Nr 4 Ksiazka Ludobojstwo OUN-UPA Tom 4

Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich4 Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich Dawne Kresy Południowo Wschodnie W Optyce Historycznej i Współczesnej Seria Pod redakcją Witolda Listowskiego Kędzierzyn-Koźle 2012 1 Seria poświęcona ludobójstwu Polaków dokonanych przez OUN-UPA na Kresach Południowo wschodnich IX Dzień Kultury Kresowej - IX Konferencja Popularno-Naukowa Kędzierzyn-Koźle 2 czerwiec 2012r Redaktor tomu: Witold Listowski Podziękowanie Serdecznie dziękuję wszystkim osobom, które przyczyniły się do wydania tej książki. Wszystkim autorom za napisanie tekstów: dr Lucynie Kulińskiej, prof. dr hab. Leszkowi Jankiewiczowi, dr Zdzisławowi Koniecznemu, dr Leonowi Popkowi, ks. Tadeuszowi Isakowiczowi - Zaleskiemu, mgr Magdalenie Kazik oraz prof. dr hab. Czesławowi Partaczowi za napisanie recenzji, Krystynie Patrzykąt za napisanie wstępu, Poseł Brygidzie KolendzieŁabuś, Senatorowi Aleksandrowi Świeykowskiemu, Staroście Powiatu Arturowi Widłakowi, Przewodniczącej Rady Miasta Elżbiecie Czeczot, Prezydentowi Miasta Tomaszowi Wantule, Zastępcy Prezydenta Miasta Pawłowi Ramsowi, Wiesławowi Tokarczukowi, Mieczysławowi Habudzie, Janowi Dubianikowi, Beacie Kaczyńskiej-Pogwizd, Marioli Motyl, Henrykowi Wierny, prof. dr hab. Bogusławowi Paziowi oraz prof. dr hab. Czesławowi Partaczowi za napisanie recenzji oraz członkom Stowarzyszenia Kresowian w Kędzierzynie-Koźlu i wszystkim osobom, które wzięły udział w uroczystościach IX Wojewódzkiego Dnia Kultury Kresowej 2 czerwca 2012r oraz Dnia Pamięci Ofiar Ludobójstwa Polaków na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej 11 lipca 2012 roku w Kędzierzynie-Koźlu. Witold Listowski Prezes Stowarzyszenia Kresowian w Kędzierzynie-Koźlu. © COPYRIgHT BY: Stowarzyszenie Kresowian w Kędzierzynie-Koźlu Strona internetowa: www.kresykedzierzynkozle.home.pl ISBN - 978-83-63999-01-8 Wydawca: ARSGRAF ul. Jaktorowska 40 96-300 Żyrardów Projekt zrealizowany dzięki wsparciu finansowemu Gminy Kędzierzyn-Koźle Stowarzyszenia Kresowian w Kędzierzynie-Koźlu Posła Brygidy Kolendy-Łabuś Senatora Aleksandra Świeykowskiego 2 3 Dyplomacja nie zauważa szerzącego się kłamstwa i zniewag dotyczących prawdy o Golgocie Wschodnich ziem Rzeczypospolitej. marginalizowany i pomijany. kiedy pierwszy prezydent Ukrainy Leonid Krawczuk przyznał cyt.prawdą zwyciężaj!” 4 5 . Dziękujemy Im. o tych zbrodniczych organizacjach ukraińskich nacjonalistów do czasu.. Tarnowski My. że działają w myśl zasady. ani ból ich i bliskich pozostałych przy życiu i noszących w sobie piętno tamtych strasznych skrytobójczych rzezi bezbronnej społeczności Polskiej. aż władze Polski i Ukrainy uznają i potępią to ludobójstwo. nawet w którymś pokoleniu. dlaczego. W programach szkolnych temat Kresy pomijany i przemilczany dla politycznej poprawności.hańba i potępienie. jeśli sami nie dbamy o naszą godność! Tym większa chwała Wspaniałym Naukowcom – Historykom. Kresowianie.”. Niestety jego następcy przyzwalają na szerzenie się nacjonalizmu na Ukrainie. pamiętamy.” Hasła te mówią wszystko to. trwamy. zamienia się w sforę” Ks. „Kłamstwo . Temat ten był i jest od dziesiątek lat zakłamywany. tysiącom Kresowych Społeczników którzy zajmują się tematem ludobójstwa Kresowego. Będziemy przypominać o OUN i UPA. Był czas. by w końcu prawda weszła do szkolnych klas. Nie obchodzą ich losy kilkuset tysięcy bestialsko wymordowanych Polaków na Kresach II RP.odbyły się pod bardzo wymownymi hasłami: „Żeby prawda była prawdą – Ofiarom pamięć i cześć.Koźlu. „Nie o zemstę. UPA i SS Galizien. które jakby nie zauważały odradzania się silnego nacjonalizmu ukraińskiego. który traci pamięć.„Naród. jak zwykle pięknie zorganizowane . wbrew ślepocie i znieczulicy naszych władz centralnych. w 2012r. Przecież nikt nie będzie nas szanował. Niestety prawda o potwornym ludobójstwie dokonanym na Polakach w czasie drugiej wojny światowej jest ciągle niewygodna naszym władzom rządowym i parlamentarnym. „Polsce i Ukrainie przyjaźń i zgoda –OUN. ale o pamięć wołają ofiary” Krystyna Patrzykąt Wstęp Dni Kultury Kresowej w Kędzierzynie. przypominamy i będziemy przypominać. Nawet trudno się domyślać. „szowiniści ukraińscy zamordowali blisko pół miliona Polaków„ i prosił Polaków o przebaczenie. o co od dziesiątek lat zabiegają Kresowianie. a nasze kolejno rządy nie reagowały. Halina Dydyk – ze wsi Szybalin.gospodarczego. 6 7 . W UPA był sotnikiem .. zarówno ofiar jak i ich oprawców. Polska nie była państwem totalitarnym. niepodpisany i niedatowany. Powiat miał 11 gmin .organizator Junaków OUN. gdzie także po angielsku wydawał „Ideę i Czyn”. Pracował z Hawrylukiem w podziemnej drukarni w Mużyłowie. Bulba. Danych zbiorczych brak i z tego powodu. miały wyśmienite zaplecze ludzkie i materialne. Według spisu powszechnego z 30 IX 1921 roku na terenie tego powiatu mieszkało 91. W 1944 . Wasyl Bej ps. dotyczącej ukraińskiego życia polityczno – społeczno . Dmytro Myron z miejscowości Raj. redaktor Wisti i Junaka. znajdują się dziś poza granicami Rzeczpospolitej. Autor broszur i artykułów. dowódca taktycznego odcinka UPA. Lucyna Kulińska Preludium zbrodni.925 osób w tym 54. Osyp Diaki z Olesina . Hryhorij Goliasz z Byszek (wsi gdzie we wrześniu 1939 r.9 wiejskich (z 75 wsiami sołeckimi) i 2 miejskie – Brzeżany i Kozowa. W 1939 r. brak jest dziś możliwości dokonania szczegółowej analizy antypolskiej i terrorystycznej działalności ukraińskich nacjonalistów w poszczególnych powiatach kresowych międzywojennej Polski. m. Wasyl Hałasa ps. żołnierze. W roku 1931 ilość mieszkańców wzrosła do 103. stan bezpieczeństwa ludności polskiej w tym powiecie. Ze względu na bardzo zły stan dokumentu. Od początku 1945 r. policji. 29 Niemców i innych narodowości.dowódca sotni UPA.8 tys. potem okręgu tarnopolskiego. Od 1943 w SS-Galizien.. osób (72. Stojan. opracowaniem pochodzącym z czasów okupacji pt. bądź przejęte przez ZSRR i w części przekazane Ukrainie (Kijów).1 Przy dzisiejszym stanie wiedzy i niedostatku źródeł. redaktor Biuletynu OUN. Uciekł po wojnie do USA. Ren z Wierzbowa. Łemko. potem okręgowy prowidnyk w Przemyślu i z-ca prowidnyka Zakerzońskiego Kraju (w czasie operacji „Wisła”). W legalnych organizacjach ukraińskich. Nacjonalizm ukraiński na Brzeżańszczyźnie w latach 1922-1941. Orłan z Białokiernicy. Ideolog OUN . „Na Rubieży” nr 2 (16). Wasyl Mizerny ps. z zachowaniem najcenniejszych w „osobnych” archiwach sowieckich. hojnie dofinansowywanych przez państwo polskie. zły stan zachowania i braki w tekście. Bej. Na służbie niemieckiej komendant policji w Sanoku. dwutygodnik wydawany przed wojną w Brzeżanach. w Krakowie. propagandzista. materiał polskiego podziemia. Stepan Hawryluk ze wsi Potok. Nieliczne przekazane dzięki staraniom historyków z WiH i CAW oraz CA MSWiA zachowane w rosyjskich archiwach dokumenty dowodzą. w Złotej Słobodzie. Już pobieżna analiza owych źródeł pozwala stwierdzić. 29 775 Polaków. Przewodził Północnej Grupie Pochodnej OUN na Ukrainę.in. 7548 Żydów. „Brzeżański bastion nacjonalizmu. Autorka w miarę posiadanych źródeł uzupełniła dane zawarte w tym unikalnym materiale relacjami pochodzącymi z innych źródeł. Od końca 1945 r. prowidnyk junaków OUN powiatu. 3 Przede wszystkim „Głos Brzeżański”. Od jesieni 1939 r. ogłosił pracę „Idea i czyn Ukrainy”. jak usilnie imputują Polakom szowiniści ukraińscy ich życie polityczne i społeczne było dramatycznie tłumione represjami nie udałoby Ukraińcom na tym terenie wykształcić takiej ilości nacjonalistycznych przywódców4. działacze społeczni). się znaki zapytania (?). Jan Salwa poświęcił ciekawy artykuł pt. Natomiast w miejscach gdzie pisownia budzi wątpliwości pojawiają okupacji niemieckiej zeznaniach naocznych świadków.. Ułas z Litwinowa. prowidnyk OUN na Zakerzonii. Niestety. Problemowi skutków działania skrajnego nacjonalizmu na tym terenie. Byłyby one szczególnie istotne dla badań dotyczących przestępstw popełnianych przez obywateli narodowości ukraińskiej wobec ludności polskiej. prowadził tajną drukarnię OUN w Mużyłowie. Nie ulega wątpliwości. Materiały zbiorcze zostały bądź zniszczone w czasie wojny. że badaczy czeka jeszcze w przyszłości wiele niespodzianek. Polaków i 7. a co za tym idzie śmierci większości świadków wydarzeń. można prześledzić jak wyglądał w okresie poprzedzającym wybuch wojny i w pierwszych jej latach. Okolice Brzeżan w okresie międzywojennym przodowały w aktywności. jednak. p.liceum ukraińskiego w Brzeżanach: Jarosław Staruch ur. informacjami zawartymi w przedwojennej prasie lokalnej3 i relacjami świadków. Szczególnie czynny na Zakerzonii jako dowódca kurenia łemkowskiego. że prawie całe archiwa z dokumentami dotyczącymi polskich miast kresowych i polskiej administracji. Druki z niej ekspediowano do Lwowa i dalej. podstępnie i masowo mordowano polskich żołnierzy). Szlify zdobywał w latach 1938-39 na Siczy Karpackiej. 33. Wchodził w skład prowidu OUN na okręg Brzeżany i prowidu krajowego. którzy w kontaktach i współpracy obu nacji w ramach wspólnego państwa nie widzieli nic zdrożnego. działające tam organizacje ukraińskie przodowały też w prowadzeniu antypolskiej działalności podziemnej. Centrum terroru”. Akcje terrorystyczne kierowane były też przeciw tym wszystkim Rusinom . jak i ludzi sprawujących różne funkcje państwowe (służba leśna. że gdyby.3 tys. 4 Oto kilku z nich wychowanych na terenie Brzeżańszczyzny i sąsiedniego powiatu Podhajce (większość to absolwenci słynnego bastionu ukrainizmu . a w 1939 do 113 tys. Organizatorka służby medycznej UPA.]. „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”2 opartym na licznych zebranych jeszcze w czasie 1 Brzeżańszczyzna stanowiła przed II wojną światową matecznik ukraińskiego nacjonalizmu.szef propagandy na Podole i prowidnyk na tym terenie do 1949 roku. Stiach. 1996 s.Ukraińcom. Zastępca prowidnyka na Wołyń. W tych miejscach występują wykropkowania [. Już w roku 1930 członek Krajowego Prowidu OUN. uczestniczył w II Kongresie OUN. Działała do 1939 r. Udostępniony autorce przez p. Żydów). Niewątpliwie przykład dziejów jednego powiatu może być pouczający i rzucić pewne światło na położenie ludności polskiej w pozostałych powiatach kresowych tuż przed wybuchem wojny i na jej początku. Posługując się źródłami. sądów i wojska. policjanci.członków lwowskiego AK w czasie okupacji. Pochodzi z roku 1943. choć fragmentami powstał prawdopodobnie wcześniej.dr. od 1935 r.573 Rusinów (Ukraińców). Dostęp do takich dokumentów jest jednak bardzo utrudniony. autorka nie była w stanie odczytać wszystkich nazwisk.1 tys. Dotykały one zarówno zwykłych rolników.politwychownik. Członek OUN od 1929 r. Adnotacje ręczne. że na mieszanym etnicznie terenie Brzeżańszczyzny dochodziło do licznych aktów przemocy i przestępstw wobec ludności polskiej. której sprawcami byli nacjonaliści ukraińscy. Aresztowany przez NKWD trafił do armii Andersa. Jana i Konrada Sura. ps.6 tys. W 1941 r. 2 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. a przede wszystkim z powodu upływu czasu. 1-9. Pseudonimy: Jarłan. Niektóre dane dotyczą mordów dokonanych po wejściu na te tereny Niemców w roku 1941. stron 30. Ukraińców. Do masowego palenia folwarków. Od roku 1929 personalnie powiązana z OUN. brzeżańskim ujawniła swą działalność Ukraińska Wojskowa Organizacja6. W Małopolsce Wschodniej. strona polska ponawiała próby nawiązania przyjaznych stosunków ze społecznością ukraińską. 8 Jan Salwa. podpalono 2300 polskich budynków i stert ze zbożem). Podhajce. Procesy te były trudne. Od początku związana z wywiadem niemieckim. były ukraińskiego banki i ubezpieczalnie. mordując. stert ze zbożem doszło również na ogromną skalę w lecie 1930. To obala twierdzenie. rozbrajając posterunki policji. stanowiąc jej dość niezależne „zbrojne ramię”. „Podniosłe próby towarzyskiego kontaktu sfer polsko . 129. Każda niezbędna z punktu widzenia bezpieczeństwa reakcja władz polskich działała na ich korzyść. Buczacz. W państwie totalitarnym – Rosji Sowieckiej . że w czasie okupacji ludobójstwa na Polakach dokonali ciemni. 7 Zginął w zamachu Sydor Twerdochlib (16 X 1922). często związane z zabójstwami. a nawet mordów. stodół. że informacje na ten temat znaleźć można w wydanej w 1973 roku w Kijowie przez Ukraińską Akademię Nauk „Istorija mist i sił Ukrajiny”. 6 Tajna bojowa. był to Piemont ukraiński. „Brzezański Bastion Nacjonalizmu” „Na Rubieży” nr 2 1996 s. Akcje te historycy przypisują jednak UWO. skazywano z reguły na niskie wyroki (za zabójstwo – do 12 lat więzienia). Akty przemocy spotykały się z kontrakcjami władz bezpieczeństwa: śledztwa i procesy nakręcały spiralę obustronnej wrogości. gospodarstw. Sprawców. 50 osób. że polskie władze nie hamowały rozwoju ukrainizmu to niemal do końca. dokonano wielu sabotaży na liniach kolejowych i telegraficznych. Tak. czy artykuł pt. Brak reakcji na przestępstwa i mordy . 8 9 . która paląc po drodze folwarki. m. W dniu 21 września 1935 roku w salach „Sokoła” w Brzeżanach odbyło się na ten temat specjalne zebranie polsko . osady. Czortków i Borszczów. w tym także w powiecie brzeżańskim niebo rozświetlały wówczas łuny pożarów.rozgoryczenie i poczucie zaniedbywania ich interesów przez miejscowych Polaków. 25 października (a więc przed samymi wyborami) pojawiła się w powiecie zborowskim grupa terrorystyczna licząca ok.2). Pożar w porę ugaszono więc straty nie były wielkie9.. szkoły. gnębieni przez totalitarne. nieświadomi politycznie chłopi ukraińscy. ich napad na „biedniaków”. Rozwijał się. W „Głosie Brzeżańskim” znajdziemy liczne świadectwa tego tragicznego stanu rzeczy.rodzinę Iwana Basary dokonany 20 I 1938 roku. Siekierka Sz. Już w roku 1920 w pow. Coraz bardziej brutalne metody terrorystyczne stały się z czasem powszechne w rozwiązywaniu „problemu polskiego” na Kresach. W roku 1935 na wniosek BBWR zawarto porozumienie z przedstawicielami ukraińskimi („o zasadach współpracy i wspólnych dążeniach”)10. Działały ukraińskie organizacje społeczne. Na jej czele stał do roku 1922 E. Druga taka grupa pojawiła się w okolicach Sokala. Jednak im bliżej wybuchu wojny. Fakty są inne. Ludobójstwo…. Niewiele to jednak pomogło. przeszła przez powiaty: Przemyślany. 10 Zawartemu kompromisowi wiele miejsca poświęcił „Głos Brzeżański”.. Głowę rodziny zamordowano. Jej członkowie prowadzili w całym okresie międzywojennym działalność stricte terrorystyczną. Po krótkiej przerwie ukraińscy nacjonaliści wrócili do swych akcji mających na celu antagonizowanie społeczności lokalnej. niemal faszystowskie państwo polskie. Poza bojkotem doszło wówczas do wielu aktów terroru7. do organizowania napadów. Brzeżany. ciężko raniono jego żonę i starą matkę (s. którym udało się w sądzie udowodnić zbrodnie. dokonano nieudanego zamachu na Naczelnika Państwa (25 XI 1921). nacjonalistyczną ideologię Doncowowskiego panukrainizmu5. Patrz artykuł wstępny z 1 IX 1935 r.. w którym wzięli udział najwybitniejsi przedstawiciele społeczeństwa polskiego z wojewodą tarnopolskim Giwont Dziewałtowskim na czele. Szczególną aktywność wykazała UWO przed wyborami do sejmu roku 1922. kościół narodowy i to sponsorowany z kasy naszego państwa. Ściganie i karanie sprawców budziły niechęć Ukraińców. coraz bardziej zapatrzonego w zbrodniczą. Kto był inicjatorem i sprawcą tych zbrodniczych czynów? Wiemy. podpalono magazyny wojskowe w Przemyślu. których finałem były manifestacyjne pogrzeby polskich ofiar. ale wymienia się działania faszystowskich i nacjonalistycznych organizacji przeciw „postępowym” lub związanym z komunizmem Ukraińcom jak np. w Pradze.wszelkie próby budowania ruchów nacjonalistycznych skazane były na klęskę. Chcąc doprowadzić do zakończenia fali przestępstw. w „Głosie Brzeżańskim”. a trzecia koło Zbaraża8. Ukraińska ludność wiejska była więc latami indoktrynowana przez swych nacjonalistycznych przywódców politycznych i społecznych (legalnych i podziemnych) i dużą część nacjonalistycznego kleru greckokatolickiego. zbiorowe protesty w lokalnej prasie. bo sąd miał do czynienia z podziemną organizacją ukraińską doskonale zakonspirowaną i szkoloną jak zeznawać i utrudniać śledztwa na wypadek aresztowania.1. Owe zbrodnicze podpalenia pogłębiały tylko biedę i niedostatek w tej dręczonej skutkami światowego kryzysu krainie.ukraińskie. która zachowała jeszcze dawne struktury i sama w swej prasie nazwała je „drugim wystąpieniem UWO”. 9 Komański H. sianie wrogości do Polaków. Niestety wkrótce terror powrócił na te tereny. jakże wrogi polskości. choć jej połączenie z terrorystycznym UWO nie było ukończone. powołana do życia 30 VIII 1920 r. Ukazywały się ukraińskie gazety. tym bardziej mnożyły się zamachy. Do przejściowego zahamowania akcji sabotażowych doszło dzięki „akcji pacyfikacyjnej” roku 1930 w reakcji na masowe palenie mienia i napady na Polaków. a czasem tworzenie fundacji na rzecz rodzin pomordowanych. Konowalec. 5 O rozmiarach działalności OUN w powiecie brzeżańskim w okresie międzywojennym może świadczyć fakt. że w lecie 1930 istniała już OUN. spółdzielnie. skrajnie nacjonalistyczna organizacja ukraińska. Oczywiście znajdziemy tam pochwałę antypolskich działań terrorystycznych.ukraińskich w powiecie brzeżańskim”. W połowie 1934 roku miejscowa bojówka OUN podpaliła budynek Kółka Rolniczego należący do Polaków. ale dlatego. s.in. też z września 1935 r. Jedną z jej wypróbowanych metod walki z polskością było podpalanie majątków ziemskich. Państwo zmuszone było użyć sił policyjnych i wojskowych. I taki niestety był cel terrorystów. które doprowadziły do wykrycia i zlikwidowania szajki parobków zamieszkałych w dwóch gminach: Niemczanie i Perłowicach liczącej 49 osób z przywódcą Matwijem Tutką. Dnia 11 maja 1936 roku nacjonaliści ukraińscy zburzyli.okazało się fałszywe. Hryniewicz. Antoni Buczko11. a wykonanie zawiesił na lat 3. Bemko i dr. opisywał to wydarzenie. skazał ks. 12 „Głos Brzeżański” nr 6 z 15 III 1935 r. ktoś zapukał do drzwi. a uciekając z miejsca przestępstwa krzyczeli „uciekajcie Mazury. Ona też ponosiła przede wszystkim konsekwencje swej działalności12. za to. odbyła się przed Sądem Okręgowym w Brzeżanach rozprawa przeciw Wasylowi Kaczorowskiemu i Iwanowi Finie z Kostenowa pow. do starosty w Rohatynie na policjanta śledczego w Rohatynie Józefa Pryszczewskiego. ksiądz został przez Sąd Okręgowy skazany na 10 miesięcy więzienia.5 roku więzienia. przyniósł informację o skazaniu księdza greckokatolickiego Antoniego Buczki. że w pierwszych dniach marca odbyła się w Sądzie Okręgowym rozprawa przeciw 9 byłym uczniom gimnazjum oskarżonym o przynależność do OUN od roku 1932 i prowadzenie działalności wywrotowej przeciw Polsce: 7 z nich skazano na kary od 3. Zachidny. inicjował mordy i napady rabunkowe na cele organizacji. opatrując go nagłówkiem: „Zlikwidowana groźna szajka morderców i rabusiów w pow. dnia 16 IX 1935 r. Sobieskiego) odbywały się corocznie. Od członka bandy otrzymał karabin. za przechowywanie literatury OUN. dr. 13 Jedną z takich osób był Semko Fedeczko zam. że gdy siedziała z matką przy kolacji. że Matwij Tutka zorganizował w Niemczynie i Perłowcach dwie „piątki” OUN i jako ich „komendant”. 20 Donos wysłany w dniu 5 VI 1936 r. Wśród skazanych za antypolskie wystąpienia nie brakowało przedstawicieli kleru greckokatolickiego. a obaj zbrodniarze nic nie zrabowawszy uciekli. 10 11 . szczególnie ukraińscy nauczyciele13. ale wskutek pomyłki oddano strzały (na szczęście niecelne) do polowego -Wasyla Pandury. Franciszka Roztworowicza. W roku 1936 na odpust ten przybyło kilkudziesięciu handlarzy i kuglarzy narodowości polskiej i żydowskiej. Wywołało to wśród miejscowych Polaków skrajne oburzenie17. realizując plan „komendanta” Tutki. Rohatyn. Policji udało się też ustalić. informował. do władz państwowych. 18 Ibidem. 25 kwietnia 11 „Głos Brzeżański” nr 4 z 15 II 1935 r.5 roku więzienia. Brzeżany. Nie spodobało się to nacjonalistom ukraińskim. gdy Maria Tutka usiłowała podejść do drzwi. Przemyślany. Buczkę na 3 miesiące aresztu. skazany na 1.5. Jeden z nich strzałem karabinowym w usta pozbawił ją życia15. Tak więc 7 lipca 1936 roku proboszcz greckokatolicki z Płauczy Małej kazał umieścić trójząb na ołtarzu polowym w tej miejscowości jako symbol zjednoczenia ziem ruskich19. 19 O skazaniu księdza z tej miejscowości na grzywnę 50 zł donosił „Głos Brzeżański” nr 3 z 1 XI 1936 r. chcąc zmusić ucznia Michała Bozaniszyna obrządku rzymskokatolickiego do uczęszczania na lekcje religii greckokatickiej. Teodor Kurka. bo Ukraina idzie” 18. Oskarżeni skazani zostali na karę 1. W działalność konspiracyjną i przestępczą OUN .UWO zamieszana była przede wszystkim młodzież. Niestety i one były wykorzystywane przez nacjonalistów. 16 Anna zeznała. Sąd Grodzki w Brzeżanach pod przewodnictwem sędziego Wyskoczyla w dniu 23 IV 1934 r. Oskarżonych bronili adw. W akcje antypolskie angażowali się też starsi. że 31 sierpnia 1933 r. po czym weszli dwaj osobnicy z twarzami zasmarowanymi na czarno. Tak było w roku 1936. zwabionych nadzieją zarobku. W zasadzie bez przeszkód ze strony władz polskich Ukraińcy obchodzili w powiecie brzeżańskim. Zawarte w nim oskarżenia okazały się niezgodne z prawdą21. Jednym z takich księży nich był znany lokalny nacjonalista ukraiński ks. 21 Ponieważ poważne oskarżenie o „zwierzęce znęcanie się i torturowanie zatrzymanych”. których zaangażowanie w działalność antypolską było szczególnie dotkliwe i niosło największe spustoszenia moralne. Powiatowy komendant w Bohatynie wdrożył dochodzenie przy współudziale policji w Bołszowicach. W śledztwie udowodniono. Na terenie powiatu kolportowano zakazaną przez władze literaturę nacjonalistyczną UWO . na powracających do Bołszowic handlarzy jaj. Obchody 10 rocznicy zamordowania Semena Petruli miały zgoła nieoczekiwany finał. najbardziej podatna na zabarwione faszyzmem niemieckim hasła nacjonalistów. udał się do Niemczyna. Stan bezpieczeństwa powiatu był wysoce niezadowalający. Dochodziło do zatrzymań i wyroków na organizatorów kolportażu14. 14 Np. W tej chwili zgasło światło. postanowił drogą napadu zaopatrzyć się w pieniądze (porozumiał się z Piotrem Tutką z Perłowic w celu dokonania kolejnego rozboju). że w posiadaniu bandy było kilka karabinów i poza omawianym mordem dokonała ona szeregu wcześniejszych napadów i rabunków: w Perłowcach 7 kwietnia 1935 r. w Byszkach pow. Jeden z nich zawołał: „ręce do góry”. Dochodzenie wykazało związek tej zbrodni z działalnością miejscowej placówki OUN16. 2 uniewinniono. proboszcza z Potoku pow. Dochodziło też do napaści na Polaków. Ukrainiec Andrzej Zasiedko powołany do wojska. przeciw miejscowemu posterunkowemu. po czym obaj z Piotrem Tutką zbiegli. subiektem kooperatywy „Pracia” w Niemczynie. W dniu 7 lipca 1936 roku doszło na terenie Brzeżańszczyzny do poważnego zajścia nazwanego później „krwawym odpustem”22. Teichberg został przez bandytów zastrzelony. włamania do sklepu Bychmana. Tak więc w dniu 21 VIII 1936 r. Świadkiem zbrodni była córka zamordowanej 12 – letnia Anna. rohatyńskim”. kilku zaagitowanych przez nacjonalistów pastuchów podpaliło ogrodzenie domu osadnika Józefa Repskiego w Krzywem. 22 „Głos Brzeżański” z 15 II 1937 r. w Olchowcu. donosił o tym wydarzeniu. gdzie zastrzelił Tutkową. za nakłanianie nieletnich dzieci do zniszczenia portretu prezydenta i rysowanie trójzębów na tablicy szkolnej. W „Głosie Brzeżańskim” można znaleźć informację o fałszywym donosie20 złożonym przez księdza greckokatolickiego Denysa Teliszczuka. 15 „Głos Brzeżański” Nr 17 z 15 IX 1936 r. Odpusty w klasztorze greckokatolickim ojców Bazylianów w Krasnopuszczy (klasztor założony przez P.OUN. w nocy napadu i rabunku w sklepie Iwana Zechmana. 17 „Głos Brzeżański” nr 11 z 15 VI 1936 r. W nocy z 22 na 23 września 1935 trzej członkowie opisywanej bandy Iwan Lubomiracki. chwycił go za rękę i głowę i zagroził mu powieszeniem na haku na suficie w sali szkolnej. Andrzej Zasiedko. swoje rocznice narodowe. W lipcu 1935 banda dokonała zamachu na dyrektora folwarku w Demeszkowcach. drugi osobnik strzelił do niej z karabinu. Herszka Pobika i Samuela Teichberga. Nie brakowało też prowokacyjnych zachowań ukraińskiego kleru. zorganizowali zasadzkę między miejscowościami Dereszkowice a Słobódką Bołszowiecką.do 2 lat więzienia. że w listopadzie 1935 r. Dnia 2 listopada 1935 roku dwaj zamaskowani sprawcy dokonali w Niemczynie napadu rabunkowego na dom 47 – letniej Marii Tutki. w nocy 22 kwietnia 1935 rabunku mienia Henryka Writza. Dochodzenie ujawniło. zdewastowali i rozkopali cmentarz poległych bohaterów (żołnierzy i policjantów) w Brzeżanach. Siekierka Sz. 26 XII 37 w drugi dzień świąt Bożego Narodzenia został zamordowany Polak . We wrześniu 1938 roku członkowie OUN usiłowali uniemożliwić dzieciom szkolnym wyznania greckokatolickiego pójście do szkoły państwowej w kilku wsiach. nie zdążywszy nawet całkowicie odbudować zniszczonego gospodarstwa i zabezpieczyć bytu rodziny. Stryhańcach 26. za bezprawne posiadanie i przechowywanie broni palnej typu wojskowego. 1938 roku. W nocy z 22 na 23 czerwca 1937 r.. naładowany prochem strzelniczym i zaopatrzony w tlący się lont. Każdą wolną chwilę poświęcał pracy w Związku Strzeleckim i lokalnym wiejskim organizacjom.129 i relacja Bronisława Lenartowicza s. Sąd skazał też Hryńka Kozaka. Informacje na temat tej zbrodni znajdują się też w: Komański H. Iwan Przyjdun. W domu Rusina Dymytra Hałasy doszło do zajścia. dozorca lasów Fundacji im. który w ten sposób chciał pozbyć się z Pukowa nauczycielki Polki i lojalnego wobec państwa polskiego nauczyciela . Rodzice obawiali się bowiem spełnienia pogróżek terrorystów27. Siekierka Sz. W połowie 1937 roku bojówki OUN zabiły Jan Papugę. 25 Sąd Okregowy w Brzeżanach skazał sprawcę zamachu Iwana Połocha na karę 1. pod groźbą śmierci. 32 Do pobicia doszło gdy ułani zgłosili się do nich w celu przygotowania kwater dla zakwaterowania żołnierzy. Franciszek Rokosz z Żornisk – Leśniki. Iwan Hawryłow i Stefan Kedyński) z miejscowości Leśniki pow. a Pawła Zagrobelnego na lat 5 więzienia. bijąc ich i niszcząc ich towar. Bardzo niepokojące było narastające z biegiem lat zjawisko napadów i terroryzowania polskich nauczycieli przez nacjonalistów ukraińskich24.którzy rozpoczęli agitację wśród ludności ukraińskiej. Manifestacyjny pogrzeb odbył się na cmentarzu w Litiatynie. Przy zasądzeniu tak niskich wyroków za morderstwo. Oprócz tej akcji od roku 1937 nasilały się też napady i mordy dokonywane na Polakach. że sprawcą był Iwan Połoch zamieszkały w gromadzie Puków. napady terrorystyczne na terenie Brzeżańszczyzny nie tylko nie ustały. ale nawet się wzmogły. 28 Pisał o tym „Głos Brzeżański” nr 17 z 1 IX 1938. 23 Aresztowani byli już znani wymiarowi sprawiedliwości. 33 Komański H. Na skutek zastraszenia w dniu 14 września do szkoły w Krzywym przybyło kilkadziesiąt dzieci mniej niż zwykle. W nocy z 7 na 8 listopada 1936 roku nieznany sprawca rzucił w Pukowie przez okno do mieszkania nauczycielki Zofii Makojd i pod dom nauczyciela Izydora Kostyszyna ładunek wybuchowy. OUN dopuszczała się też agresji wobec polskiej szkoły w ogóle. Policji udało się ująć tylko dwóch sprawców Mikołaja Matwijowa i Wasyla Ferenca z Koniuch.129.. Pisał o tym „Głos Brzeżański” nr 14 z 15 III 1938 r.społecznik i pracownik ISL w Żołnówce – Józef Onuszczak. s.630-631. Dnia 2 VIII 1937 został pobity w lesie kolejny członek Związku Strzeleckiego. Potockiego. którzy zakazywały rodzicom posyłania dzieci do szkoły polskiej w Krzywym. sporządzony w łuski naboju artyleryjskiego. znany działacz OUN został na poczatku okupacji niemieckiej starostą w Brzeżanach prowadził w czasie okupacji nadal silną antypolską działalność. Rozprawa odbyła się w dniu 26 II 1938 r. Z Brzeżan przybyło kilkunastu przedstawicieli polskich 30 Był to znany polski działacz społeczny na tym terenie.Ciężko rannego Wiktora Żabińskiego odstawiono samolotem do szpitala wojskowego we Lwowie. Z kolei 13 września 1938 roku między godziną 10 a 22 do kilkunastu domów w Krzywym pow. Brzeżany wchodzili uzbrojeni w karabiny i rewolwery ludzie. pozdzierali im i zabrali polskie orzełki z czapek28. Ładunki nie wybuchły dzięki przypadkowi i ugaszeniu ich w porę. s. Prokurator okręgowy w Brzeżanach przygotował akt oskarżenia przeciw Michałowi Porobujowi.in Łapszynie.Rusina25. aby przemocą usunąć nieukraińskich handlarzy. w 1938 zamordowali Pawła Sabinę. Wierzbowie. działacza Kółka Rolniczego w Taurowie. Wszyscy oskarżeni zostali skazani na 8 miesięcy więzienia29. przed sądem okręgowym w Brzeżanach. że ośmielił się wracać z Brzeżan do domu w mundurze strzeleckim. zostali pobici przez ukraińskich nacjonalistów w Podhajcach ułani (Wiktor Żabiński i Józef Olszański). Dnia 11 VIII 1937 r.5 roku więzienia. Ludobójstwo…. Brzeżany. Przeprowadzone dochodzenie ujawniło. dotkliwie pobili w lesie członków Związku Strzeleckiego (Józefa Rzedkowskiego. od kuli zginął w Taurowie 36-letni dróżnik powiatowy i komendant miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego. Rusin usiłował odebrać broń jednemu z napastników i został ranny. Wystarczającym powodem do napaści było to. Czynu tego dokonali Andrzej Kramarczuk i Jarosław Kramarczuk z Podhajec32. pow.. Ludobójstwo….25. 29 Broniący w tym procesie oskarżonych adwokat ukraiński dr Franc Babiak. Tarczuk Michał z Żornisk gm. 5 maja 1937 roku członkowie OUN (Michał Pańkow. Leśniki. m. napadli. Zostawił żonę i pięcioro małych dzieci. Pawła Zagrobelnego (za współudział) na lat 8. Młodzież ukraińska zaatakowała budki kramarzy. sołtysa . Po tym fakcie napastnicy zbiegli. Półtora roku wcześniej nieznani sprawcy podpalili jego dom. 12 13 . Morderców złapano31. zamieszkałego w Potutynie. W numerze tym na s. 27 Patrz „Głos Brzeżański” nr 20 z 13 X 1938 art. pozostali napastnicy zbiegli23. 26-27 znajduje się obszerna relacja Bronisława Lenartowicza opisująca wieś i panujące w niej stosunki mniejszościowe. Michałowi Zagrobelnemu i Pawłowi Zagrobelnemu.Polaka z Taurowa. zamieszanego w tę sprawę. na karę bezwarunkowego więzienia 2 miesięcy 24 Pisał o tym „Głos Brzeżański” nr 13 z 1 VII 1937 r. s. zaś Józefa Olszańskiego. a z początkiem 1939 roku spalili zabudowania gospodarcze Tomasza Kozakiewicza (cudem uratował się z rodziną) w tej samej miejscowości33. 31 Pisano o tym w „Głosie Brzeżańskim” nr z 6 z 18 III 1938. Michała Zacharkowa i Michała Łenkiego) z Rohatyna. Brzeżany. Zginął. zamieszkałym w Taurowie. Adolf Czuba30. Czynu tego dokonał Ukrainiec. 26 Pisał o tym „Głos Brzeżański” nr 18 z 15 IX.. „Na Rubieży” nr 44/2000. Jakuba hr. po udzieleniu pomocy pozostawiono domowej opiece. „OUN nie śpi”. Sąd Okręgowy w Brzeżanach skazał Mikołaja Matwijowa i Wasyla Ferenca na kary więzienia po 10 miesięcy. Na mocy wyroku Michała Borobija (za własnoręczne zabicie ofiary skazał na 12 lat więzienia. na skutek czego spłonęła stodoła. czyli wcześniej najprawdopodobniej znaczący członek OUN. 35 „Głos Brzeżański” nr 13 z 1 VII 1938 r. brzeżańskim”. starając się osłonić Polaków z Rohaczyna. ze wsi Olesin. Ponieważ duchowieństwo zwłaszcza gr. i na s. zastępcę wójta z Leśnik. art. brzeżański. 37. raniąc lekko kilka osób. Gdy wchodzili do lasu zostali zaatakowani przez 2 uzbrojonych w rewolwery mężczyzn krzykiem „ręce do góry”. Społeczność polska wydała odezwę wzywającą do stworzenia funduszu na rzecz pomocy osieroconej rodzinie. Przykładem była wieś Olesin.znowu polała się krew polska w pow.642 i 134. „Niebo i piekło mojej ziemi” Żołnowskiego autorka znalazła informacje o tym. zaś w kościele narodowości polskiej.. Proceder ten miał miejsce szczególnie często tam gdzie nie było kościoła. relacja Józefa Tomaszewskiego. Lawirował między obu stronami. 60 kop zboża. żądnych krwi towarzyszy z UPA nic już nie uchroniło to jednak ludności przed wymordowaniem przez bandytów w kwietniu 1945 roku. a córkę wydała za biednego Polaka na dodatek działacza polskiego. Czasami energiczniejsze utrzymywały jednak w domu ducha swojej narodowości. 37 Komański H.. asymilacja ta następowała zdecydowanie w kierunku ukraińskości. Zamordowany osierocił żonę i dzieci i pozostawił ich bez środków do życia. Rusina z Dubszcza. Na wsi wobec przewagi elementu ukraińskiego i dramatycznego terroryzowania elementu polskiego.. W stanie bardzo ciężkim został odwieziony do szpitala w Brzeżanach. Także jesienią 1938 roku na drodze między Budyłowem. a uciekła do lasu40. Do kolejnego zamachu doszło 17 X 1938 r. Szyld zerwali wandale. synowie ojca. która swoje dzieci bez względu na płeć wychowywała w duchu polskim. 39 „Niebo i piekło mojej ziemi” s. Bohdan Narajewski z miejscowości Rohaczyn koło Brzeżan był zamieszany przed wojną w zamordowanie polskiej rodziny Rokoszów mieszkających przy drodze do Brzeżan i leśniczego Gawrona z Rohaczyna. jaką zamierzali urządzić Ukraińcy na mogile. prawdopodobnie benzyną. wieczorem w Urmaniu pow. grupa wyrostków napadła i pobiła szofera Wydziału Powiatowego w Brzeżanach. Obiektem ataku stał się leśniczy. Tych którzy nie chcieli mordować polskiej ludności –mordowano bez litości. że jeden z prowidnyków UPA w czasie okupacji. Relacja Stanisława Osieckiego. W połowie stycznia 1939 doszło w powiecie brzeżańskim do krwawych zajść. Kilku oprawców zadało mu tępym narzędziem kilka uderzeń w głowę.. którzy przyjechali do szkoły z odczytem. Szofer w obronie własnej wystrzelił z rewolweru. W małżeństwach mieszanych córki były z reguły chrzczone w obrządku matki. Ludobójstwo….. Czyny takie w większości pozostawały bezkarne. pt. polskie godło państwowe zostało porąbane. W książce pt. zabijając jednego z napastników o nazwisku Kohuta. 40 „Głos Brzeżański „ nr 2 z 15 I – Krwawe zajścia w powiecie Brzeżańskim 41 „Głos Brzeżański” nr 3 z 1 II 1939 r. Siekierka Sz. W Wymysłówce 4 stycznia 1939 roku referenci oświatowi. gdzie 17 dzieci stanowiło ogromny ubytek dla polskości42. na zarządzenie władz robotnicy przystąpili do jej usunięcia. „Hajdamacy znowu hulają. W połowie 1938 roku został zamordowany na drodze między Koniuchami a Kuropatnikami miejscowy listonosz powracający z Brzeżan37. orzełki itp. W Leśnikach k. przeto dzieci chrzczone w cerkwi uznawano za przynależne do narodowości ukraińskiej. Na porządku dziennym była też tzw. Mimo ran leśniczy ostrzeliwał się z browninga czym spłoszył sprawców napadu. Jan Wiekopolski z Koniuch i dozorca leśny. Sytuacja taka miała miejsce w wielu 38 „Głos Brzeżański” nr 1 I 1939. Kiedy został zamordowany przez swoich. O tym i kolejnych napadach i mordach donoszono w kolejnych jesiennych numerach „Głosu Brzeżańskiego”.syn Ukraińca i Polki ten splamił się jeszcze mordem na rodzinach żydowskich stanął w obronie polskich mieszkańców Rohaczyna przed obca upowska bandą w marcu 1944 roku. również z materiałami wybuchowymi w środku. po południu. Ci ostatni zmuszeni byli do użycia broni. Był to więc akt zemsty38.flagi. 36 za: Komański H. 14 stycznia 1939 bm. Siekierka Sz.35 Na szczycie takich mogił wbijane były krzyże a na nich kartki w języku ukraińskim: „Śmierć temu kto mogiłę rozrzuci”. zidentyfikowało na kresach religię z narodowością. Brzeżan dokonano napadu na Józefa Jędrzejewskiego. Mimo. 42 Oto wykaz dzieci rodziców polskich obrządku rzymskokat. Nastąpiła eksplozja zakopanej w „mogile” bomby. Kolejnymi akcjami OUN było sypanie „mogił Polski” w wigilię greckokatolickich Zielonych Świąt 1938 roku. Ludobójstwo…. zagrodę Teodora Tybina.111. 34 „Głos Brzeżański” nr 1 ze stycznia 1938 r. mimo że o jej rękę starali się zamożni Ukraińcy. 30 kóp słomy i narzędzia gospodarcze wartości około 3000 zł. Pierwszą z nich usypano na placu gromadzkim w środku wsi w Uwsin koło Brzeżan. ochrzczonych 14 15 . Żona Tybija była Polką. ze starostą Tadeuszem Jarostem na czele. Można mówić o swoistym „polowaniu” nacjonalistów ukraińskich na czynnych społecznie Polaków. zastali budynek szkolny bez szyldu. Dotyczyło to cichej walki jaką toczyli ukraińscy duchowni o chrzczenie polskich dzieci rodziców obrządku rzymskokatolickiego w cerkwiach. „Bomba w mogile pod krzyżem”. Ciężko rannego leśniczego odstawiono do szpitala w Brzeżanach. Do takich „mogił” wkładano często polskie symbole.. Cztery osoby zostały ciężko ranne i odwieziono je do szpitala w Podhajcach. Kazimierza Pączko. „Nawet szkołom nie darują”. Kiedy leśniczy sięgnął po swoją broń napastnicy zaczęli do niego strzelać raniąc go ciężko kilkakrotnie. „kradzież polskich dusz”. W odwecie tłum zaczął wybijać szyby w miejscowej polskiej szkole i zaatakował przybyłych na miejsce policjantów. że Narajewski. podobnie jak przypadki strzelania zza płotów pod osłoną nocy 41. Takie „mogiły” sypano też po roku 1939 i urządzano symboliczne „pogrzeby Polski” z tańcami i zabawą.Wsi39.– kat. Taką samą mogiłę usypano tej samej nocy na Łysoni koło Brzeżan. s. Zjawisko to opisywali redaktorzy na łamach „Głosu Brzeżańskiego”. W czerwcu 1938 został zabity przez bojówkarzy OUN z Żukowa polski gajowy o nazwisku Borek36.34. Gdy tuż przed manifestacją.. a napis zamazany błotem. Z kolei 25 listopada 1938 roku podpalono. Jeszcze jeden to dowód na zbrodniczość formacji UWO-OUN.organizacji społecznych. a Płotyczami skrytobójczo zamordowano 32-letniego komendanta Związku Strzeleckiego z Budyłowa. 1923. Miron Kuropatnicki 1938. 38 kółek „Ridnej Szkoły” oraz jej związek powiatowy. mordu dokonano już we wrześniu 1939 r.dywersantów ukraińskich przeszkolonych przez Abwehrę w celu zorganizowania antypolskiej dywersji na wypadek wybuchu wojny48. Przy rannych znaleziono karabiny i rewolwery. w cerkwi. Nadbużańskiego Podlasia okupacyjny dzień powszedni 1939-44. 16 17 . Akcję szkoleniowo . 97 par. Wyrok w procesie OUN”). z powodu prowadzenia antypolskiej działalności. dominacja gospodarcza ukraińskich kooperatyw. napadło na idących z Bartoszówki do Kalnego na zabawę strzelecką Polaków: 17-letniego Wojciecha Katę. aresztowano 18 nacjonalistów ukraińskich i osadzono ich w Berezie Kartuskiej (Głos Brzeżański” nr 6 z 15 II 1939 r. „Tajemnicze sygnały świetlne”. Władze podejmowały też inne działania zmierzające do przywrócenia normalnych warunków życia. straty polskości były na tych terenach niewątpliwie ogromne. ale z wielu źródeł można się domyślać. 47 „Głos Brzeżański” nr 5 z 1 III 1939. Siekierka Sz. Wprawdzie opisy dotyczą zrzutów skoczków na początku września 1939. 46 „Głos Brzeżański” nr 4 z 15 II 1939. W toku dochodzenia organa PP przekazały władzom kilku parobków ukraińskich z Kozówki i Gaiku Szybalińskiego46. Według innej wersji.. przytoczone w „Głosie Brzeżańskim”: Leon Martynowski. Kinal bronił się i prawdopodobnie zranił napastnika44. W tym czasie w powiecie brzeżańskim. 20-letniego Jana Woźniaka i 25. Nie tylko w życiu doczesnym. popełnioną przez należenie do OUN. a gdy kondukt przybył na cmentarz.K. Leona lat l4. Maria Kamińska 1929. odbyła się w Sądzie Okręgowym w Brzeżanach rozprawa karna przeciwko Iwanowi Woronie. W nocy z 31 I na 1 II patrol policyjny (dwie osoby).5 roku więzienia i pozbawienie praw obywatelskich na lat pięć („Głos Brzeżański” nr 9 z 1 V 1939 r. których dotkliwie pobili. chłopcy usypali wcześniej mały kopiec wymachiwali prowizorycznie zrobionym z gałęzi krzyżem w kierunku idącego konduktu. Miejscowi ukraińscy mężczyźni odmówili udziału w pogrzebie. uzbrojonych w sztachety i drągi. W maju 1939 roku w Poruczynie gm. Turkowski Roman zam.Podwysokie i w okolicach wzgórz za Leśnikami i za Rihaczynem47. Warszawa 2003. Kobiety przyniosły z domów sznury i łopaty. 1 K. tak że zwłoki niesione były przez kobiety. syn od chwili ochrzczenia w cerkwi stawał się Ukraińcem o nazwisku polskim. trzech chłopców przebranych w stroje błaznów naśmiewało się ze zmarłego43. a jedna zginęła. Ludobójstwo…. 43 Według opisu świadków (informacja zawarta w „Głosie Brzeżańskim”). brzeżańskiego. 48 Lewandowska St. Teodora Łupynosa z Potoku. Jana Zawadzkiego. Gaiku Szybalińskiego. więc oprawcy ograbili gospodarstwo i spalili żywcem całą rodzinę: żonę Teklę. Wieś Sarańczuki była prawie cała ukraińska. Wydarzenia te miały swój straszliwy epilog w styczniu 1944 r.. 44 Komański H. Leon Kuropatnicki 1914. zasypali patrolujących posterunkowych gradem kul. art. Józef Kuropatnicki 1920. Taka sytuacja panowała tam od kilkudziesięciu lat była by dla narodowości polskiej bardzo niekorzystna. koło gospodarstwa jednego z Ukraińców. W miesiącach bezpośrednio poprzedzających wybuch wojny dokonywano wprawdzie licznych aresztowań członków OUN za prowadzenie działalności wywrotowej. Macieja Lipińskiego z żoną (lat 60). 30 kółek „Silskiego Hospodara” wraz z filiami. odbywających nocne ćwiczenia. natknął się na grupę ok.dywersyjną zaobserwowali świadkowie wiosną 1939 – było to przekazywanie między zgrupowaniami dywersantów sygnałów świetlnych w postaci rakiet lub balonów świetlnych. 28 kółek „Sojuzu Ukrainok” wraz z filią. 9 oddziałów „Łuhu” wraz z zarządem. że w tym okresie na terenach wschodniej Polski zrzucano skoczków .. strzałów. że miały one miejsce i wcześniej. Stąd też nazwiska czysto polskie stawały się własnością elementu ukraińskiego np. Helenkę lat 5. Grzegorz Kuropatnicki 1938.sportowe „Sokił”. Michał Kuropatnicki 1922. W dniu 20 stycznia 1938 roku odbywał się opisany przez „Głos Brzeżański” pogrzeb mieszkańca miejscowości Sarańczuki (pow. Ale jeśli zważymy. 59 czytelni „Poświty” wraz z filiami. relacja Michała Lipińskiego s. Polaka. Buszcze napadnięto na miejscowego sołtysa Polaka . 16-letniego Piotra Latonia. Anna Lasota 1935. Jan Martynowski 1925. liczne związki mieszane i nie do końca określona po latach niewoli świadomość narodowa. aby zapobiec aktom przemocy. na szczęście niecelnych. Terror bynajmniej nie ustał. w Kaju . Sprawców pobicia aresztowano i oddano do sądu grodzkiego w Kozowej. ale niewykluczone. 23. Rannych odwieziono do szpitala w Brzeżanach. Michał Martynowski 1929. 632 i na s. W czasie gdy kondukt przechodził. Posterunkowi też użyli broni palnej. Michał Misiurka 1930. ur.Michała Kinala. W wyniku strzelaniny raniono cztery osoby. 2 stowarzyszenia gimnastyczno . Wasyli Kuropatnicki 1932. Włodzimierz Martynowicz 1933. Brak danych uniemożliwia dokładne określenie celu owych sygnalizacji. i same pogrzebały zmarłego. Brzeżany). 45 Aresztowano członków OUN: Osypa Barana inż. W niedzielę 11 I 1939 roku w godzinach wieczornych 4 młodych Ukraińców. „Do Berezy z Brzeżan”. Jan Kuropatnicki 1932. 16-letniego Edwarda Kawalca. Buszcza („Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s. we wsi Poruczyn k. Od początku roku 1939 można było zaobserwować na Brzeżańszczyźnie regularne przygotowania do antypolskiego powstania.. „Manewry ukraińskie w Szybalinie”.letniego Tadeusza Jelitę. Tym razem nie było go. Stefan Kuropatnicki 1914.ojciec był Polakiem. art.. przy drodze Brzeżany – Leśniki – Kurzany . Stefana Melnyka z Dubszcza i Omaliana Łapuńka z Potutor. Bohdan Martynowski 1937. a swój punkt kulminacyjny osiągnął we wrześniu roku 1939.wioskach na tym terenie. z Brzeżan. 25). ale nie wpływało to znacząco na poprawę stanu bezpieczeństwa w powiecie45. Wtedy ponownie napadnięto na dom Michała Kinala. że na zjawisko to nakładały się inne czynniki jak: stały terror w stosunku do Polaków. Leon Krzyżanowski 1928. Józia lat 11. art. w wyniku której wymieniony został skazany na 3. 30 uzbrojonych parobków ukraińskich. Zawieszono. Oddano do niego kilka. „Jeszcze im w głowie OUN. którzy wezwani do zatrzymania się i porzucenia broni. nie zastał tam grabarza. Posunięcia te były jednak spóźnione. Ofensywa antypolska toczona była przez cerkiew na wielu polach. który na polecenie nieznanej osoby opuścił cmentarz. przechodząc obok lasu Topieliska k. 7 placówek „Orłów” oraz szereg oddziałów „Ukraińskiej Akcji Katolickiej”. synowi Michała i Ahafji lat 27 zamieszkałemu w Dworcach pow. Dnia 1 maja 1939 r. oskarżonemu o zbrodnię stanu z art. art. matka Ukrainką. Siekierka Sz. oddalone od siebie 200-300 kroków „Głos Brzeżański” nr 7 z 1 IV 1939 r. art. Danyłą Pykałą: pościg doprowadził do wytropienia bandyty w chacie niejakiego Nazarewicza w pobliżu Wymysłówki. rzekomo prześladowanej. zabierając karabin zabitego posterunkowego. Pogrzeb zamordowanego posterunkowego śp.żółtą na budynku szkoły powszechnej w Wulce i zabili psa kierowniczki szkoły Marii Gołąbkowej54. Dnia 27 lutego 1939 roku wieczorem. „W Olesinie napadają Polaków”. art. „I w Wymysłówce czerwony kur”... 52 Spalone sterty znajdowały się w polu. Oto kilka następnych przykładów. szczególnie koło czytelni „Poświty”. Były to nowe akty terroru OUN. Dnia 16 kwietnia o godz. art. Posterunkowy 57 „Głos Brzeżański” nr 12 z 15 czerwca 1939 r. Policjanci osaczyli go w stodole gospodarza Romana Sitki. Policjant Preisner zginął bohaterską śmiercią”. Będąca w tym czasie w mieszkaniu żona Misiurki. 55 ibidem. s. członka Związku Strzeleckiego. Wkrótce potem miejscowość Wymysłówka stała się widownią dramatycznej walki policji z mordercą. „Znowu kur OUN”. „Zabudowania Polaków płoną”. 10-letniemu synowi gospodarza Pohyłego połamano kijami nogę57. którzy nie chcieli służyć pomocą nacjonalistom53. podpalono równocześnie trzy sterty ze zbożem należące do właściciela majątku w Litiatynie . śpiewu. W chwili ujęcia miał przy sobie naładowany niemiecki automatyczny pistolet „Steyer”50. Spłonął słomiany dach. członka OUN. zabraniano mówić po polsku. Nie sposób sobie wyobrazić jak w takich warunkach pracowali polscy nauczyciele. „Śmiertelne pobicie”. a Polacy na Brzeżańszczyźnie byli terroryzowani i zastraszani. 3 marca 1939 r... Policja znalazła u niego dwa karabiny austriackie „manlichery”. Na Polaka Pawła Sabinę (lat 36) idącego przez wieś Turów pow. 60 „Głos Brzeżański” nr 14 z 15 lipca 1939 r.. 49 Komański H.. tego samego dnia wieczorem podpalono stajnię Jana Wijatyka. 3 zamki karabinowe i inne części uzbrojenia. art. zatrzymanego 20 marca w Posuchowie. gdyż sypiały się na nią kamienie i przezwiska. który na widok policjantów rzucił się do ucieczki. W dniu 9 marca w Wymysłówce oddano strzały do Michała Fedorowskiego. art. bez narażenia się na napaść ze strony tejże ludności ukraińskiej. przygotowywała obchody państwowe czy przedstawienia. Dnia 8 marca wybito kamieniami 5 szyb w oknach Jana Misiurki. Przebieg zdarzeń był następujący: W chwili gdy patrol policyjny z Budyłowa (pow. art. kierując swe kroki między zabudowania wiejskie. 58 Ibidem. 50 „Głos Brzeżański” nr 9 z 1 V1939 r. Polska młodzież i dzieci zbierająca się w szkole po południu gdzie pod okiem nauczycielki uczyła się mowy polskiej. „W Trościańcu podpalają”. „10 godzinna walka z bandytą w Wymysłówce.20 nad ranem stanęła w płomieniach chata Pawła Fedorowskiego. W nocy z 8 na 9 marca nacjonaliści ukraińscy wywiesili ukraiński tryzub oraz chorągiew niebiesko . Ogień powstał w rogu domu. Posterunkowy Karkosz przebiegł jeszcze około 30 metrów i padł martwy na podwórzu. Dnia 18 maja 1939 r. 2. u podejrzanych znajdowano coraz więcej broni. W chwilę po tym znajdujący się na podwórzu przodownik Zieliński usłyszał 2 strzały. Śmiertelnie poraniony. którzy chcieli ocalić ludność polską tych terenów od wynarodowienia. Ich obecność i panowanie nad terenem było też coraz bardziej widoczne. Brzeżany napadło kilku nieznanych osób zadając mu z tyłu kilka uderzeń w głowę oraz kilka pchnięć nożami. kierownika sklepu Kółka Rolniczego w Wymysłówce. Do stodoły wkroczył posterunkowy Karkosz. nie mogła bezpiecznie wrócić w do domów.. Na miejsce wypadku przyjechała komisja śledcza. z Tarnopola60. Ludobójstwo…. Nieznany osobnik korzystając z zamieszania zbiegł. gdy młodzieży polskiej w wielu wsiach mieszanych. „Zwyrodnialcy”. 54 „Głos Brzeżański” nr 7 z 1 IV 1939 r. „Napad na działacza polskiego w Wymysłówce”. 51 „Głos Brzeżański” nr 5 z 1 III 1939 r. jak by nie było kraju. 59 Przebieg zajścia był według opisu następujący: Przechodzący patrol policyjny spotkał na drodze koło Złoczówki powiat Brzeżany nieznanego osobnika.. W międzywojniu w Polsce w ludność ukraińska mogła bez przeszkód. Od stycznia 1939 roku rozlała się po powiecie fala podpaleń polskich zabudowań. Polaka zamieszkałego w Dryszczowie51.. a gdy podbiegł bliżej ujrzał wybiegającego ze stodoły bez karabinu posterunkowego Karkosza. art. A więc to nie Ukraińcy. zmarł w godzinach porannych58. 5 VII 1939 koło Złoczówki został zamordowany posterunkowy Roman Karkosz lat 2559. Zmarły był rodem z ziemi radomskiej. któremu z ust sączyła się krew. Warto w tym miejscu uczynić pewną dygresję. kultywować swoją mowę i kulturę podczas. zamordowany został w sposób skrytobójczy przez członków OUN trzema strzałami z rewolweru komendant PP z Urmania Witalis Kogaczewski49. wiązania i częściowo belki. Powtarzały się wypadki terroryzowania dzieci i młodzieży polskiej przez wyrostków i mołojców ukraińskich. art. 131: 3 marca 1938 r. Tak było np. Zabójcą okazał się Jarosław Bojko z Hinowic. Takie właśnie fakty znajdujemy na łamach polskiej prasy brzeżańskiej roku 1939. Swoiste to pojmowanie nadużywanej propagandowo „krzywdy ukraińskiej”. Romana Karkosza odbył się w Pauczy Małej. 53 „Głos Brzeżański” nr 10 z 15 V 1939 r. Preisner. zamordowny przez bojówkarzy z OUN Kogaczewski Stanisław komendant posterunku PP w Urmaniu (Mordu dokonano w Dryszczowie w domu miejscowego sołtysa). Nagminne było też wybijanie szyb i terroryzowanie tych Ukraińców. art. 16 stycznia nad ranem podpalono zabudowania Hilarego Procyka w Trościańcu. Brzeżany) pod komendą przewodnika Skóry zbliżył się do kryjówki 18 19 . W przededniu wojny w szczególnie trudnym położeniu znalazła się ludność polska we wsiach większości ruskiej. we własnym. Tak było w przypadku Teodora Harbuza. „Tryzub na szkole w polskiej wsi”. kilku polskich chłopców z Szybalina wybrało się do pobliskiego lasu. Polaka. W trakcie rewizji. W trakcie akcji zginął kolejny policjant. we wsi Rybniki. mieszkańca Olesina. około 100 sztuk naboi. gdzie zostali napadnięci i pobici przez wyrostków ukraińskich. powracającego wieczór ze sklepu Kółka Rolniczego56.Karola Woyciechowskiego52. 