postawy i ideologii autora. zniszczenie domostwa. ubóstwo wiejskie. a kiedy jest stara to umiera. Mają charakter nowelek. Brzydota. kształcił się w mieście. tematem jest brzydota. Pan zmienił ich w trzy jabłonie. Z tym smętnym krajobrazem kontrastuje ubiór i witalność ludzi. stare płoty. tamtego życia. Podmiot liryczny zastanawia się nad przyszłością. Młodość. Zniszczenie. biedę w chałupie. który był zdrowy. wzór pracy na wsi. walka o byt. zmęczona. Czuje się członkiem wiejskiego społeczeństwa. XV Sonet Życie kobiety. np. wierność drobiazgu 2. silny. manifestuje przywiązanie do wsi. Mickiewicz (filozoficzne). szarość. sad. Ten sonet jako jedyny jest refleksyjno-opisowy. wspomnienia. przedstawia nędzę. smutek. Warunki życia jednak skażą ją jednak na nędzny żywot i ubóstwo. Pogoda (szaruga. przygnębiająca wizja. biologizm . W sonetach Kasprowicza pojawiają się losy mieszkańców wsi.symbole zła otaczające człowieka. Barwy i zdrowie mieszkańców. Sam zarabiał. impresjonizm . szokowanie odbiorcy 3. która po stracie męża sprzedaje ziemię. nędza.brak własnej woli na dalszy los. Ujęty realizm i naturalizm. Inni twórcy sonetów to: Petrarca (miłosne). okazało się bowiem. Asnyk (filozoficzne). Utrzymuje się z pracy rąk. Mieszkańcami chałupy jest starsza kobieta (zniszczona. a Jezusa i świętego Piotra puszczono wolno. XXXIX Sonet Chłopiec. ubóstwo. Brak w nich refleksji w ostatniej zwrotce. pobili do krwi dziecko. psychika ludzi nie odzwierciedla ich warunków materialnych. I Sonet Chaty. ale jednocześnie powiedzieli. chude bydło. Kierunki artystyczne w twórczości Tetmajera: 1. ale zmarł na suchoty. precyzja opisu. a pod jabłoniami postawiono krzyż. a potem zniknął. Szarzyński (egzystencjalne).związek człowieka z naturą 67. że Jezus i święty Piotr nie należeli do bandy. Poeta związany jest emocjonalnie. który się uczył pomimo szyderstw kolegów. XIX Sonet Mężczyzna. osmętnica polna 2. obiektywizm i bezstronność . codziennych problemów. że oni to kijami wygnali głodnych. dekadentyzm 3. ale to nie pomagało. zmartwiona) i młodsza kobieta (marzy). Pozostałe sonety to wierszowe nowelki. Aresztowano ich. Są oni skazani na ubóstwo. Wtedy Pan Jezus zaczął pisać wyrok na sędziów. brud. Tematyka społeczna. deszcz). nastrój przygnębienia i smutku.Mimo możliwości ucieczki. Nagle zachorował. Jest on pełen podziwu dla prostoty i kontaktu z naturą. Napisał cykl sonetów „Z chałupy”. oddali kożuchy zmarzniętemu dziecku i sami szli na mróz w koszulach. Sędziów wygnano. Morszczyn (miłosne). szczegóły. Wtłoczeni do szarego życia. symbolizm . Wołanie do Boga.rozpusta. kształt 4. kolorystycznych. Oskarżenie Boga.utwory modernistyczne. martwa Róża: chowa się pomiędzy skałami. Czuł siłę boską i prowadzenie do szczęścia. Limba to symbol przemijania.dzieła Boże. Ostatnie słowa to bluźnierstwo. Konrad też twierdził. Prezentacja impresjonistyczna. szuka wsparcia by przeżyć. Wiersz o niepokojach. Człowiek jest bezbronny wobec zła i niesprawiedliwości świata. Nagromadzenie się efektów dźwiękowych. Stara się wydrzeć jego władzę nad życiem. dynamicznych. Nastrój: zachwyt. Konrad podobny jest do podmiotu lirycznego z hymnu. Widzi potężne drzewo. oddał go szatanowi. Bluźni. Spór z Bogiem . martwoty. zło. Wszystko przemija. Róża to symbol witalności. stworzenia świata . Drwi z niego szatan i śmierć. 1.nie ma ratunku. Osądowi podlegają wszyscy: ludzie żywi. szuka dumna wsparcia umierająca żywa Kontrasty. Bóg nie jest dobry i sprawiedliwy. . umarli. Ukazano krajobraz w świetle słońca. „Krzak dzikej róży w Ciemnych Smreczynach” Kasprowicz zrezygnował z opisu wsi i przeszedł do opisu górskiego. Różnice Limba Róża potężna wątła. obawach współczesnego człowieka w obliczu przemijania. śmierci. Elementy symboliczne: 1. Całe życie zmierza do grobu. Podmiot liryczny to człowiek zmęczony życiem. a teraz jest próchniejąca. precyzyjność 2. wzdychania. była mocnym drzewem. animizajcja 3. subtela pruchniejąca piękna szpetna wspaniała wyniosła. spokój. jest delikatna. Konieczność trwogi przed śmiercią.W dalszej twórczości Kasprowicza nastąpił zwrot ku tendencji młodopolskich. nadal żyje i jest piękna. Oskarża Boga o przyczynę ludzkiego cierpienia. Obawy. Delikatni i giętcy mogą łatwiej przetrwać burzę. słaba. że cały świat dąży do katastrofy. Rozpanoszenie grzechu . Wzrok: barwa. zaduma nad wspaniałością natury. Załamany człowiek zwraca się do szatana. Zmiana barw i odcieni. Zapach: zioła 3. sytuacja ogólna „Dies irae” Opis dnia gniewu Bożego. Gniew Boga karzącego za grzechy . Stworzył świat i przestał się nim interesować. Dźwięk: jęki. majestatyczność. wieloznaczność symboli 4. Powodem tego jest Bóg i Szatan. echo 2. Gra świateł. przeczekała burzę. Elementy limby próchniejącej i krzaku dzikiej róży Limba: zwalona przez burzę. zawiść. Bunt . zbrodnia czyli słabości ludzkie. Bóg dopuścił do zaistnienia zła. chroni się. Bóg unicestwia swój własny twór. W „Hymnach” Kasprowicza ukazana jest przerażająca wizja dnia przyszłego sądu. ale dąży do przetrwania. że Bóg nie kocha ludzi. Katastrofizm: Postawa głosząca przekonanie. które nie podołało. krzyk burzy. Bunt przeciw Bogu. życia. brzydoty.zarzut egoizmu i obojętności. „Święty Boże” Forma modlitwy. ale róża kurczowo trzyma się życia. Róża obawia się burzy drży przed jej siłą. zastosowanie autonomii (różne elementy natury by zasugerować ich symbolikę). Zagłada wszelkich wartości. Cztery opisy jednego krajobrazu zmieniającego się pod wpływem czasu dnia. Skazany jest na samotną wędrówkę by umrzeć także samemu. kataklizmu. Ewa to narzędzie grzechu. obarcza Go winą za cierpienie i grzechy świata. Jest to katastroficzna wizja. walka o dobro świata. Wielcy i pewni podczas burzy zostaną powaleni. zniszczenia. Bezsilność wobec klęski świata. piękna. świst świstaka. Los człowieka podziela natura. Świat jest padołem łez. Niektóre są słabe. Nawiązanie do franciszkanizmu. Obcowanie i współistnienie Boga z ludźmi. natury i krajobrazu. modli się za duszę drugiego. „Przeprosiny Boga” Nawiązanie do franciszkanizmu. czynna.przejawy boskości. Forma tekstu i sposób obrazowania jest modernistyczny. 1. Pogodzenie się z dobrem i złem tego świata. Egotyzm. Mądrość człowieka żyjącego z naturą. W III etapie swej twórczości Kasprowicz napisał cykl utworów „Księga Ubogich”.afirmacja świata. analiza własnych przeżyć wewnętrznych). „Hymn świętego Franciszka z Asyżu” Franciszek to ideał miłości żywego stworzenia . Cierpienie to konieczność do dostrzeżenia dobra. mężny. Kowal to symbol tęsknoty do mocy. Człowiek. Jest mądry. uczucia (indywidualność człowieka).„Deszcz Jesienny” . postawa pokory i uwielbienia tego co naturalne. silny. Cieszy się życiem. nietzscheanizm . Pozwolenie na rządy szatana i cierpienie ludzi. umie wybaczyć i być ponad krzywdzącym. Uspokojenie psychiki i zaznanie szczęścia. Działaniem i czynem. a nie tylko w kościele. Wierzy w szczęście. Serce to ideały działania. samodoskonalenie siebie 2.„Przedśpiew” . cierpienie przyjmuje z pokorą. Świat boży to współ istnienie kontrastów. natury i całego stworzenia „Kowal” Postawa opozycyjna do dekadentyzmu. psychika. Tak chciał Bóg i trzeba się z tym pogodzić. aktywna. Nie obwinianie Boga. ale Bóg jest wszędzie. Istnieje zło. Pozostawienie samemu sobie. zna je i przyjmuje je z godnością. zaufanie i zawierzenie. Ukazanie harmonii świata. Jest on konsekwencją ludzkich słabości i ułomności. Ma być zdecydowany. Każdy musi pracować nad sobą. siła. Harmonia z przyrodą. Oskarżenie Boga.: „Sny o potędze”.„Kowal” czy „Sny o potędze”. Odszukanie źródeł zła i walka z nim. decydować o własnym życiu. Człowiek pragnie siły. Potencjał noszony przez każdego jest zobowiązany do nadania kształtu swojemu sercu. zgadza się z boskimi regułami. Człowiek powinien szukać w życiu dobra i szczęścia. Człowiek może uzyskać wewnętrzny spokój poprzez kontakt z naturą i pogodzenie się z kształtem świata. Istota świata to harmonia antymonii. Ich przyjaźń. Pierwszy jego tomik pt. ale treść odmienna. Teraz chce nadać im kierunek. introspoktywność (rozważania. Ma zasoby energii. Szukanie Go. charakter. ale nie ukierunkowanej. Z pokorą skazuje się na cierpienie. Twórczość Kasprowicza wyraża miłość do człowieka. ciągłe doskonalenie osobowości. a krzywdzony jest dobry. Cierpienie to nieodłączny element życia. Biblia pomperum to pokazanie ludziom nieprzemijających wartości (dobro i natura). dumny. Zgoda z Bogiem uspokojenie. Opis podmiotu: osoba. Nieprzeciętna indywidualność. ale nie wszyscy potrafią nadać im odpowiedni kierunek. na co dzień.3 LEOPOLD STAFF Nie miał on do końca typowych cech modernistycznych. który umie cierpieć. 67. Umiłowanie przyrody tatrzańskiej.słabość i upadek człowieka. Każdy ma drogocenny kruszec w piersi. Przeciwieństwo dekadentyzmu. Przyjmowanie cierpienia jako pokuty. że życie składa się z dobra i zła.W hymnach jest przeświadczenie o upadku wartości. Bóg objawia się w harmonijnym życiu człowieka z naturą. Doszukiwanie się winy w samym sobie. Wie. W późniejszej twórczości poglądy się jego zmieniły. franciszkanizm . Jest to hymn ku chwale miłości. Ten co atakuje sam na tym traci. Np. Pogodzenie się z życiem. Zło to rezultat sprzeciwu wobec Boga. dekadentyzm . ale jeżeli jest to nie doskonałe to lepiej zginąć niż być słabym i bezwolnym (Nizche). O tym śni. Jeśli człowiek cierpi to łatwiej przyjmuje radość i szczęście. Bezinteresowne oddanie bliźnim. Stosunek uległy do Boga. mocy. „Deszcz Jesienny” Obrazy: . „O miłości wroga” Opis walki pomiędzy dwojgiem ludzi. dusza. ale nie pochodzi ono od Boga. jego życia. bezsilność i lęk przed życiem 3. Chce ona kształtować swój charakter. Postuluje aktywność. osobowość. siły uosobienia poety. Ma poczucie własnej wartości. Konserwatysta. dobre wychowanie. Forma krótka. nastrój smutku. ale trzeba działać. uważał. Józio to modernista. odejście bliskiej osoby. Smagał drobnomieszczaństwo. „Nowa pieśń o Rydzu” Cyganeria spotykała się w kawiarniach. Szokujący wygląd zewnętrzny. Świat jeszcze można zmienić. przerażony okropnością swego dzieła. kwiaty pod popiołem. Monotonna rytmika wiersza. stara się przekazać dzieciom swoje poglądy. „O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej i jej strapionej ciotce” Modernista to człowiek . hałaśliwe. tragedia. Dominuje smutek. obłudę. prowokuje ciotkę. 67. Był on głównym dostawcą treści („Słówka”). Przeciwieństwo do podniosłości pozytywizmu. Dramaturg i poeta. nawet on jest przestraszony spustoszeniem dokonanym przez zło Nastrój smutku stworzony jest przez epitety i przenośnie. ogród-pustelnia. płacz. Sztuka rodzi się z miłości. spotęgowanie nastroju poprzedniego obrazu 3. obraźliwość. dystans w mówieniu o emocjach i uczuciach) i modernistycznych. Mówi o swym życiu. dydaktryczno-wychowawcza 2. Nawiązywał do romantyzmu. kamienie na trawie. tragedia człowieka. śmierć. Staff czuje się wybrańcem boskiej sztuki. stworzenie ludzi potrafiących krytycznie na siebie patrzeć. poezja. ponury. wyznawca snów i piękna. zwięzła budowa. Efekty kolorystyczne: szarość. Prekursor prozy fantastycznej.Tłumaczone utwory francuskie. Był jednym z powołujących kabaret „Zielony Balonik”. odmienna od życia. którą szokuje zachowanie młodzieńca. „Pieśń inauguracyjna na otwarcie Zielonego Balonika” Założenia działalności kabaretu: 1. płacili sztuką. metafizyka. filisterskie społeczeństwo. Lubili zabawę i swawolę. Miał inne poglądy. ale sztuka wyraża tylko piękno świata. czerń. Korespondent czasopisma „Świat”. inkwizycja. wizja powiewnych mar. Wyszydzał prowincjonalne. rytm. fałsz i snobizm. Twórca doświadcza wszystkich trosk ludzkich. Prekursor surrealizmu i symbolizmu. rozczarowanie. szatan smutny śmiertelnie. A Józio demoralizuje dzieci. Jan Michalik był właścicielem kawiarni. nauka narodu. Tworzył dramaty. słowo. szatan błąkający się po świecie. satyra. Pomimo tego podmiot liryczny mówi: „Nic co ludzkie nie jest mi obce”. gardzi tradycją i ideologią pozytywistyczną. W Berlinie spotkał się z awangardową młodzieżą niemiecką. Język zrozumiały. 67. Ciotka oskarża i obarcza winą Przybyszewskiego jako twórcę tej epoki.1. mgieł unoszących się nad światem. „Przedśpiew” Mowa o artyście (czciciel gwiazd i mądrości.rymy. Dopełnienie elementów klasycznych (jasna klarowna konstrukcja. Poezja jego jest inna bo wykroczył poza impresjonizm. Jest nieposkromiony. Był nimi zauroczony. mgła. denerwuje ją. jest doświadczony. przygnębienia. Wiersz klasyczny . samotność. entuzjazm dla sztuki i natury).4 TADEUSZ BOY-ŻELEŃSKI Tadeusz Żeleński żył w gronie cyganerii. przygnębienie. który robi wszystko odmiennie. Żyli chwilą. beztroscy. ogród to symbol świata na którym panuje szatan. Interesował go dramat. żałobny. Szyderstwo. Odwołuje się do renesansu. irytuje. W miarę czasu ten styl bycia tracił na spontaniczności. że nie należy rezygnować z walki. kolory. Afirmacja życia. Wypaczenie idei modernizmu. piękno. Ceni tradycje. Kompan Przybyszewskiego. prozy. którą byli zauroczeni. Mieszkał w Zakopanem co wpłynęło na jego początkową twórczość. malarstwo. . Ciotka strapiona to konserwatyska. melancholijny 2. Refren to padający deszcz . odróżnienie od dekadentyzmu. daje mu zadowolenie. dosadny. W 1905 roku był znanym autorem i satyrykiem. Ciotka to pozytywistka. Byli biedni. ale afirmować go. Nie będzie opisywać życia. Synteza sztuk: onomatopeja. Doktor Tarnowski to przeciwnik modernizmu. wskazywać do doskonałości („Confiteor”). nagromadzenie tych cech kształtuje nastrój (angażowanie myśli by wytworzyć nastrój). Rozwinięto je w XX wieku.onomatopeja (dźwięk szumu kropel) monotonne uderzanie o szybę. Sztuka boska. Prowadzili gwarne życie. Treść to sens. Tadeusz chcąc zachować pamięć o pierwszych latach „Znaszli ten kraj” pod pseudonimem Boy. mądrość. nieszczęśliwa miłość. Biblioteka Boga .5 TADEUSZ MICIŃSKI Był to młodszy modernista. Własna indywidualna wolność. Człowiek podlega przemijalności życia lecz wolę posiada większą niż przyroda. człowiek skazany jest na przeciwstawienia się przyrodzie. Zauważamy ekspresjonizm i syntezę sztuk. Cechuje go: 1. Świadczą o tym. Podmiot mówi o potrzebie odrodzenia porzez zmiany (mesjanizm). słowo lub zespół słów oznaczające zjawisko. Za zuchwalstwo. impresjonistyczne. Człowiek to pionek. bez cech szczególnych. Fala jest jedna z wielu. ale jest bezsilny Osoba cierpiąca nie może wszystkiego ziścić. Opis tej fali odzwierciedla zjawisko przyrodnicze. Korzystał z elementów modernizmu. Nudzi się on na świecie. wyposażoną we właściwości psychiczne. rozwój twórczości.6 BOLESŁAW LEŚMIAN „Fala” Fala to symbol duszy. Nowatorstwo wykracza ponad konwencje modernistyczne. „Ananke” i „Kain” Bohaterem jest człowiek buntujący się przeciwko przyrodzie czyli uosobieniu Boga. Uosobienie zła to poczucie człowieka w danym momencie dziejowym. nie mówi wprost. zaduma.koncepcje Freuda 2. Wiedza zawarta w zdaniu jest oczywista. Cechy to męczeństwo. motyw walki dobra ze złem.walczyć. a Bóg dobra. motywy senne . zachwyt nad przyrodą.”. uosobienie zła Pragnie on zniszczyć świat i raj. Zdania dotyczące duszy są pytające bo wszystko co jej dotyczy jest niejednoznaczne. Podniosła forma utworu. Fala może symbolizować życie człowieka. które oddziałują na myśli. Zdania oznajmujące. upadły anioł 2.śmierć. mistyka. „Lucifer” Bohaterem wiersza i podmiotem lirycznym jest szatan. Interpretacja jest ogólna i gramatyczna konstrukcja zdań. smutek oraz tragizm Lucyfera. Operuje nastrojem poprzez: 1. Poeta wodzem narodu. Przykład modernizmu. epoki literackiej. pokuta. Silny przez uczucia i własną wolę.. Nawiązuje do Nietchego i Shopenchauera „Jesienne lasy. Np. Miciński operuje wizjami plastycznymi. konkretne przyrodnicze zjawisko 2. osobę. nastrojowość 4. Cechy liryki modernistycznej: 1. błąd człowiek jest niewzruszony i hardy. „Na hali Miętusiej” Wiersz z liryków tatrzańskich. impresjonizm 3. Obrazy: 1. Lucyferowi słońce nie okazuje czci. Surrealizm oraz symbol. ma wielką potęgę. Neoromantyzm. posiada władzę nad przyrodą i jej żywiołami 2. Analogia do wiersza „Kowal”. synteza sztuk 2. Odnajdujemy tu elementy shopenhaueryzmu. syn jutrzenki 3. Chce ukazać przez to słabość i nikłość władzy. Uosobienie śmierci i ohydy.. Ukazany poranek na hali Miętusiej. Lucyfer to symbol zła. O wpływ nad człowiekiem ciągle walczy Bóg i szatan. liczne więzy między obrazami Ekspresje stanów wewnętrznych. Różnorodna poezja. Podlega takiemu samemu cyklowi jak osoba żywa. Nastrojowość. „Emir Rzywulski” Nawiązanie do romantyzmu. sadyzm. metafizyka. Poeta traktuje falę jako osobę żywą (animizacja). fascynacja literaturą romantyczną. Erotyka. Należy się rozwijać by odzyskać niepodległość. Występują tu symboliki biblijne: 1. Środki impresjonistyczne. fantastyka. Można to interpretować na różne sposoby. Ekspresja. pojęcie abstrakcyjne. metaforyczność animizacja. Ogólność i konkretność. Nawiązanie do Biblii. fala to istota żywa Utożsamienie istoty żywej ze zjawiskiem przyrodniczym. W literaturze symbol to dwustopniowa konstrukcja językowa. marzenia dochodzące do . dźwiękonaśladowcze wyrazy. epitety i porównania. 67. Wierny i konkretny opis. Są to cechy symbolicznej techniki. Narodziny . rozwój intelektualny. emocje (gniew). dekadentyzm i nitcheanizm. Przykład opozycji do dekadentyzmu. przedmiot. Zestawienie różnych obrazów. pragnienia. długie rozbudowane zdania. Symbolizm.IBSEN Ibsen był Norwegiem. Stanisław Przybyszewski wywarł wpływ jako teoretyk dramatu i teatru. Połączenie dziedzin sztuk w całość daje teatr. Edward Craig podtrzymywał teorie Wagnera o autentyczności. Wszystko uproszczone. autentyczność dotyczyła realiów typowych dla epoki. rekwizyty autentyczne 3. scena zbudowana zgodnie z prawdą 4. Bóg teatru. Ryszard Wagner był kompozytorem. Tu prekursorem był Wyspiański. ŻYCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE U schyłu XIX wieku w polskim teatrze zachodzą zmiany. Gdy on był dyrektorem odbyła się prapremiera „Moralności pani Dulskiej”. Elementy tej techniki to wieloznactwo. autorem oper.„W sieci”. Powstał nowy typ teatru. „Dla szczęścia”. Był tropicielem konfliktów moralnych. Inne utwory Ibsena to „Upiory”. Jan August Kisielewski autor utworów ukazujących krytykę filistrstwa . utwory naturalistyczne: „Moralność pani Dulskiej” Między nimi istniało wiele stadiów pośrednich. ujawnienie swobody dla włsnej duszy. Aktywnym praktykantem był Karol Frycz. W 1901 „Dziady”. Teatr wewnętrzny odchodzący od autentyzmu. Żądał prawdy psychologicznej. Związany był on z Galicją. Współpracował z MEINGENCZYKAMI.„Betlejem Polskie” nawiązywał do idei romantyzmu. Dzięki Tadeuszowi Pablikowskiemu teatr był popularny. Nowym dyrektorem teatru miejskiego został Józef Kotarbiński. „Kniaź Patiomkin”. kontekst pojawiania się w tekście. Wydał książkę „O dramacie i scenie”. Włodzimierz Perzyński pisał komedie „Lekkomyśląca siostra” Lucjan Rydel . Teatr to najwyższe uosobienie człowieka. Kolejnym dyrektorem został aktor Ludwik Solski. Posiadła Pablikowski przygotowanie teatralne praktyczne i teoretyczne. malarskość dekoracji. 68. „Nora czyli dom lalki”. Jerzy II von Miningen. perfekcja realizmu. zrezygnowanie z improwizacji Ten typ teatru to naturalizm. Aktorzy przeżywają swoje role i utożsamiają się z postaciami granymi przez nich. Symbol w literaturze nie daje się wyjaśnić jednoznacznie. treścią miała być przeszłość. perfekcyjność inscenizacji. W Polsce i Europie proces tych zmian i przemian nazywany jest reformą teatru. wyraz twarzy to były symbole. Gerhard Hauptman był dramaturgiem i teoretykiem teatru. Maurycy Maeterling wprowadził symbolizm do teatru i dramatu. PROZA EPOKI MODERNIZMU 69. własne kompozycje i wyobrażenia o sztuce aktorskiej. W 1913 roku powstał Teatr Polski podtrzymujący nowatorstwo w Polsce. zabudowanie przestrzeni scenicznej. animizacja (nie zawsze). 2. teoretyk teatru. Utwory te rzadko pojawiały się na scenie. konkretność. Jego zasługą jest wprowadzenie na sceny polskie współczesnego światowego repertuaru. twierdził. Naczelny propagator w Europie. Intensywny rozwój dramaturgii w dwóch dziedzinach: 1. inscenizator utworów. „Wróg ludu”. realizm to elementy wykorzystane przez „Dziką Kaczkę”. Symbol to możliwości interpretacyjne określane przez charakter tekstu. że kreatorem i stwórcą jest reżyser. Tu też odbyła się prapremiera „Wesela”. Ważnymi ośrodkami teatralnymi był Lwów i Warszawa. W Polsce też zachodziły zmiany. „Kordian”. Dramaty Tadeusza Ryttnera to „Głupi Jakub”. zespołowość gry czyli odejście od kultu gwiazd.. W 1893 został on dyrektorem teatru miejskiego w Krakowie. Konstanty Staniławski był założycielem teatru artystycznego (MCHAT). . Poszedł do naturalizmu. 69. niewielkie role przypadały aktorom dużej miary. autentyzm historyczny. dawniej tylko dekoracje. „Wyzwolenie” 2. którego cechowało: 1. „W małym domku”. „Termopile polskie”. książę Turyngii założył zespół MANINGENCZYCY. Wystawił on wielkie dramaty romantyczne.1 „DZIKA KACZKA” . który porzucił studia medyczne dla pisarstwa. „Nie-boska komedia”. Uwrażliwiony był na sztukę aktorską. Nie wystawiano jego utworów ze względu na małe możliwości techniczne. Teatr to dziedzina sztuki synkretycznej. ogólność. „Karykatury”. namiastka rzeczywistości. Tadeusz Miciński tworzył liryczne rozbudowane utwory. Scenografia. Treść dramatu była symboliczna gest. utwory symboliczne: „Wesele”. naturalizm. Główny nacisk kładł na analizę psychologiczną: „Śnieg”. nastrój. Jako pierwszy wprowadził objawy symbolizmu. Polsce chciał dać teatr symboliczny.jego zrealizowania. że Jadwiga nie jest jego dzieckiem. ludziom potrzebne są złudzenia. eksponowanie brzydoty i scen drastycznych 3. Związek żony Hjalmara z ojcem Gregersa jest mało istotny. nieprawdziwym. a Relingiem. Myśli. Prawda jako siła niszcząca. Gregers jest winny zniszczeniu rodziny. Tylko przez prawdę i szczerość można żyć we właściwy sposób. Dzika Kaczka postrzelona wpada w wodorosty i gałęzie. poluje na strychu na króliki. Otoczenie przypisywało mu cechy w które nie wierzył. Hjalmar wierzy. że nikt nie wie o jego nałogu. Absolutysta moralny. Ulice są brudne i cuchnące. Człowiek przeciętny. Naturalizm: 1. Naturalizm i symbolizm. podtrzymuje marzenia 3. Ukazane dwie części miasta: 1. zło. podobieństwo losów dzikiej kaczki i Hjalmara (postrzelony przez zło starego Werle. wpada w wodorosty kłamstwa. które oplatają i wciągają człowieka. studenci. obiektywizm Symbolizm: 1. prawa rządzące światem. biogizm.Związki między rodzinami: 1. negacja tendencji (modernizm . Domy zaniedbane. Żył jednak w świecie ułudy. Idealista. didaskalia 2. myśląc. Jego syn Hjalmar chciał przywrócić honor rodzinie. Wgłębianie się w ciemność. nielegalny wyrąb lasu (jeden uniewinniony drugi skazany) Odpowiedzialność skupiła się na starym Egdalu. Zachowywał się jak egoista oskarżając rodzinę o zdradę. Ślepota na którą cierpi Werle. córka odwzajemniała jego miłość (serdeczne powitania). chciał zapewnić córce przyszłość. między nimi zachodzi związek przyczynowoskutkowy. zamyka się w pokoju gdzie pije. zniszczonych ludzi. że poluje na niedźwiedzie 2. że należy czasem kłamać ponieważ człowiek wierzy w to co chce.2 RELATYWIZM DOSTOJEWSKIEGO ETYCZNY W „ZBRODNI I KARZE” FIODORA Relatywizm etniczny to względność wartości moralnych. Reling inaczej patrzy na te sprawy. walka o byt. Prawda nie jest człowiekowi niezbędna. szczegóły. a ludzie schludni i szczęśliwi. mimo. Pozwala mu to żyć we własnym świecie. że każdy widział w nim indywidualistę. podtrzymywanie życia bez szczęścia. nie przyznawał się do ojca. Ludzie są słabi psychicznie i potrzebują złudzeń. a na powierzchnię prawdy wyciąga go Gregers). Realizm oparty na przeciętnej rodzinie. cechy dziedziczne. Miasto zadbane.nowe wartości w obliczu natury) Tłem wydarzeń jest obraz Petersburga. Biedna . Powieść ta powstała w latach 1865-66. że jest wynalazcą.mieszkają rzemieślnicy. Bogata jest pełna zieleni i piękna. Polemika między Gregersem. 1. Należy dążyć do prawdy lecz nie za cenę ludzkiego cierpienia. nie umiał zachować się w towarzystwie. Ucieka przed rzeczywistością. Uważa. Nie ogląda się na krzywdy. 69. Tak samo żyje Egdal. autor miał długi (ciężka sytuacja finansowa) 2. 2. Stwarzają „sztuczne” warunki życia. które pozwalają cieszyć się życiem. często popadają w alkoholizm. Brak perspektyw. 4. klimat zniszczonego miasta. Jako ojciec był kochający. nie widzi kompromisu. Nie panował nad sobą. Dba autor o szczegóły. ludzie nędznie ubrani. Ludzie smutni. marzeń. czuje się oszukany. a Egdalowie pomagają jej. Gregers to fanatyk prawdy. Uważa. Hjelmar opuszcza dom. „Dzika Kaczka” to utwór realistyczny. nie mogą się wyrwać z upodlenia. życie kaczki to egzystencja tak samo Hjalmar 2. Egzystuje ona w koszu. Strych / wodorosty to symbole fałszu i kłamstwa. Związek uczuciowy pomiędzy nimi był silny. byli kiedyś przyjaciółmi 2. Na chorobę cierpi też Jadwinia czyli im bardziej wchodzi w świat dorosłych traci szcerość i zagłębia się w świat fałszu i kłamstwa. które przesłania prawdę. uczynił wiele zła Choroba jako kara. . który wytwarza i wpływa na nastrój ludzi żyjących w nim. Nie ma możliwości potem normalnego życia i całkowitego wyswobodzenia się 3. a jakikolwiek fanatyzm jest złem. Wyciągnął ją pies. domyśla się. Prawdę postrzega jako coś dobrego. Gregers Uważał za przeznaczenie głoszenie prawdy. że życie opiera ię na prawdzie i szczerości. 1. Początkowo Raskolnikow uważał. rozumiała go. że nie ma altruizmu gdy w grę wchodzi cierpienie innych. ale jest wrażliwy . a nie przez przemoc.2 POWIEŚĆ O PSYCHICE ZBRODNIARZA I O ZŁOŻONYCH MOTYWACH ZBRODNI Motywy zbrodni 1. Dla postępu ludzkości może zabijać. Wrażliwy na niedolę innych. Studiował prawo. słabe sumienie. nie czuł się samotny wiara i uczucie. Śmierć gnębicielki lichwiarki 3. odporność na gnębienie sumienia. poświęcać jednostkę dla ludzi. Za pieniądze lichwiarki chce uratować tysiące ludzi. więc mogą sobie na to pozwolić. 69.Raskolnikow Urodził się w biednej rodzinie szlacheckiej. Nie wszystko odbyło się tak jak planował. Jej zawód to forma ofiary. Zwykli ludzie są materiałem społeczeństwa. Intencje szlachetne i altruistyczne.miał cel życia. Niezwykli mogą przekraczać prawo bo sami je ustanowii. Cel uświęca środki. Tworzą nowy świat. Pomoc rodzinie. Poglądy te zbiegły się z wypowiedzią na temat Alony Iwanowny. że każdy jest potrzebny i nikogo nie należy wywyższać. Jest skąpa. Chce udowodnić. Ci ostatni mają prawo zbrodni. 69. Za jej bogactwo chce pomagać biednym. ale zmuszony jest je porzucić bo ma problemy finansowe. uważa. Odpowiedzialna za nawrócenie grzesznika. wyobcowany. 4. Pragnie dowieść swego charakteru. Jest ateistą mimo. dbać o szczegóły. Osobowość skomplikowana. Rodia czuł się człowiekiem niezwykłym dlatego ją zabił. Śmierć Lizawiety tłumaczył jako przypadkową i konieczną (musiał móc uciec). że jest nieprzeciętny. Nie wytrzymał emocjonalnie tuż przed mordem. „wesz”. Ludzie normalni muszą podporządkować. nie wykorzystał pieniędzy 2. Jej zabicie to pożytek dla biednych. Jest nadzieją rodziny. Porównuje się do Napoleona. okrutna dla siostry. udowodnienie sobie przynależności do rasy panów 2. dodawała mu otuchy. Czuje się kimś lepszym. które uspokoi jego napięcie. że wychowano go religijnie. Niesprawiedliwość. zaburzenie równowagi psychicznej 3. Im „lepsi” tym większe mają prawa.2. nie ma przyjaciół. Czeka go całe życie. Zaczyna czuć potrzebę człowieka (Sonię). że wolność to prawo do czynienia wszystkiego. dobro i szlachetność. że jest niezbędna dla Rodii idzie z nim na zesłanie. Udowodnienie swej nieprzeciętności. Oni decydują o losie innych ludzi . Ma o sobie wielkie mniemanie. Oni mogą być mniej lub bardziej wybitni. Rola Soni wskazywała mu drogę na zadośćuczynienie i pokutę przyznania. nie był istotą wyższą (myślał i rozpamiętywał). zmian prawa gdyż mają predyspozycje. a nie miał środków rozwoju. Nie wierzy w Boga bo nie ma sprawiedliwości.władcy przyszłości. Dunia nie musiałaby wychodzić za mąż dla pieniędzy 6. Udowodniła mu.paradoks. Zło może zostać zniszczone przez dobro i szlachetność. Zalety Soni przypisywał religii w którą ona bezgranicznie wierzyła. Komplikacje przy ucieczce. Ograbia ona najuboższych. Stał się bardziej pokorny wobec ludzi i boga . Próba własnych sił 5. Po pewnym czasie zrozumiał. Zabił obie kobiety w szale i zdecydowaniu. wyższość ponad przeciętność. Hipochondryk.2. mogą popełniać zbrodnię. że nie ma wolności całkowitej bo trzeba brać pod uwagę ograniczenia moralne. Niezrównoważony psychicznie. Chciał być wyrachowany i zimny. Był młody. które spędzić chce z Sonią. Sprawdzić chciał własną moc. Cel mordu niespełniony 1. Rodia powrócił do Boga. Jej wpływ skruszył opór Rodii. Syberia Zachodzi w nim przemiana wewnętrzna. Wiedząc. Jego pierwotna . Uświadomiła niedorzeczność idei Raskolnikowa. Starucha marnował tylko pieniądze. Naruszają stare prawa. chce nieść dobro dla społeczeństwa. Pojechała za nim bo kierował nią miłość.1 WIZJA SPOŁECZEŃSTWA Społeczeństwo dzieli się na ludzi zwykłych i niezwykłych. szansa przetrwania na Syberii Uosobienie dobra. Kocha ludzi. emocje. Przestaje myśleć logicznie. Pozbywa się wiedzy o mordzie. Powieść polifoniczna jest prawie bez narratora. Nauczył się sumienności i rzetelności. Powieść ta jest analizą istoty kary. niegodziwiec. Działa w zamroczeniu. Wewnętrzny spór i reakcje po kilku dniach od morderstwa. Kara Nietypowa skrucha. W literaturze istnieje jako Józef Conrad. Chce ukryć dowody. Zabił w napadzie szału. Lubił manipulować innymi. lubieżny. pokorny i posłuszny. Opowiada o wszystkim ze szczegółami. Jest to kryminał nietypowy bo ukazana jest psychika zbrodniarza i analiza zbrodni. rozpustny. Łużyn Egocentryk. Pozostaje pusty. Powieść psychologiczna. Emocje stworzyły urojenia. W świecie powieści jego siłą napędową jest zbiór wydarzeń. Myśli. Lęk obawa ciała i emocji. 69. wyrachowany. Widział jej wewnętrzną radość i też taki chciał być. Widok trupa napawa go grozą. Wolał być sam. Anatomia zbrodni i psychika zbrodniarza Anatomia zbrodni ukazana jest przez szczegółowy opis mordu i psychiki mordercy. Świadomy tej sytuacji. Po skończeniu szkoły został oficerem i praktykował na statku.ideologia doprowadziła go do cierpienia. Został oficerem i zaciągnął się na statek. Doprowadziło to do przyznania się do winy. skąpy i wiecznie niedowartościowany. zamknął się w sobie. Równowaga psychiczna powraca. Samotny. Rodia zdominowany jest przez emocje i nie mógł racjonalnie rozpatrywać dyskusji. skrajności emocji. Rodia gubił się we własnych słowach i tracił orientację. 69. Osaczony. Kształcił się w kierunku marynarki. Odcięcie od świata i rozpamiętywanie. Nagina prawo. Życie z piętnem zbrodni. Narastał w nim strach. Chce zakończyć ten rozdział życia. Jeden z pięciu synów. Czuje roztargnienie po drugim morderstwie.JOSEPH CONRAD (KORZENIOWSKI) Korzeniowski młodo się usamodzielnił. Powraca spokój sumienia. U innych w słowach i czynach szuka aluzji. gorszy. zdemoralizowany. przebiegły. Posępny i ponury. Nie zdążył. Porfidia był doświadczonym detektywem i znał reakcje mordercy na aluzję. Zachowuje się jak opętany. znudzony życiem. W momęcie podjęcia decyzji o morderstwie i wizyta u lichwiarki Walka z wahaniem i jednoczesna pewność postanowienia. Nie wytrzymałby dłużej. Podejrzliwy. Trudne w odbiorze. Charakterystyka poprzez dialogi. Po przyznaniu się do winy emocje odeszły. Wyrachowany. Nie potępia czynu. że nie był do tego zdolny. że morze czyni z człowieka silnego i odważnego mężczyznę. W wieku 38 lat zadebiutował jako literat. Ogarnęła go panika wraz z roztargnieniem. Żył w ciągłe w niepewności. Mówi dokładną prawdę. Prowadzą ciągłą walkę intelektualną. Dzięki temu rehabilituje się we własnych oczach.3. Wnętrze bohatera prezentowane jest przez wprowadzenie lustrzanych postaci realizujących działanie. pokrzywdzony. Lubił gdy ktoś był mu oddany. zmazać ślady mordu. poczucie wyższości. Obrzydzony czynem. był skłonny do marzycielstwa. Zbrodnia to pretekst do analizy postaw ludzkich wobec zła. Czuł się zawiedzony. Proces myślowy i analiza postępowania.1 TRESĆ Syn proboszcza. Mówi o rzeczach w sądzie. Władczym.3 „LORD JIM” . ale ma świadomość. Swidrygajłow Sprytny. Śledzenie wewnętrznych filozofii człowieka. Pociągało go morze był ogarnięty żądzą przeżycia przygód. Zwraca uwagę na szczegóły w przebłysku świadomości. Dąży do celu. a on chciał być szczęśliwy. a kierują nim emocje. Podczas praktyk wydarzył się wypadek. poznanie prawdy o nim. że ktoś go nakryje. nie wyrzeka się swej wyższości. Metamorfoza człowieka pogodzonego z naturą. Był atakowany i musiał się bronić. rządny fortuny. a on nie mógł brać udziału w akcji ratunkowej. stracił okazję na sprawdzenie się. Potem dopiero pod wpływem Soni jego pragnienie pokuty i kary powraca. Czytał literaturę przygodową. Porfiry i Rodia Porfiry wprowadza Rodię w obłęd. Strach przed zdemaskowaniem. Po . Pragnie bez skutku zapomnieć. Zachował reszty dumy. które może zataić i nieobwiniać siebie. histerii. Kara niewystarczająca. Podejrzewano. Próby swe zaczyna ciągle od nowa. Zmarnował nadzieje. Dociekliwość i dokładność. Wciąż krzyczy lub mówi podniesionym głosem. Był statek przeciążony (800 osób). zdobył poważanie i szacunek podwładnych. Był honorowy. Decyzję tę podjął bo sumienie zawsze mu towarzyszyło. Pewnego razu statek wypełnili pielgrzymi (Maleje). impuls. którzy go kochali (patusańczycy). Nie pomyślał o ludziach. Ucieka od przeszłości. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. zżarty rdzą parowiec. Utworzyła się dziura. Widzi dla siebie szansę. osobiste refleksje. Nie chodzi do teatru. Bez Jima tubylcy stawali się bezradni. Myśleli. Jim nie pozwolił na atak. Kolejna porażka. Marlow umożliwia wyjazd Jimowi do Patusanu. ale wszędzie spotyka kogoś kto przypomina mu o tej tragedii. Czuł się kochany i potrzebny. przez którą dostała się woda. Wszyscy byli pogrążeni we śnie. załoga. Ucieka od wspomnień. miał wyrzuty sumienia i zasady. nikogo nie zaprasza. Jim wyrusza do Daromina. Tam może się odnaleźć na nowo. wykonywać tego zawodu. Poddał się. że był to wrak statku. Czuje się szykowany i pogardzany. Żądna władzy nad swoją rodziną. oszczędza. Portrety te poddawane były wnikliwej analizie sfery duchowej. Wiele narratorów. a Jim przyglądał się temu. Skąpa. Kompozycja luźna. Obraz antysympatyczny. obłudna postawa. Uległ panice. Trudem wyboru. Bezgranicznie mu wierzono.wypadku przebywał w szpitalu. Nie chciał być traktowany jak pozostała. Obłudna. Byli bez honoru i zasad. trzyma magiel w sieni. Dostosowuje się do sytuacji. Chęć dotarcia do prawdy. Mechnik był szubrawcem. Marlowa. Żyje w czterech ścianach. Zaburzenie chronologii (dygresje. nic ją nie obchodzi. epizody). kontroluje finanse domowe. Pomagał i opiekował się imi. W ostatniej chwili wskoczył na łódź odpływając z nimi. Tułaczka. który go zabija. Jedynie Jim poczuwał się do odpowiedzialności. Skąpa do ohydności. Wyspa dziewicza nie znana ludziom. Chciał on puścić pirata bo ten poznał prawdę. Zawierzono jego doświadczeniu. Załoga to ludzie nieodpowiedzialni i rozpijaczeni. Darzono go zaufaniem i szacunkiem. Miał autorytet. brudy pierze pod własnym dachem.4 „MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ” . przyjaciela Jima. że statek zatonął. Czuł się on tam znakomicie. Stary. poniżył. Kapitanem Niemiec. Dostrzegała wszelkie wartości. Statek wpadł na coś. formuje społeczne rządy. niesympatyczną kobietę.GABRIELA ZAPOLSKA Gabriela Zapolska w swojej twórczości ukazywała portrety psychologiczne kobiet. Był on niemiły. przytłaczała go ponownie wina. Powieść Jima jest pretekstem do wyborów moralnych. konieczność pozorów. pozyskanie zaufania innych ludzi. zakłamana. Po śmierci przyjaciela. Wszędzie jest prześladowany przez złą legendę. Decyzja Jima była bezwolna i nieświadoma. zmiana pracy. Ludzie żyli szczęśliwie. Miał świadomość winy. Zło i odkupienie win. podwyższa czynsz domowy. Wpadli w panikę. Klejnot został sam. Brawn wykorzystał zaufanie i dobroduszność Jima. który zaciążył na jego dalszym losie. Nie uciekłby od wspomnień. Stworzył państwo gdzie rządził sprawiedliwie. był przerażony pod wpływem emocji. wędrówka. Uważano go za mędrca. Brawn to przywódca korsarzy. Nie mógł pływać. Uznaje tylko swoje zasady. przyjmuje swój los. Stawił na sąd. Wiedział Jim o takiej możliwości bo Daromin bardzo kochał syna. Utwory jej to wierny dokument epoki. . Nie widzi zrozumienia u nikogo. Zabił Daina Warisa. radzono się go. Człowiek honoru. Skoczył nie myśląc o tym. Zawsze ma być tak jak ona chce. 69. Niedbali w zawodzie. Nie był na tyle silny by rozpoczynać na nowo swoje życie.pozbawienie dyplomu oficerskiego. Subiektywizm wniosków. Dobre intencje Jima nie udały się. Statek odratowany był dowodem ich winy . bezbronna postać tragiczna. Aniela Dulska W pierwszym wrażeniu uważana jest za brudną. Od niego zależało życie ludzi. W jednej chwili może zrobić wiele czynności. chciał udowodnić. odratowano wszystkich. Niezależnie od wyroku cierpiałby. Dalsze losy to rehabilitacja. Stawia się do sądu. Niszczy wyzysk. Na szczęście nikt nie utonął. Chce pokazać się takim jakim jest. nie chce by go osądzano przez pryzmat wydarzeń na „Patnie”. różne spojrzenia. Interesują ją tylko pieniądze. chwili. Nie dbali o załogę. W służących nie widzi ludzi. Powierzchowna i egoistka. Brawn wykorzystał sytuację i ich zaatakował. oszczędza więc na wszystkim i wszystkich. Surowa ocena samego siebie. Szuka odkupienia win.sprzeniewierzenie się kodeksu marynarzy. Dla gości przebiera się. odruch. że nie boi się odpowiedzialności. Został pierwszym oficerem na „Patnie”. Brak usprawiedliwienia dla ucieczki załogi. Sytuacja bez wyjścia. odpowiada na pytania. We własnym sumieniu chce rehabilitacji za nie moc opanowania własnego strachu. Jim chce zapomnieć. Obawiał się wyrzutów i zmagań moralnych. Załoga gdy zorientowała się w sytuacji postanowiła ratować siebie. Zdobywa zaufanie. Zdobywa zaufanie jako nieznany człowiek. Wyrok . Powieść ta skłania do refleksji nad własną moralnością. Wina pozostała. Ostatni akt odwagi. Chciał ograbić Patusan. Nie chce by cień z przeszłości przykrywał teraźniejszość. Sam wymierzył sobie karę. Czuł się on odpowiedzialny. Odsłania ona temat drażliwy. Zapolska stworzyła i komedie i tragedie. Wykonywał kilka płaskorzeźb i litografii (rzeźbienie rysunku w metalu. w „Weselu”.1 KOŁTUŃSTWO / DULSZCZYZNA Jest to życie w obłudzie. stroje i studentów. Jest to sposób bycia Anieli Dulskiej. Zakłamanie i niechęć do szczerości. . że będzie się on musiał troszczyć i kłopotać. Skrywanie prawdziwych myśli. „Menażeria ludzka”. Ignoruje ją. Jest słaby. ale jest obojętny. zabawia się. Też się poddaje by żyć przyjemnie. Moralność pozorów bo dostosowuje zasady do ogółu/ Pozorna moralność . Skąpstwo. przedstawia siebie jako osobę estetyczną. Wizje teatralne. Oddziaływuje nastrojem. Nie buntuje się. stwarza ona pozory. Dramaty o temacie antycznym to „Achilles”. postawa obiektywna. fałszu i ograniczeniu. Kucharka). szczegułowe didaskalia. Ukazała mu prawdziwe życie. Projektował meble. Postać tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje się w jakiej atmosferze moralnej żyje.Dulska udaje wielką damę. Główny bohater Konrad jest reżyserem przedstawienia. Oryginalny malarz. Mela Też się nie zgadza. 69. „Protesilos i Laodamia”. fotograficzna dbałość obyczajowa. 70. ucieka w milczenie. odczuć. „Skarby Sezamu” to jeden z obrazów Wyspiańskiego . kredką i węglem. Lubi tylko tańce. Nie zgadza się z nią. przekonań pod pozorami. a później odbicie na papierze). Sztuka naturalistyczna.1. Zwątpił w możliwości odmiany żony. Nawiązanie do powstania listopadowego w „Nocy listopadowej” i „Lelewelu”.4. Felicjan Dulski Jest podporządkowany swojej żonie. Munumentalizm syntetycznych wizji. Dramaty ludowe o tematyce współczesnej to „Sędziowie”. celowo szokuje i jest zaczepny. „Wyzwolenie”. Używał farb pastelowych.69.największy. Życie ich jest motywowane biologicznie (dulszczyzna dziedziczna). Jest kołtunem i jest tego świadom.1 STANISŁAW WYSPIAŃSKI . Malował portrety dzieci i cykl macierzyństwo. Zajmował się też malarstwem ściennym . a słabi przegrają.4. bije ją i się z niej wyśmiewa. Juliasiewiczowa chciała pokazać mu prawdę. nędzę. witraże. Hesia Podobna do matki.2 DRAMAT NATURALISTYCZNY Są tu bohaterowie z niższych sfer (Hanka. „Klątwa”. ale chce walczyć ze swoim kołtuństwem. Autor poematów i didaskaliów (np. Był to tekst realistyczny bez elementów symbolicznych. Poruszyła tematy wstydliwe. elementy użytkowe. Pogardza Hanką. Dulscy mieli być typową rodziną filistrów.„Teatr mój widzę ogromny”. „WESELE” WYSPAŃSKIEGO JAKO DRAMAT SYMBOLICZNY 70. tkaniny. Tylko silni mogą przetrwać. Aniela zaplanowała jego życie. Taką postawę zaczęto nazywać Dulszczyzną. który przybył by wyzwolić ludzi z mitów. tajemniczością i grozą. Moralność na pokaz. Uprawiał malarstwo sztalugowe czyli w pracowni. a w domu jest inna. Jest zbuntowany. Reprodukcje jedynie fragmentów obrazu. Uprawiał rysunek piórkiem. Ma już wypaczony charakter. Kryteria jej postępowania są cyniczne i wyrachowane. Jego działa sztuki nie należy rozdzielać jest to bowiem wizja pewnej casłości . W kręgu wydarzeń utworu pojawiają się sprawy Polski i polityki. Inne utwory to „Wesele”. Miał wielostronne zainteresowania. pisane są wierszem i traktowane są jako oddzielny utwór liryczny).Polichromie. Debiut wiązał się z utworem „Warszawianka”. Oryginalny kształt. Konrad podobny jest do Wyspiańskiego. „A niech was wszyscy diabli !!!” Zbyszek Ma inną postawę. Łączy w nim dwa światy. Nikim się nie interesuje.CHARAKTERYSTYKA Stanisław Wyspiański reprezentuje dramat symboliczny. wulgarny i prowokujący. Uważany jest za jego jeden z najlepszych utworów. Wszechstronnie działał i był pracowity. Jest autorem różnych luźnych wierszy o charakterze osobistym. Krytykuje matkę. Dramat „Wyzwolenie” to utwór współczesny. legend od narzuconego pewnego sposobu myślenia. widmo odpowiedzialności. Klimina .Kazimierz Przerwa-Tetmajer 10. Nos . W „Weselu” umieścil ludzi. Fascynowała go prostota. symboliczno-irracjonalne . który i tak zrzuci. Chce tylko odpoczywać. Akcja utworu dotyczy dwóch stanów. Gospodarz .gaduła 4. Gospodarz powierza róg Jaśkowi. odnajduje tu życie.Anna Mikołajczykówna 3. nie pobudza emocji. Myśli on. gdzie toczy się akcja utworu. z gołą głową). Np. że chłopi są żądni władzy. Dziennikarz lekceważył chłopów. Nie interesuje ich to. Chłopi nie są ufni. Niezdolni do czynu. 4. bohaterowie tworzą nurt satyryczny 2. Jest to szopka. Stylizuje się zewnętrznie (chodzi boso. Wiele osób opuściło salę. ale nic nie robią. Pan Młody odnalazł tu żywą urodę.Poreńskie 11. Zwraca uwagę na ubiór panny młodej. Nie zna chłopskich obyczajów. To co ludzie z miasta widzą na wsi to fantastyczne poszukiwanie celu i sensu życia.profesor Domańska 6. Brak przedstawicieli arystokracji czy proletariatu. np. Prapremiera była skandalem bo sztuka była nietypowa (gwara ludowa).2 STOSUNEK PRZEDSTAWICIELI INTELIGENCJI DO CHŁOPÓW Zwracanie uwagi na piękno zewnętrzne.amant wiejski Ślub ten był szokiem dla społeczeństwa krakowskiego. W 1920 roku Boy-Żeleński napisał „Plotkę o „Weselu”” by zachować dla potomności jak doszło do powstania tego dzieła. Wszystko uśpione. życie zamienił w poezję. niedojrzali politycznie. Na afiszu chciał podać prawdziwe nazwiska. Żyd też traktuje tę stylizację za zabawę. Przeklinają przeszłość. Artyści skierowali się w stronę ludu. Radczyni . że poprzez przeszłość są niewolnikami. Inteligencja 1. Fascynacja dźwiękami muzyki ludowej. dekadenci. Ze scen realistycznych wyczytać można stosunek Wyspiańskiego do zjawisk i uczuć. kolorowa. Zosia i Maryna . Nie dociekają marzeń chłopskich. ubezwłasnowolnieni. Nie zna życia na wsi. Pan Młody . malarz 2. które . Idealizacja chłopów i ich życia wiejskiego. Ukazane uczucia konkretnych osób. 3. stare stroje. Usypia. chodzi mu głównie o wygląd.Noskowski 8. tylko sztuka. Uważają. malowano ich portrety. Nie interesuje go. Wyróżnia się tu dwa rodzaje scen: 1. Mieszkali w Bronowicach. o powodach krwawego wystąpienia chłopów.obok realistycznej rzeczywistości występuje metafizyka. bez ciężkiej pracy. Zapominają o niedawnej przeszłości. odnajduje tu ucieczkę od codzienności. Ludzie z pod Krakowskich wsi uchodzili za szczerych. chcieli dotrzeć do ich szczerości i moralności. Inteligencja nie liczy się z prawami chłopskimi. Pospolici.ich odpowiedniki: 1. osoby-duchy. Poeta .Jadwiia Mikołajczykówna 5.spokojna jest. Czepiec .Do napisania tego utworu zainspirowało go wesele i ślub przyjaciela. znieczula. Podoba im się wieś odświętna. bałamuctwo w wielkim stylu. a to przecież on miał na nim grać.osoby. Poezja nie o tym co żywotne . chwilowo zapomnieli o tym wydarzeniu. o swym pokoleniu. że życie to siedzenie wśród zieleni. Pokolenie skazane na degenerację. że są przeklęci.Lucjan Rydel . uczciwych. Odmiany od pospolitej części mieszczucha. Dziennikarz . Podoba im się powierzchowność. Haneczka .córki lekarza . wystawiono ją w Teatrze Starym. 70. Pogarda dla współczesnych. których znał . Każda postać ma znane cechy. Inteligencji ze strony pana młodego oraz chłopstwa ze strony panny młodej. Moda na styl ludowy . Dziennikarz wspomina dzwon Zygmunta. Malowali często za miastem wykorzystując elementy świetlne. Mówi o pospolitości. Pani Młoda . Skandal. Chłopi odczuwają. realistyczne . Pomimo ataku chłopów na szlachtę.swatka 12. Żałują tego co było lecz nic nie robią by to zmienić. Chłopi to widzą i rozumieją. a ona też nie jest na czasie. że nie są rozumiani. znudzeni są bowiem zwykłym życiem. młodzież zainteresowała się światłem. spontaniczność. Zafascynowany swym strojem.1. Brak aktywności działania.Hanna Mikołajczykówna 7. czują obcość. w pierwszym okresie impresjonizmu. Wyspiański był na tym ślubie. Inteligencja czeka na coś lub na kogoś.„ludomania” czyli bratanie się z chłopami. Gospodyni .Starzewski 9.Włodzimierz Tetmajer. 2. Czepiec widzi to nieszczere bratanie się z chłopami. W Krakowie. chwilowy kaprys. bawią się razem z nimi. 5. który przybywa. dążą do bogactwa. Wie on. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zapalni jak słoma. porywczy. a raz nie. garną się do wiedzy. Raz się cieszy z przybycia ukochanego. Widzi fałsz solidaryzmu. Uważają. Rycerz Symbol honoru i patriotyzmu. Stylizowanie się na poszczególną modę. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem. ale nie są przygotowani bo wartości materialne stanowią dla nich większe znaczenie. „Wesele” to satyra na współczesność.. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Stańczyk to symbol mądrości. Malarz francuski. Podatni na walkę chętnie będą uczestniczyyć w działaniu 3. ale mierzi ich apatia. 70. Skorzy do bójek. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Podczas wesela spotykają się dwa różne światy. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Przyznaje się do bezczynności. budzą się w nich ukryte uczucia. Garną się do działania. Zawzięci. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli: 1. spontaniczni. bezideowa. Chłopi skorzy do działania. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi. decyzję o podjęcie działań pozostawia inteligencji. 9. Otwarci. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. szczerzy w reakcjach. Dziennikarz jako przywódca narodu. Zżyci ze sobą. 10. słowa bez pokrycia. że złą obrał drogę. Poeta . Nazywa poetę nędzarzem. Widzą własną potęgę.mają być domeną. 7. odwagi i zwycięstwa. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Trzeźwo i realnie oceniają. rzeczy 2. ale potrzebują przywódcy 2. Jego duch przybył na wesele. konkretnej walki. Nie boją się zawstydzić panów. stają się próżni. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Błahe sprawy są poruszane. Nie zmieniają się w czyn. sceny Chochoł rzuca czar na zebranych. Poeta ma odczucie siły. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Rycerz jako symbol mocy. Opieszała poezja.1. Stańczyk Dziennikarz „Czasu” należy do organizacji „Stańczyków”. Jest to symbol utraconej miłości. Rzekomy solidaryzm. Chłopi 1. Cena jest świętość tradycji. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Jest on twórcą urojeń. Utwory są identyczne. Chętni do walki. Ludzie ci nie potrafią się porozumieć. że ktoś poprowadzi ich do walki. że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia. który zmarł na suchoty. Pod maską przyjaźni i braterstwa kryje się niechęć. Oczekują. pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Nie zdolność do czynu całego pokolenia. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. by wyrwać ich z marazmu. postaci 3. ale to inteligencja ma przodować bo chłopi są za słabi. nieufni. gdy istniała między nimi jakaś więź. Pogodziła się z jego śmiercią. Powierzchowna. Dekadentyzm. nie zrozumienie. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. wartość. Jest uosobieniem pragnień poety. znają swą potęgę i moc. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widmo Narzeczony Marysi. Gotowi do walki. urazy. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Chłop czuje potrzebę działania. krytycznie nastawieni do inteligencji.3 SYMBOLE W „WESELU” Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła. do oceny przeszłości i różnego widzenia narodu. Głos wewnętrzny dziennikarza. a z drugiej obawia. Zwiastun odrodzenia. odwołują się do chlubnych kart historii 4. Prowadzi to do rozbieżności. a poeta tęskni do mocy i siły. ale nie dorośli do czynu. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem. obwinia za sytuację przeszłość. 5. Nie umieją dobrze gospodarować i zaciągają długi 8. że ludzi z miasta trzeba trzymać krótko by nie przejęli kontroli nad chłopami 6. Uosobienia utajnionych pragnień. Jawi się jako dekadent. magnackiego egoizmu. Przypomina. jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości. Nie spełni się to. że to moda. który jest symbolem całego narodu. 70. że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Dziad stara się go odpędzić. chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Przewiduje przyszłość. Poezja okresu Młodej Polski wytwarza nastrój. Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski 5. realistyczne 2. znak czynu. np opis stroju panny młodej 2. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. czas ten nie stanie się bo Jasiek zgubił złoty róg. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. Symbolem jest wstawanie nowego dnia. zdrady. „Wesele” to diagnoza polskiego społeczeństwa. 2. Jest symbolem krwawej zemsty na panach. wizyjno-symboliczne Finał polega na spleceniu obu wątków. Światło i czar. marazmu i niemocy narodowej Ponownie pojawia się chochoł. Didaskalia . Zszedł on z obrazu Matejki.4 ARTYZM W „WESELU” Są tu dwa różne wątki sceniczne: 1. 2. Goście weselni symbolizują naród. Osoby zmieniają cienie co umożliwia gra światła 4. 4. Wyspiański to satyryk ideolog i wieszcz. W wypowiedziach. dominuje nad chłopami. W „Weselu” mamy do czynienia z nastrojem sztuki: Malarstwo 1. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie. pisane dużą literą. Barwy o charakterze symbolicznym Didaskalia. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe. Ważne są elementy plastyczne Muzyka weselna chochoła zawodzenie wiatru odgłosy tańczących ludzi 1. Zrośnięcie komedii obyczajowo społecznej. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo. Upiór Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Chce się obmyć wodą. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Symbol fałszu. I to mu zarzuca pan młody. Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki. Oznacza uśpione wartości narodu. 3. Zwiastun czynu i niepodległości. . Jest on cały we krwi bo wielu zabił.1. Złoty róg to symbol walki.jest tu impresjonizm czyli: precyzja operowania barwą zatarcie szczegułów gra światła 3. który gardził chłopami. gotowość walki 6. ma ruszyć społeczeństwo. 1. Tłumaczy mu. Sznur to symbol niewoli 4. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. 3. Utracona szansa . Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Hetman Duch hetmana Branickiego. Taniec chocholi symbol zniewolenia. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. dumny. 5.nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Rola światła: odbijanie się go od twarzy. Upiór jako zimny trup. Scena najbardziej smutna. Hetman jest butny. który go gubi. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi. a nie szczere bratanie się z ludem. Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błachych i matrerialnych. Wernyhora Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. przerażenia. Sens komediowy i metaforyczny. 70. 3. Rozrachunek z teraźniejszością poprzez przeszłość. Czas Akcji Kompozycja taneczna III błahych rozmów. Pokój jest ciemny to świt zmienia sytuację.5. zmęczenie i otępienie. „WESELE” Nie możność połączenia się społecznie by odzyskać niepodległość. panie na biało 2. Nastrój otępienia i apatii. nastrój grozy i tajemnicy. Rycerz to Grunwald. Wskazuje drogę: solidaryzm. I pogodny. Motyw sztuki i poezji. tajemniczość. rozmowa samego ze sobą. liczne powtórzenia Elementy te po złączeniu tworzą pewien nastrój 1. Inaczej się mówi w tym akcie. melodyjność utworu. ludzie prości biorą w nim udział. Akt III oparty na poczuciu nie mocy. bezczynność. Oskarżenie inteligencji i chłopów o brak zjednoczenia. radosny. antidotum to mesjanizm Rodzaj dramatu Sceny mistyczne Ludowość Romantyczny Oba światy istnieją na równych prawach Ludowe obrzęd. Teraźniejszość to wesele. Rozmowa o nich. tętent konia 7. tańce Takie samo pokazanie tematu Przesłanie treści Oskarżenie społeczeństwa o klęskę.PORÓWNANIE Z „DZIADAMI” PROBLEM Podobna problematyka „DZIADY” Przedstawienie poetyckie przyczyn upadku Polski. udział biorą mieszkańcy wsi.chłopi ubrani na kolorowo . cisza 8. Akt II to rozpamiętywanie. nuda. Nie dojrzali do przywództwa. Hrabia to Targowica. piosenka Jaśka 11. jest ciszej III bezsilność. na wsi się odbywa. miłostki.5 DRAMAT ROMANTYCZNY . . przyszłość to perspektywa walki zbrojnej.1. niemoc. W „Weselu” mamy przewidziane przez aktora intencje autorskie. świergot ptaków 10. sposób odbycia (oczepiny). oczekiwanie. stylizacja ludowa języka. podobny do wesołości. Noc zaduszkowa . Motyw polityczny i rozmowa o niej. Akt I to rozmowy o rzecach błachych. apatia. historię. flirty. Ma to pobudzić świadomość narodową. Utwór poprzez syntezę sztuk w połączeniu z wydarzeniami zmierza nastrój z aktu do aktu. odgłosy wsi (pianie koguta) 6. senne zachowanie. Realistyczno-symboliczny Oba światy istnieją na równych prawach Wesele ludowe. Akt II to zmiana nastroju. W ciemności pojawiają się osoby dramatu. respekt przed duchami. Pouczenie. Słychać skrzypienie podłogi. groza IV sielski nastrój. szelest słomy chochoła 9. Akt III to marazm. Słowa dosadne i dobitne. Synkretyzm formy zastąpiony przez syntezę sztuk. potem przygnębienia i tajemniczości. wesoły II trwogi. II tajemniczość. widmo to Szela. Nastrój podkreśla jakość słów. Charakterystyka poszczególnych środowisk Treść ukazana poprzez perspektywę czasu. Oczekiwanie na cud. Nastrój.inteligencja: panowie na czarno. Uważne wypowiedzi. Historia to ukazanie chwalebnych i haniebnych kart.para za parą . 23 listopada Wesele. uśpienie. Odwołanie do historii: Stańczyk to król Zygmunt.listopad „Bal u senatora” . . na wsi. U Słowackiego też Wernyhora 71. przyszłości. Był służącym. Inteligencja (lekarze) odrzucili go także. Jej bezdomnością jest emancypacja. Jest ona samotna. Nie przynależał do żadnego środowiska. „Dziady” mówią o problemach patriotycznych. ale nigdzie nie znalazł oparcia. pokazać. Bezdomność materialna (ubóstwo. Judym wywodził się z biedoty.z wyboru. Tak to odebrano. Inna forma bezdomności to samotność . Tomasz Judym Nie miał prawdziwego ogniska domowego. po stracie rodziców mieszkała u ciotki w Kielcach. Tak też postąpiła arystokracja z którą się kontaktował. Wiktor Judym . Wyobcowana.Postać Wernychory Symbol postaci. ale się jej brzydził. domu rodzinnegio.nie miał bratniej duszy. Odrzuceni przez społeczeństwo. Został wieszczem. Jednak indywidualne postacie budzą litość. brak swojego miejsca w świecie. stracił przynależność do tej klasy. tańczy Menueta. Uogólnienie o charakterze poznawczym. Był samotny w propagowaniu idei. a potem do Zagłębia Dąbrowskiego. Środowisko z którego się wywodził odtrąciło go. opisy drastyczne. ale nikt nie zapewnia im warunków do życia. bez miejsca do mieszkania. Jest on bezdomny bo nie może wrócić do rodzinnego domu bo po prostu on nie istnieje. Pani Niewadzka zatrudniła ją jako guwernantkę. brak akceptacji ze strony ziemiaństwa. narodu. lekceważyli go wszyscy. mieszkańcy ulicy Ciepłej i Krochmalnej np. Głębokie przemyślenia. Brak odrębności i swobody życia. marzeń. Tomasz świadomie rezygnuje z rodziny i małżeństwa z Joanną. Nie chce by była to plotkarska treść o weselu Rydla. TWÓRCZOŚĆ STEFANA ŻEROMSKIEGO 71. Po skończeniu gimnazjum pojechała do Warszawy. samotność. Tuła się ona po innych domach. ale jej zapał jest lekceważony lub traktowany z pobłażliwością. Sierota. ale nie mogła liczyć na uczucia. nieszczęśliwy. Joanna nie czuje przynależności do żadnej klasy społecznej. Z poglądami jego nikt się nie solidaryzował. Sierota bo rodzice zmarli. Bogaci się nimi brzydzą. brak zgody z jego poglądami. że ktoś już poruszył ten problem. Wyobcowani. Nie znajduje też miejsca wśród lekarzy i arystokracji. Brak ciepła rodzinnego. rodziny). Miał też szansę opieki. biedota. Odrażają. Stara majątku. Po pobycie w Warszawie jedzie do Cisów. Bezdomny to samotny. który ma poodobne). Wyspiański nazwany został „czterdzieści i cztery”. Bezdomność to bark oparcia. Wychowywany przez bogatą ciotkę. robotnicy mieszkają wraz z krewnymi. duchowa .pragnień. Przeludnienie mieszkań robotniczych. Bezdomnością jest strata majątku. opis brzydoty świadomie i celowo). Nie znajduje poplecznika. który by wraz z nią działalność tą kontynuował. bezdomność społeczna. poszukiwania domu (w sensie emocjonalnym. Bezdomność to brak domu. Odpowiedniki postaci Widmo Hetman Branicki Te podobieństwa to świadomy zabieg autora. „Wesele” na równi z „Dziadami”. Tekst oparty na sytuacji bieżącej.1 „LUDZIE BEZDOMNI” Koncepcja intelektualna utworu może być zawarta w motcie („Romantyczność”). odrzucony i wyobcowany. Widzi ona na świecie zło i stara się z nim walczyć. Chciał uwydatnić problem o którym mówi. Wykorzystywani są poprzez pracę fizyczną. Tłumy. ubogi. Bezdomność duchowa . nie akceptowano jego pochodzenia. Ludzie bezdomni w utworze to mogą być ludzie ubodzy. chłopcem na posyłki. zbiorowiska budzą niechęć. Jest to uznawane za niecodzienny przejaw kobiecości. Joanna Podborska Bezdomna. nikt nie akceptuje jej poglądów (prócz Judyma. bez pomocy. Dotyczy całego narodu. Tam nie zaznał szczęścia rodzinnego. odzyskania niepodległości. w przedmowie od autorskiej („Dziady”) lub tytule („Ludzie bezdomni”). W niektórych utworach tytuł może być sugestią skierowaną do czytelnika dotyczącą przesłania intelektualnego utworu. Tuła się. przyjaciela. Jest bezdomna bo zostaje odtrącona przez Tomasza i traci nadzieję na dom rodzinny. Mimo klęsk trzeba próbować dalej. Tam się uczyła. Ciotka Pelagia mieszkająca w domu brata będąc na jego łasce. przeszkodą w pracy społecznej. Zwiedza Paryż z częścią dla biednych i bogatych. Ludzie biedni nie przychodzili bo mu nie ufali. Obawia się swojej słabości. nędza materialna. Kożecki Dekadent. Pracował w szpitalu i w prywatnej klinice. sieroctwo 4. Przeraża go to.też bezdomność. ubóstwo. myśli o śmierci. które są przyczyną malarii w czworakach. Nie jest to więź emocjonalna. dobrowolne staranie się o bezdomność (Judym) 7. Judym boryka się z przeciwnościami losu. i o których walczy. Przyczynia się on do rozwoju szpitala. Człowiek zagubiony w zdegenerowanym świecie.1. Czuje się skrępowany tymi ludźmi. w urzeczywistnieniu ideałów. Jego stosunek do nich jest ambiwalentny bo: 1. ale dała możliwość nauki. zbiera notatki i obserwuje. są skrzywdzeni. Umarła. Nieprzystosowany do życia. Czuje odrazę do biedy i biedaków. rodzina go wychowała więc czuje za swój obowiązek pomóc jej. Administrator i kierownik nie zgadzają się na to przedsięwzięcie z powodu kosztów. Nie jest rozumiany przez ludzi. Ma wątpliwości czy walczyć skoro gardzi tym. pomiatała nim. że lekarze powinni zapobiegać chorobom. Doktor Węglikowski proponuje mu wyjazd do Cisów. Pragnie wysuszyć sztuczne sadzawki. Jego poglądy są przyczyną odrzucenia. osamotnienie wobec zła i egoizmu na świecie 6. pozbawić swobody ruchu. Uważał. To ich oskarża o szerzenie zła. Ukończył studia medyczne. Utopijne poglądy porzucenia leczenia bogatych na rzecz biednych. Dom to ukoronowanie pragnień dla wszystkich. Wyjechał do Paryża na roczne stypendium medyczne. Świadomie narzuca sobie misję tępienia zła. Tęskni do ojczyzny. Widzi dwoistość świata: pięknego. dom byłby balastem. brak opieki 3.brak poparcia dla swoich poglądów 8. dziwiło go to. Widzi biedę w swojej rodzinie. pozbawienie ojczyzny Dom dla Joanny to miejsce wypełnione szczęściem.1. które doprowadziło ich na skraj nędzy. współczuje im z obrzydzeniem 2. dachu nad głową 2. Ze względu na swoje przekonania nie jest on akceptowany. wyobcowanie społeczne 5. W sposób obraźliwy prosi o pomoc innych lekarzy. Wstąpił do gimnazjum. ale lituje się nad nimi. W wyniku represji stracił majątek. Daszkowska Samotna. Powstaniec i demokrata. Chce im zapewnić ulgowe warunki. walczy ze światem zewnętrznym. Lekarze zaczęli protestować. Pozbawiona serdeczności i ciepła rodzinnego. . Przeklęty dług zaciągnięty przez przypadek. którzy cierpią. Zaopiekowała się nim ciotka. brak domu. samotność . 71. Chce być sam by nikt ani nic nie przeszkodziło mu w realizacji misji. Odczytał też swoją pracę na spotkaniu lekarzy u doktora Czernisza. Opisał im biedę w Paryżu i Warszawie. Wyjechał za granicę. radością i stabilizacją rodzinną. Judym nazwał ich lekarzami bogatych.1 WIELOZNACZNOŚĆ BEZDOMNOŚI 1. że bratowa pracuje w fabryce cygar w ciężkich warunkach.Też jest bezdomny. Zwiedza Warszawę. nieszczęśliwa widzi kres swojego życia. ale po wygłoszonym wykładzie nikt tam nie przychodził oprócz kobiet proszących o datek. Judymowie za granicą czują się obco i nie mogą się odnaleźć w innej rzeczywistości. Żyje w nędzy. Wiktor traci ojczyznę (emigracja zarobkowa) . a nie tylko je leczyć. ubóstwie (elemennty bezdomności biedoty). Chce tępić zło. Dom może uwięzić Judyma. 71. Czuje z nimi więź z poczucia obowiązku. Powrócił do Warszawy gdzie odwiedził rodzinę mieszkającą na ulicy Ciepłej. Sierota bez domu rodzinnego. Pracowity kupiec wspomagający utalentowanych Polaków i rodzinne Zagłębie. Poczuwa się odpowiedzialny za nich. chce im pomóc wyrwać z tej nędzy. wcześnie został sierotą. metafizyczna wobec idei świata 9.2 DZIEJE TOMASZA JUDYMA Urodził się w biednej rodzinie szewca. To jest rodzaj długu. popełnia samobójstwo. Leszczykowski Wywodził się ze szlacheckiej rodziny spod Cisów. świata sztuki oraz brzydkiego i biednego. Bezdomność polega na braku przywiązania się do domu. Pragnie by inni porzucili majątki. samodzielna. zakochała się w nim co przysłania jej wszystko. że musi spłacić dług własnego sumienia. 4. tachać=włóczyć. uprawdopodobnia postacie 4. pasmo cierpień dla rodziny. Gwara leksykalna . konsekwentny. 4. letka. ustawiczne ścieranie się z przeciwnościami losu.Zalety Tomasza Człowiek ofiarny. 4. wierny sobie. Fascynuje go zrozumienie dla niego i piękno zewnętrzne. że będąc szczęśliwym nie wypełni swej misji 2. przyńdzie) Nieprawidłowości polegają na zwiększeniu spółgłosek g i k. Delikatna. 71. uparcie dąży do niego walcząc z przeciwnościami losu. chce zapewnić biedocie odpowiednie warunki życia. drynda=dorożka. higienizacja 4. Gwara fleksyjna .błędne realizacje. Brak obycia i ogłady. Oświadczyny są dla nich czymś oczywistym. 6. 3. Oprowadził ją po dworze i zaproponował wycieczkę do Wersalu. znalezienie celu i sensu życia. umiała walczyć. Miała podobne dążenia. wylać=wyprowadzićrozlać). Odtrącając Joannę składa ofiarę.nauka o znaczeniu wyrazu (urżnąć=upić-odciąć. Jego zawód jest szczególny i wymaga poświęcenia 2. Gwara służy: 1. zrugać=skrzyczeć.1.1.o wymowie wyrazu (mogię. idealista. Początkowo zauroczony jest Natalią. chciała pomagać biednym. Dzięki tym wadom jest on postacią realną.1. ożywia dialogi i wzbogaca zasób leksykalny 3. którzy mogli by mu pomóc (lekarze).2 „DOKTOR PIOTR” W utworze tym ukazano krajobraz społeczny wraz z szeregiem procesów ekonomicznych: . Gwara semantyczna . bezpłatne leczenie 5. stały niepokój pozwala mu godzić się na zło świata 2. Treści sztuczne . przenoszenie się itp.odmienne znaczenie specyficznego słownictwa (Bryndza = bieda. uczciwa. że jest uważany za odmieńca i skrajnego utopistę. nie robi tego z potrzeby serca czuje. 3. facet = mężczyzna. nadają kolor otoczeniu 71. tera. chciał ją spełnić za wszelką cenę.3 MOTYWY DECYZJI JUDYMA 1. ślepow dąży do wypełnienia misji 3. ale nie potrafi sobie zjednać sojuszników. Nie używanie pierwszej osoby w czasie przeszłym. Wady Tomasza Brak taktu i dobrego zachowania. Ponownie spotkali się w Cisach. ale ona ucieka z Karbowskim. Tomasz podejmuje walkę wiedząc. Dostrzega w niej pełną uczuć kobietę do której się on przywiązuje. zaślepiony ideą nie dostrzega tych. Widzi potrzebę pomocy. 71. konsekwencja.dziećmi) 2. Związek Judyma i Joanny Ona widziała go wcześniej w warszawskim tramwaju. postawa pełna pasji.4 UNIWERSALNOŚĆ 1. altruistycznego społeczeństwa. 5. obawa. lepsze warunki bytu poprzez opiekoweanie się nimi i ich leczenie 6.zmiany w końcówkach (dzieciami . traktowanie ich na równi z innymi Język klasy robotniczej Grupy nie formalne to te co oficjalnie nie istnieją Żargon to język charakterystyczny dla danego środowiska 1. Wprowadzani skróconych form wyrazu. granda=osoba skupiająca uwagę na sobie) 3.5 IDEE JUDYMA 1. Zaczyna się interesować Joanną. Joanna uważa go za bardzo atrakcyjnego.Mimo osamotnienia realizuje swoje idee. obowiązkowy. On ją poznał w Luwrze. 71. Gwara fonetyczna . ale trzeciej. Szokujący dla innych. charakterystyce bohaterów bez wykształcenia 2. nie dostrzegający krzywdy chłopów. Zaobserwować można było u niego brak odpowiedzialności z posiadanych pieniędzy. Nie wiedział. Zmieniając nazwisko chciał pokazać rodowód szlachecki. Rozwój gospodarki kapitalistycznej to grunty wykupowane na miejsca gdzie mają stanąć nowe fabryki (cegielnie). Powoduje ona choroby. 71. że powinni go słuchać. Dominik Cedzyna jest wyniosły.1. 6. Pierwszy raz w życiu podejmuje się pracy. Chłopi zmuszeni są do życia w lepiankach w których panuje wilgoć. że Cedzyna wyzyskuje robotników. uczciwość lub uczucie Utwór ten można interpretować na wiele sposobów. ale są wykorzystywani. Chce oddać pieniądze by uratować honor ojca. że Piotr wraca do kraju mimo korzystnych propozycji.2. Jego syn Piotr ma inne poglądy. wie. Położenie chłopów . że ludzie ci zgadzają się na takie warunki. Właścicielka nauki wysłała go na nauki do szkoły.wieś podupada z braku finansów. postaw moralno-etycznych gdzie musi zostać wybrana moralność. typowe sądy szlacheckie. Klasa ludzi. Dominik traci syna przez wielką miłość. która sprawia. później został nadzorcą. Obu łączy wielka miłość.30 kopiejek. Przykładem jest Bijakowski. Traktuje to jako poniżenie. gardzący innymi. Wady nowobogackich. Piotr Cedzyna wyjechał z kraju na nauki. którzy otrzymali pieniądze. wyzyskiwani. 2. 2. Majątku dorobił się nieuczciwie. że nie jest to moralne). opowiadanie o realiach społeczno-ekonomicznych epoki 2. zle nie ma zawodowej etyki (oszujkuje chłopów wiedząc. że wszyscy są równi. Stara się wetować na nim wszystkie nieprzyjemności zaznane w dzieciństwie. Dominik uważa siebie za przedstawiciela narodu. do zmiany systemu. Dla niego najważniejsza jest uczciwość i czystość sumienia. szanuje swoją pracę oraz innych gdyż każdy ma równe prawa do pracy. Utwór prezentujący sytuację ekonomicznospołeczną drugiej połowy XIX wieku. Skąpy. Piotr Cedzyna jest uczciwy. zdobywając wykształcenie i zawód 5. Był bardzo zdolny. Bijakowskiego traktuje jak gorszego od siebie bo ten nie legitymuje się herbem szlacheckim. honorowy. Dawał łapówki oraz miał znajomości. Deklasacja szlachty w postaci Dominika Cedzyny i Polichrowicza. Bieda i skrajna nędza powoduje. Powstanie inteligencji: Polichrowicz wyjechał ze wsi zasilając tę grupę społeczną. dumny ze szlacheckiego pochodzenia. Dominik nie umiał przystosować się do kapitalizmu. O dwóch bohaterach różnych pokoleń. Obaj musieli sprzedać ziemie i przenieść się do miasta. Na budowie asystował. wykorzystał to. Obcina się im wynagrodzenie i nie są w stanie się utrzymać. ukończył studia matematyczne. Nawet jeśli posiadają skrawki ziemi to muszą się godzić na takie warunki. Dla niego ważna jest ziemia oraz kultywowanie tradycji. Gdy odkrywa. Wykorzystuje chłopów uważając. Dla niego nie jest ważne pochodzenie. Swoją rodzinę także wprowadził do burżuazji. Bez skrupułów dorabia się zabiegami obłudy. ale nie mogli ich wykorzystać. Chłopów jest wielu. Cedzyna zatrudnił się jako dozorca u inżyniera Bijakowskiego przy budowie kolei. Po jego stronie działa miłość bo nie działał on z premedytacją. Utwór o dwóch postawach etycznych. że ojciec opłacał jego studia pieniędzmi robotników chce wracać i oddać je. o dramatach trudnych wyborów. imają się różnej pracy. Jako szlachcic sarmacki wierzy. Ma o sobie wysokie mniemanie jako awangarda narodu. Tragizm bo każde wyjście jest złe. o krzywdzie społecznej 3. która nakazywał mu okradać robotników dla niego. . 