56 ibidem. Justyna i dzieci poranione zostały kamieniami55. Polaka. Jak wynika z analizy „Głosu Brzeżańskiego”. tarnopolskim. Ażeby wypłoszyć bandytę z jego kryjówki starszy posterunkowy Preisner. Tak zginął skrytobójczo zastrzelony początkiem czerwca 1939 roku w Wulce gajowy gromadzki Prefyn Wolański. członka OUN z Żukowa..) W akcjach przeciw Polakom posługiwano się ukraińską policją pomocniczą .Przeciwko Polakom występują ukraińscy i niemieccy koloniści. skupywano ją. a bywało że kradziono. Wieczorem ukraiński nacjonalista napadł po raz kolejny w Rybnikach na przechodzące przez wieś polskie dzieci i pobił kilku chłopców... gdzie jeszcze tego samego dnia zmarł. grzebano w obejściach. Polska ludność czuła się bezradna. polskich uciekinierach. ale jest ich za mała garstka. która odbyła się dnia 16 czerwca 1939 r.. Tak też było w nocy z 4 na 5 lipca 1939 roku kiedy do mieszkania Stefana Knata Rusina (sprzyjającego Polakom) wtargnęło dziewięć nieznanych osób. Pogrzeb odbył się Tarnopolu. Tego dochodzenia polska policja już nie ukończyła.. Onufrego w Jabłecznej odprawili w październiku 1939 nabożeństwo w trakcie którego urządzono „pogrzeb Polski”. w sądzie okręgowym w Brzeżanach. lat 2761. przeprowadzający przypadkowo inspekcję jednostek policyjnych w woj. którzy nie chcieli popierać nacjonalistów. W Ułanówce nacjonaliści z niewiadomych przyczyn zabili strzałami w głowę Stefana Dziduszkę. z których dwie były uzbrojone w rewolwery i przemocą uprowadzili jego zięcia.. policji. Polacy tutejsi skomentowali to następująco: „gdyby ich było więcej wymierzyliby sobie sami sprawiedliwość. nie było już sposobu na poskromienie Ukraińców. kładąc go trupem na miejscu. dobijali rannych. Walce. Wtedy komendant Dugiełło i starszy posterunkowy Kołodziej wdarli się do chaty i wrzucili do wnętrza zapalone snopy. Wydarzenia takie mogły mieć miejsce. Zaalarmowane zostały oddziały policji z Brzeżan i Tarnopola. kobietach i dzieciach nie są do dziś przebadanie i opisane przez badaczy. Broń przysyłano z Niemiec. ponieważ w rękach nacjonalistów było coraz więcej broni. 61 Morderca oddał do Wolańskiego w jego mieszkaniu cztery strzały rewolwerowe. „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie” przez polskie podziemie. jest ostatnim numerem „Głosu Brzeżańskiego”. gdyż często w sposób jawny wyrażał się o nich lekceważąco. które otoczyły dom.Ukraińcy. Bandyta zeskoczył ze strychu i zabrał zabitemu rewolwer służbowy. zakopywano na polach. Numer 16 z 15 sierpnia 1939 r. przenikała z państw ościennych.. Bandyta przedostał się wówczas do kuchni i tutaj dosięgła go kula komendanta Dugiełły. zaopatrzony w pancerz kuloochronny.czerwone szmaty słomiana kukłę podpalono i ciśnięto do Bugu „na wiecznu zahubu” (. 62 Tak określili to sami autorzy członkowie AK. Dokument został autorce udostępniony przez jednego z ostatnich żyjących członków lwowskiej organizacji AK Jana Surę. Wiadomości o masowych mordach dokonanych we wrześniu 1939 roku na cofającym się wojsku polskim. która trwała ok. Zabity był znienawidzony przez nacjonalistów ukraińskich. mordowali pojedynczych żołnierzy. oskarżono o dostarczanie broni i amunicji dla członków OUN na teren powiatu brzeżańskiego. wszedł do wnętrza chaty i rzucił granat z gazem łzawiącym. Ciężko raniony w głowę. został później udekorowany za bohaterstwo przez władze państwowe). Wprawdzie czasami udawało się władzom ująć członków OUN. z magazynów wojskowych i na poligonach ćwiczebnych. bo sprawcy poprzednich nie zostali w ogóle ukarani. który w biały dzień został postrzelony w pierś przez nieznanego sprawcę i po kilku minutach zmarł. więc muszą cierpieć we własnym państwie”. Pukała dobrze ukryty na strychu nie dał się jednak wypłoszyć i zasypał Preisnera gradem kul.) Już w połowie września 1939 roku w pow.terroryści ostrzeliwali tabory. Ostatnią informacją przed wybuchem wojny jest doniesienie o skrytobójczym morderstwie dokonanym w Augustówce na Iwanie Kostiuku. 20 21 . Wymordowano tam 30 osób. bandyty. Został on skazany na 3 lata więzienia. „drogą wywiadu z wiarygodnych źródeł”62. że starcie to przypominało walkę z cieniem. Napady na młodzież polską nie ustawały. zaczął strzelać i ugodził w pierś starszego posterunkowego Pierzchałę (przeżył. w zbożu koło Wymysłówki. 10 godzin przypatrywał się.Preisner osierocił żonę i czworo dzieci. gdy tylko Niemcy zajęli Włodawę.rekrutowaną spośród ukraińskich nacjonalistów (.) We wrześniu 1939 Ukraińcy dokonali pogromu ludności polskiej w Żukach i Połoskach. Ukraińcy prowadzili działalność szpiegowską i dywersję. Hryńka Stasyszyna (Rusina lat 23). a ich ciała topiono w bagnach. Dowiodła tego kolejna rozprawa karna. Takie było tło napadu z 8 maja 1939 r. główny generał Kordian Zamorski. Sygnał do rozpoczęcia akcji dywersyjnej dało przybycie grupy agentów Abwehry. którego zwłoki znaleziono w dniu 7 lipca 1939 r. A były to zbrodnie dokonywane na skale masową. którzy 10 września wylądowali na spadochronach w lasach zachodniego Podlasia. Na prowincji ginęli też ci Rusini . ale ich ideologia została już tak skutecznie zaszczepiona Ukraińcom. Częśc z nich odnalazła autorka w opracowaniu pt. Śmiertelny pocisk trafił Preisnera w skroń. ukryty na strychu. włodawskim rozpoczęły dywersyjno . Hryńka Dudzę.. Ubraną w biało . Tak OUN wymuszała posłuch. W miejsce jednego aresztowanego młodego terrorysty pojawiało się zachęconych jego brawurą kolejnych trzech.terrorystyczną działalność bojówki OUN . Popi i zakonnicy z monastyru św. których wyraźnie drażniło używanie przez polską młodzież ojczystej mowy. Oto kilka opisów charakteryzujących pierwsze miesiące wojny: „. Bohater ten zawinął sobie głowę płachtą by go nie poznano. przeniesiony został do szpitala w Brzeżanach. lat 22. Na powyższej notatce kończą się oficjalne doniesienia o terrorze ukraińskim stosowanym wobec Polaków w Brzeżańszczyźnie. ten. zaczęli przeprowadzać aresztowania i rozstrzeliwać Polaków oraz Żydów w mieście. OUN-owcy współpracowali aktywnie z dywizją von Schweppebburga i już 16 września. a w późniejszym okresie zasilili niemiecka administrację (. rabowały kasy państwowe poszczególnych instytucji itp. Niektóre kolonie polskie padają wycięte w pień z kobietami i dziećmi przez okoliczne wsie ukraińskie. skąd nie uszło rzezi żadne polskie dziecko z kolonii. wszystkich powystrzelają itd. Zażądałem podwód. uznanymi przez okupanta ekspozyturami OUN były Ukraińskie Komitety Pomocy. (Broni nie wyjmowali. Natychmiast zareagowaliśmy (4-ech) na napad krzykiem Zagłoby. Data 15 IX 1939 przestrzeń Kowel . gdzie polska ludność błagała nas o zatrzymanie się i opiekę przed Ukraińcami.. drugi półnagi z poderżniętym gardłem. 64 Dokument niepodpisany. Adnotacje ręczne: „z Tarnopola”. Przejawiła się ona w masowym mordowaniu wycofujących się oddziałów polskiego wojska i policji. znaczków pocztowych. Już 14 września dało się wyczuć pod Rejowcem wrogie nastawienie ukraińskiej ludności. 46-61. W ich rękach spoczęła akcja wywożenia polskich kolonistów i polskiej inteligencji (leśników) w lutym 1940 roku. K. Janowa i Lwowa. Horodła. zespół SN. Nienawiść nacjonalistów ukraińskich do Polaków. owsa itp. 439. niszcząc wszystko. Opowiadano też o okrutnych mordach oficerów pod Dubnem. Sieniawy. rzemieślników. nauczycielstwo. 63 „…Obraz tych tragicznych wypadków. która pierzchła po wymianie strzałów. Biłgoraju. a gdzie nie było ukraińskiej inteligencji.. którą wyrwał z rąk ukraińskich i żydowskich zbirów we Włodzimierzu. słabo zabezpieczeni. Do wyborów sowieckich deputatów stają z ramienia UNDA. 7874. spotykając jeszcze raz wyżej wspomnianą grupkę Ukraińców. Dostarczono mi razem ze zrabowanymi końmi (6 par) i po sformowaniu oddziału z uciekinierów rezerwistów. sprawy) w: CA MSWiA. powołane przy zarządach poszczególnych powiatów i starostw o lokalnym zasięgu działania. Poruszające opisy tych zdarzeń możemy odnaleźć w literaturze wspomnieniowej np. 1 ckb bez zamka i 1 rkm). Ten sam proces wywożenia w głąb Rosji przerzucony zostaje na miasta w kwietniu tegoż roku. doktor Studyński i doktor. Pańczyszyn. 66 Warszawa 2012. Sławenty. Ukraińcy pracowali więc gorliwie nad zniszczeniem polskości na Kresach. instytucja bynajmniej nie tylko do spraw opieki społecznej (. „sprawiedliwość” wymierzali sami chłopi. Zatrzymaliśmy się we wsi Orlichówce pod Włodzimierzem. hamowana częściowo przez władze polskie. kierownicy ukraińskich szkół. stosy koców.) Lwów został zalany sklepami „Narodnej Torhowli”. „.. Nadbużańskiego Podlasia…. zebrany kiedyś w jedną całość. Petrycki w Taurowie. ks. które wydawały wyroki śmierci na miejscowych Polaków. Zorganizowali oni „sądy doraźne”. „ściśle poufne”.. wsie pójdą z dymem. wybuchła z całą siłą we wrześniu 1939 roku.Włodzimierz zaroiła się od partyzanckich band ukraińskich. Ofiarą jego padają setki tysięcy polskich robotników. Ukraińcy i Żydzi stanowią główny korpus administracji sowieckiej. Syweńki w Sławetynie. Hrubieszowa.. Kowla. W rezultacie bandyci . t. Włodzimierza.) dwory polskie padają pod rabunkiem ukraińskiego chłopa. którzy grozili im wyrżnięciem. bezpośrednio przed wkroczeniem bolszewików.„heroje” nastraszeni uciekli. Franko /syn Iwana/. 63 Lewandowska St. z archiwum Z.. Wystąpiło to w okolicach Kowla. Chłopi uzbrojeni 65 Broszura z roku 1944 odnaleziona w „Tekach Zielińskiego” RKP sygn.) Prace tych Komitetów nadzorowało i inspirowało Gestapo”. (np. niedatowany. rabowały uchodźców i furmanki naładowane najpotrzebniejszymi rzeczami uciekających.. 22 23 . obejmującej około 50 rodzin) (. pow. będzie dokumentem grozą przejmującym. wypędza się polską inteligencję ze wsi i miasteczek. Krasnego Stawu. Podhajce.”65 Tak wyglądała sytuacja na większej części ziem kresowych. Trzech zbliżyło się do mej furmanki i zażądało poddania się. trzymając na ręku córeczkę. sporządzony przez naocznych świadków. adwokatów. co polskie. ks. Następuje dalej rabowanie bez reszty całego polskiego dorobku spółdzielczego i masowe ujęcie całego handlu przez spółdzielczość ukraińską. na szkole również powiewała bolszewicka flaga). oprócz zatrzymanych przez nas trzech. na rękawach posiadali jedynie czerwone opaski..pomordowanych: jeden pchnięty nożem. p. Zażądałem otwarcia tej szkoły. I-A-c/2.Kiedy wojska bolszewickie (we wrześniu 1939 roku) zalały dużą część naszego kraju (. kupców... a realizowany w okolicznych wsiach.. sędziów. W dwu wypadkach widziałem w rowie jaworowskim polskich żołnierzy .Oficjalnymi. Na wsi obejmuje władzę sowiet przeważnie czysto ukraiński oraz policja ukraińska. gdzie do najpospolitszych metod mordowania należało wiązanie drutem kilku mężczyzn i śmiertelne pławienie w wodzie64. Jeden z nich okazał się sołtysem tej wsi. by przygotować grunt pod mającą powstać przy współpracy z Niemcami (w Krakowie OUN) „Zachodnią Ukrainą”. Dotychczasowi przywódcy UWO i OUN z poszczególnych wsi objęli władzę lokalną. które rozbrajały pojedynczych żołnierzy jak i całe oddziały. Jaworowa.. W Horodle rozmawiałem z porucznikiem kawalerii. w książce pt. jako komuniści. W Turzysku napotkałem taką grupę złożoną z kilkunastu osób. że jesteśmy tylko przednim patrolem wielkich wojsk polskich. prokuratorów. W obradach tych „sądów” przewodniczyła inteligencja ukraińska a więc: księża greckokatoliccy jak np. Nowosada (sygn. który jechał na koniu spienionym. „Lwowska noc” autorstwa Wiesława Helaka 66 Rozkaz mordowania Polaków wydany został w miastach. ziemian wraz z całymi rodzinami przy równoczesnej likwidacji drogą sprzedaży ich majątków. które lada chwila mogą nadejść i że gdyby nam się cokolwiek stało. Szereg przywódców ukraińskich zasiadła w okręgowych władzach sowieckich i realizowała ofensywny plan ukraiński. ruszyliśmy ku Włodzimierzowi. plecaków. I cóż się okazało: otóż zmagazynowana była tu broń i amunicja (180 kbk. oficerów. Wyroki te były najczęściej wykonywane natychmiast. Dorzucę tu kilka wspomnień z własnego przeżycia. na przestrzeni od Iłży do Rejowca. uciekinierów i miejscowej ludności polskiej. dziś w IPN. . Na drodze w Leśnikach działali zaagitowani nacjonalistycznie chłopi z Raju.jego matka była Ukrainką i wychował dwóch synów w duchu nacjonalizmu ukraińskiego). W Potoku mordowali żołnierzy chłopi z Potoka. 72 Opisy wyjątkowego okrucieństwa. s. Ludobójstwo dokonane na ludności polskiej woj. 10-13. 5 tys.. Była to swoista demonstracja siły i wrogości w stosunku do Polaków. Szczepanikowa. konie.w siekiery. Gdy przyszli po nich Ukraińcy.. Po opuszczeniu przez nich wsi wraz z policjantami z miejscowego posterunku. Na cmentarzu widziano później świeżą mogiłę. widły. 71 Komański H. Ludobójstwo….104. noże. natomiast wymordowano uciekinierów. Stanisławski (służył potem w SS). W nocy z 18 na 19 września 1939 roku w pobliskim Wierzbowie zebrała się kilkudziesięcioosobowa grupa Ukraińców z zamiarem napadu na Buszcze. Ten dzień Niemcy ogłosili „dniem swobody” i pozwolono Ukraińcom bezkarnie rabować i mordować brzeżańskich Żydów71.. jedną kobietę.” 69 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. Czy dotarli do celu swej podróży nie wiadomo68. s. Koniuchy: W Augustówce miejscowych Polaków zostawiono w spokoju. Napastnicy byli uzbrojeni w kosy. jednego z wydziału śledczego. U księdza greckokat. Siekierka Sz. 24 25 .. Ukraińcy mordowali wszystkich pasażerów bez względu na wiek i płeć. walizy zabrali: Tęcza Józef. kosy. Rybnik.wsi. Na uroczystość zjechało ok. nr 2 (16) z 1996 r.Krężel NN. s.. Olchowca. szpadle. Wóz. Wymazał Jan. rewolwery itd. Byli to uciekinierzy. zamieszkał posterunkowy. Ludobójstwo…. Opisy owych zbrodni zachowały się w relacjach świadków72.. Augustówka gm. karabiny. siekiery. łopaty. niektórzy mieli też karabiny rozbiegli się po całej wsi plądrując budynki użyteczności publicznej. Ciochoń Władysław. Maca69 Świadkami zbrodni i grabieży byli Polacy: Konik Antoni. Ukraińcy z Wierzbowa i Potoczan wtargnęli do wsi z okrzykami „Smert Lacham”. Zornisk. mieszkająca obok cmentarza (ta ostatnia zabrała nawet koc i prała go z krwi. w tym zasypywania żywcem w mogiłach. Paweł Olijnyka zna nazwiska i może bliższych szczegółów udzielić. akuszerka70. Siekierka Sz. Polaków na wozie zamordowano siekierami. Niebo i piekło mojej ziemi.103. Obok kapliczki w pobliżu cmentarza zamordowano dwóch policjantów polskich jadących wozem. ukraińskiej młodzieży z okolicznych wiosek. i Ceniowa. 67 Patrz: „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. Błotni. 74 Komański H. Dalsze egzekucje Żydów (w okresie do końca roku 1941) wykonywane przez policję ukraińską odbyły się w grudniu 1941 roku. Hodak Iwan (trafił potem do policji ukraińskiej w Chodorowie). Na jego temat w opracowaniu dodatkowe objaśnienie: „Pracował jako kurier OUN przed wojną miał rower do własnej dyspozycji był w ciągłym kontakcie z sąsiednimi wsiami. siedziba gminy: We wrześniu członkowie OUN zamordowali czworo Polaków73. dwóch chłopców (jeden z nich w wieku 12 lat) i woźnicę. rozpoczęli krwawy terror. Członkowie OUN którzy w Augustówce. 70 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”: „W domu Szczepanikowej Polki. Kohut Iwan.. był nawet zatarg wśród morderców o ten koc). ukoronowana masowym mordem na polskich mieszkańcach Buszcza i spaleniem ich domostw dokonanym przez bandy UPA w roku 1944. którego Ukraińcy zamordowali w tydzień po wkroczeniu bolszewików. Tarnopolskiego. W roku 1940 w wyniku donosu miejscowych Ukraińców został aresztowany przez NKWD i zaginął bez wieści Stanisław Zamojski ur. Tak więc po kilka wsi gromadziło się na jednym odcinku. Ustalone nazwiska: Ćwok Józef Kędziora Emil NN.. W niektórych wsiach gdzie przebiegały szosy. 589 Ukraińców (125 rodzin) i 46 Żydów (10 rodzin). Na szosie koło Potutor gromadzili się chłopi z Potutor. obszerny opis tych wydarzeń w relacji Jana Ciska. widły. Morderstwa zaczęły się od 12 września i trwały do 22 września. W opracowaniu czytamy: „Ks. Tego dnia rękami nacjonalistów ukraińskich bestialsko zamordowano ok. pod patronatem miejscowego OUN. Budyłów. Szpundar Iwan. w r. Ludobójstwo…. 14 września wieczorem w 1939 roku nadawano sygnały świetlne z domu Macy w kierunku Łanów Mazurskich. przekopywano doły lub robiono barykady dla zatrzymania pojazdów. Przeszedł do historii pod nazwą „krwawej niedzieli”. Siekierka Sz.67 Brzeżany: 3-6 lipca 1941 roku nacjonaliści ukraińscy. siedziba gminy: w 1939 roku mieszkało tam 518 Polaków (125 rodzin). s. Olijnyki Pawła zatrzymali się uciekinierzy (około 15 osób). Leśnik. 191474. Łysyk Piotr. zdaniem świadków brali czynny udział w grabieniu i mordowaniu Polaków: Szpundar Iwan syn Hnata i Marii. Wierzbowa. Tęcza Józef (Polak . 617-618. Stryhaniec. urządzili manifestację na cześć wyzwolenia miasta przez hitlerowców. znaleźć można min. (trafił potem do policji we Lwowie). W napadzie na miasto Rajów – brali udział Ukraińcy z Narajowa . Tej nocy nie było śmiertelnych ofiar tylko pobicia. Byszek. Iwanoczko. Część polskich mieszkańców ukryła się. Łosyk Piotr. 500 Żydów. którzy przejeżdżali przez tę wieś. Moroz Naścia. 68 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. Od napadu uratowało wieś pojawienie się szwadronu polskiej kawalerii. Kotowa. Punkty zborne zostały przez nich już wcześniej wyznaczone. drugiego z policji mundurowej. w „Na Rubieży”. motyki. Sarańczuk. 73 Komański H..”. ksiądz nie stanął w obronie Polaków.Persok Buszcze. największe nasilenie miały w nocy z 17 na 18 IX 1939 roku.. rzeczy jego zrabowali. Rawski Antoni. że Podłużny był dowódcą dywersyjnego batalionu. liczący wówczas ok. Podłużny Paweł lat 30. który przed egzekucją przeprowadzał „dochodzenie”. 250 polskich żołnierzy. s. Nakoneczny Stefan lat 32. syn Franciszka. Podusowski Michał lat 30. syn Grzegorza. Po szczegółowym „przesłuchaniu” i potwierdzeniu znajomości języka ukraińskiego żołnierz był wypuszczany.uciekinierów z centralnej Polski. Blicharski.. Blachowski (Blacharski) Franciszek lat 36. gdzie formował się 13-ty pułk Strzelców Ukraińskich. syn Mikołaja. Baran Wasyl lat 30. Zapisy nazwisk według nowej wersji (stara w nawiasie). Petruniu. Blachowski (Blacharski) Stanisław lat 12. syn Mikołaja.. syn Ilka. Urmań. który mieszkał pod Dryszczowem. pojedynczo lub małymi grupkami. W połowie września został też zamordowany sołtys Piotr Rajter80. syn Mikołaja. Rajter (Reiter) Piotr lat 40. 17 września 1939 roku miejscowa bojówka OUN podstępnie rozbroiła grupę 20 polskich żołnierzy i rozstrzelała ich w pobliskim lesie. syn Pawła. wśród których był kapelan wojskowy76. syn Dmytra. córka Mikołaja. Szumlany. Fedczyszyn Stefan lat 4. syn Teodora. Rajter (Reiter) Piotr lat 38. Buszcze. syn Mikołaja. żona Józefa. Buczkowski Piotr lat 15. 67. Żak Piotr lat 58. syn Mikołaja. 77 Z dokumentu wynika. Buczkowska Apolonia (Prakseda?) lat 37. Blachowski (Blacharski) Władysław lat 14 .uciekinierów z Polski centralnej. 79 Informacje na ten temat pochodzą też z relacji zmieszczonych w: „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s. Mazurek Stefan lat 2. które były ukryte na folwarku i wyruszył z oddziałem pod Wierzbów. Hasurek Aleksander lat 44. Nakoneczny Władysław lat 30. 15. w którym mordowano powracających do domu. Leszczyszyn Roman lat 35. rozbrajani i następnie stawiani przed ukraińskim „sądem”. syn Michała. Jednym z przywódców terenowego OUN (jego władza rozciągała się na okoliczne wsie łącznie z Przyszczowem) był Paweł Podłużny. Buszcze: W Dryszczowie OUN miał swych wybitnych działaczy. Blachowski (Blacharska) Anna lat 5. Skałuba Franciszek. Byli oni zatrzymywani przez bojówki OUN. a przyjście Rosjan spowodowało uwolnienie go z więzienia. Sołtys (Rajter) Reiter Piotr. którzy osobiście wymordowali wymienionych Polaków z Dryszczowa. Biłan Katarzyna lat 36. córka Józefa. noży i bagnetów. syn Mikołaja. Dowódcy nakazali oddziałom na własną rękę przedrzeć się przez lasy do domów i ukryć broń. „Na Rubieży” nr 2(16) 1996 s. syn Jana. Suda Filip lat 35. syn Piotra. Biłan Jan lat 30.Byszki gm. Żak Mikołaj. 76 Blicharski Cz.14-15. Podłużny Jan lat 36.. co sprawdzano każąc deklamować modlitwy po ukraińsku. syn Antoniego. ani nie postawiono upamiętnienia. Bycz Michał lat 23. s.38. że jako działacz OUN był przez władze polskie aresztowany. żona Franciszka. Hinowice. Ludobójstwo…. s. Wierzbów.jeden z członków wyprawy. Potiachacz Wasyl i Bojko zamordowali w 1939 r.syn Franciszka. Mimo upływu tylu lat nie dokonano w tym miejscu ekshumacji. „Na Rubieży” nr2 (16) 1996 s. Potoczany. Siekierka Sz.in. 26 27 . Michała. Sawczuk Michał lat 33. żona Mikołaja. w tym miejscu zamordowano i pochowano 250 żołnierzy i kilkanaście osób cywilnych . Kinal Mikołaj lat 38. Sawczuk Grzegorz lat 30. Podobno w miejscu pochowania zwłok rośnie dziś dąb.107. W tej sprawie zeznawał autorom dokumentu „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie” naoczny świadek . lat 5 syn Józefa. syn Teodora. wydał im 25 karabinów. które wyjaśnić może dopiero zestawienie większej ilości danych.. 15. Na polu między Byszkami a Potokiem bojówkarze OUN zamordowali 30 osobową grupę polskich żołnierzy z kapelanem75. Ludobójstwo…. żona Józefa (w ciąży).. Charaba Mikołaj lat 53. 22 osób79. W roku 1941 po przyjściu Niemców okazało się. których po ograbieniu z mienia i kosztowności mordowali.46. Dane te potwierdza Cz. Egzekucji członkowie OUN tylko sporadycznie dokonywali przez zastrzelenie. syn Stefana. Kowalczuk Mikołaj lat 35. syn Anastazji. W okresie od 17-20 września 1939 ci sami ludzie wsparci przez miejscowych nacjonalistów wyłapywali po drogach i pobliskich wsiach Polaków . W parę dni po przyjściu Niemców Podłużny zebrał oddział w Drzyszczowie w liczbie 80 osób. s. córka Franciszka. żołnierzy polskich. Pułk ten otrzymał broń rosyjską w celu „oczyszczania lasów z bolszewików”. Strychańce. Baran Michał lat 27. ojciec na wojnie. większość zamordowano przy użyciu siekier. syn Michała. 80 Komański H. Wrocław 1998 s. Witkowski Michał lat 22. Pisze o zamordowaniu (masakrowaniu) we wrześniu 1939 roku przez bojówki OUN zatrzymywanych pojedynczo lub w niewielkich grupach w pobliskim lesie ok. Rotiachacz Wasyl lat 26. W Dryszczowie we wrześniu 1939 r. komendanta polskiej policji w Urmaniu. Według relacji Ukraińców i Polaków. Siekierka Sz. Życie można było uratować jedynie deklarując narodowość ukraińską. syn Mikołaja. Fedczyszyn Stanisław lat 3. W ten sposób uniknęło śmierci kilku Polaków znających dobrze ukraiński. syn Grzegorza. Żak Anna lat 3. Rusiński „Tryptyk Brzeżański”. syn Mikołaja. W 3 dni później przyszedł niemiecki rozkaz oddania broni i rozejścia się do domów.106. Dworce.. Dryszczów gm. często okrutnie torturując. został zamordowany 18 XIII 1939 roku przez Bojkę Włodzimierza z Hinowic.. Żak Józef lat 32. Dupaj Mikołaj lat 23. 30 lat77. Masny Iwan lat 32. Kinal Anna lat 6. Mimo to istnieją pewne niezgodności. Kowalczuk Wasyl lat 30. Zbigniew Danieluk (Danyluk) Stefan lat 16. 78 Wykaz zamordowanych we wrześniu 1939 roku ukazał się poprawiony przez świadków (m. który był zakonspirowany na terenie 12 wsi: Dryszczów. Wilgusz Mikoła lat 26. Broń tę złożyli u rolnika Worony. Podłużny rozkazał im maszerować do Rohatyna. syn Jana. dziecko wyrwano z rąk matki Ukrainki i zabito. Koniuchy: Od 17-20 września 1939 w lesie znajdującym się w pobliżu cerkwi greckokatolickiej zostało przygotowane miejsce kaźni. syn Dmytra. Blachowska (Blacharska) Maria lat 36. Wijatek Jan lat 32. syn Józefa. syn Jana. Besz Wasyl lat 34. Żuków. Poruczyn. Rekszyn. s. Żak Maria lat 27. Byli to: Mychaniów Wasyl lat 30. Ukraińscy mordercy. W ten sposób zamordowano ok. pochodzili z tej samej miejscowości. gdzie zebrał się batalion w liczbie 1000 ludzi.. Kinal Katarzyna lat 30. Baran Paraskewia lat 50. Dupaj Michał lat 32. syn Piotra. Zostali zamordowani następujący miejscowi Polacy78: 75 Komański H. Oddział z Dryszczowa powrócił z bronią (miał 9 rkm i karabiny). „Na Rubieży” nr 45 /2000. Ofiary pochowane były przy polnej drodze prowadzącej do Olesina. s. Petruniu…. Blicharski Cz. W relacji Mariana Rzeszutki pojawiają się następujące ofiary: rodzina Ignacego Bartkiewicza (3 osoby). nr 2 (16) 1996 s. s. zamordowany przez Kiernickiego Mikołaja i Kiernickiego Teodora. że zostali ciężko ranni wyrwali się oprawcom i ocaleli).109 i Relacja Józefa Bereziuka s. że młody chłopiec.N. 81 Komański H.67. Zersak Władysław zamieszkały w Jakubowcach. Lehun Paweł. 83 „Na Rubieży” nr2 (16) 1996 s. 10 lutego 1940 roku na wniosek terenowych władz ukraińskich zesłano na Sybir 25 polskich rodzin (49 osób)86.67. Jeśli chodzi o uciekinierów zamordowali oni sześciu polskich posterunkowych z żonami i dziećmi. 620-622 i 624-625 oraz w: „Na Rubieży” nr 4 (10) 1994 s. Ćwiek Józef zam.642. Świadkiem tego mordu był syn Władysław Krężel. Organizatorami zasadzki i mordu byli: Dulęba. Ich małoletnie dziecko ocalało. „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996. „Na Rubieży” 28 29 . Przed śmiercią zeznał o sprawcach swojej żonie. Petruniu.... Płaucza Mała): 20 września 1939 zostali zamordowani przez bojówkarzy z OUN: Józef Camona. 85 Wg. aresztowany w młynie w Ceniowie. 7. Mikołaja pochodzący z Olesina. s. bojówka OUN wsparta przez okolicznych chłopów. 9. 1939) gminy Kozowa81.. Gaik gm.. Jana i Smoczyło Wasyl s. rodzina Jana Kryżka (3 osoby). 5. Siekierka Sz. 6.107. 18 września 1939 roku zostali zamordowani przez ounowców: Franciszek Folta lat 25 z Krosna. pochodził z Olesina. Ludobójstwo…. zamordowany przez Kuzdę Michała i Smaczyłę Józefa z Olesina. Pertuniu.. Ludobójstwo…. Studnicka Balbina zamieszkała w Jakubowcach. relacji świadków. dawny urzędnik (do r. Jakubowce gm. Krężel Ludwik.Bazyli N. Blicharski informuje. Persak Karol (lub Percak) zam. s. jego żona i jeden z synów (córka i czteroletni synek mimo.. zamordowana przez Horynia Wasyla i Świtenkę Marię z Olesina. w łóżku. rodzina Władysława Percaka (3 osoby). Zamordowany przez Galara Wasyla i Karyszyna Michała z Olesina.uciekinierki – matki trójki dzieci do lat 6-ciu.17 i nr 45 /2000. a trzech cywilnych uciekinierów pochowano na cmentarzu.. Blicharski Cz. Szczegóły dotyczące wydarzeń w Gaiku we wrześniu 1939 roku w obszernej relacji Janiny Giżyckiej i Jana Krasowskiego w: Komański H. Zamordował go Krych Mikołaj. rodzina Józefa Ćwieka (4 osoby). 20 żołnierzy i zamordowaniu sołtysa wsi o nazwisku Rajter. bez powodu wystrzelił z pistoletu do tej kobiety .. dwie ciężko ranili i spalili polską zagrodę Kowalczyka. s. 82 Otrzymał 5 ran postrzałowych i cios siekierą w głowę (odrąbano mu część czaszki)... Część osób spalono żywcem. zamordowany w Byszkach.. Ukrainiec.. trzej polscy żołnierze powracający z wojny: Piotr Bereziuk (kpt. 108 i relacja Jana Krasowskiego s. Ludobójstwo…. rodzina Stanisława Erazmusa (4 osoby). „Na Rubieży” nr 2 (16) z 1996 s. zamieszkały w Jakubowcach. ograbiła i spaliła tam 57 gospodarstw i wymordowała 21 polskich kolonistów. zabili go Kuzka Mikołaj i Kuzda Teodor obaj pochodzący z Olesina.. Glinna (gm.. Petruniu. 68. Z rąk ukraińskich zginęli następujący Polacy89: 1. Siekierka Sz. Mykyły i Smaczyło Dymitr pochodzący z Olesina. w Jakubowcach. Tego dnia zginęli: Kowalczyk lat 70 – rolnik 82. Ludobójstwo…. 87 Komański H. Czynów tych dokonywali Ukraińcy ze wsi Olesin. 24-25. syn sołtysa z Łapszyna i Wasyl Biłłaj z osady Bernardyny koło Gaiku. W nocy z 18 na 19. Garstka Jan zam. gajowy i jego rodzina o nieustalonym nazwisku (żona i 2 synów)83. W zestawieniu dokonanym przez Blicharskiego znajdujemy informację o rozbrojeniu i zamordowaniu 15 września 1939 roku przez bojówki OUN ok. sołtys z Hinowic. którym przewodził Iwan Kozłowśkyj. Erazmus Grzegorz.. Koniuchy: 19 września zostali zamordowani przez bojówkarzy z OUN..88. relacja Mariana Rzeszutki s. Łopot (gajowy). Blicharski Cz. Stanisław Wilk z żoną85 . wideł. Po tym wydarzeniu wielu Ukraińców z Łapszyna i Gaiku chodziło w mundurach i butach pomordowanych. s. rezerwy) i jego kolega szkolny . s. noży i siekier.17. Siekierka Sz. Siekierka Sz. s.109. 88 Komański H. Siekierka Sz... Ludobójstwo…. 89 Komański H. świadkiem był syn Tadeusz. Kędziora Emil zam. Brzeżany: 17 września terroryści z OUN zamordowali 5 osób. w Jakubowcach. Ludobójstwo.613. że do zabójstwa doszło już po wkroczeniu Armii Czerwonej. prawdopodobnie niezauważone przez oprawców. Erazmus Andrzej . w Jakubowcach. s.. zamordowani nocą. Nikt z tej grupy nie ocalał.16. w Jakubowcach. 2. Budyłów: Wrzesień 1939 zapisał się krwawo w dziejach tej miejscowości. Zostali pochowani w zaroślach w starej nieczynnej sadzawce rybnej. 3. 4.47.. Hinowice gm.. 67. 8. tuż przed wkroczeniem wojsk radzieckich. W gajówce Łopota została też postrzelona uciekinierka z Żywca o nazwisku Wolna i mocno pobita inna uciekinierka o nieustalonym nazwisku84.. 10. Obaj z Olesina.. Tego samego dnia po południu w lasach koło Łapszyna w zasadzkę zastawioną przez bojówki wpadło 150 polskich policjantów. rodzina Leona Rogalskiego (4 osoby). Siekierka Sz. Mordu dokonano przy użyciu kos. zabili go Kuseń Michał s. nieustalone trzy osoby (być może chodzi o to samo zabójstwo co przedstawione wyżej – gajowego z rodziną).. Zamordowali go Kuseń Józef s..Kozowa: W marcu 1940 roku został zamordowany przez bojówkarza z OUN Stefan Żukowski.625. 86 Komański H. 84 W relacji zamieszczonej w „Na Rubieży” nr 16 1996 na s. Krężel z dwoma synami87. s.. Blicharski Cz. Dubszcze gm. 16 jest informacja. Tomasz Wójcik.brak świadków. zamordowany przez Dutkę Józefa z Jakubowiec. Świadkiem tego morderstwa był Jędrusiek Jan.900. Podwika Marcin 27.300. zamordowany przez Smaczyłę Józefa. 3.200.. 33. 46.2.2.1. stajnia. młynek i tp.2.7.1. stodoła.2. 5. narzędzia rolnicze Suszek Andrzej ÷ Krężel Ludwik ÷ Magra Tomasz ÷ Wilk Katarzyna ÷ i sikawka Dom. 23. zestawienie z opracowania.200. Szczepan 26. stajnia. Hetman Władysław 28. 39.300. 32.000.000.200.- ÷ --Dom. 67: znajduje się tu informacja potwierdzająca fakt zamordowania 21 miejscowych Polaków przez bojówkę OUN i miejscowych chłopów – nazwiska ofiar: Bartkiewicz Ignacy i rodziną (3 osoby). 7. sieczkarnia. Rogalski Leon z rodziną (4 osoby).200. --młockarnia ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ --------------------------------------- Trzoda chlewna 3. sieczkarnia.1. Spalone i ograbione gospodarstwa Polaków w Jakubowcach91 we wrześniu 1939 r.000. 16. zbiór zboża.800. Dom.2.200. 4.2.1.11.2. 30.4. 9.000..050. młynek.4. Świadkiem był Jędrusiek Jan.000. Mista Adam 20.600. Percak Władysław z rodziną (3 osoby). brat Stanisława.1. zbiór zboża ÷ i młocarnia ÷ ÷ ÷ ÷ 1 koń 1 buhaj ------------- 7.1.2.. (z podaną wartością w cenach przedwojennych) LATp Imię i nazwisko poszkodowanych Inwentarz martwy Inwentarz żywy 19.000.----------2. Ćwiek Józef z rodziną (4 osoby).400.1.500. zbiór zboża. zbiór zboża Jędrusiak Kazimierz ÷ Trzoda chlewna 1. młynek.2. Gałęźniak. stodoła.1.1.2. 29. 43. 15.÷ Krowy Trzoda chlewna ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ ÷ Trzoda chlewna ÷ 1.2.200.000.800. 194190. 40. 37. Pierszykała Piotr narzędzia rolnicze Gontarski Franciszek ÷ Persak Władysław ÷ Puszek Telka ÷ Chorwanich Wilhelm ÷ Wilk Walenty ÷ Suszel Aniela Dom i zbiór zboża Dom. 35. Glinowski Wawrzyniec Rogowski Walenty Sumasz Józef Rogalski Andrzej Nalepko Bogusław Cabała Rozalia Cabała Walenty Jędrusik Andrzej Jędrusik Jan Małaczyński Tomasz Stach Stanisław Stach Józef Stach Piotr Łyczak Stanisław Zelek Józef Zelek Wincenty Dołęga Józef Krawczyk Jan Erazmus Szymon Wartość Dom.2. stodoła.2. Erazmus Stanisław z rodziną (4 osoby). 6.2.200.2. stajnia.- 1. 18. Krężek Paweł zamordowany w r.2000. 36.600.000.200. młynek. 22.2. 14.2.800. stajnia. zbiór zboża.- 90 Blicharski Cz. 42.3.500. 41. 91 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”.200.2. sieczkarnia.500.800. 24.2. młynek.2. 17. zbiór zboża Zając Walenty ÷ Jagielski Józef ÷ Biernacki Piotr ÷ Szudnicki Teodor Stodoła. 11. stajnia.500. uchodźca z zachodu. sieczkarnia. 8.500. Kolarz Ana Siwek Szczepan Ryś Paweł Pęczko Kasper Michalczyszyn 25. Petruniu.2.- 2.2. 31. Gromek Ludwika 2. stajnia. 13.1. cały zbiór zboża.000.200.3. 30 31 .200. sieczBal Paweł karnia. s.2000.. Kuszcz Ignacy 21. 45. Gałęźniak Stanisław uchodźca z zachodu.800. Krużek Jan z rodziną (3 osoby). 38.500.050. 10. 13. 12. 34. Dom. 44.700.200.800. 12.3. stodoła. młocarnia.200.000. Naoczni świadkowie: Siwak Wojciech. Jedni twierdzili.638: O napadzie na posterunek. że 19 września bojówka OUN zamordowała 12 mieszkańców tej wsi. Koniuchy siedziba gminy: 17 września 1939 r. kiedy wracał od znajomych kolonistów Wilkoszów w towarzystwie tamtejszego księdza Władysława Bilińskiego (następcy ks. ÷ 53. Kuseń Józef syn Jana. Gach. Księdza po udanym przesłuchaniu zwolnili. 220 osób.500.- 17 lub 18 września tłum ukraiński. Baryłka Jan syn Stefana. Maksymów Jan. w wąwozie między Koniuchami i Byszkami zostali otoczeni przez miejscowych bojówkarzy z OUN. Inne źródło mówi. Kędziora Aleksander ÷ 52. Kulbaczyński Józef syn Grzegorza. rodzina żydowska Kahane i jego trzy córki92. Władysław Dworkiewicz. Kuseń Michał syn Mikołaja. inni. Schuala Polaka.. Gacha) i Zofii Szadajówny ze Lwowa. s. Szczurek Władysław młockarnia. Wszelkie poszukiwania dr. bojówka OUN dokonała napadu na miejscowy posterunek Policji Państwowej. Blicharski Cz. sieczkarnia.. Reszta sprawców nieznana.47. że poznali go tam wśród paru strasznie zmasakrowanych przez chłopstwo trupów.3.3. młynek. Więcej jak pewne. 49. Smaczyło Dymitr syn Stefana. Diaków Maria. zamordowaniu uciekinierów z Jasła i żydowskiej rodziny pisali w swych relacjach Stanisław Osiecki. Kulbaczyński Michał syn Teodora. 93 Relacja za: Komański H. Siekierka Sz. 32 33 . przeciw nim świadczący. Sprawcy: Misiurka Wojciech. Horyń Wasyl. biskup Wincenty Urban Droga krzyżowa archidiecezji lwowskiej. Czornous Łukasz. Świteńka Maria. zaś dwoje ostatnich odstawili chłopi do Sarańczuk i tam ich zamknęli w budynku gminnym. którzy przez adw. Oczywiście natychmiastowa rewizja w kościele wykluczyła taką możliwość ale i tak ks. Kędziora Aleksandra. że wieś ta została wymieniona w odezwie do ludności wydanej 5 X 1939 roku przez Siemiona Tymoszenkę jako miejsce pogromów żydowskich. Ludobójstwo…. Od tej pory słuch po nim zaginął. zbiór zboża 50. Biernacki Piotr. W połowie września 1939 we wsi zatrzymała się na chwilowy postój grupa 48 uciekinierów z Jasła. że widzieli go uciekającego w stronę Potutor przez pola. aby nie pozostał ślad jaki. Goraja.. 95 Zeznania świadka podpisanego „Wilk”: „W sierpniu 1941 zdarzył się w Kotowie następujący wypadek: W tym czasie był tam lekarzem w ośrodku zdrowia dr. W tym samym czasie zamordowani zostali następujący polscy mieszkańcy Koniuch: Stefan Budzyński lat 30. 1996 s.700. Po przyjściu Niemców. s. Baryłko Michał syn Józefa 17. Jacyk Anastazja.. Pirożyk Józef.19-20. stodoła. Tam właśnie banda pod dowództwem Wasyla Proceka spaliła żywcem starego Żyda i 6-letnie dziecko94.500. Szpyrtis Wojciech 48. s.. w tym burmistrz tego miasta.4. że sprzątnęli go sprytnie. Andrijów Józef. Ludobójstwo…. Petruniu….500. Ludobójstwo….4. Hładczuk Leon.67. Kotów siedziba gminy: 19 września 1939 roku został zabity przez bolszewików ks. Bartkowicz Ignacy ÷ 54.4. s.7. Pączko Kacper. Kuzda Mikołaj syn Tomasza..ok. ÷ Józef --------------------- 1. Męczyli ich głupim przesłuchaniem na wzór bolszewików – po namyśle wypuścili Szadajównę i lekarz został sam pod ich strażą.500. Siekierka Sz. 10 lutego 1940 roku na podstawie opracowanej przez miejscowy Ukraiński Komitet z kolonii Łany Mazurskie deportowano na Sybir 56 rodzin . zbiór zboża Dom. ks. Warto wspomnieć. Suszel Aniela ÷ Dom. Kuryszyn Mikołaj syn Jana. Siekierka Sz. Informacje na ten temat też w: Komański H. Kużda Maria. ograbieni i wymordowani nad potokiem.000. co spowodowało ich ucieczkę i pozwoliło żołnierzom wyrwać się z okrążenia – dalszy los oddziału nie jest znany93. Olejnik Tekla. Bronisław Światłowski i Konstanty Światłowski. Sambora Agata ÷ Krzysztoforczyk 56. Szczurek Józef ÷ 51. Świteńki Mikołaj syn Matwija. Goraja były bez skutku – chłopi mieli tylko jedną odpowiedź „uciekł”. Dumanowski Wład. Rzeczy jego zrabowali i podzielili się nimi. stajnia. Nie jest to jedyny przykład podstępnych antypolskich działań ukraińskich w tej miejscowości95. 94 Pismo „Wilna Ukraina” nr 10 Lwiw 1939.3. W pracy Blicharskiego z kolei znajduje się informacja o tym. – Lecz niestety wszystko bez skutku. która rzekomo strzelała z miejscowego kościoła z karabinu maszynowego do jadącego wojska sowieckiego. Polak zadenucjowany przez Ukraińców jako osoba. Kornicki Mikołaj. paru chłopów wiejskich aresztowało go bezprawnie.3. 96 „Na Rubieży” nr 2 (16). Smaczyło Józef syn Jana.1. 30 osób). ci przystąpili do obrony.000.111. Niemcy z zadowoleniem patrzą przez palce na sprawki Ukraińców jako swych sojuszników pomagającym im tępić Polaków”. otoczył przechodzący przez Koniuchy w kierunku granicy rumuńskiej pluton żołnierzy polskich (ok. Franciszek Goraj. Sprawa tak ważna nie została zapomniana przez znajomych dr. starali się ją przedstawić Niemcom i zainteresować nią. 92 Komański H. że 19 września bojówki OUN zamordowały 12 Polaków96. Gach jako kontrrewolucjonista został „dzięki” miejscowym Ukraińcom niezwłocznie rozstrzelany pod kościołem. w tym bojówka OUN. Rzucili granat między napastników. Gdy opuszczali wieś udając się w kierunku Brzeżan. która przyjechała w gościnę do Wilkoszów.000. Rogowski Leon ÷ 55.111. Wszyscy wymienieni pochodzili z Olesina. Po zastrzeleniu przez bojówkarzy dwóch żołnierzy. Franciszek Jarosz emerytowany komendant posterunku PP w Koniuchach i jego córka. Jacyk Jan. Smaczyło Wasyl syn Mikołaja.800..000. gimn. Z uroczystości tej nie powrócił. Siekierka Sz. Kuciel Dmytro ze wsi Seńkow Kuropatniki. Wymienieni Ukraińcy zebrali się w nocy z 17 na 18 września 1939 roku w sadzie Iwana Horochowskiego. zamordowani zostali przez nacjonalistów ukraińskich następujący Polacy: Bajor Marcin102. Petruniu. Krych Jan i Leon. Moroz Jarosław. s. 19 września 1939 zostali według tego źródła zamordowani następujący mieszkańcy Kozowej: Januszkiewicz Tadeusz. Kobel Leon.. Kurs trwał tylko jeden tydzień107. 97 „Na Rubieży” nr 2 (16). Adam (Andrzej) Kimala.. mający 6 kl. Mordu dokonano w kilka dni po wkroczeniu Niemców. brat Iwana). Horochiwakyj Hilko. 69: jest informacja o jego zamordowaniu. męczony długo. Świadek naoczny widział. Dalsi zabici 19 września: Jan Ślusarczyk z rodziną (5 osób) zamordowani na terenie kolonii Krzywieckiej (sołectwo Krzywe). jak prowadziło go czterech Ukraińców i przy gościńcu do Brzeżan zabito go strzałem w głowę. Dane te potwierdza wykaz zawarty w pracy Cz. Adamów otrzymał fachowe wykształcenie wojskowe i pracował do września 1939 w marynarce rzecznej w Pińsku. Horochiwakyj Iwan syn Leona.. Dokument „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie” podaje następujące osoby narodowości polskiej zamordowane we wrześniu 1939: Barta Antoni (porąbany siekierą na drodze między Józefówką a Kalnem). w mordach brali udział członkowie OUN z Kozowej: Melnyk (zamieszkały koło cerkwi). 100 Blicharski Cz. 103 Kominiarz zabrany został z domu przez policję ukraińską.20. Wołoszcuk Fedio (instruktor kursu oficerskiego)... Łupnyj Iwan – 7 kl. Tadeusz Kramarczuk. s. Kiernicki ze wsi Krzywe. Steć Hilko s. sołtys). Czyżewski Piotr (sołtys z Kalnego. Tomczaka. Iwana (słuchacz kursu oficerskiego w Pomorzanach).68. Rozpiatowski ze wsi Krzywe. Piotr Adamów spalony żywcem w szopie na terenie kolonii Józefówka (sołectwo Kalne). Kozówka gm. s. Wieczorem znikły. 104 Zabrany przez policję ukraińską do więzienia. 102 Zabrany przez policję ukraińską. W sierpniu 1941 r: Marian Bajor były urzędnik sądu100. 34 35 . Tam go umieścił w orkiestrze. szkoły podst. Po wkroczeniu Niemców wybrał się do Kozowej. Siekierka Sz. z rękoma skrępowanymi w tyle drutem kolczastym. w więzieniu okrutnie skatowany. Znaleziono go w polu. że po wkroczeniu Niemców wybitniejsi działacze OUN z Kozówki współdziałali w organizowaniu oficerskiego kursu wojennego w Pomorzanach. Drugi mieszkał w Kozowej. 19. Edward Paterek. 16. Łysnyj Iwan. 17. Członkowie OUN i OUW którzy występowali przeciwko Polakom na terenie Kozówki: Buczyński Iwan (dowódca). ale w czerwcu 1941. Steć Mikołaj. Zwłoki leżały odarte z ubrania do wieczora. Instruktorem . oczy wyłupione. Pierwszy z nich był nauczycielem w czasie okupacji bolszewickiej. którego żona Polka była nauczycielką w Jabłonkach koło Kołomyi. 106 Komański H.68. 112-113.Kozowa siedziba gminy: Między 17-20 września 1939 r.20 (obu braci zabił siekierą Babij ze wsi Kalne). Petruniu. albo. zamordowany w okrutny sposób).. wywieziony z Kozowej do Tarnopola. Pytel (dwóch braci). Wołoszczuk Stefan (wójt gminy zbiorowej. Sitarskyj Fedio. Kozowa: 19 września 1939 zostali zamordowani przez bojówkarzy z OUN: Anna Jakubów i Stefan Perlak106. Józef Adamów miał 26 lat. syn Iwana. Jan Zając. s. gimnazjum. kapelana szkoły podchorążych w Komorowie. Adamów Józef z Kuropatnik105. jak twierdzą inni. Według tego źródła. Kuczmajewski103. Jan Kuczmajewski – kominiarz. Blicharski Cz. Spyrka Józef98.... 19. Buczyński Emil (potem policjant ukr. zabity w drodze między Kozową a Tarnopolem. były urzędnik gminy.. powołując się na protokoły sporządzone według zeznań świadków podaje.. Flone Jan (ojciec Polak. W marcu 1940 roku został zamordowany Stefan Żukowski. Zamordowali go chłopi z Kozówki. po wkroczeniu armii niemieckiej wyświęcił się na księdza greckokatolickiego i wyjechał. pracował w Kozowej. Adwokat Bemko (Reichsdeutsch) wyciągnął go z więzienia – inni siedzieli po 6 tygodni we więzieniu. Dokument „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. aby przypatrzyć się uroczysto- Mordów dokonała policja ukraińska. Kierownik Dorosz został aresztowany. Pertuniu. Kierownikiem tego kursu był Dorosz ze wsi Uwsie. 101 Komański H.bracia. za okupacji niemieckiej) pochodził z Krzywego... Ks. zwłoki znaleziono zakopane za Kozowa w bieliźnie. Horochiwakyj Jan. 1920) narodowości żydowskiej101. Ludobójstwo…. 107 Wykryty został przez gestapo i rozwiązany. Oprócz wymienionych.. 1996 s. Steć Hilko. 20. Steć Wasyl. Ludobójstwo…. Jan i Mieczysław Pytlów . Na drugi dzień znalazła je matka Adamowa niedaleko miejsca zamordowania w kartoflach. w rejonie Kozowej miały miejsce napady bojówek OUN na pojedyncze osoby oraz małe grupki żołnierzy polskich powracających z wojny lub idących w kierunku granicy rumuńskiej. której komendantem w tym czasie byli Baran i Fedorczak Paweł..wykładowcą był Wołoszczuk Fedio. Do pomocy przyjechało parę fur chłopów z Potoka i Byszek. 1996 s. W rejonie tym zginęło ponad 30 żołnierzy97.. Regaz z Dubszcza 8 kl. 67. Tomczak będąc przez rok w Kuropatnikach na probostwie. ści wyzwolenia Ukrainy przez Niemców. w roku 1941 po wkroczeniu Niemców.. odzierani po śmierci z obuwia i mundurów.. Grania Leon. 15. 18. Hasłem do rzezi było zapalenie pustego domu między dwoma polskimi domami. Po wkroczeniu bolszewików przyszedł do matki w Kuropatnikach. Petruniu. zagrzebanego. s. 99 Blicharski Cz.. Szanajda ze wsi Krzywa. jego żona znała sprawców). Graniak Józef.” s. zaopiekował się 14–letnim chłopcem i wziął go ze sobą do szkoły podchorążych. W kursie uczestniczyli z Kozówki: Horochiwskij Iwan syn Leona. Blicharskiego99. w Tarnopolu w więzieniu. Kramarczuk Tadeusz104.. leśne drogi byli rozbrajani i mordowani.. Czyżewski Michał (radny gminy z Kalnego.113. „Na Rubieży” nr2 (16) 1996 s. 98 „Na Rubieży” nr 2 (16). Wymienione osoby zostały uprowadzone i zamordowane siekierami na terenie kolonii Trychubowa (sołectwo Kalne). uduszony z postronkiem na szyi. Blicharski Cz. Józef Bartman. uciekinier z Polski centralnej. Horochiwakyj Wasyl. 105 Wychowanek ks. Wszyscy którzy wybierali boczne. Karol Funks student (ur.. Pierwszej chwili wszyscy potracili głowy. Na górę do mieszkania pani Rybickiej wpadli strzelcy niosąc straszną wieść: „Ukraińcy chcą nas wymordować”. Wyleczony został w Kozówce. syn Romana i Paraskewii ur. Strzelcy mieli ze sobą rewolwery i trochę naboi.. ur. ze strychu strzelił z karabinu i ranił Podelczuka z Seńkowa Kuropatnickiego. Petryna Mikołaj zabił widłami policjanta przed mleczarnią. 108 „18 września 1939 r. ranny. Koniuchy: 18 września doszło do próby wymordowania miejscowych Polaków przez Ukraińców108. o godz. szkołę zamknięto i pod eskortą 2 policjantów i 4 strzelców z bronią przyjechaliśmy do Brzeżan. Przy zabitych były dokumenty. Ocalałe akta oddano do sołtysa. które występowały w roli sanitariuszek. 47. zrabowali wszystko. Oczom naszym przedstawił się straszny widok. w obronie własnej. obok posiadłości pana Kolbeka. prawdopodobnie z województwa poznańskiego. Wszystkie drzwi były porąbane. brat Iwana. W stodole Michała Grześkowa nocowała rodzina uciekinierów. W tym czasie koło cerkwi w Leśnikach.Rohatyn. Dopiero po zupełnym otrzeźwieniu poznaliśmy głos znajomy nauczyciela który namawiał ciągle „wyjdźcie”. Każdy przejeżdżający pojazd był zatrzymywany. gdzie je zakopano. a trupy wywieźli do lasu. Brzeżany: W nocy z 17 na 18 IX 1939 roku dowództwo nad Ukraińcami w Leśnikach objął Mikołaj Senyszyn syn Piotra. że oddział ten w ogóle z Leśnik nie wyruszył. Stawały przed bramą polskiego domu i to było znakiem. Był on porucznikiem „Siczowych Strilciw” w 1914 roku. Prawdopodobnie śpiących i kwaterujących w poszczególnych chatach. Córka Grześkowa nosiła złoty zegarek i biżuterię zrabowaną pomordowanym uciekinierom. 9 IV 1917 zginął 18 IX 1939 r. Ukraińcy wymordowali. 9 V 1915 zginął 20 VII 1941 r. „Na Rubieży” nr 45/2000 s. a Ukrainiec Łypny Dmytro. Oddział powiatowej Komendy PP. Okazało się. s. Kobiety wraz ze strzelcami siedziały w mieszkaniu mężczyźni starsi i Sawczyk Władysław. Jednak nie rozpaczamy – zdani na łaskę Boga. że autami jechała policja na pomoc posterunkowi w Potoku i Koniuchach i ta właśnie przyszła nam z pomocą. Ludobójstwo….. Kmieć Michał lat 26. do dziś dnia nie wiadomo. Ofiary zbrodni ukraińskich w 1939 i 1941 r. Po chwili przybiegła pani Sawczak z nowiną. Zobaczyliśmy jakie szatańskie zamiary mieli ci ludzie. Stwierdzono. Gdy z dole zaczęto strzelać. Droga została zastawiona belkami. na szosie Brzeżany . zabrały rannego Podelczuka. „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”.. prosił o darowanie mu życia. Były trzy kobiety i dwoje małych dzieci. Mieszkańcy Kuropatnik potrafią powiedzieć kto był wodzem i uczestnikiem tej wyprawy. Siekierka Sz. Odpowiedzialny za zbrodnię jest komendant OUN Dmytro Semczyszyn z Wierzbowa. nauczyciel. bo zostawił w domu pięcioro dzieci.. w liczbie 6-ciu osób.. Lecz na szczęście policja udaremniła ich zamiary. kupca sklepu Kółka Rolniczego i zastrzeliła go w łóżku serią strzałów rewolwerowych. tym czterech oficerów. Wskutek wymiany strzałów i nieprzewidzianego alarmu dzwonem cerkiewnym powstała panika i banda wycofała się w pole. Kuropatniki gm. Wiktoria Leszczar wyszła na balkon by zobaczyć co się dzieje wróciła z płaczem mówiąc o jakimś licznym zebraniu chłopów z kosami i siekierami.”.. Leon. bez względu na wiek i płeć mordowani. Jego syn. Śpiących wymordował Grześków z pomocą własnej rodziny. który cudem uciekł. W lipcu 1941 powrócił do Kuropatnik pod wsią Kozówka zatrzymany i bestialsko zamordowany przez bojówkarzy OUN. składający się z Komisarza Tadeusza Pławińskiego i pięciu policjantów wymordowano obok mleczarni. Hałas podnosił się coraz silniejszy. Za chwilę w całej szkole zrobił się ogromny ruch. której jednak nie znaleziono. 109 Komański H.. Nie zdawaliśmy sobie sprawy z tego kto mówi i o otworzeniu drzwi nie myśleliśmy wcale. Słomę jaka była na korytarzy przenieśli na klatkę schodową i chcieli nas podpalić. Leśniki gm. ale opanowanie nastąpiło bardzo prędko. że „mili” goście wtargnęli do budynku szkolnego. Wywiązała się walka między sołtysem a bandą. po wkroczeniu bolszewików pogrzebał za wsią na cmentarzu wojskowym z r. Po spisaniu przez policję przebiegu zajścia odjechaliśmy natychmiast do miasta nie było czasu na pakowanie. Na nic się to zdało. Wraz z całą wsią (ukraińscy mężczyźni 16-60 lat) wzięli udział w morderstwie na moście w środku wsi. Pozostałe na drodze 18 trupów w. Żona Jakubowego zaalarmowała sołtysa Józefa Adamowego. Odpowiedziały nasze strzały. Józef Adamów syn Franciszka i Marii Wilk. U Jaremy na podwórzu. Trupy odwożono do lasu. a pasażerowie.. z wyjątkiem komisarza. 1914-1918 Józef Jędrzejewski. Drogowskazem do mordowania Polaków były dziewczęta . Zapanowała panika. Służąca Rybickiej. zastrzelono dwóch oficerów – majora i kapitana. że kula przeszyła jego pokój. z pomocą zamieszkałej w Leśnikach Kseńki Bryk. które od Jędrzejewskiego odebrał obecny w Leśnikach Iwan Jacyszyn syn Mikołaja. wszędzie leżały sterty słomy. Wtem straszny krzyk dał się słyszeć z dołu – wołanie o pomoc i strzelanina. by w danym domu wymordować wszystkich Polaków. Michał Ogrodnik syn Tomasza i Tacjanny Orzechowskiej ur. Okazało się. nawet dwie walizki z rzeczami. w kilkunastu chatach stacjonowała policja z Katowic w liczbie 40-50 ludzi. Zamordowano go razem z majorem. Co się działo w tej chwili nikt z nas pojąć nie mógł. 113. inspektor szkolny ze Stryja i nieznany inżynier uciekinier prowadzili akcję obroną. 14 II 1902 zginął 22 IX 1939 r. W pewnym momencie słyszymy jakby jakiś turkot i warkot maszyn. gdy zeszliśmy na dół. Razem z Michałem Diakowiczem zorganizowali oni bandę. z Tomaszowa Lubelskiego. Szofer który woził majora Wojska Polskiego. Czekamy na śmierć mając zaledwie parę naboi. w Kuropatnikach: Józef Różański. W końcu i tych zabrakło. Jedna z kobiet przyskoczyła do okna i zaczęła wołać głosem pełnym trwogi „ratunku” a krzyk jej przerwała kula która ze świstem wpadła do pokoju. które stały w kancelarii szkolnej. Biała chustka była umówionym hasłem. Dziewczęta Ukrainki. Policja polska cofająca się przez Kozówkę nawiązała walkę z bandą – zabitych zostało dwóch posterunkowych. Gdyśmy oprzytomnieli zdumiała nas ogromna cisza w wśród niej wesoły głos wołał „wyjdźcie już z mieszkania”. odbierano im rowery i szukano broni. wymieniony już wśród ofiar w Kozowej109. Równocześnie część bandy wkroczyła do domu Stefana Polaka. Na jej widok odważna banda pierzchłą w stronę Seńkowa i lasów. akta szkolne i pomoce naukowe podarte.. 36 37 .Ukrainki w białych chustkach na głowach. 3 rano obudził nas dziwny ruch pod szkołą. 18 IX przeprowadzono w Kozówce ścisłą rewizję u Polaków. Najbardziej „oznaczyli” się: Szaczko Iwan. s. Wymienieni niżej winni zbrodni rabunku. Blicharski Cz. Ludobójstwo….19.48 i 49 (obszerna relacja Tadeusza Nowaka). Specjalnie utworzone bojówki zajmowały się łapaniem żołnierzy na szosie ze Lwowa do Brzeżan. rabunek polskich żołnierzy. Chudoba Michał syn Fedka – rozbrajanie wojsk polskich w roku 1939.. Szaczko Taras – zastępca komendanta policji sowieckiej – rozbrajanie polskiego wojska. rozbrajał wojsko polskie – policjant. we wrześniu 1939 roku następujących osób z centralnej Polski: nieznanego z nazwiska majora WP z córką (zakłuci widłami).. siedziba gminy:114 We wrześniu 1939 miejscowi Ukraińcy zaatakowali dwór. Głównym „sędzią” ferującym wyroki był Ukrainiec Iwan Bozykowski. Petruniu. koło jego chaty znaleziono trupa zabitego Polaka. 114 Często występuje mylnie jako Liliatyn.. powracających z wojny. Petruniu…. Diakowski Michał. Buszcze: We wrześniu 1939 roku we wsi Łapszyn. Majątek Mireckich wzięli w posiadanie Ukraińcy. a potem zabijano. Żołnierzy torturowano.w. Szaczko Wasyl. Mirecki Wincenty był sołtysem do września 1939 r. Jacyszyn Iwan. Łapszyn gm. Jacyszyn Dmytro syn Mikołaja. wraz z sąsiadami wożącego trupy do lasu przez cały tydzień. rabunek uchodźców polskich w r. i trzech kobiet113. który schwytany przez policję niemiecką. Kliaszów Stach.. Diakowicz Michał. W Łapszynie we wrześniu 1939 roku zamordowano też nieustaloną liczbę polskich oficerów.w. Iwana – bił Polaków w 1943 roku na 3-go maja. wszystkie opisane wydarzenia na podstawie relacji naocznych świadków. s. w Leśnikach. W innych relacjach zawartych w pracy112 jest informacja o ograbieniu zamordowaniu przez miejscową bojówkę OUN (lub miejscowych ukraińskich chłopów) w Leśnikach. Medyński Stefan. Potwierdził ten fakt Józef Tomaszewski. leżących obok Leśnik. Ludobójstwo…. – j. Sąd odbywał się w zabudowaniach gospodarczych miejscowego bogacza o nazwisku Duleba. by nie pozostał ślad po zbrodni. Zwłoki pomordowanych drabiniastymi wozami wywożono nocą do lasu. Ma on na sumieniu więcej morderstw Polaków dokonanych 1939 r. Łaczyszyn Iwan syn Mikołaja. 68. uczestniczył w pogromach 1939 i 1941 roku. 110 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”.115.. który w czasie mordowania przebywał w Brzeżanach. Główni przywódcy morderstw i rabunków Leśnikach: Senyszyn Mikołaj syn Piotra. 1939. wymierzał większe kontyngenty zbożowe dla Polaków niż dla Ukraińców..55. miejscowi i z okolic. Chudoba Hryńko – potem wójt pod okupacją niemiecką. Znaleziono przy nim karabin i rewolwer zdjęto z niego mundur strażnika więziennego. Chudoba Michał syn Iwana. Zaharków Michał syn Dmytra. Doły później wyrównano.. Schwytanych rozbrajano i dostarczano do wsi. „Na Rubieży” nr2 (16) 1996 s. Z miejscowych Polaków zamordowano w Leśnikach: Boryszkową Weronikę lat 60. 18. Siekierka Sz. rozbrajanie polskiego wojska. Pryjdun Iwan syn Fedka. Warczak Eliasz. 38 39 .Majkę na Czternastówce i Mojsewicza111. Łesków Iwan. 116 „Na Rubieży” 45/2000.. brał udział w mordach Wasyl Szydło. figuruje w wykazie zamordowanych w czerwcu 1941 r. a potem razem z nimi zamordowany został przez cofających się bolszewików.. Informacje te uzupełniają relacje z 26 VI 1941 r. 112 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”.. rozbrajał wojsko polskie. który wydawał wyroki śmierci na polskich żołnierzy. Grudzikową Marię lat 47 zamordowaną 20 XI 1939 r. do przygotowanych dołów i tam je zakopywano. Pańków Semen syn Stacha. Bodnar Iwan. 111 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. Wolańską Annę matkę Mireckiej. Łeśków Mikołaj syn Iwana – j. przyznał się do zastrzelenia oficera polskiego nieznanego nazwiska. Chudoba Dmytro. Jarema Piotr – bił Polaków. Seńków Mikołaj. rabunek uchodźców Polaków w roku 1939. Szczur Włodzimierz. rekwizycji i innych nadużyć wobec Polaków: Borszczowski Stefan znęcał się nad Polakami..w. który uzyskał wiedzę od zaprzyjaźnionego Ukraińca. Szepata Andrzej. Szachaj Teodor syn Stanisława (później przyczynił się walnie do wywożenia Polaków na Sybir). s. zniszczyli portrety i godło w Domu Ludowym i szkole. Michajluk Ilko – bił Polaków w dniu 3 maja 1943r.21. Zamordowali tych ludzi: Senyszyn Roman. Zamordowany został z żoną i matką – ślad po nich zaginął – ocalał tylko syn Jan. Turczyn Stefan – j. Litiatyn. Mireckiego Wincentego sołtysa polskiego. Przyjęty został przez rodzinę Wierzbickich na utrzymanie. ograbili go. potem karabinem na Polaka . 113 Komański H. i 1 VII 1941 r.Boryszko i Trudzik. znęcał się nad Polakami w 1939 roku. mianowany „komendantem policji bolszewickiej”. były nauczyciel fizyki ze szkoły podstawowej w Brzeżanach. Senyszyn Roman syn Piotra. podaje dwa nazwiska zabitych kobiet . Aktualnie rosną tam ponad drzewa116. o zaginięciu w nieustalonych okolicznością (prawdopodobnie zginał z rąk bojówki OUN) księdza wikariusza Józefa Szady (lat 27) z parafii Litiatyn115. Szopak Włodzimierz. rozbrajał wojsko polskie – potem policjant bolszewicki. prawdopodobne okoliczności zdradzieckiego wyprowadzenia księdza za wieś przez terrorystę z OUN. Zacharko Dmytro. Semczyszyn Dmytro. 115 Komański H. Z Zornisk. W czasie okupacji niemieckiej napadł z rewolwerem. Chudoba Michał s. W sumie Leśnikach zamordowano około 200 osób głównie narodowości polskiej110. rabunek poczty w 1939 roku. a leżącego w rowie w Leśnikach. Senyszyn Wasyl.. Siekierka Sz. Polowy Michał syn Mikołaja. zamordowaną 20 XI 1939 r. bicia.Duryświt Jan i bracia. nacjonaliści ukraińscy. który zniszczył dwór i zajął Dom Ludowy i Panko Michał – Bobko. Pryjdun Mikołaj..w. Mirecką Paulinę. Blicharski Cz. s. Łeheta Iwan. utworzyli „sąd”.. Pańków Piotr syn Wasyla – organizator. Pańków Piotr syn Stefana – j. Pryjdun Iwan syn Fedka i Szopiak Kazimierz. 68. Medyński Stefan.Tańczuk l. posterunek policji i inne.. 100 os. Spaliła się część budynków gospodarczych. Adwokat Bemko objeżdżał cały powiat autem. W dniu 18 IX 1939 r. 121 „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s.niemieckiej w roku 1939. a następnie założył sklep w Narajowie i do końca okupacji niemieckiej go prowadził. by już nikt nie mógł się wymknąć. świadczący o przygotowywaniu rewolty na długo przed wybuchem wojny: „Ciekawy incydent miał miejsce na drodze powrotnej adwokata Bemki z Narajowa do Brzeżan. siekiery i karabiny dokonała demonstracyjnego przemarszu przez wieś. a jeden zabity (pochodzący z Błotni). W nocy widać było łuny z płonących domów w Sławentynie. s. strzelając z początku dla postrachu. że zasłużył na to w czasie wojny polsko .Brzeżany zniszczyli most i zabarykadowali drogę 117 Komański H. skąd ten odwiózł go własnymi końmi do Brzeżan”. Petruniu. W uznaniu tych „zasług” otrzymał zaświadczenie. Uzbrojeni Ukraińcy napadali na cofających się cywilnych i wojskowych Polaków. którzy w porę przeszli ze swej wartowni z bronią na posterunek policji. Bemko uciekł i ukrywał się u kolonisty Wójcika. a teraz każesz nam przestać” rzucili się na niego. Ukraińcy zniszczyli połączenia telefoniczne pomiędzy Narajowem a Brzeżanami i pomiędzy Narajowem a Przemyślanami. 21-22. W wyniku walki kilku Ukraińców zostało rannych.117. 13. strzelcy i część miejscowych Polaków w tej sytuacji zabrawszy broń udało się w kierunku Brzeżan. a potem wciągano w las i mordowano. w towarzystwie polskiego komendanta posterunku i wszędzie osobiście starał się uspokoić zrewoltowane chłopstwo122. Pierwszy napad na Narajów.. s. Tak było przez całą dobę.117. bo Ukraińcy wystawili ruchome warty. rewolwery. od samego rana zbierały się grupy Ukraińców z Narajowa. Ludobójstwo…. Siekierka Sz. Część lepiej uzbrojonych obstawiła wszystkie drogi. Kurzany: 10 II 1940 r. iż może starać się o zwolnienie z obozu jeńców120. Na szosie Narajów . skąd po dwóch godzinach przyjechały dwa auta cofającej się ze Lwowa policji.Mieczyszczów gm. Pozostały tylko 4 polskie rodziny119. którą po przejściu na stronę niemiecką oddał hitlerowskiemu oficerowi. później. Ludobójstwo…. Pobito i poraniono dwie osoby: Pater (okradziony. Z ran zmarło później dwóch kolejnych. Policja. Ukrainiec (potem Reichsdeutsch. ściętymi drzewami. Ludobójstwo….. Nadorożniów gm. lat 70). s. grupy uzbrojone w karabiny. Zmarł na początku listopada117. a przede wszystkim na miejscowy posterunek policji. Narajów gm.00 podpalono zabudowania i sterty zboża pana Antoniego Nartowskiego. Odpowiedzieli mu „to ty sam kazałeś nam rizaty Lachiw przez 20 lat. zamieszkały we Lwowie) i zabronił wszelkich ekscesów. syna weterana z 1863 roku. siekiery itp. Ćwierci. Załoga posterunku składała się z 5–ciu posterunkowych i kilku strzelców. Blicharski Cz. Na szczęście Ukraińcy zapomnieli o przecięciu bocznej linii telefonicznej. 119 Komański H. W innej znajdujemy informację o zamordowaniu przez bojówkarzy OUN we wrześniu 1939 roku 10 polskich gospodarzy. 120 Człowiek ten wrócił do Narajowa. 122 W dokumencie „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie” przytoczono następujący fakt. Załoga stawiła opór atakującym. Wasyla Umrysza zamieszkałego w Narajowie. gdy tłum zaczął silnie atakować i ostrzeliwać posterunek. s. którzy w krytycznym momencie przybyli z Narajowa. W tym czasie Polacy poukrywali się po domach i w polach. Splądrowała i ograbiła miejscowe budynki publiczne jak pocztę. w skład której weszło nawet dwóch Polaków i Żydów. gdyż będąc ordynansem przy dowódcy pułku. i zdążały na rynek w Narajowie (każdy z workiem na łupy pod pachą). Siekierka Sz. autorka znalazła różniący się w szczegółach opis tego napadu: „18 IX 1939 w samo południe ok. napadały na miasto... podczas snu przeciął mu krtań żyletką i zabrał teczkę. Punktualnie o godz. że w czasie swego pobytu w niewoli niemieckiej był tłumaczem i miał możność poznania wielu podejrzanych osób.starszy wiekiem posterunkowy Gaj (przepadł bez wieści) 123. każdego napotkanego na zewnątrz Polaka czekało pobicie lub śmierć.118.. większość mieszkańców Kolonii Dąbrowa na podstawie listy sporządzonej przez miejscowych Ukraińców została deportowana przez NKWD w głąb ZSSR.. a schwytanych najpierw ograbiano. Miejscowy Ukrainiec. 68. Równocześnie z wybuchem pożaru. grupa miejscowych Ukraińców uzbrojonych w kosy. Nocą owa podróż była b. Bemko zwrócił się do nich z żądaniem aby przestać mordować Polaków. Tymczasem w Narajowie po napadzie okazało się. wokół były zastawione przez Ukraińców zasadzki. przebito mu rękę widłami i Ciecierski Wincenty. ograbieniu ich domostw i spaleniu 5 zagród118. Wierzbowa i Błotni. Dzięki temu zaalarmowano posterunek w Przemyślanach. w kierunku Dunajowa. Siekierka Sz. Kiedy starał się o zwolnienie z obozu umotywował prośbę tym. niebezpieczna. Do Brzeżan nie dotarła jednak tylko jedna osoba. Ostrzeliwano policję ze wszystkich stron i wzywano do poddania się. Narajów Miasto: Bezimienny świadek zeznał.. widły. 118 „Na Rubieży” nr 2 (16) z 1996 r.. narzędzia rolnicze i 1300 kóp zboża. Zapustu. Potutory: 18 września 1939 r. Bezpośrednio potem nadjechał z Brzeżan adwokat Bemko. Około południa cały rynek roił się już od amatorów mordu i rabunku. Bemko. W jednej z relacji jest mowa o zbiciu miejscowej nauczycielki . Mianowicie koło Wysokiej Góry około 30 Ukraińców zatrzymało auto na którym jechał adw. grupa OUN 40 41 . Przytoczył przypadek Ukraińca.Polki. Tłum na ten widok znikł121. gdzie był przez 8 miesięcy policjantem ukraińskim. a dla bezpieczeństwa ustanowił na miejscu tymczasową policję. s.21. padła salwa do najbardziej zbliżających się do budynku. uderzył go kilkakrotnie w plecy obuchem siekiery. 123 W relacjach zawartych w pracy: Komański H. Mohyła. w tym na posterunek policji w Narajowie nastąpił w nocy z 17 na 18 września 1939 r. że Ukraińcy zranili dwóch polskich rozbrojonych wcześniej przez nich żołnierzy. który dostał się do niewoli niemieckiej. . zwany Jantoni.. (. W sporządzaniu tej listy brali udział między innymi Risnyk(?) Jakub.).. Drabyk Paweł.sekretarz gminy.. Po wycofaniu się bolszewików w roku 1941 Ukraińcy w Strykańcach zamordowali w nocy (.s. które były wykonywane. Przysalak (?) Sewko... szkolił w dywersji swój oddział.)... zastępca komendanta UWO brał udział w mordach i dywersji w Potutorach i Leśnikach. Iwaniw Wasyl syn Iwana zwany Iwachow – sekretarz UWO w Olchowcu. Desbyk (?) Michał ze swym synem z Narajowa.. 4 godzin. w Potutorach. Kołodziej Jan. że w dniach 16-20 września 1939 roku w rejonie Narajowa Miasta i Narajowa . We wrześniu 1939 r.). Najwięcej wojskowych polskich zamordowali nacjonaliści ukraińscy koło Wysokiej Góry ...... (. Łużny Wasyl syn Iwana. Stupiński Michał syn Nykoły. (.. Worenacz (?) Michał (.68. Polskich żołnierzy mordował też Sabał (?) Wasyl z Rohaczyna.118 znajduje się informacja o tym.. Miano go rzekomo odwieźć do Tarnopola. (... policjant ukraiński – brał udział w dywersjach. brał udział w napadach na cofające się wojsko polskie w 1939 r...) Eugeniusz i jego siostra Stefka. brał udział w morderstwie Uchmana i dywersjach w innych wsiach. przyjeżdżał często z Komarówki i prowadził ciągłe szkolenia w Olchowcu. Fortel jednak się nie udał.. Petruniu....Narajów Wieś.. Rozbrajały ich i mordowały. (. s...... Łużny Michał syn Hryńka. Charyszyn Sławko zwany Kościuki.. Hinowic i Leśnik.) Beluchowska Janina. Ukrainiec Jarosław Pawił zastrzelił koło leśniczówki w Narajowie 16 letniego ucznia gimnazjalnego.... Po tym trzy tygodnie trzymano go Brzeżanach. (. Birnyk(?) Kuba. (.. rozpoznany przez Maczubę zranionego przez UWO. Niestety ze względu na bardzo zły stan zachowania dokumentu nie wszystkie udało się autorce odczytać: 18 IX 1939 r..) syn Krągłego.. Narajów Wieś....) Andrzej Jan.. W opracowaniu „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie” zachowała się też pewna ilość nazwisk.. Narajów Wieś... gdy Ukraińcy przyszli po niego i natknął się na Łuźnego pod oknem.. Miał tylko 7 klas szkoły powszechnej.) (zamordował pułkownika polskiego).. UWO w Olchowcu liczyła 34-35 członków.).. 125 Według zawartych w dokumencie danych. Wysyłał on członków UWO na wypady dywersyjne do Potutor.. Jej dalszy los nie jest znany.... Pawlik Stefan Wasyl i Mikołaj. aresztowali miejscowego strzelca – Polaka .Narajów... Stachów Michał.... i Karajewski Bohdan z Rohaczyna. Maczuba wyskakiwał przez okno.. instruktor.Narajów Miasto.” Blicharski Cz.Władysława Naruszczaka (?). Ludobójstwo…... zwany Juszczyszyn. W dokumencie „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. (. 128 Pochodził z Rybnik... udało się przeżyć.) i (. Atak został odparty. (...)..) Jan z Narajowa... potem policjant ukraiński.. zamordowali i rzucili do Narajówki kaprala wojska polskiego125. Jarkowski Kazimierz..)....)Władysław.... zaatakowała posterunek policji żądając złożenia broni. Zory (?) i G(. Nykołajski Wasyl syn Iwana... Garnicki Jan.Narajów Miasto. Nazwisko zamordowanego Wacław Rewucki (Rewucko)(?). a także w napadzie na Narajów126.. zachował się spis najaktywniejszych Ukraińców.) Wasyl (. Najbardziej aktywni członkowie UWO w Olchowcu: Łuźny Hryńko syn Emila – wójt – razem z komendantem UWO Łuźnym Michałem wydawali wyroki na Polaków. Janczyński (Janczycki) (?) (. Żak Jan posterunkowy. zarówno ofiar jak i sprawców. Należały do niej kobiety i mężczyźni.. obrabowali. W tym samym czasie w Wierzbowie Starym Ukraińcy wymordowali rodzinę dozorcy leśnego. w Potutorach. Grupa obrońców wyszła bez strat i ostrzeliwując się wycofała się w rejon powiatu Rohatyn..). trzymali go kilka dni w Narajowie i bili w okropny sposób.. W pracy: Komański H.. Jacyk Wasyl z Narajowa.. obrabowali połamali i poranili rękę. 42 43 .Narajów . (.) miejscowego przedwojennego kowala (. Napadnięci odmówili oddania broni zaczęli się bronić. Zbili go. Czerny (?) Stefan (potem policjant ukr. (. Łuźny brał udział w dywersjach... który zaginął bez wieści124. Laskowski Wasyl syn Stefana127.. Walka trwała ok.. Łużny Michał syn Fedia. Proskuteńko Mikołaj i jego siostra Katarzyna (.... (. Hanczar i Sypryszlaków(?) ze Strychowiec napadli na Polaka Jarnego mieszkającego na odludziu na krańcach Narajowa pod Strychowicami.. 127 Za okupacji niemieckiej nauczyciel w Komarówce (ukończone gimnazjum)...... nacjonaliści ukraińscy w Rohaczynie wsi. w Narajowie).).) Zaleski.. Tylko pojedynczym osobom znającym doskonale ukraiński i umiejącym się modlić w tym języku. Pawłow Wasyl zwany Szkrab.liczba nie ustalona... Nartowski Antoni. narajowscy policjanci na rozkaz ówczesnego komendanta policji Baja (?) (... Słaboduch Włodzimierz.... który wówczas był w wojsku. Przewodził UWO w Olchowcu od 11 lat.) z powiatu lwowskiego. za okupacji niemieckiej nauczyciel w Olchowcu – pracował w UWO. prawdopodobnie ze znacznymi stratami napastników..Narajów Wieś... którzy brali udział w napadach na cywilnych i wojskowych uchodźców i miejscowych Polaków. brał udział w napadach na wojsko polskie w Potutorach 1939. Napastnicy podpalili dwie znajdujące się obok zagrody polskie usiłując w ten sposób przenieść pożar na budynek posterunku. komendantem był Łuźny Michał syn Iwana. 126 Mieli to być: 1.Wsi na drogach prowadzących przez las grasowały dywersyjne bojówki OUN i organizowały zasadzki na żołnierzy polskich..... Raj Mikołaj. Kordiak Diśko128... Według relacji świadków zamordowano w tym rejonie co najmniej 50 żołnierzy. (.. strzelców ze Związku Strzeleckiego i kilku powracających żołnierzy WP.... Narajów Wieś. czynów tych dopuścili się: Uhryń (?) J. Pawlik (. brał udział w morderstwie Uchmana i w dywersjach w terenach innych wsiach. występował przeciwko wojsku polskiemu w 1939 r... W pierwszych dniach lipca 1941 r.. Łuźny Iwan syn Wasyla. Potutory: OUN w Olchowcu liczyła około 100 osób... Raj Michał. na zebraniu w Narajowie Ukraińcy ułożyli listę kilkunastu Polaków i kilku Żydów. Siekierka Sz.).... Olchowiec gm.. Na posterunku znajdowało się 30 uzbrojonych policjantów. Zamordowany pochowany został na cmentarzu w Narajowie. Na liście znajdowali się między innymi: p.) Jan. 19 IX 1939 Ukraińcy: Soroka(?).. 124 W świetle relacji. syn Michała... żona z Olchowca. których miano aresztować i rozstrzelać (. syna majora Wojska Polskiego.) Wasyl..) tej samej nocy wymordowali 3 rodziny żydowskie. Dnia 17 IX 1939 r. Nebor Michał.. (.Narajów Wieś. niestety w tym fragmencie bardzo nieczytelnym.). 130 Komański H. 146. 68 znajdziemy potwierdzenie faktu. Kaczmaryk Hryńko z Podwysokiego zwabił żołnierza polskiego propozycją napicia się wody i zabił go. Kurzany: Zasłużeni członkowie OUN uczestniczący w mordowaniu Polaków: 1. Polska ludność Płauczy Wielkiej została w roku 1944 w wyjątkowo okrutny sposób wymordowana (ok.Potutory: Wieś prawie cała ukraińska i wybitnie wrogo nastawiona do Polaków. Poruczyn gm. który został specjalnie przekopany w poprzek drogi wiodącej Olesina. NN.. jechał drogą z Budyłowa do Kozowej oddział wojsk polskich samochodem i na furmankach. Kulińska L. Żyd zmarł od ran 5. s. 6. Został zatrzymany nad rowem. 22.N. Petruniu. Zamordowano w Demni dwóch podchorążych piechoty rezerwowych (jeden z nich nosił nazwisko Gołębski). Dzieci Kresów II. Edward Hauptman 50 lat 4. Kuryuszyn Mikołaj wszyscy z Olesina.. 22.Żyd. Jan Muszyński (zmarł od zadanych ran) 8. już po wkroczeniu Niemców. Ludobójstwo….. Oddział ten w liczbie 30 ludzi został wymordowany przez bandę z Olesina i zagrzebany w dołach pod Olesinem. Lisdwan Stanisław. Radaczyńskiej w: Komański H. Baryłko Jan. Michał Lisowski. Posnuk Michał. W czerwcu roku 1941. Płaucza Wielka gm. Blicharski Cz. Kaczmaryk Michał. W Olesinie na podwórku u Kusina Jana zamordowano trzech polskich oficerów. patrz przypis 53. zorganizowano w tej wsi bramy powitalne i wielki wiec na cześć „wyzwolicieli”130. Emil Dobrowolski 47 lat 3. 3. Haupt Edward. Petruniu. 2.. Brywnak Michał. wśród nich: NN. W czasie tej masakry zamordowano rodzinę Czesława Blicharskiego. Trzem osobom udało się zbiec. noży i wideł. s... przed wkroczeniem Niemców. s. że we wrześniu 1939 miejscowa bojówka OUN zamordowała 20 osób narodowości polskiej i żydowskiej. Ludobójstwo….. Buszcze Według jednej z relacji w tej miejscowości we wrześniu 1939 roku bojówki banderowskie zamordowały rodzinę sołtysa Michała Kinala przy użyciu siekier. Hryńko Daniel. Kaczmaryk Jan. 133 „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s. „Na Rubieży” nr 2(16) 1996. s. Zygmunt Czosnowicz – sołtys 2. s. a wśród nich Jana i Stanisława Małaczyńskich i Michała Burzyńskiego w Płauczy Małej znajdziemy też w: Blicharski Cz.. 7. Sprawcami tych morderstw byli: Jacyk Jan.. Dobrowolski Michał. Petruniu. Jana Małaczyńskiego i Stanisława Małaczyńskiego131. 68.Kaczmaryk Hryńko.627. Tekla Małaczyńska została przez bojówkę OUN zabita w roku 1942. 131 „Na Rubieży” nr2 (16) 1996 s. Obaj zostali pochowani w lesie.Abraham -Żyd Przeżyli jedynie ciężko poranieni synowie Jana.. Siekierka Sz. 25. Informację o zabiciu przez bojówkarzy OUN w czerwcu 1941 5 Polaków. i straców) przez bandy UPA przy użyciu siekier.Płaucza Mała We wrześniu 1939 roku terroryści z OUN zamordowali dwóch Polaków: 129 Relacja Janiny Krzykały z d. Piotra Kozaka (lat 35) i Jana Seńkowskiego (37 lat)132. Lisdwan Michał. Siekierka Sz... a po ograbieniu spalono zabudowania ze zwłokami żony Kinala i dwóch małoletnich synów133.. Osobiście zabił ich Siwka z Kurzan. Członkowie UWO brali udział w morderstwach na drodze potutorskiej. Jan i Władysław Muszyńscy129. badającego zbrodnie nacjonalistów ukraińskich popełnione na ludności polskiej Tarnopolszczyzny. Abraham Jeger. Także w czerwcu. widły i kosy utworzyli samozwańczy „sąd” skazali na śmierć 17 Polaków i 3 Żydów z tej miejscowości.. 8.Olesin: W nocy z 18 na 19 IX 1939 r. Wiele osób spalono żywcem w budynkach... Blicharski Cz. 5. Kaczmaryk Jan z ojcem Michałem zabili żołnierza polskiego u siebie w stodole w Podwysokim – sami przyznali się do morderstwa. Demnia W Demni mordów na Polakach dopuścili się: Łesyk Jan syn Andrzeja. w jarze. Józef Nebelski 55 lat (zmarł od ran po kilku miesiącach) 9.. 22. Czosnowicz Zygmunt. Posuchów gm.. Reszta została poddana torturom i zamordowana: 1. gdzie wydobywa się piasek. W Posuchowie zamordowano w roku 1941 skrytobójczo następujących miejscowych Polaków: 132 „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s. Michał Dobrowolski 6. (Żyd). 4. s. Płaucza Mała siedziba gminy: 18 września 1939 bojówkarze OUN uzbrojeni w karabiny.. Informację o zamordowaniu wymienionych dwóch Polaków przez bojówki OUN we wrześniu 1939 r. Kraków 2006. Dobrowolski Julian. Petruniu. Łesyk Władysław. bojówkarze OUN zamordowali trzech kolejnych Polaków: Michała Burzyńskiego. Podwysokie gm.Abraham. głównie kobiet z dziećmi i niemowlętami. znajdujemy też: Blicharski Cz. 69. Kolasa Kornelat. 625627. Rychlewicze z Brzeżanki zamordowali dwóch żołnierzy polskich. 100 osób. Ich dokumenty osobiste były w czasie okupacji w Demni. Jan Muszyński. 44 45 . 20 lat (zmarł od ran) 7. s.. s.68. Jeger N.. Jeden z oficerów był trafiony kulą przy kierownicy auta i w tej pozycji został spalony. Zabitych zostało 30-kilka osób . Gdy go zobaczyli – wzięli jego również do tej grupy. Tamtych sześciu oficerów padło. że musiał „specjalnie duże jamy kopać. podał adres i prosił. Kobiety biorące udział w akcji: Łecheta Janina. był ranny w głowę. w Posuchowie. którego ojciec był apolitycznym i zupełnie lojalnym wobec Polaków obywatelem. Ludobójstwo…. Ludobójstwo…. tylko miejsce na przegubie ręki. potem konfident okupantów). Hudzik137 rzeć. Po pewnym czasie przytomniejąc usłyszał kroki i mowę polską na gościńcu. Na terenie Potoka zamordowano ich 500-700. Diakow Ilko. „Niny” było trzech rannych – dwóch oficerów i jeden żołnierz o nieznanych nazwiskach. Semegen Wójt. wziął rower męża p. on był ostatni. W aucie było ich kilku oficerów mieli dwa karabiny. Stebelski Dymitr. Ukrainka. „Nina” odwiedziła tych oficerów w szpitalu. Członkowie OUN z Raju udali się w dniu 17 IX 1939 r.. W nocy z 17 na 18 września 1939 r. 137 Komański H. zamordowany 28 VI 1941 r. przyniesiono do p. Zobaczyli u niego oryginalną obrączkę. Glomba Józef – osadnik z Nowej Grobli lat 48 zamordowany między 29 IV a 7 VIII 1941 r. rzucali ręczne granaty .. Gdy wszystko ucichło pełzał na kolanach i brzuchu w kierunku światełka. Zemmer Edward lat 21. „Tabaka”. zrobili przy nim rewizje osobistą. zabrali mu wszystko. Jeden z oficerów ciężko ranny leżał w ogrodzie w kwiatach na leżaku – nie chciał dać się zabrać do mieszkania. Sahajdaczny Józef. tylko części ubrania.1. zdawało mu się że umierał. Rannego przeniesiono do sąsiadki p. Komarzańska Genowefa. że zabraną w czasie nocnej rewizji na drodze metrykę przez Ukraińców oddała przed wyjazdem do szpitala dziewczyna. zwłok nie odnaleziono. Demnia i Podwysokie. strzelali z karabinów ręcznych i maszynowych. Tańczuk Józef. nie wiedzieli do kogo przyszli. prosząc o ratunek i schronienie. dały mu gorącego mleka. Tańczuk Anastazja. Potutory siedziba gminy: W Potutorach w dole obok cmentarza przechodzi droga. Potutory: We wrześniu został zabity przez bojówkarzy z OUN miejscowy sołtys NN. Kazali im kłaść się na ziemi. Stabelska Anna. Ponieważ noc była wybitnie ciemna – nikt nie mógł go doj- Rybniki gm. Później ustawili ich w szereg i po kolei strzelali z rewolweru. 2. ażeby pamiętały. Najaktywszymi członkami OUN w tej antypolskiej akcji byli: ze wsi Kurzany: Komarzański Stefan. trafiony został w obojczyk. Siekierka Sz. Prosił o ołówek i papier. Siwka. której wierzchnia warstwa wskutek deszczy jesiennych osiadła i rozmiary tej mogiły były widoczne. Ludwika Zwolańskiego z drogi potutorskiej. Klecor Włodzimierz. Zapukał do chaty nad rzeką. Stracił do wszystkich zaufanie.chwilami mówił od rzeczy. 3. Do pomocy przyszli ze wsi Brzeżanki dwaj Rychlewicze. Otóż widział jak dzicz ukraińska rabowała zniszczone auta i wozy na których jechali uciekinierzy. zaopatrzyły rany i położyły do łóżka. że Ukraińcy napadli na nich. a którzy zostali pomordowani w bestialski sposób. gdzie był owinięty różaniec pozostało białe. Pochowani są w dole naprzeciw cmentarza135. Iwankiewicz Łewko. Opowiadający musiał przez niego przeskoczyć. Jarema Jakin. Jeden z dwóch wyżej wymienionych poruczników. Prowadzili całą grupę kawałek około 2 km. zegarek. zwłoki znaleziono w Baranówce. który ich chował zeznawał później. W tę samą noc na podwórzu p. Dżumak Czopek. auto stanęło im. 126. s. Z początku bali się zdrady. Hajdamacy ściągnęli z zabitych obuwie i z niego również zdjęli. postanowili bronić się.liczba dokładna jest nieustalona. „Niny” oficer z Poznania. „Niny” na prowizorycznych noszach oficera polskiego por.” 136 Komański H. 135 „Ukraińcy ma Brzeżańszczyźnie”: „W sprawie mordów w Potutorach zeznawała pani „Nina” (pseudonim). Kapitan płakał. Otoczeni zostali przez Ukraińców. często wspominał córkę i choć rana zagoiła się . Na drodze Brzeżany . Kułyk Stefan. Było kilku rannych. Zmarł w szpitalu pochowany został na cmentarzu brzeżańskim. Potok: Potok i dwie inne wsie razem brały udział w zabijaniu polskich żołnierzy. że jak umrze. Było ich tam razem 11 ciężko rannych. że nie żyje. na której Ukraińcy strzelając z cmentarza wymordowali wielu polskich oficerów. U tegoż Matusa była przechowywana broń. że jadąc autem w nocy z kolegami widział wokoło łuny. Kusznier Maria. Dunajewski Michał.Rohatyn brali udział w likwidowaniu Polaków Ukraińcy ze wsi Kurzany. Ukraińcy strzelali do nich z karabinu maszynowego – porucznik Zwolański dostał szereg kul w uda. które zobaczył. kula wyszła mu nad czołem. Tam opiekował się nim wojskowy lekarz i zabrał go do szpitala powszechnego w Brzeżanach. sam skoczył w rów gdzie położył się i tym sposobem uratował się. „Niny”. którzy prowadzili 6 oficerów Polskich. W tę samą noc przybyli i nocowali u p. pieniądze. Najwięcej utkwił w pamięci p. Informację tę potwierdzają inne relacje136. Kizyma Mikołaj. kutą w listki mirtu i to mu chcieli zabrać. Nim jednak zdjęli te buty. Siekierka Sz. został trafiony w rękę i słyszał jeszcze jak tamten konającym głosem zawołał „Jezu”. zasłonił ją ręką mówiąc „to mi zostawcie”. 4. Juśków Władysław. potem stać i znów 2 km prowadzili. Blicharski 46 47 . Rękę zabandażowali mu. Rzeczywiście zajechała fura i zawiozła go do szpitala.słabł z upływu krwi i słyszał jak wszystko ucichło. oficer rezerwy – z zawodu nauczyciel około 40 lat. s.124: 18 września 1939 roku w rejonie tej wsi bojówka dywersyjna OUN ostrzelała z broni maszynowej przechodzący drogą pododdział WP. Równocześnie kilkanaście rąk chwyciło za lufy ich karabinów i zaczęło się szamotanie. nawet nie chciał przyjąć lampki wina. Matus Ilko. Okryła ich wspólna mogiła. zeznawał.. przez który przeszła kula. 27. Nagle na tej sławnej drodze potutorskiej strzelają do nich. Iwankiewicz Jan. Miał żonę i córkę. do Leśnik i tam wzięli udział w mordowaniu i rabowaniu Polaków. a później zorientowali się. Grabarz. Ukraińcy w łupem odeszli. Porucznik Zwolański (lat 23) jechał samochodem z innymi oficerami. Zaciął zęby i nawet nie drgnął. „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s. tam jest wspólna ich mogiła. wybitnie przystojny. To dzicz ukraińska paliła domy i wsie polskie. gdzie został pochowany – rodzina go zabierze i sowicie wynagrodzi. 134 „Ukraińcy ma Brzeżańszczyźnie”. Zbliżył się do nich. Raj: Zebrania organizacyjne OUN odbywały się przed wojną u Ilka Matusa. metrykę itp.. ciągnęli go po ziemi. który opowiadał. Łycyk Włodzimierz (potem w policji ukraińskiej w Brzeżanach).dwaj porucznicy i kapitan – starszy pan. u której był gościnnie przyjęty.bomby zapalające na auta i dużo oficerów spaliło się żywcem w tych autach. Stracił przytomność i usnął. Biłyk Stefan. P. „Niny” trzej oficerowie . Upadł i udawał. Jeden z kolegów wyskoczył z auta i od razu został trafiony kulą i padł. Komendantem OUN w Potutorach był Korbyło. Miśkiw Stanisław (potem członek policji ukraińskiej) w Kozowej. Myśków Katarzyna. cały był czarny. Łosyk Michał ps. ponieważ ręce mieli rozłożone jak na krzyżu” (u ciał zwęglonych nie można było rąk po śmierci złożyć). że są w polskim domu. Iwankiewicz Roman (osobiście zabił oficera polskiego. Hawryluk Włodzimierz. uprowadzono go w nocy z domu i zamordowano – znikł bez śladu. Maślaj Józef ur. Leżał w rowie . Tam przyjęła go dziewczyna i kobieta. że to Polacy. Największe zdarzenie dla niego było. Leżeli wszyscy pod nr 5. Jeden z nich. Gdy rano obudził się prosił ażeby dano znać do szpitala i zabrano go stamtąd. Był pewny. W dzień zabrano ich na furę do szpitala. Specjalne badania powinny wskazać szczegóły tej zbrodni134. Z Raju przybyli: Jarema Mykoła. Wszyscy ranni oficerowie zostali zabrani do szpitala. 1898 – zamordowany 2 VI 1941. Szpak Marian osadnik z Nowej Grobli lat 20 zamordowany między 29 VI a 7 VIII 1941 r. a to byli Ukraińcy. Niny i rano przed 6-tą godziną pojechał na tragiczne miejsce w Potutorach by zbadać co robią tam dalej Ukraińcy. Korczyński Mikołaj. Dubczyk Teodor. Jaworskiego138. s. s. Patrol został otoczony przez bandy ukraińskie. Jan Kłak 25 lat.). 1939 wcielony został jako podoficer rezerwy do brzeżańskiego batalionu Obrony Narodowej (dowódcą był kapitan Wasilkowski). 24 lata.. s. Szybalin siedziba gminy W kwietniu 1941 r. greckokat.. Ludobójstwo…. 141 Komański H. strzelca Stanisława Tymkę na patrol do Sarańczuk. leżała w szpitalu w sali nr 9 (świadek . Petrycki Bohdan proboszcz greckokatolicki 2. „Na Rubieży” nr 44/ 2000. Cz. 25.Ks. Znaleziono ślady krwi.. podczas wycofywania się oddziałów Wojska Polskiego w kierunku granicy rumuńskiej. Ks.Janowa). że zamordowani byli zmasakrowani. który z nim razem był w Obronie Narodowej. Siekierka Sz.Kozak Mikołaj „sędzia” 139 Komański H. Bliższych szczegółów udzielił brat Jaworskiego. Ludobójstwo…. Błądzącym żołnierzom zaofiarował pomoc miejscowy Ukrainiec o nazwisku Semko Mowczka „Szalej”. tabor z końmi i sprzętem zagrabiono. W lipcu 1941 roku. Bronisław Budzan139. Buhaj Grzegorz. 138 Kazimierz Jaworski. Na rozkaz dowódcy batalionu Obrona Narodowa zawróciła w kierunku Brzeżan przez Sarańczuki . Dwie osoby z patrolu wycofały się. Redka Iwan. która w maju 1941 r. Jan Perec 35 lat.. 26 lat. 143 Według zeznań. Bolesław Kozakiewicz. Łoptuch Wasyl. po wkroczeniu Niemców. kapr. ręce mieli skrępowane drutem kolczastym. Jan Zapotoczny. Biłyk Wasyl. który skazał 12 Polaków na karę śmierci. siedział więzieniu w Drohobyczu140. Petrycki wspólnie z zięciem zwołali przedstawicieli OUN i zorganizowali „sąd doraźny”. gdzie już czekali uzbrojeni bojówkarze OUN. Jedynie dwóch Polaków nie usłuchało wezwania. Siekierka Sz. W szczególnie nieludzkich męczarniach zginął Soczyński. Ukraińcy z Sarańczuk. Petrycki. kapral rezerwy WP i kierownik strzelnicy 51 PP w r. Antoni Żerebecki. Lenartowicz Jan. zaś Kazimierz Jaworski został zamordowany. 140 Za lżenie narodu polskiego. s. s. Ofiary zwabiano podstępem. a oczy powybijane. Przed Sarańczukami podporucznik rezerwy I plutonu nieznanego nazwiska wyznaczył kapr. Pod koniec września został zabity przez bojówkarzy OUN 19 letni muzyk orkiestry wojskowej. a sztylety (szkielety?) zakopał koło studni. przyjechał do Taurowa ks. Zapotoczny Jan (syn Mikołaja zamordowany w maju 1942 r. Petrycki powiedział. 6 lipca wykonano „wyrok” na dziesięciu skazanych. W zeznaniach dotyczących wydarzeń z Sarańczuk ujawniono też inne wstrząsające fakty. Tam zamykano ofiary do piwnicy i w nocy zamęczano. Karaś Leon. Policja bolszewicka robiła dochodzenia na podstawie tego zeznania. kapral WP. Piotr Zapotoczny. 45 lat. zbiegli i w ten sposób uratowali życie. Karaś Andrzej. powiedziała chorym. 25 lat. Budyłów: 17 września 1939 r. kapral WP. 48 49 .) Między straconymi był nawet dawny sługa cerkiewny ks. „Sąd” składał się z następujących Ukraińców: 1. że jej ojciec „zarizał” sześciu Polaków. Karaś Miron. opór władzy i wybitnie wrogie nastawienie wobec Państwa Polskiego. Dziewczynka Irka Szynklarska. Ciesielski Grzegorz. Czajkę. Redka Stach. kapral WP.Sarańczuki: Według zeznań świadków 17 września 1939 roku polska Obrona Narodowa z Leśnik wymaszerowała przez Brzeżany na Monasterzyska i dalej miała przedostać się do Rumunii. Ukrainka z Sarańczuk. Łyczko Stefan.. wachmistrz WP. ale gdy wychodziła zawrócił ją i podał jej rzeczy jej męża tj. Franciszek Soczyński. który do 1939 r. jego buty i rower w chacie jednego z ukraińskich chłopów. Zwłoki zakopano w miejscu mordu. Karaś Wasyl. Korczyński Miron. który zaprowadził zmęczonych żołnierzy za wieś do wąwozu.129. Inni pomordowani pracowali w Strzelcu i wojsku polskim. „Na Rubieży” nr 44/2000. utalentowany polityk wiejski i działacz społeczny. Rozbroili kompletnie zaskoczonych żołnierzy i wymordowali. Marian Nawaryński. Ciesielski Wasyl. Taurów gm. 142 Nazwisko to występuje w: „Ukraińcach na Brzeżańszczyźnie”. Bobko Grzegorz. Kowaliński Marian kapral WP142.129. bojówkarze z OUN zamordowali czterech Ukraińców pracowników „Selrady”. z 12 wozami taborowymi. Oto nazwiska ofiar141: Michał Gużda. Dyduk Stefan.68.. Naocznym świadkiem był mieszkaniec Taurowa. Kurka Iwan. Po odkopaniu kilku grobów okazało się. Zostawił żonę i czworo dzieci. przez które miał przemaszerować batalion. Petryckiego143. Poucinano im głowy i ponabijano na żerdzie płotu na którym napisano po ukraińsku „hołowa selrady trzeba ją uciąć”. spisała protokół. Pabas Wasyl. żołądki powypruwane. po wykonaniu wyroku jego żona przybiegła na plebanię i błagała Petryckiego o wiadomość o swoim mężu. Semeć Mikołaj. kapral WP.Kotów. 30 lat. Petruniu. że nic nie wie. W Taurowie pracował jego zięć (proboszcz parafii greckokat.. na probostwie. którzy w 1939 i 1941 występowali przeciwko Polakom w Sarańczukach lub Potutorach: Kozłowski Roman. Kowalczuk Wasyl. którzy zginęli w nieludzkich męczarniach w lasku „Netreba”. Karpluk Ilko. 25 lat. Samaryj.. który przekazał tę informację Bronisławowi Lenartowiczowi. Karaś Piotr. Stanisław Gużda 18 lat. kapral WP. Został uwolniony przez bolszewików i przebywał w powiecie podhajeckim w Sosnowie. a jej wujek zamordował polską nauczycielkę. 25. Emil Zapotoczny. 18 września w lasach podhajeckich została ostrzelana przez bolszewików i Ukraińców. Przewozili oni sprzęt wojskowy. do wsi Taurów przyjechał 20 osobowy oddział żołnierzy polskich. W domach zjawiał się przedstawiciel gminy i wzywał do natychmiastowego stawienia się w urzędzie gminnym. Czerwiński. chusteczkę do nosa i pugilares mówiąc: „to wasz człowiek tu łyszył”. Mandzij Wasyl. a w Trościańcu wszystkie rodziny polskie..”. Jan Smoliński z okoliczną ludnością żył bez żadnych zatargów i wraz z całą swą rodziną ofiarą band ukraińskich gdyż inaczej byłby wyjechał do Brzeżan.. znęcając się nad nią od zmroku do świtu tylko za to. Polak. szaty liturgiczne i wyposażenie. Jego nie zabili od razu. Buszcze: Z zachowanych zeznań naocznych świadków. Jana Smolińskiego.. s. a gdy żona Natalia płakała i chciała wyrwać go z ich rąk pocięli jej (. 147 Pow..Horobij Antoni (lat 65) „sekretarz” 5. Pod koniec lipca zostali zamordowani za współpracę z władzami sowieckimi Ukraińcy: Michał Humenny 23 lata. s.. Kosak Mikołaj lat 28. Chrynowski Piotr..Humenny (Homenny?) Piotr. Sam mord w Szumlanach rozpoczął się od sprofanowania kościoła rzymskokatolickiego. 30 lat. przyszli „tylko z kijem w ręce” do Brzeżan. Lubiński Emil. Ponieważ nie zgodził się dobrowolnie na wywózkę na Syberię. Świadkami dokonanego morderstwa były sąsiadki bliższe i grabarz z Urmania Wielkiego.) tak. 7-8: Relacja Jana Serafina z 17 XII 1941 r. Syn jej męczył się 13 godzin. Choma Mikołaj. 24 grudnia 1939 roku podczas kolacji wigilijnej.... a ponieważ była Ukrainką ocalała.. Po tym uformował się pochód mołojców ubranych w szaty liturgiczne i ruszył konno na wieś wśród szyderstw i dzikiej wesołości. Petryckiego144.. Chomiszyn Leon. 146 Kulińska L. sporządzono protokół dotyczący zamordowania Polaka Jana Smolińskiego . sprofanowano też miejscową polską kaplicę i zbezczeszczono groby. właściciel majątku Grabowski. Lisiewicz Piotr.. Pociętą nożem zawleczono z synkiem do mieszkania. „kulawy”). Urmań gm. Wawryw Iwan. Chomiszyn Iwan lat 25. w której pracował i mieszkał Władysław Nadachowski. Jedni mordowali druga partia rabowała mienie.. Lisiewicz Emil. mężczyzn – gospodarzy i NN.. aby odrzucić ją jako przeszkodę w wymyślnym mordowaniu jej męża. „Wyrok” wykonywali następujący Ukraińcy: Humeny (Homenny?) Piotr. Pochowano ją na cmentarzu w Brzeżanach. Na to czekali Ukraińcy chwycili z miejsca śp. Zapanował straszliwy terror. który mając broń. Siekierka Sz. grupa miejscowych nacjonalistów ukraińskich napadła na dom powybijała szyby i dotkliwie pobiła świętujących149 148 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. Dwóch napastników mordowało ją i synka w mieszkaniu. 144 Mord ten i jego okoliczności mogli potwierdzić liczni świadkowie. 145 Komański H. jednak wskutek szoku została połowicznie sparaliżowana. Niszczono świętości. Dola Leon i Mikołaj. wyniesiono obrazy. oddano krawcom i szewcom do przeróbki i chodziła w nich ukraińska młodzież. Ubiory trupów i zrabowane z kaplicy szaty liturgiczne z wizerunkami Chystusa i „chustką Weroniki” itp. Akcja mordu zorganizowana była „na sposób wojskowy”.leśniczego z rodziną (wrzesień 1939?)148. 50 51 ..3. Matusiewicz Michał zięć ks.Choma Mikołaj. Przez dwa dni trzymali go pod strażą ciesząc się jego męką. chorągwie. wrócili. Ale chcąc ratować żonę i syna i myśląc że tym ułagodzi napastników. Mroczko Dmytro. Jana Smolińskiego kłuli nożami. Po wejściu Rosjan utworzono „komitet rewolucyjny”. Smolińscy myśląc. Ludobójstwo…. Petruniu.. Oślepieni nienawiścią do Polaków pochwycili śp. Nocą mordowano polskie rodziny i rabowano ich mienie. Chrynowski Iwan (ps. Głównym mordercą rodziny Smolińskiego był Michał Kozak z Urmania Wielkiego. Woroniw Iwan. doszło do bójek o podział łupów. Mordowała młodzież. żeby uratować choć część swego dobytku względnie żeby wypuścić ze stajni bydło.... Szumlany koło Trościańca gm. Natalia po godzinnej męczarni umarła. a kierował nią ukraiński ksiądz (wikary) zamieszkały w Trościańcu. Zrabowali cały majątek ruchomy. Trościaniec gm. Libiński Włodzimierz.. że była Polką. Smolińskiego. meble.68.. NN..) przeciągały mękę Natalii i Leona. s. Blicharski Cz. Napastnicy nie znalazłszy Smolińskiego w leśniczówce podpalili leśniczówkę i zabudowania gospodarskie i zaczaili się w ukryciu. s.131.. w tym komunikanty i kielichy. bydło. Siekierka Sz. to jest pasiekę. Michasków Tadeusz (matka Ukrainka ojciec Polak). Mroczko Kyryło (komendant policji). Ludobójstwo…. „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s.. Podhajce. Ukraińcy zamordowali w Sławentynie miejscową nauczycielkę Zdebową z domu Małaczyńską. 149 Komański H. Profanacja trwała trzy dni. Gdy śp. Wyciągnięto zwłoki z trumien. syn Hilka „prokurator” 4. ukryty wcześniej przed służbę folwarczną. Równocześnie z tym mordem podpalono dozorcówkę leśną. Nadachowscy ograbieni. Na wiadomość o wkroczeniu Sowietów na terytorium Polski. Zbiórki urządzano tam nocami i odbierano przysięgi od nowo zwerbowanych. brak daty relacji: „Jan Smoliński i żona Natalia z Łukaszewskich Smolińska wraz z 8 letnim synem Leonem mieszkali na leśniczówce. Nadachowski był w tym czasie w Brzeżanach i dzięki temu uszedł cało. mógłby siebie obronić. Rozbito drzwi... bo strzelano do niej i synka kilkakrotnie z karabinu. Pośredni udział w mordzie brał też ks. Potutory (dwór Grabowskich)146 Na początku września 1939 r. Strzał w lewy policzek wyrwał mu język i lewe oko. W czasie gdy mordowano polskie rodziny w Trościańcu. a szkielety porozrzucano i tak zostawiono... Potutory W nocy z 18 na 19 września 1939 roku zostało zamordowanych 17 mieszkańców wsi a ich domy ograbiono: 16 NN. Ukraińcy spalili cały jego majątek – żona z pięciomiesięcznym dzieckiem uciekła. że na tym skończyła się ich zemsta. Ukraińcy zamordowali w Sławentynie147 28 polskich rodzin..130. odarto z ubrań i obuwia. Natalia i Leon byli bez życia druga połowa bandy kończyła na podwórzu znęcanie się nad Janem Smolińskim. miejscowy nauczyciel145. gdy dobrowolnie odda tą broń i rzeczywiście broń im oddał. Młodzież męska i żeńska z pocięła cześć przedmiotów na chustki czy spódnice. komisarz zastrzelił go z pistoletu osobiście. jego żonę Natalię i synka Leona i zaczęli się nad nimi pastwić. dozorca leśny z rodziną. 27. Przed sądem stanął. który miał sądzić „kapitalistów”. Antypolska akcja nacjonalistów. (. Wawriw Nikodem. Roliński A. Choma Roman lat 20. bo czuł się niewinny. Bidny Mikołaj i Wasyl. . 150 Komański H. żona i jedno lub dwoje dzieci)154. 151 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie” 152 W różnych relacjach występują takie wersje.68. „Sąd” ten rozpatrywał wykroczenia Polaków przeciw Ukraińcom i skazywał na męczeńską śmierć. s.. Ludobójstwo…. Banda została zmuszona do odwrotu. oraz cywilnych uciekinierów z centralnej Polski155. Sekretarzem gminnym i konfidentem NKWD był Ukrainiec z tej wsi Jewko Wołoszczuk(?).. Buszcze: Napad na posterunek policji w Wierzbowie: 18 IX 1939 uzbrojony tłum napadł na posterunek policji w Wierzbowie. młynek do zboża Grzegorz Bożyk. Anna Panki. Blicharski Cz.134-135.. 153 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”. Grubiak (Grubek?). Michała Walkiewicza syna Pawła. Narajów: 18 września 1939 r. Większość ofiar zakopywano w pobliskim wyrobisku po żukowskich kamieniołomach.. Choriw Wasyl syn Iwana. s. Sobojkiewicz. zginęło tam ok. który aby mu usłużyć odstawił karabin. 17 września 1939 r. Blicharski Cz. jako przewodniczący. rozbroił jego załogę i uwięził w piwnicy... kierat z młocarnią wartości 1000 zł zrabowany przez Grzegorza Bory. W skład weszli: Syrowiec Anna. W czasie okupacji bolszewickiej za jego przyczyną wywieźli bolszewicy 18 rodzin polskich kolonistów z Trybuchowej na Syberię151. Ocalił ich oddział kilkudziesięciu żołnierzy polskich.Brzeżany) liczna banda ukraińska pod przewodem OUN dokonała napadu na transport Wojska Polskiego. a dowiedziawszy się o więźniach uwolnili ich. Buszcze: W nocy z 15 na 16 września 1939 r. przy trasie kolejowej koło Żukowa (na odcinku Hinowice .. ten zabrał mu go i pas z amunicją i zamordował w pobliskim lesie. W nocy zamordowano następujących Polaków: Piotra Leszczora syna Jacentego. 68. byli podstępnie mordowani. 642-643. Zabrany przez Jana i Piotra Bosaków. Wyrok wykonali tzn. Korolus Michał syn Andrucha i inni. Ludobójstwo…. bo poszkodowani zostali wywiezieni na Sybir. Mikołaj i Tymko Kamińscy. wstąpili do Wierzbowa. Iwanuch Julia. w godzinach popołudniowych bojówkarze z OUN zamordowali ośmiu śpiących w chłopskiej stodole polskich żołnierzy. Rabowali: Michał Pierożyk. 1941 po wkroczeniu wojsk niemieckich we wsi Żołnówka został utworzony „sąd doraźny” hajdamacki. Uwsie gm. dwaj miejscowi Ukraińcy: Sławomir Sawczuk (lub Sawiak)152 i Władysław Żeńczuk zamordowali 6 polskich żołnierzy powracających bez broni do domu. Petruniu. relacja Józefa Tomaszewskiego. Siekierka Sz. według świadków.. s.. Chorowa Pawła. Żuków gm. miejscowy kowal. Jan Sokolski. Widziano jak prowadzili ich przez wieś do Błotniańskiego Lasku153. Petruniu. „Na Rubieży” nr 2 (16) 1996 s. rower. 52 53 . Siekierka Sz. 18 września 1939 r. Czwartacki Jan syn Michała.. wóz wartości 350 zł zrabowany przez Mikołaja Kotyka Trybus Franciszek – zrabowano mu: kierat. Dywersanci rozkręcili tory. 155 Komański H. Do wyprowadzenia z domów powyższych ofiar był wyznaczony Hrynko Korbyło syń Hryńka z Potutor. Kromego Jana syna Demki.Urytwa gm. poprosił stojącego przy płocie żołnierza WP o ogień. NN. 131. Była to lokomotywa z wagonem pulmanowskim wypełnionym żołnierzami. Filus – 3-osobowa rodzina (ocalał tylko syn Bronisław). Ukrainiec. Korbyło Jurko syn Tarki. Według świadków. Kozowa: 19 września 1939 roku zostali według relacji zamordowani przez bojówkarzy z OUN: NN. Wierzbów gm. Andruch Korolna. Ludobójstwo…. Maszynista zauważył dywersję i doszło do walki. maszynę do szycia Stefan Fajfurka. 28. 16 września 1939 r. syn Łukasza. składający się z gospodarzy i gospodyń wsi. s. i kilku nieznanych osobników. lub udający się w stronę granicy rumuńskiej. wymordowali w/w Polaków następujący Ukraińcy: Zwierzowaki Danyło syn Wasyla. Zapust Lwowski gm. a żołnierze po naprawieniu torów ruszyli w dalszą drogę do Brzeżan.s. W okresie tym 16-20 września w rejonie Żukowa. 154 Komański H. 1000 żołnierzy. W Urytwie zanotowano więcej wypadków rabunkowych. miejscowi bojówkarze z OUN spalili zagrodę i zamordowali polską rodzinę o nazwisku Chamar (mąż. konia. ojciec i syn Władysław150. Straty i ich wartość w cenach przedwojennych: Baran Paweł – koń z uprzężą wartości 500 zł. ale nie zostały zinwentaryzowane. przechodzący pojedynczo lub grupkami polscy żołnierze powracający bez broni z wojny. Siekierka Sz. Wszyscy mieli być rozstrzelani.. Duch Józef . którzy uchodząc polami. młocarnię...pług zabrał mu Władysław Szwec. Kozowa: W Urytwie ograbiono wybranych Polaków. Żołnówka: W r. który skrył się pogrzebał ich pod domem. W tym czasie mordowali rodziców Chamara Michała. gdyż w przeciwnym razie zawiezie ją wraz z dziećmi i tam na miejscu.5.N. (oprac). gdyż nikt z Ukraińców nie chciał im dać koni ani zrobić trumny. którą obowiązana była wydać władzom bolszewickim. Ponieważ bojówka odgrażała się zabiciem. Łeszczuk Hryńko. Mikoliszyn Piotr lat 18. który nie wychodził prawie nigdy z domu i nie brał żadnego udziału w życiu społecznym polskim. Wykopano w tym czasie i rozdano między Ukraińców. W czasie snu mordowali obaj tych żołnierzy. jako komendant. 54 55 . Mikoliszyn Paweł lat 18. a nawet w komin włazili. mordującej we wrześniu 1939 r. B. kolejna faza eksterminacji polskiej ludności przez ukraińskich nacjonalistów. W dziale rękopisów zbiorów Zakładu im.. iż O. Pewien chłop ukraiński Leszczuk. żona Aleksa.09.. Polaków należeli: 1) Nikuliszyn Wasyl. Sprawę tę wyjaśnię po wojnie. przed chatą jest postawiony krzyż. Wojsko rozsypało się z pociągu. pobiera broń. Natomiast dom kolejarza Gradowskiego Jana zachowany został i owładnięty przez Ukraińców. Bandzie przewodził Wasyl Mikuliszyn z Żukowa. ruszyło na Hajdamaków. Zniszczono również zabudowania gospodarskie razem z domem mieszkalnym w majątku sędziego Widajewicza. pod lasem wraz ze swym ojcem Wasylem. Dnia 18 IX pociąg pełny wojska jadący ze Lwowa wykoleił się. przeważnie dzieci w wieku szkolnym i młodsze oraz Piotra Żaka. Jakkolwiek jest to Polak i był członkiem polskiej czytelni jednak po wypadkach w r.. 11-14.6. 149. mieszka przy gościńcu złoczowskim. Ukraińcy. Dnia 17 września 1939 roku miejscowi Ukraińcy zamordowali 32 Polaków.” W innym dokumencie (zbiorczym. ani ksiądz obrządku greko-katolickiego. NKWD stwierdziło zakopanie broni. złożoną z 3 osób. opracowane przez PolKO w Brzeżanach 30 X 1943. zostawiając wszystko we wsi. Ossolińskich autorka odnalazła odręczną notatkę przekazaną PolKO w Brzeżanach 24 IV 1944 r. Antypolska akcja nacjonalistów…. że właścicielka ukryła broń. udzielał gościny znużonym żołnierzom. 4. tuż pod lasem. piece. piskiem. dotyczącą sprawców mordów dokonywanych na ludności polskiej we wrześniu 1939 roku157: 156 „Ukraińcy na Brzeżańszczyźnie”: „Dnia 17. P. Syn skrył się w sianie i w ten sposób ocalał. jednak zdążył ukryć się i zaraz po przyjściu Niemców został policjantem ukraińskim i do tej pory pracuje. (oprac). Zamordowano liczącą ponad 70 lat teściową kpt. 157 Kulińska L. Roliński A. Wieczorem tegoż dnia Mołojcy z OUN w liczbie około 100 osób z krzykiem „ura”. 113-114.”. Dydyk Mikołaj lat 23. spalili w Żukowie około 30 budynków. 158 Kulińska L. Ten sam los spotkał dom pana Tarnawskiego. Uzbrojona bojówka zażądała wydania broni. „Grupa dryszczowska” mordowała w środku wsi. Dokument ten i zawarte w nim dane potwierdzają w dużej mierze podane wcześniej informacje. kiedy trwała już na tym terenie. (oprac).7. który został zmobilizowany. lustra. odnajdziemy kolejne informacje dotyczące roku 1939158. Kiernicki Wasyl. „I. Dopiero okazanie pokwitowania uratowało od śmierci niewinnych ludzi. Chamar Anastazja lat 60. a w domu pozostała staruszka matka i siostra. Widajewiczowa wyjechała 17 IX do Brzeżan. Tego samego wieczora bojówka ta zamordowała w Żukowie Pietruszowskiego. W drugim zeznaniu znajduje się wykaz pomordowanych w Żukowie Polaków: 1. s. Ojciec kaleka bez nogi. 16722/1.U. Kolbeka oraz kilka innych osób spośród wycofujących się w kierunku na granicę węgierską oddziałów wojska polskiego. którzy dokonywali mordów na Polakach: Mikoliszyn Wasyl lat 20. Hawrylak Michał lat 32. Antypolska akcja nacjonalistów….. dwoje staruszków. Zabił w ten sposób 5 żołnierzy.Chamar Aleksander lat 60. Zamordowano kilka osób spośród tamtejszych Polaków. Roliński A. Równolegle do tych wypadków działa druga banda. a na żądanie właścicielki wystawiła potwierdzenie. Syn jego Hryńko był przez bolszewików poszukiwany jako główny morderca. która wybitnie tam się „oznaczyła”156. które rozbrajano. 