1. pracowity. ale wykształcenie zdobyte pracą bezkompromisową. Zmuszani do pracy za małe pieniądze . Pokorą i udawaną lojalnością pozyskiwał sobie ludzi. Po studiach rozpoczął pracę (budowanie mostów) dzięki. Myśli dawnymi kategoriami. ale sam go do tego zachęcał. pochlebstwa i wyzysku. Urodził się na ulicy Krochmalnej czyli dzielnicy biedoty warszawskiej. Również kolej przechodzić ma przez nowe grunty. że to on i jemu podobni kształtowali i edukowali naród. 4.1 TRZY PŁASZCZYZNY „DOKTORA PIOTRA” 1. Dominika traktuje z wyższością i pogardą. której dorobił się sporego majątku. Jest maksymalistą etycznym i bardzo kocha ludzi. Konflikt moralny między miłością do ojca. Powstanie burżuazji. którego prawdziwe nazwisko jest Bijak. swoimi ideałami. że tak ma być. Uważa. bardzo cierpi z powodu utraty ziemi. Zmiana systemu wartości. Nie może się pogodzić. gdyż obaj wywodzili się z rodzin szlacheckich. Pracowity. Swoją służalczością zasłużył na protekcję. którzy umożliwiali mu awans. Pogłębia wiedzę widząc w niej klucz do dobra przyszłości. 3. Chytry dorobkiewicz. Źle się odżywiają. że czyni źle. Wykształcenie i praca zapewniają życie. nie czuje związku z innymi. emocji i duszy bohatera). że robi on źle. Jej sukces to napisanie książki i pozyskanie szacunku ludzkiego. Tu losy i kariera Bijakowskiego. Ludzie nie ufali mu bo chciał leczyć za darmo. odwaga w pokonywaniu losu 3. chciała zniszczyć analfabetyzm. Obarecki nie miał argumentów na obronę. Liryzm to opisywanie przeżyć w sposób dostojny. niebezpieczeństwo pracy). Paweł Obarecki Jest on bardziej realną postacią. złośliwości i niechęci ludzkiej. Konflikt pokoleń 6. którą daży szacunkiem i miłością nie rozumie go. jest krystalicznie idealna . Cechą charakterystyczną dla prozy Żeromskiego jest występowanie dwóch kompozycji literackich: Ironii i liryzmu. Nie ma oparcia na innym człowieku. żal i tęsknota . Utwór ten opowiada o samotności człowieka (Dominika): 1. Zabrakło mu sił. „Dzika kaczka”. nowego sposobu spojrzenia na świat. upór w działaniu Poświęciła swoje prywatne życie dla skromnych objawów wdzięczności i sympatii. Mówienie o sprawach błahych językiem poetycznym i odwrotnie. jego poglądów. Skazuje się na samotność wyjeżdżając z kraju . Nie był w stanie tego pokonać i załamał się. oddalony od innych ludzi 7. Zrezygnował i przeszedł na mentalność ludzi. Ironia to dzięki niej autor osiąga wyraz ironiczny na zasadach kontrastu językowego. dobór środków stylistycznych i metafor i porównań. Zainteresowała ludzi literaturą. Dominik to przedstawiciel przemijającej ideologii szlacheckiej. Nie zawsze dążenie do celu jest opłacalne np. Przyjechał do Obrzydłówka by leczyć ludzi. a ludzie nie traktowali go serio. którymi gardził. Przejęli się oni jej chorobą. 2.Jednak racje są po obu stronach. tęskni do kraju 2. utrata majątku 4. niedoceniony 4. Nie zgodne to było z dotychczasowymi zasadami. Zrezygnował na skutek presji. choroby. utrata syna 3.: „Lord Jim”.3 „SIŁACZKA” Stanisława Bozowska i Paweł Obarecki to przedstawiciele ideologii lansowanej pod koniec XIX wieku. Usiłował zgodnie z własnymi zasadami realizować zmiany. nie zgadza się z ojcem i chce mu pokazać. 1. Kontrast dwóch postaw: Stasia Bozowska Pochłonięta pracą. .nieprawdopodobne. bezkompromisowość w dążeniu do celu 4. Robiło to z przyjemnościom i jednoczesnym obowiązkiem.list Piota i scena końcowa . 71.ostatecznie Samotność obojga potęgowana jest przez niemożność zrozumienia się. Wmawiali ludziom. Piotr to prekursor nowego systemu wartości. nie ma przyjaciół kogoś bliskiego. Jako postać literacka może budzić oburzenie bo jest fałszywa w swej doskonałości. Naturalizm: opis prymitywnych warunków życia i pracy robotników (głód. nowe warunki życia odsunęły go od klasy społecznej. czuła satysfakcję. Tu przedstawione są uczucia i miłość Dominika. Opisy przyrody. 6. Miała autorytet. osoba. 5. wartości moralnych 5. Przeciw niemu wystąpił aptekarz i balwierz. szarlatanem posługującym się czarną magią. pejzaż o charakterze mentalnym (odzwierciedlenie nastroju. żyje na obczyźnie. Charakteryzowały ją: 1. Po wsi jeździł z apteczką.bezgraniczna rozpacz. że jest on oszustem. który autor afirmuje. Ktoś kto nie chce zapłaty jest podejrzany. Nikogo nie uznaje za równorzędnego człowieka Samotność Piotra: 1. Konflikt dwóch sposobów rozumowania. z szacunkiem dla bohatera. oddalenie od dotychczasowego trybu życia 2. Postawa pozytywistyczna. Zastosowanie tych elementów służy autorowi do ukazania swojego stosunku do bohaterów. Stasia nie ma wad. żyje bez ojca 3. hart ducha 2. Dlatego została nauczycielką i uczyła podstawowej wiedzy ubogich. Wzór moralny. nie kradnij. którzy u Palichnowicza pracowali obniżenie stawek Gibałom. którzy muszą pracować. społecznik. Wspierało to Praca u podstaw. Obala musi ukraść deski na trumnę by pochować syna. Przyrównanie świadomości człowieka do świadomości zwierzęcia. później przeprasza Obalę. Bohater pozytywistyczny: 1. Konflikt moralny w „Zapomnieniu” ma miarę antycznej tragedii. Stosunek Żeromskiego do tych idei jest następujący. indywidualista 4. Uzależnieni od dziedzica. Nie sposób żyć normalnie z tym co ich dotyka. Zachowanie ich sprowadza się do zwierzęcych instynktów. Jednoznacznie prezentuje krótkowzroczność pozytywistów (młodzi. dysproporcji ogromnego nakładu sił i małej zapłaty. słabi. samotni (bohater romantyczny). Ideologia pozytywistyczna realizowana była przez jednostki. idei. które nie mogły sobie poradzić. nieodporni ludzie). Zależność ekonomiczna pozwalana wyższe zyski i wyzyski. Są pełni woli walki. Gibałowa idąc do pracy zostawia niemowlę. Dla chłopów żyć znaczy zapomnieć. altruista 5. Pogłębiają się antagonizmy i rodzą nowe . Tragizm Gibałów polega na ich beznadziejnej pracy. który odwoływał się do tradycji bohatera romantycznego. Konflikt między uczuciem do dziecka i głosem rozsądku by pracować. Narusza nakaz boski . Stasia nie pdołała warunkom tak jak i Paweł. maksymalne wykorzystanie gospodarstwa i maksymalny wyzysk tych. Bogatych i najuboższych. Wiele opisów impresjonistycznych przedstawiających . 71. Schlebia i podporządkowuje się nowemu dziedzicowi. kierują nim emocje 2. Życie dla nich toczy się dalej. Rodzą się zależności między klasą niższą i średnią. Lelewicz czuje się ważniejszym od obali. że musiał tak zrobić mimo. Chłop nie jest równoprawnym partnerem. Konflikt wyboru. W „Zmierzchu” jest dwoje bohaterów . Nie widzą możliwości by to zmienić. Zapomnienie jest dobrodziejstwem dla chłopów. moralne piętno dobroci to cechy wielu bohaterów Żeromskiego. Oddał głos faktom. reprezentuje nieprzeciętne wartości moralne. Żeromski wyraża protest wobec krzywdy człowieka. Wypaczenie zasad etycznych. Wyzysk jest dla nich naturalny. tłumacząc mu. które usiłuje bezkompromisowo rozwiązać. inteligentny 3. jednostka bierze odpowiedzialność za zło. nie może wrócić przed wieczorem by je nakarmić i zająć się nim. Pracują od rana do nocy by utrzymać się przy życiu. Autor poprzez te postacie ukazał nierealność spełnienia programu pozytywistów. Chłopi żyją w nędzy nie mają nadziei na polepszenie swej sytuacji majątkowej i finansowej. Bezgraniczne oddanie i poświęcenie się idei. ale gdy tego nie zrobi naruszy nakaz boski dotyczący gerzebania zmarłych. Krytyczny stosunek do realizacji haseł pozytywistycznych . Scena finałowa. Praca ludzi przedstawiona jest na tle opisów przyrody. Wykonuje polecenia dziedzica by zapewnić sobie byt. Próba wprowadzenia ich w życie prowadzi często do tragedii. narzuca sobie obowiązki. których urzeczywistnienie jest niemożliwe .71.Gibałowie i bohater tytułowy zmierzch. Przeciwstawiają się złu na przekór wszystkim. los świata. Nie mogą rozpamiętywać przeszłości bo muszą pracować by żyć. Szlachta nie chce wydobywać chłopa z ciemnoty.5 „ZMIERZCH” I „ZAPOMNIENIE” Pozytywistyczne hasło pracy organicznej zakładało solidaryzację i współpracę i solidaryzm obu klas społecznych. W „Zmierzchu” zmiana dziedzica przyniosła rozwój folwarku. jedyna nadzieja na lepsze życie. Ich postawa ideowo-moralna nie oparła się warunkom w jakich żyli. Po Stasi nie było następczyń. Są zbyt prymitywni by zdać sobie sprawę. Piotr to realizatorzy haseł pozytywistycznych. że są wykorzystywani.Obala.utopia. On nie podołał od strony psychicznej ona fizycznej. Szlachta nie widzi w chłopstwie obywatela. Pozytywizm żądający przebudowy społecznej usiłował zażegnać złe konsekwencje.4 OPOWIADANIA O POZYTYWISTYCZNĄ ROZLICZENIU ŻEROMSKIEGO Z IDEOLOGIĄ Obarecki. Bozowska.do tych co je propagowali . że nie chciał). Te hasła miały realizować jednostki. Hasło to także kapitalistyczne gospodarowanie wprowadzone do rolnictwa. Żeromski przyglądał się wypaczeniom programu pozytywistycznemu. gdyż ludzie zabijają jej piskle. samotny z racji swej nieprzeciętności. Chłopi żyją w tragicznych warunkach. Rządca obniża prace robotnikom. teoretycznie wielkiej i wspaniałej.. Nie wspomina się o solidaryzmie klasowym. Podwójna moralność. Traktuje ich jak zwierzęta (naturalistyczny opis Obala porównany do kobyły). Jest on czołobijący dla haseł. Autor ukazuje jak prostaccy i prymitywni są ludzie.oskarża ich o brak realizmu i utopijność. Tytuł „Zapomnienie” jest refleksją. Wrona rozpacza nad tragedią życia.dotyczące także ludzi reprezentujących tę samą klasę (Lelewicz . które rodzą konflikty klasowe. wielkość i uzbrojenia armii). aż do zapadnięcia całkowitej ciemności). Dziękuje Bogu za dary. światło i kolor). . Zwłoki i konia zepchnął do jednego dołu i przykrył gałązkami. 71. Jego sprzeciw przeciw braku wolności osobistej jest też tragiczny. Matus to postać tragiczna. Przemilczenie jest równe przyzwoleniu na zło. przypomina to podręcznik historii (elementy topografii. Krzysztofem kierowały pobudki osobiste.inaczej niż w Romantyzmie Oblicze wojny z punktu widzenia ofiar. gra świateł (zachodzące słońce). a nie dla idei. Żyje przeszłością. Potem pojawia się chłop. męstwo.Milczą. Jego syn zginął na wojnie. Opowiadał o wolnych chłopach. Wojna z towarzyszącym jej upodleniem biorących w niej udział ludzi. W „Zmierzchu” korzystał autor z impresjonizmu (ruchliwość obrazu pod wpływem zachodzącego słońca i opadającej mgły. Brak świadomości. Opowiedział o tym chłopom. Okrucieństwo wojny stoi w sprzeczności z teoretyczną wizją kreowaną przez romantyzm. Zabity jest też koń. Tam zatarły soę podziały lepszy gorszy. nie zamierzają go bronić przed okrutną niesprawiedliwością.7 „ROZDZIOBIĄ NAS KRUKI I WRONY” W tytule jest cytat z dramatu Żeromskiego „Sułkowski”. Opacki to konserwatywny szlachcic. Opowiada o powrocie z wojny Matusa Puluta i Feliksa. Dziedzic chce zniszczyć Puluta bo ten buntuje chłopów i może ich za sobą pociągnąć. Wojna to brutalność i okrucieństwo. Winrych to realistyczny bohater. że jest panem wsi. Z pożądliwości zabrał buty i ubranie powstańca. że należy mówić i przedstawiać złe rzeczy historii. przedmioty tracą w niej kształt. brzydota życia i pracy) i symbolizmu (powiązanie pracy z przyrodą. Rządzą nim zwierzęce instynkta. Natknąwszy się na oddział Rosjan zostaje brutalnie zamordowany. niby wierzący. Konsekwencje ukazane w „Rozdziobią nas kruki i wrony”. We Francji nie było podaństwa. który zabiera ubranie i skórę konia. Dziedzin Krzysztof Opacki dowiaduje się o wrzeniu chłopów w karczmie. System tak go . Żeromski nie usprawiedliwia chłopa i jego poczynań. naturalizmu (porównanie Gibałowej do zwierzęcia. Zawiązał radę miejską. nie reagują. ale dziękuje Bogu za dary. Zmierzch to koniec dnia. Uważał. Nie pasuje to do tradycji romantycznych. W armii francuskiej nauczył się być wolnym. pełnych okrucieństwa opisach. Część druga odnosi się do wydarzeń toczących się na terenie Polski. Ludzie boją się o własne życie. odwaga. 71. Miejsce urodzenia i stan nie świadczyły o statusie społecznym . Walczy za wolność i ojczyznę. Prosi o litość gdy chcą go zabić. Napoleon był nadzieją na odzyskanie niepodległości. Tragiczny jest jego przedwczesny bunt. Propagowanie wolności przedwczesne. Dla chłopa przeciwstawienie się panu jest czymś dziwnym i niezrozumiałym. Bohaterstwo. Podważył jego autorytet. która skazała go na ścięcie. Po powrocie z dwunastoletniego pobytu na wojnie czeka go śmiertelna kara. Zlatują się wrony.inna hierarchia. smutku. którzy zaczęli mówić o odrzuceniu pańszczyzny. tych co się godzili na ciemnotę i zacofanie najuboższych warstw. Jest samotny. Przedziera się on w kierunku Nasielska by dostarczyć broń. Przypomina on bohatera romantycznego. Podczas spotkania z nieprzyjacielem Winrych jest nieugięty. Zostaje on bez poparcia. Opisują okrucieństwo i bestialstwo atakujących Francuzów na bezbronnych Austriaków. Zerwanie z tradycją romantyczną. Romantyzm widział w czynie zbrojnym szansę na uwolnienie. Chłop nim obszukał powstańca to pomodlił się nad zwłokami. Tematem opowiadania jest epizod z powstania styczniowego. Opisy walki u Żeromskiego są straszne. Matus opowiada po powrocie co go spotkało we Francji. Jest to odpowiedź Żeromskiego na pytanie o genezę niechęci chłopów w walkach narodowowyzwoleńczych. plamy. a zwykły chłop powrócił. Mimo agitacji ludzie go nie poparli. Jest to typowe spojrzenie tego autora . („Pan Tadeusz”). Sprofanowanie zwłok. Bohaterem jest Szymon Winrych (Andrzej Borycki). Ci ludzie czerpią zyski z ciemnoty. brak godnego pochówku. szlachetne czyny umknęły przy tych naturalistycznych. Zaprezentowane treści historyczne. Odheroizowanie romantycznej wizji walki. Może ich spotkać ten sam los co Puluta. Wyruszając. armia francuska kierowała się szczytnymi celami o wolność naszą i waszą. Utrata syna i majątku na wojnie przyprawia go o cierpienie. że depcze podstawowe uczucia ludzkie. Zwykły szeregowiec walczy o życie. Agitacja Matusa nie przyniosła efektu.krytyczne na przeszłość i tradycje. Jedna odwołuje się do przejścia armii francuskiej przez przełęcz Grimsel.krajobraz . stopniowo pogarszającej się sytuacji. Chłopi nie dorośli by walczyć o własne prawa. Druga część jest oszczędną reakcją. Wojna ukazana jako rzeź . Brak szacunku dla śmierci i martwego człowieka. Demitologia walczących jako heroicznych bohaterów. Na zawołanie Puluta przed egzekucją do wspólnoty nie ma odezwy. Czuje strach przed śmiercią. Chce udowodnić. zachowuje wspomnienia. Traktowano go jak człowieka. ale w obliczu klęski walczy do końca mimo świadomości porażki. Do Matusa zwracano się „Obywatel”.niekonkretność barw i konturów. symbol zakończenia. Za takie bezduszne postępowanie chłopa autor posądza system społeczny. Oskarżył Puluta o nawoływanie do zamieszek.6 „O ŻOŁNIERZU TUŁACZU” Składa się z dwóch części. generał mimo. Chłop i szlachta to dwa środowiska nieprzygotowane do akcji powstańczej. Grozi mu kara śmierci. Gdy go schwytali to generał skazał go na rozstrzelanie. Generał Rozłócki Nie jest patriotą. Musiał zachować twarz bezstronniczego człowieka lub okazać się stronniczym. że Jan zbrukał imię rodziny jako zdrajca. niby odjazd kamery. Autor ukazuje brak zrozumienia idei powstańczej przez chłopa. że przedstawiciele męskiej linii rodu służyli w wojsku. Pokazuje dramatyczną sytuację Polaków pod zaborami. Dobry żołnierz. Musiał być obiektywny. Jan stanął przed sądem za dezercję i zdradę. Kochał go jak syna. Wybory moralne i etyczne do których są oni zmuszeni. tradycjonalista. Oboje stoją przed dramatem trudnego wyboru. Bezkompromisowy. Jeśli nie zostanie uregulowana kwestia przepaści między klasami. Tzw rewolucja 1905 roku.ostrzeżenie przed błędami 1863 roku. pełen godności. 71. cierpienia rannego konia. ale wybrał honor. które doprowadzi do zagłady i zniszczenia idei powstańczej . Poświęcił swe życie. Oskarża szlachtę. Kierował się swoimi zasadami decydując o losie bratanka. odważny. Armia w której Polacy mogli służyć była rosyjska. widok żerujących ptaków. Chłop znajduje coś co może mu się przydać i nie zwraca uwagi. Zachował honor bratanka. która powinna uświadomić chłopów i zainteresować ich walką. dumnyy. Impresjonizm: opisy przyrody Naturalizm: opis śmierci Winrycha. Jako sędzia zgodny musiał być z prawem. Jana czekała natychmiastowa śmierć lub więzienie czyli męczeńska śmierć. że jego synowi zostaną zaszczepione takie wartości jakie miał Jan. Żeromski uważa powstanie za słuszne. Rangą dowodzi lojalność i oddanie armii. Następnie pokazana ponownie cała demonstracja i wojska. potem zbliżenie. Sprawy ojczyzny stawiał ponad wszystko. Dla generała ważna jest godność i honor nie istnienie. Lojalista. Postawa ta jest heroiczna i bardzo wyniosła. Opowiadanie to składa się z trzech części: 1. Bracia Rozłuccy robili w niej karierę.ukształtował. Wolność kraju nie zmieni jego sytuacji. zaborcy lub inne siły destrukcyjne zniszczą Polskę. wojska wychodzące na przeciw demonstrantów. Teraz skazuje go na śmierć. wzrostem świadomości. Przewidywany życiorys jest okrutny. podeptał honor. pogardy dla wroga i śmierci. Równie przerażająco . Brat prosił by ten wychował jego syna Jana jak najlepiej.8 „ECHA LEŚNE” Żeromski wrócił do tematu powstania styczniowego. Utwór ten jest metaforą losu robotników. złamał przysięgę wojskową. Nie wiadomo czy zdaje sobie z tego sprawę. że wychowa syna. Inaczej niż Rymwid. Nieświadomość i ideologiczna nie dojrzałość. Wiedział. wyzyskiem. siły woli. które doprowadzi do zniszczenia zasad moralnych. Tradycją rodzinną było to. Oskarżą tych co nie zadbali o solidarność z chłopami. kobieta z dzieckiem) 3. Manifestacje krwawo tłumiono. opisy poszczególnych demonstrantów (szewc. Podtrzymać dobre imie w oczach innych Rosjan oraz swego bratanka dla którego był autorytetem i postacią która nie ugięła się w trudnej sytuacji. Nadal będzie żył w nędzy i wszystko mu jedno czy panem będzie Polak czy ktoś inny. Bunt w Rosji związany był z warunkami życia. 71. W królestwie Polskim ruch ten wzmocniony był tendencjami narodowościowymi. Nieugięty i dumny. Byli ze sobą zżyci. Rozłucki był dumny z zachowania Jana przed plutonem egzekucyjnym. Obojętny w stosunku do powstańca. że nie Rosjanin. W obliczu sytuacji wyboru honoru lub patriotyzmu wybrał honor. Jego bratanek przeszedł z wojsk rosyjskich do powstańców.los wpisany w pochodzie. Uznał za słuszny system wartości generała. na poszczególnych uczestników. Technika zbliżeń: najpierw panoramiczny obraz ulicy. a w jego mniemaniu było to najlepsze rozwiązanie. Nie uświadomione. Jan („Rymwid”) Ma cechy bohatera patriotycznego. Generał przyrzekł na honor brata. osierocił dziecko. kochał go jak syna. Przed egzekucją Jan przekazał wujowi na wychowanie syna.9 „NAGI BRUK” Opowiadanie napisane zostało przez sprowokowanie autora wystąpieniami robotniczymi w 1905 roku w Rosji i królestwie Polskim. przesądzony. Wśród demonstrujących są ludzie różnego wieku. Wierny carowi i złożonej przysiędze. konserwatysta. Małe dziecko czeka odrażająca przyszłość . przeciwstawił się tradycji rodzinnej. Jest to też przyzwolenie na zło. Retrospekcja: wspomnienia generała Rozłuckiego z czasów powstania 1863 roku. że czyni źle. Kruki i wrony to symbol zaborców. demonstrujący lud 2. Stąd wściekłość. JĘZYK Reymont zajął się tematem wsi i życiem chłopów. Tworzy jedność wzajemną solidarność. dbając o komunikatywność. Jest syntezą. miłość Antka i Jagny Tom 3 (Wiosna) . Antek. Obywatele izolują się od nich. Dostrzegł on pewien moment dziejowy i chciał go ukazać w książce. Nie należy on do świata przedstawionego w utworze. 72. istnieje zestaw wątków głównych. W dialogach autor maksymalnie zbliża się do gwary. wchodzi w tę atmosferę. Jagna. Ona ich jednoczy. symbolem jednego oręża . Zmienia on czasem siłę i natężenie zainteresowania np. manifestować nie zgodę na taką sytuację. Opis naturalistyczny. Z nimi wiążą się główne problemy poruszone przez autora: spór pokoleniowy o ziemię. Narrator jest tu specyficzny. przewodzenie wśród zbiorowości wiejskiej. Kuba Tom 2 (Zima) . Hanka Poprzez swoją typowość wątki te są charakterystyczne dla zbiorowości wiejskiej.Maciej Boryna. Reymont stworzył syntezę życia ludzi wsi. . w partiach opisowych narrator często rezygnuje z gwary na rzecz piękna polszczyzny. Symbol ubóstwa i nędzy. Może nie zrealizują celu. Brak jednak bohatera głównego. solidarność. liczba. Nie są oni do końca zdesperowani. Święta. Nagi bruk to symbol braku zrozumienia reszty społeczeństwa dla ich idei. zgodnie z rytmem przyrody. Pragnie jak najlepiej wyrazić myśli i uczucia bohaterów. rozwinięci narodowościowo. Demonstranci na widok wojska zaczynają śpiewać pieśń. ale zrobią wyłom na drodze dla wolności. Żądający ludzkich warunków istnienia. W wypowiedziach narratora mniej jest elementów gwarowych. liczbę i świadomość konieczności takiego protestu. Przełom XIX i XX wieku to różne procesy zachodzące na wsi. Narrator może też dystansować się od wydarzeń.Antek. Dawna struktura wsi przestaje się liczyć. Czują się bardziej ludzko. Podobnie jak oni sami jest on nagi . indywidualnym tworem. Ta kompozycja kształtuje rozległość ujęcia tematu. silni. zbrojni tylko w pieśń. nie odpowiada żadnej z istniejących gwar choć najczęściej korzysta z zasobów gwary łowickiej. zmęczeni. Pod względem językowym nie jest to dzieło jednolite. Akcja utworu też jest nietypowa bo nie rozwija losów jednostki. Opisuje wydarzenia od wewnątrz. Odarto ich z wolności ludzkiej. przepracowani. Pieśń to pierwszy wyraz buntu by ich zauważono. Poświęca życia dla zrealizowania idei.oznacza to pustkę ich życia i nędzę. gdyż z tych stron pochodzi. że kilka postaci wysuwa się na pierwszy plan. czasem z wnikliwością przygląda się jednostce np Antek w kościele (z punktu widzenia tej postaci). Język narratora to stylizacja gwarowa. każde 10 miesięcy tej wsi lub innej będą podobne. Opis zezwierzęcenia ludzi .Hanka. Narrator nazwał to pieśnią wolności. „CHŁOPI” WŁADYSŁAWA REYMONTA 72. Tom 1 (Jesień) . Na widok wojska zamykają się w domach. prace gospodarskie.1 KOMPOZYCJA. ale mamy o nim pewną wiedzę. Ludzie kroczą przeciw tym warunkom w którym muszą żyć. Ukazana jest pełnia zadań gospodarskich stanowiących życie ludzi wsi. Ma wgląd w odczucia i emocje. odchodzi w przeszłość.Hanka. przeczuwają strzelaninę na ulicy. różne formy obrzędowości ludowej i religijnej. problem autorytetu gospodarza. ale prezentuje ogólny zarys życia społeczności Lipieckiej. Okres od końca września do końca sierpnia (10 miesięcy). Pojawiają się ludzie bardziej światli. Poprzez te odrażające opisy robotników Żeromski przedstawia ich nędzę. nie bierze udziału w akcji. obrzędy będą się powtarzały. mający żądania co do swego życia i oczekiwania od narodu. Mamy do czynienia z bohaterem zbiorowym mimo. problematyka rodziny wiejskiejspoistość. Nagi bruk jest ich jedynym sojusznikiem. jedność. W swej tetralogii Reymont zwrócił uwagę na problemy wsi. dla dobra innych. Antek. chory Boryna Tom 4 (lato) . brutalny. Tłum to „żywy pocisk torujący drogi wolności”. Utwór pokazuje zależności życia człowieka od rytmu natury. Człowiek znający wieś i zaangażowany w jej sprawy. Twardy jak oni i niezłomny w swej desperacji.pieśń. Obywatele są przerażeni tłumem. Są tłumem. śmierć jest dla nich wyzwoleniem z okrutnego życia. okrutny. w sądzie narrator bardzo się emocjonuje. Język Reymonta jest jego własnym. Kompozycja utworu to cztery pory roku. Tytuł „Nagi bruk” ma charakter metaforyczny.wyglądają demonstranci. NARRACJA. Narrator podstawiony. Wychodzą na przeciw uzbrojonemu wojsku. Takie postępowanie miało na celu nie umieszczanie w konkretnym miejscu akcji.brudni. wyzwolenia z okrutnego życia.1. choć postanowili walczyć do końca o swą godność. Brak centralnego wątku. Nie wyrażając uczuć i emocji. nierozerwalny związek przyrody i jej wymogów z ludzkim życiem. uogólnianie . „Chłopi” to synteza polskiej wsi. że przez nią wplątuje się w coraz gorsze kłopoty porzuca ją.2 CHARAKTERYSTYKA POSTACI Maciej Boryna Dwukrotny wdowiec. Ze zbuntowanego człowieka stał się dobrym gospodarzem. Nie są to postacie epizodyczne. Antek także kocha Jagnę. wiele wątków urywa się bez zakończenia. lekceważył i zaganiał do pracy. Patriarcha rodu. Zwycięża w nim rozsądek. Niezależny majątkowo. gwara. Akcja otwarta. Splatanie się różnych treściowo wątków służy przedstawieniu tego co typowe dla gromady wiejskiej. Po powrocie z odosobnienia zmienia się.spór o las. W kontaktach z niektórymi był nieprzyjemny. Z Jagną ożenił się bo w domu brakowało kobiety i gospodyni. Bardziej niż do rodziny przywiązany był do swej ziemi. Świadomie nie jest to gwara jednego regionu. Po kłótni z Antkiem stwarzał pozory. który zdobył jako dobry gospodarz. Powieść bez początku i końca (co się stanie z Jagną. Jest konfliktowy i wybuchowy. Brak postaci wiodącej. dumny. . Po romansie z macochą został odrzucony przez mieszkańców wsi. Potem stosunki do niej zmieniły się radykalnie. że czuje się przed nim respekt. Reprezentuje nowe pokolenie. Wiele osób o podobnej opinii. ale wątki. znał się na tym. dopełniają społeczność wiejską. Często pokazywana jest ona jako bohater odrębny (wymarsz na las. Nie kochał jej. Dumę i ambicje odziedziczył po ojcu.1. że ona nigdy go nie opuściła. Są bohaterowie którym autor poświęca mniej miejsca. ale namiętność bo zafascynowany jest jej urodą. Dobrze prowadził gospodarstwo. młynarz. budowa szkoły rosyjskiej. że to co on sugeruje będzie dobre dla wsi. Kocha ziemię i pracę i z tej przyczyny nie chce się pozbawić autorytetu. Potrafił to robić. Charakteryzowała go ambicja i godność. że syn jest mu obojętny. Znał realia i umiał to wykorzystać. Autor sugeruje to poprzez dialogi . Uważa. Rozprężenie we wsi gdy go zabrakło. Zbiorowość to suma istnień indywidualnych. przeżyć: 1. Znał swą pozycję we wsi. Ambroży. W sposób bezwzględny i jednoznaczny podejmuje decyzje dotyczące rodziny i wsi. ale bywał też kochający. które oni rozpoczynają dobudowują informacje dotyczące panoramy życia wsi (ksiądz. honor o który dba i powaga sprawiają. odważny. pozycji pierwszego we wsi. Podziwia pracę Hanki. twardy. Autor zaprezentował go jako chłopa bogatego posiadającego nie przeciętne cechy. otwarta akcja 4. Jagustynka. ludzi. że nie miał urzędu. że wiele wątków rozpoczętych w utworze nie kończy się w jego obrębie. Najmożniejszy pan we wsi. Ojciec nie robi tego. Podczas walki o las Antek chciał zabić ojca wykorzystując sytuację. Potrzebował gospodyni. Przebywając w więzieniu traktuje Hankę jak obcą. związku dusz. Jego stateczność. Dostrzegł. Nienawidził jej za to iż nie mógł się od niej uwolnić. ale Jagna nie spełniła jego oczekiwań. że za ciężko pracuje u ojca. Ważniejsze decyzje konsultowane były z nim mimo. W związku tym brakowało więzi emocjonalnej. Po powrocie z więzienia staje się bardziej rozumnym człowiekiem.głos opinii publicznej. wygnanie Jagny). Czuje do ojca szacunek i respekt. Zabójstwo borowego odciska piętno na dalszym jego życiu i postępowaniu. Dominikowa. Dumny. O bohaterze zbiorowym świadczy to. że przeznaczenie i czyny świadczą o tym czy się jest bogatym czy biednym. Miał autorytet. Kierują nim emocje. Przychodzono do niego po rady. wielowarstwowość wątków i ich jednakowa ważność 3. Zbiorowość zespala się w jedność gdy dotyczy to wszystkich (las). Wierzono. Pogłębia się ona gdy Maciek pobiera się z Jagną i jej przypisuje część majątku. ale gdy życie Macieja było zagrożone to rzucił mu się na ratunek. Język. walka z kolonistami. Przeżywa metamorfozę w trakcie utworu. a nawet dbał by się nie przemęczała. Antek okazuje mu nienawiść. chce posiadać ziemię. 72. Antek jest zależny od ojca mimo wieku i rodziny własnej. Cieszył się szacunkiem i poważaniem. Nie był altruistą twierdził. Antek Boryna Pracował u ojca w gospodarstwie. uparty.wątki indywidualne służą za przykład typowości 2. różnie scharakteryzowanych. Roch). Zbiorowość wiejska jest bohaterem zbiorowym. Niepodważalna pozycja we wsi. ich problemów. Pałając do niej szaloną miłością przestaje interesować się rodziną. Gdy zrozumiał. Podczas wypędzenia Jagny solidaryzuje się z gromadą. który powinien odpisać mu część majątku. sprawa Antka). nieugięty. odrodziła się w nim miłość synowska. 58 lat ma. Ambitny.Wątki wpisane w określony czas historyczny . konstrukcja utworu rozpięta między czterema porami roku 5. Nie wiadomo co kto powiedział. Do czasu jej zdrady bardzo ją kochał i hołubił. Stosunek jego do Jagny to nie miłość. Utalentowana plastycznie. Związek dusz bez podtekstu erotycznego. której doznała po wypędzeniu od Macieja. pokorną i posłuszną żoną. Była sensem jej życia. W Jasiu pociągała ją jego mądrość. Efekt wychowania przez matkę. Nigdy nie odczuwała biedy. Antek dawał jej oparcie. Pewny siebie i tego. wyrachowania. ma się za lepszego. Nienagannie zajmowała się gospodarstwem. Odezwały się w niej instynkty macierzyńskie. wyrywający się z pęt osobowości. Nie wiązała ich prawdziwa miłość. że nikt nie może mu zaszkodzić. Upewniwszy się o zdradzie męża wiedziała. Początkowo nieśmiała i uległa mężowi. ludzie obwinili ją. Kłóciły się. Brak. Boryna powierzył jej pieniądze i gospodarstwo. Nie chciała mieć żadnych obowiązków. Nie zajmowała się gospodarstwem Boryny. Nie musiała pracować. Jej wrażliwość była odmienna od wrażliwości przeciętnej dziewczyny. Miał ogromny wpływ na ludzi i ich postępowanie. Nie potrafiła walczyć o swoje prawa i racje. Zaczęła dbać o swoje sprawy. Nie odmawia sobie przyjemności życia doczesnego. ale Antek lekceważył ją. Będąc żoną Boryny wynosiła się wyżej niż inne kobiety. Ceni wolność i niezależność. Czuł się bezkarny. Potrafiła jednak stanąć w jej obronie i zrozumieć ją. Zorientowała się. Była podobna do matki. Podkreślał swój autorytet mówiąc „Ja.1. Wykorzystywał stanowisko dla własnych celów. stworzoną do wyższych celów. Rozpustnik nie szanujący żony i rodziny. a nie jego. Materialista. Chciała wykorzystać możliwość by przejąć gospodarstwo. obyczajowość. Niekiedy własne problemy stawia ponad problemy wsi. Jej duma i hardość wszystkich dziwiła. Czuje swą siłę i przewagę nad Antkiem. która przez nędze i cierpienie dochodzi do ideału. Wierząca. że na miłość Antka nie ma co liczyć. Nie rozumiała. Był wymyślonym przez nią romantycznym kochankiem. Umiała przebaczyć. Postać tragiczna. chłodnej kalkulacji. Nie okazał się tak ciekawy. wójt wam to mówi”. lubiła zabawę. Stała się zaradną. Nie była uległa. Pomagała innym. Brakowało jej miłości męża. Rozpieszczona. Nie martwiła się o przyszłość. wypędzono ją. Nieszczęśliwa. Jagna Pochodziła z bogatej rodziny. Potrzebowała obiektu uwielbienia gdy Antek był w więzieniu. że jest najpiękniejsza we wsi. Dużo się o niej plotkowało. Dumna. Pozycja we wsi czyni go człowiekiem uprzywilejowanym. Dla dobra dzieci gotowa wyrzec się godności. jej psychika nie nastawiona była do życia w wiejskiej gromadzie./ Wartością dla niej była jej niezależność.3 POSTACIE DRUGOPLANOWE Ksiądz proboszcz Nie był zawsze dobrym kapłanem. Na nieszczęście reagowała płaczem. Często zdawała się na instynkt. Wrażliwa i współczująca. Widziała w niej przyczynę całego zła jakie ją spotkało. Wójt Jeden z najważniejszych ludzi we wsi. Nie chciała być przez nikogo ograniczana. Nie wierzyła w jego romans. Kowal . że sama musi walczyć o siebie i dzieci. żyła teraźniejszością poddając się losowi. Nie dawał jej miłości jakiej pragnęła. Budziła tym zazdrość innych kobiet. dlaczego ludzie tak na nią nastają. Świadczy to o jej zaradności i przebiegłości. Gdy przyłapano jego z Jagną gdy brakowało w kasie pieniędzy. lekceważył ludzi. Kieruje się uczuciami i emocjami. nie do prac gospodarskich. Te cechy czyniły ją w oczach Macieja godną zaufania. zarozumiały. moralność. chciwy. Miała inną mentalność bo nie dbała o majątek i ziemię. Potrafiła dużo marzyć i myśleć o romantycznej miłości. ale nie każdy to dostrzegał. typowego dla Hanki. Wielu jednak uważało. Doskonale się ubierała i miała świadomość. Typ kobiety. Zamożny. Silna psychicznie. Po bitwie o las przeniosła się z dziećmi do Macieja. Wciąż tęskni za czymś czego szuka sama nie wiedząc dokładnie czego. Wśród ludzi cieszył się autorytetem bo głosił słowo Boże. Butny. Nie chciała by ludzie plotkowali o niej. Prosi Boga o siłę do działania. Praca nie była dla niej ważną wartością. Cierpiała milcząc. Ulegał metamorfozie. Jej bierność zmienia bieda. Nie martwiła się tym co robi. ale potem ujrzała w nim przeciętnego człowieka. Wie co to bieda i nie zapomina o biednych. Antek był dla niej ideałem. Chciała żyć pełnią życia. Wspaniałomyślna dla innych. Chciała zdobyć męża pracowitością i zaradnością skoro nie mogła urodą. Mimo to zawsze go kochała i była mu wierna. Typ młodej rozwichrzonej. Kreuje się na męża opatrznościowego gromady. Oczekiwała uznania.Hanka Wywodziła się z biednej rodziny. że ksiądz reprezentuje interesy bogatych. Nie rozumiała istoty życia na wsi. Dumna ze swej pozycji we wsi. Nienawidziła Jagny. Trzymał z dziedzicem nie martwiąc się o prawa mieszkańców. nie tak wyniosła jak kiedyś. Nastawiona na branie od życia. Zafascynowana jego delikatnością i inteligencją. potrafiła przeżyć wszystkie upodlenia. 72. Nie wystarcza jej to co ma. Miłość dawała jej siłę do życia. wyrosła na delikatną osobę. samodzielna i nieustępliwa. 