2) Dryszczów. Stefania Stefanów. 16722/2. Chmar Mikołaj lat 55. Ossol. i portrety cięli nożem. wójt za bolszewików. Duda Semko lat 28. Łeśków Wasyl lat 21. Ten sam los spotkał dom kolejnego . zaś cała młodzież żukowska brała udział w wyprawie. 3) Sawczuk Jarosław.Michała Leśnego. Mekoliszyn Wasyl. zapraszał na odpoczynek cofających się żołnierzy do swej stodoły. Broń w Żukowie zakopana była na cmentarzu i w lesie do 17 IX. 4) Leśniki. powiat Brzeżany. Napad na dom i gospodarstwo Jerzego Widajewicza. B. w którym przebywała jego żona z dwojgiem nieletnich dzieci i siostrami. Chmar Anna lat 48 żona Mikołaja. w Żukowie. Zaczęli wtedy Ukraińcy ostrzeliwać go – sami ukryci na sąsiednim wzgórzu. zakopali opodal domu stare karabiny. osobiście zamordował 8 żołnierzy polskich. (oprac). podhajeckim i buczackim. Ten sam Leszczuk Wasyl został w czasie okupacji bolszewickiej wójtem i cały majątek Widajewiczów rozdał między zasłużonych z OUN. Żołnierze dowiedziawszy się kto strzelał. Syn. obok karabinów wszystkich powystrzela. Zestawienie niektórych zbrodni dokonanych wobec ludności polskiej w II połowie września 1939 roku w powiatach brzeżańskim. 31-32. Po ukończeniu całej roboty we wsi zniszczyli tor kolejowy na przestrzeni kilkudziesięciu metrów. a następnie donieśli do NKWD w Brzeżanach. 2. którzy czmychnęli do wsi i lasu. zwabiał żołnierzy do swojej stodoły. 17–letnia siostra drugiego Chamara zostali zamordowani w bestialski sposób przez „grupę dryszczowską”. byłego sołtysa. Za nami szukali na strychu. podczas snu mordował i zakopywał w lesie. sygn. 2) Wydyk Mikołaj. Na wspólnej mogile na podwórzu. gwizdami rozpoczęli demolowanie naszego domu. a dwuletnie dziecko Bazylego Chamara w zamiarze zabicia ciężko poraniła kolbą karabinu. Chodziły one po wsi z karabinami i wskazały polskim rozbitkom mylne drogi do lasu. ratując w ten sposób życie. Powiat Brzeżany 1) Żuków. obejmującym też sąsiednie powiaty) powstałym w roku 1943. nie chciał przyjąć zwłok na cmentarz.3. gdy wróciły do domu drugiego dnia zastały tylko ruiny. Zeznanie podpisane pseudonimem „Wicher”. Hawrysz Stefan lat 18. sygn. Sawczuk Jarosław lat 18. wyciągali następnie przez rów do lasu i tam ich grzebali. Obie bezbronne kobiety zdołały uciec do ogrodu. Trzecia grupa działała w drugim końcu wsi (od Szumlan). Pietruszewski Piotr lat 32. Leszczuk Hryńko lat 34. 1939 mam pewne zastrzeżenie. przeto wszyscy mieszkańcy ratowali się ucieczką do pobliskich Brzeżan. A więc okna. a następnie aresztowało właścicielkę żądając by się przyznała. Przewodnikami tych hord ukraińskich Leszczuk Hryńko obecny policjant w Podhajcach. Ossol. Dońka Biłyk. „Do bojówki terrorystycznej. których w nocy. Chmar Eudokia lat 20 córka Mikołaja. rodziców Bazylego Chamara oraz inną rodzinę Chamarów. Zamordowano również matkę staruszkę. książki. s. gdzie czekający hajdamacy mordowali ich. s. nawet dziewczęta współpracowały: jak Stefania Łachaj. Stepowany Michał lat 18.. uciekliśmy do Brzeżan z ostatnią partią taborów wojska polskiego. Trzaskowski Mikołaj lat 29. s. mieszkający przy szosie do Brzeżan. którą zabrała.. Petrów Michał lat 19.W grabieży i mordach na Polakach uczestniczyła „grupa dryszczowska”. Gdy Ukraińcom nie udało się ich zabić. Potem przyszedł rabunek i kradzież. matka. drzwi zniszczone. 4) Łeśków Wasyl 5) Mikuliszyn Paweł 6) Stepowany Michał. 5) Żuków. 3) Urmań. że zamordowano co najmniej 735 osób. na skutek czego poniosło śmierć bardzo wielu żołnierzy. Według wywiadu polskiego podziemia. metropolita Szeptycki w otwartym liście do pułkownika Andrzeja Melnyka163. 3) Horożanka. jakie miały miejsce i wcześniej. III. Siekierka Sz. a przede wszystkim nie orientujących się żołnierzy.. s. wchodziły w jej skład różne działy (powiatowy. wyszły na jaw tarcia i niesnaski. Wiśniowczyk. Mykoła Senyszyn. Ludobójstwo…. powiat Brzeżany. Bandzie przewodził ukraiński ksiądz z Trościańca. nad którą się bestialsko znęcano159. 5) Krasucko. Dnia 18 września zamordowano 40 osób narodowości polskiej. Powiat Podhajce. – jak ad 7). administracyjny. . choć z miernym skutkiem. że potencjalni świadkowie w dużej części zostali wymordowani w późniejszej akcji ludobójczej OUN-UPA roku 1943. Zamordowano żonę. Ukraińcy dekonspirowali się. 56 57 . Zamordowano kierownika szkoły Jana Groszka. pochodzących jedynie z 18 miejscowości wynika. Powiat Buczacz. między innymi dlatego. a ludność w znacznej części wybita. a przynajmniej autonomicznej Ukrainy. których mordowano w nieludzki sposób. 7) Jakubowa (Jakóbowa) Kolonia polska. mordowano ich w bestialski sposób. Napadano na poszczególnych żołnierzy polskich. w powiecie Złoczów.137. 1) Wyczółki. szczególnie z województw centralnych lub zachodnich. że w roku 1943 z powodu wywózek (z reguły element świadomy społecznie i narodowo) i coraz bardziej masowych mordów nie było już wielu żywych świadków. z których autorzy uzyskali jakiekolwiek informacje na ten temat. powiat Brzeżany. wierząc w otrzymanie od swoich dotychczasowych sprzymierzeńców niepodległej. a przede wszystkim 1944.6) Kuropatniki. Zamordowano nauczycielkę Zdebową. Zamordowano kilkadziesiąt osób narodowości polskiej 2) Krościatyn. Brak ten wynika miedzy innymi z tego. rodzinę kierownika szkoły Engla (4 osoby) oraz około 20 innych rodzin polskich. 9) Mazurskie Łany . a reszta bała się podawać jakichkolwiek informacji z lęku o własne życie. zorganizowane były bojówki. 6) Hołhocze.117. Z tych niepełnych i szacunkowych danych. Siekierka Sz. w powiecie Rohatyn itd. oraz około 50 innych rodzin polskich.250. Podobną akcję prowadzili Ukraińcy na terenie wszystkich niemal innych powiatów. Obejmuje on tylko miejscowości. Napadano na poszczególnego żołnierzy polskich. Wiadomo. 8) Józefówka. Jarosław Staruch. 2) Szumlany. w powiecie Podhajce około 150 osób. gospodarczy. Hrihoryj Steciuk. najaktywniejszymi nacjonalistami proweniencji OUN (czyli inspiratorami mordów) byli na tym terenie: dr. dziecko i 70-letnią matkę kierownika szkoły Gutkowskiego. zamordowanym 18 VIII 39 . On sam zdołał zbiec. w powiecie Buczacz około 120 osób. W ten sposób zginęło w powiecie Brzeżany około 200 osób. Całą wieś spalono niemal doszczętnie i zamordowano kilka rodzin polskich. które wyłapywały przechodzących przez wsie Polaków.. między dwoma przywódcami OUN: Melnykiem i Banderą. IV) We wielu innych wioskach we wszystkich trzech powiatach jak np. 80 Ukraińców161.. po 3 osoby. z uwagi na brak dokumentów i relacji. w powiecie Turka. 162 Kwestia Ukraińska i eksterminacja. 159 Potwierdza to (choć pisze o nauczycielu Zdeb. (tygodniku wychodzącym za okupacji niemieckiej w Brzeżanach). powiat Podhajce. Straty udokumentowane zachowanymi relacjami z 58 miejscowości mówią już o co najmniej 2142 osobach (żołnierzach i uciekinierach). w czasie którego został zabity podoficer Obrony Narodowej. wojskowy i inne). wśród których jest ok. kolejarzy i innych osób cywilnych”.s. że są to dane dalece niepełne. OUN stała się instytucją centralną.prawdopodobnie chodzi jednak o wrzesień) relacja z: Komański H. w Łapszynie. z chwilą wkroczenia Niemców 1941 na teren Małopolski Wschodniej. Taras Wydojny i Wasyl Dułeba162 Kiedy. Zbrojny napad Ukraińców na cofające się kolumny Obrony Narodowej. 1) Mużyłów. 161 Ginęli najczęściej za pomoc udzielaną Polakom.jak ad 7) 11) Seńków Kuropatnicki – jak ad 7) 12) Mieczyszczów. Podane zestawienia liczbowe dotyczące powiatów są niewątpliwie znacznie zaniżone. W celu szybkiego wyszko160 Komański H. XXXXX W książce Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich…160 zamieszczono „Wykaz zamordowanych żołnierzy wojska polskiego i uciekinierów z centralnej Polski w dniach 15-20 września 1939. Mimo tego działalność OUN rozwijała się prężnie.. II. 4) Sławentyn.jak ad 7).. Zamordowany rodziny właścicieli folwarków Gilewskiego i Gołębskiego. powstała z parcelacji majątku polskiego. jego żonę i kilkumiesięczne dziecko. została zupełnie zniszczona i spalona. 163 List ten przedrukowano w „Brzeżańskich Wistiach” z 14 VIII 1941 r. 10) Koniuchy.. lub publiczną krytykę barbarzyńskich metod OUN. Do zgody skłaniał ich. jak np.. Ludobójstwo…. Roman Staruch. Hryhory Pryszak. s. których zabijano. Ale to już inny temat. Wiele. Najważniejszy i najaktywniejszy w OUN był dział wojskowy. Nowy członek wstępujący do organizacji składał przysięgę. Mundury z Olechowca dostarczono partyzantom Ukraińskim w lasach. od ustępujących bolszewików. którzy dokonali tych zbrodni uważa się dzisiaj na Ukrainie za bohaterów i zbawców ojczyzny. w sierpniu 1943 koło Koniuch166. co ułatwiało prowokacje i podstępy167. nic niezaplanowanego. zaś z Malinisk Narajowskich przewieziono broń na dwóch furach. zdobywając broń na cofającym się wojsku polskim i policji. W czasie wojny UWO wzbogaciło swój arsenał. organizowali im Niemcy. Oficjalna policja ukraińska do połowy roku 1943 nosiła roku mundury polskie. gdzie uczono zabijać na tysięczne sposoby. na polu. Nie było w ich działaniu nic spontanicznego. w tym na ludności Brzeżańszczyzny. przy milczącym przyzwoleniu kolejnych polskich posierpniowych „elit”. Od okupantów bez trudu dostawali pozwolenia na tworzenie szkół średnich z ukraińskim językiem wykładowym. Organizacja dysponowała polskimi mundurami wojskowymi i policyjnymi oraz niemieckimi. potem UPA przebierała się w mundury sowieckie czy węgierskie… wojska ukraińskiego. 1941 Ukraińcy z Kozówki). Do takiego rozwiązania dojrzewali i dążyli ukraińscy nacjonaliści od co najmniej kilkudziesięciu lat. konwojowanych przez uzbrojoną straż do Łapczyna w pow. a potem Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA) – dokonali w latach 1943-1945 wyjątkowo brutalnego ludobójstwa (genocid atrox) ludności polskiej na kresach południowo-wschodnich. 167 Do zasadzek na polskie wsie stosowano później tez inne „maskarady”. Tak nakazywała im działać ich zbrodnicza szowinistyczna ideologia. Opisywane wcześniej fakty były tylko preludium do tych strasznych wydarzeń. której złamanie nawet w drobnych sprawach było bezwzględnie karane śmiercią. Dopiero w ciągu lipca i sierpnia 1943 r. ale też ich logicznym następstwem. czasem bardzo specyficznych kursów wojskowych. w roku 1941. W skład UWO wchodziły sądy wojskowe. na którym byli w r. 166 W dokumencie podany jest przykład „ostrego strzelania” koło Helenkowa. kurs oficerski w Pomorzanach koło Dunajowa. 58 59 . Ukraina miała być „czysta jak szklanka wody”. Działali tak jak przed wojną. Do takich należały niewątpliwie: kurs dla ukraińskiej „Służby Bespeky” w Przemyślu. Tak przygotowani członkowie UWO-OUN. OUN 146-149). w lesie. 165 Polskie Państwo Podziemne dysponowało zeznaniami na ten temat. Członków UWO charakteryzowało zdecydowanie i zdolność do dokonywania czynów zbrodniczych. Wszystkie wsie złożyły płótno (np. Olechowiec dał 150 m. UWO urządzało koncentracje oddziałów w lasach. w tym siekierą. lub przechowywana w cerkwiach (w Litiatynie pow. Zbrodni dopuszczały się nawet dzieci. Broń była przechowywana i konserwowana. kroił je Żyd Sztern. ale znamienne szkolne „tabla” z fotografiami uczestników i szkolących ich niemieckich i ukraińskich oficerów164. brzeżański z początkiem sierpnia 1943 zabrano w nocy broń z cerkwi i wywieziono do Krzywego. brzeżańskim). Do oszukania obrońców członkowie OUN. płótna). Przed wojną broń dostarczali Niemcy konspiracyjnymi drogami podziemnymi lub kradli ją żołnierze Ukraińcy (jak np. Ludzi. Zarówno do UWO jak i do OUN należeli mężczyźni i kobiety. Były to szkolenia porównywalne z rosyjskimi szkoleniami „specnazu”. kursy w Krynicy i Zakopanem. w tym celu przechowywany w Olechowcu przez Ukraińców. zdartymi z pomordowanych żołnierzy. Szwartacki zamieszkały w Leśnikach) z koszar lub będąc na ćwiczeniach165. W IPN zachowały się nieliczne. Członkowie UWO-OUN przechodzili tam tajne szkolenia wojskowe (np. Wszyscy pracujący w organizacji mieli pseudonimy. w systemie piątkowym. np. Na trzech maszynach szyto w Olechowcu mundury. zarządzono w powiecie brzeżańskim zbiórkę płótna domowego na mundury dla 164 Zespoły OUN (sygn. Broń ta była po wsiach zakopywana na cmentarzu. prowadzono różne jawne i tajne kursy i „doszkalania”. a następnie. nożem i arkanem.lenia niezbędnych fachowców. których wyroki musiały być bezapelacyjnie wykonane. 39. Ponieważ prace te są bardzo obszerne i rzadko dostępne w bibliotekach. przybliżenie ich treści szerszemu gronu czytelników. która była częścią ówczesnej Litwy znalazła się w granicach tego ogromnego państwa. Inną część – Ukrainę Zadnieprzańską wraz z Kijowem zajęła Rosja. polską i żydowską wokół miasta Lwowa. Jankiewicz Stosunki polsko-ukraińskie od około 1914 do 1947 r. W odrodzonej Polsce w okresie międzywojennym nazywano go Małopolską Wschodnią a od 17 września 1939 r. zaś tereny na wschód od Zbrucza oraz Wołyń zabrała Rosja. Pierwsza wiadomość na ich temat pojawia się u kronikarza ruskiego Nestora z XII wieku i przekazuje.3. Dla książki Siekierki i in39. tak.40. jak się dawniej mówiło. Poliszczuk23. z którego skorzystali Turcy i zagarnęli znaczną część Ukrainy na kilkadziesiąt lat aż do zwycięstw Sobieskiego. czerpaliśmy przykłady przeważnie z województwa tarnopolskiego. które wchodziły w skład Unii Polsko-Litewskiej powstał i rozpowszechnił się po Unii Brzeskiej (1595) obrządek greckokatolicki.2. dotyczącej województwa lwowskiego dajemy skrót (Lw). Ukraina stała się terenem częstych walk z Tatarami częściowo podległymi władzy tureckiej. celem tego artykułu jest m. część terenów zamieszkałych przez ludność mieszaną ruską. 1385 cała Ukraina. 29 proponuje nazwę czysto geograficzną Halicja od miasta Halicza. 1. choć wstępne dane można znaleźć w książkach Jastrzębskiego9 i Koniecznego13. że ludność Wołynia w r.Prof. Z powodu wyzysku jaki spolonizowani możnowładcy stosowali wobec ruskich chłopów oraz na skutek odejścia przez króla Zygmunta III Wazy od polityki pełnej tolerancji religijnej wobec prawosławia rozpętało się w połowie XVII w. wielkie powstanie chłopskie pod przywództwem Chmielnickiego.40 dotyczącej ludobójstwa w województwie stanisławowskim a dla odniesień do książki Siemaszko i Siemaszko42 stosujemy skrót (Woł). 1918 była już prawosławna. Były na tym terenie trzy województwa Drugiej Rzeczypo- 60 61 . natomiast strony z dodatkiem na początku St odnoszą się do książki Siekierki i in. że w r. Cytaty i odniesienia do książek innych autorów podajemy z pełnymi nazwiskami lub odpowiednimi numerami. wokół którego zaczęło powstawać miasto. po inwazji sowieckiej i przyłączeniu go do ZSRR a następnie do Niepodległej Ukrainy nosi nazwę „Zachodnia Ukraina”. czy polsko-ruskie. Szczególnie zwracają uwagę cztery podstawowe dzieła: dwutomowe. Ważne były też sprawy religii. 981 książę ruski Włodzimierz Wielki zabrał Lachom. układały się bardzo różnie na przestrzeni wieków. 1.Uwagi ogólne. tarnopolskiego i stanisławowskiego opublikowane przez Komańskiego i Siekierkę11 i Siekierkę i in. w którym liturgia była bardzo podobna do prawosławnej i także księża mogli się żenić ale Kościół Greckokatolicki podlegał papieżowi. W czasie rozbiorów Polski w końcu XVIII w. W czasie rozbicia dzielnicowego książęta polscy i ruscy często żenili się miedzy sobą i byli powiązani licznymi więzami rodzinnymi. Leszek S. Dzięki unii Polski z Litwą w r. dawnej stolicy tego regionu i nazwę tą będziemy dość często stosować. żydowskiej. Rys historyczny Stosunki polsko-ukraińskie. Ludność Małopolski Wschodniej pod zaborem austriackim zachowała obrządek greckokatolicki i trwa w nim do dzisiaj. Pewnie już w tamtych czasach rodziło się wielkie podobieństwo języków polskiego i ruskiego-ukraińskiego. Na temat stosunków polsko-ukraińskich głównie w czasie II wojny światowej i po niej i na temat dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich ludobójstwa ludności polskiej. Strony podawane w nawiasach bez innej specyfikacji odnoszą się do pracy Komańskiego i Siekierki11 dotyczącej województwa tarnopolskiego. Gdy Tatarzy zagarnęli Ruś niepodległość zachowały tylko księstwa przyległe do granic Polski. Jako że we wszystkich wymienionych czterech województwach działy się podobne zdarzenia. mimo prześladowań komunistycznych w niedawnym czasie. czasem tylko sięgając do innych województw.1. ormiańskiej i innych narodowości istnieje już bogata literatura. Nazewnictwo W Cesarstwie Austro-Węgierskim teren między Sanem a Zbruczem nazywano Galicją Wschodnią. Niedługo potem Bolesław Chrobry odebrał Rusinom te tereny. W latach 1340-1349 Kazimierz Wielki korzystając z prawa rodzinnego dziedziczenia przejął Ruś Halicką i odnowił zamek we Lwowie. Na ziemiach ruskich. aż po rzekę Zbrucz zagarnęła Austria. czyli Polakom Przemyśl i Grody Czerwieńskie czyli teren między Wieprzem a Bugiem i nieco na wschód od Przemyśla i Sanoka aż do górnego Dniestru. Car rosyjski na ziemiach zaboru rosyjskiego tępił ten obrządek i zmuszał swoich poddanych do powrotu do prawosławia. rozpatrywane głównie na tle wsi i miasteczek byłego województwa tarnopolskiego Wstęp 1. Na opracowanie ludobójstwa w województwie lubelskim jeszcze czekamy. dr hab. in. Za czasów Kazimierza Odnowiciela dwory książęce Polski i Ruski (w Kijowie) żyły w przyjaźni i wspierały się wzajemnie. bardzo gruntowne opracowanie Siemaszki i Siemaszki 42 dotyczące Wołynia i trzy podobne tomy dotyczące ludobójstwa w województwach Małopolski Wschodniej: lwowskiego. Galicyjscy Ukraińcy chcieli mieć na tym terytorium wolne państwo.. 53.5. Żydzi 10% ludności). prawdopodobnie natychmiast zająłby je Związek Radziecki.. zamieszkałe przeważnie przez Ukraińców (Polacy stanowili tam 16.Te moralne idee są dobre. Książka Doncowa była wydana w r.6%). Jaki procent ludności stanowili Polacy w Halicji? Według spisu ludności w 1931 r. rasizm – tylko naród ukraiński jest godzien szacunku.-kat. Całej walce o istnienie obce jest moralne pojęcie sprawiedliwości. a więc prawie równolegle z Mein Kampf. małe i słabe ze względu na swoje szczupłe terytorium. Piłsudski sprzymierzył się z Ukraińcami Wschodnimi. 16. spory się zaogniły i przerodziły się w wojnę polsko-zachodnioukraińską o Lwów i Galicję (Małopolskę) Wschodnią. W trakcie tej wojny miała miejsce sławna Obrona Lwowa. 1. W polityce obok ukraińskich ugrupowań ugodowych jak UNDO działała też skrajnie nacjonalistyczna tajna Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. Ukraińcy 13.3% (rzymsko-katolików 36. a więc. Nie będzie błędem jeśli poglądy Doncowa zakwalifikuje się jako zbliżone do faszyzmu30. gdzie Ukraińców było stosunkowo nie wielu.) antagonizmy rusko-polskie w dużych miastach Galicji (Małopolski) Wschodniej były dość silne i na terenie parlamentu lokalnego galicyjskiego i ogólnego austro-węgierskiego odbywały się liczne spory. która nienawidziła drapieżne instynkty. Carat na ziemiach Wielkiej Ukrainy. Od północy przylegało do nich województwo wołyńskie.27 i Himka6. Dla skrajnych nacjonalistów ukraińskich takim oparciem teoretycznym były pisma Dmytra Doncowa mieszkającego w okresie międzywojennym we Lwowie. 1. W czasie rokowań pokojowych po I wojnie światowej przyznano Galicję (Małopolskę) Wschodnią Polsce. zabójstwo. W myśl idei Doncowa wszyscy sąsiedzi Ukraińców uznawani są za wrogów. Opisuje je Partacz21. I dalej w jego książce: Nie w zdobyciu polega szczęście.1%. Prawdopodobnie obawiano się. elitaryzm .7%). np. mleczarska. jest to do skrajności doprowadzony egoizm narodowy. W czasie rozpadu monarchii austro-węgierskiej w listopadzie 1918 r. było wiele organizacji. które do niego należały nie uznawał narodowości ruskiej-ukraińskiej a mieszkańców Ukrainy nazywał Małorusami (Małorusinami) w odróżnieniu od rdzennych Rosjan „Wielkorusów” a język ukraiński uznawał za lokalną odmianę rosyjskiego. Świetnie rozwijała się ukraińska spółdzielczość. W czasie wojny z bolszewikami w końcu 1919 i w 1920 r. o której tutaj mówię odrzucała tę moralność.5%.  Pisma D.8%.01. Jego cechami były: totalitaryzm – cała władza zwierzchnia w ręku wodza i niewielkiej grupy go otaczającej (demokracja jest wyśmiewana). Rusini zaczęli się nazywać Ukraińcami. o charakterze terrorystycznym15.7% (ale powiaty zachodnie tego województwa były czysto polskie i dzisiaj stanowią część naszego województwa podkarpackiego). We Lwowie ludność polska stanowiła dnia 01. w stanisławowskim 22.4.. Wojna ta zakończyła się w połowie 1919 r. Doncowa jako podstawa ukraińskich ruchów skrajnie nacjonalistycznych.). Ruch ten nie opierał się na zasadach chrześcijańskich (w przeciwieństwie do tego ruchy narodowe w Polsce opierały się właśnie na zasadach wiary chrześcijańskiej –patrz Grott4). że gdyby uczyniono z niej niezależne państewko. Żydzi 31.4% (rzym. a Polacy uważali. lecz w zdobywaniu. która zabraniała szkodzić innym... tarnopolskie i stanisławowskie. która życie ceniła ponad wszystko. Po tym okresie podobnie jak w wielu innych krajach zaczęło się budzić poczucie odrębności narodowej..rządzi elita. w byłym województwie tarnopolskim 49. zwłaszcza Lwów.2 %39. 62 63 . Każdy poważny ruch polityczny stara się o podbudowę filozoficzną.5. które idą na korzyść w konkurencyjnej walce o istnienie.. którzy musieli wycofać się za rzekę Zbrucz. Ukraińcy zamieszkiwali także jako poważna przymieszka wśród ludności polskiej w kilku południowo-wschodnich powiatach Lubelszczyzny i w kilku południowych powiatach dawnego województwa poleskiego (tutaj zmieszani byli z Białorusinami i Polakami). obok szkół polskich były ukraińskie. inteligencja ruska (głównie księża) mówiła przeważnie po polsku.. w lwowskim 57.9% i Niemcy 1. reszta narodu często nazywana jest „nieokiełznanym bydłem”. przegraną Zachodnich Ukraińców. W okresie międzywojennym Ukraińcy mieli w Polsce dużo swobody. a tam gdzie ludność była bardzo wymieszana i mniej liczna było dużo szkół gdzie wykładano w obu językach i polskie dzieci uczyły się także pewnych przedmiotów po ukraińsku. że ziemie te powinny należeć do Polski.  Skąd się wziął ruch nacjonalistyczny wśród Rusinów w Galicji Wschodniej? Do 1848 r.spolitej Polskiej: lwowskie. w której Hitler wyłożył swoje bardzo podobne tezy. Ludność żydowska we wszystkich tych trzech województwach stanowiła około 10% lub mniej ogółu ludności35.1926. W książce Nacjonalizm Doncowa spotykamy takie zdania: Moralność. Zdobyć jeszcze więcej.1939 r. Jego poglądy wyłożone w książce Nacjonalizm są bardzo skrajne i można je streścić w haśle Ukraina ponad wszystko (patrz Poliszczuk24. inne nie liczą się a nawet mogą być tępione na ziemiach uznanych przez Ukraińców jako swoje etnograficzne terytoria. Poza Polakami i Żydami oraz nieznacznym procentem innych narodowości resztę ludności stanowili Ukraińcy-Rusini. gwałt. Świetnie rozwijała się prasa ukraińska. 1. W Sejmie była spora grupa ukraińskich posłów i senatorów. Przed pierwszą wojną światową (1914-1918 r. Tylko filistrowie mogą odrzucać i moralnie potępiać wojnę. Atakujcie i bądźcie zdobywcami. Wypowiedzi tego rodzaju jest w omawianej książce11 wiele. demokraci i inni miłujący ludzi odpowiedzieliby – zawsze naród! My zaś odpowiadamy nigdy naród! Naród dla wszelkich idei. 860.. Udzielali sobie wzajemnej pomocy przy różnych pracach. potem działacz kółka rolniczego i działacz Związku Strzeleckiego.. późniejszy przywódca (prowidnyk) OUN skazany na dożywocie przez polskie sądy. we wsi znajdował się kościół rzymskokatolicki. Świadczy to. że wcześniej. że od początku lat 30-tych OUN coraz silniej oddziaływała na ludność wiejską. Jeśli chodzi o opinię. Na podstawie tez Doncowa ułożono 10 przykazań ukraińskiego nacjonalisty23.. o rozrost i poszerzenie. albo zginiesz w walce o nie. w okolicach Brzeżan zataczała coraz szersze kręgi i sposobiono się do wywołania powstania przeciwko Polsce. trzy języki i trzy religie żyły zgodnie obok siebie (533). o potęgę (w oryginale potężność). 808.  Bądź dumny z tego. Nienawiścią i podstępem będziesz przyjmował wroga Twojej Nacji 9. stosunki układały się poprawnie i nie było żadnych konfliktów..37. 750. I jeszcze inne stwierdzenie: Obie narodowości łączyły liczne powiązania rodzinne (625). listonosz (638) a w Żukowie (pow.) czy póżniejszej niemieckiej (1941 r. Polacy i Żydzi żyli ze sobą w zgodzie. już pod koniec lat trzydziestych XX w. (np. ani groźby.  Obraz stosunków polsko-ukraińskich w okresie międzywojennym na wsi i w małych miastach. przeważnie mówi się że od chwili wkroczenia na te ziemie Armii Radzieckiej albo dopiero po wkroczeniu Niemców w czerwcu/lipcu 1941 r. że jesteś spadkobiercą walk o chwałę Włodzimierzowego Tryzuba. czyni ją przystępną dla tej masy i wreszcie mobilizuje naród do walki o tę ideę. Będziesz dążyć do poszerzenia siły. 714)11. Doncow mówi: Kto wprowadza w świat i urzeczywistnia jakąś ideę?. 6. na str. Jest to grupa. 987). 572.31. 820. Stamtąd (631.. Żadne porozumienie z OUN nie było możliwe – im zależało jedynie na zaognianiu stosunków. 916. nacjonalizm ukraiński nie miał do ludności wiejskiej łatwego dostępu. wspólnie obchodzono święta rzymskokatolickie i greckokatolickie (533. jeśli tego będzie wymagać dobro Sprawy 8. 856. albo aż do inwazji sowieckiej (1939 r. bowiem żądza potęgi jest właśnie żądzą życia. w relacjach respondentów W okresie międzywojennym stosunki te były na ogół dobre. 874. 2. 64 65 . Sensem życia jest posiadanie i panowanie.  Nie zawahasz się wykonać największego przestępstwa.. 661. mimo zajadłej antypolskiej propagandy ze strony OUN w okresie międzywojennym. lecz z tym z kim trzeba. Pamiętaj o wielkich dniach naszych Walk Wyzwoleńczych. Zdobędziesz Państwo Ukraińskie. rozpoczęły się ataki terrorystyczne (z ofiarami śmiertelnymi) na banki. 662. np. bogactwa i przestrzeni Państwa Ukraińskiego23. ani tortury. Radykalna zmiana zaczęła następować po wkroczeniu 17. Dominują stwierdzenia takie: „Do czasu wybuchu drugiej wojny światowej mieszkający we wsi Ukraińcy. 2.. Co do kwestii jak działać. Taurów) pochodzi informacja.. Trzy narodowości. 614. 980. Według słów Poliszczuka23 na literaturze tej rosły jak na zatrutych drożdżach zastępy przyszłych morderców. 4. Nie mniej. Brzeżany został zamordowany w 1938 r. 7. Armii Sowieckiej (606g). kiedy te dobre stosunki się skończyły. obok była otoczona wysokim murem cerkiew i synagoga żydowska (333). Płonęły stogi zboża w polskich gospodarstwach.). W Koniuchach pow. chwały. (strony 519. Ja – Duch odwiecznego żywiołu.. 1934 (nota bene dążył on do ugody między Ukraińcami a Polakami). W warunkach polityki ugodowej tracili rację swojego istnienia. Ukoronowaniem terroru było zabicie ministra Bronisława Pierackiego w r. było wiele rodzin mieszanych polsko-ukraińskich.. Antychrześcijański charakter tych „przykazań” jest oczywisty. 714). Książkę Nacjonalizm Doncowa i 10 przykazań ukraińskiego nacjonalisty przyjęła jako ideologiczną podstawę utworzona w r. Jednym z organizatorów zamachu był Stepan Bandera15. 921. Czynnikiem aktywnym jest inicjatywna mniejszość. ale uwolniony w czasie wojny we wrześniu 1939 r. 694. jest czynnikiem biernym. 1937 zginął sołtys. I inna wypowiedź „W naszej wsi około połowy mieszkańców stanowili Polacy i tyleż samo Ukraińcy Do 1939 r. 769. 3. 527. który uratował ciebie przed tatarskim potopem i postawił na granicy dwóch światów aby tworzyć nowe życie: 1. 5. 921. czego pokłosiem było zamordowanie kilku działaczy polskich: w r.09. zanim staniecie się włodarzami i posiadaczami. albo czasami (bardzo rzadko) wspomina się. jego istotą jest walka o przewagę. która formułuje niejasną dla nieuświadomionej masy ideę.. wieś żyła swoim życiem i na ogół. Nie pozwolisz nikomu plamić chwały ani czci Twojego Narodu... mimo wojny polsko-ukraińskiej w czasie od listopada 1918 do połowy 1919 r. O sprawie nie mów z tym z kim można.. a nawet na listonoszy.1939 r. Pomścisz śmierć Wielkich Rycerzy. pod koniec lat 30-tych propaganda nacjonalizmu ukraińskiego w niektórych rejonach. 527.. że mimo wszelkich politycznych burz rozpętywanych w dużych miastach między Polakami i Rusinami (Ukraińcami) przed pierwszą wojną światową. Musiał je znać na pamięć każdy nacjonalista ukraiński. 631.. 1929 Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). ani śmierć nie przymuszą ciebie do wyjawienia tajemnicy 10.  Ani prośby. aż do lat tuż przed wojną. 976. Zasady te OUN zaraz zaczęła wcielać w życie.. Jest relacja i na ten temat (976): W okresie międzywojennym ukraińskie spółdzielnie mleczarskie wysyłały do Niemiec sporo produktów mleczarskich. działaczy Związku Strzeleckiego. Majątek wywożonych Polaków był prawie natychmiast rozgrabiany przez sąsiadów Ukraińców. lub więcej22. którego byli obywatelami). że współpracujący z Niemcami nacjonaliści ukraińscy przygotowywali się do wywołania na tyłach armii polskiej powstania. Np. urzędników państwowych. Na początku okupacji sowieckiej.09. w Ubinie pow. np. jak pisze Zbigniew Iłowski z Podkarmienia pow. w Gołogórach (976/977) i w Czyżowie (987).181 a w latach 1948-52 jeszcze 87. Ukraińcy witali wkraczające wojska sowieckie jako wyzwolicieli (patrz. Brody (571) komuniści ukraińscy i żydowscy zajęli różne stanowiska w tzw. Niestety. Powstanie. Podobna rzeź była planowana w Rudce (pow. księży.Brzeżany) w 1938 r. że traciły zdrowie i często wkrótce potem umierały (625. relacji o takich mordach popełnionych we wrześniu 1939 r. Jednym z pierwszych dokonań nowej administracji było sporządzenie listy „wrogów ludu”. Potwierdza się fakt.2. w oparciu na dane radzieckie. wielu z nich potem aresztowano lub zesłano ich i ich rodziny na Syberię i do Kazachstanu. W Skorodyńcach pow. który był świadkiem jak ukraińscy chłopi pytali sowieckiego oficera wkraczającego do Polski „czy można już rżnąć Polaków i palić ich gospodarstwa?” – oficer zaprzeczył (895). 3.1939 – 22.1941. Tego typu donosy sporządzała nie tylko czerwona milicja ale także dość powszechnie nacjonaliści ukraińscy (977).  Preludium ludobójstwa.Złoczów. (976). że około 200 tysięcy Ukraińców służyło w 1939 r. przygotowali ukryte podziemne przejście ze wsi do lasu i także napadali na powracających z wojny żołnierzy polskich. że to było preludium ludobójstwa? Ponieważ ofiarami często byli bezbronni cywile albo pozbawieni broni żołnierze wracający do domu. 865). jest sporo. np. Proces wspomagania NKWD w typowaniu ludzi do wywiezienia był bardzo powszechny. Ihrowica pow. które wspomogłoby ofensywę niemiecką (była to jawna zdrada państwa. itd. Donosy W wielu miejscowościach. Tak zwane Wiejskie Rady Ludowe (Silrady) złożone z Ukraińców i Żydów typowały rodziny polskie do wywózki na Syberię i do Kazachstanu. po usunięciu Polaków z ziem zabużańskich w latach 1944-1946. str. Pod koniec pierwszej okupacji sowieckiej również i nacjonaliści ukraińscy zaczęli być aresztowani i wywożeni przez Sowietów. wliczając w to ok. których rozbrajali a czy mordowali (-) nie wiadomo11 (w wielu jednak miejscach w okolicy Brzeżan uciekinierów członkowie OUN mordowali – patrz punkt 3). Dla sprawiedliwości trzeba jednak dodać. Rzadko kiedy typowały na taki wyjazd swoich pobratymców (527. Nie mniej. policjantów.06. 3. czerwonej milicji i w administracji. gajowy. Ciekawe jest zeznanie chłopca. a mordowano z premedytacją.364 osoby. w wielu miejscowościach Tarnopolszczyzny bojówki OUN wspomagane często przez miejscową ludność dokonywały napadów na żołnierzy Wojska Polskiego. Stamtąd wracały „puste” opakowania po tych produktach. na małą skalę może by tu i ówdzie wybuchło. którą polska policja wykryła w jednej miejscowości przed wybuchem wojny. Tarnopol (847). 897). 977). że na szczęście Polacy zdołali się ukryć i nie było ofiar śmiertelnych. w pow.830. Zarówno jak w przypadku Polaków. posiadaczy ziemskich. Mordy żołnierzy polskich. policjantów i uciekinierów z Centralnej i Zachodniej Polski dążących ku granicy z Rumunią i Węgrami. Ukraińcy (domyślne z OUN) wymordowali polską ludność w kolonii Kołodne (pow. 643/644). byłych wojskowych. i kilka innych zbiorowych mordów w tych okolicach (631. Trembowla) (865) z tym. Takie zdarzenia miały miejsce i w innych powiatach. 3. śmiertelność Ukraińców w miejscach zesłania była bardzo duża. Po tym Ukraińcy rozebrali domy osadników i zostawili gołą ziemię. Czortków (694/695) Ukraińcy gromadzili broń. wyższych urzędników państwowych i działaczy społecznych (np. ale przeszkodziło temu wejście Sowietów na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej. Wiele z tych napadów miało od początku charakter ludobójczy. Brzeżany. do których zaliczono policjantów. Według notatki dokonanej w „Kronice Życia” w przeddzień wkroczenia Sowietów. Kamionka Strumiłowa (725). razem 199. podobnie wymordowanie grupy żołnierzy koło Dryszczowa w pow. Wstępowali też do czerwonej milicji i wskazywali funkcjonariuszom NKWD ukrywających się oficerów Wojska Polskiego. Polaków. 695). zanim Sowieci weszli. Dlaczego mówimy. Wojna 1939 r. wywożenie Ukraińców na inne tereny Związku Radzieckiego przybrało rozmiary masowe7 W roku 1947 wywieziono ich 76. 66 67 . wywieziono na zesłanie około 300 tys. Do tego potrzebna była im broń. naprzód kazano im się rozbierać a potem ofiary były okrutnie mordowane. potajemnie się szkolili. policjantów i czasem także na urzędników państwowych oraz na cywilnych uciekinierów z Polski Centralnej i Zachodniej. i pierwsza okupacja sowiecka 17. albo też bite tak. a w czasie drugiej okupacji sowieckiej. Inni autorzy oceniają liczbę wywiezionych Polaków na północne i wschodnie tereny ZSRR na pół miliona do półtora miliona osób. Buczacz) (662). np. 50 tysięcy poborowych wziętych do Armii Czerwonej. W nich z Niemiec przychodziła broń.1. wymordowanie grupy 48 uciekinierów z Jasła blisko wsi Koniuchy koło Brzeżan. który znamy z innych źródeł. w Polskim Wojsku i walczyło z Niemcami a niektórzy jak późniejszy generał Szandruk mieli w walkach duże zasługi i zostali przez generała Andersa odznaczeni krzyżem Virtuti Militari18a. Według Hryciuka i in7. zakatowanie na śmierć żony gajowego i jej dzieci oraz uciekinierów z Polski Zachodniej (622). koło wsi Gaik (109) blisko Brzeżan kolumna 150 policjantów wpadła w zasadzkę i została w całości wymordowana. jeżeli nie powszechnie. Prócz tego w okresie przed wybuchem II wojny światowej OUN oddawała na dużą skalę usługi szpiegowskie Niemcom i otrzymywała za to fundusze i broń23. bo Polacy bali się o siebie i też byli prześladowani. Każdy policjant ukraiński otrzymał polecenie zabicia 30 Polaków i dostarczenia ich dowodów tożsamości. Sowieci rozwiązali tę sytuacje z właściwą im pomysłowością . Bataliony te po krótkiej działalności w czasie wkraczania Niemców na tereny zajęte przez ZSRR zostały rozformowane a ich członkowie wcieleni do oddziałów policyjnych. W Czechowie. które zwalczały partyzantkę sowiecka na terenie Białorusi i tam bardzo złą sławą okryły się wśród ludności. Hańbiące czyny na dużą skalę z udziałem nacjonalistów ukraińskich dokonane zostały we Lwowie. choć byli też i Ukraińcy i raczej wyjątkowo Żydzi.16a). w której nacjonaliści ukraińscy brali udział było wymordowanie 26 polskich profesorów i wybitnych intelektualistów z uczelni akademickich Lwowa i członków ich rodzin lub przypadkowych gości – razem 46 osób. Polacy byli zatrzymywani wieczorem na ulicy i po sprawdzeniu i zatrzymaniu dokumentów kazano im iść do przodu – wtedy padał z tyłu strzał. że w sowieckim NKWD było ich bardzo wielu. Rozpacz i gniew rodzin był ogromny. Zgłosiło się do niej 82 tysiące ochotników ale do komisji werbunkowych przyszło 30  tysięcy. Dywizja Grenadierów SS (1.1. o której wspomniano14a. Do wstępowania do tej dywizji nawoływali księża greckokatoliccy. Krótka informacja o ukraińskich formacjach wojskowych i policyjnych tworzonych przez Niemców (patrz Poliszczuk24. np. 4. pow.24 4. potem tę nazwę kilkakrotnie modyfikowano]. Wśród nich były też małe dzieci. Aby zapobiec takim incydentom polskie władze podziemne zarządziły odwet i jednego dnia zastrzelono o określonej godzinie co najmniej 11 policjantów ukraińskich – mordy na ulicy ustały (Lw. Generalnym Gubernatorstwie.000 zabitych i zaginionych). Tarnopol i inne miasta galicyjskie pod koniec okupacji sowieckiej i na początku niemieckiej (koniec czerwca/lipiec 1941 r.06. gdyż klęska Niemców w tym czasie zarysowywała się coraz wyraźniej.3). Były to: batalion Nachtigall (Słowik) i batalion Roland (ten drugi o mniejszym dla nas znaczeniu). jak się ocenia. ponieważ wiadomo było. Wymordowano wtedy około 2000 . Po wkroczeniu do Lwowa Niemców i ukraińskiego batalionu Nachtigall łatwo było skierować ten gniew na Żydów. Pod koniec czerwca Sowieci nasilili akcję aresztowań. która odegrała haniebną rolę współdziałając w eksterminacji Żydów i w szkalowaniu Polaków i donoszeniu na nich do gestapo. Również w Skorodyńcach zamordowano kilku Polaków i tylko przez przypadek nie doszło do zamordowania większej ich liczby (695). tak że we lwowskich więzieniach mieli. w Hucie Pieniackiej. 25). przeważnie Polaków. Zapędy ludobójcze ze strony ukraińskich nacjonalistów dają o sobie znać już na początku okupacji niemieckiej.25. Wielką zbrodnią dokonaną przez Niemców.3. że członkowie OUN dostarczyli Niemcom adresy tych profesorów i adresy aresztowanej i zgładzonej młodzieży akademickiej. Po przeszkoleniu dywizję skierowano na front. zwłaszcza na Lubelszczyźnie24. Zaraz po wkroczeniu Niemców na teren Wołynia i Halicji Niemcy utworzyli na tych terenach Ukraińską Policję (Ukrainische Hilfspolizei).. Istnieje także mocne podejrzenie. Dywizja ta została kompletnie rozbita w bitwie pod Brodami w lipcu 1943 r. szczególnie od stycznia do marca 1944 r. Np.39.rozstrzelali lub wytruli więźniów. ukraińscy nacjonaliści zamordowali 8 Polaków i 16 Żydów. Podobna sytuacja była zresztą w więzieniach w innych większych miastach Wołynia i Halicji.. Galicyjska). Buczacz zamordowano 23 osoby w tym 14 Polaków i 9 Ukraińców. 4. w którym obok wojaków z Nachtigall wzięła udział także improwizowana policja ukraińska i ludzie z ulicy. in. W kwietniu 1943 r. Obok gestapowców w plutonie egzekucyjnym według świadectwa Niemców i polskich świadków brali udział policjanci ukraińscy i prawdopodobnie członkowie batalionu Nachtigall. Okupacja niemiecka po inwazji 22 czerwca 1941 r. w Taurowie.2. aby pośród tłumu z ulicy byli Polacy za wyjątkiem może jakichś kompletnych mętów. także w czasie powstania warszawskiego6. Brzeżany nacjonaliści ukraińscy uprowadzili z domów 10 Polaków i po przesłuchaniu na plebanii u popa wywieźli ich do lasu i tam po okrutnych torturach zamordowali (631). którym roztrzaskiwano główki o futryny (148).14a. Przed inwazją na Związek Radziecki (22.(około 7. 540-541) 68 69 . Wątpliwe. lub Wolnego Miasta Gdańska (zwykle jeszcze przed wojną) oficerowie narodowości ukraińskiej. Zabito w ten sposób kilkadziesiąt osób i kilku ciężko zraniono. pow. W Połowcach 6 lipca 1941 r. Nie mniej przed tym i po ponownym skompletowaniu dywizja brała udział w masakrach cywilnej ludności polskiej m. Czasem też samodzielnie mordowała Polaków i Żydów (patrz Himka6). Mordy młodych Polaków we Lwowie trwały dalej. Nastąpił pogrom Żydów. uczynił niemożliwym ewakuację takiej liczby ludzi. w których oficerami byli obok Niemców także przeszkoleni uprzednio na terenie Niemiec. na początku lipca 1941 r. Początek okupacji niemieckiej.41) Niemcy utworzyli dwie formacje wojskowe ukraińskie. 4. kilkanaście tysięcy ludzi. Należy podziwiać nierozsądek tych ludzi.3000 Żydów i Polaków14a (Lw str 534-543).16a. Ukraińskie formacje policyjne brały także udział w walkach z partyzantką polską i w pacyfikacjach wsi na terenach Polski w t. zw. w Podkamieniu. Chodaczkowie i w wielu innych miejscowościach.  Lwów. Niemcy ogłosili ochotniczy pobór do ukraińskiej dywizji SS-Galizien [pełna nazwa brzmi: 14. Szybki postęp wojsk niemieckich po napadzie w dniu 22 czerwca. Tarnopolu i w innych miastach Halicji w pierwszych dniach okupacji niemieckiej. aresztowano według listy ponad 100 osób spośród młodzieży akademickiej i ślad po nich zaginął14a. (rozdział 4. aby wymieniać towary na żywność – w getcie nastał głód. Brody (571) na początku 1942 r. można przypuszczać że na skutek ludobójstwa dokonanego przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów zginęło. głównie młodzieży. obok cmentarza żydowskiego. W maju i czerwcu 1943 roku. co najmniej 10 osób za przechowywanie ich i żywienie. 5. a więc kilka razy więcej niż Polaków z rąk nacjonalistów Ukraińskich.1. zjechało do miasta 5 tysięcy Ukraińców.) 5. Podczas tej krwawej niedzieli zginęło ich około 500 (dane z Judenratu czyli legalnego „samorządu” żydowskiego). Ludobójstwo Żydów rozpoczęło się ich masowym mordem z torturami we Lwowie i w innych większych miastach Małopolski Wschodniej zaraz po wkroczeniu Niemców na te tereny to jest po 22 czerwca 1941 r. 1943. np. W Germakówce. my już nie wrócim na ten świat”.2. tak że do końca listopada tego roku wyłapano i zamordowano prawie wszystkich Żydów a także zabito. gdy jeden z zastępców komendanta policji odmówił podporządkowania się dowództwu UPA został zastrzelony. że w wynajdywaniu ukrywających się Żydów celowali policjanci ukraińscy. Mordowano w okrutny sposób. Pewną liczbę Żydów wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu. Rozstrzelano około 11 tysięcy Żydów. bo Niemców w tym czasie we wsi nie było. że ktoś im musiał donosić żywność). panował tam tłok i głód. w jedną noc zastrzelono wielu Żydów – był to pierwszy masowy mord Żydów dokonany przez Niemców i ukraińską policję. Żołnierze węgierscy stacjonujący na tych terenach byli przeciwni tym poczynaniom i nie brali udziału w prześladowaniach. przez zakopanie żywcem. Była to manifestacja na rzecz wolności Ukrainy. Zimą 1942/43 r. Prowadzeni musieli trzymać ręce na karku . Pierwsze 2 lata okupacji niemieckiej (VI.5. Niemcy ogłosili tę niedzielę dniem swobody i pozwolili Ukraińcom bezkarnie mordować i rabować Żydów. żółty kwiat. że zgadza się całkowicie na hitlerowskie metody eksterminacji Żydów6. lub bardzo rzadko ukraińskich. Na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej. Makabryczny opis pędzenia na śmierć kolumny Żydów pozostał ze wsi Petlikowce Stare pow. Niemcy z pomocą Policji Ukraińskiej przystąpili do likwidacji mieszkańców getta. Konwojowali policjanci ukraińscy i wielu Żydów podczas transportu zabili. 824 000 Żydów (Prus 35). jego przewodniczący Jarosław Stećko ogłosił. Po przybyciu na cmentarz musieli się rozbierać i ustawiać rzędem nad wykopanym dołem. Zrobiła to z pewnością ukraińska policja. Buczacz (654/55). Gdy nacjonaliści ukraińscy proklamowali samowolnie we Lwowie w pierwszych dniach lipca rząd niepodległej Ukrainy (który trwał tylko kilka dni – bo to się nie spodobało Niemcom jako ukraińska samowola). Jeden gestapowiec strzelał w tył głowy a drugi podawał mu magazynki z nabojami. Pomagali im w tym policjanci ukraińscy i OUN-UPA6. np. około 100 osób. w Borszczowie utworzono getto i Żydzi nie mogli już swobodnie wychodzić na wieś. Wyłapywała ich potem ukraińska policja i często także miejscowi Ukraińcy. Jednak kilkuset Żydów zdołało się ukryć u wielu polskich rodzin w piwnicach i innych kryjówkach w mieście i poza miastem. pewnej nocy zabito wszystkich Żydów w getcie. 1942 i w pierwszej połowie r. kazali im śpiewać piosenkę po ukraińsku. Ponieważ na tych terenach (województwa: lwowskie. W czasie gdy Niemcy odnosili największe zwycięstwa na froncie wschodnim i wydawało się. Ludobójstwo to miało różne formy podobnie jak udział w nim Ukraińców. W ich wykrywaniu pomagali ukraińscy policjanci. Do getta wciąż spędzano coraz więcej ludzi z okolicznych miejscowości. Dokonane zostało przez oddziały ukraińskie Nachtigall na żołdzie niemieckim. co kilka dni pędzono po kilkuset Żydów za miasto. do którego spędzono wszystkich Żydów z okolicy. W powiatowym mieście Brzeżany (617) na niedzielę 3 lipca 1941 r. Znane są nazwiska gestapowców likwidatorów getta. W maju 1942 roku. W lipcu 1942 r. szerzyły się różne choroby. U Ukrainki Olgi 70 71 . że wkrótce dojdą do Uralu.ten rozkaz miał prawdopodobnie zapobiegać niszczeniu i wyrzucaniu po drodze ukrytych w ubraniach pieniędzy i kosztowności. Pewna liczba Żydów ukryła się u niektórych Polaków i Ukraińców oraz w lasach. Również Marian Fedorowicz ze wsi Zubrzec (658) donosi. Straconych zostało ponad dwa tysiące Żydów. Część z nich odtransportowano do getta w Brodach. Nieoficjalnie policja podlegała OUN-UPA. dokonali na ziemiach polskich i w innych krajach Europy strasznego ludobójstwa Żydów. Borszczów (540) na polecenie Niemców ukraińscy policjanci urządzili małe getto. W kwietniu 1942 r. pow. Policja Ukraińska uczestniczyła w mordach jako ochrona konwojów prowadzonych na rozstrzelanie a szczególnie „zasłużyła” się w wyszukiwaniu ukrywających się Żydów.  Prześladowanie Żydów na przykładzie miasteczka Borszczów (520) i innych miast Już od początku niemieckiej okupacji zaczęło się prześladowanie Żydów przez policję ukraińską: policjanci bili Żydów i zmuszali do darmowej pracy. o słowach „czerwona róża. ludobójstwo Żydów miało swoje największe nasilenie w r. znacznie ponad 750  000 Żydów. urządzono getto dla ponad 1000 Żydów. przy współudziale OUN. tam musieli kopać doły i tam ich rozstrzeliwano. Ludobójstwo Żydów.1941 – do około maja 1943 r. Wkrótce potem. wielu Żydów zmarło z niedożywienia i chorób. W drugiej połowie czerwca Borszczów ogłoszono miastem wolnym od Żydów. W Podkamieniu. Skala jego była ogromna. na przykład. albo też kryjąc się wprost w lesie (z tym. pow. tarnopolskie i wołyńskie) żyło według spisu z 1931 r. stanisławowskie. W połowie września rozstrzelano grupę 400 mężczyzn Żydów i potem regularnie co jakiś czas szły do lasu grupy po około 100 Żydów eskortowane przez gestapowców i policję ukraińską za miasto. a tylko nieduża ich liczba zdołała się uratować uciekając w głąb ZSRR lub kryjąc się u rodzin polskich. tak jakby rozmawiał z Bogiem. Chłopcom kazano zakopywać żywych jeszcze. Inny przykład z Radziechowy (815). Wzniósł on ręce do góry w modlitewnym uniesieniu. Mieszkańcy wsi Hanaczów i Hanaczówka bardzo się przyczynili do uratowania Żydów. Po dojściu do Chołojowa żandarmi niemieccy zatrzymali około 20 młodych ludzi z tej miejscowości i kazali wziąć im do ręki kije i pilnować. 72 73 . aby nikt z kolumny nie uciekł (wielkie podobieństwo do sytuacji w Jedwabnem). Zimą mieszkali w bunkrach a latem w szałasach. aby wpadali do dołu. Zaprowadzono ich w stronę dawnych kamieniołomów. W kolonii Winiówka gmina Warkowicze pow. konnica niemiecka wykonała szarżę na pracujących obok Żydów zapędzając ich do dołu i jednocześnie rąbiąc szablami. albo wywożeni do obozów zagłady. Gdy kolonia stanęła w ogniu ewakuowano się do Kurdybania Warkowickiego W miejscowości tej w samoobronie służyło 25 Żydów spośród 60. Po egzekucji Niemcy urządzili sobie pijacką ucztę. czasami romantycznych powodów. Po wykonaniu tej czynności policjanci żydowscy również zostali rozstrzelani. W marcu 1944 r. W pobliskim Chołojowie. Na końcu kolumny szło 4 żandarmów niemieckich a po bokach po dwóch policjantów ukraińskich. Podczas tej drugiej egzekucji część Żydów rozbiegła się w różne strony po wsi. Gdy weszli do lasu (była noc) kilku Żydów uciekło – strzelano za nimi. Ciekawa jest obszerna relacja Żydówki Lusi Raubvogel (789-791) z miasta powiatowego Przemyślan. Żydówka. Pisze że getto nie było specjalnie pilnowane. pozostałych zastrzelono. Getto utworzono wiosną 1942 r. Niemcy wraz z policją ukraińską zorganizowali wielką obławę na przebywających w lesie ludzi.Biły policjant ukraiński wykrył Żydówkę . relacja Józefa Adamiuka: Jako 16-letniego chłopca wzięto go do wykopania dołu – grobu dla Żydów. żywność i broń zdobywali napadając na Niemców i kolaborantów ukraińskich. a bogatszych Żydów. Dubno na Wołyniu Żydzi brali udział wraz z polską samoobroną w odpieraniu napadu banderowców. Adamiuk pisze Pamiętam. A oto opis zagłady Żydów z miasta powiatowego Radziechów (813/14). czeka ich rozstrzelanie. którzy przechowywali się w tej wsi. Podobnie duże straty zaistniały w czasie napadu band UPA na Hanaczów (w nocy z 2 na 3 lutego 1944 r. Na mieście rozlepiono afisze.. Trwało to przez chwilę. Samoobrona utrzymała się do przyjścia Armii Czerwonej. głównie jako zwiadowcy. Zabijali gestapowcy i policjanci ukraińscy a policjanci żydowscy układali trupy i poszukiwali w ubraniach złota i drogocenności. W innym domu policjanci znaleźli pięciu Żydów. Państwo Izrael po wojnie przyznało tym wsiom i ich mieszkańcom najwyższe odznaczenie „Zasłużonych Narodowi”. Jeden z nich zdołał uciec. Zastrzelono wszystkich czworo za miastem. Po jakimś czasie kolumna dotarła do Kamionki Strumiłowej i wyprowadzono ich nad niewykończony bunkier sowiecki w kształ- cie głębokiego dołu z kładką na wierzchu. Wieś Kamionki pow. w tym 15 Żydów.wielce szlachetny postępek. Tym. która ukrywała się u jego dziadków opuściła swoją kryjówkę i poszła do getta nie chcąc ich narażać na śmierć . którzy nie mogli udźwignąć swoich tobołków. jak wysoki. a gdy będą spotkani poza gettem. a ludzie wzięci do zasypywania dołu pouciekali bojąc się.matkę z dzieckiem: oboje zastrzelił a Ukrainkę mocno pobił. Niemcy. Gdy któryś Żyd starał się podnieść dostawał szablą po głowie. Zginęło wtedy wielu Żydów. o których wiemy z innych źródeł (287). Grupa młodzieży żydowskiej uciekła do lasu w czasie likwidacji getta. u jednej z polskich rodzin żandarmi niemieccy wykryli dwoje Żydów zabrali ich i dwoje Polaków ich gospodarzy.. Niekiedy Ukraińcy przyjmowali Żydów na przechowanie i potem rabowali ich i zabijali lub oddawali na policję. Całą czwórkę prowadzili nago przez miasto z tablicami na piersi Polakowi napisano: „idę na śmierć za ukrywanie Żydówki”. który też brał udział w zasypywaniu tych półżywych ludzi dostał po tym szoku nerwowego i kilka dni później udaru mózgu. 