4 ZŁOŹONOŚĆ CHARAKTERÓW POSTACI By dostrzec złożoność charakterów postaci. Gdy tempo robót słabnie ludzie mają więcej czasu dla siebie. Dominikowa straciła by parobka. poddanej rytmowi przyrody i uwarunkowanej porzez nią. Na wesele Boryny zaproszono tylko bogaczy. Jagustynka Starsza i biedna kobieta. Elita wiejska to bogacze: Boryna. Mieszkańcy wsi są schierachizowani. że jest to dla niej upokarzające. Chciał po kryjomu wykraść pieniądze Boryny tak. Praca jest jednak zawsze mozolnym trudem. Pozycja w gospodarstwie była jednoznaczna z pozycją w rodzinie. a nie czymś.5 MIŁOŚĆ DO ZIEMI Posiadanie ziemi zapewnia autorytet. Opisywanuy przez Reymonta moment to rozdrabnianie się gospodarstw związane to z przeludnieniem wsi co prowadziło do jej ubożenia. Ziemia nie jest tłem dla wydarzeń. Nie dba o rodzinę. Przebiegła. Ziemia ma charakter upersonifikowany. młynarz wójt. Podjudzał ludzi przeciwko Antkowi. ma wpływ na życie osobiste. Źródłem autorytetu był stan zamożności. W kościele bogaci zajmują pierwsze miejsce. bogatych i biednych. chciał być do wszystkiego dopuszczony. Dawało to wstęp do elity. Traktują ziemię jak partnera. Bez ziemi nie mogli by żyć. Wzór postępowania. że ziemia jest ich żywicielką. Nie miała szacunku do nikogo i niczego. ziemia. Wiejska typowa plotkująca baba. Zbuntował się przeciw takiemu traktowaniu gdy poznał Nastkę. Małżeństwo z Magdą to dla niego szansa na zdobycie większego majątku. Kryterium podziału jest majątek. Do nich należy troska o losy całej gromady. Prezentowane są one dość dokładnie. Każdy członek rodziny miał ściśle wyznaczone obowiązki. czynnością pełną dostojeństwa i godności. Jest tą wartością. gwarancję dostatku. Boryna źle traktował parobków. wiąże się to z umiejętnością gospodarowania. Dominikowa dbała o Jagnę przez co z bratem musieli wykonywać kobiece prace.1. Wszyscy obawiali się jej ciętego języka. Wiedziała o wszystkim co działo się we wsi. Decyzje ich są niepodważlne i nieodwracalne. autor prezentuje je w różnym świetle. Zapisała dzieciom ziemię i poszła na „wygnanie”. Praca na roli wpływa na kształt rodziny i stosunków w niej. bezrolni. Wiedzą. automatycznie sprawia. bił (Witek). Kłębowie. Kupuje ziemię od dziedzica (niewielki skrawek nie urodzaju). niezależność i samodzielność. Miłość do ziemi wiąże się z miłością do pracy. Biedota to komornicy.cieszyła się gdy innym przydarzało się nieszczęście. Szymek Podporządkowany matce. samotna. parobkowie. Przyroda nadaje tempo ludzkiego życia. Dwulicowa. Czuje się skrzywdzona przez los. a czasem jak przeciwnika. Nienawidzi całego świata. Butny i porywczy. karczmie. Złośliwy i zdecydowany intrygant. inwentarz Hierarchii posiadania. zaciągała się do pracy. Żyją w skrajnej nędzy. bał się jej. Ludzie manifestują swój szacunek dla przyrody. Chciwy i pozbawiony skrupułów. że posiadający ziemię zasługuje na szacunek i posłuch. by nikt nie dowiedział się o jego chciwości. że inni pomagali mu wyrażając swe uznanie dla jego pracy. Taką hierarchię tłumaczono wolą Boga. Są częścią natury i żyją z nią w zgodzie. Metamorfoza: Z popychadła podporządkowanego matce pod wpływem uczucia zmienia się w dobrego gospodarza. Blcerkowie. Dumna i pracowita. Zajmują oni pierwsze miejsce w kościele.1. Chce być zawsze tym. 72.Mąż Magdy corki Maćka. 72. który wygrywa. Ludzi boją się go i czują respekt bo jest w stanie zaszkodzić najlepszym i najważniejszym gospodarzom. wstęp do wiejskiej elity. Jedyna radość jej życia. a było to wynikiem krzywdy jakiej doznała od dzieci pracując bardzo ciężko przez wiele lat. Po śmierci Boryny szukał pieniędzy. Opis śmierci Boryny jest patetyczny i ukazuje miłość do ziemi. Komornicy szczycili się wolnością. mało płacił. które podejmują decyzję ogółu. Po kłótni z matką zostaje wygnany z domu. Klasa średnio zamożna: Dominikowa. poczucie godności. nie ma szacunku dla Macieja. że „Chłopów” można nazwać encyklopedią zajęć rolnych. Upokarzające. Nastka nie ma wiana. Na koniec chce godzić się z dziećmi mimo. Dumny i nie prosił nikogo o pomoc. która jest szanowana i czyni człowieka szczęśliwym. Zależy mu na spadku. Stan zamożności równoważny jest z poważaniem. a biedota musi stać. . Stąd bierze się jej złośliwość i oschłość. którym musiał podołać. Paczesiowa. Zawsze przyznawała racjęt emu z kim rozmawiała. Chłopi czują swój bezpośredni związek z ziemią. ale służba nie traktowana była jak ludzie wolni. Jest kimś. która wzbogaca ich emocjonalnie. kowal. Wścibski. pieniądze. Jest żywiołem dającym o sobie znać. nie posiadający dachu nad głową. Mieszkała u różnych ludzi. Jego upór i samozaparcie sprawiły. Matka jest przeciwna ślubowi. Wiąże się z ludźmi mogącymi przynieść mu korzyść. Z racji posiadania majątku należy do pierwszych gospodarstw. Ziemia i prace rolne sprawiają. Mówią do niej. „Chłopi” to także powieść o pracy. Buduje dom. Człowiek przebiegły wykorzystujący ludzi (Antka). W trudnych momętach muszą wysprzedawać inwentarz. Mężczyźni zajmowali się pracą na polu. Po pracy pod wieczór zaganiano zwierzęta do zagród. Nastrój pośpiechu. Jesień . zabaw. Gdy zaczynał padać deszcz rozpoczęto zbierać kapustę.prace Pod koniec września zbierano kartofle. plotek. Jedliną przystrajają kościół. Niektórzy kładli na grobach chleb. W Wigilię cały dzień post. Do domu panny młodej kobiety znoszą jadło by jej matka się nie wykosztowała. O północy pastorałka. W Wigilię kościelny roznosi opłatek. podania i baśnie. Częściej przebywano w karczmie. Zwyczaje te kultywowane były ze względu na szacunek tradycji i nawyk. Zbierano się w chałupach by prząść wełnę. młody. plastykę. Od tych robót zależało życie w zimie. Folklor ludowy to folklor ludzi wsi. Natura narzuca styl życia. Składali księdzu i organiście ofiarę by ci modlili się za dusze zmarłych. Zadawano zagadki. pieśni itp. Zależność człowieka od natury wpłynęła na uniwersalność powieści. Robiły to kobiety i dzieci. Potem jedli obiad i gromadzili się w karczmie. utwór o życiu wsi. Wybierali się na jarmark by uzupełnić zasoby. mąka do klusek. Był to dzień udręki. Ważna jest kolejność potraw i partnerów tanecznnych dla panny młodej. Jeśli oświadczyny są przyjęte to panna młoda musi wypić kieliszek. był to pretekst do spotkań. Po pierwszej gwiazdce łamią się opłatkiem. realizm . gotowania. Kształtowało to poglądy i moralność wiejskiej gromady. wycinano różne wycinanki. prace. 72. 72. młócono zboże itp. Niektórzy musieli pracować w karczmie lub tartaku. Nagroda Nobla w 1924 roku. W drugi dzień wesela są oczepiny. W niedzielę wyprowadzali zwierzęta na popas i szli do kościoła. Boże Narodzenie Przerwa od prac gospodarskich. Placki z miodem i serem. umiejętność syntetycznego ujęcia problemów wsi 3. Mimo ciężkich warunków chodzono po susz do lasu by ogrzać chałupy. Matka panny młodej błogosławi obrazem młodych. Gospodyni i parobcy łamią sięopłatkiem ze zwierzętami. Gdy słyszeli bicie dzwonu na Anioł Pański przerywali pracę i modlili się. rodzina młodych i reszta wsi. Wieczorami opowiadali o swojej pracy. Potem przysyłano swatów z wódką. Syntezę zapewnia: 1. Potem idą do karczmy (zmówiny) gdzie ustalany jest posag dla panny młodej i ewentualne zapisy dla panny młodej od pana młodego. niebezpieczna psychika.prace Mniej pracy. obiektywizm pisania prezencji zagadnień 4. ale często pracowały w niektórych zajęciach na polu. zabawa w niedźwiedzia. Podporządkowanie to pokazane jest w czasie samosądu. Kolejność potraw: Barszcz czerwony. Panna młoda musi zatańczyć z każdym mężczyzną na weselu jeden taniec. We wschodnim rogu domu stawia się snop siana. Im lepszy swat tym lepsza pozycja pana młodego.brak prac gospodarskich. Ozdoby świąteczne. znajomość środowiska 2. Obejmuje on muzykę. Ważne przyśpiewki. Chleb.1. a święto na wpół religijne. racuchy. kobiety zajmowały się domem i wychowywały dzieci. Byli to głównie biedni. W Zaduszki szli rano do kościoła na Nieszpory. zamętu. Praca mężczyzn. Nad ranem dojono krowy i ruszano w pole. Obowiązywało to całą zbiorowość. Zima .6 FOLKLOR W UTWORZE Folklor to twórczość danego środowiska charakteryzująca kulturę. Jagna wystąpiła przeciw ich zwyczajom i tradycjom. Wykonywano prace w związku ze świętami. Wesele Odbywały się na zimę i jesień . Siano jest też pod obrusem. kluski z makiem. Kolejność dowolna w drodze do domu weselnego. Orano ziemię lub robiono zasiew. Do kościoła idzie się w kolejności: młoda z drużbami i druchnami. rozmów. Dla Jagustynki dodatkowe nakrycie przy stole. Dojono krowy i rozpalano ognisko w kominku. Proste prace jak karmienie zwierząt. stanowią całość z poszczególnymi ludźmi. śledzie.Gdy kogoś brakuje część pracy zostaje nie wykonana. Najpierw przysyłano zaufanego do panny by wiedzieć czy zalotnik jest mile widziany. Zwyczaje odgrywają ważną rolę. Piją kawę i słuchają opowieści o Jezusie. Pierwszy i ostatni rezerwuje dla pana młodego. Pod koniec zimy robiono ostatnie porządki.2 „CHŁOPI” JAKO EPOPEJA WSI Powieść ta jest panoramą życia ludzi wsi: obrzędy. Boryna jako najbogatszy we wsi musiał mieć bogate i huczne wesele. opowiadano historię. opis plastyczny. opis niektórych prac polowych ich ważność dla ludzi wsi. z dużych gospodarstw rozdrabniały się małe gospodarstwa. Natura: 1. Dzieci i wnuki pracowały u ojca.rozprawa sądowa o ojcostwo Boryny względem dziecka dziewki 3. Wszechobecna w ich życiu bo nakłada na nich konkretne obowiązki. Kryzys gospodarki indywidualnej. Młodzi się buntują i wiedzą. komiczne dialogi . komiczne sceny .ich symultaniczność 6. Kiedyś patriarcha miał dużo ziemi. Świadomość społeczno narodowa. wypowiedzi Rocha 4. Z ziemią związane było jego życie i ziemią związana jest jego śmierć. Stare pokolenie przyzwyczajone jest do bierności wobec władz. Pokazuje poetyczne losy bohaterów na tle wydarzeń historycznych lub losy narodu w przełomowym momencie dziejowym. symbolizm Śmierć Boryny na polu. ale dorośli ludzie mają własną ziemię. Teraz młode pokolenie chce mieć własną ziemię. Personifikacja natury. chłopi ruszają na las.jednoczesność scen . impresjonizm malarskość dobór kolorów perspektywiczne spojrzenie 3. dzieło sztuki i dokument życia wsi Epopeja to gatunek literacki. że mają do tego prawo. gra światła i barwy.Ambroży 2. naturalizm podporządkowanie życia przyrodzie i jej rytmowi ekspozycja roli jaką pełni popęd półciowy drastyczne sceny: Kuba obcina nogę . Ich działania warunkowane są przez naturę. zmieniający się. Przeciwnik i sojusznik ludzi. długi. W epopei występuje bohater zbiorowy. przegnanie kolonistów 3. urwana macica Użyte techniki to: 1. realizm (opis prac polowych) 2. Humor jest przeciwwagą patosu: 1. 2. gdzie każdy mógł tworzyć swe dobro.zmiana patriarchalizmu na system.intymność) natura wyznacza rytm życia każdego wieśniaka. Młodzi mają większą wiedzę Patriarchalny system rodziny ustępuje miejsca nowemu systemowi gdzie młodzi.rozprawa na temat chorego mężczyzny. stwarza nastrój (Jaś i Jagusia pod drzewem . opis rozbudowany. Patos ma służyć monumentalności bohaterów bądź niektórych ich działań. nastrój poważny i uroczysty 2.5. urasta do rangi odrębnego bohatera. „Chłopi” .: 1. opis dynamiczny Patos przeplatany z komizmem np. często pisany wierszem. Cechy opisu w epopei: 1. komiczne postacie . nastrój dynamiczny. Opis impresjonistyczny. trójwymiarowa obserwacja . zwłaszcza część porównawcza porównań.Jagustynka . 4. 2. 3. Mają świadomość swych praw obywatelskich i przywilejów. Twórcy tej koncepcji twierdzili. analizą snów. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE ŚWIATOWEJ W Europie w tym czasie panowały nastroje przygnębienia i niepokoju. Kafka . postępowanie). 74. Załamaniu uległ system demokratyczny (dający obywatelom swobody i prawa polityczne. niepoznawalny.zespół norm. Autor nie wnikał w głąb jego psychiki. Dla wielu państw wojna zakończyła się klęską. powstanie kina. Człowiek jest całkowicie wyobcowany. że człowieka nie można poznać. W sztuce człowiek był prezentowany od zewnątrz. John Watson. która wprowadziła rządy robotnicze. których nie można odkryć.1 FILOZOFIE 74. Uważał. nauki. uzależnienie od wymogów społecznych.według niego poznane powinno być tylko to co praktyczne i potrzebne w codziennym życiu. Uzewnętrzniło to się w filozofii. instynkt) a superego (ideał) tworzy się napięcie.6 SKRAJNY SUBIEKTYWIZM Twórcą był Franz Kafka. To prowadzi do stresów i chorób psychicznych. ponieważ nie można ich empirycznie sprawdzić. Człowieka można określić poprzez obserwację jego zewnętrznych ruchów i zachowań. Behawioryzm (od słowa zachowanie. Dwie odmiany podświadomości: 1. wielkich miast. 3. superego . wartości utożsamiany z sumieniem Pomiędzy id (popęd. 74. Rozwój techniki. To wszystko wpłynęło na styl życia. 74.2 PRAGMATYZM Wiedza ludzka.3 ZYGMUNT FREUD Posługiwał się hipnozą.1. że jest na złożona. Jego teoria wywarła ogromny wpływ na sztukę. indywidualna 2. nerwic. uznający wpływ obywateli na rządy i ich współudział w sprawowaniu władzy).4 KAROL JUNG Kształtował strefę zwaną podświadomością. W Europie pojawiły się faszyzm i komunizm.1. 74. zbiorowa .5 IWAN PAWŁOW Udowodnił.1. przeżyć wewnętrznych. działania. Koniec: 1939 r. I WŚ była potężnym wstrząsem dla ludzi. celów i zadań sztuki. 74. 74. Podważeniem demokracji była rewolucja październikowa 1917 w Rosji. człowiek w sposób świadomy kontroluje swoim zachowaniem 2.strefa popędów spychanych do podświadomości. 74. czyli utajnionych poglądach i wyobrażeniach pierwotnych odziedziczonych po przodkach. RAMY CZASOWE Początek: 1918 r. Tworzą ją trzy warstwy: 1.oparta na archetypach (praobrazach).1. skojarzeń aby badać przyczyny chorób.1. Świat to potężny koszmar i udręka człowieka z konieczności istnienia w nim. ze tam skrywane są u człowieka pragnienia. sposób widzenia świata. można przewidzieć jego reakcje. Badał psychikę ludzką i doszedł do wniosku.1.akcentował poznanie świata poprzez intuicje. Przewidywanie reakcji całej zbiorowości. kierunki poznania miały mieć charakter praktyczny. dowiodła też do jakich zniszczeń człowiek jest zdolny.XX LECIE MIĘDZYWOJENNE 73.kierowanie rozumem. Świat jest niesłychanie tajemniczy. że u człowieka rządzą odruchy warunkowe i bezwarunkowe.1 INTUIZCJONIZM Henryk Bergson . Wiliam James . ego . Badania duszy są nieskuteczne. id . 74. „Losy Watykanu” Wirginia Woolf . Sztuka XX lecia była sztuką rewolucyjną.2.1 MARSEL PROUST „W poszukiwaniu straconego czasu” Obraz świata postrzegany przez autora.3 FRANZ KAFKA skrajny subiektywizm opisywał koszmar i udrękę człowieka wobec niepoznanego świata wnikliwy.„Kontrapunkt” indywidualizm szczególna prezentacja wewnętrznych przeżyć odrzucenie wszystkiego co krępuje jednostkę 74. Wizją sztuki powinno być postrzeganie świata przez artystę.„Rodzina Tribauld” Maria Dąbrowska . osobisty. . nie ma ustalonego kanonu piękna.2.„Buddenbrookowie” du Gard . refleksje narracja „głąb czasu poprzez retrospekcję” subiektywizm 74. Sztuką jest wszystko co wyraża uczucie lub widzenie indywidualne świata.2. Tajemniczość świata prezentowanego jako wizja senna z pogranicza snu i jawy. analiza psychologiczna zaburzenie chronologii nawarstwiające się wspomnienia. Wnikliwość psychologicznej analizy bohatera. Sztuka wymagała aby zobaczyć świat inaczej. Akcja rozgrywa się w ciągu kilkunastu godzin. Wszystkie nowe poprzedzone były teoretycznymi programami w formie manifestów i deklaracji.„Noce i dnie” prezentacja w realistyczny sposób krytycznego obrazu całej epoki proces polityczno-społeczny zaprezentowany na przestrzeni wielu lat narrator prezentował ten proces na przykładzie rodziny. 74. Na kształt miały wpływ tendencje psychologiczne.3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE Istnieje wiele kierunków artystycznych.2.2.4 PROZA PSYCHOLOGICZNA Andre Gide .„Fałszerze”.ukazywał świat z pogranicza snu i jawy ale nie zawsze pojawiał się jako senny koszmar.5 SAGI RODZINNE Tomasz Mann . niepoznawalny rzeczywistość z pogranicza snu i jawy 74. Te same wydarzenia widziane przez wiele osób. Prezentacja czasów i ludzi wolnych od trosk. symultaniczność (jednoczesność wydarzeń) monolog wewnętrzny bohatera rezygnacja z uporządkowanych zdań 74. psychiczny obraz człowieka nieprzystosowanego do życia świat tajemniczy.2 JAMES JOYCE „Ulisses” Wydarzenia w tym samym czasie dotyczące wielu ludzi. zgodnie z własnym indywidualnym odczuciem.„W stronę latarni morskiej” Aldous Huxley . opisując dzieje poszczególnych jej członków 74. subiektywnie.2 KIERUNKI W LITERATURZE Największe zmiany zaszły w poezji i prozie. arystokracji oddanych zabawom i miłostkom. 1 EKSPRESJONIZM 74. posągi . jest młody. siła i gwałtowność wyrazu deformacja obrazu rzeczywistości sztuka miała wywoływać wstrząs u odbiorcy. ogłosił swój I manifest pt.w skojarzeniu z pozostałymi wyrazami tworzą element zaskoczenia gra słów Tytus Czyżewski Bruno Jasieński „But w butonierce” do mnie świat należy. nadchodzi wolny czas. Aleksander Wat) 2.4 DADAIZM (SKRAJNY FUTURYZM) Nie rozwinął się w Polsce (wojna była okazją do odzyskania niepodległości . rzygające .3. miała być krzykiem duszy nie powinna naśladowywać świata dążenia do wyrażania bogactwa psychiki ludzkiej spontaniczność artysty sztuka jest wyrazem duszy dobór słów o silnym zabarwieniu emocjonalnym elementy brzydoty język wypowiedzi daleki od potocznego. ze jest genialny. są oni mu obojętni to co nowe daje człowiekowi większe możliwości uśmierca za życia innych twórców. Kraków Stanisław Młodożeniec „Wiek XX” nazwy wynalazków dużymi literami fascynacja tym co nowe neologizmy . Pojawił się w epoce poprzedniej. W 1909r. gwałtowność. wulgaryzm Polski futuryzm miał dwa ośrodki 1. energia. lecz dopiero teraz doszedł do głosu.nie była dla Polaków absurdem) .obraza.3.74. tradycji podmiot liryczny mówi sobie.3 FUTURYZM (SKRAJNA AWANGARDA) Twórcą jest Filippo Marinetti. nie dba o tych co nie dążą za postępem. lekceważy cały świat według niego ludzie jeszcze nie dojrzali. cywilizacją. patrzenie tylko w przyszłość pogarda dla dotychczasowych wartości fascynacja tym co nowe. nowego ideału piękna związanego z cywilizacją i techniką oryginalność i wyjątkowość nawet za wszelką cenę odrzucali zasady gramatyki i interpunkcji uważając to za jarzmo krępujące swobodę wypowiedzi zabawa słowem prowokacja dynamizm. „Futuryzm” pochwała energii odrzucenie przeszłości.3. wtedy uważanych już za klasyków (np. w który popadła „Miłość na aucie” „Trupy z kawiorem” „Nóż w bżuhu” 74. Staffa) „Rzygające posągi” sztuka odeszła.2 Rozkwit w latach 1910-25. urbanizmem żądanie nowej estetyki. zawiera cechy wzniosłości 74.tradycja. Warszawę (Anatol Stern.3. kpina prowokacja podmiot liryczny zamierza wyzwolić poezję z szablonu. kpina z poetów. 7 NURT POEZJI CZYSTEJ autorem był ksiądz Henryk Bremond poezja jest poza granicami sensu nie nazywa niczego jest odzwierciedleniem wrażliwości. witalizm. nie powinny być interpretowane sposób rozumowy 74. ciekawość świata Tuwim. bunt przeciw zastanej rzeczywistości. zwykły poezja dla szarego człowieka. Kazimierz Wierzyński.5 SURREALIZM (ROZWINIĘCIE DADAIZMU) „Manifest surrealistyczny” .3.6 NEOKLASYCYZM łączy klasyczną tradycję literacką i poezję symbolistów Paul Valery wnosił do poezji pierwiastek intelektualny 74. zaszokować odbiorcę 75.1 SKAMADRYCI Julian Tuwim. Antoni Słonimski. bunt zaprezentowany wszędzie w podobny sposób 5. POEZJA POLSKA XX LECIA MIĘDZYWOJENNEGO 75. obrona przed rzeczywistością jako atak. dojrzewanie w niepodległej Polsce. energia. psychice 4.3. miał być wytworem podświadomości dzieła sztuki to zapis wyobraźni utwory z pogranicza snu i jawy.3. interpunkcji .negowanie wszystkiego wykpienie tego co było dotychczas wartością odrzucenie ograniczeń składni. radość. opozycja 2.Tristian Tzara pisał jak stworzyć utwór literacki 74. uczuć doświadczenie mistyczne Wszystkie kierunki mają wspólne cechy: 1. Jan Lechoń.znamienie wolności absolutnej „Bełkot dadaistyczny” . psychiki spod jarzma jakichkolwiek kanonów (estetycznych. Jerzy Libert początki związane z Uniwersytetem Warszawskim i pismem „Pro Arte et Studio” tworzyli kabaret „Pod Pikadorem” (1918-19) wydawali pismo "Skamander" (1920-29. miasto Słonimski. przywiązanie do tradycji . odświeżenie języka literackiego poprzez zwrot ku wyobraźni. 35-39) związani z pismem "Wiadomości literackie" nie stworzyli programu poetyckiego związek poetów z teraźniejszością kult codzienności. niechęć. Lechoń wiersze poważniejsze. moralnych. który ma zdumieć. symbolika. nie elitarna młodość. wyzwolenie człowieka. Iwaszkiewicz. Wierzynski optymizm. gramatyki. operujące obrazami. także w sztuce.Andre Breton wyzwolenie sztuki z rozumu utwór artystyczny to wytwór ludzkiej wyobraźni bez udziału jego autora. Jarosław Iwaszkiewicz satelici: Kazimiera Iłłakowiczówna. ortografii. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska. fascynacja światem wolność w wyborze tematów i środków wyrazu prosty język bohater poezji skamandryckiej to człowiek z ulicy. życia. witalizm. religijnych) 3. pochwała życia. „Sokrates tańczący” w 1919r. Autor występuje w roli nauczyciela. „Et Arceo” Nawiązując do Horacego. w której mu przyszło żyć. Emocji i uniesień może także dostarczyć codzienność. „Do Krytyków” Podmiot liryczny jeździ tramwajem po mieście. Rozpiera go entuzjazm.1 JULIAN TUWIM debiut „Czyhanie na Boga” w 1918r. nastroje smutku. Cieszy go taki jaki jest. Podmiot liryczny nie nazywa niczego. którzy nazwani są też „wielce szanowni panowie !”. Pozbawiony jest własnych poglądów. Jest tym zachwycony. zajmujący się rzeczami nieistotnymi. Wiersz przedstawia kondukt żałobny. W strasznych mieszkaniach Strasznie mieszkają straszni mieszczanie. zniechęcenia. „Życie” Podmiot liryczny raduje się. Mieszczanin jawi się w wierszu jako człowiek głupi. którzy mają w swoich rękach propagandę chcą wykorzystać zwykłych ludzi do realizacji własnych planów. że zwykły. Poznajemy jednocześnie zdarzenie i jego myśli. We wczesnej twórczości Tuwim wyrażał pochwałę przeciętności i zwykłości. Codziennie jego czynności są identyczne. które wyróżnia go spośród innych ludzi i sprawia. o ograniczonych horyzontach. Ci. bezmyślny. szary świat jawi się jako bogactwo kolorów i muzyka . „Straszne mieszkania. poeta codzienności „Poezja” T. bo żyje. goryczy. Tutaj te sądy uległy całkowitej zmianie.. „Rewizja” Rewizja mieszkania. upojony urokiem miasta. Podmiot liryczny kpi z oczekiwań krytyki. Wszystkie poglądy czerpie z gazet i radia. jedynie sugeruje co sobie myśleć. aprobował codzienne życie. Poeta zauważa pospolitość i głupotę ludzką.1. „Do losu” refleksja na temat życia i twórczości poetyckiej poeta mówi o sobie jako o człowieku hojnie obdarzonym przez los. Będę Ultimus inter pares” (ostatni wśród równych). „Mieszkańcy” Tematem wiersza jest życie przeciętnego mieszkańca miasta. natchnienie artystyczne. Nie są oni przeciwnikami konkretnej osoby lecz są przeciwnikami całego państwa i stabilizacji. Jego życie jest schematyczne. Nie angażuje się w życie publiczne. wyobcowania. młodość. chce być jednym z wielu zwyczajnych ludzi (pisał o zwykłym człowieku i jego otoczeniu) „Nie chcę być przewodnikiem. Adresatem są krytycy. Ukazany świat jawi się poecie jako „chaos i zgroza. Oskarża zabójców i ich czyn. Takie życie jest puste i nie ma uzasadnienia. Cała sytuacja jest dramatyczna. Osoby prowadzące ją znajdują to czego szukali i aresztują podejrzanego. Świat jest piękny. Podmiot liryczny jest rewidowany.” „Pogrzeb prezydenta Narutowicza” Podmiot liryczny zwraca się do morderców. i pustka śmiertelna”. „Do prostego człowieka” Obrona prostego człowieka przed szlachtą. energia. Przeraża go panoszące go zło i zepsucie. ambicje a nawet majątek najbardziej jednak ceni sobie dar twórczy. Polega ona na otworzeniu oczu naiwnemu człowiekowi na to na czym polega agitacja polityczna. Wiersz jest ośmieszeniem trybu życia mieszczaństwa. poeta wyraża dystans do rzeczywistości. któremu zawdzięczał miłość. Wyraża też odczucie inności i wyższości wobec tłumu oraz wynikającej stąd pogardy. Chętnie w tłum się wcisnę.75. Bóg odchodząc stwierdza. „Urszula Kochanowska” Wiersz ten nawiązuje do trenów J. Bóg odpowiedzialny jest za zło dotyczące ludzi.1. którzy usłyszeli głos dziewczyny za murem. Szczęście dla człowieka jest równoznaczne z miłością i czułością. „Dziewczyna” Dzieje dwunastu braci. Nawiązuje do ludowych podań. Bóg stwarza dla niej raj. Podmiotem lirycznym wiersza jest córka Kochanowskiego. że on także takiego losu nie uniknie. w które ubiera się do trumny nędzarzy. baśni. Solidarność wobec ludzi wywołuje bunt przeciw Stwórcy Świata. o czym świadczył rozlegający się płacz. koncepcję twórczości pojmowanej jako klasyczny rygor widoczna jest rezygnacja ze spontaniczności nawiązał do antycznej koncepcji artystycznej. Poeta ma świadomość nędzy życia ludzkiego i wie. a maliny podawane . niczego nie może zmienić. „W malinowym chruśniaku” Wiersz rozpoczynający cykl erotyków pod takim samym tytułem. ale i zło. pokochali ją i starali się ją uwolnić waląc młotami w mur. Po rozwaleniu muru okazało się. Jest to dom w Czarnolesie. Przeznaczeniem człowieka jest śmierć ponieważ jest on słamy i kruchy. wprowadza oksymorony intuicjonizm w poznawaniu świata . Bóg mimo swej doskonałości nie może zastąpić jej rodziców. którego gniew i bunt jest całkowicie bezsilny. czyli do przekonania. Wierząc w jej istnieje. znikomości ludzkiej egzystencji. Po nich pracę przejęły ich cienie a następnie same młoty. Utożsamia się z biedakiem.2 BOLESŁAW LEŚMIAN debiut „Sad rozstajny” w 1912r. opowiadającego gromadzie słuchaczy historię Bajdały. Podmiot liryczny opisuje spotkanie z dziewczyną. wspólne zbieranie malin. niedostępne człowiekowi w świecie zmieniającej się rzeczywistości posługuje się symbolem w wierszach używa dużo neologizmów. Kochanowskiego a także do jego humanizmu. Stąd jego nadejście wywołuje rozczarowanie i żal. a zarazem bezradności człowieka. Narrator wykreowany został na ludowego gawędziarza. że nikogo tam nie było. że jej rodzice niedługo nadejdą. Symbolem tych cech życia ludzkiego są trupięgi . rozpuszczenie wyobraźni fantastyka granica dwóch światów wymyślony świat jest ciekawszy niż normalny opisuje to co krótkie. Tematem wiersza jest pretensja do Boga o to. jego losem i nieszczęściami. Wiersz ma formę ballady. chwilowe. Wszyscy zmarli. która miała zapewnić poecie nieśmiertelność „Sitowie” „Zieleń” „Rzecz Czarnoleska” 75.buty z łyka. Urszula czeka na rodziców nie na Boga. że człowiek jest centrum świata. na które człowiek jest nieustannie narażony i z którym musi samotnie walczyć.wpływ Bergsona odwołuje się często do literatury ludowej „Dusiołek” Wiersz w kompozycji i stylu przypomina balladę. która opowiada o swoim przybyciu do Nieba. że na świecie przez niego stworzonym istnieje nie tylko dobro. zajmującą się tematami odległymi od ponurej codzienności. które stało się formą miłosnego zbliżenia. „Trupięgi” Wiersz ten pokazuje problematykę nędzy i ubóstwa. Używa języka stylizowanego na gwarę.dzięki swojemu talentowi poeta może w chaosie rzeczywistości i natłoku codziennych zdarzeń szukać jakiegoś ładu i sensu w tym wierszu Tuwim wyraża swój program artystyczny. radosną. jest najwyższą wartością. chociaż wolałby tworzyć poezję pogodną. 1. GAŁCZYŃSKI cechą charakterystyczną jego poezji jest łączenie liryzmu. gorąco i duchota upalnego dnia. osobistej refleksji i baśniowości z humorem. Para kochanków ukryta jest przed światem i ludzkimi oczyma w gąszczu malinowych krzewów. pospolite wzbogacał fantastyką i liryzmem poruszając tematy społeczno-polityczne posługiwał się często satyrą i groteską tematyka codzienności twórczość swą traktował jako zabawę język potoczny regularny rym i rytm „Serwus. basowy dźwięk wydawany przez bąka. słodki zapach owoców. przeciętnego motywy banalne. Wszystko to pobudza wzrok. który łączy w sobie sprzeczności: codzienną zwykłość i świętość sztuki „Kryzys w branży szarlatanów” poeta sięga do częstych motywów swojej poezji: kultury jarmarcznej. zbliżenia. „Bąk złośnik huczał basem. ponieważ wskazane elementy natury można zobaczyć tylko z bliska (owady. Z sytuacją erotyczną współgra stan przyrody.pieszczotą. jakby straszył kwiaty. madonna” tematem wiersza jest sztuka i artysta czyniąc podmiotem lirycznym poetę. groteską i satyrą siebie. Rdzawe guzy na słońcu wygrzewał liść chory. podmiejskiego folkloru. przedstawił swoją koncepcję artysty poeta w wierszu stwierdza. które są przez nie odbierane: przyjemny. którą poeta określa jako matkę. ponieważ sprzedawane przez niego rzeczy są dziwne „lalki od miłości. podkreśla takie cechy przyrody. który stwarza warunki dla przeżycia intymnych wrażeń. madonna” .” Opis ten silnie działa na zmysły. Złachmaniałych pajęczyn skurczyły się wisiory I szedł tyłem na grzbiecie jakiś żuk kosmaty. Poeta bardzo subtelnie buduje nastrój erotycznych przeżyć. ze nie dba o sławę pisanie ksiąg i sławę pozostawia innym rezygnuje z tego co było ważne dla artystów od czasów Horacego (celem twórczości jest „Stawienie sobie pomnika trwalszego niż ze spiżu”) przedstawia wizerunek artysty-cygana wiersz adresowany jest do madonny. która daje niedorzeczne informacje „Prośba o wyspy szczęśliwe” . nierealne. zwykłości i banalności z fantastyką i modlitewnym tonem na końcu wiersza „Zima z wypisów szkolnych” podmiot liryczny zwraca się do dziecka (zdrobnienia. z potocznym: serwus może to wskazywać na brak szacunku ale jest wyrazem silnego i bezpośredniego związku artysty z jego muzą oraz charakteryzuje samego artystę. piosenki ulicznej przedstawia szarlatana sprzedawającego na pustym targu woskowe lalki bezskutecznie usiłuje namówić przechodniów do kupienia od niego czegokolwiek uważany jest za oszusta.są to rzeczy fantastyczne. pajęczyny.3 I. słuch i dotyk. kompozycja bajkowa). które z jednej strony przypominają jarmarczną tandetę a z drugiej zaś jakąś dziwaczną własną twórczość na tej podstawie szarlatana można uznać za jeden z wizerunków artysty liryzm osiąga Gałczyński przez połączenie melancholii z humorem.chłopcu . kochankę i muzę poeta zwraca się do niej „Serwus. maści od samotności i Polikarpa kość” . miły w dotyku kosmaty żuk. które jest uosobieniem naiwności zima jest dobrodziejstwem administracji państwowej.zderzając słowo: madonna. Podkreślona zostaje także atmosfera intymności. opis elementów otaczającej kochanków natury. skrzące się w słońcu pajęczyny. a nie natury szyderstwo z propagandy. ale jednocześnie człowieka zwykłego. 