107 i 109). Niebezpieczeństwo czyhało poza gettem. ale wywarło na mnie niezapomniane wrażenie. Brali też udział w walkach samoobrony Hanaczowa. Kazali mu stawić się z furmanką w oznaczone miejsce – tam zastał kolumnę Żydów. że wynikało z osobistych. Zginęło wtedy 112 osób. Zdobyli nieco broni i stworzyli zaczątek żydowskiej partyzantki. chyba. Część była tylko lekko ranna i w czasie zasypywania dołu udało im się uciec. Biedniejszych Żydów wymordowano wczesną wiosną 1943 r. Sąsiad Adamiuka. Getto nadal istniało i Żydzi nadal byli rozstrzeliwani. Kazali Żydom rozebrać się do naga i wchodzić na tę kładkę. W powiatowym mieście Trembowla (875) mieszkało około 2500 Żydów. Ukraińców nie zabijano. ze srebrną brodą. Do nich dołączyli pracownicy firmy HKP pracujący koło stacji i trochę młodzieży ze Lwowa i z innych rejonów. lat 45.). Każdy Żyd napotkany poza gettem natychmiast był oddawany na gestapo. chyba najstarszy z będących tam Żydów miał na sobie bielutką koszulę. około 1000 osób. Wymordowanie ich nastąpiło w kilku etapach. około 800 osób w czerwcu 1943 r. że Żydzi mogą mieszkać tylko w getcie. Młodzi Polacy wzięci do pilnowania kolumny też uciekli. Uratowała się wyjeżdżając na roboty do Niemiec (podała się za Polkę lub Ukrainkę). Ludzie ukrywali się u znajomych i przyjaciół i potem wracali z różnych powodów do getta. używając wytresowanych psów wyłapywali ich i zabijali. a Polce: „idę na śmierć za ukrywanie Żyda”. miejscami poplamioną krwią. Pisze: Pozytywne zachowanie się Ukraińców wobec Żydów było rzadkością. że po tym ogłoszeniu. kazano złożyć je na nasze cztery furmanki. kazano rozebrać się i rozstrzelano. Gdy byli na kładce strzelano do nich tak. relacja Jana Szojera. Jan Szojer pisze. Podczas gdy chłopcy kończyli dół. że sami również mogą być rozstrzelani. (Woł. tak samo Polaków ukrywających Żydów czeka kara śmierci. Kilkanaście osób uratowało się w schowkach w lesie i u przyjaciół. Skałat (816). Brody (567) przechowywali u siebie do przyjścia wojsk sowieckich rodzinę żydowską Józefa Morgulesa.. zabłoconych butach i tak stali nad uchem patrząc na ręce. Rys historyczny powstania i działalności UPA24. Ta dzicz.dobrowolnych członkach UPA. po prostu nie miała zielonego pojęcia. E.. że w UPA był ogromny brak lekarzy. Uwolnili nas obu polscy chłopcy. Również oddziały OUN-M zostały wcielone siłą.. Wszelkie próby złagodzenia nam reżimu. Jako termin zapoczątkowania tworzenia oddziałów UPA strona ukraińska przyjmuje 14 października 1942 r... Co widziałem – tego nie jest w stanie opisać żadne pióro. rusznikarzy. kierowaną przez dawnego przewodniczącego Andrija Melnyka i 2. 6..  Koniec roku 1942 i czas do końca okupacji niemieckiej w 1944 r. Takich przykładów było znacznie więcej. Trzymano nas z Bushbaunem (też lekarzem) w jednej ziemiance. nawet przypadkowy. amunicję i bezcenny karabin maszynowy. Jej istnienie uratowało życie setkom Polaków oraz 30 Żydom. 6. które podpisały volkslistę dostarczyli samoobronie Malenisk broń.E. drobnoustroje. W trakcie zabiegu (chirurgicznego) zawsze stał SB-owiec z odbezpieczonym rewolwerem. Frakcje te nazywane są odtąd OUN-M i OUN-B. osmoleni i okrwawieni jak rzeźnicy i chwalili się swoimi wyczynami: jak rżnęli. o Żydach .) OUN-B początkowo pragnęła utworzyć ukraińskie siły zbrojne przy boku Niemiec.208-209): „Nazywam się Samuel Schor (Szor). Jak wyglądał ich los opowiada jeden z nich w rozmowie z E. co to są mikroby.. tak zwanym istriebkom (były to już bowiem czasy podsowieckie –przyp. jak dzieci rozdzierali na kawałki. lub czasem dobrowolnie 74 75 . Łańcuchy były przymocowane do pryczy. farmaceutów i niektórych rzemieślników. Dubno mimo licznych ataków ze strony OUN-UPA. Stąd UPA „proponowała” (z rewolwerem przystawionym do skroni) takim ludziom ze społeczeństwa żydowskiego pracę w UPA za cenę ochrony i bezpieczeństwa ich rodzin (czego z reguły nie dotrzymywano). Po krótkim czasie OUN-B przeważyła. To. bo w każdej chwili mógł paść strzał.Żeby była jasność pełna to porwali mnie z domu upowcy noszący pseudonimy >Żyroriz < i >Żydohrij< lub inni. Inną przyczyną tej decyzji było masowe wywożenie ludności Wołynia na roboty do Niemiec oraz rozrost partyzantki radzieckiej w obszarach leśnych Wołynia i Polesia. Nawet spolonizowani Austriacy ze wsi Maleniska pow. Jego kolega Bushbaun pisze:... kierowaną przez młodego uzurpatora. nastrojonego bardziej radykalnie .. cadyka i kilku jego krewnych o nazwisku Spodek. obaj byliśmy skuci łańcuchami. Była to organizacja tajna. antyżydowskim charakterze UPA. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej (czerwiec 1941 r.P. Powracali z tzw.. mordowali. które mało mają wspólnego z prawdą. Jestem doktorem nauk medycznych. 1929 na zjeździe we Wiedniu i została stworzona głównie przez wojskowych Zachodnio-ukraińskiej Armii rozgoryczonych przegraną wojną w 1919 r. Po wojnie syn starego Raabego Moszko już w randze sowieckiego kapitana odszukał moją matkę w Namysłowie i podziękował za okazaną pomoc”. Liczne polskie rodziny przechowywały Żydów. Gdy wychodziliśmy (nocą) za potrzebą to strażnik-upowiec trzymał koniec łańcucha niby psią smycz.. 94). Wilczur45 porusza jeszcze jedna sprawę: Na temat ludobójstwa Żydów na Wołyniu i w Halicji i na temat roli nacjonalistów ukraińskich w jego realizacji istnieje dziwne milczenie i to zarówno u nas w kraju jak i za granicą. wybili straż. Od tych ostatnich po ich podporządkowaniu sobie siłą.. np. dlatego cenne są książki takie jak wydana na Zachodzie książka Littmana16a. Również utrzymała się samoobrona w Pańskiej Dolinie w gminie Młynów pow... SB-owcy przychodzili w brudnych kożuchach. Moja matka mu otwierała i podawała zawiniątko z jedzeniem. którzy znienacka zaatakowali szpital. o charakterze terrorystycznym stawiająca sobie jako cel wywalczenie niezależnej Ukrainy. ludobójstwo dokonane na Polakach i członkach innych narodowości. Frakcja OUN-M także zapoczątkowała tworzenie swoich oddziałów leśnych a jeszcze wcześniej powstały na Polesiu i Wołyniu niezależne oddziały Tarasa Bulby. Zagranica wie również bardzo mało o ludobójstwie popełnionym przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach. Mogę tylko powiedzieć bardzo krótko: byłem na samym dnie piekła i codziennie oglądałem upiorny taniec diabłów. Żołnierze niemieccy z rodzin.Stepana Banderę. We wspomnianej już wsi Germakówka (541) ojciec Stanisława Leszczyńskiego pomagał Żydom Raabom budować schron w lesie ”Często zimą w nocy Raabe stukał cichutko w nasze okno.. dyszeli samogonem i czosnkiem. że żyję i przeżyłem zawdzięczam tylko Bogu. W prasie zachodniej ukazują się czasem opowieści.. oddziały OUN-B przejęły nazwę Ukraińska Powstańcza Armia. a przede wszystkim usunięcia ochrony z sali operacyjnej. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) powstała w r.) żyję i mogę dać świadectwo prawdzie o ludobójczym. jednak Niemcy dokonali licznych aresztowań wśród członków OUN-B oburzeni próbą utworzenia przez nich samozwańczego rządu Ukrainy bez uprzedniej konsultacji z Berlinem. Członkowie OUN-B często nazywali siebie banderowcami i tak byli nazywani przez innych ludzi. ale tak się nam oni wówczas przedstawili. co bardzo utrudniało wykonywanie zabiegu. nie dały rezultatu. że aż głowa bolała. tak dalece. Prusem35 (str.1. Faktem jest. podobnie jak to miało miejsce w przypadku batalionów Nachtigall i Roland. wirusy itp. że trudno nam było się poruszać.. sami też czuliśmy się jak psy. W roku 1940 nastąpił rozłam w OUN na dwie frakcje: 1. akcji. Frakcja ta zdecydowała się więc stworzyć swoje niezależne oddziały wojskowe w lesie. którzy schronili się tam po likwidacji getta w Młynowie (Woł. a nas uwolnili. Dzięki tym chłopcom. J. gwałcili. aby pożar nie objął gospodarstw ukraińskich. że w walkach z partyzantami i zwykłymi bandytami straty policji ukraińskiej w całym Generalnym Gubernatorstwie w 1942 r. czyli dotkliwe braki wywiadu AK wśród Ukraińców. ginęli księża przy ołtarzu. Poza tym. Dowódcą UPA został na Wołyniu Dmytro Klaczkiwśkyj (Kłym-Sawur). 40.11).2. organizowała się w t. były bardzo małe: 17 zabitych i 11 rannych. po przeliczeniu jeszcze raz wszystkich liczb i oddzieleniu ofiar polskich od ofiar innych narodowości oraz strat Ludowego Wojska Polskiego otrzymano następujące liczby: 76 77 . niedostatek polskiej inteligencji. 7. dostarczali im broni i amunicji 24. aż do przyjścia Armii Radzieckiej. Druga grupa wchodziła do wsi. Podstawowymi publikacjami w tej dziedzinie są prace 9. Niewątpliwie najskuteczniejszym przygotowaniem był udział policji ukraińskiej w ludobójstwie Żydów.1943 r. Niestety srogo się na tym przeświadczeniu zawiedli. W ciągu jednego dnia zaatakowano ponad 160 wsi. Wreszcie. 40. śpiewano pieśni z refrenami w rodzaju „Śmierć Lachom i żydowsko-moskiewskiej komunie” itp. 38 i na zachód od rzeki San1. że „jeżeli ja nikomu z Ukraińców nic złego nie zrobiłem to i oni dla mnie są niegroźni”. Po spustoszeniu polskich osiedli na Wołyniu. akcja ludobójcza OUN-UPA na ogromną skalę. Historia chrześcijańskiej Europy nie zna drugiego takiego przypadku. 42. ale tak samo byli traktowani i konfidenci Polacy. W tym czasie Armia Krajowa (AK) czyli polskie siły zbrojne praktycznie nie miały na Wołyniu żadnych oddziałów zdolnych do walki. Ludobójstwo na taką skalę wymagało szczegółowych przygotowań.do UPA. Ukraińcy nie byli karani przez Niemców za posiadanie broni a Polakom groziła za to kara śmierci lub obóz koncentracyjny. O tym zbliżeniu donosił także wywiad ZWZ-AK.  OUN-UPA chcąc wytłumaczyć przed swoim narodem ludobójstwo na Wołyniu puściła w obieg oskarżenie. tam gdzie jeszcze starczyło na to czasu. W kwietniu 1943 r. nastąpiła w niedzielę 11 lipca 1943 r. Współdziałając z Niemcami w tym ludobójstwie młodzi Ukraińcy. Inną przyczyną był brak orientacji dowództwa AK w zbrodniczych zamiarach OUN-UPA.  Ludność ukraińska Wołynia i Halicji była stopniowo przygotowywana do mordowania Polaków. wyzbyli się szacunku dla piątego przykazania. bo ograniczała aktywność partyzantki sowieckiej. Z dziennika Hansa Franka generalnego gubernatora dla ziem polskich (GG) wynika. które skoncentrowały się na Wołyniu (są i inne hipotezy tłumaczące tę masową dezercję). np. co trwało cały rok 1943. gdy powstało Państwo Polskie sotnie upowskie z Wołynia i Halicji przeniosły się na południowy kraniec Lubelszczyzny9. Napastnicy byli podzieleni na trzy grupy. bojówki UPA przeniosły się w roku 1944 do Halicji i postępowały tam równie okrutnie11. sprawnej komendy i dobrej koordynacji. w pow. że to Polacy pierwsi zaczęli mordować Ukraińców na Chełmszczyźnie Mordy na Wołyniu były według nich tylko odwetem.02. a może lekceważenie ostrzeżeń. Liczba ofiar ludobójstwa popełnionego przez ukraińskich nacjonalistów. 39. policja ukraińska dostała prawdopodobnie rozkaz od OUN-B udania się z bronią do lasu i około 4-5 tysięcy uzbrojonych policjantów wzmocniło siły UPA. Natomiast wśród zwykłych ludzi częste było błędne przeświadczenie. W czasie napadów stosowano wypróbowaną taktykę.13.. Niektóre z nich zdołały przetrwać mimo ataków. Sarny na północno-wschodnim Wołyniu (Woł 1213-1220). 42. członkowie jej szli od domu do domu i wybijali mieszkańców. Pańska Dolina42.18a). co zwykle również kończyło się śmiercią. Obecność UPA w lasach była dla Niemców korzystna. dzięki poprzedniemu wywiadowi wiedzieli dokładnie ilu mieszkańców jest „do zabicia” w każdym domu. 6. Często. 09. W Przebrażu uratowało się około 10 tys. w kolonii Parośla I. 39. Oczywiście. że na Chełmszczyźnie było kilka wyroków śmierci na Ukraińcach konfidentach gestapo.in. ginęły dzieci przystępujące w tym dniu do pierwszej komunii świętej. samoobrony – warowne obozy złożone z jednej lub kilku wsi. Powodem tego był m. Przebraże2. zw. można już się pokusić o ocenę ogólnej wielkości strat narodu polskiego na skutek ludobójstwa popełnionego przez ukraińskich nacjonalistów. Na ich podstawie. Pod grozą tych strasznych faktów ludność polska Wołynia. Że to było kłamstwo wykazał Motyka18. Frank był zaniepokojony zbliżeniem jakie obserwowano w tym czasie między Polakami a Ukraińcami18. Dołożyły się do tego ounowskie intensywne szkolenia militarne i ideologiczne oparte na doktrynie Doncowa. Gdy front sowiecki zbliżał się do byłych granic Polski Niemcy prowadzili rozmowy z UPA i mieli z nimi umowy o współpracy. UPA z kolei nie wdawała się w walki z Niemcami bo mieli przecież wspólnego wroga Sowietów. ludzi a w Rybczy około 3000 ludzi (patrz także rozdz. a ich następcy usiali Ukrainę pomnikami Kłyma-Sawura. W wielu miejscowościach zaatakowano i wyrżnięto ludzi zgromadzonych w kościele na mszy.3. Rola pierwszej polegała na otoczeniu wsi możliwie szczelnym kordonem i wybijaniu uciekających ze wsi. którą Sowieci wywieźli na Sybir lub wymordowali w Katyniu i w więzieniach. 6. 11. Ponieważ istnieje już bogata literatura na ten temat ze szczegółowym wykazem liczby ofiar w blisko 5000 miejscowościach. I teraz sprawcy tej zbrodni starają się o uznanie ich za żołnierzy walczących o wolność Ukrainy. Bandery i innych dowódców „bohaterskiej” UPA. Trzecia grupa to często kobiety i młodzież – ich rolą był rabunek i ładowanie zrabowanych rzeczy na przygotowane podwody oraz na końcu podpalanie zabudowań. Rybcza42 i inne. Po pierwszych masowych mordach np. bacząc. Tabela 1. Straty osobowe ludności polskiej w poszczególnych województwach poniesione na skutek działalności nacjonalistów ukraińskich (patrz Jankiewicz8) Miejscowości Ofiary8 Województwo Lubelskie Lwowskie Stanisławowskie Tarnopolskie Wołyńskie41a Poleskie* Razem a 280 1098 878 790 1865 4911 b 15+? 1004 215 359 1643 udokumentowane Dane szacunkowe według: Ofiary8 znane Jankiewi- Siekierki Siemaszz nazwii innych40 ko41,41a cza8 ska 3.928 15.000** 7.276 32.960 4.240 15.088 10.415 32.755 22.113 60.000 3.000 47.932 158.803 15.000 40.000 22.121 45.000 60.000 3.000 185.121 3.000 24.800 18.400 27.600 60.000 – 133.800 10.274 17.202 12.121 22.522 38.600 3236 100.719 a - liczba miejscowości, w których dokonano mordów; b – liczba miejscowości, z których brak danych ale przeważnie mieszkali tam Polacy. *Dane dla Polesia przyjęto wg. Siekierki i in.40 (str.5); ** dane szacunkowe wg. Jastrzębskiego9. Dla województwa stanisławowskiego liczbę 430 miejscowości w „b” (podaną przez Siekierkę i in.40 str.5) zmniejszono o połowę, gdyż w tym województwie procent Polaków nie był wysoki (22.4 %) i było sporo miejscowości, gdzie nie było Polaków lub było ich bardzo mało. Skorygowano też nieco dane dla województwa tarnopolskiego w porównaniu z publikacją Jankiewicza8. Dla województwa lwowskiego Siekierka i in.40 podają znacznie wyższą niż w książce z 2006 r.39 liczbę ofiar udokumentowanych: 23.879, poprzednio 20.299 (bez wykluczenia ofiar ukraińskich i żydowskich). Trzymałem się jednak danych wyliczonych na podstawie Siekierki i in39. W sumie, według naszych obliczeń, ludobójstwo dokonane przez ukraińskich nacjonalistów w południowo-wschodnich województwach II Rzeczypospolitej pochłonęło blisko 160 000 ofiar. Nie da się ocenić liczby ofiar spowodowanych nocowaniem na dworze w ukryciu w chłodnej porze roku i związanych z tym chorób jak zapalenia płuc itp. Nie da się też określić strat spowodowanych celową izolacją miast i wywołanym przez to ich zagłodzeniem. Miasta były przepełnione uciekinierami a UPA blokowała dowóz żywności. Wskutek tego szerzył się tam głód i choroby jak dur brzuszny i plamisty, czerwonka itp., a osłabieni głodem ludzie nie byli odporni. Do tego trzeba jeszcze dodać wielką liczbę kalek i osieroconych dzieci. W sumie bilans jest straszny. Straszny też jest bilans strat materialnych, bo banderowcy przeważnie palili polskie gospodarstwa burzyli kościoły, itd. Dla trzech województw Małopolski Wschodniej liczba spalonych lub opuszczonych zagród wynosi w sumie 178 366 a liczba wysiedlonej czy wygnanej ludności 957 714 osób11, 39, 40. Jak oceniają liczbę strat ludzkich spowodowanych przez ukraińskich nacjonalistów inni badacze? Masłowśkyj17 autor ukraiński nienacjonalista ocenia liczbę ofiar ludobójstwa na Wołyniu na 60-70  tysięcy Polaków i w Halicji na 149-150 tysięcy, w sumie 209- 220 tysięcy. Poliszczuk29 oblicza ogólne straty Polaków na 120 tysięcy. Badacze ukraińscy o skłonnościach nacjonalistycznych starają się zaniżyć liczbę ofiar do 70-80 tysięcy (patrz przykłady cytowane przez Kormana14). Jeszcze niżej oceniają liczbę polskich ofiar spowodowanych przez UPA niektórzy polscy autorzy: Hryciuk i inni7 (na str. 69) podają 35-60 tysięcy, ale nie podają żadnych dowodów, na których opierają tę kalkulację. Kęsik10 przyjmuje za Siemaszko i Siemaszko42 liczbę 50-60 tysięcy dla Wołynia, natomiast dla pozostałych województw przyjmuje bardzo zaniżoną liczbę: 20 – 25 tysięcy ofiar, jednak, gdy on to pisał nie było jeszcze opracowań ośrodka wrocławskiego11, 39, 40 i pracy Jastrzębskiego9. Motyka18a w swej ostatniej pracy ocenia straty ludności polskiej bardzo nisko, na 40-60 tysięcy na Wołyniu i 3040 tysięcy w Galicji Wschodniej plus 6-8 tysięcy na ziemiach obecnej Polski. W sumie daje to 76-108 tysięcy. Według nowszych obliczeń Siemaszko41a (Tab. 1) liczba udokumentowanych ofiar dla Wołynia wynosi 38 600, a przecież z wielu miejscowości, gdzie mieszkali Polacy brak jest wiadomości. Liczba szacunkowa ofiar 60 tysięcy podana przez tą autorkę nie wydaje się więc przesadzona. Jeśli chodzi o trzy województwa byłej Małopolski Wschodniej moje obliczenia8 wykazują liczbę ofiar udokumentowanych 51 845, liczbę ofiar znanych z nazwiska 21 931 tak, że liczba szacunkowa ofiar 80 803 wydaje się prawdopodobna. 8.  Straty spowodowane przez OUN-UPA wśród duchowieństwa, rola duchowieństwa w czasie mordów 8.1. Duchowieństwo rzymskokatolickie. Duchowieństwo rzymskokatolickie było zawsze solą w oku banderowców, stąd liczne zamachy na księży udane i nieudane, także donosy na księży do gestapo i do NKWD prowadzące do aresztowania i zwykle do zesłania do obozu koncentracyjnego przez Niemców lub na Syberię przez Sowietów. Sprawy te omawiają Komański i Siekierka12, Woczeja46 i Jankiewicz8a. Według tego ostatniego, zginęło z rąk OUN-UPA 146 księży rzymskokatolickich a ok. 57 zginęło we współdziałaniu nacjonalistów ukraińskich z Niemcami. Prawie nie było księży rzymskokatolickich, którzy nie byliby zagrożeni. W chwili obecnej toczy się proces beatyfikacyjny świętobliwego kapłana z pow. sarneńskiego Ludwika Wrodarczyka pochodzącego ze Śląska bardzo zasłużonego zarówno dla Polaków jak i dla Ukraińców. Mimo, że służył Ukraińcom został zamęczony przez nacjonalistów ukraińskich. Wielu kapłanów po bohatersku trwało przy swoich wiernych dopóki oni byli w parafii i płaciło za to życiem. Niektórzy umierali przy ołtarzu w czasie sprawowania mszy świętej, np. ksiądz Szawłowski w Porycku (Woł. 897). Jest dokładny opis tego mordu: ksiądz został uprzedzony o mającym nastąpić 11 lipca o godz. 11 napadzie na kościół przez Ukraińca Wołodymyra Kułaja. Ministranci chodzili po wsi i ostrzegali. Mimo to ludzie nie dowierzali 78 79 i przyszli na mszę. W pewnej chwili do kościoła wbiegła dziewczynka Adamina Czaban i oznajmiła, że kościół jest otoczony przez Ukraińców. Po chwili od drzwi i okien otworzono ogień z karabinów maszynowych do wiernych. Ksiądz Szawłowski przemówił do wiernych, ale został postrzelony przez Ukraińca, który wyszedł z zakrystii. Mimo to ksiądz modlił się i udzielał rozgrzeszenia wiernym, aż został postrzelony drugi raz. Do siedzących w ławkach strzelało dwóch Ukraińców, którzy szli wzdłuż ławek i celowali dokładnie do każdej osoby. Następnie chodzili po kościele i dobijali rannych. Niektórzy ludzie uratowali się udając martwych. Około 30 osób uratowało się w podziemiach kościoła, 10 osób pozostało niezauważonych na rusztowaniach remontowanej wieży. Kilku upowców splądrowało zakrystię zabierając kielichy i monstrancję. Towarzyszyło temu wypicie wina mszalnego, śmiechy i opowiadanie wrażeń z przeprowadzonej „akcji”. Słyszał to ukryty w jednej z szaf pod ornatami Czesław Wojewódka. 8.2.  Duchowieństwo greckokatolickie i prawosławne – budzenie nienawiści do Polaków Udział duchowieństwa greckokatolickiego w budzeniu nienawiści do Polaków jest przykrym ale ważnym elementem, który trzeba brać pod uwagę przy analizie przyczyn ludobójstwa. Nawet trudno sobie wyobrazić jak ksiądz katolicki może się dopuścić rzeczy tak sprzecznej z duchem chrześcijaństwa jak sianie nienawiści. Niestety takich przypadków było wcale nie mało. Danuta Kossowska z domu Konopska ze wsi Germakówka pow. Borszczów (533) pisze „ Z cerkiewnych ambon popi prawosławni i księża greckokatoliccy podsycali nienawiść do Polaków cytując wersety z biblii o potrzebie wyplenienia kąkolu z pszenicy, a tym kąkolem według nich byli Polacy.” Również Stanisław Leszczyński ze wsi Germakówka, pow. Borszczow (541) pisze, że w jedną z niedziel była odprawiana w cerkwi uroczysta msza św., na której pop poświęcił przyniesioną broń, a znaleziono jej dużo w niedalekich sowieckich bunkrach. Wkrótce potem młodzi Ukraińcy wykrzykiwali po ukraińsku: „bierzemy poświeconą broń i noże i idźmy na Lachów!”. Mieszkańcy wsi Litowisko, pow. Brody - Cz. A. Świętojański i A. Wiśniewski (601) piszą, że miejscowy ksiądz greckokatolicki Pasiecznik znany ze swych antypolskich poglądów oraz ze ścisłej współpracy z OUN-UPA otwarcie nawoływał w swoich kazaniach w cerkwi w Litowisku do mordowania Polaków i wykorzystywał do podjudzania uczucia religijne wiernych. Ksiądz biskup Antoni Adamiuk z Buska, pow. Kamionka Strumiłowa (723) pisze, że wiele razy słyszał jak Ukraińcy narzekali i nawet przeklinali swoich księży za to, że zamiast pilnować spraw bożych trudnili się polityką, a gdy zbliżał się front pouciekali. Dalej ksiądz biskup pisze: to oni byli głównymi szerzycielami nienawiści do Polaków. Księdzu biskupowi zdarzył się przypadek, że miejscowy prowodyr UPA poprosił go do swojej umierającej matki i potem na jego prośbę był na jej pogrzebie, bo księdza greckokatolickiego nie było. Cała wieś była na odprawianej przez niego mszy św. w cerkwi. Po jakimś czasie wrócił ksiądz greckokatolicki ale parafianie go przegnali, zapałał więc nienawiścią do ks. biskupa Adamiuka. Wkrótce potem odwiedziło księdza kilku poważnych przedstawicieli ukraińskiej społeczności z Buska z ostrzeżeniem, że na niego szykowany jest zamach. Ksiądz biskup posłuchał rady i wyjechał z Buska. Janina Mazur ze wsi Sławetyn, pow. Podhajce (760) pisze, że z opowiadań mieszkańców wie, iż napad rozpoczęto od uroczystej mszy św., podczas której ksiądz greckokatolicki poświęcił siekiery i inne narzędzia służące do mordowania z życzeniem „aby żniwa były obfite”. Okropną rolę w sianiu nienawiści odegrał ksiądz greckokatolicki z Chlebowic Świrskich (relacja Kazimierza Górskiego, wieś Tuczna, pow. Przemyślany) (784). Wykrzykiwał z ambony: „Ukraińcy nie mogą przyjść na święcone jeśli nie zlikwidują Lachów” albo „Bierzcie się do dzieła, bo pieczone gołąbki nie polecą same do gąbki”. We wsi Pawłów (pow. Radziechów) (807) ksiądz greckokatolicki Wasyl Dawidowicz włączył się aktywnie w akcję propagowania nienawiści do Polaków. Głosił hasła „Ukraina bez Polaków”. Z Pawłowa pochodził też ksiądz teolog Iwan Hrynioch, który był członkiem najwyższych władz OUN-UPA, a więc ciąży na nim odpowiedzialność za kierowanie mordami. Straszne to brzemię dla księdza. Michał Gerc ze wsi Białogłowy, pow. Zborów (943) pisze: „Greckokatoliccy księża zachęcali do zbrodni i z góry rozgrzeszali z niej wszystkich oprawców”. Mówili „Nazywają nas rizunami, ale my jesteśmy świętymi rizunami” Takim zestawem słów nawet sam diabeł by się szczycił. Inne przykłady siania nienawiści przez księży greckokatolickich – patrz str. 890, 899 i praca Niedzielki19.. Marian Wiązek ze wsi Szwejków, pow. Podhajce pisze, że wyroki śmierci na dużą grupę polskiej młodzieży wydawane przez OUN-UPA zatwierdzał miejscowy ksiądz greckokatolicki Onufrenko (770). Synowie księży greckokatolickich bardzo często byli prowodyrami w bandach OUN-UPA, tak, na przykład, w Kluwińcach pow. Kopczyńce (747/748) prowodyrem był Stepan Proskurnicki. (relacja Zbigniewa Fleszara). Poza tym synem księdza greckokatolickiego był Stepan Bandera najwyższy w hierarchii członek OUN, a wnukiem księdza był Taras Czuprynka. Czasami sami księża byli prowodyrami band. Tak było we wsi Kokoszyńce (821), gdzie komendantem bandy był ksiądz greckokatolicki Procyszyn pochodzący ze wsi Czerniszowiec koło Tarnopola. Niekiedy nienawiść do wszystkiego co polskie doprowadzała do zupełnie irracjonalnych działań: We wsi Panasówka pow. Zborów (950), jak pisze Tadeusz Mazarz, 80 81 banderowcy po spaleniu żywcem pojmanego, rannego dowódcy samoobrony włamali się do kaplicy, wywlekli ubogi dobytek: ornaty, komże, kielichy. Część z nich rozdano wiejskim dziewczętom. Następnie podeptano obraz „polskiej” Matki Boskiej a złoconą ramę wykorzystano w cerkwi do obrazu „ukraińskiej” matki Boskiej. Lekceważenie dla religii chrześcijańskiej wykazywano jeszcze w ten sposób, że napadów dokonywano często w czasie świąt rzymskokatolickich np. w czasie wigilii Bożego Narodzenia (Kotłów, pow. Złoczów, Ihrowica pow. Tarnopol)), w Nowy Rok (Uhryńkowce (pow. Zaleszczyki) i w inne święta. W kilku przypadkach spalono ludzi modlących się w kościele, np. w Stańkowej (pow. Kałusz) spalono w kościele 200 osób, w Szeszorach (pow. Kosów Huculski) 36 osób, w Dmytrowie (pow. Radziechów120 osob). 8.3. Duchowieństwo greckokatolickie przeciwne mordom Polaków. Na szczęście, nie wszyscy księża greckokatoliccy poddawali się atmosferze nienawiści do innych narodowości. Na przykład, we wsi Skorodyńce, pow. Czortków (697, 701) miejscowy duchowny greckokatolicki Przewołodzki wzywał do zaprzestania mordów i nauczał, że jeżeli Ukraińcy chcą mieć niepodległą Ukrainę to trzeba ją budować z Bogiem. Wkrótce potem „wybito mu wszystkie okna i zdewastowano pasiekę” Pod groźbą śmierci musiał uciekać ze wsi. We wsi Romaszówka, pow. Czortków (705), w której mieszkało ponad 670 Polaków, było tylko 5 zabitych (w 1946 r.) a to dzięki postawie popa ukraińskiego, który na kazaniach w cerkwi mówił: „Jeżeli chcecie mordować Polaków, to najpierw musicie zamordować moją matkę, która jest Polką i również mnie, który jestem jej synem”. Ksiądz biskup rzymskokatolicki Antoni Adamiuk z Buska (723) wymienia jako dobrych kapłanów greckokatolickich ks. Wanio, proboszcza z Usieszkowa i ks. Kałyniewicza z Buska. We wsi Latacz, pow. Zaleszczyki (901/902) cała rodzina Celestyny Litwińczuk ocalała dzięki temu, że ukrywali się wraz z kilkunastoma innymi Polakami w piwnicy księdza greckokatolickiego, za jego wiedzą. Po jakimś czasie ksiądz przyszedł do nich i powiedział, że jego służba już zameldowała banderowcom, że on ukrywa Polaków i radził jak najszybciej uciekać. Załatwił jeszcze ukraińskie furmanki dla odwiezienia ich do miasta - Tłuste. We wsi Stary Zbaraż (pow. Zbaraż) (921), w pierwszych dniach po wkroczeniu Niemców w 1941 r. policja ukraińska zamierzała rozstrzelać 60 Polaków. Kazano im iść do lasu rzekomo dla wykonania jakichś robót. Do tej zbrodni jednak nie doszło dzięki wstawiennictwu księdza greckokatolickiego Bohatiuka i organisty Diducha. Ten organista uratował również życie siostrze składającego relację Jana Konysza. Ukraińcy spili niemieckiego podoficera i powiedzieli mu, że siostra Konysza jest Żydówką. Ten do niej wymierzył pistolet. Diduch go podbił i kula przeszła mimo. Gdy podoficer wytrzeźwiał wytłumaczono mu, że dziewczyna nie była Żydówką. 8.4. Duchowieństwo prawosławne Tak jak w Małopolsce Wschodniej przeważała wśród Ukraińców religia greckokatolicka, tak na Wołyniu dominowało prawosławie (z powodu przymusu stosowanego przez carat). Ogólnie stanowisko obu tych kościołów w stosunku do OUN-UPA nie wiele się różniło, np. w Sarnach (Woł. 808) pop Wołkow był aktywnym działaczem nacjonalistycznym, błogosławił bojowników UPA i święcił im broń. Jednak trzeba zaznaczyć że dwaj wyżsi duchowni prawosławni ponieśli śmierć ponieważ publicznie potępiali mordy popełniane na Polakach. Jednym z nich był arcybiskup (archiepiskop) Aleksiej Hromadśkyj „Ołeksa” z diecezji wołyńsko-żytomierskiej, z parafii Krzemieniec. Został zamordowany razem ze swoim sekretarzem (Fiodorem Jurkewyczem). Drugi to biskup (episkop) kowelsko-włodzimierski Emanuił (Mychajło Tarnawśkyj) z Włodzimierza zamordowany przez Służbę Bezpeky OUN rzekomo za współpracę z Niemcami i NKWD, a w istocie, jak świadczą działacze OUN-M, za odmowę współpracy z OUN-UPA. Nota bene cała OUN-UPA kolaborowała z Niemcami raz silniej raz słabiej, aż do końca wojny i później23. W raporcie Komendy Armii Krajowej Lwów Rzezie wołyńskie, z końca lipca lub początku sierpnia 1943 r. istnieje zapis (Woł. 1260-61): Uchodźcy zgodnie stwierdzają, że znaczna większość popów prawosławnych zachęca do rzezi. I dalej: Inteligencja ukraińska na Wołyniu nie rozwinęła żadnej akcji celem zahamowania mordów, przeciwnie znaczna jaj część (kler, nauczyciele etc.) współdziałała z bandami. Martyrologię księży spowodowaną przez nacjonalistów ukraińskich i okupantów niemieckich i sowieckich omawiają także Komański i Siekierka12 Dębowska i Popek3, także Woczeja36 oraz ks. Wołczański47. Tabela 8.1. Liczba duchownych katolickich zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939 do 1947 w poszczególnych województwach (zapewne jeszcze nie pełna), (według Jankiewicza8a) Duchowni ogółem rzym.-katoliccy: Lubelskie 17 (14+3)+1? Lwowskie 43 (22+21)+1? Poleskie 11 (8+3) Stanisławowskie 44 (31+13) Tarnopolskie 58 (52+6)+1? Wołyńskie 23 (17+6) + 2? Razem 196 (144+52)+5? księża 14 36 6 29 44 19 148 zakon. 1 2 3 1 4 4 15 klerycy 1 1 – 1 1 – 4 siostry Duch. zakonne gr-katol. 1 4 6 2 2 13 7 9 8+1? – 3+1? 29 26+2? W nawiasie pierwsza liczba: zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich a druga liczba - zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich wspólnie z Niemcami lub bolszewikami poprzez donos lub wspólne działanie: dla przykładu. policja ukraińska aresztowała księdza i przekazywała go gestapo lub NKWD, w rękach których ginął. Przypadki wątpliwe ze znakiem zapytania to np. ksiądz uciekając przed rzezią dostał ataku serca i zmarł. 82 83 relacja Józefa Siekierki. prawie w każdym przypadku. 200143a. biorąc pod uwagę. na to metropolita Szeptycki odpowiedział. 760. 954. Arcybiskup Szeptycki miał pełną możliwość i obowiązek sprawdzenia wiadomości podawanych mu przez biskupa Twardowskiego (w kilku listach) i przez przedstawicieli polskiego podziemia. Wieś Tołstobaby pow. 808.34. pow. Marysię Dżumyk wypuszczono jako Ukrainkę. ranna w czasie napadu bardzo cierpiała i prosiła. Został ogłoszony błogosławionym przez Jana Pawła II w r. a następnie „będącą w agonii dziewczynę zaciągnęli za włosy do głębokiego rowu i tam dobili”. aby ją dobito. Nie będziemy opisywać więcej przypadków tortur.katolików należy uznać mordowanie ludzi w czasie mszy św. że upowcy uważali się za chrześcijan. synka Ukraińca i Polki nabito na sztachetę w parkanie. Gdy skonał zabili i ją. gdyż były stosowane nagminnie. 745. że asystował przy śmierci księdza ”piłą go rżnęliśmy. Tego dnia zamordowano pięcioosobową rodzinę: rodziców powieszono nogami do góry wbijając kołki do ust. po drugie z przykładu dawanego na ogromną skalę przez Niemców w czasie ludobójstwa Żydów i po trzecie na skutek braku skutecznych hamulców ze strony kleru greckokatolickiego i prawosławnego. Położyli go na drzwiach nabitych gwoździami i deptali jego ciało. Departament Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj stwierdził jednak. Nie bez wpływu były też tradycje buntu chłopskiego inspirowanego przez carat. co było w tej sytuacji kompletnym nonsensem. W okresie międzywojennym nie zareagował na odradzanie się nacjonalizmu typu faszystowskiego wśród swoich wiernych (w przeciwieństwie do biskupa Chomyszyna który w swoich pismach przestrzegał przed tym ruchem i ostro go krytykował. że biskup Twardowski powinien interweniować. raz wykrzyczał. 9. Ksiądz Karol Procyk z Baworowa pow. kto w zaślepieniu i nienawiści przelewa czyjąś krew. Wniosek o uznanie arcybiskupa Szeptyckiego błogosławionym już dwa razy został odrzucony przez Watykan i według środowisk kresowych uznanie go za błogosławionego byłoby wielkim bluźnierstwem. Musiała na to patrzeć jego matka. 43a) zajmował to stanowisko od r. Podhajce (764/65). obie piersi.).8. Nie byłoby nic wiadomo o jego losie gdyby nie spowiedź pewnego banderowca. Inne przykłady mordowania kobiet w ciąży i dzieci są na stronach 692. 9. Relacja Wiktora Błaszków. relacja J. Za bestialstwo. Przemyślany (779). który wzięty przez Sowietów do wojska stracił na wojnie obie nogi. 763. Tarnopol (825) wpadł w ręce banderowców i ślad po nim zaginął. 544. Opisy wymyślnych tortur spotykamy jeszcze na wielu innych stronach. 924/25.1. zaś Marysię Pełechatą zaprowadzono do mieszkania Marii Czarneckiej. Złoczów (982) małego Zenka Denysa.11. ale nie zrobił tego. W klasztorze bazylianów podległym arcybiskupowi Szeptyckiemu została wydrukowana antychrześcijańska książka Nacjonalizm Doncowa – ideologiczna podstawa popełnionego potem ludobójstwa! Nie jest możliwe. W Petlikowcach Starych (655).  Działania nacjonalistów ukraińskich odznaczały się wielkim okrucieństwem. Oto kilka przykładów z relacji wziętych z województwa tarnopolskiego11 We wsi Maruszka pow. Biskup Chomyszyn zmarł w więzieniu NKWD w Kijowie w 1945 r. W czasie. Okrucieństwo OUN-UPA. Krawcowa Tekla Siekierka inwalidka. pow. Szereg takich 84 85 . np. Aleksander Korman14 podaje spis (niepełny) 362 rodzajów tortur stosowanych przez UPA. 803. 915.1944 r. aby Polacy przestali mordować Ukraińców. Boże zmiłuj się nade mną”. Wynikało ono przede wszystkim z faszystowskich teorii Doncowa. Kilku pijanych banderowców naprzód ją zgwałciło a następnie ją torturowali: ucięli jej język. Buczacz. znanego u nas jako hajdamacczyzna albo rzeź humańska opisanego przez Szewczenkę43. w kościołach. gdy mordy banderowskie na Wołyniu i w Halicji przybrały katastrofalne rozmiary biskup rzymskokatolicki Lwowa Twardowski prosił metropolitę Szeptyckiego o potępienie ich. 545. że orędzie to było przyjęte przez wiernych i niektórych księży greckokatolickich ze zdziwieniem i oburzeniem. pow. i P. czternastoletniego syna zamęczono łamiąc żywcem nogi i ręce a dwie małe córeczki Jolę i Stasię powieszono za wnętrzności na płocie. Inne rodzaje tortur: Maria Czarnecka opowiada o losie Marysi Pełechatej (745) (relacja Józefa Ciemnego z Majdanu. 1900 do swojej śmierci 01. żeby arcybiskup Szeptycki o tym nie wiedział. zdemobilizowanego żołnierza Wojska Polskiego. banderowcy schwytali Karola Grubiznę. 914. Wieś Krosienko. 707. 923. 779. „Litościwy” banderowiec oblał ją płynem łatwopalnym i podpalił. w którym nakładał klątwę na każdego. gdy szły do Czortkowa.  Metropolita greckokatolicki Andrzej Szeptycki i błogosławiony ksiądz biskup Grzegorz Chomyszyn Ksiądz Biskup stanisławowski Chomyszyn dążył do latynizacji obrządku greckokatolickiego i był zwolennikiem celibatu księży tego obrządku. Arcybiskup metropolita lwowski i halicki Andrzej Szeptycki (patrz. 693.5. Trembowla. Pomysłowość banderowców pod tym względem była naprawdę zadziwiająca. Banderowcy z zasady dobijali rannych – np. Kopczyńce): zatrzymano ją i Marysię Dżumyk. (875). W czasie wojny polsko-zachodnioukraińskiej w latach 1918-1919 wydał wspólnie z biskupem rzymskokatolickim Lwowa Bilczewskim odezwę do walczących stron o humanitarne prowadzenie walk i o wymianę jeńców. 553. a skutki tego zaniechania były straszne. gdy pozwalał na to czas. że zapewne Bóg go ukarał za to. W 1943 r. pow. Majowskich ze wsi Dołhe. wydał na prośbę biskupa rzymskokatolickiego Twardowskiego orędzie do podległych mu kapłanów i wiernych. Zrozpaczony. Kilarski Józef Polak. Niejeden z nich. Brody (601/602): w bunkrze w lesie mordowano Polaków oraz Ukraińców z rodzin mieszanych. upowca wychowanego przez matkę nacjonalistkę ukraińską i ochrzczonego w cerkwi (506). 9. Józef Juzwa donosi ze wsi Czerwonogród pow. te najstraszniejsze kategorie zbrodni w prawodawstwie wszystkich narodów. kościelny Paweł Ciemny z żoną i wielu innych ludzi. Wieś Poczapy. Miało to straszny. Zapalił lampę. pow. 240. Podobnie za odmowę wysłania synów do UPA została zamordowana Apolonia Żarkowska z rodziny mieszanej. 9. Nie dziwmy się więc. do mężów i żon wydawano rozkazy. Nie zamierzał tego zrobić i przygotował się do obrony.przykładów podają W. Bukowski Włodzimierz. pow. prawnik zajmujący się sprawami ludobójstwa wydzielił nawet specjalna kategorię „ludobójstwo okrutne” (genocidum atrox) dla ludobójstwa dokonanego przez OUN-UPA. który już wyjechał) nacjonaliści ukraińscy zaryglowali z zewnątrz drzwi kościoła. Siemaszko42 z Wołynia.we wsi Tarczyn w pow. Wiśniewskiego ze wsi Litowisko pow. Wieś Stechnikowce. 130. Szuchewycza (Czuprynkę). Łozowa. we wsi zginęło w czasie tego drugiego już napadu 90 ludzi. Brody). Inne tragiczne zdarzenia w rodzinach mieszanych są opisane np. Złoczów. to mógłby to być wstęp do utworzenia w Halicji (Małopolsce Wschodniej) małej Republiki obojga narodów na wzór Szwajcarii. Gdyby dawniej zarówno Polacy jak i Ukraińcy mieli więcej rozsądku. A. Zaleszczyki (898): W domu Winiarskich banderowiec Wytrykusz z Nyrkowa (jego matka była Polką) wpadł do domu i zastał tam swoją siostrę. że ich pogrobowcy także dzisiaj czczą jednych z największych zbrodniarzy świata Banderę. ginął również sam.01. w nocy dwóch napastników wyłamało drzwi . o czym świadczy powszechność tego zjawiska. Oni głosili tezę. która schroniła się w mieście (506). Świętojańskiego i A. gdzie kwestia języka i religii nie odgrywałaby żadnej istotnej roli. że jeżeli on sam tego nie zrobi to uczyni to ktoś inny. a nawet gdyby gdzieś się znalazł jakiś rozkaz potępiający je. którzy odmawiali mordowania członków swoich rodzin uważających się za Polaków lub też Ukraińców potępiających mordy.2. Według starego zwyczaju. Czasem dochodziło do bardzo tragicznych wydarzeń. Rodzin takich było na Podolu dużo. Bestialstwa te nie były potępiane przez władze OUN-UPA. Tak więc uważali. że w małżeństwach mieszanych trzeba wymordować polską część rodziny i najlepiej niech to zrobią członkowie tej właśnie rodziny. że zabił swojego ojca i brata. Relacja z Palikrowów (pow. Jakiś czas potem. Między innymi zamordowano cztery osoby z czysto ukraińskiej rodziny Pańczyszynów za odmowę wysłania synów do UPA. Został wraz z żoną zabity. która za akt genocydu 86 87 . polali go benzyną i podpalili – wszyscy zgromadzeni zginęli (relacja nie publikowana) We wsi Majdan. w oczach banderowców stały się wyrazami bohaterstwa i wierności idei Wielkiej Ukrainy. gm. Skwarzyna pow.Danyło uderzył w nich siekierą. były legionista został zamordowany na rozkaz UPA przez swego syna Włodzimierza. Tak więc. Ukrainiec otrzymał rozkaz z UPA zabicia swojej żony Polki i córki. żeby zobaczyć kto go napadał. gdy był siłą wciągnięty do UPA był jeszcze niewinnym chłopcem ale wkrótce pod wpływem zbrodniczej propagandy i przykładów bezkarnego bestialstwa stawał się nieczułym na cierpienie ludzkie bezwzględnym zabójcą. 473. W tej samej wsi Poczapy. Stąd rozkazy do synów.3. synowie dziedziczyli religię i narodowość po ojcu a córki po matce i przez wiele lat ten zwyczaj funkcjonował bez większych zgrzytów. 408. na stronach 123. Nie zważając na jej błaganie „Petruniu ne ubywaj mene” (Piotrusiu nie zabijaj mnie) zastrzelił ją serią z automatu. Czy rzezie na Wołyniu i w Halicji były ludobójstwem. Nie wykonał tego. w liście zaznaczono. Ale ta szansa została już bezpowrotnie stracona. proboszcz Wojciech Rogowski. aby zabijali swoje matki Polki i siostry. Okazało się. Zginął tam ks. W sumie. destrukcyjny wpływ na psychikę zwłaszcza młodych bojówkarzy OUN-UPA. Relacja Cz. Rodziny mieszane Chyba najciemniejszą stroną zbrodniczej działalności OUN-UPA był ich stosunek do rodzin mieszanych. Inny przypadek też z Wołynia . (598g): „zwłoki 367 Polaków i Ukraińców z rodzin mieszanych po przeprowadzeniu identyfikacji zostały pogrzebane na dwu cmentarzach: Polacy na cmentarzu rzymskokatolickim a Ukraińcy z rodzin mieszanych na cmentarzu greckokatolickim. itp. w rodzinach mieszanych. Jednak to się nie podobało ukraińskim nacjonalistom. Jeśli mąż Ukrainiec nie chciał zabić żony Polki i jej córek.45 banderowcy granatami rozbili drzwi do kościoła i wymordowali siekierami zgromadzonych tam ludzi. Profesor Szawłowski44. aby zabijali swoich współmałżonków i swoje dzieci polskiej narodowości. że Ukraina ma być czysta „jak szklanka źródlanej wody”. a pół roku później zabito również jego córkę. Gdyby takie pytanie zadać któremukolwiek Kresowianinowi odpowiedź brzmiałaby zapewne: jeśli to nie było klasyczne ludobójstwo to co nim miałoby być? Motyka18a kończy swoje rozważania na ten temat następująco: Do uznania akcji antypolskiej za spełniającą kryteria Konwencji ONZ w sprawie ludobójstwa skłaniać powinna praktyka wyroków trybunałów karnych. gm. Niekiedy banderowcy mordowali tylko polską część rodziny ale często mordowali wszystkich. i E. Tarnopol (383) Danyło Chemij otrzymał z UPA polecenie zabicia żony Polki i dwóch córek. członków OUN-UPA. Klaczkiwśkiego (Kłyma-Sawura) jako bohaterów narodowych i stawiają im pomniki oraz nazywają ich imieniem ulice. Kopczyńce (751) w czasie napadu 26. 396. 301. łuckim w czasie pasterki (odprawianej bez księdza. to nie był wykonywany w praktyce. Wieczorem z pod zwału trupów wydostało się około 20 osób... że jeden z Ukraińców mający duże zaufanie wśród swoich pobratymców informował obrońców o planach banderowców i kogo zamierzają zamordować. że nas dłużej u siebie trzymać nie mogą.nie udało się zmobilizować miejscowych Ukraińców do udziału w mordach.. na stronach: 536g. Zbaraż (926). Nieco później ojciec zaprowadził Janinę i resztę rodziny do znajomego Ukraińca z mieszanej rodziny w ukraińskiej części wsi tam było już wielu Polaków spokrewnionych z żoną gospodarza. W ten sposób uratowała ją. bo za ukrywanie Polaków banderowcy bili (zabijali) swoich pobratymców. a czasem zupełnie obcym. ale po krótkiej wymianie strzałów odeszli. 1964 pojechałam odwiedzić rodzinną wieś. u której już raz nocowała. pow. który należał do UPA powiedział ojcu.. 630. pow. Przez trzy tygodnie po napadzie chodziły z mamą spać do przyjaciół Ukraińców.. czy też szykując samoobronę lub po prostu uciekając zawczasu do lasu czy na pola. gdyż OUN-UPA karała śmiercią za pomoc okazaną Polakom a nawet za krytykę mordów. czy jedynie konkretną miejscowość. lub udzielali pierwszej pomocy na miejscu. Przestrzegł też o tym obrońców jeden Ukrainiec. Wieś Maleniska. Wielu Ukraińców pomagało Polakom. Po trzech dniach syn. region. Miejscowi ich nie wydali. etnicznej lub religijnej na danym terytorium. wstąpiłam do niej i serdecznie jej podziękowałam. pow. Ze wsi Płaucza Mała. którzy udzielali mi schronienia. że szykują atak na wielką skalę. kolegom ze szkoły. Do domu nie mogła wracać. 640. Oto jej słowa: Wreszcie. Przykładów ostrzeżeń jest wiele: Wieś Głęboczek. Brody (567śr/d) Relacja Stanisława Grossa i in. Na pewno więcej Ukraińców wiedziało o tym. Nawet szowinistycznie nastrojonemu popowi. przyszło jej na myśl. czy sprawcom chodziło o cały kraj. np. Oto przykład: Wieś Mieczyszczów.. Kuszlak nie powiedział dlaczego wyprowadza ojca pani Władysławy ale na pewno wiedział. że nie chce mieć nic wspólnego z mordami banderowców. bardzo dużo było rodzin mieszanych. Relacja Stanisławy Piotrowskiej. Współżycie mieszkańców wsi.Relacja Marii Krzyżewskiej-Krupnik. Potem oddzielonych Polaków wzięto na bok i rozstrzelano. Pisze. Właściwie ogromna większość uratowanych miała coś do zawdzięczenia Ukraińcom – członkom rodziny. Świadczona pomoc objawiała się w rozmaity sposób i zawsze wiązała się z ryzykiem utraty życia dla świadczącego ją. bez względu na narodowość i wyznanie układało się poprawnie.. Napastnicy zebrali ludność i zaczęli ją segregować na Polaków i Ukraińców. Zdecydowana większość Ukraińców z naszej wsi deklarowała. Wieś Stryjówka. gdzie intencją sprawców było doprowadzenie do nieistnienia wybranej grupy narodowej. Wśród nich była i autorka relacji. Pomoc Ukraińców świadczona Polakom Po tych strasznych rozdziałach wreszcie punkt jaśniejszy. że samoobrona nie zdołała się zebrać. zrobiłam to również wobec innych Ukraińców. Brody (596/97). kto ma być zabity.. na stronach: 627d. Oto przykłady: Wieś Babińce koło Dźwinogrodu (537/38). 969 Bardzo częstą formą pomocy było przechowywanie u siebie zagrożonych Polaków przez sąsiadów Ukraińców. żeby iść do wdowy. wujkom.44 w sposób tak podstępny. Inne przypadki ostrzeżeń są. 10. wszyscy lżej lub ciężej ranni. Szereg innych przypadków udzielania schronienia przez życzliwych Ukraińców można znaleźć np. Ukraińca Michała Kuszlaka swego kolegę szkolnego i obaj ukryli się u innego sąsiada Jana Sowy.. dobijając jeszcze tych co się ruszali. sąsiadom. 904. Ale i tam było niebezpiecznie. że 11 listopada 1941 r. kuzynom. w swojej naiwności często lekceważyli ostrzeżenia twierdząc. Podczas tej segregacji kilku Polakom udało się dołączyć do ukraińskiej grupy. Borszczów (527/28). Kobieta ta ulitowała się nade mną. że często spała u znajomej Ukrainki Marynki ale tym razem wchodząc zamarla z przerażenia. 629. Zagrożenie istniało jednak z zewnątrz. Ale on dwie godziny wcześniej został zabrany prawie siłą przez sąsiada. Schronienia i pomocy udzielili jej trzej ukraińscy koledzy. ciociom. Na szczęście w izbie panował półmrok i Marynka zaraz zagadała do niej. pow. Tak więc często Polacy otrzymywali informację o planowanym napadzie i dzięki temu mogli się lepiej przygotować na jego nadejście. Wieś Palikrowy pow. przyszli po jej ojca i świecili latarkami szukając go. W rozmowach towarzyskich posługiwano się obu językami. Ounowcy intensywnie się ćwiczyli raz nawet wykonali próbny atak niewielką grupą na wieś..03. 601śr. bo w domu byli uzbrojeni banderowcy. przy czym rzeczą drugorzędna jest. że ona sama się boi. Gdy była jakaś możliwość sąsiedzi przewozili potajemnie rannych Polaków do szpitala.Kiedy w r. Była to swoista symbioza dwóch narodowości i dwóch religii. 931. Dała mi gorącego mleka. spali na słomie rozścielonej na podłodze. relacja Janiny Krzykały z domu Radaczyńskiej: Pisze ona. że żadnemu Ukraińcowi nic złego nie zrobili. Wieś miała 500 zagród przeważały rodziny polskie. 88 89 ... gdy dotarłam do jej domu i stanęłam na progu jej mieszkania nie mogłam wyksztusić ani słowa. Widać było.(= ludobójstwa – przypisek autora) – czyli polityki polegającej na fizycznym unicestwieniu grupy etnicznej – uznaje wszelkie zbrodnie.. Niestety. pościeliła koło pieca i położyła do snu.. więc dlaczego by się mieli czegoś złego od nich spodziewać. Uciekły więc do pobliskiego miasta gdzie był sowiecki garnizon wojskowy. Wybuchnęłam płaczem.. czy to kryjąc się w schronach. 807. Obronę wsi ułatwiał fakt. że jej młodszej siostry nie ma w domu. Napad nastąpił 12. relacja Władysławy Lewczuk z domu Robak. ale tylko Kuszlak zdecydował się na pomoc. Czułam. Brzeżany (628g). po chłoście spalenie żywcem” (wyrok wykonano) a na Markowskiego „jedna godzina chłosty. Zauważył to mieszkający obok Ukrainiec.”. Gdy banderowcy szli mordować do Rohaczyna-Miasta stanął na moście i powiedział pójdziecie ale po moim trupie.02. mimo. Straciła przytomność. Brzeżany (637). Powiadomiono oddział węgierski o napadzie. 844 śr/g. 902. Bardzo rzadko zdarzały się przypadki jak ten opisany przez Franciszka Markowskiego ze wsi Zalesie pow. We wsi Skorodyńce w czasie napadu (693) weszło do mieszkania Bandurów trzech banderowców ze słowami – kto tu jest obcy niech wyjdzie. który na jednego z nich wydał wyrok: „za chodzenie po ukraińskiej ziemi jedna godzina chłosty.. Po śladach krwi szli banderowcy. pow.. ale po jakimś czasie zmienił się radykalnie: to w jego mieszkaniu i w domu jego ojca przechowała się rodzina autora tej relacji. 949g. Władysław Żołnowski z RohaczynaMiasta (648-649) opisuje przypadek Bohdana Sarajewskiego. Banderowcy myśleli. że nie sposób wszystkich wyliczać. 90 91 . 850. Tam znalazła schronienie. dzięki którym zgoda między narodami polskim i ukraińskim jest nadal możliwa. 717d. gdyż za pomoc udzielaną Polakom groziła okrutna śmierć. 760g.in. Zbaraż. W obronie ich stanął Ukrainiec Paweł Petry. gdyż było ich tak wiele. 826śr. które chroniły przed wywózką na roboty do Niemiec. 696g. Jadwiga Kroczyńska w czasie napadu. 857d. We wsi Sorocko pow. Buczacz (665) w czasie napadu Joanna Jezierska otrzymała dwa postrzały kulami rozrywającymi. gdzie została wyleczona. ale jakiś czas potem zamordowali i jego (648/49). Czasem zdarzały się „nawrócenia”. Na szczęście w szpitalu uratowano go. Podobny przypadek opisano na str. 849. Na zapytanie o „Lacha” ona stwierdziła. Wielka chwała im za ich zasługi. Jej mama jeszcze żyła lekarz wojskowy węgierski opatrzył jej rany. a mam na imię Tomasz) ubieraj się. która została w mieszkaniu znalazł Tomasz rano martwych. Szereg innych przykładów pomocy Ukraińców dla Polaków z województwa tarnopolskiego i innych województw można znaleźć w książce Niedzielki19. 884. 788śr. którego banderowcy postrzelili w brzuch. Przeniesiono ją do domu sąsiada Ukraińca Marcenycha. Wieś Berezowica Mała pow. Rano przyszedł sąsiad Ukrainiec. 712. Leżała zalana krwią do rana. i rozstrzelanie”.. Buczacz (669). że często mieli kapłanów szerzących ludobójcze idee. który ukrył go i na drugi dzień odwiózł przykrytego słomą do polskiej wsi Puźniki. Po wywiezieniu do Polski otrzymała opiekę w Domu Dziecka prowadzonym przez siostry zakonne w Opolu. Wtenczas znajoma Ukrainka przykryła mnie połą swojego kożucha i powiedziała po polsku” chodź ze mną bo tutaj ciebie zabiją” Ukrywała Jadwigę do ruskiej Wielkanocy i potem skrycie zaprowadziła na plebanię w Złotym Potoku.to są Ci ludzie.. 811. Inne są opisane na stronach: 692. Relacja Wandy Berezowskiej z domu Wiśniowskiej: Niektórzy miejscowi Ukraińcy okazywali nam życzliwość i starali się pomóc. Buczacz (671): On i jego kolega zostali schwytani przez banderowców i postawieni przed ‘Trybunałem”.. że postępowali zgodnie ze wskazaniami Chrystusa i własnego nieskażonego sumienia. Był bardzo szanowanym i dobrym człowiekiem. masz małe dzieci. 844śr/d. 846.. We wsi Soroki. 910. który zabrał go do mieszkania i opatrzył.. 864. Tym większa. 987/88. Oprzytomniała jednak i doczołgała się do sąsiada Ukraińca. Tam przyszedł banderowiec Guzowskij i ją zamordował. że nie żyje. W drugim pokoju w tym czasie banderowcy urządzili pijacką ucztę. Przemyślany (792) banderowcy zastrzelili Czaka i Rosieckiego. 903. Trembowla (871) Zygmunt Harc po uszkodzeniu karabinu został postrzelony i mocno krwawiąc schował się w stodole.. córkę kowala (Polaka). w nocy 23. że mogła udać się do domu swojego ojca. We wsi Ciemierzyńce pow.W czasie pogrzebu na cmentarzu wywiązała się strzelanina. 792śr/d. ale na drugi dzień odnaleźli ją banderowcy i znowu dostała trzy postrzały z rewolweru i cios bagnetem. Herc ukrył się na strychu za kominem. Ne dam” obie zostały zabite11. Węgrzy wzięli ja do swojego szpitala i podleczyli na tyle. (912).44 Rozalia Drzewiecka otrzymała cios bagnetem w okolice serca i udała martwą. na to banderowiec wyjął plik pieniędzy twierdząc. Który zaopiekował się ranną i z narażeniem życia odwiózł ją do szpitala w Brzeżanach. 759śr. 865. 963g. Mieszkanie należało do starej Ukrainki. Na podwórku Ukrainki Ireny Chruścielowej zamierzali zabić Stanisławę. Wyprowadzający na rozstrzelanie banderowiec powiedział do niego po cichu: ”Ratuj się jak możesz. Siostrę swoją z małym dzieckiem. który był prowidnykiem UPA w jego wsi i początkowo brał udział w mordowaniu Żydów i Polaków. że wszystko jej da jak pokaże gdzie się schował. 715d. wydając świadectwa o niezdolności do pracy. W czasie napadu. 893. Markowski półprzytomny po chłoście dowlókł się do znajomego Ukraińca. kiedy zabito jej rodzinę uchowała się siedząc pod łóżkiem z koźlęciem. Banderowcy wstrzymali się w tym dniu od mordów.pow. Opisani w tym podrozdziale Ukraińcy . W Tarnopolu dyrektorem szpitala był rdzenny Ukrainiec Bohdan Świstun. Kiedy Chruścielowa wzięła Stanisławę w ramiona i krzyczała „Ne dam. jednak bali się bardzo o własne rodziny. Zauważyli koźlę a jej na szczęście nie. We wsi Skomorochy pow. relacja Jana Nowaka. że u niej go nie ma. uciekaj!” Oddal trzy strzały w górę i odszedł. Pomagał Polakom m.. Idziemy do domu” Katarzyna zaprowadziła go do swego domu i ukryła za piecem.. 867 we wsi Tiutków. Sama zaś siadła na skraju tak że zasłaniała go swoim ciałem. Przytaczamy tylko kilka przykładów pomocy. Staruszka była głucha na pokusy. Jedna z nocujących u nas Ukrainek podeszła do mnie i powiedziała „Iwasiu! (zdrobnienie od Iwan. a w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu lata eksterminacji ludności żydowskiej. ale zamiast tego zasilili oddziały banderowskie. może być Głęboczek pow. prasy podziemnej i za jakikolwiek przejaw konspiracji. Dubno i inne). Inną przeszkodą w organizowaniu się było rozproszenie ludności polskiej wśród Ukraińców. że trzeba organizować samoobronę. do Kazachstanu lub na Syberię. bardzo kosztowne. zaś Polakom groziły za posiadanie broni. narzędzia gospodarskie. Zbrojni byli w widły. które oparło się z pomocą partyzantów polskich i radzieckich atakowi kilku tysięcy upowców. zabezpieczały w jakimś stopniu przynajmniej przed indywidualnymi mordami. Motyka18a na podstawie danych sowieckich podaje liczbę 30 678 zbitych. a jak skończymy z nimi weźmiemy się za was Polaków. Jeszcze nie było wyraźnie widać kto wojnę wygra. W kwietniu 1943 r. Krzemieniec. Zostało tylko 16 dorosłych mężczyzn. Wieś została prawie bezbronna. Polskie Samoobrony 11. Trzeba jednak pamiętać. Na Wołyniu powstało mało samoobron.000 swoich rodaków za pomoc okazywaną Polakom. dzięki swej kolaboracji z Niemcami mieli zapewnioną swobodę organizowania się.. Ukraińscy nacjonaliści czasami wypowiadali się szczerze: teraz oczyszczamy kraj z Żydów. na ogół nie groziły żadne konsekwencje. stąd i liczba ofiar była mniejsza. Straty własne były znikome a napastników na pewno pokaźne. i w czerwcu. Wsi nie zdobyli. na ogół nie gromadzili broni wtedy. Łuck. Oczywiście miało to miejsce przede wszystkim w dużych miastach. Kiedy powstały i ich losy. pow. do UPA biorąc ze sobą broń i amunicję. gdyż banderowcy przywdziali sowieckie mundury co zmyliło pracujących. pow. natomiast wieś i mniejsze miasta były pod tym względem znacznie zapóźnione. Katerburg. W Małopolsce Wschodniej ludzie byli już lepiej przygotowani na przyjście ludobójców a na południowej Lubelszczyźnie utworzył się nawet stukilometrowy front. Kiedy powstały pierwsze samoobrony? Na Wołyniu na ogół dopiero w drugiej połowie roku 1943 a więc już po krwawej niedzieli 11 lipca gdy zostało jednocześnie zaatakowanych ponad 160 polskich jednostek administracyjnych [w sumie w lipcu 1943 r. Gdy banderowcy zaczęli atakować wsie w Małopolsce Wschodniej samoobrony były już lepiej przygotowane. 11. Obaj okupanci karali śmiercią lub więzieniem za posiadanie broni. na którym AK walczyło z upowcami i obie strony wystawiły do walki tysiące ludzi. którzy zostali skierowani do prac przy drogach. niektóre doczekały się nadejścia Czerwonej Armii (Przebraże gm. już nie miał 92 93 . Ukraińcy mieli być powołani do Armii Czerwonej. Gdy nastąpił trzeci napad. Pańska Dolina pow. W związku z tym istniało stałe narażenie ze strony niektórych z nich na donosy do okupantów. Doczekano przyjścia Armii Czerwonej. tak że w połowie roku 1943 zostały ich tylko niedobitki. Te głosy powinny być ostrzeżeniem. Ukraińska policja współpracowała z Niemcami w eksterminacji Żydów. za odmowę wstąpienia do UPA i inne czyny uznawane przez nich za „przewinienia”. Pierwszy atak został odparty dzięki dostatkowi broni (częściowo odkupionej od oddziałów węgierskich) i dzięki inteligentnemu dowodzeniu. Lata 1941-1942 to lata ogromnej ekspansji armii niemieckiej. surowe kary. jak się później okazało. Według obliczeń Poliszczuka28 OUN-UPA zamordowała 80. Następny napad również został odparty ale grupa 14 osób pracująca przy drodze została wymordowana. Przykładem. jednak. w czasie oczyszczuwalnoji akcji wid rasowych worohiw (akcji oczyszczającej od wrogów rasowych) zginęło w 520 jednostkach administracyjnych co najmniej 10. siekiery itp. natomiast Ukraińcy skrzętnie wykorzystali te dwie okazje. z rozstrzelaniem i obozem koncentracyjnym włącznie. Samoobrony. Zadziwia brak rozeznania dowództwa AK w zamiarach jakie miało dowództwo UPA w stosunku do Polaków. jak wspomniano. Było to. to jest jesienią 1939 r. Ukraińcy. weterynarzy. głównie ze względu na brak inteligencji wiejskiej wywiezionej przez sowieckiego okupanta do północnej Rosji. że Słowianie wzajemnie się wybijają i tylko od czasu do czasu dołączali się do strony ukraińskiej wraz z podległymi im oddziałami SS-Galizien. Trościaniec. Ludzie na wsi w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu.. w tym 15 tysięcy cywilów. nawet bardzo słabe. Chłopcy natomiast w wieku 15-17 lat zostali wcieleni do istriebitielnego batalionu. że Ukraińcom za posiadanie broni. Borszczów (528-29). który jednak stacjonował nie w Głęboczku a w powiatowym mieście Borszczowie. Nastąpił pobór do Wojska Polskiego mężczyzn w wieku od 18 do 55 lat oraz dziewcząt od 18-23 lat.1. organizowanie się narodu polskiego zaczęło się na dobre dopiero po wkroczeniu Niemców do Halicji czyli po 22 czerwca 1941 r. geometrów i osadników ze wschodniej Ukrainy. 1048)]. Na niespodziewających się niczego polskich wieśniaków ruszyły watahy nieźle uzbrojonych upowców wspomagane przez tłumy żądnych rabunku ruskich chłopów. ale dane te nie uwzględniają morderstw popełnionych przez OUN-UPA na „nieposłusznych” Ukraińcach podczas okupacji niemieckiej. Ponieważ w czasie pierwszej okupacji sowieckiej konspiracja była niezwykle utrudniona. policja ukraińska gremialnie przeszła do lasu. lipcu 1941 r. często ich bliskich sąsiadów. Po pierwszym szoku zaskoczenia dla większości stało się jasne. W tej liczbie mieszczą się również ofiary spośród przysyłanych przez reżim sowiecki za drugiej okupacji sowieckiej nauczycieli. których UPA mordowała wraz z rodzinami. Niemcy zapewne cieszyli się. gdy była po temu okazja. Do obrony przed zmasowanym atakiem potrzebne już były poważne siły jak w Przebrażu. a policja ukraińska otrzymywała ją od Niemców legalnie. jak mimo istnienia samoobrony dochodziło do zagłady wsi. w obronie brały duży udział kobiety. Rybcza gm.527 ludzi (Woł. Wołyń padł jako pierwszy ofiarą ludobójstwa banderowskiego. sporo uratowało się w kościele. aby uniknąć wychodzenia poza teren broniony. którzy sprzyjali Polakom – również zostali wymordowani. co miało wkrótce tragiczne konsekwencje. bardzo potem przydatne. choć był on przygotowywany. Aby ją „zalegalizować” wysłano do Kreislandwirta w Kiwercach prośbę o przydział legalnej broni dla obrony przed bandami. poza domem połączone z nim tunelem. ludzie pochowali się po schronach. pow. Pod koniec grudnia 1943 r. pod wpływem wieści o mordach Polaków zapoczątkowano organizację samoobrony. skutek był taki. co wywołało panikę i brak wiary w przetrwanie u zgromadzonej ludności. Oprócz oddziałów bojowych istniały stałe warty. Dzięki samoobronom uratowało się wiele tysięcy ludzi. Była to jedyna możliwość obronienia się przed UPA. Stosunkowo wcześnie. Ustanowiono nocne warty liczące po kilkadziesiąt osób uzbrojone w kosy i piki.2 Obrona Przebraża. tych. ze podczas pożaru dusili się dymem lub ginęli od gorąca. Mimo poprawnych stosunków z ukraińską ludnością wsi Jezioro. i w każdej zagrodzie mieszkało po kilka rodzin. W skład systemu samoobrony włączono okoliczne wsie. którzy uważali się za patriotów ukraińskich ale UPA uważali za hańbę Ukrainy. mieli także 2 działka. jak np. Zaleszczyki życie zachowało około 1500 ludzi11. Podhajce. Chwała ich obrońcom. aby zabezpieczyć żywność zorganizowano żniwa „z karabinem na plecach” na opuszczonych polach.. Dowództwo Przebraża musiało opanować te nastroje. co zmyliło napastników. Wielu ludzi ginęło w ten sposób. ewakuowano ludność polską z okolicznych wsi. w pobliże tej wsi przyjechało 150 sań z banderowcami jednak do napadu nie doszło. Banderowcy zamordowali w tym dniu 80 osób. bezpieczniejsze pozycje. Obrońców zorganizowano w cztery kompanie. Były też wypady obrońców do ukraińskich wsi celem rozbicia stacjonujących tam oddziałów UPA zagrażających Przebrażu. bunkrów i rowów strzeleckich. Najsłynniejsze Przebraże mieściło maksymalnie około 10 tysięcy osób. Zacięta walka trwała kilka godzin. z tej liczby 2500 było uzbrojonych w broń palną i maszynową. gdyż wszystkich mężczyzn w wieku powyżej 18 lat powołano do Wojska Polskiego. gdzie był kościół. jednak nie wszyscy chcieli opuścić swoje gospodarstwa. Grupa młodzieży odkopała ukrytą po lasach broń pozostałą po walkach niemiecko-rosyjskich w 1941 r. 42. Zapas broni uzupełniano zakupami od Niemców i Węgrów. Kilkadziesiąt osób. 11. 31 sierpnia 1943 r. Dookoła terenu bronionego utworzono system zasieków z drutu kolczastego. W lipcu dotarli do Przebraża uchodźcy z rozgromionej wsi Huta Stepańska. którzy nie chcieli się ewakuować.5 tys. W Istriebiltielnych Batalionach zdarzało się. Atak był starannie przygotowany. Mieszkali także w szałasach zanim nie pobudowano prowizorycznych baraków. ponownie znaczne siły upowskie zaatakowały Przebraże. Zmasowany atak UPA nastąpił 5 lipca. Nie mogąc wedrzeć się w system obronny Przebraża upowcy wycofali się. Zborów pozostawił Edward Prus36. Upowcy nie lubili się narażać i omijali wsie.kto bronić wsi. Dla ilustracji przytoczymy krótkie streszczenie opisu obrony Przebraża (Woł. przychodnię zdrowia i wydział aprowizacji. gdyż miejscowi Ukraińcy z Dobrowód odradzali walkę ze względu na dobre uzbrojenie Polaków. Z chwilą zajęcia omawianych terenów przez Armię Czerwoną najmłodsi członkowie samoobron wstąpili do nadzorowanych przez NKWD Istriebitielnych Batalionów. utworzono kaplicę w Przebrażu. Razem z okolicznymi wsiami objętych było systemem samoobronnym 330 zagród z 2000 stałych mieszkańców. Obrońców wspomagały: oddział partyzancki 94 95 . Otrzymano 15 starych karabinów i odpowiednie zaświadczenie. Ukraińcy. Wystarczyło ostrzec ludzi by budowali schrony zabezpieczone przed pożarem. Piękny opis walk samoobrony w miasteczku Załoźce. Napastników udało się odeprzeć i ponieśli znaczne straty. w których była silna samoobrona. Z porzuconych czołgów sowieckich wymontowano 2 działka przeciwpancerne. Stworzono też zakład rusznikarski. Bezpośredniego napadu na tą wieś nie było. Przebraże było dużą kolonią polską. w Czerwonogrodzie pow. W czerwcu 1943 r. w Dobrowodach pow. które zdołały się ukryć w krzakach i zbożach zabrano do Przebraża. Samoobrona liczyła 500 uzbrojonych ludzi. liczącą w 1938 r. W Rybczy koło Krzemieńca. w marcu 1943 r. 200 zagród i 1150 mieszkańców. przeważnie zadając im wymyślne tortury. czujki i patrole konne i piesze. 31 lipca 3500 upowców przypuściło generalny atak na Przebraże. który został zamknięty od zewnątrz. Spanikowana ludność nie biorąca udziału w walce została cofnięta na uprzednio wybrane. ostrzeżenia o planowanych napadach przynosili trzej Ukraińcy z okolicznych wiosek. każda osobno skoszarowana. że służyli nawet tak młodzi chłopcy. Jeśli chodzi o AK zastanawia słaba łączność z terenami wiejskimi i nie wyciąganie wniosków z zaistniałych zdarzeń. że schrony budowali pod drewnianymi domami lub pod drewnianymi zabudowaniami gospodarczymi. Patrole wysłane następnego dnia naliczyły około 550 zabitych Polaków. W lipcu 1943 r. 650-654 i 629/30). Ciężkie walki trwały cały dzień. jednak na skutek napływu uciekinierów z okolic liczba mieszkańców wzrosła do 10. który brał udział w tej samoobronie jako 10-letni chłopiec. Oprócz tego.. np. Zorganizowano szpital. Istnieje też na ten temat książka komendanta tejże samoobrony2. w której dowodził młody partyzant Jan Niewiński uratowało się około 3000 ludzi42. Ukraińcy z tej wsi dobrze żyli z Polakami i wiadomości o ich uzbrojeniu były przez nich celowo wyolbrzymione. z których większość to byli uciekinierzy z okolicznych wsi2. dzięki którym unikano zaskoczenia. ale i dla obrońców nie był zaskoczeniem bo poinformowały o nim czujki. 12. 944/5. Z jednej strony woleliby. O perfidii kryjącej się za tymi faktami nie trzeba nikogo przekonywać. pow. prawdopodobnie ten podoficer przekroczył swoje uprawnienia – nie powinien był występować w obronie Polaków. Np. Podobnie było w większych miastach Małopolski Wschodniej. 854. We wsi Kosów. 12. Wiadomo było kto dokonał mordu. Gestapo nie wyciągnęło konsekwencji wobec morderców. żeby na zapleczu frontu panował spokój i spływały regularnie kontyngenty zboża i mięsa. 905.  Stosunek Niemców do upowskiego ludobójstwa był najczęściej obojętny. Morderstwo zgłoszono żandarmerii niemieckiej i wskazano podejrzanych. Przykładem ludobójstwa dokonywanego przez Niemców na Polakach w Małopolsce Wschodniej było tępienie inteligencji polskiej w sąsiednim województwie stanisławowskim przez gestapowskiego kata Hansa Krűgera.3. ale w tym tylko około 17 tysięcy Polaków. Straty w Galicji Wschodniej oblicza on na 1-2 tysięcy. Jest wiele relacji potwierdzających takie stanowisko. w Halicji stosunek Niemców do Polaków był bardzo złożony. że wojsko niemieckie ma rozkaz pozostawienia w spokoju banderowców i zakaz odbierania im broni z wyjątkiem sytuacji. gdy ich działania zagrażałyby bezpośrednio interesom niemieckim. We wsi Germakówka. Tępienie przez Niemców inteligencji polskiej w Stanisławowie. W związku z dramatycznym brakiem żywności 25 listopada (11 stycznia?) oddział samoobrony z Przebraża dokonał wypadu do wsi Żurawice. w ogromnej większości zostali oni zabici występując jako napastnicy. 767. Walka zakończyła się klęską upowców. 967. 900. dokonano bestialskiego mordu na 5 Polakach. że Polacy mają wyjeżdżać do Polski. 96 97 . (St.. wielu młodych ludzi powołano do I Armii Wojska Polskiego. Wojska radzieckie zajęły Przebraże 2 lutego 1944 r.2. 918.979. zginęło według Motyki w latach 19431947 około 8-10 tysięcy Ukraińców. Były to resztki inteligencji już po rozstrzeliwaniach i wywózkach na Syberię dokonanych przez Sowietów. nie jako ofiary. a ponadto około 125 absolwentów i uczniów szkół średnich. siedziby oddziału upowców. 529. bydło i zboże odebrano. Losy samoobron i obrony pojedynczych gospodarstw w Tarnopolszczyźnie są opisane na stronach: 528. 870. 632. 887. We wsi Busk. to nas wzmacnia”. Silno. 26 przedstawicieli inteligencji. Wkrótce ogłoszono. Kamionka Strumiłowa (728/729) kwaterujący w polskim domu Niemiec wyznał. Borszczów (527) Ukraińcy zastrzelili chłopca Mateusza Kwiczaka. Na liście pomordowanych jest 66 nauczycieli szkół podstawowych.1. 652. poza tym 10 tysięcy Ukraińców a reszta mieszkańców to byli Żydzi i nieliczni Niemcy i inni. 960/1. 54 nauczycieli szkół średnich. 699. Tymczasem Polakom groziła kara śmierci za posiadanie broni. 937. Pewnej nocy strażujący Polak został zabity. 899. 663.  Stosunek Niemców do Polaków i do ludobójstwa ukraińskiego dokonywanego na Polakach Inaczej niż w pozostałych częściach Generalnego Gubernatorstwa (GG). a Stanisławów nie był dużym miastem miał wprawdzie 68 tys. pow. Jakie były straty Ukraińców w walce z Polakami? Motyka18a ocenia te straty następująco: Na Wołyniu z ręki polskiej zginęło od 2-3 tysięcy Ukraińców (nie licząc zabitych przez policję pomocniczą). Jeśli chodzi o ziemie dzisiejszej Polski. 940-2. Zbrodniarz ten nakazał aresztowanie i rozstrzelanie co najmniej 300 osób spośród inteligencji i uczącej się młodzieży miasta Stanisławowa i okolic. 898.ppor. Przyjechało kilkunastu Niemców. 688. za posiadanie broni czy prasy podziemnej groziła kara obozu koncentracyjnego lub rozstrzelanie (a mimo to prawie w każdym domu inteligenckim w GG czytało się regularnie prasę podziemną). 687. Już ta różnica w traktowaniu narażała Polaków na bezkarną eksterminację przez Ukraińców. porobili zdjęcia i na tym dochodzenie się skończyło. pow. pow. Np. ale nie na prowincji. 778. Buczacz (687). sabotażowe i militarne. w tym 7 lekarzy. 932/3. we wsi Głęboczek. Ukraińcy zastrzelili go. 931. 645. Nie wspomina. 843/4. a z drugiej strony Niemcy dążyli do zduszenia wszelkich objawów jakiejś większej samodzielności Polaków zwłaszcza w dziedzinie kulturalnej i ekonomicznej. 498-502). niektórych członków skazano na więzienie. W kompletowaniu list aresztowanych i w samych aresztowaniach pomagała Krűgerowi policja ukraińska. że w obu przypadkach. 833. Terror niemiecki był o wiele silniejszy na początku okupacji niż pod koniec. 12 nauczycieli z powiatu. 728. 11. Czortków (719/720) podoficer Wehrmachtu stanął w obronie Polaków i wspólnie z nimi zaatakował banderowców. Borszczów (540) Niemcy nakazali pilnować mostu nad szosą. mieszkańców. (które spełniało wówczas rolę jednostki terytorialnej polskiej pod okupacją niemiecką). Oddział upowców rozbito. 762/3. mimo że ten człowiek pracował przecież dla nich. ślady prowadziły do ukraińskiej wsi. 834. We wsi Barysz w pow. gdzie znaleziono zwłoki. W pozostałych częściach GG Polacy mieli jednego wroga i cały wysiłek polskiego państwa podziemnego był skierowany na zwalczanie Niemców. 930. 909. Zasługują na osobne opracowanie. 771. 11. Jana Rerutki „Drzazgi” i oddział sowieckiej partyzantki Nikołaja Prokopiuka. przede wszystkim zwalczali brutalnie wszelkie działania konspiracyjne. gm. 907. Ogółem czyni to 10-15 tysięcy zabitych. Niemcy nie starali się odszukać winnych mordu. gdzie było przetrzymywane bydło zrabowane Polakom. Niemcy nie starali się jednak wykryć sprawców zbrodni. Zawiadomiono władze niemieckie. Samoobronę rozbrojono.667. a z drugiej strony ich nazistowskie nastawienie podpowiadało: „a niechże ci Słowianie wzajemnie się mordują. 866. 671. 647. że przed przyjściem Sowietów OUN-UPA dążyła do wymordowania jak największej liczby Polaków. Niemcy patrzyli obojętnie na tę dokonującą się rzeź Polaków. Buczacz (677) powiadomiona o napadzie kilkuosobowa grupa żołnierzy niemieckich zrobiła zasadzkę na powracających z mordów i rabunku Ukraińców i ich ostrzelała. Brzeżany (614). Skałat) (819). szef Gestapo i kierownik policji kryminalnej „Kripo” zwołali zebranie. syn księdza greckokatolickiego. Mieczysław Biniewicz z Ponikwy. Złoczów (981/982). Zamordował go bojówkarz OUN. straciła wzrok w jednym oku a na drugie zaczęła widzieć po pół roku leczenia. 12. Podobno Ukraińcom też pozostawiono trochę broni. Drugą jasną stroną obecności Niemców była opieka lekarska nad rannymi. Pewnego dnia o świcie Niemcy rozpoczęli pacyfikację. że w wyniku fałszywych donosów do władz niemieckich policja ukraińska aresztowała i przekazała do gestapo wielu Polaków. na skutek wyjaśnień. Tam. W Brzeżanach bardzo szanowanym lekarzem zarówno przez Polaków jak i Ukraińców a także przez władze niemieckie był dr Stefan Biliński (102. nie użyli broni palnej. Żandarmeria niemiecka zorganizowała pościg za zabójcą. Brody (558/559) opisuje zbrojną interwencję jaką podoficer oddziału pancerno-motorowego Wehrmachtu przedsięwziął dla odstraszenia banderowców. Wśród napastników rozpoznano kilku miejscowych Ukraińców. Mąż zawiózł ją do szpitala w Zbarażu. Szaraniewicz. aby za zamordowanie Polaka osadzono w więzieniu Ukraińca. pow. 635).43 r. Przykładów czynnej obrony Polaków przed nacjonalistami ukraińskimi nie było wiele. Po napadzie cała twarz jej była jedną raną.Katarzyny Horwat z Magdałówki (pow. Zginęło 2 żandarmów i trzech banderowców wśród nich także zabójca. Banderowcy akuratnie podchodzili do wsi Hucisko Brodzkie. Brzeżany (620d). Wiktor Chmieluk ze wsi Skorodyńce. że 23. Niemcy wszystkich mężczyzn aresztowali i popędzili do innej miejscowości. Przede wszystkim trzeba zaznaczyć. że w danej wsi jest partyzantka polska lub sowiecka – Niemcy urządzali wówczas pacyfikację. Po kilku godzinach udzielił jej pomocy niemiecki lekarz wojskowy. We wsi Kruhów dnia 24. wszystkich zwolniono a nawet obdarowano pewną liczbą karabinów.12. Przykładem może być wieś Maruszka w pow. w końcu.ze wsi Pawłów pow.3. ale zdarzały się. W polskim szpitalu brak było środków opatrunkowych i rentgena. Oficer niemiecki prawdopodobnie czeskiego pochodzenia Jiři František Morawin prosił proboszcza. Oto relacja Genowefy Gawron ze wsi Buszcze pow. A oto opinia Tadeusza Urbańskiego ze wsi Gołogóry. Nie mniej kilku Polakom udało się uniknąć śmierci dzięki łapówkom danym niemieckim oficerom oraz dzięki wstawiennictwu niemieckiego oficera pochodzącego z Górnego Śląska. Radziechów (805) kilka godzin po napadzie przyjechało na wezwanie kilku żołnierzy niemieckich z lekarzem. pow. Często stosowanym podstępem Ukraińców był donos. który fachowo opatrzył rany u sześciu rannych. Napastnicy porzucili wozy ze zrabowanym dobytkiem. że uczucia ludzkie brały górę nad nakazami wynikającymi z ideologii nazistowskiej. pow. Ciekawy przypadek przytacza Jan Bereziak z Buszcza. Ta uwaga odnosi się do całego omawianego terytorium. Inna relacja . W Potoku Złotym. na którym omówiono to zdarzenie ale nie wyciągnięto wobec winnych żadnych konsekwencji. Na skutek upadku podczas napadu pękła jej czaszka. uciekli w popłochu zostawiając zabitych. Pomoc okazywana Polakom przez Niemców Często zdarzało się jednak. bo ukraińscy nacjonaliści nie śmieli atakować takich miejsc. i obecnie jest mężatką. Złoczów (980): ”Nie było wypadku. Czortków (695) donosi. Lekarz wojskowy Niemiec zgodził się prześwietlić głowę dziewczynki i zrobić drugą operację. pow. Radziechów (807): na strychu obok martwych rodziców i 16-letniego syna leżała półroczna córeczka z przestrzeloną ręką i nogą oraz z uszkodzonym nosem. Z wdzięczności za to dał eskortę niemiecką księdzu z Buszcza. Jeszcze inna relacja . (wigilia) (964) nacjonaliści ukraińscy zamordowali lub ranili 19 osób. kilku z nich zostało rozstrzelanych. pow. Gdy ich ostrzelano z dział. Tam lekarz wojskowy Niemiec wykonał opatrunek i jak ona pisze – uratował jej życie. że atakują Niemcy. wychłodzenia organizmu i ciężkich ran dziewczynka została wyleczona. 613/614. Obraz ten jest teraz w Racławicach Śląskich i jest otaczany wielką czcią. że w Maruszcze jest polska partyzantka. 98 99 .44 został on wysłany samochodem niemieckim eskortowanym przez 14 żołnierzy niemieckich po jedenastu ludzi zranionych w czasie napadu banderowskiego w Buszczu. Na odsiecz jechały trzy samobieżne działa pancerne z niemieckimi żołnierzami i chłopcami ze wsi. gdzie stacjonowali żołnierze niemieccy ludność czuła się bezpieczniej i uciekała do takich miejscowości. pow. W odwrotnej sytuacji Polak otrzymywał najwyższą karę. czyby nie mógł grać na organach w kościele. Józef Bereziak pracownik szpitala w Brzeżanach (613) wspomina. Tam zaopiekowali się nimi inni Niemcy i zawieźli do szpitala w Radziechowie a stamtąd. Morawin. był on także prezesem Polskiego Komitetu Opiekuńczego. Gdy samoobrona polska zorientowała się. ale w wojskowym szpitalu leżeć nie mogła noszono ją tam na opatrunki. Mimo upływu krwi. Na odpust w tym kościele przyjeżdża z Niemiec pan Jiři F. I ten sam autor opisuje. Według relacji Adama Drozdowskiego z gminy Łopaty. do Lwowa. Ukraińscy nacjonaliści poinformowali Niemców. by ten mógł zabrać bezpiecznie cudowny obraz Matki Boskiej z kościoła w Buszczu oraz dokumenty parafialne. Eskortowali ich do Chmielna. Starosta niemiecki dr Wendt.01. że tam. bo w cywilu jest profesorem muzyki. pow. Dzień przed aresztowaniem oficer wojska węgierskiego ostrzegał księdza przed możliwością aresztowania.patrz 821/22. Napad groził lada chwila. Jest bardzo dużo relacji z województwa stanisławowskiego dotyczących pomocy jakiej ludność polska otrzymywała od Węgrów. załoga niemiecka uciekła zostawiając broń Polakom. Dubno służący w wojsku niemieckim Ślązak ostrzegł poufnie Polaków. Widocznie przekroczył on swoje kompetencje występując w obronie Polaków. Członkowie samoobrony wrzucili przez okna granaty i cofnęli się do karabinu maszynowego. potem ich skrępowali i rozstrzelali. katolicyzmu i polskości – uciekać nie mogę. Ci starali się pomagać naszym Kresowianom gdzie mogli. w okolicy Świąt Wielkanocnych 1944 r. Po napadzie Polacy i Niemcy przenieśli się do Młynowa. ks. Mimo. przepłoszyli napastników i zastrzelili ich herszta Kurnyćkiego (793/794).07. dzięki temu ocaleli. Podobnie w majątku Bokujma. pow. W czasie napadu 8 września 43 r. upowcy weszli do wsi wieczorem i wyłapali wszystkich mężczyzn w wieku powyżej 16 lat. 969/970. I tak w Radziwiłłowie-Mieście. Gestapo. Ksiądz odrzekł: Tutaj ja sam uczyłem wiernych w parafii miłości. łapankę i wszystkich złapanych wywieźli na roboty do Niemiec. Dawał mu nawet samochód i radził wyjazd do Budapesztu. W futorze Poczajów. musieli rozebrać się do naga. We wsi Siemiginów. Oficerowie. 74). pow. Poznawszy bliżej Ukraińców i ich nienawiść do Polaków stał się w pewnym sensie obrońcą Polaków. 26) w czasie napadu banderowców 25 Polaków schroniło się w budynku poczty chronionym przez 10 żołnierzy węgierskich.to powiedzenie pasuje jak najbardziej do Węgrów. Dotyczy to sprzedawania przez Węgrów broni i amunicji Polakom – w tamtych warunkach była to sprawa ogromnej wagi. W Armii Niemieckiej służyło wielu Ślązaków. Rożniatów. Dolina (St. To spowodowało. że OUN wykonało na nim wyrok. Inne przykłady pomocy ze strony Niemców . We wsi Kosów. Węgrzy sprawowali w mieście władzę. Oto przykłady kilku relacji: W Perehińsku. Pomoc ze strony Węgrów „Przyjaciół poznaje się w biedzie” . pow. że policjanci ukraińscy uciekli do lasu. pow. Następnie kazano im iść w kierunku rzeki. węgierscy często brali w obronę Polaków i nie dopuszczali do samowoli policji ukraińskiej. Niemcy zorganizowali tam w lipcu 1943 r. nie brali udziału w eksterminacji Żydów i byli temu przeciwni (521). pow. Następnie zabrano kobiety i dzieci do 16 lat (około 45 osób) i trzymano je przez noc na jednym podwórku (wielu było boso i w bieliźnie a na dworze były właśnie roztopy). około lipca 1941 r. gmina Krupiec. Stosunki z Węgrami opiszę głównie na podstawie relacji z byłego województwa stanisławowskiego. banderowcy chwilę postali i kazali im czekać a sami poszli z powrotem do wsi. W mieście powiatowym Kałusz w nocy z 4/5. Powiadomiony o tym podoficer Wehrmachtu natychmiast wyznaczył żołnierza z karabinem maszynowym i dał dwóch Polaków z samoobrony do obsługi. Po niedługiej walce banderowcy zabrali rannych i zabitych i wycofali się. jak już wspomniano. Zbliżył się do domu gdzie dowództwo upowskie oddawało się pijaństwu. a to jest dla polskiej ludności bardzo groźne (Woł. które przyjechało następnego dnia nie wyciągnęło żadnych konsekwencji za śmierć swojego żołnierza. Tej samej nocy na wsi banderowcy zabili 20 Polaków. Dubno na Wołyniu (Woł. Józef Smaczniak został z inspiracji policji ukraińskiej aresztowany przez gestapo pod zarzutem szpiegostwa i zamordowany w więzieniu w lipcu tegoż roku. Pomorzan i Wielkopolan często wziętych do służby przymusowo. 592-93). Żołnierze węgierscy brali pod obronę Polaków w razie. W mieście powiatowym Nadwórna (St 342) w czerwcu 1942 r. gdyż ich oddziały głównie tam przebywały40. gm. Dubno (Woł. Przemyślany na wiadomość o napadzie banderowców przyjechali żandarmi. 943. We wsi Krościenko. ale zawsze nam sprzyjali i zawsze można było na nich liczyć. Nieco później został przez bojówkarzy UPA zamordowany szef policji niemieckiej Długosz – Ślązak uważany przez banderowców również za obrońcę Polaków. Ukraińcy podnosili również ręką na Niemców których uważali za obrońców Polaków i tak – w miasteczku Pomorzany kierował folwarkiem Niemiec sudecki Jaschke mówiący czesko-niemiecką polszczyzną. że cały czas mieli 100 101 . Czortków (719/720) wywiad AK doniósł o gromadzeniu się znacznych sił banderowskich w grupie ukraińskich domów. Wtedy z krzaków po drugiej stronie rzeki wychyliło się kilku żołnierzy węgierskich. W wojewódzkim mieście Stanisławowie (St 498) przez ponad miesiąc.1944 (St 150) UPA dokonała napadu na polskie zagrody na przedmieściu Wysoczanka i zamordowali tam 5 mieszkańców. gmina Kniahinin. natomiast. 13. Szybka pomoc żołnierzy węgierskich uniemożliwiła rzeź pozostałych mieszkańców. że oficjalnie byli sprzymierzeńcami Niemców. Ufni w swoją bezkarność i siłę upowcy nie wystawili nawet straży. Eskortowało ich dwu banderowców z automatami Gdy doszli. Podoficer kopnął drzwi wywołując popłoch ale któryś upowiec strzelił zabijając go na miejscu. Stryj (St. 98) uciekinierom z okolicznych wsi pomagali oprócz proboszcza Mikołaja Brodeckiego służący w wojsku niemieckim Ślązacy i stacjonujący tam Węgrzy. Okazuje się. 70) mała niemiecka obsada dla wzmocnienia swoich sil przydzieliła polskiej samoobronie 15 karabinów i razem się bronili przed napadami. pow. gdy groził napad. Grupa kobiet i dzieci została przewieziona pontonami na drugi brzeg.1941) był ogólnie biorąc wrogi ale postępowanie ich było bardzo przebiegłe.1939-VI. albo wywożono do łagrów i co dalej z nimi się stało dzisiaj dobrze wiemy – wszystkich poza niewielką. kolumny wozów konnych wyruszyły na stację kolejową do Zborowa. Perfidia strategii sowieckiej nie dała się długo ukryć. Z drugiej strony zwykli ludzie Rosjanie często okazywali współczucie i pomoc wywożonym Polakom. ale stopniowo dobrali się i do nich „obdarowując” ich wyrokami po 15-20 lat zsyłki do łagrów.45 r. z Tarnopolszczyzny (528.01. i podobne. jak już wspomniano od 250 tysięcy do pół miliona ludzi lub więcej. którzy dostali przydział ziemi za zasługi wojenne). 665. gm. Żyd pochodził z bardzo biednej rodziny. aresztowany został 27. 486). Po zawarciu układu „Sikorski-Majski” z 30. To czego Ukraińcy nie zrobili za okupacji niemieckiej nadrabiali z nawiązką za okupacji sowieckiej. Do domu mojej znajomej przyszła w 1940 r. także liczne z innych województw np. bogatych kupców i fabrykantów. Za drugiej okupacji sowieckiej (od wiosny 1944 r. wielu księży.. We wsi Wołczkowce. którzy znali się na wojskowości i mogli organizować w późniejszym czasie obronę przed OUN-UPA. W każdym razie. pow. komunista Ukrainiec i Żyd. Na szczęście były amnestie i większość z nich po paru (czasem dopiero po 10) latach wróciło do Kraju. Zborów (943-46): Swoboda działania band była początkowo dla nas niezrozumiała. aby naród nie mógł się bronić. zaczęło się prześladowanie akowców. Nie wiem czy da się określić liczbowo wielkość tej wywózki. dowódca AK (19. Śniatyń (St. Zabłotów. Ta z kolei wydawałoby się silna. że w samym Lwowie NKWD zamordowało 11-12 tysięcy więźniów. 524. 252. 486. zginął wtedy w więzieniu sowieckim generał Leopold Okulicki. Wrogie akcje rządów stalinowskich w stosunku do członków AK i delegatów Rządu Polskiego na emigracji po odkryciu cmentarzyska ofiar Katynia są dobrze znane i nie musi się ich omawiać.. Efekty tej strategii przeszły chyba nawet sowieckie oczekiwania. Przede wszystkim pozbawiły wieś (i także w dużym stopniu miasta) inteligencji. tutaj była bezradna.. którą ojciec 102 103 .07. 648) w pierwszych dniach lipca nacjonaliści ukraińscy zamordowali 8 osób. 705. Wiadomo było. W połowie stycznia 1945 r.na stronach St 46.). którzy kupili ziemię w okresie międzywojennym z parcelacji wielkich majątków). 513. Są jeszcze inne relacje o przyjaznym stosunku Węgrów do Polaków w województwie stanisławowskim . Bardzo mało pozostało też ludzi. a powróciło do Polski lub też dostało się do transportów rodzin towarzyszących wojskom Andersa na Zachód tylko 50 – 60 % z nich. wyselekcjonowaną grupą zgładzono w Katyniu. Szeregowych na ogół puszczano wolno.) według wypowiedzi Adolfa Głowackiego z Milna-Bukowiny pow. Początkowo tolerowano tych. Ukraińcy realizowali tym razem nie swoje a sowieckie plany. Kuropatach i w innych miejscach kaźni. wydał on rozkaz o rozwiązaniu AK. Na Syberii wiele razy Polacy słyszeli od władz sowieckich rozbrajające swą szczerością powiedzenie „was tut priwiezli cztoby wy padochli” (was tutaj przywieziono abyście zdechli). Wywózki te szalenie osłabiły żywioł polski na zajętych przez Sowietów terenach Wołynia i Halicji. Oficerowie węgierscy zareagowali na tę zbrodnię aresztując podejrzanych. Polacy zaczęli traktować rosyjską partyzantkę jako sprzymierzeńców i początkowo z ich strony również była wola współdziałania przeciwko Niemcom i OUN-UPA. Terror i zagrożenie zawsze były skuteczne. o przepłoszeniu banderowców w czasie napadów (St 262. wyższych stopniem urzędników i oczywiście wszystkich zamieszanych w konspirację. „trójka” celem wysiedlenia (jak się okazało do Kazachstanu): żołnierz rosyjski. jak tylko zaczęliby te kobiety mordować.705).03. Aresztowano i wywożono także posiadaczy ziemskich.. od 2. Sowieci – ich stosunek do Polaków i do Ukraińców Stosunek władz sowieckich do Polaków w czasie pierwszej okupacji (IX. Chodziło im przede wszystkim o to.. – to też było straszne ludobójstwo. (na przykład oblicza się. Po krótkim śledztwie kazali ich rozstrzelać. Widocznie banderowcy ich spostrzegli i woleli się oddalić.. Miednoje. Bardzo dużo inteligencji przeważnie polskiej Sowieci wytruli lub wystrzelali w więzieniach w czasie gdy musieli uciekać przed Niemcami w końcu czerwca i na początku lipca 1941 r. 887.W styczniu pod odpowiednimi urzędami stały już długie kolejki po karty ewakuacyjne i przydział do transportu.41 r. Tam ludzi i ich skromny dobytek wtłoczono do nie ogrzewanych wagonów i 20 stycznia ruszył pierwszy transport do Przemyśla. Należało więc wywrzeć nacisk. Wywożono także osadników cywilnych wraz z rodzinami (czyli polskich chłopów. wywieziono. Następnie w szale oczyszczania sowieckiego kraju z „wrogów ludu” wywożono na Syberię i do Kazachstanu lub w okolice Morza Białego rodziny aresztowanych a także osadników wojskowych z rodzinami (czyli wojskowych.45 r.12. Gdy przeszedł front i Niemcy cofnęli się za Bug i cofali się nadal. o kupowaniu broni od nich (St.1944 r. a więc wyszukiwano wszystkich. którzy byli w Istriebitielnych Batalionach utworzonych przez NKWD dla ochrony ludności cywilnej przed OUN-UPA. Oficerów albo zabijano na miejscu. Przykładem jest proces w Moskwie 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego i uwięzienie ich.. którzy znali się na wojskowości. w większości Polaków a morderstw takich dokonano wiele także w innych miastach na całych Kresach Wschodnich (czy to ludobójstwo zostało dokładnie zbadane przez naszych historyków?). 111.. że Polacy nie zechcą dobrowolnie wyjechać. stosunek Sowietów do AK zmienił się diametralnie.banderowców na muszce i natychmiast by ich „sprzątnęli”. Podobnie postąpiono ze służbami granicznymi i policjantami. gdzie Węgrzy mieli koszary i zaopiekowano się nimi. Plany usunięcia z tych terenów Polaków. 957) 14. które zawsze są drogowskazem dla ich poczynań. Przykłady rozkazów i dokumentów: 15. Mateusz (dziś wiadomo: Bolesław Haber) Objaśnienia: P. a przez to także odchodzi z naszej grupy. Ukraińcy znają dobrze język polski i mają w ten sposób ułatwione dostanie się do środowisk polskich. wszystkie w gm. Żyd i Ukrainiec zajęli się „rewizją” polegającą na przywłaszczaniu sobie co cenniejszych przedmiotów. Za ten kilim dostaniecie żywność i walonki (ciepłe filcowe buty na śnieg). t. 1293) (tłumaczenie z Latopisu UPA. Oddziały komandyra Kory i Worona. 1278).R-ów do dnia 15. w czym będziecie się myli.2. Jedynie w czasie obronnej walki napadających bandytów ukraińskich – niszczyć przez zastrzelenie. Sawur dał mi rozkaz wymordowania wszystkich Polaków w okręgu 104 105 . 15. – Wołyńska Okręgowa Delegatura Rządu 15. Włodzimierzec). Żołnierz rosyjski natomiast doradzał co wziąć a czego nie. UPA ta zapillja. Hutę. Inspektor Podokręgu II W. Ostrzegamy przed tymi przybyszami.D.2. (Departament Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP na Kraj) (Woł 1282) Ostrzeżenie Z Ziem Wschodnich.4.K. Powiatowi Komendanci sporządzą odpisy i wręczą wszystkim swoim podkomendnym oraz złożą mi szczegółowe sprawozdanie za pośrednictwem P.  Wyjątki z zeznań Jurija Stelmaszczuka – protokół posiedzenia sądowego Trybunału Wojskowego Wojsk NKWD Kijowskiego Obwodu (wyrok wydany 06.B.1. oryginał: Państwowe Archiwum Rówieńskiej Obłasti) Bojowa grupa UPA Postój dnia 2. Włodzimierzec).  Fragment sprawozdania sytuacyjnego z Ziem Wschodnich z maja 1944 r. Punkt 6. (Woł. szczególnie z Małopolski Wschodniej.znajomej często wspomagał żywnością. Hutę (gm. łukiem okrążyć las i zlikwidować napotkanego wroga. Za przeprowadzoną wspólnie wyprawę i współpracę składam komandyrowi Korze jak również strzelcom szczere podziękowanie a równocześnie życzę jak najlepszych sukcesów w ofiarnej służbie Ojczyźnie. pow. W tym samym czerwcu 1943 r. choć były także przypadki bardzo brutalnego postępowania.D. napłynęło do województw centralnych dziesiątki tysięcy Ukraińców uciekających przed bolszewikami.D. Włodzimierzec. a z nimi tabory wszystkich oddziałów pod ochroną komandyra Szauły na Dobrzyń (gm.  Rozkaz likwidacji osiedli polskich w powiecie sarneńskim dla oddziałów pierwszej grupy UPA wydany przez komandyra Borystena z 2 września 1943 r. Wołyń i Polissja. zostałem mianowany dowódcą oddziału liczącego 450 ludzi. tym też są niebezpieczniejsi.O. Tłumaczenie polskie W. 1944 r. Punkt 10. kto Wam tam da miednicę.3. Powiatowych Komendantów Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa i Komendantów Baz Oporu w sprawie bezpieczeństwa na terenie Baz Oporu z 28 stycznia 1944 r.  Instrukcja Inspektora Podokręgu Łuck Wołyńskiej Okręgowej Delegatury Rządu dla Powiatowych Delegatów Rządu. – Państwowy Korpus Bezpieczeństwa – odpowiednik Państwowej Policji. Prosimy o jak najszersze rozpowszechnienie tego ostrzeżenia 15.K. Przybysze ci nie mogą oczekiwać od nikogo z nas przychylnego przyjęcia. – Powiatowy Delegat Rządu. (futor) Zgoszcz (lub Zhoszcz). W. wyprawę oddziałów Jarka i Topoli pod dowództwem komandyra Łajdaki ze wsi Łuka na futor Łuka (gm.). Włodzimierzec) Po skończeniu wymienionej akcji oddział komandyra Kory odchodzi do samodzielnych akcji. (Woł. Weźcie tę miednicę.1945 r. Nowa seria.O. z których wielu niewątpliwie bezpośrednio lub pośrednio jest winnych śmierci naszych braci mordowanych przez bandy ukraińskie.R.D.R. P. Wielu Ukraińców dla ułatwienia sobie warunków życia wśród Polaków. Włodzimierzec). Stepańgród.B. Komandyr grupy Borysten (dziś wiadomo.IX. zaopatrzyło się w dowody osobiste dla Polaków i często zmieniało nazwiska na nazwiska o brzmieniu polskim. Oddział Komandyra Worona ma zlikwidować polskie osiedla: (kolonia) Górne. Poliszczuka25 W czerwcu 1943 r.43 Komandyra Borystena Rozkaz nr 24 Do wiadomości oddziałów Rozkazuję w celu likwidacji ostatnich w tym rejonie polskich osiedli.R. że to Dmytro Koryneć) 15. Dubowe.II. Zarządzenie niniejsze podać do wiadomości wszystkich żołnierzy P. (futor) Ostry Róg. inni zaś gotowi są uzyskane o naszym życiu wiadomości sprzedać naszym wrogom dla doraźnych korzyści. O wielu takich przypadkach doradzania i cierpliwości słyszało się. W żadnym wypadku nie wolno dokonywać napadów na wsie ukraińskie oraz mordować i grabić bezbronną ludność. Sarny) i wieś Stepańgród (gm. wielu jest na usługach Gestapo. Inne sposoby walki (sposoby ukraińskie) nie licują z godnością narodu polskiego i stosowane być nie mogą. spotkałem się w lesie kołkowskim z Kłymem-Sawurem zastępcą przedstawiciela sztabu głównego dowództwa Andruszenko.08. i operacja „Wisła” 16. Upowcy mieli nadzieję oderwania tych ziem od Polski po spodziewanym przez nich rychłym wybuchu III wojny światowej. Potem dopiero pod przymusem.. Wysiedlanie wsi odbywało się początkowo dobrowolnie w ramach wymiany z polską ludnością z Wołynia i Halicji. W pamiętnikach upowca Borecia1 z oddziału Hromenki jest opis jak im z głodu puchły nogi.5. wysadzane mosty i budynki stacyjne oraz by było całkowicie zdezorganizowane życie gospodarcze. za Prusem33).2. którzy po raz pierwszy wstępowali do boju. Sytuacja była skomplikowana. Historyk Grzegorz Motyka18a twierdzi. Po stronie upowskiej byli to bardzo doświadczeni i dobrze uzbrojeni wojacy a po polskiej przeważnie słabo przećwiczeni młodzi żołnierze.. UPA w PRL po zakończeniu wojny. Jedno jest pewne – państwo polskie nie mogło sobie pozwolić na to. gdyż poakowska i nacjonalistyczna polska partyzantka została zwalczona przez władzę ludową bez wysiedleń. Wysiedlenie ludności było najbardziej humanitarna metodą5. Potępienie operacji „Wisła” przez Senat było zdaniem Kresowian wielkim błędem5 i zostało przez nacjonalistów ukraińskich szeroko wykorzystane na gruncie międzynarodowym do szkalowania dobrego imienia Polski. Naturalnie nie są to dane dokładne. . że Ukraińcy idąc za tym przykładem potępią mordy Polaków na Wołyniu i w Halicji. gdy już było wolno wracać. Po ustaleniu granic PRL w latach 1945-1946 r. nie były zbyt częste. a zdobycie paru kartofli na osobę było wielkim osiągnięciem. Dla wielu była to nie krzywda a znaczny awans. Nic podobnego nie nastąpiło. Polska ludność była wyrzynana a ukraińska i łemkowska z własnej woli albo pod przymusem lub ze strachu dostarczała im rekrutów i zaopatrzenie oraz służyła noclegami i jako siatka wywiadowcza. że wysiedleń Ukraińców i Łemków można było uniknąć. Nie miałem prawa nie wykonać rozkazu. Działania te rzeczywiście były skuteczne. Walki trwały aż do sierpnia 1947 roku. na południowo-wschodnie powiaty Lubelszczyzny i wschodnie Rzeszowszczyzny przeniosły się pod presją wojsk NKWD niektóre kurenie (bataliony) upowskie z Wołynia i Halicji.. Nikt nie mordował niewinnych cywilów. Ich metody postępowania na tym terenie nie wiele się różniły od stosowanych na Wołyniu i w Halicji. w ten sposób w Kowelskiem wymordowano około 5000 Polaków. na nowym miejscu otrzymali zapomogę na zagospodarowanie. czasem. Całe kierownictwo Kowelskiego w tej liczbie również ja wystąpiło przeciwko takiej propozycji.. zaś na wykonanie rozkazu nie pozwalały mi osobiste przekonania. Partyzanci polscy również mieli nadzieję. [Uwagi: Jurij Stelmaszczuk został skazany przez władze sowieckie na śmierć – wyrok wykonano]. Musieli zdecydować się na ucieczkę (w przypadku tej grupy udaną) przez Czechosłowację do Niemiec Zachodnich i dalej (Boreć1 osiadł aż w Australii).. w ramach dobrowolnej wymiany ludności w 1945 r. Walki te były bardzo trudne. Nacjonaliści ukraińscy oskarżają władze polskie o spowodowanie tym wysiedleniem wielkiej krzywdy ludności ukraińskiej. Spośród ludności ukraińskiej mieszkającej w Polsce w jej granicach z 1945 r. po drodze byli otoczeni opieką i żywieni.Operacja „Wisła” Jedynym sposobem szybkiego zwalczenia band było odcięcie ich od baz zaopatrzenia i informacji33. cyt.kowelskim. Dla ludności wysiedlanej fakt opuszczenia gospodarstw był bolesny. zwykle skanalizowane i zelektryfikowane. na dobrze zagospodarowane poniemieckie gospodarstwa z murowanymi domami. przesiedlono na 106 107 . Stąd też powroty. ze śre- dniowiecza przenosili się w wiek XX. nie niszczył infrastruktury kraju. Bez operacji „Wisła” jak przyznają sami Ukraińcy walki na tym terenie trwałyby jeszcze 10 lat (Litopys UPA tom 16. prócz tego 1500 – 2000 wymordowało SB. W kwietniu 1947 roku zarządzono więc wysiedlenie ludności ukraińskiej na ziemie odzyskane i znaczne nasilenie działań wojska – nazwano to akcją (operacją) „Wisła”. bowiem nie pozwalano nam prowadzić sprawozdań statystycznych. niszczyli infrastrukturę i dążyli do oderwania części terytorium od Państwa. aby przez wiele jeszcze lat po wojnie na jego południowo-wschodnich krańcach byli mordowani jego obywatele i ginęli żołnierze. którzy zwykle musieli uciekać spod upowskiej siekiery tylko w tym co mieli na sobie. zapominając. Działalność OUN-UPA w Polsce po 1945 r. były palone zagrody. ani nie myślał o oderwaniu części Rzeczypospolitej od Macierzy. że jedynym powodem przesiedleń była ludobójcza działalność OUN-UPA. że rozpęta się trzecia wojna światowa. 16. ale mogli oni wziąć dużą część majątku ruchomego i inwentarz. korzystając z różnych amnestii. To było coś zupełnie innego niż polska partyzantka i inne musiały być środki zwalczania. Na szczęście Sejm Rzeczypospolitej nie popełnił tego błędu i nie potępił operacji „Wisła”. Jak to porównać do ekspatriacji Polaków z Kresów. Upowcy mordowali Polaków za samą przynależność narodową. Gdy te nadzieje prysły starano ukryć się i zatrzeć za sobą ślady lub ujawnić. 16. aby wspomóc działające tam siły upowskie. ale wysiedleńcy mogli brać prawie cały swój ruchomy majątek i opuszczając swoje ubogie chaty przenosili się do północnych lub zachodnich części Polski. Wielu senatorów miało złudną nadzieję.W moim okręgu wymordowano około 3000 Polaków. ale Sawur zagroził mi sądem polowym. czyli jak mówi Edward Prus33.1. tylko w nocnej koszuli boso po śniegu zostawiając cały dorobek pokoleń na łasce losu i potem czekali tygodniami często w chłodnej porze roku na stacji i jechali do Polski też tygodniami w odkrytych wagonach przymierając z głodu. Senat Rzeczypospolitej podjął nawet uchwałę potępiającą operację „Wisła”. Gdyby walki trwały dłużej zginęłoby także nieuniknienie wielu cywilnych Ukraińców. Moim zdaniem porównanie to jest niesłuszne. Dzisiaj obserwujemy w Zachodniej Ukrainie gwałtowne odradzanie się nacjonalistycznych ugrupowań i partii politycznych nawiązujących do tradycji banderowskich.. niszczyła mienie cywilne w sytuacjach niezwiązanych z prowadzeniem działań zbrojnych. Niektórzy znów zrywali podłogi w domach.” - Przesiedleńcy tymczasem przeżywali oszołomienie. że „prawa narodu” mają pierwszeństwo przed prawami człowieka i obywatela. odmawiające współpracy z ukraińskimi nacjonalistami. Prof. R. Prócz tego około 355. ale największe znaczenie zyskała partia „Swoboda”..” d.. Podłoga wydawała im się nazbyt pańska. Armią Wojska Polskiego pod dowództwem gen Berlinga wyruszyło do kraju około 100. 2009 mówi. aby ktoś to określił bardziej szczegółowo.760. mimo że w wielu okolicach działała antykomunistyczna polska partyzantka. Tu przypomina mi się relacja mojej dobrej znajomej. (. „jej oddziały występowały w czasie walk i bezpośrednio przed nią w mundurach Wojska polskiego.000 żołnierzy. Natomiast Polaków z Wołynia i Halicji przesiedlono 1. że przesiedleni są obywatelami polskimi i muszą być należycie traktowani i muszą mieć możność zabrania ze sobą wszystkiego.. Banderze i Łebiediowi). Szawłowski44a.in.P. nosili glinę. ściślej Ogólnoukraińskie Zjednoczenie Swoboda (Wseukrajinśke objednannja Swoboda). „ Prus33 cytuje wypowiedź jednego z przesiedleńców: Trudno dziś uwierzyć. ten sam.. Potem. że w przypadku „stanu wyższej konieczności” prawo międzynarodowe i polskie dopuszczało zastosowanie szybkich i skutecznych środków zaradczych. ma się wzmocnić militarnie przez wejście do NATO (brak wzmianki o wstąpieniu do Unii Europejskiej) i uzyskać dostęp do taktycznej broni jądrowej.. Australii itd. w ramach operacji „Wisła” przesiedlono jeszcze 140 574 Ukraińców i Łemków na północne i zachodnie tereny Polski. (a to) świadczyło o..742 osób ewakuowało się z armią Andersa do Iranu. Kanady.. wielu z nich zostało zatrudnionych w służbach wywiadowczych szukających ludzi znających języki wschodniosłowiańskie i stosunki w Związku Radzickim. Stwierdza również. co im jest potrzebne. Celem partii jest budowa potężnego Państwa Ukraińskiego. Tam. Warto by było. dowódcy GO „Wisła”33: „Jeszcze raz pouczyć wszystkich podwładnych oficerów. jej obecnym przywódcą jest Olech Tiahnybok. a z I. co było praktyką powszechną. Kulińskiej16) W latach 1944-47 członkowie UPA i innych ukraińskich nacjonalistycznych organizacji uciekając przed wojskami sowieckimi lub przed karzącą ręką sądów znaleźli się w wielkiej liczbie w Niemczech Zachodnich skąd potem część z nich dalej emigrowała do Stanów Zjednoczonych A. swego przeciwnika.Ukrainę 482 tysiące Ukraińców i Łemków.33. „UPA zabijała żołnierzy Wojska Polskiego. 17. 1947.” Awans materialny pociągnął za sobą także awans edukacyjny – bardzo wielu potomków przesiedlonych Ukraińców i Łemków ukończyło szkoły średnie i wyższe i otrzymało dobre posady. Pani profesor Maria Pawłowiczowa22 określa tę liczbę na około 2 miliony osób. Elektryczność ich przerażała. na własna rękę... o których mowa. Wyjątek z rozkazu nr 007 z 11. To im zapewniło bezkarność (m. co stanowi podstęp zabroniony przez prawo międzynarodowe”. c.. zostały w międzynarodowym prawie karnym uznane za zbrodnie wojenne”. Ugrupowań takich jest wiele. Oficjalny program Swobody z r.Rosenberga i J.. kolumna bez żywności i furażu odejść nie może... Na całych Kresach pozostało około 2 miliony osób7. Szawłowski14a dodaje do tych wniosków Fleminga. a kursem strategicznym .mocarstwowy „europejski ukrainocentryzm”: Ukraina ma się stać geopolitycznym centrum Europy.000 Polaków uciekło z Kresów wcześniej. Na stronie internetowej SNPU można było znaleźć tłumaczenia pism notabli hitlerowskich A.3. Podstawy prawne dla przeprowadzenia operacji „Wisła” analizował prof. b. Gdy powstało państwo ukraińskie spora ich grupa przyjechała do Halicji i zasiliła powstające na nowo ukraińskie ugrupowania skrajnie nacjonalistyczne. pospiesznym wysiedlaniem (bez wyboru i uzasadnienia – aby prędzej i jak najszybciej wysiedlić) – w razie powtórzenia się takich faktów wyciągnę konsekwencje.. 