75. guzy na liściu). poeta przedstawia jako artystę-cygana. szczery „Poeta” wiersz ten określa miejsce poety w społeczeństwie uczucia poety są odmienne od odczuć innych ludzi musi być w stanie odzwierciedlać wszystkie uczucia poeta jest wyrazicielem uczuć przeciwstawnych nastrojom ogółu Afirmacja życia „Wysokie drzewa” wiersz ma kompozycję klamrową (rozpoczyna i kończy się tym samym wersem: „O. opis zapachu przy pomocy barw) natura wpływa na stan duszy człowieka. doznania i zdarzenia ma być łatwa w odbiorze.uczucia najbardziej intymne. banalny temat zaczerpnięty z życia codziennego wsi użycie wysokiej formy dla zwyczajnego tematu uwzniośla go. dodaje ważności na pierwszy plan wysuwa się opis bardzo realistyczny i plastyczny. wyzwala w nim wartości duchowe. przepełniona uczuciami. ciasno. które są opisane na tle przyrody podmiot liryczny jest urzeczony pięknem przyrody.2 LEOPOLD STAFF . nieuchwytne treścią ma być to co przemija cechą charakterystyczną są rymy i dźwięki podmiot liryczny chce być zrozumiały. pomaga mu dostrzec piękno w banalnych sprawach codzienność to dla niego „proste dziwy” „Ulica towarowa” charakterystyka proletariackiej dzielnicy podmiot liryczny próbuje odnaleźć elementy piękna takie jak muzyka. doznania. emocje ulotne. chodzenie po ulicy 75. ucieczką przed rzeczywistością. kino.POETA KLASYCZNY „Ars poetica” wiersz zawiera skrót programu poetyckiego poezja ma utrwalać przelotne. chwilowe uczucia. ucieczką przed rzeczywistością jest prosta. pięknem drzew. np. myśli. pozwala doznać pełnego spokoju i ciszy Zwrot ku codzienności „Kartoflisko” zwyczajny. węch (zapach wody) i słuch poprzez naśladowanie przyrody stosuje synestezję (przeniesienie wrażeń pochodzących z jednego zmysłu na inny. kontaktem z naturą. komunikatywna echo z dna serca . oazą szczęścia. wspaniały i zachwycający dzięki wyszukanym środkom wyrazu poeta oddziałowuje na różne zmysły odbiorcy: wzrok (poprzez bogactwo barw). harmonii. odziaływujący na wyobraźnię technika filmowa (zbliżenia) .są one pełne spokoju. nadaje mu rangę poetycką. troski ucieczka przed smutkiem do kraju Farlandii (wymyślonego przez poetę) „O mej poezji” poezja jest uspokojeniem. kontempluje ją obraz jest podniosły. bogaty w szczegóły. poezja ulica zdominowana jest przez kino i elektrownię (zakład pracy) oczekują od ulicy czegoś więcej niż ona może im dać rozrywką tych ludzi jest alkohol. lekarstwem na zło „Farlandia” dwie części tekstu kontrastują ze sobą świat rzeczywisty: smutno. duszno. ukojeniem. cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa”) zachwyt nad krajobrazem. porównania miała być związkiem pojęciowym.operuje prostymi środkami wyrazu Uwielbienie dla Kochanowskiego „Lipy” hołd złożony poezji Kochanowskiego zachwyt dla jego twórczości (królewski rym. zerwanie z romantycznym pojęciem natchnienia poezja ma streszczać świat a nie odtwarzać wnętrze poety poezja jest wynikiem świadomej pracy intelektualnej. Elementy beznadziejnego życia.opisowi towarzyszy nastrój powagi. maszyna) metafora teraźniejszości język rozwija się wraz z technologią poezja powinna współbrzmieć z rzeczywistością. .1 JULIAN PRZYBOŚ „Lipiec"” „Na świadectwach wzbici w radość. wywołuje strach. która nie byłaby stylistyczną ozdobą ani sposobem odtwarzania rzeczywistości. miała tworzyć nową rzeczywistość czysto poetycką język zbliżony do potocznego 75. jasność. smutku. śmierci. jej opisu. huk wody) tragedia zmarłej taterniczki obok krajobrazu Tatrzańskiego „Notre .2 WŁADYSŁAW BRONIEWSKI tworzył poezję proletariacką poezja ma powiedzieć to. harmonia poezji. tematy humanistyczne) forma odpowiada klasycznej idei poezji K.straż przednia Tadeusz Pejper. pogodny nastrój. zagrzewać .3.3 AWANGARDA KRAKOWSKA avant-garde . literatura to rzemiosło nowy typ metafory. Ulica ta to synonim ubóstwa. odlecieli uczniowie Drży powietrze po ich śmigłym zniku” „Z Tatr” metaforyczny obraz świata (ruch skał. „Bar Pod zdechłym psem” 75. Julian Przyboś czasopismo „Zwrotnica” 3xM (miasto. żałoby podkreślony porą roku. klarowność Pochwała dla formy klasycznej. masa. nędzy cierpienia. „Wysokie drzewa” 75.postawa odczuć i wyrazu.Dame” poczucie przytłoczenia wobec wspaniałości filarów katedry podmiot liryczny jest przerażony budowlą została ona wzniesiona ku czci Boga ale stała się miejscem niezbędnym ludziom a nie Bogu „Ulica Miła” Wiersz o tematyce społecznej. harmonii. cierpienia. porządku „Lipy” . prezentacja rzeczywistości fascynacja cywilizacją. urbanizmem sztuka powinna służyć społeczeństwu przeciwstawienie się tradycji romantycznej. Jedna z ulic pełna brudu.3. czego nie mogą powiedzieć inni popierać proletariat ma być ostra. kolorystyką obrazu poeta oddaje hołd codzienności i realizuje założenie prostoty poezji . Śledząc losy Cezarego Baryki można zauważyć jak różne środowiska poznał. DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MIĘDZYWOJENNEGO 76.1 „PRZEDWIOŚNIE” S. który powinien pilnować ładu i porządku w świadomości pokrzywdzonych górników jest wrogiem strzegącym niesprawiedliwości ponury nastrój i poczucie gniewu ilustruje ekspresjonistyczna kolorystyka -czerń mocy i czerwień krwi Zagłębie Dąbrowskie zamiast być podstawą dobrobytu państwa. odpowiednia do chwili po walce ma przypominać sławę tych. romanse.postawa polegająca na bezinteresownym poświęceniu się dla sprawy. zabijanie czasu. rozkwit na nowo państwa polskiego po 123 latach niewoli. Ziemiaństwo życie urozmaicone przejażdżkami. utwierdza nędzę i krzywdę „Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego” 76. dawać nadzieję ma być żywiołowa. spacerami. nie zainteresowanie tym co dzieje się w kraju . ŻEROMSKIEGO Przedwiośnie polskiej państwowości Wiosna to odzyskanie wolności.poezja jako forma walki o nowy ład społeczny ma wyrażać problemy robotników poeta romantyczny poezja ma agitować. która dotyczy dużej grupy ludności) „Poezja” wiersz ma charakter programowy. podrywać do czynów obecność historii wiara w przeszłość. Konfrontacja mitu szklanych domów z rzeczywistością. nawołująca do walki tworzy między innymi liryki patriotyczne wzywające do walki z wrogami ojczyzny „Do przyjaciół poetów” nazwał się Prometeuszem nie dba o konsekwencje jest dobroczyńcą (prometeizm . ukazuje stosunek Broniewskiego do poezji i określa jej zadania poezja ma towarzyszyć człowiekowi w każdym momencie życia ma zagrzewać do walki. który dopuszcza do wyzysku policjant. bieda. oczekuje nowego ładu „Zagłębie Dąbrowskie” treścią jest Zagłębie Dąbrowskie. którzy zginęli ma dawać ukojenie. która narodziła się na nowo. nędza kryzys w przemyśle doprowadza robotników do nędzy poeta wyraża interesy pokrzywdzonych robotników w sporze z pracodawcami i całym systemem politycznym. uspokojenie. ma wyniszczyć emocje negatywne „Manlicher” poezja to sposób walki to nie walka frontowa ale ideologiczna o prawa dzięki poezji ma większe możliwości działania. którego nie ma na co spożytkować. balami. państwowości. idei. w jej rolę w życiu człowieka i w życiu całego narodu jej obecność jest czymś niezbędnym podejmuje tematy społeczno-polityczne i rewolucyjne nawiązuje do romantyzmu i do nasycenia wierszy tradycjami rewolucyjnymi poezja czynna. Utwór stanowi sumę obserwacji politycznych i społecznych. prymitywne warunki nędza wsi prezentowana wyrywkowo . co wynika w dużej mierze ze zmienności poglądów głównego bohatera. Później i ten sąd uległ zmianie. mającym na celu obalenie panującego ustroju i wprowadzenia nowego ładu sprawiedliwości społecznej. których nikt nie zmieniał i nikt nie zamierza zmienić 2. życie wsi toczy się od dawna ustalonym rytmem. Fabuła jest prosta aby czytelnik mógł zwrócić uwagę na motywy postępowania. do czego może doprowadzić społeczna krzywda oraz lekceważenie problemu. Działania rewolucyjne były bezprawiem i okrucieństwem. a także organizowano samosądy: wiece przeradzały się często w okrutne. sugeruje także ich ocenę. Rewolucja w Baku wprowadziła nieład i wyzwoliła spory narodowościowe pomiędzy Tatarami a Ormianami. Ocena rewolucji jest niejednoznaczna. Nie wiele się zmienia (radykalizujące się klasy robotnicze. Rewolucja oznaczała wtedy dla niego wolność. Początkowo bohater jako młody człowiek angażował się . równość. Jednak dalej uważał. jakim są warunki życia najniższych warstw i nierówności społeczne. więzienia przepełnione. rząd nie bierze losu kraju w swoje ręce. Założenia rewolucji są więc słuszne. Żeromski umiejscawiając akcję w Baku. bierność wyzyskiwanych 3. majątek Wieś trudne. Rewolucja w Rosji w 1917 r. Rosja została ukazana jako państwo pogrążone w chaosie. Obalenie starego porządku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. rządowy (Gajowca) 3. bezkarność. bezrobotni umieszczani są w więzieniach. etykieta. całkowicie zdezorganizowane. Dojrzewanie Cezarego sprawia.dobitnie sygnalizowane są warunki życia Przyczyny: 1. dobre wychowanie. Miał wówczas okazję zaobserwowania Rosji objętej rewolucją. Jednak wszelkie nagłe zmiany wiążą się też z przemocą i krwawymi walkami. Stopniowo Cezary zaczął zauważać ujemne cechy rewolucji.2. bowiem chłopi poddają się.1 NOWATORSTWO FORMY Powieść realistyczna zwykle opowiadała historię podczas której dokonywały się wydarzenia. Cezary brał udział w masowych spotkaniach. Streszczając koniec rozładowuje ciekawość czytelnika. Mieszczanie nędza klasy robotniczej polska krajem policyjnym. podczas których wygłaszano przemówienia.monotonne życie ziemiaństwa rządzi się prawami: dobre pochodzenie.2 „GRANICA” Z. obaliła despotyzm carski. wyzysk chłopów nie opiera się na gwałcie. komunistów 2. Wyzwolone przez rewolucję spory narodowościowe doprowadziły do makabrycznych wydarzeń: masowych mordów. Życiorys bohatera daje nam różne możliwości interpretacji. że zmianie ulegają jego poglądy i sposób patrzenia na świat. źle funkcjonujące. złe warunki.. Nie oczekuje on rozwiązania tylko zastanawia się co się stało. a rząd nic nie robi aby zapewnić godność Polakom w wolnej suwerennej Polsce). rozwiązania akcji. która czyniła ludzi obojętnymi nawet na śmierć. od dawna istniejące stosunki społeczne. ucieczkę od codziennych obowiązków. samowolne egzekucje więzionych przeciwników (generałów).1 REWOLUCJA Jest gwałtownym przewrotem społeczno-politycznym. daje dokładny obraz wydarzeń rewolucyjnych. terroru i skrajnej nędzy. 76.spontanicznie i bezkrytycznie . braterstwo. niemożliwe wręcz traktowanie więźniów. terror Niepodległość zaskoczyła Polskę. bohatera 76.w działania rewolucyjne. Opinie . Czytelnika mają zainteresować różne sytuacje. Obraz rewolucji stanowi ostrzeżenie przed tym. nawiązują do haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolność. Nałkowska rozpoczyna powieść od finału. Te spostrzeżenia potwierdziła później podróż do Polski. że jest ona koniecznością i że pokrzywdzeni ludzie mają moralne prawo do buntu przeciw krzywdzicielom. NAŁKOWSKIEJ 76.1. Skutki podane były zawsze na końcu. Autorka chce zostawić ocenę bohatera czytelnikowi. swobodę. interpretacje a nie same zdarzenia. Programy polityczne: 1. dulszczyzna odnoszą się do ludzi z niższych klas z pogardą brak wpływów i perspektyw brak prywatności hierarchia co to ludzi i zwierząt użalanie się nad sobą i nie robienie niczego aby zmienić swoją sytuację * bogaci inteligenci .2 PREZENTACJA WARSTW SPOŁECZEŃSTWA Ziemiaństwo (Ziembiewicz) zubożałe. hołdujący reliktom przeszłości. Rezygnuje z narzucenia odbiorcy swojego poglądu.2. wykorzystywani Robotnicy (Franek Borbocki) gwałtownie domagają się o prawa coraz bardziej świadomi swoich praw . wpływać na sytuację polityczną kraju wpływowi. służba. nie mogą się o nie nawet dopominać nie posiadają opieki lekarskiej poniżani. kultywując staro szlacheckie tradycje podtrzymywali znaczenie klasy do której należą ludzie puści. Nie może ona być jednoznaczna. Rzeczywistość jest złożona. Suma ich może dać jakiś obraz. jałowi. chłopi folwarczni) życie w skrajnej nędzy godzą się na takie warunki bo na inne ich nie stać brak im podstawowych środków do życia żyją w strasznych warunkach (piwnicach) nie mają żadnych praw.zależą od różnych punktów widzenia. Autorka kładzie nacisk na to. szykanowani. tkwią w niej kultywowanie wypaczonych tradycji szlacheckich. choć w rzeczywistości tak nie jest trwają we własnym świecie nie zauważając co się wokół nich dzieje nie mają zbyt dużego wpływu politycznego Bogacze (państwo Tczewscy) dzięki swojemu majątkowi mogą bardziej manipulować losami państwa. przyjmowali zawsze znakomitych ludzi poważni i godni sfera ludzi mających możliwości finansowe. 76. niewykształceni. stara się podkreślić swoją obiektywność. Nie będzie on jednoznaczny. które mogą potwierdzić ich przynależność do prymitywnej już szlachty pozory dawnej elegancji i kultury pod którymi nie kryje się żadna treść nie umieją się dostosować do obecnych warunków (dlatego zubożeli) podsycanie pozorów etykiety dworskiej nie potrafią gospodarować. Zestawienie gestów.Joasia Gołąbska Biedota (robotnicy. różnych punktów widzenia.Zenon Ziembiewicz *biedota . Kolichowska. opływający w zbytkach . cukiernik Marian stwarzanie pozorów zamożności brak świadomości tego.forma wyższej kultury chcąc zrobić karierę trzeba było im podlegać Mieszczaństwo * Cecylia. rodzice Ziembiewicza reprezentują tę warstwę ze wszystkimi jej wadami powierzchowność wykształcenia przy jednoczesnym dużym mniemaniu o sobie konserwatyści. gromadzenie opinii. Nałkowska proponuje aby zestawić je wszystkie nawet jeśli są różne. zarządzanie majątkiem jest bezwładne herb .jedyny znaczący symbol szlachectwa stwarzają sobie świat zbytku. że nie będzie jednoznacznie charakteryzowała bohatera. co piękne kołtuneria. Głównym zagadnieniem książki jest zestawienie tego co myśli o sobie człowiek a co myślą o nim inni. Ze zbioru subiektywnych opinii można zbliżyć się do obiektywnej prawdy. powstanie uważa za bohaterski czyn zbrojny ma swoją dumę. coraz dokładniej. DĄBROWSKIEJ datą graniczną tej powieści jest powstanie styczniowe wpływa ono na życie bohaterów każde z nich widzi je inaczej Barbara patriotka niechęć i nienawiść do wszystkich i wszystkiego co związane było z zaborcami ceniła tych.3 „NOCE I DNIE” M. Świat się rozwija. nie miał dużych wymagań. Mowa tu o możliwościach poznania świata. Granica kompromisu nie polega na rezygnacji z własnych ideałów. Dzielą ich przywileje. Człowiek sam sobie narzucił granice. który brał udział w powstaniu uważała za swój obowiązek opiekować się nim mityzacja powstania (przyczynili się do tego tacy ludzie jak Barbara) za mąż wyszła z obowiązku Bogumiła traktowała wielokrotnie lekceważąco tęskni za miastem boi się śmierci jest nietolerancyjna pełna sprzeczności cechuje ją egotyzm Bogumił ma inny stosunek do powstania gdy ono wybuchło był jeszcze młodym chłopcem. Granica oddziela prawdę od fałszu. musiał bardzo szybko wydorośleć powstanie wywarło na nim ogromne piętno starał się wymazać je z pamięci bezpośredni kontakt ze śmiercią nauczył go cenić życie.2. Awans społeczny jest nieosiągalny dla ludzi sfery ubogiej . Jest między nimi przepaść. możliwości wpływania na życie. której nie powinno się przekraczać aby nie sprzeniewierzyć się własnym ideałom. Ruchoma granica poznania. Poznaje świat coraz lepiej. strajki żądają lepszych warunków życia 76. Płaszczyzna moralna. trzeźwo patrzy na świat nie ma dużych wymagań od życia nie pracował dla pieniędzy lecz z miłości do ziemi i pracy często zaniedbywał przez to żonę i dzieci starał się pomagać Barbarze lecz rzadko zgadywał jej pragnienia kochał Barbarę na równi ze swoją pracą . cieszył się chwilą powstanie ukształtowało w nim pogląd na życie według niego największą wartością człowieka jest praca jest realistą. Sąd jednostki czy opinia zbiorowa. którzy brali udział w powstaniu. 76. obdarzyła go szacunkiem specyficzny stosunek miała także do wuja Klemensa. honor razi ją to. możliwości życiowe.nieprzekraczalna granica. bo przekroczenie jej oznacza fałsz. prawa. Szukanie ciągle tej bariery. Podział klasowy odgradzający świat posiadających od świata nędzarzy. Płaszczyzna filozoficzna. Poszukiwanie granic tego co ocenia się obiektywnie a subiektywnie. że Bogumił nie chce mówić o powstaniu zainteresowała się Bogumiłem ponieważ on brał udział w powstaniu.prowadzą manifestacje. Płaszczyzna psychologiczna. Linia.3 WIELOZNACZNOŚĆ UTWORU Granica na płaszczyźnie społecznej. obłudę w stosunku do samego siebie. by pozostać sobą. poglądom. że czytając je widzimy świat przez mgłę (kolory. GĄBROWICZA Powieść ta zrywa z tradycją powieści realistycznej. styl i sposób bycia. Postacie są uosobieniem pewnych postaw i zachowań. która byłaby dla tamtego zrozumiała. Forma jest koniecznością. Ich zachowanie jest przesadne i karykaturalne. Jest wymyślony. Gombrowicz ma świadomość. i składają się na groteskowy obraz rzeczywistości. Z kolei wszelkie społeczne maski. postawy. Jest nam narzucana z zewnątrz. zachowania określane są pojęciem „gęby”. kształty . musi przyjąć jakąś formę. Świat ukazany został w krzywym zwierciadle. Forma jest także sposobem wyrażania własnych poglądów. Tworzy się dopiero w kontakcie międzyludzkim i jest czymś sztucznym. Ludzie narzucają sobie wzajemnie sposób bycia (np. Ciągła walka o narzucenie własnego światopoglądu (walka na miny pomiędzy Miętusem a Pytonem. Pupa nadana zostaje uczniom gimnazjum. sprowadzające się do teorii formy w życiu ludzkim krytyka międzywojennej rzeczywistości i obyczajowości nadająca utworowi satyryczną wymowę Podstawowym pojęciem. Ludzie nieustannie zmuszają innych do pewnych zachowań i działań.5 PROZA BRUNO SCHULZA Był pod wpływem Kafki: świat nierealny akcja nie jest ważna dwie płaszczyzny snu i jawy. Ukazane wydarzenia i postacie są w dużej mierze absurdalne i przejaskrawione. by zostać przez nich dojrzanym i odebranym. parobka. nie wiadomo gdzie rozgrywa się akcja realizm jest zachwiany Kreacjonizm Świat. Forma zdziecinniała zyskuje miano „pupy”. jakim operował Gombrowicz w swoich wypowiedziach o człowieku i świecie była „forma” .4 „FERDYDURKE” W. Schulz nie odwzorowuje świata. tylko tworzy swój własny. sposobem przekazania własnego widzenia świata i innych. mgła.dużo wymagał od ludzi ale najwięcej od siebie spotyka na swojej drodze wiele przeszkód staje na przeciw losowi. jest optymistą był odpowiedzialny za swoje czyny bohater pozytywistyczny w powieści uosabia mądrość życiową kieruje się rozsądkiem 76. nienaturalnym dla człowieka. Stanowią w powieści źródło komizmu. ale same w sobie są nielogiczne i nieprawdopodobne. czyny. senność). Dwie płaszczyzny interpretacyjne: rozważania psychologiczne dotyczące uzależnienia postępowania człowieka. że przed gębą nie ma ucieczki. pensjonarkę. Forma jest sposobem kontaktowania się z innymi ludźmi. której zdarzenia są wprawdzie uporządkowane chronologicznie. belferskie zachowanie Pimki w mieszkaniu narratora sprawia.Bladaczkę. W jego utworach nie ma jako takiej fabuły. ze poszukuje sposobu na wyrażenie siebie. dźwięki. wytwarza ją zwłaszcza obecność matek za płotem. nie może przed nią uciec. fałszuje naszą naturę. że zachowuje się on jak uczeń). wśród ludzi. jest na tę formę skazany. ponieważ każdy człowiek chcąc nawiązać kontakt z innym człowiekiem. Pisze swoje utwory tak. Jest to postawa wobec życia. typowe postacie z rodziny szlacheckiej. kształt człowieka określający go wobec świata. Mamy typowego belfra .oddziaływują na wyobraźnię . Gębę przyprawia człowiekowi drugi człowiek lub społeczeństwo. by zaistnieć w społeczeństwie. Zdaje sobie sprawę z konieczności znalezienia dla siebie jakiejś formy. gwałt przez uszy dokonany na Pytonie). Sensualzim odbieranie świata za pomocą zmysłów dominują barwy. decyzje.to dla Gobrowicza sposób wyrażania siebie i słowa. brak konturów. Uczniowie cierpią z powodu narzucenia im sztucznie formy zdziecinniałej. gesty. wyeksponowanych. nie jest ona ważna. Zdarzenia przypominają bardziej sen niż jawę i Gombrowicz wyraźnie nawiązuje w kompozycji fabuły do techniki onirycznej (sennej). nowoczesną matkę. wyolbrzymionych w nich dla spotęgowania wrażenia. A ponieważ człowiek żyje w społeczeństwie. Na początku utworu narrator wyznaje. który kreuje nie jest rzeczywisty. 76. Posiada niezwykłą fabułę. w pytaniach o sens życia i jego istotę. które skłania ich do refleksji kształtuje stany psychiczne opisy mają charakter impresjonistyczny traktowanie świata jako dzieła artystycznego i smakowanie go jako dzieła sztuki dramatyczne wydarzenia ukazane w sposób melancholijny splatają się śmierć i życie Stanisław ciężko chory udowodnił Bolesławowi. psychologiczna leży w centrum zainteresowania pisarza. IWASZKIEWICZA .to wszystko skłania do poszukiwania ukrytego sensu opisywanych sytuacji „Proces” jako parabola.1 KOMPOZYCJA POWIEŚCI chronologiczna fabuła układ zdarzeń przejrzysty. który towarzyszy bohaterowi. brak konkretyzacji czasowej i przestrzennej 77. gdzie jako gimnazjalista udzielał korepetycji. zgodne z rzeczywistością przedstawienie świata realizm zakłada prezentację człowieka w jego codzienności narrator jest wszechwiedzący. wspomnień.6 „PANNY Z WILKA” J. który ujawnia swą absurdalność .nie ważna jest akcja. KAFKA 77. schematyczność dwie płaszczyzny interpretacyjne: metaforyczna i realistyczna pozorna logika świata przedstawionego. wspomnieniach. zrozumienia porządku świata i związków między przeszłością i teraźniejszością. osoby. czyli utwór. za pomocą przykładowej fabuły i postaci.1.2 REALIZM racjonalne. egzystencjalna widoczna jest w zadumie nad życiem i śmiercią. skoncentrowany wokół głównego wątku procesu akcja zmierza ku katastrofie. PROZA XX LECIA MIĘDZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA) 77. teraźniejszość góruje nad przeszłością 77. rozterkach. IWASZKIEWICZA miejsce śmierci. on przedstawia świat zdarzenia fikcyjne zgodne z prawdopodobieństwem . a także w niepokoju. Wiąże się ze skupieniem uwagi na psychice bohatera . W szukaniu tego co ważne i nieprzemijające w życiu. moralna wyraża się w pytaniach o powinności. 76. miejscem. sytuacje wykorzystał pisząc opowiadanie 2. rozumne. Świat jest widziany i oceniany z perspektywy bohatera. obowiązki człowieka. Zapamiętane obrazy.1. miłosnych wzniesień i szczęścia niemy świadek wydarzeń nie przemija.jego przeżyciach. Z problematyką psychologiczną wiąże się rozważanie na temat pamięci i jej znaczenia.7 „BRZEZINA” J. pozorna logika świata przedstawionego. gdy snuje refleksję dotyczącą jego życiowych dokonań. ukazanych obrazowo. że jego życie podobne jest do śmierci zainteresowanie teraźniejszością. o wartość tego co robi. pewna schematyczność bohaterów. w którym dosłowne znaczenia są jedynie ilustracją pewnych uniwersalnych prawd.1 „PROCES” F. fabuła 76.PROBLEMATYKA 1. autobiograficzna u podstaw fabuły legły wspomnienia młodzieńczego pobytu Iwaszkiewicza we dworze w Byszewach. wciąż trwa dla bohaterów jest ostoją spokoju. 5. którą jest śmierć bohatera jasny układ wydarzeń. 3. filozoficzna towarzyszy zadumie egzystencjalnej i wyraża się prośbą znalezienia ogólnych prawideł rządzących życiem. 4. która nie jest zgodna z prawdą. W Procesie świat przedstawiony pozbawiony jest sensu. Pisarz . Bezsilność. ciekawość miłość do życia Dzięki głównemu bohaterowi autor przedstawił swoje losy podczas pracy lotnika. Podczas lotów przeżył wraz z kolegami wiele katastrof. ze są silniejsi od okoliczności. postrzeżenia złożoności sytuacji.2 „NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN” E. nieetyczne w normalnym świecie. przyjaźń.4 „KOMU BIJE DZWON” E. DE SAINT-EXUPERY .motywacja bohatera ma charakter psychologiczny i zdeterminowana jest sytuacjami społecznymi w jakich się znajduje bohaterzy są niejednokrotnie typowi dla swojego środowiska komunikatywność języka wydarzenia ułożone chronologicznie. Człowiek jest podporządkowany prawu. Latał na samolotach przewożąc paczki. 77. że go przerastają i ma świadomość porażki. stawia czoło przeciwnościom. REMARQUE wojna jest upiorna odwrócenie systemu wartości to co jest niemoralne. samotności człowieka wobec świata. filozoficznej są przedstawione poprzez fabułę i szybko przebiegającą akcję bohaterem jest mężczyzna. To nim kierowało. oddanym sprawie. jest w stanie zapanować nad emocjami i uczuciami.HUMANIZM poznać człowieka miłość do człowieka. 77. bez życia wewnętrznego. Przeżycie katastrofy sprawiło. Za każdym razem miłość do życia. głęboki szacunek dla ludzkiego życia.3 „ZIEMIA PLANETA LUDZI” A. Jordan to człowiek refleksyjny. zmierzyć się z siłą natury. ceni sobie ludzkie życie i wszystko to co może ono dostarczyć. Proces to parabola niewiadomej losu. Człowiek jest w stanie zapanować nad emocjami i uczuciami. związek przyczynowo skutkowy nie ma jasnego zakończenia bohaterowie to zarówno postacie pierwszo jak i drugo planowe Kafka odchodzi od realizmu jako naśladowania rzeczywistości. czy śnieżne góry ukazują wartość człowieka. Walka z samym sobą. Jest on postacią szczególnie ubogą. HEMINGWAY . Chęć poznania świata z innej strony. Sens utworu jest ukryty i metaforyczny. niedopuszczalne. z góry. Jest to człowiek szlachetny i uczciwy.pilot mógł spojrzeć na ziemię z lotu ptaka. Miejsca odosobnione tj. Kreuje nową rzeczywistość.5 „MISTRZ I MAŁGORZATA” M. 77.BEHAWIORYZM Hemingway obserwuje człowieka z zewnątrz ukazanie człowieka zmagającego się z przeciwnościami losu. Stara się nie ulegać rzeczywistości. Sahara. Łączy w sobie irracjonalizm z uczuciowością. Proces to ilustracja pewnych uniwersalnych prawd. podejmuje ryzyko. ceni człowieka jako istotę. nie wie za co został oskarżony. mocny. Zredukowany zostaje do prostych reakcji i odruchów. bezinteresowna chęć poznania. Koleżeństwo. szlachetny. Stanowią one także groźbę śmierci. Główny bohater staje przed koniecznością podjęcia decyzji. Cały świat utworu podporządkowany jest procesowi. Główny bohater Józef K. BUŁHAKOW . Bezsilność jednostki pozbawionej praw. konsekwentnie postępujący. realistyczna realizm podszyty jest groteską służy również kompromitacji wielu cech . Jest człowiekiem nieustępliwym. na wojnie jest normalne 77. jest typowy. chęć przetrwania i odkrywania świata na nowo kazała im przeżyć. są dla niego żywiołem tak samo jak niebo po którym lata. które skazały ich na śmierć. Władza jest nieomylna. miłosna. Optymistycznie patrzy na świat.POWIEŚĆ PARABOLA jest to powieść fantastyczna. skąd nikt go jeszcze nie widział. w sytuacji podejmowania trudnych decyzji rozważania natury moralnej. bezradność. Józef K. który ujawnia człowieka jako bezduszny mechanizm. M. nie ulega przeznaczeniom losu lecz stara się z nimi zmierzyć nawet jeśli wie. Piłata 5. Mistrza. człowieku i niekwestionowanych wartościach. że ma wpływ na czytelnika. ze uzasadnieniem dla świata realnego jest istniejący poza nim porządek boski. poczucie bezpieczeństwa. ich psychiką. ze świat traci sens. Udowadnia. Dobrowolnie rezygnują z krytycyzmu i poszukiwania prawdy. popada w chaos 2. satyrycznie i groteskowo ukazana Moskwa i jej mieszkańcy II . jak wszyscy poddani są presji cenzury. ale jest ono wciąż wystawiane na próbę.opowiadana we fragmentach historia Piłata i Jeszui Ha-Nocri. miłość). jego sensu. ale różna od niej 77.ma charakter baśniowy i fantastyczny. Odrzucenie tych wartości sprawia.2 PROBLEMATYKA 1. jest tak samo zakłamana i nieautentyczna jak cały system. reakcji 77. Małgorzatę. sugeruje już sama obecność szatana 3. złożonością ich przeżyć. powstaje dzięki obecności Wolanda-szatana i jego świty III. Pisarz ukazuje. Problem ten dotyczy zarówno jednostek jak i zbiorowości 4. ich przyzwyczajeń. Bułhakow neguje jakąkolwiek wartość takiej twórczości. Charakterystyce psychologicznej B. pracy. ze w człowieku jest dobro. Można odnaleźć także rozważania na temat tego. egzystencjalna wiąże się z refleksją na temat życia. Mistrz jest autorem jednej książki: opowiadającej historię Piłata i Jeszui Ha-Nocri. metafizyczna wynika ze złożoności świata przedstawionego.5. moralna wiąże się z oceną działań postaw bohaterów. Wielkość tego dzieła polega na tym. wywołuje sprzeciw wobec złego. poszukiwanie Boga jako uosobienia wartości. poddaje m. co jest dobre. Mistrz za swoje dzieło zostaje napiętnowany. Dzieło oparte na prawdzie i innych wartościach czyni Mistrza wielkim. Dzieło to odzwierciedla prawdziwe tęsknoty człowieka.1 KOMPOZYCJA powieść złożona treściowo i kompozycyjnie przedstawienie wielości problemów osiągnął Bułhakow dzięki niejednorodności narracji narrator opowiada jednocześnie jakby o trzech różnych rzeczywistościach I . a co złe. Są zdolni wystąpić przeciw artystom niezależnym.5. wartości. bez których życie traci sens. w jaki sposób system totalitarny wpływa na życie społeczne i indywidualne 6. chaos realizm powieści jest podszyty groteską aby wprowadzić schematyzm . obyczajowa wyraża się w szczególności.realistycznie. wygodę i prawo drukowania swoich utworów. że wyraża ono uniwersalną prawdę o Bogu. przyczynami ich chorób psychicznych. Za tę lojalność mają zapewniony byt.zwłaszcza w systemach zniewolenia i zakłamania . wykluczony z grona szanowanych i docenianych literatów. Sztuka oficjalna . ale też pragnienie dobra. czym jest prawdziwa sztuka i co decyduje o jej wartości 7. Walka dobra ze złem . jeżeli będzie wymagała tego władza. Bułhakow dowodzi.parabolizm groteska Bułhakowa umożliwiła ominięcie ówczesnej cenzury 77. kulturalna wiąże się z zainteresowaniem sytuacją artysty i sztuki w państwie totalitarnym.5.3 ARTYSTA I JEGO DZIEŁO Bułhakow rozważa jakie miejsce w systemie totalitarnym zajmuje artysta i jaką pełni rolę. odwagi. który decyduje o uniwersalnym charakterze pewnych wartości (takich jak: wolność. Obrona wartości . pragnień. zakłamanego systemu. odwaga. Pytanie o to. społeczno-polityczna wynika z przedstawienia Moskwy jako stolicy państwa totalitarnego. często satyrycznych opisów codziennego życia mieszkańców Moskwy. ujawnia jego obawy. Artyści świadomie godzą się na ustępstwa. nawiązująca do ewangelii. o którą właśnie jako artyści powinni się upominać. słabość. popierana i wspomagana przez państwo. zainteresowań.wymaga odwagi. Prawdziwość opowiadanej przez Mistrza historii potwierdza to. psychologiczna opiera się na zainteresowaniu indywidualnymi problemami bohaterów.wszystkie sposoby wykorzystania groteski służą temu aby jeszcze bardziej uwidocznić wady ilustruje zmiany systemu wartości.in. żaden z nich nie jest do końca prawdziwy. oceniania.zarówno dramatowi naturalistycznemu. 78. Przedstawiona w powieści rzeczywistość pozbawiona jest wszelkich wartości. DRAMATURGIA OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO 78. Pozostaje ona pod presją rządów totalitarnych (dyktatorskich). WITKIEWICZA 78. Życie w Moskwie jest zbiurokratyzowane. niszczy indywidualność. pieniędzy. ingerencji w życie prywatne. mająca go całkowicie zrewolucjonizować.dąży do sprawowania całkowitej kontroli nad społeczeństwem. Zakłamanie ujawnia się w powszechnej obłudzie.1. choć mogą być niebezpieczne jeśli ocierają się o fanatyzm. do której pisze wiersze. narzuca sposób myślenia. Dwa sprzeczne opisy. która jest względna. Wprowadzenie do rzeczywistości pozornie moralnej logiki demaskuje postawy ludzi. Ideały wzbogacają ich. kapitan przewoził opium.1. zadbany. Jakość życia pozostawia wiele do życzenia . przystojny. ze listy wcale nie są romantyczne.2. Dotykamy relatywizmu prawdy. bowiem potrzebny jest cel. Dwa obrazy zupełnie różnych postaci kontrastują ze sobą. Ujawnienie prawdy może sprawić krzywdę. czym jest prawda. Mogą służyć manipulowaniu ludźmi.1 CECHY DRAMATU wartka. Bułhakow skupia uwagę na jego skutkach. Przez to bohaterowie tracą rozeznanie.2 CHWYTY LITERACKIE obecność liryzmu.1 „ŻEGLARZ” J. satyryczny sposób opisuje rzeczywistość. przedkłada go ponad wszystko. spójna akcja bohaterzy mają charakter realistyczny logika zdarzeń. wolność. Świadome i celowe zdeformowanie świata aby ujawnić jego absurd. SZANIAWSKIEGO 78. Teatr czystej formy miał zrywać z wszelkimi schematami tradycyjnego teatru. w zatracaniu się pierwotnych znaczeń słów. 78. System totalitarny . odbiera człowiekowi możliwość sprzeciwu. bo załoga była pijana. jest człowiekiem honoru. Szacunek dla bohaterstwa. godzien naśladowania. ambicje. codziennością Kapitan Nut .w powieści szatan jest dobry walka dobra ze złem ma wymiar etyczny Współczesny świat Rosji lat 20/30 Moskwa jest ukazana przez Bułhakowa jako miasto ilustrujące problemy współczesnego świata. nieustraszony.1 TEORIA CZYSTEJ FORMY W TEATRZE Jest to stworzona przez Witkacego koncepcja teatru. ma kochankę. ironii wprowadzenie szeregu aluzji i niedopowiedzeń tematyka utworów dotyka spraw o charakterze uniwersalnym konfrontacja dobro-zło. podporządkowane przepisom. nadużywał alkoholu i narkotyków. Każdy potrzebuje pewnego ideału aby potem móc stosować go w życiu.2 „SZEWCY” I. Teoria czystej formy dotyczyła wyłącznie teatru i przeciwstawiała się tradycji . prowadził hulaszczy tryb życia. wyspę odkrył przez przypadek. uczciwość. w sferę uczuć metafizycznych. ludzi zastraszonych. bezwzględny.brak mieszkań.oficjalnie postać bardzo romantyczna. krytyki. rozbudowanego aparatu policyjnego. wyzwalają w człowieku dumę. ideałów skonfrontowanych z rzeczywistością. zniewalających społeczeństwo za pomocą narzuconej obowiązkowo ideologii. Mogą prowadzić do zagrożeń ale są potrzebne. wygląd się nie zgadzał. . ludzkich pragnień. odwagi. Mity są dobre. Celem spektaklu nie jest naśladowanie rzeczywistości. lecz wprowadzenie widza w inny niż życiowy wymiar przeżywania. prawdopodobieństwo 78. Bułhakow w ośmieszający. absurd zniewolenia człowieka w imię ideologii nie służącej nikomu. Ludzie potrzebują wzorów. wychowuje ludzi niezdolnych do samodzielnego myślenia. Przykładem zakłamania może być kompromitowane przez Wolanda określenie „drugiej świeżości” produktów żywnościowych. Po pojawieniu się Jana okazuje się. sprawiedliwość. Opiera się na zakłamaniu we wszystkich dziedzinach życia. Obecność systemu totalitarnego nie ujawnia się bezpośrednio. Celem jest zaskakiwanie widza. Nie ma potwierdzeń tylko domniemania. jak i symbolicznemu. tzn. choć wiąże się ze światem realnym. Służy temu kreacja bohaterów. prokuratorowi. nienawiści. Hołduje on ustalonej hierarhii społecznej. Dochodzi do następnego przewrotu. po którym powstaje nowy bliżej nieokreślony totalitaryzm. jakim mówią bohaterowie. Przewrotu dokonuje Prokurator. co dzieje się na scenie. natomiast nie mają go wzruszać. nie są w pełni reprezentatywni dla swojej warstwy społecznej (na przykład szewcy są tylko umownymi szewcami ponieważ czasami mówią i myślą jak filozofowie. Komizm i tragizm współistnieją obok siebie. który jako przedstawiciel burżuazji jest poniżany przez księżną. zwłaszcza. w którym zorganizowana siła panuje nad niezorganizowanym tłumem . stylu naukowego i dziwnych przekleństw . rzeczywistości na scenie. nagłej zmianie całego układu społecznego. kwestia chłopska zostaje rozwiązana siłą). zamiany ról. Decyduje się na ten krok w obawie przed rewolucją szewców. Nie są oni przedstawiani realistycznie.neologizmów utworzonych na wzór popularnych przekleństw. totalitarnego. reprezentantkę arystokracji. która mogłaby przybrać krwawy charakter. Władzę teraz sprawują szewcy a dotychczasowe warstwy panujące zostają obalone i poniżone. własnych praw i wygodnego życia. czyli powstrzymywania widza od wiary. w którym ludzie szkoleni są jak automaty. Witkacy dopuszczał rozbieżność pomiędzy czynami postaci z wypowiadanymi przez nie sądami.np. rozgrywa się na prawdę. * Porządek kapitalistyczny. Szewcy muszą naprawiać buty lepszym. Są to dylematy ustroju faszystowskiego. ale w rewolucji tej dąży wyłącznie do obrony własnej pozycji. że śni jakiś dziwny sen.skłóconymi szewcami. W swoich działaniach wspiera się na organizacji Dziarskich Chłopów. że wiąże się także z różnicami w poziomie życia i posiadaczy władzy. uznawanych przez nich za dowód panowania i uprzywilejowanych pozycji. Ten podział społeczny wywołuje wzajemne niechęci. posługują się skomplikowanymi pojęciami i wypowiadają zdania w wielu językach). Prezentowane zdarzenia zaskakują i szokują widza. podkreślonym w dramacie groteskowym zachowaniem się szewców chodzących w kolorowych pidżamach. ale możemy także odnaleźć w tym dramacie pewne elementy Czystej Formy. Porządki społeczne i polityczne zmieniają się kolejno w wyniku przewrotów rewolucyjnych. przeistaczania się jednych postaci w inne. Widoczne jest tu dążenie do rozwijania iluzji. zmiana porządku społecznego polega na odwróceniu ról. Widz oglądający spektakl Czystej Formy powinień mieć wrażenie. stojącym wyżej . w której panuje kult siły. antagonizmy pomiędzy warstwami. „Szewcy” posiadają istotny związek z rzeczywistością społeczną i polityczną. Dziwaczny jest także język. Świat przedstawiony w dramacie Witkacego. rezygnacja z indywidualnych dążeń na rzecz realizacji rozkazów wodza. że to. Wulgarne imiona bohaterów a także wulgarny i ostry sposób ukazania erotyzmu. nie stanowi jego wiernego odbicia lecz obraz wykrzywiony. . Gdy szewcy przepowiadają swoją rewolucję i tworzą ustrój komunistyczny. zdeformowany. Pojawiają się marzenia o rewolucji. to jednak nie pasuje do niego. groteskowy.z logicznym związkiem pomiędzy przedstawionymi zdarzeniami oraz wypowiedziami bohaterów i ich działaniami. Działania nowej władzy przypominają posunięcia władzy komunistycznej (zniszczony zostaje przywódca rewolucji. będący mieszaniną gwary. ślepa wierność i posłuszeństwo przywódcy. która narzuca ludziom ograniczenia. zmienność psychiki. Eneasz. Ismena. Pandar. Lotofagi. Telemach. Trybalt. Lastrygoni. Tetyda. Bryzeida. Ajas. Penelopa. Ludwik. Kirke Antygona. Menelaos. Merkurcjo . Hektor. Tiery „O zachowaniu się przy stole” „Satyra na leniwych chłopów” „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią” „Kazania Świętokrzyskie” „Kazania Gnieźnieńskie” „Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego” RENESANS „Romeo i Julia” Kapulet. Dolon. Galeon. Rezos. Antenor. Pinabel. Hajmon. Aleksym” „Bogurodzica” „Lament Świętokrzyski” „Pieśń o Rolandzie” Cesarz Karol. Likaon. Patrokles. Nestor. Odys. Cyklopi (Polifem). Menelaos. Benwolio. Eurydyka. Kikoni. Priam. Tejrezjasz BOHATEROWIE „Odyseja” „Antygona” Sofokles Safona Anakreont Symonides Horacy Wergiliusz Owidiusz Seneka Przecław Słota William Shakespeare „Król Edyp” „Podnieście w górę dach” „Zazdrość” „Słodki bój” „Piosenka” „Los” „O co poeta prosi Apollina” „Exegi monumentum aere perennius” (Zbudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu) „Listy do Pizonów” „Bukoliki” „Żale” „O życiu szczęśliwym” ŚREDNIOWIECZE „Dzieje Tristana i Izoldy” „Pieśń o Nibelungach” „O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu” „Legenda o św. Turpin.SPIS UTWORÓW W LITERATURZ E AUTORZY UTWORY ANTYK Homer „Iliada” Chryzes. Andramacha. Romeo. Gryzeida. Achilles. Agamemnon. Oda. Parys. ojciec Laurenty. Helena. Marta. Diomedes. Oliwier. Kreon. Deifob Odys. Nestor. Roland. Parys. Polidor. Julia. Menelaos. Priam. Donalbein. kiedy czas po temu” „Czego chcesz od nas panie ?” „Psałterz Dawidów” „Treny” „Krótka rozprawa pomiędzy trzema osobami. Dunkan. Malkom. Aleksander . Hekate Dante Alighieri Giovanni Boccaccio Francesco Petrarca Michel de Montaigne Francois Rabelais Macchavelli Miguel de Servantes Thomas More Erazm z Roterdamu Jan Kochanowski Beatrycze Antenor.. Ulisses. Panem. Siward. Fleance. Banko.