1991 początkowo jako Socjal-Nacjonalna Partia Ukrainy (SNPU).Niemców. Zaznacza też. która w latach 1945-1946 mieszkała w Przemyślu i prawie codziennie obserwowała łuny pożarów co raz to na innej stronie nieba. Przytacza on ocenę prawno-międzynarodową UPA wg M. Partia powstała w r.263 osoby. traktowanie musi być jak najbardziej ludzkie i życzliwe. podoficerów i szeregowców.. Sowietów i nacjonalistów ukraińskich trudno ocenić. Ilu Polaków w sumie na Kresach padło ofiarą ludobójstwa trzech agresorów . przyzwoleniu na taką praktykę przez polityczne kierownictwo”... który 108 109 .) – Naruszenia.. Wielu z nich się wzbogaciło i wielu nadal hołdowało ideologii Doncowa i rozwijało skrajny ukraiński nacjonalizm. 115. Po raz ostatni ostrzegam dowódców pułków i oficerów polityczno-wychowawczych przed bezmyślnym. 16.V. ale byli pośród nas tacy co niszczyli elektryczność i zapalali przywiezione z sobą naftowe lampy. że taka kwalifikacja upoważnia do nazywania formacji UPA bandami. Banderyzm na Ukrainie dzisiaj (rozdział opracowany głównie na podstawie pracy L. Czy to nie była sytuacja nadzwyczajna? Nigdzie w Polsce czegoś takiego nie było. że „akcja <Wisła> od strony prawa międzynarodowego nie mogła budzić żadnych wątpliwości” a także „nie budzi zasadniczych zastrzeżeń z punktu widzenia ówczesnego (polskiego) prawa wewnętrznego”. Goebbelsa a jako symbol Swobody wilczy hak (Wolfsangel). „UPA zabijała osoby cywilne narodowości polskiej a także niekiedy osoby narodowości ukraińskiej. Fleminga: a. mieszali ją z plewami lub sieczką i ubijali klepisko.. W innej wypowiedzi wzywa. Wypowiedź Iryny Farion (jest radną Lwowskiej Rady Obwodowej): Idee Bandery i Szuchewycza – to najpewniejsza broń w naszych rękach. przez fundację Ukraina-Ruś . Apelował także. że pomniki wolno wznosić tylko mordercom ale nigdy ofiarom. mówi że książka Hitlera Mein Kampf jest od 16 lat jego „przewodniczką”.. ich metody walki – najlepsze podręczniki budowania państwa. „Teki” te zostały gruntownie skrytykowane przez profesora Józefa Wysockiego48 jeszcze w 2008 r.. Wśród postulatów gospodarczych znajdujemy taki. 18. żeby Sejm RP nie uznał UPA za formację zbrodniczą. w Dekalogu ukraińskiego nacjonalisty punkt 7 został sfałszowany bo zamiast prawdziwego brzmienia: nie zawahasz się wykonać największego przestępstwa jeśli tego będzie wymagać dobro Sprawy. W Tekach są opisy wysiedleń Ukraińców. ani recenzowane i nikt nie powiadomił Ministerstwa o ich treści. Na szczęście. Wysockiego. Charakterystyczne wypowiedzi przedstawicieli partii Swoboda: Ołeh Tiahnybok: Nasza ideologia jest oparta na pracach Dmytra Doncowa. W czasie wyborów komunalnych w r..7 % wyborców i obecnie partia ta dysponuje samodzielną większością we Lwowie. bez czego nie można zrozumieć genezy UPA i postępowania jej członków. którzy przeciwstawiają się dążeniom swobodowców i wchodzą z nimi w polemikę. z tym. W Tekach pomija się wpływ ideologii faszystowskiej Dmytro Doncowa. jest to sprawa ważna bo zostały rozesłane powszechnie do szkół i mogą spowodować. rasistowskie. Według prof. 2010 zagłosowało na Swobodę w Galicji Wschodniej 25.. Rośnie pokolenie młodych historyków pracujących nad „wybielaniem” UPA. jako Polacy mieli wielkie poczucie winy wobec Ukraińców. zwłaszcza we wschodniej Ukrainie znajdują się ludzie rozsądni. których doznali od Ukraińców Polacy i przedstawiciele innych narodów. Partia ta usprawiedliwia wszystkie krzywdy. Iwanofrankiwsku (dawniej Stanisławów) i Tarnopolu. Czasem wypowiedzi są zupełnie absurdalne: Andrij Ilenko – członek rady politycznej partii Swoboda: Polaków trzeba tak samo nienawidzieć jak Moskali. przytoczony jest pełen emocji opis morderstwa popełnionego na Ukraińcach z Terki przez polskiego żołnierza (wbrew ogólnie obowiązującym rozkazom). Wysockiego dotycząca „Tek” ma 35 stron mogę więc zacytować tylko kilka przykładów jego zarzutów: np. bo przed II wojną światową swoimi akcjami ludobójczymi chcieli zniszczyć Ukraińców. Na przykład. że „Teki” nie były przez Ministerstwo zamawiane. Ma szanse do wejścia do parlamentu w czasie wyborów w r. B. Szczytem bezczelności można nazwać apel Radnego Olega Pankiewicza ze Swobody. aby uczniowie. W przewodniku wydanym w 2010 r. napisano w Tekach: nie zawahasz się wykonać najniebezpieczniejszego czynu kiedy tego wymaga dobro Sprawy.miasto Kraków jest określone jako staroukraiński gród a poeta Juliusz Słowacki i królowie polscy Zygmunt August i Stanisław August Poniatowski są uznani za Ukraińców. Wysockiego. pomija się także wielu ważnych autorów jak W. Ministerstwo Edukacji Narodowej powiadomiło prof. „Teki” przedstawiają w wielu punktach banderowski punkt widzenia na to co się działo na Wołyniu i w Galicji (Małopolsce) Wschodniej oraz na akcję „Wisła”. to jest stanowisko partii. ale dzięki Banderze Polacy nie potrafili wymordować wszystkich Ukraińców w II Rzeczypospolitej. że mordowano stosując wymyślne tortury i to z aprobatą swojego dowództwa. Nie ukrywa swojej sympatii do neonazizmu. w których biorą udział tysiące ludzi. a dzisiaj są już trzy takie książki dotyczące Małopolski Wschodniej.. w którym apeluje do polskich i ukraińskich elit i naukowców. ale czy zdołają zahamować ich imperialistyczne dążenia zagrażające wojną wszystkim sąsiadom? Opanowanie Wschodniej i Południowej Ukrainy przez ruchy nacjonalistyczne o podłożu faszystowskim byłoby zarówno dla Polski jak i dla samej Ukrainy nadzwyczaj niebezpieczne5. Gdy przy zagrożeniu dla tych wartości konieczne jest działanie związane z pozbawieniem życia wrogo nastawionego do Ukraińca osobnika. Głoszone są hasła antypolskie. kto jest ofiarą a kto katem i kto powinien mieć poczucie winy. To jest moje stanowisko. zwłaszcza młodzieży. lepiej zdawałby sobie sprawę z tego. czy Łemków. Tezy są tak napisane..  Teki Edukacyjne Instytutu Pamięci Narodowej „Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1945”7a Mimo wszystko muszę kilka słów powiedzieć o Tekach edukacyjnych IPN. Wznoszone są okrzyki w rodzaju przyjdzie Bandera – zrobi porządek. że opisy mordów popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich na Wołyniu zapełniają ponad 1000 stronnicowe dzieło. W tym ostatnim mieście ma nawet własnego mera. my jedynie staramy się ją uwspółcześnić Jurij Michalczyszyn (Radny Rady Miejskiej Lwowa. To wszystko zakrawa już na szaleństwo. Takimi absurdami karmi się ukraińską młodzież. Nacjonaliści ukraińscy urządzają marsze i manifestacje w miastach Galicji Wschodniej. 2012. aby Ukraińcy uczyli się od HAMAS-u terroryzmu i nienawiści do Izraela. natomiast uważa za zbrodnie wszelkie antyukraińskie działania przedstawicieli innych narodowości. że ziemia rolna ma się stać własnością państwa i ma być przekazywana rolnikom w dziedziczne użytkowanie. Idea ukraińskiej nacji przewiduje priorytet Ukraińca przed innymi nacjami – życie i zdrowie Ukraińca ponad wszystkie inne względy. oczywiście takie działanie musi być zrealizowane.był używany przez Hitlerjugend i hitlerowską partię NSDAP. aktywista partii Swoboda): My uznajemy kult siły w służbie idei. że polska młodzież będzie miała skrzywiony pogląd na historię własnego narodu. ale brak jest opisów ucieczek Polaków 110 111 . aby zdemontować pomnik ofiar UPA we Wrocławiu. Gdyby to wiedział. Grotta i innych. Recenzja prof. Poliszczuka.. Wynikałoby z tego. Uczeń jednak nie wie. Wysiedlenia. antypolskich akcji – masowych mordów o charakterze czystki etnicznej i znamionach ludobójczych. Kraków. Wrocław. Szaynok A. wymuszonych grozą śmierci. Nortom. Dom Wydawniczy „Ostoja” Krzeszowice. ofiary wojny i represji okupantów 1939-1945. Himka J-P. tendencję do wybielania banderyzmu i przyczerniania działań polskich również i w tej ostatniej książce Motyki18a odczuwa się wyraźnie. Atlas ziem Polski. Pure soldiers or sinister Legion. Wrocław. 6. Teki Edukacyjne. Konieczny Z.2012. odnośnie akcji „Wisła” i działalności Istriebitielnych batalionów.2011. 5. Spohady uczasnyka powstanśkoji borot’by (19411948). Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża szczególne uznanie i wdzięczność tym Ukraińcom którzy często z narażeniem własnego życia pomagali i ratowali swoich polskich sąsiadów. co naocznie dzisiaj widzimy na Zachodniej Ukrainie. 19.. UPA u wiri borot’by. Samoobrony Kresowej i Batalionów Chłopskich. Klimecki M. Wrocław. 01. wypędzenia i ucieczki 1939-1959. Stosunek UPA do Polaków na ziemiach południowo-wschodnich II Rzeczpospolitej. 1939-1946. Wyd. Demart S. Dokąd zmierzasz Ukraino? Odradzanie się skrajnego nacjonalizmu na Ukrainie. 2011. Wrocław. Serhijczuk W. Kulińska L. 2006. Instytut Pamięci Narodowej.): Polityczne. 2002. the Ukrainian Police and the holocaust. Kuczerpa M. Tragedia Polaków na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej winna być przywrócona pamięci historycznej współczesnych pokoleń. 2003. Juchniewicz M. Komański H. Tokarczuk Internet. Popek L. którzy podjęli dramatyczna walkę w obronie polskiej ludności cywilnej i przywołuje bolesną pamięć o ukraińskich cywilnych ofiarach. 2012. 16-17. Ogólny bilans strat ludności w wyniku polsko-ukraińskiego konfliktu narodowościowego. 16a. 11. The Organization of Ukrainian Nacionalists. 2011. Referat przygotowany na Seventh Annual Danyliv Research Seminar on contemporary Ukraine 20-22. Australia i Studia Oleś. Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów. Koło Lwowian. Motyka wyprostował niektóre treści w stosunku do tego co napisał w „Tekach” i chwała mu za to. Dębowska M. Wyd. Ludobójstwo dokonane na duchownych obrządku łacińskiego przez OUN-UPA oraz zniszczenia obiektów sakralnych rzymskokatolickich na kresach południowo-wschodnich 1939-1947. Filar W. 2004. Polihymnia Lublin. Black Rose Books. W swojej ostatniej książce18a prof. Księgarnia Akademicka. Boreć J. Stosunki polsko-ukraińskie 1939-1945. (ed. Witold Listowski. około 1989/1990. Wyd. rocznica rozpoczęcia przez Organizacje Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińską Powstańczą Armię na Kresach II Rzeczypospolitej tzw. w tym szczególnie Polaków i Ukraińców.. 9. w sprawie tragicznego losu Polaków na Kresach Wschodnich W lipcu 2009 roku mija kolejna 66.. 7. Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939.Korman A. 2006. 2004. 2009. Chwała profesorowi dr Wiktorowi Poliszczukowi wołyńskiemu Ukraińcowi. 2012. 2009. 5 zmienione. Borec Homes Pty Ltd.. 3. 2007. Siekierka S. Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Dążenie do zrównania Kaina z Ablem charakterystyczne dla dzisiejszych sympatyków banderyzmu20 prowadzi jedynie do odrodzenia się tego ruchu. Wyd. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim. UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 15 lipca 2009 r..05. Ilu Polaków wymordowała UPA? Myśl Polska (czasopismo) 17-24. Kraków. Bellona. Warszawa. Jankiewicz L. Wyd: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Tom 9.Komański H. W. Wyd. Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski w latach 1918-1947. Waga faktów po jednej i drugiej stronie jest w Tezach edukacyjnych IPN całkowicie zwichnięta. Sienkiewicz W.) Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich.A. 4. 10. Siekierka S.. Warszawa. str. Kędzierzyn-Koźle. Jastrzębski S. Jest to zadanie dla wszystkich władz publicznych w imię lepszej przyszłości i porozumienia narodów naszej części Europy. 2. Z krwawych dni Lwowa 1941 r. który poszedł inną drogą. ATLA 2. Co o operacji „Wisła” powinniśmy wiedzieć.. pokazując zbrodnię ludobójstwa popełnioną przez OUN-UPA w pełnych barwach. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej składa hołd pomordowanym Rodakom i obywatelom polskim innych narodowości oraz członkom Armii Krajowej. 1990. 2010. Londyn.10.S. Kulińska L. np. 16. Ukrajina.ze swoich gospodarstw. 2002. Wyd. Makarczuk S. 8a Jankiewicz L. Nortom.. Krwawy błękitno-żółty tydzień ukraińskiej irredenty. Duchowieństwo diecezji łuckiej. Żbikowski A. 15. 12. Wyd. Czerwone noce. W: Listowski W. Tylko na drodze obnażenia całej prawdy może nastąpić zbliżenie tych dwóch narodów tak bardzo obu im potrzebne. W: Grott B. Stow. (red. 2002. Tłum. Polska-Ukraina: trudne pytania. 14a Korman A.. Grott B. 8. 2008. Lista duchownych katolickich i prawosławnych zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich lub przy ich współudziale (w druku w tym numerze). 7a. Wyd. Nacjonalizm chrześcijański. Isajewicz J. W: Ajnenkiel A. Warszawa.. Nortom. MARSZAŁEK SEJMU /-/ Bronisław Komorowski Literatura 1. Wyd. Kęsik J. Grott B. 13. Być może wpłynęła na to także ostra krytyka jego książki „Ukraińska partyzantka 1942-1960” (Warszawa 2006) dokonana przez Poliszczuka32. Littman S. Cybulski H.. Księgarnia Akademicka. 112 113 ..06.. religijne i kulturalne aspekty sprawy polskiej na Kresach Wschodnich. 2008.S. Warszawa. Wrocław 14. Montreal. Hryciuk G. Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947. nie mniej. Recenzja. 2004. Wyd. autora. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia. 1996. 2003a. Masłowśkyj W.) Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN-UPA. 2006. Warszawa 43. Siemaszko E. Powiat Kraśnik. 2005. Personalia głównych inspiratorów OUN Bandery. 20. 18a. Nakł. Warszawa. Woczeja S. Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej Nr. Ludobójstwo na Kresach Południowo-Wschodniej Polski w latach 1939-1946. Patriarcha galicyjski. Gwałt na prawdzie o zbrodniach OUN Bandery. 41a. Poliszczuk W. Wrocław. Toronto.. 42. 1999. tom II. Ludobójstwo. Oryginał wydany w Moskwie w 1999 r. Wyd. 2006. 2009. W: Grott B. 2006. (ed. Ukraińska powstańcza Armia. religijne i kulturalne aspekty sprawy polskiej na Kresach Wschodnich. Nortom. Toronto. Bilans zbrodni. Poliszczuk W. Wrocław. Warszawa. Nakładem autora. Siekierka S. Doktryna Dmytra Doncowa. Kraków.A. Katowice-Oświęcim. Volumen. 2010. 45. dostęp marzec 2012 r. Działalność nacjonalistów ukraińskich na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. Wrocław.386) 21. 2003c. Pawłowiczowa M. Siemaszko W. Komański H. Taras Szewczenko studium przez Leonarda Sowińskiego z dołączeniem przekładu Hajdamaków. 2006.II. 19. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego Warszawa. Poliszczuk. 207-228. 2006. Wyd. Szawłowski R. Warszawa. 76-112. Toronto – Warszawa . 2001. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim. Na Rubieży 120:43-58. Warszawa 44a. Księgarnia Akademicka. Różański E.Kijów. 48. I. Ludobójstwo OUN-UPA na kresach Południowo-Wschodnich. Trzy tematy z dziedziny genocydologii.pl/ piojar/polemiki/rubiez/wyniszcz/wyniszcz. autora. Listowski. Wrocław. Niedzielko R. Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów.html. 36. 2. tekst. W: Grott B. Gorzka Prawda Zbrodniczość OUN-UPA. Działalność ukraińskich struktur nacjonalistycznych w latach 1920-1999. 22. Poliszczuk W. Str. Wilno. 25. Motyka G. Materiały źródłowe Cz. Wyd. Operacja „Wisła”. 23. von borowiecky. Tak było w Bieszczadach. W: Paź B. Źródła zbrodni OUN i UPA. 27. 2012. Wyd. Zbrodnie przeszłości Opracowania i materiały prokuratorów IPN t. Kraków. Wyd. Wyd. 1999. Legenda Kresów. Niewiński J. 1939-1947. Prus E. Nakł. 18. 41. pod redakcją R. 2000. Stepan Bandera (1909-1959) Symbol zbrodni i okrucieństwa. Uniwersytetu Wrocławskiego. Tom I.cień Bandery nad zbrodnią ludobójstwa. Wyd. 47. Wrocław. 2000. 40. Wyd. Materiały pomocnicze Instytutu Pamięci Narodowej Nr 10. 2. Cz. Poliszczuk 2002. Prus E. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. 1996.). Wysocki J.17. 1861. Stosunki Polsko-Ukraińskie 1939-1945”. Lwowskiej Obrzdku Łacińskiego. Adam Marszałek. 2012. Wyd. Stosunki polsko-ukraińskie „Głos Kresowian”. 44.63. Glos Kresowian. Toronto 29. Wyd.kki. Nortom. Nakł. Nortom. 1999. Stosunki polsko-ukraińskie w Galicji w latach 1888-1908. Uwagi do „Teki Edukacyjne IPN. Nakł. 33. Partacz Cz.. Głos Kresowian Biuletyn Informacyjny Kresowego Ruchu Patriotycznego. Ludobójstwo i wygnania na Kresach. rok wyd. analiza. Bulzacki K. Grzegorz Motyka – Ukraińska partyzantka 1942-1960 (2006). Stan badań nad ludobójstwem dokonanym na ludności polskiej przez Organizację Nacjonalistów Ukraińskich i Ukraińską Powstańczą Armię. 2003. 39. Etapy wyniszczenia Polaków i ich kultury na Kresach po roku 1939. Poliszczuk W. Wrocław. Wyd. 37. Prus E. Nacjonalizm ukraiński. 26. Toruń.. 32. Nakładem autora. Poliszczuk W. 1995.. http://www. Komański H. Siemaszko E. Wyd. autora. 2003b. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.7-8 (116-117). (red. Wołczański J. Jakuba Strzemię Archidiec. 2008. Poliszczuk W. Toronto. Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945. W. Nr 88: 57. Siekierka S. Dowody zbrodni OUN i UPA. Dofinansowane przez Radę Ochrony pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lubelskim w latach 1939-1947.I. Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów.. Na rubieży. 35. 24. Od Badeniego do Potockiego. Instytut Pamięci Narodowej. 2007. Holokaust po banderowsku – Czy Żydzi byli w UPA? Wyd. Wydawnictwo Literackie.Szawłowski R. Od rzezi wołyńskiej do akcji „Wisła”. Nr. Komański H. Motyka G. 2004. Toronto. Operacja „Wisła” w świetle prawa. Bł. Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce wschodniej w latach 1939-1945. 2011. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim. Wyd. Kraków. Wrocław. Toronto 28. Metropolita Andrzej Szeptycki i biskup Grzegorz Chomyszyn wobec państwa polskiego. Sutanna umaczana we krwi. 2005. (Patrz str. Nacjonalizm Ukraiński w dokumentach cz. Rzecz o arcybiskupie Andrzeju Szeptyckim metropolicie greckokatolickim (1865-1944). 30. tom I i II. Kury. Nortom. Warszawa. 1939-1945..Poliszczuk W. Strutyński M. Nortom. Michała Gałkowskiego. 2006. 2011. 114 115 . Toronto. 25-26. Wrocław. Sowiński L. Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu. Warszawa. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. 38. Wyd. O holokauście Żydów w wykonaniu ukraińskich nacjonalistów w duchu programu NSDAP i SS. Przegląd stanowisk badawczych. Wrocław 2011. 2008. 34. Siemaszko E. 1939-1946. Poliszczuk. str. Poliszczuk W. W: Listowski W.) Polityczne. Prus E. W. Integralny nacjonalizm ukraiński jako odmiana faszyzmu. 31. Prus E. Rękopis rozesłany do wielu ludzi. 46. W.Wilczur J.Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947. Z kim i przeciw komu walczyli nacjonaliści ukraińscy w latach II wojny Światowej? (tłumaczenie z ukraińskiego. Nacjonalizm Ukraiński w dokumentach (część 3) Dokumenty z zakresu działań struktur nacjonalizmu ukraińskiego w okresie od grudnia 1943 do 1950 r. 2001. Gorzka prawda . (spowiedź Ukraińca) Nakładem autora. 43a. Nr 23-25. Wyd. Nortom. Wrocław. 2007/2008. Siekierka S. Kędzierzyn-Koźle. 2010. Poliszczuk W. w 1880 r.Prof. pow. Tomaszów Lubelski. pow. lub o wymianę informacji. str. w książce Szczepana Siekierki i współautorów (2006) dla województwa lwowskiego i w książce Stanisława Jastrzębskiego dla województwa lubelskiego. o którym mowa było popełnione głównie przez Organizację Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). materiały wzięte z pracy Ewy Siemaszko i Leona Popka (2004) są oznaczone literami „SP”. – gmina. Duchowni rzymskokatoliccy zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich lub przy współudziale nacjonalistów ukraińskich Województwo lubelskie: 1. Członkowie wszystkich tych nacjonalistycznych organizacji zwani są często w tej pracy ogólnie banderowcami od imienia przywódcy OUN-UPA Stepana Bandery. itp. Stosowane skróty: gm. (ok. ur. wzięte z książki Władysława Siemaszko i Ewy Siemaszko (2000) są oznaczone „SiS”. archidiec. Jankiewicz Lista duchownych katolickich i prawosławnych zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich lub przy ich współudziale Wstęp Mordy na duchownych na Kresach II Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1939-1947 są jedną z najciemniejszych stron ludobójstwa popełnionego przez ukraińskich nacjonalistów. Zamordowany 25. a po tzw. którzy mieli odwagę jawnie potępiać zbrodnię ludobójstwa. Możejko. – ojciec. W przedstawionej liście.09. o. par. Stefan Babiński salezjanin ur.1939 r. narażając się na śmierć w obronie prawd wiary i sprawiedliwości. przez 116 117 . par. ojcowie. Z Sowietami współdziałała w czasie pierwszej sowieckiej okupacji Czerwona Milicja złożona w dużej części z Ukraińców.diecezja. pow.09. br. o którym mówimy to ziemie południowo-wschodnie II Rzeczpospolitej. Strony podawane przed nazwiskami duchownych dotyczą miejsca w książce: Szczepana Siekierki i in. w książce Henryka Komańskiego i Szczepana Siekierki (2004) dla województwa tarnopolskiego.. Dub. – archidiecezja. – powiat. np. a liczne dokumenty źródłowe w książce Henryka Komańskiego i Szczepana Siekierki (2008). niewielka południowa część województwa poleskiego a także wschodnia i południowa część województw lubelskiego i rzeszowskiego w ich dzisiejszych granicach. z książki Marii Dębowskiej i Leona Popka (2010) „DP”. „zwolnieniu” uprowadzony przez policjantów ukraińskich i zamordowany. czyli ówczesne województwa: lwowskie. kleryk. także bardzo liczni Żydzi. 2.*  (KS) B. zamordowany dnia 25. z książek ks. która działała samodzielnie i nie zależała bezpośrednio od Niemców.180) Stefan Fabijański. a z drugiej strony są to stronice przynoszące wielką chwałę duchownym rzymskokatolickim tych ziem oraz tym księżom greckokatolickim. Służba Bezpeky (SB) obciążona odpowiedzialnością za największe okrucieństwa podlegała bezpośrednio OUN i działała najczęściej w ramach jednostek UPA. postarałem się więc przedstawić w tej pracy uzupełnioną listę. wołyńskie. takie jak batalion ukraiński Nachtigall w służbie niemieckiej.. Badacze problematyki ludobójstwa popełnionego przez OUN-UPA na narodzie polskim Ewa Siemaszko i Leon Popek sporządzili w roku 2004 listę duchownych zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich. 2007) dla województwa stanisławowskiego. z książki Henryka Komańskiego i Szczepana Siekierki (2008) „KS”. . a w miastach i miasteczkach. ks. Obszerne biografie wielu księży wspomnianych w tej pracy są przedstawione w książce Marii Dębowskiej i Leona Popka 2010. . Teren. Na tych terenach ludność polska i ukraińska była przemieszana i prawie w każdej wsi mieszkali przedstawiciele obu tych narodowości. choć niejednokrotnie miała z nimi umowy o wzajemnym nie atakowaniu się i o dostarczanie broni i bojowego zaopatrzenia. lub byli aresztowani przez Policję Ukraińską i przekazani Gestapo.. s.1939 razem z ks. byli aresztowani dzięki donosom nacjonalistów ukraińskich.. a z książki R. Aresztowany przez policję ukraińską w 1943 r. a z książki Stanisława Jastrzębskiego (2007) literą „J”.*  (J. w 1912 r. Mówiąc o „współudziale w zbrodniach” mam na myśli zbrodnie popełniane przez jednostki ukraińskie współdziałające z okupantem. Bez gwiazdki są nazwiska duchownych zamordowanych przez Niemców lub Sowietów przy współudziale ukraińskich nacjonalistów. Gwiazdką zaznaczono duchownych zamordowanych bezpośrednio przez nacjonalistów ukraińskich. proboszcz par.urodzony. diec. Podlegały OUN-UPA także Samoobronni Kuszczewi Widdiły (SKW) i inne ukraińskie jednostki nacjonalistyczne. policja ukraińska (Ukrainische Hilfspolizei) bardzo „zasłużona” w likwidacji gett żydowskich. dr hab. Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego „IZ”. ss – siostra. Od tego czasu minęło już kilka lat i ukazały się nowe pozycje literatury. oo. Jej ręką zbrojną była Ukraińska Powstańcza Armia (UPA). – parafia. 3. i popom prawosławnym. siostry zakonne.* (  KS) Ks.. dek. –dekanat. a także złożona z Ukraińców ale przeważnie z niemiecką komendą dywizja SS-Galizien z podległymi jej batalionami policyjnymi.brat zakonny. Niedzielki (2007) „Niedz”. Bielsk Podlaski.. stanisławowskie i tarnopolskie. Antoni Beszta-Borowski ur. Ludobójstwo. – ksiądz. Biała Podlaska. Leszek S. Wiele zbrodni było popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich wspólnie z Niemcami. gm. (  J str. 352) Ks. 7. Krężnica. Biłgoraj (diec. J str. Borów. proboszcz par.  (KS) Ks. Longina (Wanda JaninaTrudzińska) służebniczka starowiejska z Zakładu dla Sierot Wojennych w Turkowiczach. Świrz). 13. 8.02. lubelska. dek. pow.12.06. na Węgry. (archidiec. par. pow.1944. Władysław Tchórzewski ur.01. Aresztowany z udziałem policji ukraińskiej i przekazany do gestapo. Hrubieszów) zamordowany w czasie pacyfikacji wsi przez Niemców i Ukraińców z SS-Galizien w styczniu 1944 r. Rudki. Biłgoraj). 6. dek. 17. 7. Jarocin. 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej.1944 r. 1944 r. dek.40 r. 1919 z III kursu Seminarium Duchownego we Lwowie zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w 1939 r. NN proboszcz parafii Klelów. zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 27. przemyska. J str. kapelan 24 p. proboszcz parafii Nabroż. Marian Kłonowski proboszcz parafii Chlebowice Wielkie (siedziba gminy).1939. Hrubieszów (diec.. w Komarnie.) S.  (SP. 10. proboszcz par. lubelska dek.1915 należał do zgromadzenia oo. podobno za to. w 1916 r. Tomaszów Lubelski (diec. Leżajsk) aresztowany przez Niemców 02.*  (SP.. Władysław Jacniacki. J str. pow. Łukasz Żezuliński ur.*  (SP.1939 przez nacjonalistów ukraińskich ze wsi Sniatycze. 997) Ks.  (KS) Ks. Dr Władysław Komornicki ur.*  (J str. (  SP) Ks. 95) Ks. Ks.. dek. Klesztów. 16.. Błażej Nowosad. Jaworów (diec..*  (SP. 191) Ks.04. dek.*  (KS) Ks.1944 r. Żandarmi niemieccy z udziałem policjantów ukraińskich spalili plebanię i w niej księdza w lipcu 1943 r. (19. 1942. Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w zasadzce.1939 r.  (str. Jakub Jachuła.1941 r. Kraśnik. 17) Ks. 1169) Ks. lat 41. 5. gdy wracał do swojego domu w Koniuchach pow. Na podstawie fałszywych donosów nacjonalistów ukraińskich zamordowany przez gestapo i policję ukraińską dnia 01. rozstrzelany w sierpniu 1941 r. Brzeżany. pow. pow. par. Tomaszów Lubelski) wraz z dwoma klerykami dnia 25.*  (KS) B. Jaworów).1907. lat 42. lat 40.07. Tomaszów Lubelski (diec. dek. proboszcz parafii Gdeszyn.10. Bełz).). Tomaszów Lub. wikary parafii Lubaczów aresztowany przez policję ukraińską i przekazany do więzienia Niemcom. pow. zamordowany we wsi Dub. 5. Świdnik. Marcin Kędzierski. J str. w 1870 r. lubelska. lubelska. Jana Kazimierza.09. Krosno. Stanisław Skielimowski proboszcz par. Sokal. lwowska. Zamordowany przez Niemców współdziałających z policją ukraińską dnia 02. wykładowca na Wydziale Teologii Uniwersytetu Lwowskiego im. 10. dek. pow. (  SP.02.09. pow. i pow. Zygmunt Pisarski. Stanisław Gustkowicz ur. wikariusz par. pow. Hrubieszów (diec. w 1911 r. Kościół z tabernakulum został zbezczeszczony. zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich dnia 13 (lub 19 . Tomaszów Lubelski).  (J str. lat 71. Ks. Żmudź. zamordowany 08. 05. 1943 r. Bóbrka (archidiec. J str. lubelska. 12.1943 r.40 na podstawie donosów nacjonalistów ukraińskich. Tomaszów Lubelski (diec.07. Jakub Dymitrowski. lubelska.nacjonalistów ukraińskich we wsi Dub.180). Jan Gałek (Franciszek) OFM bernardyn ur. pow. Wiktor Możejko zamordowany we wsi Dub. gdy był w ogrodzie. Ks. proboszcz parafii Kobylany. przemyska.*  (KS) Ks.*  (KS) Ks.1941 r. Został aresztowany przez policjantów ukraińskich i rozstrzelany przez Niemców 04.1944. że odbierał od Ukraińców zrabowane z plebanii rzeczy. w r.36) Ks. Potok Górny. proboszcz parafii Lubień. 11. 64). lubelska). (diec. pow. Ratując życie uciekł do Lwowa.*  (str. rozstrzelany w marcu 1944 r. Chełm zamordowany po torturach 13. 3 Zamojskiej Dywizji Piechoty zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w zasadzce na drodze Zamość-Biłgoraj 18. kapelan 9 pp. 4.1939 r. Chełm) Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 13. 8.*  (SP. Łańcut (diec.210). proboszcz par. kleryk. 9. zamordowana wraz z 7 wychowankami przez nacjonalistów ukraińskich 15. bernardynów we Lwowie. w 1914 r. 14. Szutowa. podlaska). pow. Czesław Broda ur. lat 60. Wieś i gm. dek.J). (diec. dnia 25. w r.  (str. Włodawa (diec. w 1909 r. Szutowa. przebywał w Krasnym Stawie od 1939 r. Tomaszów Lubelski) wraz z księdzem Możejko.09. Stanisław Galewski. ur. Zamordowany przez ukraińskich nacjonalistów 19. pow. Tyszowce.*  (str. pow. ur. 9. 2. dek. 15. Alojzy Strakowski. pow.145). gdy wrócił po przyjściu Sowietów. przez nacjonalistów ukraińskich. W lipcu 1943 r. Tomaszów Lubelski) 4.*  (KS) Ks.1943 – J) wraz z 20 parafianami przez UPA. proboszcz par.1941 r. Uprowadzony i zamordowany przez banderowców 20. na wzgórzach Wuleckich. dek. podczas próby przejścia pułku przez granicę. 118 119 .08. 12. lubelska. W wyniku donosu nacjonalistów ukraińskich aresztowany przez gestapo.05. Ulanów nad Sanem). 04. 180) B. lubelska. Nisko (diec. Leżajsk w pow.1943 r. proboszcz par. 6. gm.*  (SP) Alumn Józef Janas ur. 81) Ks. gm. 25. dek. rez. kap. ktoś go zastrzelił. Albin Barnaś lat 40. zesłany do obozu w Dachau gdzie zginął w r. został zastrzelony przez policjantów ukraińskich. rtm rez. dek. Mikołaj Kapuściński.*  (J str. lwowska. Stanisław Kołodziej ur.09. Ks Marceli Weiss.05. w 1900 r. janowski (diec.06. 3. zmarł w obozie w Dachau 12. Województwo lwowskie 1. 1885.  (KS) Ks. przemyska. pow. Miasto. Chełm. był w klasztorze we Lwowie. lwowska. Został aresztowany z donosu policji ukraińskiej. tarnopolskie. Władysław Selwa proboszcz parafii Tuligłowy.  (KS) Ks. dek. Wietlin. pow.03. lat 36 proboszcz par.*  (str. 18. greckokatolickim Michaile Hajdiuku. 283) Ksiądz NN.280) Ks. Jarosław (archidiec. 280) Ks. proboszcz parafii. 120 121 . Patrz woj. dek. 16. 21. Zginął w Dachau w 1941 r.06.1941 r.*  (KS) Ks. pow. Mościska należącym do Leona Szeptyckiego brata metropolity Andreja.*  (str. Gliniany) postrzelony śmiertelnie w dniu 26/27.1943 r.jest możliwe. ale nie zgadzają się inne dane. pow. 1170) Ksiądz NN proboszcz. Drohobycz. w par. razem z Leonem Szeptyckim i jego rodziną. lwowski. Wieś.06. Świrz). Kończuga. powołany jako kapelan do 5 DP we Lwowie. 1902 r.79) Ks Jan Mazur.*  (str. lwowska. -. Hajdiuk wyrok otrzymał z AK za współpracę z okupantem przeciw Polakom i za podburzanie ludności ruskiej do mordowania Polaków). 619) Ksiądz NN. zginął w obozie w Dachau w 1942 r. Został zamordowany przez policjantów ukraińskich dnia 02. Jan Siuzdak ur. w odwet za wykonany wyrok na ks. Adam Mołdoch katecheta ze Lwowa. Stanisław Mucha administrator parafii kościoła oo.05. był wykładowcą w Papieskim Instytucie Orientalnym w Rzymie (1935-1937) zamordowany 27. pow. 28.39 r. lwowska. Wywieziony do Majdanka zginął 29. Bóbrka (archidiec. w 1898 r. O. lwowska. Adam Korczak ur.  (str. par. 75) Ks.  (str. przez nacjonalistów ukraińskich. pow. Turka (archidiec.*  (KS) Ks.*  (str. policja ukraińska fałszywie go oskarżyła i aresztowała a potem oddała go w ręce gestapo.*  (str. wieś. Został zastrzelony w kancelarii parafialnej dnia 09. w 1881 r. w 1907 r. Wieś Wysocko.1944 r.  (str.*  (str.1943 r. Jarosław aresztowany przez gestapo z donosu policji ukraińskiej.*  (KS) Ks. z klasztoru Zabuże w Sokalu. Wołkowyja (także siedziba gminy). 29. pow. Brzozów). siedziba gminy i par. bernardynów. Kazimierz Lach. proboszcz par. Stefan Stuglik wikariusz katedry lwowskiej. lwowska. Krystynopol. Dydynia. Tuligłowy pow. Dobromil (diec.1943 r. Wieś Kornałowice.11. 1903.07. Zamordowany przez banderowców dnia 12. gm. Jarosław-Wschód). Nie stawił się do koszar lwowskich bo podczas przejazdu do Lwowa został zabity przez grasującą pod Lwowem bandę ukraińską w ostatnich dniach sierpnia 1939 r. gm. 124) Ks.  (str. Dublany). lwowskiego przez bandę nacjonalistów ukraińskich pod koniec września 1939 r. Szczerzec). żołnierza SS-Galizien. Nawaria. że to ta sama osoba. lwowski aresztowany z donosu policji ukraińskiej i przekazany do gestapo we Lwowie. 13.09. W kwietniu 1943 r. Lesko.  (KS) Ks. 12. i gm.46 w czasie napadu sotni Hromenki na wieś Temeszów (par. zesłany do Auschwitz.  (KS) Ks. w odwet za wykonany przez AK wyrok na ks. Stanisław Kwiatkowski lat 64. i gm. Bełz).*  (str.12. 1007) O. KS str. dek. Bolesław Mróz. Andrzej Osikowicz ur. Kamionka Strumiłowska (archidiec. zamordowany w więzieniu we Lwowie w marcu 1944 r.*  (str. Zgadza się nazwa wsi i data śmierci. 17. Dobromil (diec. Zamordowany w latach 1944-1945 przez banderowców. 27. par. dek. 20. 89) Ks. par. gm. gm. gm. kpt. Dydynia. Jarosław.. w 1895 r. Franciszek Stańko ur.1944 r. Władysław Sarna ur. dek. 19. zamordowany w więzieniu we Lwowie. aresztowany przez gestapo na skutek donosu Ukraińca Michała Nestora. w 1905 r.1942 r. lwowska. 24. Dublany. 415) Ks. Jaćmierz). 33. W 1941 r. pow. W 1939 r. Wieś. zmarł 2 dni później. jezuita. dek.09. kapelan 21 DP Górskiej zamordowany na terenie pow. Borownica.* (  KS) Ks. w majątku Przyłbice pow. Malechów pow. i gm. Sokal (archidiec. i par. Pantałowice. 14. Sambor (archidiec. Karol Potoczny proboszcz par. (Do wyjaśnienia) 23. 26.. Sambor). wikary par. Lwów (archidiec. Żochatyn pow. 25. rez. greckokatolickim Michaile Hajdiuku (ks.patrz woj. 15. Józef ur.*  (str. 1105) Ksiądz NN. dr. Józef Kopeć wieś i par. dek. Zamordowany przez policjantów ukraińskich 20. Świrz. Drohobycz został z donosu policji ukraińskiej aresztowany pod zarzutem pomocy Żydom. Pruchnik Miasto. pow. proboszcz parafii Równe pow. przez syna popa z Boratynka. 30.1944 r. został przez banderowców spalony kościół i zamordowany ksiądz. zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich .12. aresztowany z donosu policji ukraińskiej i przekazany do gestapo. dek. 541. 31. tarnopolskie ks.1907. pow. zginął w Oświęcimiu. Michał Duszeńko . Zamordowany przez SB-OUN w marcu 1944 r. Jan Schiller sekretarz Arcybiskupa Twardowskiego we Lwowie zamordowany w lutym 1944 r. lwowska. (SP) Ks. Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 29. Przeworsk zamordowany przez gestapowców wspólnie z policjantami ukraińskimi w latach 1942-43. proboszcz parafii Borysław pow. gdzie został zamęczony 16. pow. proboszcz par. lwowska. Malechów pow.1900 r. dek. Banderowcy zabili księdza 25.*  (KS) Ks. profesor w Seminarium Duchownym we Lwowie. Przemyśl Zamiejski). Tarnawka. 541) Ks.. przemyska. Mariusz Skibniewski ur. 904) Ksiądz NN. Matków.20) Ks. pow.  (KS) Ks. 32. Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich pod koniec września 1939 r. 22. gm Laszki pow. Józef Kostuś (Rafał) OC ur. podczas wycofywania się wojsk sowieckich.*  (str. Franciszek Strzelczyk ur. Wieś i parafia Hodowica (Chodowica). przemyska). proboszcz par. kpt. Józef Skrabalak proboszcz parafii Budki Nieznanowskie w pow. zabito go w czerwcu 1944 r.(str. Brzozów (archidiec.03. 04. przez nacjonalistów ukraińskich.1942 r.1886 r.1944 r. Zamordowany 14/15. Janów Poleski) spalona żywcem wraz z siostrą Jadwigą Alojzą Gano Województwo stanisławowskie 1. z klasztoru w Lubieszowie w powiecie Kamień Koszyrski (diec. Lubaczów. 39.. 6. przemyska. proboszcz par.*  (KS) B. przez nacjonalistów ukraińskich w drodze. zmordowany 24. pow. W wyniku donosu miejscowego Ukraińca został zamordowany pod koniec czerwca 1941 r.  (str. 10. 5. 833) Ks. Bircza).*  (str. Piotr Mojsijanek. Wiktoria Hanusik z parafii Malechów pow. Ceperów par. pińska. proboszcz par. 4. 2. siedziba gm. przez żołnierzy sowieckich w drodze powrotnej od chorej na gruźlicę. Banderowcy napadli na dom. pińska.10.*  (str. przemyska. pow.  (str. Zamordowany przez banderowców 06. Piotr Walczak z parafii Ławrów (pow. Pińsk. dek. Jaryczów Nowy. Jan Wolski ur. dek.11. Kamień Koszyrski (diec. w pow. z donosu nacjonalistów ukraińskich.06.10. zginął w Auschwitz. podczas napadu nacjonalistów ukraińskich na miasteczko. lwowski aresztowana i zamordowana razem z siostrą Dziwenko 43. 342) Ks. Kamień Koszyrski. zamordowana w więzieniu we Lwowie w marcu 1944 r. zesłany do obozu w Dachau. Lubieszów. Turka) okrutnie pobity przez nacjonalistów ukraińskich. lwowski.08. 122 123 . 11. 9. gm. Marceli Zmora ur. Podkamień. Wieś i parafia Husaków miasteczko. zesłany do obozu w Oświęcimiu. 3. Kośna pow. Rohatyn (archidiec. 28. obrabowali go i księdza zabili 19. Janów Poleski) zamordowany 24. pow. Województwo poleskie 1. Mościska (diec. gdy odwoził ks. pińska. Janów Poleski) zamordowany przez banderowców w lipcu 1943 r. dek. lwowska. 7. przełożona klasztoru w Lubieszowie w powiecie Kamień Koszyrski (diec. dek. Sylwester Stefan Hładzio pijar z zakonu w Lubieszowie.*  (SP) B. w r. Rudki (diec. 26 05. NN.*  (str. Mościska). łucka. proboszcz parafii Cieszanów pow. pow. Kamień Koszyrski). sercanka. wikariusz par. 41. proboszcz parafii Mariampol-miasto. Franciszek Będkowski. proboszcz par. 1889. 491) Ks.120) Ks.1943 r. w którym mieszkał ksiądz. 3. Chyrów – miasto. 587) Ks. Dobromil (diec.1943 r.).  (623) S.  (623) S. Konstanty Songajło ur.  (KS) Ks. chciał dostać się do Generalnej Gubernii. Stryj). 37. Uciekając przed NKWD w 1940 r. lwowska.  (str. gdzie zginął 20. pow. dek. dek. pow.1944. pijarów w Lubieszowie. 2.02. Janów Poleski). 672) Ks.  (KS) Ks. gdzie zginął 16. Rudki). w 1896 r. proboszcz par. w 1905 r. Kamień Koszyrski (diec. lwowska. dek. Anna Dziwenko z parafii Malechów pow. Podczas przeprawy przez Bug zasztyletował go nieznany ukraiński nacjonalista pod Siemiatyczami. Konkolniki). 393) Ks. 40. proboszcz parafii Zagórz. Czerewiszcze pow. proboszcz par. gdy odwoził proboszcza z par. wieś i parafia Żulin.  (623) S.1943 r. Czerewiszcze 4. na podstawie fałszywego donosu nacjonalistów ukraińskich został z grupą miejscowych Żydów rozstrzelany przez hitlerowców w lipcu 1941 r. wikariusz parafii Fraga. i par.06.  (KS) Ks.  (KS) Ks. Jan Budkiewicz ur.07. proboszcz. w 1907 r. w klasztorze w Lubieszowie. Był aresztowany przez policję ukraińską i przekazany do gestapo. Małe Hołoby. dek. Tuligłowy. 38. Marcin Bosak ur. dek.06.11. pow.1941 przez gestapo na podstawie donosu policji ukraińskiej. pijar z zakonu oo. Kazimierz Rybałtowski ur. wrzucony do studni i tam żywcem zasypany kamieniami. dek. pijarów. pow.*  (SP) B. aresztowana i zamordowana razem z siostrą Dziwenko 42. pińska. Stryj (archidiec. pijarów w Lubieszowie zamordowany przez UPA.*  (IZ) Ks. bernardyn.1943 r.1940 r. z donosu policji ukraińskiej i nacjonalistów ukraińskich został aresztowany przez Niemców i zamordowany. spalona żywcem wraz z około 200 mieszkańcami 09. Stanisławów (archidiec. Władysław Wójcik ur. katecheta z parafii Równe na Wołyniu. Franciszek Dominik Kowalik ur. Kamień Koszyrski.*  (SP) Ks Józef Szostak lat 38. aresztowana przez gestapo z donosu policji ukraińskiej.*  (SP) Siostra zakonna Jadwiga Alojza Gano. Filipina Sarna z parafii Malechów pow.  (KS) Ks. Pohorce. Wieś i par. Ludwika Trudzińska marianka FRM ur. Kamień Koszyrski (diec. gdy wracał wraz z br. Witalis Borsuk. Józefa Szostaka z odpustu w Lubieszowie. Piotrem Mojsijankiem z odpustu w Lubieszowie w pow.34. w r. sercanka. 35.*  (KS) Ks. Leopold Aulich ur. w 1907 r. dek. gm. gm. Świrz). pow. pow. Michał Szydełko.1874. z zakonu oo. 8. Pińsk zamordowany przez UPA gdy wracał z pogrzebu o. Izydor Węgrzyniak. Jana Borella (zmarłego. Aleksander Zając z zakonu oo.1944 r. w 1880 r. aresztowany przez gestapo z donosu policji ukraińskiej. proboszcz parafii Kamień Koszyrski zamordowany przez Niemców w sierpniu 1943 r.*  (KS) S. Sanok aresztowany przez gestapo z donosu policji ukraińskiej. lwowski. w 1903 r. lwowski zamordowana przez UPA 03.*  (SP) Siostra zakonna Andrzeja Maria Osakowska. 36. w 1902 r. Bratkowce.1944 r.  (str.O. przemyska.*  (KS) Ks. zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 05. *  (str. dek. Tłumacz. przecięty piłą. 15. gdzie został zamordowany 11. obcięto genitalia. wieś i parafia Dołha Wojniłowska-Ziemianka. Leon Chudy kpt.  (str. Kołomyja). przez NKWD na skutek fałszywych donosów miejscowych nacjonalistów ukraińskich i zesłany na Sybir skąd nie powrócił. Był zamordowany dnia 12. i par. Ks. Leopold Kaściński – proboszcz w Śniatyniu.*  (str.*  (str. dek. Ksiądz odpowiedział: „Tutaj ja sam uczyłem wiernych w parafii miłości. aresztowany przez gestapo pod koniec 1942 r. Fraga. lwowska. przeor klasztoru. dek.02.1944. dek. 394) Ks. Konkolniki).1942 r. Został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich pod koniec 1939 r. 41 r.02.. administrator parafii Fraga. pow. Rohatyn (archidiec. dek. dek. 7. Śniatyń.02. zamordowany przez banderowców we wsi i par. Rohatyn (archidiec. Michał Kucab lat 45. Nadwórna (archidiec. Rohatyn (archidiec. miasto i siedziba parafii i gminy. katolicyzmu i polskości – uciekać nie mogę”. pow. został aresztowany w czerwcu 1943 r. zaginął bez wieści.02. bernardyn. 479) Ks. w 1875 r.  (str.przebywający na leczeniu w Mikulczynie. Dolina) zamordowany przez ukraińskich nacjonalistów 12.44 r. 19. 146) Ks. lwowska. dnia 27. Podkamień. 24. Euzebiusz Kamiński aspirant z zakonu oo. W przeddzień aresztowania oficer węgierski ostrzegał księdza o możliwości aresztowania i proponował mu samochód.*  (str. prefekt w Kołomyi. Stanisławów) został aresztowany przez gestapo na skutek donosu policji ukraińskiej pod zarzutem działalności na rzecz wywiadu polskiego rządu emigracyjnego. 704) Ks. (wraz z bratem E. Wywołano go pod pozorem opatrzenia chorego. gm. 16. kapelan wojskowy.. Konkolniki). lwowska. Rohatyn (archidiec. Jan Ciąpała.150). Był torturowany przez nacjonalistów ukraińskich. Uprowadzony przez UPA i uduszony koło sąsiedniej wsi Szeszory. Stanisławów (archidiec. Wieś. zamordowany w obozie w Majdanku 23. w obozie koncentracyjnym w Lublinie-Majdanku. 11. 1940 r. wieś. pow. Bartłomiej Czosnek. lwowska. Aresztowany na podstawie donosów policji ukraińskiej przez gestapo.03. dek. Świrz). Kosów Huculski (archidiec. wikariusz parafii miasta Kałusz. Został aresztowany 24. 394) B.09.1944 r. gmina i parafia Pistyń. dek. gm. lwowska. Ks. Staniław Rysikowski – proboszcz. 20. 5. Został aresztowany w 1940 r. pow.12. wraz z 30 parafianami. gm. rez.  (Str. 25. Ottynia (także siedziba gm. gm. Rohatyn (archidiec. dek. Ks. 124 125 . 643) Ks. przez nacjonalistów ukraińskich. zaginął bez wieści. 21. lwowska. Romuald Chłopecki ur. 13. dek. osadzony w obozie koncentracyjnym w Majdanku. pow. Tomaszowce.1943 r. Stanisławów).03. 12. 8. lwowska. Ludwik Peciak ur. pow. aby uciekł do Budapesztu. Świrz) dnia 19. karmelita. lwowska. Kałusz (archidiec.245) Ks. 417) Ks. Andrzej Kolbusz parafia Niżniów pow.06.12. bernardynów zamordowany wraz z ojcem Szafrańcem i bratem Sałkiem przez nacjonalistów ukraińskich we wsi i parafii Fraga. 9. miejskiej i wiejskiej.04 1943 r. Uprowadzony przez banderowców 08. pow. 246) Ks. w 1889 r.*  (KS) Ks. 245). Świrz) zamordowany przez UPA 19. 14. katecheta z Kołomyi (archidiec. Podkamień pow. 382) Ks. dek. Kamińskim i ojcem Szafrańcem) 22. Roch Sałek z zakonu oo. 405 i 450): Ks.1944 r.*  (str.*  (str. Kałusz (archidiec. pow. Został zamordowany w lipcu 1942 r.*  (KS) Ks. Zamordowany 06..  (str.. gm. na podstawie donosu policji ukraińskiej. 17. i par. bernardynów. Rohatyn) uprowadzony i zamordowany przez UPA 19. wikariusz parafii Bołoszowce. pow. i był strasznie zmasakrowany. 18. pow. Kołomyja). Zamordowany w czasie napadu UPA. Błażej Czuba.02. przez policjantów ukraińskich i przekazany do gestapo w Stanisławowie.*  (SP. Józef Smaczniak miasto i powiat Nadwórna (archidiec.  (str. Tłumacz).*  (KS) Ks. 6. przez czerwoną milicję ukraińską i oddany do NKWD. dnia 19. katecheta w gimnazjum kupieckim w Kołomyi. Tadeusz Stroński. Miasto. Joachim Szafraniec. Jednym z morderców był syn greckokatolickiego księdza Wasyla Niemyja zaciekłego nacjonalisty. 10.  (SP. KS). przez policję ukraińską.10. Bolesław Szczur (Szczurowski) wikariusz par. dek. osadzony w obozie koncentracyjnym Gross Rosen. Aresztowany w końcu 1943 r.*  (str. inicjatora mordów w całej okolicy.. a ciało porąbano na kawałki. Dolina). Wojciech Kośmider ur. lwowska. lwowska. Kilka dni wcześniej ksiądz otrzymał od UPA „wyrok śmierci”. wyrwano mu język. Józef Kluz ur w 1912 r. str. 394) B.09. Stanisław Perenc. 23. 342) Ks. Józef Grzesiowski.. Stanisławów). pow.410) Ks. gmina i parafia Bednarów.02. przekazany do gestapo. trafił do Stryja i tam pozostał. Rohatyn. podczas napadu UPA na polskie domy w Niżniowie.1943 r. gdzie został zamordowany 16. proboszcz i dziekan w Kołomyi aresztowany przez gestapo na podstawie donosu policji ukraińskiej. proboszcz.*  (Str. ślad po nim zaginął.1944.*  (str.43 r. gm. Zmarł po kilku tygodniach w więzieniu.  (str. Skomorochy Stare. Żurów. aresztowany przez policję ukraińską i przekazany do gestapo został zamordowany 26. pow. NN wikariusz parafii Podkamień Rohatyński (pow.1889. lwowska. i par. brał udział w kampanii wrześniowej.1944 r.1943 r. w czasie próby przekroczenia granicy do Rumunii gdy uciekał przed Sowietami.1944 r. Wieś. lat 35. wieś. Koło Stryja został zamordowany 22. lwowska. 287) Ks.  (str. O. Ottynia. Stanisławów) zamordowana wraz z siostrą Kosiorowską przez nacjonalistów ukraińskich 07. Antoni Wierzbowski. katecheta w Stanisławowie.  (str. została przepiłowana piłą. lwowska. 384) Ks. KS) Ks. par. pow. zamordowana 6. Błudniki.12. 33.. lwowska. Tłumacz (archidiec.  (str. które go rozszarpały. lwowska. zamordowana przez nacjonalistów ukraińskich 07. 31. 756 i SP) S. Zwłoki odnaleziono w listopadzie.1869. Brzeżany) zamordowany przez banderowców dnia 15. gm.*  (str. lwowska. lwowska. lwowska.*  (Str. M. Buczacz). Celina z klasztoru w Kopyłowie koło Niżniowa. Osobiście nadzorował to Oskar Brandt – gestapowiec. Konkolniki.  (SP) Ks. Rohatyn (archidiec.1906. Był przez 3 dni torturowany w gestapo a czwartego dnia puszczono na niego dwa psy.*  (str.1944 r. (archdiec. dek. zaginął bez wieści. podczas napadu na klasztor. 41. Zgromadzenie SS józefitek pielęgniarek szpitala w Dolinie. lwowska. 05. dek. gmina Broszniów. Maria Letycja (Maria Szembek) administratorka Domu Sióstr Zakonnych w Jazłowcu (archidiec. pow. Kowalówka gm.  (SP. Borszczów. 701-702) S. pow. dek.*  (KS) S. Stanisławów) aresztowany przez gestapo w 1941 r. dek. Żydaczów zamordowana przez UPA 7/8.02. Kotów.*  (str. pow. proboszcz. Piotr Bieńko proboszcz par. 44. Wiktorią.04. 36. osadzony w więzieniu w Stanisławowie.12. Władysław Biliński ur. przez UPA. Tłumacz. 2. pow. 43. i pow. Policja ukraińska aresztowała go we wrześniu 1942 r.1945 r.743-44) S. 756) S. Buczacz. Stryj) spalona 09.*  (str. wieś i parafia Bybło. gm. Remigiusz Wójcik z parafii Święty Stanisław (także siedziba parafii). S. i po torturach bestialsko zamordowany. pod zarzutem ukrywania Żydówki w dzwonnicy na wieży kościelnej. z parafii Podkamień Rohatyński. Dolina). Uprowadzony z plebanii przez banderowców w październiku 1943 r.. Stanisławów). (archidiec. dek. uprowadzony przez banderowców z drogi. zamordowana 6. proboszcz par.08. Derżów pow.26. Agnieszka Poniecka ur. 37. lwowska. Adela Augustyna Pawłowicz ur.*  (SP) S.(archidiecezja lwowska. lwowska. 112) Ks. józefitka z klasztoru w Niżniowie pow. wieś. Stanisławów. dek. pow. dek. i gm. w 1880 r.1941 r.1944 r. lwowska. dek. Rożniatów. 42. Weronika Melinger ur. Borszczów) W wyniku donosu miejscowych Ukraińców. koło Rusiłowa nad Strypą.04. dek.*  (SP) S. lwowska.1944 r. zmarł 20.Tłumacz (archidiec. i par. Świrz) zbiorowo zgwałcona i zamordowana 20. gm. Niżniów. wraz z siostrą Celiną. Edward Tabaczkowski proboszcz parafii Kałusz. pow. gm. 30.02. dek. Perehińsko. pow.1944 r. i pow. Województwo tarnopolskie 1.05. lat 65. na podstawie list sporządzonych przez nacjonalistów ukraińskich i stracony wraz z ogromną grupą inteligencji polskiej 14/15. par.1944 r.. Józef Wiatrowy. w Derżowie. wieś i parafia Broszniów-Osada.1945 r. Dr Lucjan Tokarski lat 54.12. pow. Bursztyn.*  (Str. 701-702) S. podczas napadu nacjonalistów ukraińskich na wieś.*  (str. w Derżowie. aresztowany przez żandarmów niemickich na skutek donosu policji ukraińskiej. Dolina (archidiec. pow. Józefa z klasztoru w Rozdole. Stefania Ustyanowicz (siostra Zofia) z Jazłowca uprowadzona w sierpniu 1944 r. 40. Niżniów.02. Wiktoria Misiak z klasztoru w Rozdole ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia. Wiktor Szklarczyk. Helena Dżugała lat 26. par. dek. 17). dek. 30. Nowosiółka Biskupia. Stanisławów).1944 r. Wieś i par. W kwietniu 1944 r. kiedy wracała do domu. 39.05. Siostry zakonne 32. Zwłoki odnaleziono w listopadzie 1944 r. Jan Bojarczuk ( J. Teresa józefitka z klasztoru w Kopyłowie koło Niżniowa par. Bojarczak . zamordowana (wraz z siostrą Józefą) 9-10.05 1944 r. podczas napadu na klasztor. zamordowana przez UPA 29. szarytka ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia. lwowska. Derżów w pow.03. pow. 27. 25. lwowska dek. Sarnki Dolne.. w drodze do Niżniowa (wraz z siostrą Letycją Szembek). 30. (archidiec. 38. Stanisławów (archidiec. 3. Tłumacz (archidiec. Dolina) zamordowana przez banderowców. Rohatyn (archidiec..*  (KS) S.10.1942 r.08. Dolina). Jazłowiec) zamordowana przez banderowców w sierpniu. lwowska. gm. gm..04. lwowska. Stryj). Konkolniki) Został zamordowany przez banderowców 19. Ks.*  (str.1944 r. dek. Monasterzyska pow. gm. aresztowany przez ukraińską policję na podstawie fałszywych donosów nacjonalistów ukraińskich. 35.03. 34. 503) Ks.*  (str.* (  str. Stanisławów).*  (str. dek. 720. 756) S. dek. Rohatyn (archidiec. wraz z siostrą Zofią. zamordowana przez nacjonalistów ukraińskich 9/10. lwowska. dek. pow. Żydaczów (archidiec. ur. Potutory. wikariusz. zmarł na tyfus w więzieniu.12. Leokadia Kulpa ur. 743-44) S. 158) Ks. gdy wracał z odpustu w Litiatynie.*  (SP) S. z klasztoru w Rozdole pracująca w par.1881. wieś Rypne. i gm.* (  Str.1943 r. został aresztowany w listopadzie 126 127 . Franciszka Kosiorowska józefitka z klasztoru w Niżniowie. gm. 29. 29). Dolina (archidiec. pow. dek.1944 r. 05. 48) Ks. Żydaczów (archidiec. 