„Makbet” „Hamlet” „Otello” „Sen nocy letniej” „Poskromienie złośnicy” „Wieczór Trzech Króli” „Boska Komedia” „Dekameron” „Sonety do Laury” „Próby” „Gargantua i Pantagruel” „Książę” „Don Kichot” „Utopia” „Pochwała głupoty” „Odprawa posłów greckich” Fraszki „Na swoje księgi” „Na lipę” „Na sokolskie mogiły” „Na dom w Czarnolesie” „O żywocie ludzkim” „Do snu” „Do gór i lasów” „Ku muzom” „O miłości” „Do fraszek” „O doktorze Hiszpanie” „O kapelanie” „O kaznodziei” „Na nabożną” „Do dziewki” Pieśni „O spustoszeniu Podola. Ukagelon Mikołaj Rej Szymon Szymonowic Klemens Janicki . Makduf. Wójtem a Plebanem” „Żywot człowieka poczciwego” „Figliki” „Zwierzyniec” „Jan Kochanowski” „Mnich” „Pleban pieska na cmentarzu pochował” „Żeńcy” „Elegia: O sobie samym do potomności” Makbet.Parys. Helena..” „Pieśń świętojańska o sobótce” „O cnocie” „O dobrej sławie” „Stateczny umysł” „Serce roście” „Miło szaleć. Swen. Kasandra. Walery. Frozyna.o karze za mężobójstwo” „Colas Bergnon” BAROK „Jerozolima wyzwolona” „Raj utracony” „Rytmy albo wiersze polskie” „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” „Do trupa” „Niestatek” „Cuda miłości” „Do panny” „Do starej” „Na Tomka” „Marność” „Krótkość żywota” „Do Anny” „Cnota grunt wszystkiemu” „Na oczy królewny” „Moralia” „Czuj. Rodryk. Eliza. Strzałka Harpagon. Rynald. Frozyna. Boemund. Marianna. Glodzia Godfred. Walery. Gwelf Jan Andrzej Morsztyn Daniel Naborowski Wacław Potocki Jan Chryzostom Pasek Jan III Sobieski Molier Pierre Corneile Denis Diderot Voltaire Jean Jacques Rousseau Jean de La Fontaine Jonathan Smith Daniel Defoe Stanisław Konarski Stanisław Leszczyński Ignacy Krasicki „Cyd” „Kubuś fatalista i jego pan” „Kandyd” „Nowa Heloiza” „Bajki” „Wilk i baranek” „Podróże Guliwera” „Robinson Crusoe” „O skutecznym rad sposobie” „O poprawie wad wymowy” „Głos wolny wolność ubezpieczający” Bajki i przypowieści „Wstęp do bajek” „Dewotka” „Groch przy drodze” „Jagnię i wilcy” „Szczur i kot” „Ptaszki w klatce” „Kruk i lis” Harpagon. Gomes . Baldwin. Chimena. Eliza. Jakub. Królewna.Piotr Skarga Łukasz Górnicki Andrzej Frycz-Modrzewski Romain Rolland Torquato Tasso John Milton Mikołaj Sęp Szarzyński „Kazania sejmowe” „Żywoty świętych” „Dworzanin polski” „O poprawie Rzeczpospolitej” „Łaski . Marianna. Sankty. stary pies szczeka” „Kto mocniejszy ten lepszy” „Ogród fraszek” „Nierządem Polska stoi” „Pospolite ruszenie” „Transakcja wojny chocimskiej” „Pamiętniki sarmaty” „Listy do Królowej Marysieńki” OŚWIECENIE „Skąpiec” „Świętoszek” Martynka. Kleant. Kleant. Strzałka Elwira. Diego. Tankred. Jakub. Agatka. czyli Krakowiacy i Górale” „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” „Przestrogi dla Polski” „Anonima listów kilka” „Prawo polityczne narodu polskiego” „Rozmowa o jęzku polskim” ROMANTYZM „Król Olszyn” „Faust” „Cierpienia młodego Wertera” „Nowa Heloiza” „Nędznicy” „Cromwell” „Trzej Muszkieterowie” „Hrabia de Monte Christo” „Czerwone i czarne” „Giaur” „Don Juan” „Rob Roy” „Ivanhoe” „Eugeniusz Oniegin” „Był tu śród nas” „Na Aleksandra I” „Podziękowanie „Oda do młodości” „Pieśń filaretów” Ballady: „Romantyczność” „Lilije” „Świteź” „Świtezianka” Wagner. Tatiana. Amerykanin Hilary. Elizeusz. Alfons. Hassan Władysław Leński. Teresa. Szarmancki. Rajmond. baronowa de Grankendorff. Pani Podkomorzyna. Damon. Hijacynt. Zarecki. Xaoo. Łarnia. Walery. Olga. Leila. Gwilhelm. Jakub Franciszek Karpiński Józef Wybicki Franciszek Zabłocki Wojciech Bogusławski Stanisław Staszic Hugo Kołłątaj Franciszek Bohomolec Johann Wolfgang Goethe Jean Jacques Rousseau Victor Hugo Alexandre Dumas Stendhal George Gordon Byron Walter Scott Aleksander Puszkin „Laura i Filon” „Do Justyny” „Pieśni nabożne” „Pieśń legionów polskich we Włoszech” „Fircyk w zalotach” „Cud mniemany. Starościna. Lotta. Kleofas.„Filozof” „Malarz” Satyry „Pijaństwo” „Żona modna” „Świat zepsuty” „Do króla” „Antymonahomachia” „Myszeida” „Święta miłości kochanej ojczyzny” „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” „Monahomachia” Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” Julianna. Albert Giaur. Starosta Gadulski. Zefiryn Pan Podkomorzy. Mefistos Werter. Guillot Michał Lermontow Adam Mickiewicz . Zosia Horeszkówna. Sędzia. Pelikan. Doktor. Aldona Grażyna. kpt. Hrabia Horeszko. Piotr Wysocki. Chochlik. Rejent Bolesta. Ewa. Twardowski. Gerwazy. Jankiel. Czartoryski. Wasilewski. Winrych. Stolnik. Nowosilcow. Krukowiecki.” „Nad wodą wielką i czystą” „Gdy tu mój trup” „Żal rozrzutnika” „Suć miłość” „Do matki Polki” „Reduta Ordona” „Konrad Wallenrod” „Grażyna” „Dziady” „Pan Tadeusz” Alf Walter. Wioletta. Lelewel. mjr. Chłopicki. Sobolewski. Kordian. Litawor Żegota. Feliks. Cichowski. Plut. Prezes. Tomasz. . Telimena. Wajdelota. Rakus. Piotr. Maciek Dobrzyński. Laura. Borus. Pustelnik. Hreczeszczanka.. Kiejstut. Grzegorz. Niemcewicz.. Doktor Kirkor. Rollison. Acesor. Protazy Juliusz Słowacki „Lambro” „Bogurodzica” „Testament mój” „Smutno mi Boże” „Grób Agamemnona” „Odpowiedź na Psalmy przyszłości” „Uspokojenie” „Rozłączenie” „Kordian” „Balladyna” Mefistofel. Janczewski. Rykow.„Rybka” „Ustęp” do III cz. Jan. Halban. Goplana. Bajkow Tadeusz. Jacek Soplica. „Dziadów” „Droga do Rosji” „Przedmieścia stolicy” „Petersburg” „Pomnik Piotra Wielkiego” „Przegląd wojska” „Do przyjaciół Moskali” „Sonety odeskie” „Ekskuza” „Do Niemna” „Wizyta” „Sonety Krymskie” „Pielgrzym” „Stepy Akermańskie” „Burza” „Czatyrdah” „Ajudah” „Bakczysaraj” „Widok z gór” „Ruiny” „Księgi narodu polskiego” „Księgi pielgrzymstwa polskiego” „Liryki Lozańskie” „Polały się łzy. Konrad. Skrzynecki. Dąbrowski. Wojski. Leonard. Sokratesie” „Fortepian Szopena” „Pielgrzym” „Pióro” „W Weronie” „Język ojczysty” „Vademecum” „Hrabina Cosel” „Bruel” „Ulana” „Dziecie starego miasta” „Zemsta” „Śluby panieńskie” „Przy sadzeniu róż” „Maraton” „Duch sieroty” „Poganka” „Marsz w przyszłość” POZYTYWIZM „Ojciec Goriot” Skierka. Gustaw. Borejsza Orcio. Stefan Czarniecki. Radost.„Beniowski” Zygmunt Krasiński „Psalmy przyszłości” „Przedświt” „Nie-Boska Komedia” „Bema pamięci żałobny rapsod” „Do obywatela Johna Brown” „Coś ty Atenom zrobił. Jakub Collin. Michałko. Bianchelti Cyprian Kamil Norwid Józef Ignacy Kraszewski Aleksander Fredro Pani Dobrójska. Horacy Bianchon. Dzieduszycki. Marek. Eugeniusz de Rastignac. Maria. Janusz Radziwiłł. Hieronim Radziejowski. Stach Ostróżka. Tomasz Billewicz. Chowański. Delfina Gustav Flaubert Charles Dickens Antoni Czechow Lew Tołstoj Henryk Sienkiewicz „Komedia ludzka” „Pani Bovary” „David Copperfield” „Kameleon” „Człowiek w futerale” „Wojna i pokój” „Anna Karenina” „Latarnik” „Janko muzykant” „Pan Wołodyjowski” „Quo vadis” „Krzyżacy” „Ogniem i mieczem” Oczumiełow Bielikow „Potop” Radziejowski. Aniela. Roch . Aniela. Zagłoba. Jerzy Lubomirski. Piotr Opaliński. Jan Seweryn Goszczyński Kornel Ujejski Teofil Lenartowicz Narcyza Łoziński Ryszard Berwiński Honoriusz Balzac Jan Joahim Goriot. Klara. Zamojski. Filon Sawa Celiński. Jerzy Michał Wołodyjowski. Sankowicz. Dziewica. Hrabia Henryk. Radziwił. Anastazja. Pani Vauquer. Arwid Wittenberg. Swentyna. Wdowa. Mefisto. Kiemlicze. Stanisław Skrzetuski. Kostryn. Aleksandra Billewiczówna. Filozof. Pani de Beuseant. Poiret. Gralon. Grabiec. Billewicz. Pankracy. szlachta laudańska Anrzej Kmicic. Opaliński. Albin. Oleńka. ks. Rzędzian. Kmicic. Jerzy Lubomirski Eliza Orzeszkowa „Nasi dzisiejsi poeci” „Nad Niemnem” Benedykt Korczyński. Emilia Korczyńska. Jaginicz. Wysocki.. Szczepan Podkurek. Stawska. Hopfer. Minchowie. Kiemlicze. Ferdynand Maria Konopnicka rodzina Mostowiaków Stefan Żeromski Adam Wiślicki Aleksander Świętochowski Józef Odrowąż. Mraczewski. jak mi smutno !” „Karmelkowy wiersz” „Nasza szkapa” „Mendel Gdański” „Miłosierdzie gminy” „W poranek” „Contra spem spero” „Kubek” „Rota” „Wierna rzeka” „Groch o ścianę” „My i wy” „Praca u podstaw” MŁODA POLSKA „Koniec wieku XIX” „Nie wierzę w nic” „Hymn do Nirwany” „Evviva l’arte” „Anioł Pański” „Melodia mgieł nocnych” „Lubię kiedy kobieta” „Ja.. Leonia. Starski.. Anielka Joanna Lipska Ewelina Krzycka „Gloria victis” „A.Kowalski. Tomasz Łęcki. Maryś. Izabela Łęcka.” „Dobra pani” „O Żydach i kwestii żydowskiej” „Faraon” „Katarynka” „Kamizelka” „Omyłka” „Wieża paryska” „Kronika tygodniowa” „Placówka” „Emancypantki” „Lalka” Bolesław Prus „Powracająca fala” Adam Asnyk „Do młodych” „Daremne żale” „Limba” „Ach. Salomea Brynicka. Bolesław Kirło.. Szuman. Kazimierz Gosławski. Augustyn Kordecki. Anzelm Bohatyrowicz. Schlaungbaum.C. Wiesnicyn Kazimierz Przerwa-Tetmajer . Antoni Brynicki. Justyna Orzelska. Zasławska. Julian Ochocki. Teresa Plińska. Ignacy Rzecki. Pani Odrowążowa. kiedy usta ku twym ustom chylę” „Na skalnym podhalu” „Jak Józek Smaś pojechał wysłuchać” Stanisław Wokulski.. Teofil Różyc Tarłowski.. Jadwiga Darzecka. Ignacy Orzelski. Jagmin. Janek Bohatyrowicz.B. Krzeczowscy Gotlieb Adler. Suzin. Wąsowska. Jacek Mikołajczyk Dziennikarz . Joanna Podborska. Walek . Juliasiewiczowa. Zbyszko.Jan Kasprowicz Leopold Staff Tadeusz Miciński Bolesław Leśmian Gabriela Zapolska Stanisław Wyspiański „Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej” „Wszystko umiera” „W lesie” „Z chałupy” . Wiktor Judym. Korzecki „Syzyfowe prace” „Zmierzch” „Zapomnienie” „O żołnierzu tułaczu” „Echa Leśne” „Nagi bruk” „Doktor Piotr” „Siłaczka” „Zmierzch” Dominik Cedzyna.Włodzimierz Tetmajer Gospodyni .Tadeusz Czepiec Rachela. Felicjan Dulski Pan Młody . Upiór. Stańczyk. święty mocny” „Dies irae” „Hymn św.Jadwiga Mikołajczykówna Gospodarz . Natalia Orszeńska. Hetman. Paweł Obarecki Gibałowie. Teodor Bijakowsk Stasia Bozowska.Lucjan Rydel Panna Młoda .Kazimierz Przerwa-Tetmajer Radczyni . Mela.sonety „W chałupie” „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” „Święty Boże.Antonina Domańska Czepiec .Anna Mikołajczykówna Ojciec . Wernyhora.Józefa Singer Widmo. Wanda Orszeńska.Błażej Czepiec Nos . Węglichowski. Chochoł Stefan Żeromski „Warszawianka” „Noc listopadowa” „Ludzie bezdomni” Tomasz Judym. Leszczykowski. Rycerz.Rudolf Starzewski Poeta . Hesia. Franciszka z Asyżu” „Księga ubogich” „Przeprosiny Boga” „Sny o potędze” „Kowal” „Deszcz jesienny” „Przedśpiew” „Sonet Szalony” „O miłości wroga” „Na Hali Miętusiej” „Jesienne lasy poczerwienione” „Anake” „Emir Rzewuski” „Lucifer” „Las” „Fala” „Zmory wiosenne” „Moralność pani Dulskiej” „Wesele” Aniela Dulska. Kuba. Roch. Jankiel. Arkadiusz Swidrygajłow. Bark „Mały Książę” „Komu bije dzwon” „Stary człowiek i morze” „Pożegnanie z bronią” „Mistrz i Małgorzata” Małgorzata. Gina. Woland. Marlow. Gregers. Jagustynka. Piłat. Jewel Rodion Romanowicz Raskolnikow. Zofia Siemionowna Marmieładow Sonia. Witek. Zosimow. Relling. Marmieładow. Mistrz. Kowal. Hjamar. „Losy Watykanu” „W stronę latarni morskiej” „Fala” „Kontrapunkt” „Na zachodzie bez zmian” „Buddenbrookowie” „Mario i czarodziej” „Rodzina Thibault” „Poezja” „Do Krytyków” „Życie” „Do prostego człowieka” „Rewizja” „Mieszkańcy” „Pogrzeb prezydenta Narutowicza” „Prośba o piosenkę” . Brown. Pan Jacek. Tomasz Kłąb Stanisław Przybyszewski Tadeusz Boy-Żeleński Joseph Conrad (Józef Konrad Korzeniowski) Fiodor Dostojewski „Confiteor” „Z psychologii jednostki twórczej” „Moi współcześni” „Znaszli ten kraj ?” „Nowa pieśń o rydzu” „O bardzo niegrzecznej literaturze polskiej” „Dziadzio” „Pieśń o inauguracji” „Lord Jim” „Zbrodnia i kara” Jim. Hanka. „Ziemia . Jasiek.Szymon Winrycha Maciej Boryna. Pulcheria Aleksandrowa Raskolnikow. Jadwinia Franz Kafka Antoine de Saint-Exupery Ernest Hemingway Michał Bułhakow Marcel Proust James Joyce André Gide Virginia Woolf Aldeus Huxley Erich Maria Remarque Thomas Mann Roger Martin du Gard Julian Tuwim XX LECIE MIĘDZYWOJENNE „Proces” Józef K. Ambroży. Jeszua Ha-Nocri. Jagna Pacześ. Lizawieta Iwanowna. Szymek. Dominikowa. Lużyn Emil Zola Charles Baudelaire Jean Arhtur Rimbaud Henryk Ibsen „Germinal” „Padlina” „Albatros” „Statek pijany” „Dzika kaczka” Werle. Alona Iwanowna. Dunia. Dain. Ksiądz.planeta ludzi” Giume. Wójt. Antek. . Ekdal. Magda. Nikanor Iwanowicz „W poszukiwaniu straconego czasu” „Ulisses” „Fałszerze”. Doramin.Władysław Stanisław Reymont „Rozdziobią nas kruki i wrony” „Chłopi” Andrzej Borycki . Bylica. Mateusz. Dominikowa (Marcjanna). Ola Bolesław Leśmian Konstanty Ildefons Gałczyński Leopold Staff Antoni Słonimski Kazimierz Wierzyński Maria PawlikowskaJasnorzewska Kazimiera Iłłakiewiczówna Jan Lechoń „Poeta” „Znikomek” „W malinowym chruśniaku” „Dusiołek” „Urszula Kochanowska” „Trupięgi” „Kryzys w branży szarlatanów” „Zima z wypisów szkolnych” „Prośba o wyspy szczęśliwe” „Farlandia” „Serwus Madonna” „O mojej poezji” „Ulica Towarowa” „Ulica Miła” „Zaproszenie do płaczu” „Kartoflisko” „Wysokie drzewa” „Lipy” „Ars poetica” „Poeta” „Do muzy” „Smutno mi Boże” „Niemcom” „Do córki pisarza” „Manifest szalony” „Zielono nam w głowie” „Wiosna i wino” „Skok o tyczce” „100 metrów” „Laura i Filon” „Miłość” „Nike” „Krawiec” „Pocałunki” „Powrót” „Śmierć dorożkarza” „Mochnacki” „Herostrates” „Pytasz. Tunia Stanisław. Fela.Jarosław Iwaszkiewicz „Et Arceo” „Sitowie” „Zieleń” „Rzecz czarnoleska” „Do losu” „Bal w operze” „Wiosna” „Stoję na uboczu” „Lato 1932” „Erotyk” „Szczęście” „Prolog” „Maskarada” „Lato w Nohaut” „Panny z Wilka” „Brzezina” Wiktor Ruben. Bolesław. Jola. Julcia. Malina. Zosia. co w moim życiu z wszystkich rzeczą główną” „Iliada” „Karmazynowy poemat” . Michał. Zenobia Ładzina. Elżbieta Bracka. Doktorowa. Med. Rzeźbiarz. Wojciech Krępski T. Miętalski Miętus. Seweryn B. Gnębon Puczymorda Krzysztof Kamil Baczyński . Bladaczka.. Paweł Szmidt. Karolina Szarłatowiczówna. Władysław Barwicki. Laura. Antoni Lulek. Admirał. Stary Marynarz. Hurleccy. Przewodniczący. Zosia Zofia Naukowska „Sułkowski” „Uciekła mi przepióreczka” „Granica” Maria Dąbrowska „Dom kobiet” „Noce i dnie” Witold Gombrowicz „Ferdydurke” Bruno Shulz Jerzy Szaniawski „Sklepy cynamonowe” „Sanatorium pod Klepsydrą” „Ulica Krokodyli” „Żeglarz” Kapitan Nut. Młodziakowie. Bogumił Niechcic.narrator. Student Stanisław Ignacy Witkiewicz Apolinary Kostrowski „Most” „Murzyn” „Adwokat i róża” „Szewcy” „Most Mirabeau” „Młody żołnierz” „Prześliczna rudowłosa” WSPÓŁCZESNOŚĆ „Pokolenie” Sajetan Tempe.Pyton. Zbereżnicka. Robert Scurvy. Iza. Gałkiewicz. Hipolit Wielosławski. Wanda Okszyńska Zenon Ziembiewicz.Julian Przyboś Władysław Broniewski Stanisław Młodożeniec Bruno Jasieński Anatol Stern Stefan Żeromski „Lipiec” „Norte-dame” „Z Tatr” „Dachy” „Poezja” „Zagłębie Dąbrowskie” „Bagnet na broń” „Mannlicher” „Ulica Miła” „Do przyjaciół poetów” „Elegia o śmierci Ludwika Waryńskiego” „Nocny gość” „Przyjacielu.” „Bar pod zdechłym psem” „Wiek XX” „But w butonierce” „Rzygające posągi” „Futuryzje” „Przedwiośnie” Cezary Baryka. Rektor. Tczewscy. Felcia. Jasia Gołębska. Jadwiga Barykowa.. Józio . Stefania Holszańka. Pan z komitetu. Cecylia Kolichowska. Justyna Bogutówna.. Kapelmistrz. Pimko. Karol Wąbrowski Barbara. Wydawca. Lucjan i Teresa Koziełł.. Jan. Niewieska. Pylaszewicz . Jadwiga i Michalina Ostrzeńska. Kościeniecka.. Szymon Gajowiec. Nauczyciel. Gość w kapeluszu. Stary górnik Czesław Miłosz Wisława Szymborska Władysław Broniewski Antoni Słonimski Konstanty Ildefons Gałczyński Julian Przyboś Jan Lechoń Tadeusz Gajcy Zofia Nałkowska „Campo di Fiori” „W Warszawie” „Piosenka o porcelanie” „Traktat moralny” „Moja wierna mowo” „Ganek” „Przypowieść o maku” „Ballada” „Piosenka o końcu świata” „Który skrzywdziłeś” „Ars poetica” „Zaklęcie” „Cień” „Utopia” „Żołnierz polski” „Ballady i romanse” „Grób Tamerlana” „Na alarm” „Pieśń o żołnierzach Westerplatte” „Póki my zyjemy” „Iliada” „Wczorajszemu” „Do potomnego” „Medaliony” „Profesor Spanner” „Kobieta cmentarna” „Przy torze kolejowym” „Dorośli i dzieci w Oświęcimiu” „Wiza” „Dno” „Człowiek jest mocny” . (chłopcu polskim)” „Historia” „Biała magia” „Dni nienawiści” „Pożegnanie żałosnego strzelca” „Jesień 1941” „Trzeba umieć ludzi pokochać” „Spojrzenie” „Pioseneczka” „Ocalony” „Zostawcie nas” „List do ludożerców” „Spadanie” „Wygaśnięcie Absolutu” „Z życiorysu” „Za przewodnikiem” „Przystosowanie” „Nie śmiem” „Powrót” „Dwa wyroki” „Rozebrany” „Moja poezja” „Kartoteka” Olga. Niemka. Starzec 1. Tłusta kobieta. Młody mężczyzna.. Kelner. Dziennikarz..2.Tadeusz Różewicz „Z lasu” „Elegia o . Wujek. Bobik. Sekretarka. Gruby. Chłop. Pan z przedziałkiem. Cyklista. Bujnowski Durczok. Michał Klepfisz. Franek Podgórski. Maryś. Charrington. Klepfisz. Felek Szymański. Wrona. Fanchette. Stronska. Fred Telżyński. Jochan Mueller. Halina. Władysław Bułat. Paweł Kryński. Stefa. Henio. Romanowska. Sonnenbruch. Drewnowski Nadzieżda-Nadzieja. por. Zenek. Michel. Natalia Lwowna. Mollie. Caban. Janusz Kotowicz. w Auschwitzu” „Proszę państwa do gazu” „Dzień na Harmenzach” „Pożegnanie z Marią” „Chłopiec z biblią” „Inny świat” „Pamiętnik z powstania warszawskiego” „Popiół i diament” Jerzy Andrzejewski Tadeusz Konwicki „Mała Apokalipsa” Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem” Albert Camus „Dżuma” George Orwell „Folwark Zwierzęcy” „Rok 1984” Rusto Karinen. Żorż. Szczypiorski „Ósmy dzień tygodnia” „Pierwszy krok w chmurach” „Początek” Aleksander Sołżenicyn Jarosław Iwaszkiewicz Moczarski Leon Kruczkowski „Jeden dzień z życia Iwana Denisowicza” „M. Cottard. ojciec Paneloux. Jarogniew. Hanin. Zbigniew Młynarski Bernard Rieux. Mordechaj Anielewicz. Winston Smith. Jan Kalicki. Peters . O’brian. Jean Tarrou. Ryba Stoop Schultz. Michaił Aleksiejewicz Kostylew. Raymond Rambert. Beniamin. Adam Korda. Święcki. Swen. Towarzysz Kobiałka. W. Sędzia Romnicki. Joseph Grand. Pola Lifszyc. Jan. Juryś. Antoni Kossecki. Siostra Weronika. Katarzyna Staniewiczowa. Gosia Marek Edelman. Szeryski. Castel. Clover. Adam i Róża Puciatyccy. Boxer. Rzewuski. Grabowski. Julia Tom Parson. Mira. Hubert. Goliborska. Jerzy Szretter. Halina Maciek Chełmicki.Tadeusz Borowski Gustaw Herling-Grudziński Miron Białoszewski „U nas. Ruth. Othon Major. Pawlicki. Stefan Szczuka. Krystyna Rozbicka. Mojżesz. Lusia. Radosłąw. Syme. Squealer. Stuchler. Staszek. Sejdak. Snowball (chyży). Marcin Bogucki. Blutman kpt. Wilczkowski. Hoppe. Goldstein Marek Hłasko A. Liesel. Tadzio Skoro. Sacher. Florian Waga. Mania Wielki Brat. Willi. Kolka Nachałows. Bubnerowa. Joachim. Wolinski.łyn nad Lutynią” „Rozmowy z katem” „Niemcy” Irma Seidenman. Suchowiak. ks. Rysio Szmidt. Pamfiłow Miron. Jurek Wilner. Henio Fichtelbaum. .... 3 4........... LITERATURA STARO¯YTNEJ GRECJI ...12 10...................... 1 2............................... 9 6................4.................. TYPOWE CECHY SZTUKI GRECKIEJ...... 6 4........2 Filozofia horacjanizmu ................. RELIGIJNYCH ....................................... 2 3........12 10.................. LITERACKICH..............1 JAK DOSZ£O DO POWSTANIA MITÓW ...................................................6 Formalne wyznaczniki dramatu antycznego ...............................................1 Uniwersalizm przypowieœci biblijnych ......................................................... 2 4.........................................................3 Tragizm jako kategoria estetyczna w utworze ....3 Charakterystyka i znaczenie ewangelii Œw................................. REALNE I ETYMOLOGICZNE ZNACZENIE WYBRANYCH POJÊÆ MITOLOGICZNYCH I BIBLIJNYCH . 4 4............2..................................................LIRYK ANTYCZNY.3 Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego ............................................ 6 4.........................................4............. 6 4............................................1 Kosmogonia biblijna ........................................................................... KOSMOGONIA MITOLOGICZNA .......................................1 TREŒCI...........................................10 7............................................................................4 Walory formy i stylu „Iliady” .............................2..............................................1... 4 4...............................4............................................................................1 Utwory Horacego ........ KULTURA..................................................................................1..............................................................................................................................................................................................................................................3 HISTORIA TEATRU ANTYCZNEGO (ETAPY ROZWOJU...........................................1...........................13 10...................................................................autor utworów biesiadnych ...........2 AKADEMIA KRAKOWSKA .1 EPIKA ANTYCZNA I NAJDOSKONALSZY JEJ TWÓRCA ................................................ 5 4............................. 3 4...................................... CHARAKTERYSTYKA ¯YCIA POLITYCZNEGO I SPO£ECZNEGO ................ 1 2................................................................................... WARTOŒCI STARO¯YTNEJ MITOLOGII ............................................................................................................................................................ Tomasz ..3...................................................2 WERGILIUSZ ..................................charakterystyka........................4 Wa¿ne wskazania moralne w historiach biblijnych ............................................................................................. 5 4............................2 Platon ...1 Historia wojny trojañskiej i jej przebieg(„Iliada”) ...............................4..................................................13 10..............................2 ANTROPOMORFICZNY CHARAKTER MITÓW .............................................3 UNIWERSALNOŒÆ MITÓW ...............................................1.................................................... TWÓRCY......................... 2 3.........................................2 Charakterystyka postaw bohaterów tragedii ................................................. CECHY TYPOWE STAREGO TESTAMENTU ...............1............................................................................................... Augustyn ................................JEDEN Z NAJDAWNIEJSZYCH ZABYTKÓW JÊZYKOWYCH............................ 4 4.....................................3............................................................................ Jana („Apokalipsa Œw....... 6 5....2 TREŒÆ I ZNACZENIE NOWEGO TESTAMENTU................ 7 6........................................ 1 2..............................2..................2..........4........................ 1 2........................................................................4 CHARAKTERYSTYKA I DZIEJE NIEKTÓRYCH BOHATERÓW MITOLOGICZNYCH....................................................................11 8................ Jana”) ..................................1....2 Wizja cz³owieka i œwiata w „Ksiêdze Koheleta” ..................................................................................................................... 2 3....................................................................................1 Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrteñska) ................................2 œw.. RAMY CZASOWE ................................................................................................................... ....... 7 5......................................................................2 Subtelnoœæ analizy uczuæ ........................................................................... BIBLIA ..........................................................3 Anakreont ....................................4..2............................. 9 6.......................... 7 5.........................................1 Dzieje domu Edypa ...................................... 4 4..4 „Antygona” jako utwór o pañstwie i w³adzy.............................. HELLEÑSKIEJ I RZYMSKIEJ .......1 HORACY ............... 3 4..............................12 9................................................................. ICH UK£AD.........................................4 Dorobek literacki Symonidesa .....................SPIS TREŚCI 1.......................... walory formy ................................................................1...... 7 5........................... 3 4.......................... 3 4...............HOMER ......................Safona ......................................................1 Sokrates ..........................................1..................................................................................................................................... 7 5.13 10..........................1.....................3 Ksiêga psalmów ..............................................................................................1..................................................10 6..................... 1 2.................... 4 4.............................................................................. 7 6...........................................................13 .......................................................................................................................................................................................................3 Arystoteles .......................................... 2 3.... 8 6...........................................................................................................1.....5 Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach „Antygony” ............................................. 5 4................................................2...........................2 Wêdrówki Odysa („Odyseja”)................................................................................................ 9 6. 8 6.......................................................................2 LIRYCY STARO¯YTNEJ HELLADY ............................... LITERATURA STARO¯YTNEGO RZYMU .....1....................................3 FILOZOFIE ....................................................tematyka.......................4 „ANTYGONA” SOFOKLESA JAKO NAJDOSKONALSZY PRZYK£AD TRAGEDII ANTYCZNEJ...................EPIK STARORZYMSKI ........................... DZIE£A) ................................................................................1...................... 8 6..........................................................................1 FILOZOFIE ANTYCZNE .. 2 3..............................................................2 Charakterystyka ewangelii .......................................................................................................1 œw....................................................................................................................2..................................................... RAMY CZASOWE .........1 DUALISTYCZNA ............................. 4 4................ 4 4................................................................................................................ 8 6..........................................................................................12 10................................. ..............................................................................4 MICHA£ MONTAIGNE (1533 .................18 19....................................5 Przyczyny wykreowania takich wzorców osobowych .....................................................................20 21.................................17 15.........................2 JAN BOCCACIO (1313 .......................2 KRONIKI ............................................................................................................................1536) ..............1 TEMATYKA .......................................................................... NAJDAWNIEJSZE ZABYTKI PIŒMIENNICTWA POLSKIEGO ....................................................3 „ROZMYŒLANIA PRZEMYSKIE” ....................22 22..............................................................................................................................................................16 14.....................................1............................................2 LITERATURA OBCA ....................... TYPY TEATRU ŒREDNIOWIECZNEGO ..........................................................................................1375) ...................................................................................18 17......................................................................... POEZJA KOŒCIELNA ...................................................16 14.........................................................................................................1...................................1 NAZWY EPOKI .................................................................1...22 22.................. Franciszek ............1553) .....................................................19 19.........................................................................................................16 14....................................................................................................................................................................................2 Polscy kronikarze i ich dzie³a.....................................2............................................................2 Reformacja ........................................................1....22 22.......................................2 „HELOIZA I ABELARD” ............3 FRANCISZEK PETRARKA (1304 ............................3 RYCERZ ŒREDNIOWIECZNY ................................................1 Humanizm ......................................................1...........................................22 22...................................................................14 12................7 TOMASZ MORE (1478-1535) ..........................................................................21 21.............................................................1 ARTYZM FORMY ...................................................................................22 22.........................................................................................................................................2..........................17 16...................................................................................18 17....... POLSKA POEZJA ŒWIECKA ...........................4.........................16 14.......21 21...........................1 ASCETA ..................................1............1...................................1 CECHY LITERATURY ŒREDNIOWIECZA ... WZORCE PARENETYCZNE ...........................................4 „LAMENT ŒWIÊTOKRZYSKI” („¯ALE MATKI BOSKIEJ POD KRZY¯EM”) ..........................................................................................................15 14........................5 FRANCISZEK RABELAIS (1494 ..............................14 13.............................1...................1 DANTE ALIGHIERI (1265-1321) ..........................................3 œw..................................................................................................................2.................................................................................................................................................................. RAMY CZASOWE .........................................................................15 14..............................................................16 14......................................16 14........5 GATUNKI LITERACKIE ..........................................................................................3 Luteranizm .......................................................3 KANON ZASAD POETYCKICH (CECHY ODRODZENIA) .........4 W£ADCA DOSKONA£Y ..........................................1592)....................................14 12............3...........2.................................19 20..........20 21.....................................................................................................................21 22....................................................................................23 ...................................................................3 POJÊCIA .................1.................................2 NAWI¥ZANIA W LITERATURZE EPOK PÓNIEJSZYCH............................................................................23 22....................................................................................................21 21...........19 19...2.....................................................20 21.....................2.....................................................1375) .............................4........16 14.........................14 12.........................................13 11......................................................................6 Arianie ............................................................9 MIGUEL CERVANTES (1547-1616) .......10..............................................................................................................................1 Treœæ.........16 14........................14 12......................19 19.............................................................................8 WILLIAM SZEKSPIR (1564-1616) .............1.....................5 Anglikanizm .............................................................20 21...... UZUPE£NIENIE .......................21 22..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................17 16.......................................1 DOKONANIA ........................................................................4 UTWORY O TEMATYCE MI£OSNEJ ...........15 13....................................................................................14 12......17 16.....................4 ZNACZENIE DRUKARZY .................................................21 22..................20 21..............................................................................22 22..................20 21........2 PODSTAWOWE PR¥DY UMYS£OWE I RELIGIJNE .............................................15 14....2.................................................................................................13 12......................................21 21............................................................................................................................................................ EPIKA ŒREDNIOWIECZNA ............................................................................................................................1 „TRISTAN I IZOLDA” .........................................................................1..........................................................1.... PODSTAWOWE CECHY KULTURY RENESANSU .............................................................22 22......................................................21 21.................................................................. CECHY POETYKI ..................................1..............4 Kalwinizm ....................................1 Cechy i zadania ....................1 SZTUKA ......... INDYWIDUALNOŒCI RENESANSU POLSKIEGO I EUROPEJSKIEGO ................................................................................................................ NAWI¥ZANIA DO NASTÊPNYCH EPOK ................................................................................................................................................1..................................................2 PREKURSORZY IDEI HUMANIZMU W POLSCE .......................................................................................................1 „PIEŒÑ O ROLANDZIE” .........................................................3.............21 22..................................1...........2 „BOGURODZICA” .........17 16.....................................2.....................................................................6 ERAZM Z ROTTERDAMU [Gerhard Gerhards] (1469 ............................................................3 KRONIKA GALLA ANONIMA .........................................................18 17........................................18 18.....................................................................................................1 RODOWÓD I RODZAJE .......................................................2 ŒWIÊTY ............................................................................................................................17 16....................17 16..................................... 22.2.1 KONRAD CELTIS ..............................................................................................................................................23 22.2.2 FILIP BUONACCORSI (KALLIMACH) ...........................................................................................................23 22.3 WIELCY POLACY I ICH WK£AD ...........................................................................................................................23 22.3.1 MIKO£AJ REJ .....................................................................................................................................................23 22.3.2 JAN KOCHANOWSKI .......................................................................................................................................24 23. LITERATURA POLITYCZNA XVI STULECIA ...........................................................................................................24 23.1 OBRAZ ZANIEDBAÑ SPRAW PUBLICZNYCH I WIZJA NAPRAWY ...............................................................24 23.1.1 „O POPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ” ANDRZEJ FRYCZ-MODRZEWSKI (DIAGNOZA) ....................24 23.1.2 „PIEŒÑ O SPUSTOSZENIU PODOLA” JAN KOCHANOWSKI ...................................................................25 23.1.3 „ODPRAWA POS£ÓW GRECKICH” ................................................................................................................25 23.1.4 „NA SOKOLSKIE MOGI£Y” .............................................................................................................................25 23.1.5 „KAZANIA SEJMOWE” PIOTR SKARGA .....................................................................................................25 23.2 PREZENTACJA FEUDALNYCH STOSUNKÓW NA WSI ....................................................................................25 24. OBYCZAJOWOŒÆ POLSKI XVI WIEKU ...................................................................................................................26 24.1 WIEŒ I JEJ UROKI ...................................................................................................................................................26 24.2 OBLICZE SZLACHTY XVI WIEKU ........................................................................................................................28 25. CZ£OWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY ...............................................................................................................28 25.1 WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA ...................................................................................................28 25.2 IDEA£Y ¯YCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRA¯ONE W JEGO FRASZKACH I PIEŒNIACH ....................29 25.3 POETA DOCTUS W TWÓRCZOŒCI K.JANICKIEGO I J.KOCHANOWSKIEGO ..............................................30 25.4 IDEA£ DWORZANINA W UTWORZE £. GÓRNICKIEGO ...................................................................................30 25.5 ŒWIAT PRZE¯YÆ OSOBISTYCH JAKO TEMAT LITERACKI ..........................................................................30 26. WALORY ARTYSTYCZNE UTWORÓW RENESANSOWYCH .................................................................................31 26.1 GATUNKI LITERACKIE ..........................................................................................................................................31 26.2 RELIGIJNOŒÆ MIKO£AJA SÊPA-SZARZYÑSKIEGO........................................................................................32 27. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................34 28. CHARAKTERYSTYKA CZASÓW BAROKU ...............................................................................................................34 28.1 SYTUACJA POLITYCZNA I KULTURALNA NA ZACHODZIE EUROPY .........................................................34 28.2 ABSOLUTYZM .........................................................................................................................................................34 28.3 SYTUACJA POLITYCZNA POLSKI .......................................................................................................................34 28.4 NURTY KULTURY BAROKOWEJ .........................................................................................................................34 28.4.1 Geneza ..................................................................................................................................................................34 28.4.2 Barok dworski ......................................................................................................................................................34 28.4.3 Barok sarmacki (dworkowy) ................................................................................................................................34 28.4.4 Cechy œredniowieczne ........................................................................................................................................35 28.5 WZÓR OSOBOWY SZLACHCICA - SARMATY (CECHY) ..................................................................................35 29. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE KULTURY BAROKOWEJ ..................................................................................35 29.1 SZTUKA BAROKU - CECHY ..................................................................................................................................35 29.2 LITERATURA OKRESU BAROKU .........................................................................................................................35 29.2.1 Czas trwania i podzia³ na okresy (W Polsce) .......................................................................................................35 29.2.2 Cechy literatury barokowej w Polsce ...................................................................................................................35 29.2.3 Cechy stylu literatury barokowej .........................................................................................................................35 29.2.4 Marinizm ..............................................................................................................................................................36 29.3 TERMINY I OKREŒLENIA ŒRODKÓW ARTYSTYCZNYCH STOSOWANYCH W BAROKU .....................36 30. JAN ANDRZEJ MORSZTYN JAKO POETA DWORSKI .............................................................................................37 30.1 MI£OŒÆ JAKO NACZELNY TEMAT UTWORÓW J. A. MORSZTYNA ...........................................................37 30.2 FORMA UTWORÓW J. A. MORSZTYNA I JEJ ZWI¥ZEK Z TREŒCI¥ ..............................................................37 30.3 DLACZEGO J. A. MORSZTYNA MO¯NA NAZWAÆ POET¥ KONCEPTUALIST¥ ..........................................37 31. TWÓRCZOŒÆ DANIELA NABOROWSKIEGO .........................................................................................................38 31.1 TYPOWE CECHY EPOKI (NP.: VANITAS) W POEZJI D. NABOROWSKIEGO ................................................38 32. WAC£AW POTOCKI JAKO G£ÓWNY PRZEDSTAWICIEL LITERATURY DWORKOWEJ ................................38 32.1 TEMATYKA I KOMIZM DROBNYCH UTWORÓW POTOCKIEGO ...................................................................38 32.2 GENEZA „WOJNY CHOCIMSKIEJ” WAC£AWA POTOCKIEGO .......................................................................38 32.3 „WOJNA CHOCIMSKA” JAKO PODRÊCZNIK PATRIOTYZMU DLA WSPÓ£CZESNYCH............................38 32.4 TEMATYKA AUTOBIOGRAFICZNA W TWÓRCZOŒCI W. POTOCKIEGO ....................................................39 32.5 PATRIOTYZM W. POTOCKIEGO I JEGO OCENA WSPÓ£CZESNYCH ............................................................39 33. TWÓRCZOŒÆ PAMIÊTNIKARSKA OKRESU BAROKU .........................................................................................39 33.1 PAMIÊTNIK JAKO GATUNEK LITERACKI .........................................................................................................39 33.1.1 Rodzaje i typy pamiêtników .................................................................................................................................39 33.1.2 Funkcja i znaczenie w czasach baroku .................................................................................................................39 33.1.3 Twórcy pamiêtników w XVII w. ..........................................................................................................................40 33.2 ¯YCIORYS JANA CHRYZOSTOMA PASKA .........................................................................................................40 33.3 PAMIÊTNIKI JANA CHRYZOSTOMA PASKA JAKO PRZEJAW SARMATYZMU ..........................................40 33.3.1 Warstwa obyczajowa ............................................................................................................................................40 33.3.2 Wzorce osobowe ..................................................................................................................................................40 33.3.3 Jêzyk i styl utworu ...............................................................................................................................................40 34. EPISTOLOGRAFIA BAROKOWA - CECHY ................................................................................................................40 34.1 „LISTY JANA III I MARYSIEÑKI” .........................................................................................................................40 35. GATUNKI LITERACKIE ................................................................................................................................................40 36. CZASY SASKIE W KULTURZE POLSKIEJ .................................................................................................................41 36.1.1 Dwa nurty kultury ................................................................................................................................................41 36.1.2 Cechy kultury dworskiej (magnackiej) ................................................................................................................41 36.1.3 Sytuacja koœcio³a ................................................................................................................................................41 36.1.4 Sytuacja polityczna w Polsce ...............................................................................................................................41 36.1.5 Sytuacja kultury w Polsce ....................................................................................................................................41 36.1.6 Oblicze sarmatyzmu .............................................................................................................................................41 37. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................42 38. KLASYCYZM WE FRANCJI..........................................................................................................................................42 38.1 POJÊCIE KLASYCYZMU .........................................................................................................................................42 38.2 POD£O¯E FILOZOFICZNE ......................................................................................................................................42 38.2.1 Kartezjusz .............................................................................................................................................................42 38.2.2 Kant ......................................................................................................................................................................42 38.2.3 Locke ....................................................................................................................................................................42 38.3 ZALECENIA POETYKI KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU) ...........................................................................42 38.4 LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER ..................................................................................................42 39. OŒWIECENIE W EUROPIE ..........................................................................................................................................43 39.1 FILOZOFIE ................................................................................................................................................................43 39.1.1 Racjonalizm..........................................................................................................................................................43 39.1.2 Empiryzm .............................................................................................................................................................43 39.1.3 Ateizm ..................................................................................................................................................................43 39.1.4 Deizm ...................................................................................................................................................................43 39.1.5 Humanitaryzm ......................................................................................................................................................43 39.1.6 „Tabula rasa” ........................................................................................................................................................43 39.1.7 Utylitaryzm ..........................................................................................................................................................43 39.1.8 Sensualizm ...........................................................................................................................................................43 39.1.9 Relatywizm ..........................................................................................................................................................43 39.2 OSI¥GNIÊCIA CZO£OWYCH PRZEDSTAWICIELI ..............................................................................................43 39.2.1 Encyklopedyœci ...................................................................................................................................................43 39.2.2 Wolter...................................................................................................................................................................44 39.2.3 Wolterianizm ........................................................................................................................................................44 39.2.4 Denis Diderot .......................................................................................................................................................44 40. WIEK XVIII W POLSCE .................................................................................................................................................44 40.1 SYTUACJA SPO£ECZNO-POLITYCZNA...............................................................................................................44 40.2 PREKURSORZY ........................................................................................................................................................44 40.2.1 Stanis³aw Konarski...............................................................................................................................................44 40.2.2 Stanis³aw Leszczyñski .........................................................................................................................................45 40.2.3 Komisja Edukacji Narodowej ..............................................................................................................................45 40.3 PRASA I TEATR JAKO NACZELNE ŒRODKI AGITACJI W S£U¯BIE REFORM ............................................45 40.3.1 rola Warszawy w XVIII w. ..................................................................................................................................45 40.3.2 dzia³alnoœæ króla i znaczenie dworu królewskiego ............................................................................................45 40.3.3 charakterystyka czasopiœmiennictwa ..................................................................................................................45 40.3.4 powstanie Sceny Narodowej w Warszawie ..........................................................................................................46 41. IGNACY KRASICKI - KSI¥¯Ê POETÓW POLSKICH .................................................................................................46 41.1 WALORY TREŒCI I FORMY BAJEK IGNACEGO KRASICKIEGO ...................................................................46 41.1.1 TREŒÆ BAJEK ..................................................................................................................................................47 41.2 BOHATER POZYTYWNY DRUGIEJ PO£OWY XVIII WIEKU - MIKO£AJ DOŒWIAD-CZYÑSKI WZORZEC OSOBOWY DOBY OŒWIECENIA .............................................................................................................48 41.2.1 Cechy powieœci ...................................................................................................................................................48 41.2.2 Dzieje bohatera.....................................................................................................................................................48 41.2.3 Funkcja powieœci ................................................................................................................................................48 41.3 SATYRY I. KRASICKIEGO - OŒMIESZANIE I DRWINA Z WAD SPO£ECZEÑSTWA ...................................48 41.3.1 Rodzaje satyr i dzieje gatunku..............................................................................................................................48 41.4 CIEMNOTA I ZACOFANIE DUCHOWIEÑSTWA - „MONACHOMACHIA” ......................................................49 41.4.1 Treœæ utworu ......................................................................................................................................................49 41.4.2 Cechy poematu heroikomicznego ........................................................................................................................49 42. TWÓRCZOŒÆ OKRESU SEJMU WIELKIEGO ..........................................................................................................50 42.1 PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA .......................................................................................................................50 42.1.1 Dzia³alnoœæ i program spo³eczno-polityczny Stanis³aw Staszica. .....................................................................50 42.1.2 Hugo Ko³³¹taj .......................................................................................................................................................50 42.1.3 Rola publicystyki .................................................................................................................................................51 42.2 „POWRÓT POS£A” JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA ...................................................................51 42.2.1 Charakterystyka bohaterów ..................................................................................................................................51 42.2.2 „Powrót pos³a” jako komedia klasycystyczna ......................................................................................................52 43. SENTYMENTALIZM I ROKOKO JAKO NURTY TOWARZYSZ¥CE KLASYCYZMOWI ORAZ TWÓRCZOŒÆ REWOLUCYJNA .......................................................................................................................................52 43.1 NURT SENTYMENTALNY ......................................................................................................................................52 43.1.1 Jan Jakub Rousseau - prekursor nurtu ..................................................................................................................52 43.1.2 Karpiñski - poeta sentymentalny ..........................................................................................................................52 43.2 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROKOKA .......................................................................................................53 43.3 POEZJA JAKUBA JASIÑSKIEGO ...........................................................................................................................53 44. DOROBEK CZASÓW STANIS£AWOWSKICH............................................................................................................54 44.1 ZAS£UGI WOBEC JÊZYKA (WALKA O CZYSTOŒÆ JÊZYKA) .......................................................................54 44.2 GATUNKI LITERACKIE ..........................................................................................................................................54 44.3 CECHY CHARAKTERYSTYCZNE CZ£OWIEKA OŒWIECONEGO ..................................................................54 45. RAMY CZASOWE ..........................................................................................................................................................56 46. PRZEJAWY ROMANTYZMU W LITERATURZE OBCEJ .........................................................................................56 46.1 FILOZOFIA EPOKI ...................................................................................................................................................56 46.1.1 Irracjonalizm ........................................................................................................................................................56 46.1.2 Mistycyzm ............................................................................................................................................................56 46.2 ROMANTYZM W NIEMCZECH ..............................................................................................................................56 46.2.1 Goethe - „Król olszyn” .........................................................................................................................................56 46.2.2 J.W.Goethe - „Faust” ...........................................................................................................................................56 46.2.3 Werteryzm ............................................................................................................................................................57 46.3 CHARAKTERYSTYKA ROMANTYZMU FRANCUSKIEGO ...............................................................................57 46.3.1 Rousseau ..............................................................................................................................................................57 46.3.2 Germaine de Staël ................................................................................................................................................58 46.3.3 Rene Chateaubriand .............................................................................................................................................58 46.3.4 Wiktor Hugo.........................................................................................................................................................58 46.3.5 Aleksander Dumas ...............................................................................................................................................58 46.3.6 Alfred de Mussel ..................................................................................................................................................58 46.4 ROMANTYZM W ANGLII .......................................................................................................................................58 46.4.1 Byronizm ..............................................................................................................................................................58 46.4.2 Cechy bohatera byronicznego ..............................................................................................................................58 46.4.3 Cechy powieœci poetyckiej („Giaur”) .................................................................................................................59 46.4.4 Treœæ i problematyka utworu „Giaur” ................................................................................................................59 46.5 SPECYFIKA ROMANTYZMU ROSYJSKIEGO .....................................................................................................59 46.5.1 Aleksander Puszkin ..............................................................................................................................................59 47. WALKA KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI - PRZE£OM ROMANTYCZNY W POLSCE .......................................60 47.1.1 Spór pokoleniowy ................................................................................................................................................60 47.1.2 Kazimierz Brodziñski ...........................................................................................................................................60 47.1.3 Jan Œniadecki ......................................................................................................................................................60 47.1.4 Maurycy Mochnacki ............................................................................................................................................60 48. TWÓRCZOŒÆ ADAMA MICKIEWICZA ....................................................................................................................61 48.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W „PIEŒNI FILARETÓW” I „ODZIE DO M£ODOŒCI” ...................................61 48.2 ROMANTYCZNY CHARAKTER BALLAD ...........................................................................................................62 48.2.1 Programowy charakter ballady „Romantycznoœæ” .............................................................................................62 48.2.2 Prawdy ¿ywe w balladach ....................................................................................................................................63 48.2.3 Cechy ballady romantycznej ................................................................................................................................63 48.3 II TOM „POEZJI” .......................................................................................................................................................63 48.3.1 Idea³ pe³ni spo³eczeñstwa w II cz. „Dziadów” .....................................................................................................64 ......................80 50.........3..........................2 ZABÓR AUSTRYJACKI (GALICJA) ...1 Spo³eczeñstwo polskie .........................................................................................................................................................70 48....2 „KORDIAN” ..........................78 50..............7.......................................7......................7 FILOZOFIA GENEZYJSKA W TWÓRCZOŒCI S£OWACKIEGO ....81 52........................9..................74 49...........................................................68 48............68 48................................................................................................................................67 48............................................................................................................................................9...............................................................................................78 50..........................................................................................................................77 50........72 48......................................................DRAMAT NARODOWY OBRAZUJ¥CY DRAMAT NARODU .75 49..............................” ..............................................................1 TEMATYKA WCZESNEJ TWÓRCZOŒCI J............................................................................... RAMY CZASOWE ................................9........81 52.......2....................................68 48..........5......................3 Postawa patriotyczna Gra¿yny ......................74 49...............................................3...........66 48................3 „BALLADYNA” JAKO ZABAWA KONWENCJAMI LITERACKIMI ..............................77 50......................................................................................................3......................................................................73 49...........................7............................................................................................2 „Do matki polki” ...................................5....................3 ZABÓR PRUSKI ..6 S£OWACKI JAKO POETA LIRYCZNY .............................................................................................................NOSTALGICZNE WSPOMNIENIE POLSKOŒCI .......70 48...........................................................................................................71 48..............................4 „S³owa nie tylko nas wyra¿aj¹ ale i s¹dz¹” .........2..................80 50.......2............................................................................2 „W Weronie” .................................................................. Sokratesie...........3.....................................................76 49.......81 .......................................................................7..............5 Wiersze „Ustêpu” jako reporta¿ z krainy despotyzmu .......................72 48.........................................1 ZABÓR ROSYJSKI ...................................................4 Patriotyzm utworu .................................9.......................5..............................3 HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU „DO OBYWATELA JOHNA BROWNA” .....73 49................... CYPRIAN KAMIL NORWID ..........TYPOWY DRAMAT ROMANTYCZNY ? ...........70 48...81 52.......................................2 Prometeizm .............9 „PAN TADEUSZ” ..................................................5 RÓ¯NE OBLICZA BOHATERA „SONETÓW KRYMSKICH” ........................................................10 ARCYDZIE£A POEZJI LIRYCZNEJ .........2...............................................................................................................................6 Walory Formy utworu ................................................6 Cechy dramatu romantycznego ..................„FORTEPIAN SZOPENA” ............2 WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA ................................................................66 48..............................................................................................................................................................................................................6....................................................6 DYLEMATY PATRIOTYCZNE I MORALNE W „KONRADZIE WALLENRODZIE” ...............................................................2 Historia w utworze ........................................................................................................................2 Portret psychologiczny tytu³owego bohatera (dynamizm postaci) ........64 48............................................2 Gustaw..............................................4 Stosunek do Rosji i Rosjan.........................................................................79 50.............73 49..............80 51..............2...................................................... SYTUACJA W POLSCE PO POWSTANIU STYCZNIOWYM......................................................................................3 Mesjanizm ................................................................................................................................................................3 „Jêzyk ojczysty” .........................65 48..........72 49...........................................................1 Baœniowo ludowy charakter dramatu .................4 SONETY ODESKIE JAKO PAMIÊTNIK LIRYCZNY POETY ......................8 MESJANIZM W „KSIÊGACH NARODU POLSKIEGO” I „KSIÊGACH PIELGRZYMSTWA POLSKIEGO” ......................................9.79 50.......................3 Wymowa polityczna utworu ........................69 48.7...76 49...........4 „BENIOWSKI” JAKO POEMAT DYGRESYJNY .....................................................64 48............................................................................................................................................48...............65 48.............72 49........1 Geneza w œwietle epilogu ........................................................5 Polemika z Mickiewiczem w utworze .....................................5 Cechy epopei ......................................................................72 49..................... DOROBEK ARTYSTYCZNY JULIUSZA S£OWACKIEGO ....................................................................................10.................................................................74 49.....................................................2...........................................................................................................................................79 50...........................................................................................................67 48.....68 48..........7 III CZ.........................................................................9...........................2 Demitologizacja romantycznych przekonañ ...........................................................................................................70 48...66 48...............................................1 Treœæ.........6..4 Winkelriedyzm ............................73 49..............................5 LIRYKA UCZUÆ NORWIDA .............................................................................kochanek romantyczny i indywidualista w IV cz..1 „Liryki lozañskie” .......6 Charakterystyka szlachty polskiej ..............................................................................................................77 50.............................................................................................. S£OWACKIEGO .............................7............1 „Coœ ty Atenom zrobi³..............................................1 CREDO POETYCKIE ...................................67 48...........................................................70 48.......................4 „BEMA PAMIÊCI ¯A£OBNY RAPSOD”..............................................3 Nawi¹zania do twórczoœci Szekspira........3 Romantyczny charakter utworu..............................................................74 49............................ „DZIADÓW” ..............6 POEZJA NIE TYLKO ROMANTYCZNA ..3 Cechy powieœci poetyckiej ..............................................71 48................2 Funkcja poezji i poety w ¿yciu narodu pozbawionego wolnoœci .............75 49...................................................................79 50................74 49.............................................................................5.........................1 Walter Alf jako typowy bohater byroniczny ..........................................3................................................................................................................. „Dziadów” ...........................69 48..........................................81 52...........................................................................................6................75 49..........10..............................................................................5 WIELOW¥TKOWOŒÆ „GROBU AGAMEMNONA” ............................ .............84 58.........................................................................1 treœæ ...............92 63...................................................................3.................82 54...................................................................................................................................2............................................................84 58...........84 57.......................................................85 58......81 53...............2 Neoromantyzm .........................85 58..................1 Problematyka utworu .... TWÓRCZOŒÆ ANTONIEGO CZECHOWA ...............................................................................2 „DOBRA PANI” ...........................................91 63....................................................................... POEZJA CZASÓW NIEPOETYKICH ..............................................................................................2..............................92 63........................................................2 elementy tendencyjne ............................4 KAROL DARWIN.....................................................................................................................................................................................3............................... HAS£A POLSKIEGO POZYTYWIZMU .................................................................................................90 62........... CECHY POZYTYWIZMU POLSKIEGO ..............................................................................................................................................................4 Charakterystyka spo³eczeñstwa .......................3 Stary subiekt jako narrator ....................................................................2 problematyka .........................................................................................................................1 „KAMELEON” ...............................................................................................................................................86 58............................85 58........2.............................................................................84 58.................................................83 57........1 AUGUST COMTE........................2.................................4.............................................................82 53.......................91 63.........................................82 53............................................................2 „LALKA” ........................90 61..........1 Modernizm .............................82 53............................................................................................................85 58.........................................2 Portret Stanis³awa Wokulskiego ...................................53....................TWÓRCY Z POGRANICZA ROMANTYZMU I POZYTYWIZMU .......2 problematyka ......................................................1 POWIEŒÆ .............1 „A...............................................................................................................................................82 55........4...........................................................................2..................................................91 63.........................................................................................................................................................1...3 „POWRACAJ¥CA FALA” ........................2........3.............................................87 59............................................................................................85 58..........................................................92 63................................2 INNE NAZWY ZWI¥ZANE Z EPOK¥..............3 Henryk Bergson ..............................................3 problematyka ..........................................................................................................................................................................2..................................85 58......82 53..................................................................................87 59.........2 Artur Schopenhauer ............................................................5 STUART MILL ..........................” .......... SPÓR POMIÊDZY ROMANTYKAMI A POZYTYWISTAMI ......1 DZIENNIKARSTWO ..............................................3 Secesja ........................3............................................89 60.........................................2 chas³a pozytywistyczne zawarte w utworze .......................................................................................................92 63.............................................................................................................................................................................................................................................2.....................................................................................................................................................................................................91 63..1..............89 59......1 treœæ ............................85 58................................4 „NAD NIEMNEM” ......................................................................................2...............................................7 EWOLUCJONIZM .......................88 59...................87 59................................................znaczenie pamiêtnika Rzeckiego ...................................89 60......87 59........91 63.........3.....................................................................................4 Zygmunt Freud .....87 59...................................1 SYTUACJA KRAJU ..................................C..................................... OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA M£ODEJ POLSKI ........................................................................................................................................................................................................................................88 59...............6 SCJENTYZM ..........................................................1.................................3...2 LITERATURA TENDENCYJNA .....2 „CZ£OWIEK W FUTERALE” .................................................2 charakterystyka spo³eczeñstwa ............................................................................................88 59...........................................................................2................................................................................................................ FILOZOFIE EPOKI ..............................................................................................................................................................................................91 63...............................2 MARIA KONOPNICKA .......................................................................................................................................86 58............ CELE I ZADANIA LITERATURY .................................................82 53..................84 58..........................................................................................................................................................................................................................................................83 56..............2 HERBERT SPENCER ....................................................85 58......................................................................................................................................................................4 Dekadentyzm....................................................................................................................................81 53...................................................................................................................................................................................................................81 53.....................................................................B.................................8 UTYLITARYZM .........................................................................................................................................2.................89 60...................91 63..................................................91 63..................................................................89 59......................90 61............................................................................................................................85 58..........................3 elementy tendencyjne .........................................83 57.3 HIPOLIT TAINE ...................................................................................................................................90 61...................................1 POEZJA ADAMA ASNYKA ..............................................................91 63...............................................................................................................................................................................1 treœæ ..1 Fryderyk Nietzsche .............................................................................................................................................................1 treœæ ...............................................2.............1 treœæ .............................................. TWÓRCZOŒÆ ELIZY ORZESZKOWEJ ...........................................5 Fin de siecle.. TWÓRCZOŒÆ BOLES£AWA PRUSA ...........................3...................3........................................................ RAMY CZASOWE ................................................92 ......................3 „GLORIA VICTIS” ...............................3 FILOZOFIE EPOKI ............................................................................ ...................108 70....................6 Folklor w utworze ........94 65.............. jêzyk ...........................................................................................................................................................................................................................3 „LORD JIM” .........................................................5 Idee Judyma .........................................................................................................115 71......103 69.....2 ARTUR RIMBAUD ....................IBSEN ..........................................................................................................1 Trzy P³aszczyzny „Doktora Piotra” .............3...6 BOLES£AW LEŒMIAN ......2...........................2.......................................................................................119 71....................................................122 72..........................................................................................................................................94 64...96 67........... CYGANERIA M£ODOPOLSKA........................113 71................................................................................................................116 71...........................................................1 Tresæ ........................GABRIELA ZAPOLSKA ...................................................................................................1.2 Dramat naturalistyczny ..........................104 69................................................96 67.............................................................................................................................95 66..................................................5 Dramat romantyczny .....................................................117 71...................1....................................................................5 Karol Marks .....................1 KAZIMIERZ PRZERWA ................114 71..................................................................124 72............94 64...........................................................105 69............................................................................2 JAN KASPROWICZ .112 71.............................................................................................................1..4 „MORALNOŒÆ PANI DULSKIEJ” .................................................2 RELATYWIZM ETYCZNY W „ZBRODNI I KARZE” FIODORA DOSTOJEWSKIEGO ...........115 71...................................6 „O ¯O£NIERZU TU£ACZU” ..........................................4 TADEUSZ BOY-¯ELEÑSKI ............................1.............1 „LUDZIE BEZDOMNI” ............ TWÓRCZOŒÆ STEFANA ¯EROMSKIEGO .............................5 Mi³oœæ do ziemi ...................................................................................................63.....2...................................................................................................................118 71................................................................ „CH£OPI” W£ADYS£AWA REYMONTA .......................................93 63...................................2 Impresjonizm....93 63.........................................................................1 STANIS£AW PRZYBYSZEWSKI .........................3 Motywy decyzji Judyma .............................................2 Charakterystyka postaci ...............124 72...........................................1.........................................123 72.................... narracja..............................92 63................................................5........ HAS£A PROGRAMOWE ................................1 Wieloznacznoœæ bezdomnoœi ................................................................................................................................................................. POECI M£ODEJ POLSKI ................103 69................................................................................100 67......................................................................................8 „ECHA LEŒNE” ..............................................................................1.3 LEOPOLD STAFF ..........................102 68..........3 Symbolizm .................1......1 CHARLES BAUDELAIRE ...4 Artyzm w „Weselu” ................................................................................................................................................98 67.......106 69.....................................108 70..........................................................113 71............................2 „DOKTOR PIOTR” ............3 „SI£ACZKA” ...4 CZASOPIŒMIENNICTWO .....................................1...........................................................................1 Kompozycja.....................Zenon Przesmycki ..............................................charakterystyka ............................................................................ PROZA EPOKI MODERNIZMU ............................................................................................................................................................................................121 72.............................................121 72........................................................2 Dzieje Tomasza Judyma.........................2 Stosunek przedstawicieli inteligencji do ch³opów ........115 71................................1 Stanis³aw Wyspiañski .110 70................108 69...............................................................3 Symbole w „Weselu” ........................125 .........1 „Walka ze sztuk¹” .....................................................1 Wizja spo³eczeñstwa .............................................. „WESELE” WYSPAÑSKIEGO JAKO DRAMAT SYMBOLICZNY ...101 67..................................................................................................................................................................................... POECI EPOKI MODERNIZMU .......108 70...........................................................................3..........................96 67...............................94 64...............................1....................120 72...........................................JOSEPH CONRAD (KORZENIOWSKI) .........................................................................................................5 KIERUNKI ARTYSTYCZNE ...........................................................................................................................................................................1....................105 69......................................................................................1...........................5 TADEUSZ MICIÑSKI ..............................................................................................................................4.............................1 „DZIKA KACZKA” ...118 71..4 Z³oŸonoœæ charakterów postaci .....................................................................................4 OPOWIADANIA O ROZLICZENIU ¯EROMSKIEGO Z IDEOLOGI¥ POZYTYWISTYCZN¥ .................95 66...........................................................................................................................................................................................5 „ZMIERZCH” I „ZAPOMNIENIE” ........................TETMAJER ..........................................106 69.....................................................................................................................................................................................................5......................................................................1........................................3 Postacie Drugoplanowe ..................93 63.............................................................porównanie z „Dziadami” .........................9 „NAGI BRUK” ..........120 71............................................................................................................................ ¯YCIE TAETRALNE I DRAMATYCZNE ..........2 Powieœæ o psychice zbrodniarza i o z³o¿onych motywach zbrodni .......1 Naturalizm ...............1 Ko³tuñstwo / Dulszczyzna ....................................................103 69............1.............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................1.....................................................................................4................1........................................................................................................................................................109 70............1.........................................101 67........................................7 „ROZDZIOBI¥ NAS KRUKI I WRONY” ..............................................................93 63..................4 Uniwersalnoœæ ................................................................95 65..1...............................................................................................................115 71............................................111 70...................................................................107 69....................114 71..............119 71.....................................................5....... .............................130 74...........................................................................................................................139 76.....................................................................................6 Skrajny subiektywizm ............4 Proza psychologiczna .........................................................................................4 Karol Jung ............................................................................................. DRAMATURGIA OKRESU MIÊDZYWOJENNEGO ......................................................................................................................1.......................................................................3................................2........................5....................................................................................5 Iwan Paw³ow ................................1 Cechy dramatu ....................................................................... NA£KOWSKIEJ ................................................................142 77.................................................141 77..............................................................................................................................................127 74..... BU£HAKOW .................129 74...............141 77...5............1.........................................................................5..... G¥BROWICZA ...................................................................................... IWASZKIEWICZA ........................................................137 76....................................141 77.............2 Rozkwit w latach 1910-25........................BEHAWIORYZM .....141 77...................................................................................135 75...................1..........................................1 Marsel Proust .....................................................1 Ekspresjonizm ...... IWASZKIEWICZA ...................................................131 75........ SZANIAWSKIEGO .............POETA KLASYCZNY .......1 Julian Przyboœ ...........................................128 74......................130 75.....1 „¯EGLARZ” J................................................1 „PROCES” F...............................................................................1........................................................................................2 Boles³aw Leœmian ...........................................1..........................144 78.....1 Nowatorstwo formy .........128 74..................................................144 .................................................................................................................2 KIERUNKI W LITERATURZE ...... DE SAINT-EXUPERY .......................................................5 Surrealizm (rozwiniêcie dadaizmu) ...............................................3....143 77.............. REMARQUE ............................1.........2..........................................................................................................7 „BRZEZINA” J..............................1......2 Pragmatyzm..................3....... DOKONANIA PROZATORSKIE XX LECIA MIÊDZYWOJENNEGO ................2 James Joyce .2 Realizm ...136 76...........................................143 77......................................................1.............................................................................. M.............................................................2 LEOPOLD STAFF .................................................. KAFKA ..................................................128 74............................................................................................................2......POWIEŒÆ PARABOLA ..................................................................................................................................................................................... D¥BROWSKIEJ ..........5 Sagi rodzinne ...............................................................................144 78.......................................................2 „NA ZACHODZIE BEZ ZMIAN” E.....3...................................135 76.........................................................................................................................................................................................................3 I....1 SKAMADRYCI .........1 Kompozycja ...134 75................................. SYTUACJA W KULTURZE PO I WOJNIE ŒWIATOWEJ ............................................................................................2 Problematyka........................138 76...........................................................................137 76...................................132 75......2......129 74...........................................2 „CH£OPI” JAKO EPOPEJA WSI ..................................................................5 „MISTRZ I MA£GORZATA” M......................................................6 Neoklasycyzm .................................. ........130 74..........................................................................127 74..............................................................................127 74.............140 76...................................................2 „GRANICA” Z....................................... ¯EROMSKIEGO ..................142 77............3 „ZIEMIA PLANETA LUDZI” A.1...........................................136 76.............................................................144 78.... POEZJA POLSKA XX LECIA MIÊDZYWOJENNEGO ...................128 74..........................................3....................... Pojawi³ siê w epoce poprzedniej......7 Nurt poezji czystej ..................................................................................................................................................................................130 75...........................................................................................................6 „PANNY Z WILKA” J............1..........................................................................................................1 Intuizcjonizm....................................................................................128 74..............................................................................128 74..............137 76............................4 „FERDYDURKE” W.........................................4 „KOMU BIJE DZWON” E..................................127 74..........129 74..................................3 KIERUNKI ARTYSTYCZNE ....141 76..................................................................................1.....................................................................127 74...............2 W³adys³aw Broniewski .............................................................................................3.....72..............................................................................130 75.........................................................................................................................................128 74........................................................................................................................................................................3.........................4 Dadaizm (skrajny futuryzm) ........................3 Zygmunt Freud .............................. RAMY CZASOWE ...................................................142 77..........................3 Wieloznacznoœæ utworu ..........1 Rewolucja .............................129 74................................142 77.............................1...............140 76.............................................. Ga³czyñski .............125 73................................2......................................5 PROZA BRUNO SCHULZA ................ PROZA XX LECIA MIÊDZYWOJENNEGO (LITERATURA OBCA) .....................................................................................................................................3 Franz Kafka .............................139 76.................3....................127 74.....................................................................................3..................1...........135 75...................................................1 „PRZEDWIOŒNIE” S....141 77....1....PROBLEMATYKA ..................2 Prezentacja warstw spo³eczeñstwa ...............................................................................................................................................143 78................................3 AWANGARDA KRAKOWSKA ..................................................................................................127 74........... HEMINGWAY ...3 „NOCE I DNIE” M.........................................................................2.........................................127 74.......................................................133 75............................................................................................................2...3 Artysta i jego dzie³o .................................................................3 Futuryzm (skrajna awangarda) ...... lecz dopiero teraz doszed³ do g³osu.........................127 74....2..........HUMANIZM .....1 Kompozycja powieœci ................................................1 Julian Tuwim ....................................................................2 Chwyty literackie ............1 FILOZOFIE ............................................ ............... WITKIEWICZA ..................................................2 „SZEWCY” I.................................................................144 78......1 Teoria czystej formy w teatrze .........144 ......................................2........................78...............................................