1905 r.KS) ur. Brzeżany (archidiec. Czesława Antonina Stieber (józefitka).1944 r.. lwowska. Stanisławów). Konkolniki).05. 28. (  str.1883. Żydaczów (archidiec..1880 ze Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia. szarytka z klasztoru w Rozdole. lwowska. Stryj) wraz z S. 408) Ks. 1944 r. Kałusz (archidiec. przez nacjonalistów ukraińskich w kościele wraz z kilkoma innymi osobami. dek. zaginął bez wieści. Brody) wraz z około 100 innymi ludźmi i trzema duchownymi w dniach 12-16. 88) Brat Gracjan Jóźwia ur.*  (str. 06. dek. pow. gm. lwowska. dek.01. wieś i par. dek. Uciekł z transportu. mimo.41 r. lwowska. lwowska.03. i gm. lwowska. wieś. w 1906 r. proboszcz parafii Podwysokie.02. str. lwowska. pow. Podhajce).11. w 1886 r.1944 r. lwowska. proboszcz par. Dotkliwie pobity i zamordowany 14. Świrz). pow. Przemyślany (archidiec.*  (str. Stanisław Kwiatkowski lat 64.  (str. pow. Kurzany. Zamordowany w pociągu 14. pow.1944 r. 13. Potutory. Tarnopol). Przemyślany. 19.09. dek. Konkolniki).1944 r we wsi Ładańce. dek. przeor konwentu karmelitów trzewiczkowych w Trembowli.1944.. Wieś. wieś i parafia Markowa. kapucynów lat 48. 293) kleryk Florek.01.1941 r. Drohiczówka. Władysław Klakla ur.  (str. Brody (archidiec. proboszcz par. siedziba par. Krzemieniec) zamordowany w Podkamieniu.01. 21. 10*  (str. miasteczko Jazłowiec. gm. dek.. wieś. gm. zamordowany przez banderowców w klasztorze w Podkamieniu.03. lwowska. Szczepan Jurasz proboszcz. 306) Ks. Busk). w 1891 r. Zginął wraz z dwoma innymi braćmi zakonnymi i jednym księdzem oraz z ponad 100 uciekinierami z sąsiednich okolic. pow. dominikanin. Był uprowadzony przez banderowców w czasie napadu na plebanię 8.. Józef Kaczorowski ur.. 17.44 r. Zmarł na atak serca podczas napadu UPA 2/3. Jazłowiec).*  (94) Ks. 88) Brat Jan Frączyk ur. Buczacz (archidiec. Czerwonogród. zaginął bez wieści.*  (str. pow. przez banderowców.*  (str. w 1888 r. Radziechów (archidiec. przez banderowców wspartych przez oddział SS-Galizien 9. gm. 386) Ks. Przemyślany (archidiec.1919 alumn II r. Józef Janas ur.44 r.10. 432) Ks. 12. -. Zamordowany przez banderowców 2/3 września 1943 r. Kaczorowskiego. w 1912 r. Krzemieniec (woj. dek. był torturowany przed śmiercią. Brzeżany). 266g) Ks. Andrzej Kraśnicki ur. Michał Karczewicz proboszcz par. zamordowany przez banderowców 14. podczas napadu banderowców z UPA i żołnierzy z SS-Galizien na klasztor i miasteczko Podkamień. pow. 22. ur. 1889. Ponikowica. Jan Kazimierz Gach ur. pow. Brzeżany (archidiec. pow. dek. Trembowla). Seminarium Duchownego we Lwowie. lwowska. Nowosiółka-Bekerów.. administrator parafii Kotów. na trasie Złoczów-Lwów. 5. 14. par. Zamordowany 14/15. 294) Ks.41) w więzieniu w Kamieńcu Podolskim.12.1895. lwowska. Jan Kuszyński wikary. par. Brody) w dniach 12-16. Jazłowiec). z zakonu oo. Podhajce (archidiec. Adam Gromadowski ur.1943 r. dek.01. i gm.1944 r. par. dek. został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 30. lwowskie) 15. w 1893 r. Adam Drzyzga administrator parafii Sorocko.. lat 29. dek.Trembowla (archidiec.. 7. Tarnopol (archidiec. był torturowany przed śmiercią. lwowska.02.. dek. 4. Wołków. Tarnopol). Brzeżany). Ostrzegał go o niebezpieczeństwie ksiądz greckokatolicki. wskazany przez Ukraińców Sowietom jako rzekomo „strzelający do przejeżdżającego wojska sowieckiego”. Przemyślany. w 1912 r. Zaleszczyki (archidiec. Skałat (archidiec. pow. pow.. 111) Ks.. zamieszkały w Koniuchach. lwowska.*  (str. lwowska. Zamordowany 12. na 10 lat łagru. Stanisław Fijałkowski ur. Antoni Frankowski. wieś i par.* (  KS) Ks. i gm. 20. (patrz woj. rozstrzelany przez Sowietów przed kościołem.*  (str.1945 r. 128 129 . dominikanin. 6.*  (str.03. 326) Ks.*  (str. lwowska. Zamordowany przez banderowców dnia 11.1945 pochowany wraz z około 50 parafianami. Brody).1944 r.*  (str. Wołków. diec. lwowska. w 1880 r. Świrz). Świrz. 88) Ks. pow. Hłuboczek Wielki. wieś i par. 18. 123) Ks. Mikołaj Ferenc.*  (str. Inspiratorem mordu był miejscowy ksiądz greckokatolicki (napastnicy i ten ksiądz zostali schwytani i podobno rozstrzelani przez żandarmerię niemiecką (Wołczański 2005. pow. lwowska. pow. dek.44 r. lwowska. dek. łucka.03. Michał Duszeńko. Toustobaby. pow. Brody (archidiec. pow.*  (str. Zabojki gm. 61). wikariusz. Toporów.Brody (archidiec. Marian Dziamarski proboszcz. Zamordowany przez bojówkę SB-UPA. gm. Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w czasie pogrzebu parafianina dnia 23. lwowska. dek. Został zamordowany przez policjantów ukraińskich lub nacjonalistów ukraińskich pod Trembowlą w sierpniu 1941 r. Zamordowany przez banderowców (przecięty piłą) dnia około 11.02. pow. dek. rozstrzelany (9. wieś i parafia Krosienko gm.02. dek. gdy wracał z pogrzebu ks. 16. Podhajce (archidiec. wołyńskie. Aresztowany przez współdziałającą z NKWD milicję ukraińską został skazany 15.1944 r. pow. Brzeżany (archidiec. Napad zorganizował greckokatolicki ksiądz Jan Kozak z synem Wańką. 1099) Ks. Brzeżany zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w pobliskiej wsi. ale w drodze powrotnej do domu został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich koło wsi Wojkowice w lipcu 1941 r. Przemyślany (archidiec. Brzeżany).*  (str. że rewizja nie potwierdziła oskarżenia. 11. 8.  (str. 264) Ks. Brody (archidiec. Mogielnica. Świadkiem uprowadzenia był ksiądz wikary Alojzy Schmidt. Wysocko-Hallerczyn gm.10.43 r. Podwołoczyska nad Zbruczem.*  (str. dek. wikariusz par. 407) Ks. 152) Ks. 415) Ks. pow. par. Rajmund Gałązka ur. Skałat). i gm. pod zarzutem udzielania pomocy jeńcom sowieckim. Uprowadzony przez banderowców 31. Brody). lwowska. dek. Poczajów. Trembowla (archidiec. Busk). Sokołówka.  (str. dek. Tarnopol). lwowska. Zamordowany przez UPA na drodze koło tego miasta 07. Zaleszczyki (archidiec. Tarnopol (archidiec. pow. w 1912 r. Brody (archidiec. Mówił: „Jestem proboszczem nawet dla tych najbiedniejszych.. Brody) w dniach 12-16.*  (str. Podwołoczyska pow. Brzeżany (archidiec. przez UPA współdziałającą z oddziałem SS-Galizien 30.23. gm. Michałówka pow. Kujdanów.*  (str. Makabryczny mord: młodej kobiecie w 9 miesiącu ciąży i księdzu rozcięto brzuchy i płód włożono księdzu do brzucha i tak go wystawiono na widok publiczny na rynku w Podhorcach. Płuhów. Jan Szewczyk ur. lwowska. w 1895 r. Józef Rupnicki ur.1944 r. dek. Zamordowany przez UPA 12. 35. lwowska. Skałat. 84) Ks.03. w 1887 r. pow.08..*  (str. pow. Został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich po bestialskich torturach 07. w 1874 r. dek. Podhajce).01. Brody (archidiec. i gm. wikary. Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich pod koniec 1942 r. wieś i gm. w 1906 r. 359) Ks. 146) Ks. 369) Ks. w 1910 r. Stanisław Wilkoński ur w 1877 r... lwowska.*  (str. miasteczko. po sumie banderowcy uprowadzili księdza. 34. proboszcz par. wieś. Wojciech Rogowski ur.. lwowska. 84) Ks. pow. Kociubińce. lwowska. Buczacz) W wyniku donosu policji ukraińskiej został aresztowany 17. wraz z około 80 parafianami. 39. dek. w 1874 r. Rozstrzelany w więzieniu. Zaleszczyki (archidiec. ur. Zamordowany przez banderowców w noc wigilijną 1944 r. Józef Pikota ur. pow. dek. W 1909 r.02. 239) Ks.1945 r. 43.*  (235) Ks.*  (KS) Ks. w 1912 r. pow. administrator par. administrator parafii Kociubińce. Buczacz (archidiec. 31. zwłoki znaleziono na cmentarzu w Litiatynie. Stojanów. dek. Uprowadzony i zamordowany po torturach przez bojówkę UPA 02. wieś i parafia Bobulińce. 158) Ks. Tarnopol). lwowska. Leon Perucki wikary. prawdopodobnie wywołany i zabity przez OUN-owca. Radziechów (archidiec. 33. 1941 r.. Borszczów. par. par. katecheta z par. Krasne pow.*  (str. 40. Czortków).. Jan Wiszniewski (Wiszniowski) ur. Tadeusz Siatecki ur. Walenty Puchała ur. 510) Ks. 38. 44. Zbaraż (archidiec.. Skałat). Kopczyńce (archidiec. Złoczów (archidiec. dek. Czortków). pow. Brody) został uprowadzony przez banderowców 27.*  (KS) Ks.*  (str. 28.1944 r. Buczacz (archidiec. Wieś i gm.*  (str. wieś. lwowska. pow.*  (str.*  (IZ) Ks. wieś. W niedzielę 05. uprowadzony i zamordowany (wraz z ks.1941 r. 443) Ks.03. wikariusz par. Tarnopol (archidiec. zginął około 26. dek. Józef Suszczyński ur. Zamordowany przez banderowców dnia 20. 48) Ks Józef Turkiewicz proboszcz par. dek. pow.*  (str.09. Wieś i par. 88) Brat Kryspin Karol Rogowski ur. 443) Ks. 116) Ks. Złoczów). Uprowadzony i zamordowany (wraz z ks. Szkodzińskim) koło wsi Szypowce przez banderowców. w 1876 r. Brzeżany). pow. Jazłowiec). Józef Wieczorek proboszcz parafii Pieniaki (także wieś i siedziba gminy). lwowska.*  (str.. Jan Walniczek ur. Jazłowiec). w 1894 r. Włodzimierz Siekierski wikariusz parafii Koszlaki (także siedziba gminy).. Kopczyńce.11.44 lub 26. Zamordowany przez UPA w październiku 1944 r.*  (str. Donos złożył nieznany z nazwiska Ukrainiec.. w 1913 r. zwłok nie odnaleziono. 45.06.07. dek. administrator parafii Pieniaki. Stanisław Szkodziński proboszcz. 42. 130 131 . dek. którzy wyjechać na Zachód nie mogą”. Busk).06. pow. i gmina Podhorce. Zamordowany przez banderowców 16. emerytowany katecheta gimnazjum w Trembowli. wieś. Zamordowany przez bojówkę UPA 13/14. Bronisław Majka ur. Zaleszczyki (archidiec. Józef Szady ur. parafia i gm. dek. parafia Tłuste Miasto. lwowska.1943 koło wsi Szypowce. Franciszek Szarzewicz ur.44. w Nowosiółce Biskupiej. i gm.*  (KS) Ks. Tłuste Miasto. Złoczów).45 wraz z około 150 parafianami. Skonał po wielogodzinnych mękach po wbiciu mu kilku gwoździ w głowę. Kopczyńce (archidiec. Złoczów (archidiec. lwowska. który zaginął bez wieści. 37. lwowska. w 1910 r. gm. Aż do swojej śmierci nie chciał opuścić swoich wiernych..11. 29. dek. Litiatyn pow. Po nieudanej próbie przejścia granicy rumuńskiej ukrywał się w Żeżawie i tam został zamordowany podczas napadu UPA na polskie rodziny w styczniu 1945 r. gm. Złoczów (archidiec. pow.1941 r. lwowska. proboszcz. 36.1944. Stanisław Szczepankiewicz ur. lwowska.02.*  (str. wraz z 80 parafianami 41.. par.. wieś. 25. i pow. dek. wikariusz par. lwowska. Majką) przez nacjonalistów ukraińskich 16. Brody (archidiec. 322) Ks. Karol Procyk. proboszcz. gmina. Czortków. i gm.  (str.1944 r. Jazłowiec). 508) Ks.07. 32.09 1943 r.. lwowska. wraz z 38 ludźmi. pow. 507) Ksiądz NN. w 1914 r. Monasterzyska. 24. administrator parafii Byczkowce pow. Florian Toporowski ur..44 r. Skałat.03..*  (str. Ryków.. par. dek. i zamordowany. Majdan.*  (str. dek.  (str. Na podstawie donosu miejscowych szowinistów ukraińskich został aresztowany przez NKWD pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec i stracony w Złoczowie dnia 2/3.1943 r. Brody) zastrzelony przez żołnierzy sowieckich 26. w 1879 r. 27. proboszcz parafii. par.1908.1944 r. 459) Ks. Zamordowany podczas napadu UPA w 1944 r. dek.02. Ihrowica. dek. zamordowany w Podkamieniu pow. Wieś Żeżawa.* (str. B. Baworów. pod zarzutem szpiegostwa na rzecz Niemiec. 26. lwowska. pow. 448) Ks. przez żandarmów niemieckich. Kowalówka gm. pow. dominikanin. gm. lwowska. Zamordowana przez banderowców w latach 1944-45. dek. Szambelan jego Świętobliwości. Zginęła razem z nim także jego gospodyni. Stanisław Władyka z Opryłowiec zginął w Netrebie (pow.S. Zaleszczyki (archidiec. zamordowany wraz z 76 parafianami przez nacjonalistów ukraińskich 11. par.. Włodzimierz Wołyński) uprowadzony 12. pow. Wiadomość wymaga dalszego sprawdzenia. proboszcz parafii Zabłoćce. 47. par. Matylda Stefania Anna Ustyanowicz (siostra Zofia)– patrz woj. Włodzimierz Wołyński (diec. Franciszek Ciesielski ur. dek.*  (str. proboszcz parafii Łysin. dek.. administrator par. Beresteczko. w 1882 r. Pauszówka. 51. Jazłowiec).. ur. SiS str. pow.02. 57. wieś Nyrków par.  (DP) Ks Jan Budkiewicz ur.11. Czortków (archidiec. .  (str.. 286) Ks. lwowska. Koszlaki pow. Został przerżniety piłą w korycie z desek.1944 we wsi Okno (pow. Skałat) zamordowana 02.1944 r.12. Czortków (archidiec. Kostopol (diec. 402) S. dawny wikariusz we wsi Gliniany. wieś.1944 wraz z wieloma innymi osobami. Drohiczówka. gdzie zginął 16 lub 17. dek. w której mieszkał.* (  str. podczas mszy św. Janów.Kubów (2008) wspomina o zamordowaniu 15. w czasie wojny pełnił posługę duszpasterską w Mikuliczynie. w 1891 r. Siostry zakonne 50. pow..*  (str. gm. Buczacz (archidiec. wieś Nyrków par. pow. Trembowla). Od 1939 do 1941 r. 4.. Pauszówka. Kubów 2008) 48. Włodzimierz Wołyński (diec. 26. pow. 58. Maria Wanda Szembek (Rosalia Laetitia) –patrz woj. 2. pow. 848) Ks.1944 r.07. zamordowany w maju 1943 r. proboszcz parafii Korytnica. proboszcz parafii w Berdyczowie. NN.. zamordowany w klasztorze przez UPA 20. stanisławowskie. zamordowana w Czerwonogrodzie 2/3. Jerzy Cimiński ur. siedziba parafii.02.*  (str. 440) S. Zaleszczyki (archidiec.. i gm.  (SP) Ks.. 193) S.1939 r. gm. był w nowicjacie Zakonu Karmelitów Bosych. pow. Zamordowany przez banderowców 13. Henryka Bronikowska. dek. i gm.*  (str.01. 323) Ks. w 1915 r. wieś i par. zamordowany przez bojówki OUN ( źródło: W. Przemyślany. łucka. prefekt w Równem 1935 . lwowskiej. gm.70.1944 wraz z siostrą Anastazją Bartosz. pochowany w Wiśniowcu Nowym w jednej z mogił zbiorowych. Brody). Zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w okresie między 17 a 20 września między wsiami Byczki a Potokiem. lwowska. w 1869 r. KS) Ks. lwowska. Anna Żarkowska lat 62 służebniczka starowiejska prowadząca sierociniec w Hnilicach Wielkich par. Michał Dąbrowski ur.. w 1875 r. w 1924 r. Ludwika Biegalska. (Zabołotce) pow. Kubów 2008). 52. w 1902 r.. lat ok.1903 r. dekanatu i gm. dek. Dubno. w 1905 r. lwowska. Józef Aleksandrowicz ur. wieś i par. dek. Jazłowiec).11.02. Tarnopol. Delatyn. przez nacjonalistów ukraińskich Województwo wołyńskie (patrz także DP) 1. Podhajce (archidiec. przez nacjonalistów ukraińskich. 7. lwowska. 193) Anastazja Izmaela Bartosz ur. Beata Kogut Parafia i wieś oraz gmina Petlikowce Stare.01.*  (SP). Zbaraż) w czerwcu 1941 r. Połowce. pow. .. Połowce. Zbaraż (arcidiec. 166) S. Skałat) (źródło: W.106) Ks kapelan WP.  S. przez policjantów ukraińskich w Wołkowyjach.1944 r. 3. Jazłowiec).. Został aresztowany przez gestapo w 1943 r.*  (SP. powiat Radziechów (archidiec. gm. lwowska. gm. par. lwowska. zamordowana przez banderowców w Czerwonogrodzie 2/3. przez UPA . pow. ale po kilku tygodniach zwolniony. 56. dek. współpracowała ze swoją rodzoną siostrą Anną w prowadzeniu sierocińca i uduszona wraz z nią tego samego dnia 02. S. Drohiczówka pow. Jan Witek ur. 54. gdzie umarł na tyfus. łucka. Antonina Helena Żarkowska lat 51. przez dwóch członków SS-Galizien i kilku cywilnych nacjonalistów ukraińskich. Czerwonogród. dek.*  (KS) B.02.*  (str. Amelia Witolda Borkowska ur. wrzucony do studni i zasypany kamieniami. Zygmunt Chmielnicki ur.. w czasie powrotu na plebanię zamordowany przez banderowców.1945 r. Jazłowiec) Wywieziona do lasu przez UPA i tam zamordowana 17. pow. 49*. Bieniawa. Brzeżany wraz z 30 osobową grupą żołnierzy Wojska Polskiego. Włodzimierz Wołyński). 5.1943 przez nacjonalistów ukraińskich z parafii Stężarzyce. Równe).. Józefa Kopaczyńska.. łucka. 440) S. pow. Podhajce).04. stanisławowskie. Tesłuchów. Trembowla (archidiec.44 r.  (KS) Ks.1944 r. 6. Klara Linowska. Szczurowice. w 1878 r. w archidiec. Podhajce). księdza Jana Bieńko we wsi Bucniów.43. wieś.10. dek. razem z 308 Polakami. aresztowany przez policję ukraińską na 132 133 . Zastrzelona w kościele 16. Razem z nim zginęło kilkoro parafian. Gliniany miasto.46.*  (str. szarytka zamordowana 12.S. w 1887 r. Czerwonogród.*  Ks. w 1915 r. dek.* (  str. Deraźne. 55.1945 r. dek.*  (SP.. pow.04. lwowska. Zamordowana przez UPA 17. proboszcz par..1944 r. Władysław Żygiel ur. 457). 53. SiS 106) Ks. dek. prałat kapituły kolegiackiej.*  (SP. Karol Baran ur. lwowska. redaktor Życia Katolickiego w Łucku. DP.07. Powrócił do Łucka i tam z doniesienia policji ukraińskiej został aresztowany przez gestapo i zesłany do obozu koncentracyjnego Gross Rosen.07.1943 r.*  (str. S. Aresztowany przez policję ukraińską 3 dni był trzymany w piwnicy w Mikuliczynie i przekazany do Stanisławowa do więzienia. Włodzimierz Wołyński (diec.Sylwestra Gleczman OCD ur. pow.471-475) B. aresztowany z poduszczenia ukraińskich nacjonalistów i stracony przez Niemców 08.(KS. DP) Ks. 18.1900. proboszcz par. 17. Luboml (diec. Kamil od św. proboszcz par. został z donosu miejscowych Ukraińców. Poryck. proboszcz par. dek. Krzemieniec (diec. Boremel.1943 r. 16. łucka.(KS. SiS str. 9*  (SiS. Stanisław Fijałkowski ur. Dubno (diec. Zofiówka pow.  (KS) Ks. Łuck. Krzemieniec (diec. Józef Śliwa ur. Kazimierz Świerzewski ur. pow. w r. pow. dek. 22. ur. w 1905 r. Ludwik Wrodarczyk OMI urodzony w 1907 r. . kpt. 1899. Zamordowany 30.*  (KS) Ks. Grzybowica. Nieświcz.*  (SP.* (SP) Ks. jako rzekomy szpieg niemiecki zastrzelony przez wycofujących się żołnierzy sowieckich (inna wersja – gdy stanął w obronie napastowanych parafianek).1944 w Porycku. katecheta emeryt.*  (KS) B.1943 r. Włodzimierz Wołyński) ciężko ranny 11. Ks. przechowywany potajemnie przez popa ukraińskiego Szelesta. Radów.*  (SP.przedstawicieli miejscowej inteligencji przez ekspedycję karną złożoną z Niemców i policjantów ukraińskich. 20. został zatrzymany i zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 17. gdy wdarli się podstępnie do klasztoru i dokonali rzezi uciekinierów tam się chroniących. uciekając przed Niemcami w 1939 r.08. proboszcz par. pow. 11. pełnił obowiązki proboszcza par. w 1895 r. przez nacjonalistów ukraińskich koło Wołkowyi (diec.*  (SP) Ks. łucka. Jarosław.09. Ks.1942 r. 14.01. dek. Sarny). przez nacjonalistów ukraińskich. łucka. pow. Poczajów Nowy. proboszcz par.1943 r. Kowel (diec. zastrzelony 17.  (SP). 8.03. W naszym spisie informacja o nim wykazana jako nie pewna. w 1904 r. Krzemieniec) zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich wraz ze 150 Polakami zgromadzonymi w kościele. proboszcz parafii Ostrówki pow. przez nacjonalistów ukraińskich w okolicach Jarosławia. zamordowany w maju 1943 r. Piotr Walczak ur w r. głównie uchodźcami z okolicy.*  (SP) Ks.*  (SiS-str. w 1909 r. zamordowany wraz z ok. SP) Ks. z klasztoru karmelitów bosych w Wiśniowcu Nowym. Stefan Iwanicki. Wrodarczyk leczył także zarówno Polaków jak i Ukraińców. proboszcz par. pow. dek. w r. Włodzimierz Wołyński). dek. Krzemieniec). w r. pow. Hieronim Szczerbicki. 13. na terenie powiatu Włodzimierz Wołyński. O. dek.04. zamordowany w 1946 r. Wyszogródek (Wyżgródek). 1910. wraz z proboszczem i co najmniej 476 parafianami.(KS) Ks. DP) Ks. i dek. Beresteczko). .skutek prowokacji ukraińskich (rozrzucanie ulotek antyniemieckich przed kościołem).1939 r. Stanisław Grzesiak ur. Łuck. Dubno).1943 r. łucka. pow. Włodzimierz Wołyński.09. Jan Kotwicki ur. Okopy. pow. odnaleziony przez UPA i zamordowany kilka dni później.. podczas napadu nacjonalistów ukraińskich na kościół w czasie niedzielnej mszy św. w 1898 r. zamordowany 20/21. łucka. pow. od niemowląt do starców. bestialsko zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich 30. przebywający u rodziny w parafii Ostrówki w pow. zamordowany około 21. Łuck. Mełnica. gm. Wraz z nim zginęło co najmniej 476 osób. w 1908 r. przemyska (według innej wersji ranny śmiertelnie w czasie walk frontowych) Wobec niepewnych danych nie włączony do wyliczeń. Krzemieniec). Łuck. łucka..1944 r.1943 r. 12. Stanisław Dobrzański ur. przekazany do gestapo. wraz z kilkuset uciekinierami z okolicy podczas napadu banderowców na klasztor. Tesłuhów i pełniący obowiązki proboszcza parafii Łysin. Z donosu policji ukraińskiej aresztowany przez gestapo w 1941 r. oblat. Inocenty Wacław Majewski ur. Kowel) zamordowany 19. proboszcz par. w 1900 r. Michał Grodzicki (Grobicki) ur. Dubno. 1902. podczas napadu nacjonalistów ukraińskich na kościół w Chrynowie (diec. dek. z zakonu w Niepokalanowie. O. Jan Cyprian od św. 1884. pow. dek. gm. zamordowany 19. pow. proboszcz par. 763-767. przez UPA podczas rzezi całej wsi. 15. na Śląsku. Krzemieniec.1944 r. Wielick. IZ. łucka. Beresteczko) wraz z ks. łucka dek. Mordercami byli członkowie UPA i bojówki OUN-Melnykowców „Worona”.1943 r. osiadł na gospodarstwie w kolonii Feliksów. łucka. łucka. we wsi Połonka.*  (SP) Brat Józef Harmata ur. dek.12.08. SiS 106) Ks. w 1909 r.. w Równem. 134 135 . 1917.07. pow.*  (SiS. pow. zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich latem 1943 r. w 1893 r.02. pomagał też ukrywającym się Żydom. Michała Lasoń OCD z Zakonu Karmelitów Bosych w Wiśniowcu Nowym. proboszcz parafii Chynów. Luboml. Luboml).  (SP) Ks. Łuck. KS 124-127) Ks. 23. Bolesław Szawłowski ur.*  (SP. gdy odbywała się msza św. proboszcz par. Wielka pobożność i charyzma księdza Wrodarczyka sprawiły liczne samorzutne zmiany wyznania z prawosławia na katolicyzm.07. dek. gm. Konstanty Turzański ur w r.. 21. 1896. 899) Ks.. zastrzelony przez Ukraińców 16. diec. którzy to wskazali na Polaków jako na komunistów.02. zmarł w obozie koncentracyjnym w Dachau w 1942 r.02. Włodzimierz Wołyński. 200 parafianami 11. Jerzym Cimińskim. Krzemieniec (patrz woj. 10.1939 r. łucka. Jeziorany Ławrowskie pow. pow. proboszcz par. ur w r. proboszcz par. 19. rez. gdy podczas ewakuacji ludności z kolonii Skurcze poszedł do kościoła pomodlić się za ks. pow. SiS 477) Ks.* (  SP) Ks. Władysław Wielebnowski ur. Po porwaniu przez nacjonalistów ukraińskich z kościoła 07. w 1905 r. Sarny (diec. Szawłowskiego.1943 w grupie kilkunastu osób . Stanisław Gałecki ur. pow. Łuck (diec. Skurcze. Dubno (diec. tarnopolskie) .. przez kilku miejscowych ukraińskich nacjonalistów. Krzemieniec). Aleksandria pow.. za sprzyjanie Polakom. 659) Ks. 177) Ks NN z Trościańca. Śniatyń został zamordowany przez SB-OUN za przechowywanie przez rok Leona Zakrzewskiego.*  (str. że przeciwstawiał się mordom. Ukrainiec ze wsi Strusów. pow. gm Strusów..1944 r. par. Cieszanów. pow. Zamordowano również jego żonę. autora) za co został przez banderowców ukrzyżowany”. 489) Ks. Szutowa pow. ze wsi Tudiów. 694) Ks. przez nacjonalistów ukraińskich „za zdradę Ukrainy”. nie chcąc wstępować do UPA kryli się po lasach wraz z Polakami. Kosów Huculski został zamordowany wraz z synem przez SB-OUN w marcu 1944 r. pow.. proboszcz parafii Rogóźno. Śliwnica.726) Ks.podczas napadu na wieś Okopy. NN. Ukrainiec z mieszanej rodziny.*  (str.1945 r.*  (Niedz.743) Ks. 6.*  (str. Ukraińcy. że brał udział w pogrzebie ofiar napadu banderowców i potępiał mordy na Polakach 6.416) Ks.04. Dymitr Ursynowicz lat 27 ze wsi Gruszka gmina Olesza. Trembowla. za ”przeciwdziałanie rezuństwu” według meldunku AK. Baka (imię nieznane). za to.27) Ks. Michał Tełep ur. 3. Wołoszczuk (imię nieznane) lat 41 ze wsi Hostów. 4. piętnując tę straszną zbrodnię (napad na klasztor i wymordowanie sióstr zakonnych – przyp. Ksiądz potępiał w swych kazaniach zbrodnie dokonywane przez UPA. Województwo tarnopolskie 1. w 1885 r. gm Zborów. Jaworów) zamordowany 10. Uprowadzony w październiku 1943 r. Zginęły także jego żona. że potępiał zbrodnie UPA i odmówił współpracy z UPA.*  (str. NN (wiadomość niepewna) z Niżniowa: ”Podobno ksiądz ruski wystąpił śmiało. Przemyśl. gm. pow. 2. pow. gm. że pożyczył zagrożonemu Polakowi sutannę i kapelusz.*  (str. przez Sowietów wraz z parafianami do gm. pow. pow. pow. pow. Tłumacz został zamordowany za to. Piotr Wójtowych (Wujtowycz?) ur. Cytat z listu siostry Zenony z Jarosławia. Województwo poleskie 1-2. że przeszedł na prawosławie. gm. o którym nie wiedział. 2.*  (str. Ukrainiec proboszcz unicki ze wsi Urłów. zamordowany w lutym-marcu 1944 r. Kuty.*  (KS) Ks. Został zamordowany przez bojówkarzy UPA 14. 692) Ks. Po zagładzie sąsiedniej Huty Pieniackiej wzywał z ambony wiernych do opamiętania i został za to zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich. parafia Lubieszów. Duchowni greckokatoliccy Województwo lwowskie 1.*  (str. parafia Nehrybka pow. gdzie często działał ks.1944 przez bojówkarzy SB OUN i UPA za pomoc świadczoną Polakom i publiczne potępianie zbrodni popełnianych przez UPA na Polakach. Była to kara za publiczne potępienie napadu banderowców na Pyszówkę.Lubaczów został zamordowany na początku 1945 r. Równe na Wołyniu. Zubrzec. Panasiuk (imię nieznane).*  (SP) Ks. Kamień Koszyrski. 3.05. 3. 200 Polakami. gm. Jego żonę Polkę w zaawansowanej ciąży zakłuto bagnetami. Tereszkun (imię nieznane) ze wsi Zubrzec.. Ksiądz został wysiedlony w 1940 r. gm. Rachiń. Podczas napadu bandy UPA 09.*  (str. przez nacjonalistów ukraińskich i utopiony w rzece Seret. Przemyśl. Buczacz został zamordowany w pierwszej połowie 1945 r. aby ten mógł w tym przebraniu uciec do polskiej wsi. Tłumacz został zamordowany przez banderowców w marcu 1946 r. Jaworów.*  (Na Rubieży 104/2009 str. pow.  (Niedz. Tłumacz został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w styczniu 1945 r. Komenda Obszaru Lwów. że jest oficerem Wojska Polskiego i ZWZ. 2. za to. gm. 180) Ks. gdzie zamordowano 54 osoby i spalono większość budynków. córka i kilkanaście innych osób. Ukraińcy z sąsiedniej wsi Netreba.*  (str. Szczerba z Chrusna pow. zamordowany wraz z rodziną (4 osoby) przez nacjonalistów ukraińskich pod koniec kwietnia 1944 r.*  (str. przemyska. przez banderowców 136 137 . Otrzymał pośmiertnie medal „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata” z Instytutu Yad Vashem za pomoc dla Żydów.487) Ks. Śliwiński (imię nieznane).*  (str. lwowski został zarąbany siekierą w 1945 lub 1946 r. gmina Markowce. Ukrainiec ze wsi Lubliniec Stary.01. dla Polaków. przez bojówkarzy SB-OUN. wikariusz unicki. dek.117) Ks Iwan Doruk proboszcz w Choroście Starym. za to. Tarnowica Polna. 4. 5. Województwo stanisławowskie 1.*  (str. 351) Ks. w dzień swoich urodzin za to. 7*. 290) Ks. 5. w 1874 r. Wrodarczyk. Zborów zostal zamordowany w listopadzie 1943 r. która była w zaawansowanej ciąży i parafiankę Piwowarczuk za krytykę tego mordu 4. za to. Antoni Ślusarczyk. zostali zamordowani razem z ok. Dolina. Roman Kruszelnyćkyj proboszcz parafii greckokatolickiej Bonów w powiecie Jaworów (diec. na ich prośbę ( bo nie było księdza rzymskokatolickiego). pow. 714) Ks. Kuty Stare. był najpierw w sąsiedniej wsi Karpiłówka torturowany w domu dwu sióstr Ukrainek i następnie zabity. proboszcz par. Peter Seńczuk z Rudnik pow.*  (KS) Dwaj zakonnicy Bazylianie. Anatol Majkowski ze wsi Worona. Zamordowany tam przy ołtarzu w czasie odprawiania mszy św. że jawnie na kazaniach potępiał mordowanie Polaków przez banderowców. (źródło Woczeja 2011). na kazaniu w cerkwi wołał: to nie jest żadne wojsko. 5-6. zamordowany przez bojówkarzy SB-OUN i UPA za to.. woj. za to. Krzeminiec.*  (SiS. Zamordowany w lipcu 1943 r. żywcem spalony przez nacjonalistów ukraińskich w cerkwi w Żabczu wraz z 4 Polakami. Następnego dnia znaleziono go martwego. 5. Łuck. Upowcy zamordowali miejscowego duchownego prawosławnego z żoną za odmowę poświęcenia krzyża na kopcu. gm. że uprzedził polskiego księdza Bolesława Murawskiego proboszcza rzymskokatolickiego w Pełczy o grożącym mu niebezpieczeństwie ze strony UPA. proboszcz par. NN. 97) Pop Fiłyp Borećkyj (Fiłyb Boryćkyj?) Wieś Drańcza Polska gm. Radziwiłlów pow. pow. . która nigdy nie zbuduje żadnej Ukrainy. 1900. zamordowany przez bojówkarzy SB-OUN i UPA w kwietniu 1944 r. Tarnopol. że odmówił współpracy z UPA i potępiał zbrodnie dokonywane przez UPA. przez nacjonalistów ukraińskich za to. Mifond Medwedew wysiedlony przez Sowietów do Antonówki Szepelskiej. 10. to plugawa banda. że w kazaniach swoich nawoływał do zaprzestania mordów i przelewania krwi chrześcijańskiej. pow. 577) Pop NN. Pop NN. par. wołyńskie został powieszony za sprzyjanie ludności polskiej 2-3. zamordowany w listopadzie 1944 r. (źródło: Woczeja 2011). gm. łucka. Powodem morderstwa było to.*  (KS) Ks. Złoczów. ponieważ nawoływał do zaniechania tego napadu (zemsta na niewinnym księdzu za swoją złą decyzję?) 138 139 . pow. Wiadomość do sprawdzenia.*  (KS).Ks. Województwo wołyńskie 1.*  (KS) Pop NN. Krzemieniec zamordowany wraz ze swoją żoną przez bojówkę UPA za to. Trembowla. 7. str. Józef Gaducewicz proboszcz parafii obrządku wschodniego w Kuśkowcach Wielkich. woj. Został zamordowany za to. rzymskokatolicki Ireneusz Kmiecik. pow. Łuck. przez SB-OUN za potępianie mordów dokonywanych na Polakach (źródło: Woczeja. Dubno zamordowany we wrześniu 1943 r. Krzemieniec (diec. że na jednym z kazań potępił zbrodnie UPA dokonywane na Polakach. że potępiał w swoich kazaniach zbrodnie UPA dokonywane na Wołyniu i nawoływał do zgody. 992/993). zostali zamordowani przez bojówkarzy SB OUN za publiczne potępienie działalności członków UPA i odmowę święcenia ich broni przeznaczonej do mordowania. Upowcy zamordowali go po klęsce napadu na Przebraże.* (  SP) Ks. został zamordowany pod koniec 1942 r. których ukrywał. 8. pow. dek. par. 1943. 2. pow. pow Kowel zamordowany wraz z rodziną za odmowę święcenia noży. gm. parafia Bełżec. Beresteczko). Dederkały. Załoźce pow. Duchowni prawosławni zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich (byli mordowani za krytykę ludobójstwa dokonywanego przez OUN-UPA lub za pomoc udzieloną Polakom albo za odmowę współpracy z UPA).481) Ks. 9. . 8*  (872) Alumn greckokatolicki NN ze wsi Laskowce. Jankowce. 4. który żył w przyjaźni z zamordowanym księdzem. 6.*  (KS) Pop NN par. SiS 403) Pop Czerwynśkyj. Kołki.Dubno. Żabcze. gm. że nie chciał wstąpić do UPA. został w kwietniu 1944 r.*  (SiS str. parafia Kowel. . pow Zdołbunów. Zborów został zamordowany w lipcu 1943 r. Otrzymał za to wyrok śmierci od UPA i musiał uciekać. przyjaźnił się z polskim księdzem z Sienkiewiczówki. 2011). 7. NN. pow. Proboszcz krytycznie oceniał działalność nacjonalistów ukraińskich.za to. Laskowce. który wykonano. pow. w tym jego siostrę i dwoje krewnych. pow. przez bojówkarzy UPA za to. gm. (str. że po masowym mordzie na Polakach w Milnie. Krzemieniec) zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich w r. . Wieś Nowomylsk (Mylsk Nowy).*  (KS) Ks.* (  SP) Ks. Wiadomość do sprawdzenia. że arcybiskup Hromadśkyj oficjalnie potępiał zbrodnie dokonywane na Polakach przez UPA. który był sygnałem do mordowania Polaków. gm.Ks. 1. 2011). pow. przez bojówkarzy UPA za to. Pełcza.*  (SiS. Za to dostał wyrok śmierci. że nie przyjął do cerkwi „wici chlebowych” wzywających do mordowania Polaków. dzięki czemu ksiądz uniknął śmierci. Łuck (diec. wołyńskie. łucka.* (  SK. Wieś Rudniki.*  (KS) Ks. w którym zginęło ponad 50 osób. Kruszyński (brak dokładniejszych danych) został zabity za potępianie mordowania Polaków (żródło: Woczeja. par.**  (KS) Arcybiskup (archiepiskop) Aleksiej Hromadśkyj „Ołeksa” z diecezji wołyńsko-żytomierskiej patriarchatu moskiewskiego. przez bojówkarzy SB-OUN i UPA za to.Pop NN z Kaszówki. że odmówił osobistego udziału w przygotowaniach do mordowania Polaków. Razem z nim zamordowano 8 osób narodowości ukraińskiej. dek. Nowy Staw. 3.*  (SK¸ SiS 1159-1160) Pop Fiodor Cichoćkyj senior i jego syn pop Fiodor Cichoćkyj junior. Dubno został zamordowany przez nacjonalistów ukraińskich ponieważ odmówił święcenia noży. Czerniechów.Pop Konoplanko z pow. Wiadomość do sprawdzenia. NN par. Zdołbica. Gdy nie miał kto pochować zamordowanych dokonał tego ks. Baszuki. Zborów. Syn popa był członkiem bojówki UPA. NN z pow. Serafin Horosiewycz ur. Milno osiedle Podliski. parafia Krzemieniec i jego sekretarz protojerej* Fiodor Jurkewycz zostali zamordowani w czasie drogi do Równego przez bojówkę SB-OUN i UPA. Wiadomość do sprawdzenia. Kubów 2008). pow. ks. uniknęli śmierci: Ks.Wojciecha i żonę Wojciecha (KS 277). pow. Władysław Michałkiewicz (Łoszniów. gm. Oprawcy bili go kijami. nie mniej przeżył. Pozytywną a także negatywną rolę duchowieństwa greckokatolickiego i prawosławnego w czasie ludobójstwa omawia Woczeja (2011). dnia 13. Równe został zamordowany za przechowywanie dzieci innego Ukraińca Iwana Gercela. 89) Ks.07. Zaleszczyki: banderowcy wybili dziurę w murze plebani i tym sposobem dostali się do wnętrza. Tam otrzymał opiekę lekarską i ocalał (KS 447). pow. Ksiądz Kazimierz Solecki (ur. Wyprowadzili z niej 12 osób ukrywających się tam.04. Nie znalazłszy go zamordowali jego siostrzeńca Stanisława Rybickiego (KS 259). pow. Napastnicy podpalili zabudowania i wrzucili granaty do piwnicy gdzie ukryli się mieszkańcy i goście. Wielick.43 bojówka SB-UPA napadła na plebanię w poszukiwaniu ks. aż do końca wojny i później. pow.*  (Poliszczuk 2002. ks. że potępił masowy mord we wsi Gaj. ze względu na swój wiek nie mógł nadążyć i upadł. Podhajce. Nota bene. ks. proboszcza Kowalczyka. pow. Iławce. prawie cudem. Międzyrzec. ks. Brzeżany).*  (KS i SiS 397) Pop NN. zabijając 15 osób. gm. W sumie jest ich i tak bardzo dużo. NN (Żabińce. (według Jankiewicza8a) Duchowni ogółem rzym. w rękach których ginął. na których były zamachy. SiS 870) Biskup (episkop) kowelsko-włodzimierski Emanuił (Mychajło Tarnawśkyj z Włodzimierza) zamordowany przez SB-OUN około 25. ks. Kopczyńce). Do tego spisu można dodać dalsze przykłady z tego samego wojewodztwa: We wsi Hnilicze. Ksiądz Kazimierz Białowąs mimo poparzeń zdołał uciec i schronić się w Trembowli (KS 397. gm. do Zaleszczyk.Skałat dnia 31. Podam jeszcze opis losów księdza Teodora Kasperskiego ze wsi Winiatyńce pow. Buczacz).09. Jan Smutek (Tłusteńkie. Mateusz Franków (Horodnica. zamordowany we wrześniu 1943 r.44 na plebanię napadła bojówka UPA. Podhajce bojówka UPA napadła na plebanię. w której zamordowano ponad 600 osób i nawoływał do zaprzestania mordów.11. aż zemdlał. kowalski. Podhajce). pow.1943 r. gdzie zajęli się nim parafianie i przewieźli. NN ze Szczekiczyna. Kopczyńce). W sumie zginęło z ręki nacjonalistów ukraińskich lub przy ich udziale 236 duchownych. Zostawili go myśląc zapewne. przeziębił się i do końca życia nie odzyskał zdrowia. Skałat). We wsi Hleszczawa. ksiądz Kazimierz Bartosiewicz ukrył się w śniegu i przeleżał tam wiele godzin. Celestyn Rubaszewski (Petlikowce Stare. Odmroził sobie palce u rąk i nóg. Franciszek Napierała (u Komańskiego i Siekierki. Bronisław Mirecki (Hałuszyńce. ks. zakonne gr-katol.zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich wspólnie z Niemcami lub bolszewikami. ks. 1 2 3 1 4 4 15 klerycy 1 1 – 1 1 – 4 siostry Duch. Banderowcy zamordowali ojca księdza . pow.1912) uciekł w bieliźnie przez okno do sąsiedniej polskiej wsi (KS 344). pow. Wymienieni duchowni na pewno nie są wszystkimi ofiarami zbrodni nacjonalistów ukraińskich i zapewne jeszcze do tej listy dojdą nowe nazwiska. Liczba duchownych katolickich zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich w latach 1939 do 1947 w poszczególnych województwach (zapewne jeszcze nie pełna). Kopczyńce). Trembowla). na wpół przytomnego. Kubów (2008) wymienia następujących księży z województwa tarnopolskiego. Wilhelm Doroszyński. Trembowla). Wspomnieć jeszcze należy o księżach rzymskokatolickich. np. Torturowali i zamordowali ojca księdza i macochę. pow. pow. 140 141 . ks. 1 4 6 2 2 13 7 9 8+1? – 3+1? 29 26+2? W nawiasie pierwsza liczba: zamordowani przez nacjonalistów ukraińskich a druga liczba . Ignacy Tokarczuk (późniejszy arcybiskup) i ks. poprzez donos lub wspólne działanie: np. ale on oprzytomniał i doczołgał się do wsi.10. Ksiądz Kasperski. 12. Wszystkich gnali do miejsca gdzie zamierzali ich zabić.-katoliccy: Lubelskie 17 (14+3)+1? Lwowskie 43 (22+21)+1? Poleskie 11 (8+3) Stanisławowskie 44 (31+13) Tarnopolskie 58 (52+6)+1? Wołyńskie 23 (17+6) + 2? Razem 196 (144+52)+5? księża 14 36 6 29 44 19 148 zakon. Trembowla 13. Eugeniusz Półtorak (Rosochowiec. We wsi Orzechowiec gm Kaczanówka. gm. biskup (episkop) i 11 (+2?) popów prawosławnych. Podhajce). jednak według świadectwa działaczy melnykowskich zabito go za odmowę współpracy z UPA. Tabela 1. obaj ze Złotnik (pow.1943 banderowcy napadli na plebanię. ale zdołali uniknąć śmierci. wieś Kaszówka. ks. Antoni Adamiuk (późniejszy biskup) z Płauczy Małej (pow. cała UPA. rzekomo za współpracę z Niemcami i NKWD. 2004 „Napieracz”) (Iwanówka pow. Zawałów. wraz ze swoją rodziną i służącą za to. policja ukraińska aresztowała księdza i przekazywała go gestapo lub NKWD. który udzielał pomocy Polakom. dwóch braci zakonnych i jeden alumn a wśród duchownych prawosławnych jest arcybiskup (archiepiskop). We wsi Zawałów (siedziba parafii i gminy). 13*  (Niedz. a zwłaszcza jej przywódcy współpracowali z Niemcami (Abwehra). pow. którzy. Wśród zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich duchownych greckokatolickich jest 23 księży. że umarł. pow. tom 12. że mimo śmiertelnego zagrożenia nie chcieli opuścić swoich wiernych.. Polihymnia. Michał Damm (Bednarów. 2006. Czynili to mimo pomówień ze strony upowców. 2005. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. został uratowany przez parafian (Siemaszko i Siemaszko 2000). Komański H. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim. żyli pod groźbą utraty życia (Wołczański 2005). więc ziemie kresowe dawnej Rzeczpospolitej Polskiej spłynęły krwią męczenników. Przemilczane ludobójstwo na Kresach. Cień Bandery nad zbrodnią ludobójstwa. Siemaszko W... Nakładem autora. Zbrodniczość OUN-UPA. Ks. Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów. prawie wszyscy kapłani na zagrożonym przez banderowców terenie.. napadła bojowka OUN-UPA. Toronto.11. Bulzacki K. Wrocław. Na dom w Reniowie gdzie przebywał ks. 142 143 . 2005. Są to tylko przykłady. i Siemaszko E. nocą 2 lutego 1944 r. 1939-1946. kapelan AK. Szatko z Firlejowa (pow. Siemaszko E. Wrocław. ale ksiądz zdołał się ukryć i ocalał. I. Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947. Wrocław. 2000. Lublin Isakowicz-Zaleski T. Dom był przygotowany do obrony. Wołczański J. która zmusiła napastników do ucieczki (KS 487). Kubów W. Stanisławów). pow. Wrocław. Ludobójstwo OUN-UPA na kresach południowo-wschodnich. Duchowieństwo diecezji łuckiej ofiary wojny i represji okupantów 1939-1945. Franciszek Bajer. Ze wzgórza pod Krakowem. Małe Wydawnictwo. 2008 b. dlatego. SUOZUN. Woczeja S. Terroryzm na Podolu Zachodnim.. Atla2.. W. Zamordowali za to jego brata i siostrę (KS 363). 2006. Różański E. Głos Kresowian 29: 67-72. którzy w imię Chrystusa nie bali się narazić na śmierć siebie i często także swoje rodziny potępiając zbrodnie swoich współplemieńców oszalałych nacjonalizmem. Wewnątrz budynku było kilkanaście osób samoobrony. Nakładem autora. Warszawa. 2008. 2007. Wydawn. W województwie wołyńskim cudem uniknął śmierci ks. Duchowni katoliccy zamordowani w latach 1939-1946 przez nacjonalistów ukraińskich.. Poliszczuk W. między innymi miejscowi harcerze. Ludobójstwo dokonane na Polakach w województwie lwowskim. Płacili za to życiem lub ranami. Poliszczuk W. 2010. wprawdzie przeżył. Warszawa. Wydawn. Ks... Ludobójstwo dokonane na duchownych obrządku łacińskiego przez OUN-UPA oraz zniszczenia obiektów sakralnych rzymsko-katolickich na kresach południowo-wschodnich 1939-1947. ks. Materiały Źródłowe. W: Listowski W. Kraków. Popek L. Ocalała dzięki żołnierzom niemieckim. Siekierka S. Na odgłos strzelaniny przyszła odsiecz z Załoziec (samoobrona złożona z członków „Szarych Szeregów”. jedynie ustny przekaz). 1995. 2007). 2008. Siekierka S. dopóki ci byli na miejscu. Sutanna umaczana we krwi. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN i UPA. von borowiecky. Wydaw. przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Studia i materialy. Nortom. Niedzielko R. Konieczny S. 2002 Nacjonalizm ukraiński w dokumentach cz. Honorat Jedliński ze wsi Noworodycze był powieszony przez banderowców głową w dół.II. W: J. Witold Kowalski z Kisielina. Wyd. Komański H. został jednak kaleką. 2004. Wrocław. W Chodaczkowie Wielkim 12. Cz. Kędzierzyn-Koźle. Siekierka S. Popek L. Instytut Pamięci Narodowej. i sądzę zdaniem wielu Kresowian niejeden z wymienionych zamordowanych księży rzymskokatolickich i greckokatolickich byłby godzien wyniesienia na ołtarze (patrz Isakowicz-Zaleski 2008 b). Żydaczów) (Siekierka i in. w Warszawie). Franciszek Kopeć (Demnia. Ks. Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów we Wrocławiu. Jastrzębski S. Wydawn. ks. Korman A. Listowski. SUOZUN i Wydawn. Stosunki polsko-ukraińskie „Głos Kresowian” Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski w latach 1918-1947. 2002. Męczenników za wiarę. Kresowa Księga Sprawiedliwych. ks. Nakładem autora. Szczególnie trzeba podkreślić bohaterstwo tych nielicznych księży greckokatolickich. Ks. Wydawn. Gorzka prawda. Wydanie III. Isakowicz-Zaleski T. (około 2007). został ranny w czasie obrony plebani. Był zresztą wysłany już po fakcie. Wrocław. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946. Stosunek UPA do Polaków na ziemiach południowo-wschodnich II Rzeczpospolitej. którzy ją zawieźli do szpitala (KS 166). Warszawa. Komański S. Warszawa. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945. Stefan Zawadzki ze wsi Cumań. W województwie stanisławowskim prawie cudem uniknęli śmierci ks. pow. Wydawn. Tak.. o ile nie dość wcześnie wyjechali. Wyd. 2011. gdy ludobójstwo było w znacznym stopniu dokonane. Wydawn. To nie zdrajcy! to bohaterowie! Czynili to pomimo braku wsparcia duchowego ze strony swojego najwyższego hierarchy metropolity Andreja Szeptyckiego (ostatni i jedyny list metropolity Andreja potępiający wyraźnie zbrodnie UPA do nikogo nie dotarł i nie jest znana żadna jego kopia. Gorzka prawda. że zdradzają swój naród (a przecież to właśnie tymi księżmi naród ukraiński może się dzisiaj chlubić. Komański H. Poliszczuk W. Niewiński. Nortom. Toronto-Warszawa-Kijów. Literatura Dębowska M.44 banderowcy zamierzali zabić księdza Szczepana Chabło. Toronto. Również w województwie tarnopolskim: Siostra Kryspina Waleria Cnota była ciężko ranna w czasie napadu na kościół w Petlikowcach Starych. 2004. (spons. Siekierka S. Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła Rzymsko-Katolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej. Moim zdaniem. Kraków. 2007. Rohatyn). nacjonaliści ukraińscy poderżnęli mu gardło. 2008 a. Nortom. Leszek S. Ukraiński badacz Masłowśkyj (nie nacjonalista) obliczał straty osobowe Polaków spowodowane przez nacjonalistów ukraińskich na 60 – 70 tysięcy na Wołyniu i 140 – 150 tysięcy w „Galicji” (czyli w Małopolsce Wschodniej). Jeśli chodzi o to. tak. Dotychczas podawano bardzo rozbieżne dane dotyczące wielkości strat. lub też bali się świadczyć. z tym. Siekierka i in. Wtedy jednak. jest oczywiste. także członkowie Istriebitielnych Batalionów (IB) tworzonych głównie z młodzieży przez władze sowieckie. lub bardzo skąpo relacjonowane. Kierowali się przy tym nieludzką zasadą „Ukraina musi być wolna od cudzoziemców”.Prof.napastnik nigdy nie może być uznany za ofiarę. że nie zachowali się świadkowie. W tablicy 1. na 20-25 tysięcy. Tą liczbą posługują się często polscy badacze i politycy8. podano liczbę znanych przypadków morderstw dokonanych na polskiej ludności cywilnej oraz na żołnierzach samoobrony. Pani Siemaszko10 szacuje liczbę polskich ofiar ludobójstwa (bez Polesia) na 133 800.4 i Komańskiego i in2. BCh. że dane te są niepełne i jeszcze nadal zgłaszają się pominięci świadkowie. którzy zginęli w czasie napadów na polskie wsie. że np. Bataliony Chłopskie (BCh) lub inne podziemne organizacje militarne). iż jeszcze stale ukazują się nowe materiały lub istnieją stare nieopracowane. Ofiarami byli także żołnierze Wojska Polskiego walczący z bandami. 5 podają liczbę szacunkową ofiar na około 185 tysięcy (patrz tab. ponieważ z wielu miejscowości. lub zostali schwytani. czy domy – jest to stanowisko całkowicie niesłuszne . 1). gdyż to zagadnienie powinni opracować historycy wojskowi. Nie mniej straty wojskowych wyłączyliśmy. Jankiewicz Straty ludności polskiej na Kresach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej w wyniku ludobójstwa popełnionego przez nacjonalistów ukraińskich W czasie trwania II wojny światowej i kilka lat po niej ukraińscy nacjonaliści należący do OUN (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów) i do jej ramienia zbrojnego UPA (Ukraińska Powstańcza Armia) rozpętali niesłychaną akcję ludobójczą na Wołyniu i w Małopolsce Wschodniej dążąc do stworzenia niezależnego państwa ukraińskiego. Ukraińscy badacze o nacjonalistycznych tendencjach często nazywają ofiarami członków UPA. natomiast w dalszej kolumnie podano liczbę szacunkową polskich strat osobowych. itd. oddziałów ukraińskich w służbie niemieckiej: SS-Galizien i Nachtigall.3-4 i oraz Jastrzębskiego5 przeliczyłem jeszcze raz i oddzieliłem ofiary narodowości polskiej od ofiar innych narodowości. jest już czas na bardziej precyzyjne podsumowanie. natomiast straty w Małopolsce Wschodniej (Dzisiaj Zachodnia Ukraina) ocenia bardzo nisko. W następnej kolumnie podano liczbę zamordowanych. Ponieważ ukazały się już obszerne publikacje dotyczące strat we wszystkich pięciu południowo-wschodnich województwach II Rzeczypospolitej. więc trzeba ich wygonić lub wyrżnąć. Inny nienacjonalistyczny historyk ukraiński Poliszczuk obliczał liczbę polskich ofiar tego ludobójstwa na 120 tysięcy7. Ukraińscy badacze o poglądach zbliżonych do nacjonalistycznych starają się zaniżyć liczbę polskich ofiar do 70-80 tysięcy (patrz przykłady cytowane przez Kormana9). gdyż była to wówczas jedyna możliwa legalna forma obrony. czy IB. ofiarami są także członkowie samoobron. czy nie przez Armię Krajową (AK). na str. są innej narodowości czy wiary niż mordercy. oparte na ogromnym materiale źródłowym1-5. dr hab. i E. znanych z nazwiska.10. zorganizowanych lub nie w AK.1947. Osobno obliczono straty samoobron. W licznych miejscowościach ludność była wymordowana do ostatniego człowieka. co w sumie czyni 75-91 tysięcy. że ofiarami są ludzie bezbronni mordowani za to. albo też do świadków nie udało się dotrzeć. Kęsik13 podaje za W. że jestem świadomy. Podkreśla to Poliszczuk7.4. 144 145 . kogo można uznać za ofiarę ludobójstwa. gdy on to pisał nie było prac Siekierki i in3. gdy przebywali u rodzin na urlopie. w sumie 200 – 220 tysięcy ofiar6. dopiero po 1989 roku zaczęto o nim więcej mówić i pisać1-5. stających w obronie napadanych. Liczby poległych lub zamordowanych żołnierzy Wojska Polskiego odrodzonej Rzeczypospolitej w tym opracowaniu nie ujęto. jakie naród nasz poniósł przez zbrodniczą działalność nacjonalistów ukraińskich. Dodaje do tego jeszcze 5-6 tysięcy osób zamordowanych na Lubelszczyźnie i Rzeszowszczyźnie. ludobójstwo to było na polecanie władz komunistycznych przemilczane. a także straty poniesione na skutek działalności policji ukraińskiej (Ukrainische Hilfspolizei). jakie formowały się w poszczególnych wsiach i miasteczkach (niezależnie od tego czy ich członkowie byli zorganizowani. Jest oczywiste. a kogo nie. gdzie mieszkali Polacy brakuje danych. gdy byli mordowani po wzięciu do niewoli. Siemaszkami1 dla Wołynia liczbę strat 50-60 tysięcy. bo poumierali. Wydzieliłem także zanotowane tam straty Wojska Polskiego. Dane z książek Komańskiego i Siekierki2 i Siekierki i in. Przez długi czas po zakończeniu walk w r. które pozwolą przedstawić liczbę strat polskich jeszcze bardziej precyzyjnie. dalej.urzędnicy sowieccy wójtowie.Siekierki Siemaszz nazwii innych40 ko41. Karała śmiercią nawet za krytykę mordowania Polaków. lwowskim i stanisławowskim wynosiła według spisu z 1931 roku 824 tysiące12. Otrzymaną liczbę dodawano do liczby ofiar udokumentowanych. z których brak danych.202 12. W literaturze. Bardzo rzadkie były przypadki ukrywania Żydów przez rodziny ukraińskie. dla których takich danych brak.000 185.600 60.415 32.* Dane dla Polesia przyjąłem wg. Dla każdego województwa osobno . że najczęściej mieszkali tam Polacy.400 27. Składały się na to wieki wspólnego gospodarowania i zasiedlania tych ziem po napadach tatarskich i później. Te zagadnienia omawia Prus w swojej książce „Holokaust po banderowsku”12. Nie uwzględniono tu Żydów mordowanych masowo przez Niemców przy współudziale policji ukraińskiej przy likwidacji gett. przysyłani przez sowiecki rząd. Prócz tego było 343 zamordowanych wołyńskich Czechów. weterynarze i inni.Tabela 1. same 146 147 .274 17.121 45.18. Siekierki i in. nauczyciele. ukrywając itp. Poliszczuk11 ocenia liczbę Ukraińców zamordowanych przez OUN-UPA na 80.41a cza8 ska 3. którzy odmawiali współpracy z UPA lub wzbraniali się mordowania Polaków. Byli to Żydzi ukrywający się w polskich rodzinach lub wspomagani przez Polaków i z nimi razem zgładzeni przez nacjonalistów ukraińskich (działających samodzielnie lub wspólnie z Niemcami). W mordowaniu Żydów ściśle współpracowała z Niemcami policja ukraińska. nie tylko przy pilnowaniu gett i przy egzekucjach. Skorygowałem też nieco dane dla województwa tarnopolskiego w porównaniu z publ. gdzie były mordy.000 – 133. Sposób szacowania danych: jak wspomniano. jak lekarze i czasem rzemieślnicy. albo udzielali pomocy Polakom ostrzegając ich. gdyż w tym województwie procent Polaków nie był wysoki (22. którzy przeżyli getto i wojnę było już tylko 1689. Jastrzębskiego5 ze względu na nie pełne dane o szeregu wsi.960 4.000 3. Na Lubelszczyźnie obok licznych zbrodni dokonywanych przez OUN-UPA. ale w tej liczbie mieszczą się też Ukraińcy . Dla samego Lwowa dane te wynoszą według Littmana12a 150 – 160 tysięcy Żydów w 1941 r.113 60.121 22. Zapoczątkowane opracowanie Siekierki i Komańskiego15 nad Lubelszczyzną zapewne wkrótce te sprawy lepiej wyjaśni.803 15. 214 Rosjan (przeważnie uciekinierów z obozów jenieckich). którą analizowaliśmy1-5 wykazano śmierć 1675 Żydów (z tego 168 znanych z nazwiska).000 40.000 3.600 3236 100. Straty osobowe ludności polskiej w poszczególnych województwach poniesione na skutek działalności nacjonalistów ukraińskich (patrz Jankiewicz8) Miejscowości Ofiary8 Województwo Lubelskie Lwowskie Stanisławowskie Tarnopolskie Wołyńskie41a Poleskie* Razem a 280 1098 878 790 1865 4911 b 15+? 1004 215 359 1643 udokumentowane Dane szacunkowe według: Ofiary8 znane Jankiewi. Uratowali się tylko ci. W literaturze. gdyż tam liczba polskiej ludności była mała (16. Siemaszko10. Straty wśród Żydów były ogromne. (zapewne z wiadomością Niemców). którzy byli im potrzebni. Dla województwa wołyńskiego ten sposób liczenia nie mógł być stosowany. zwłaszcza w województwach tarnopolskim. Nie wielu Żydom udało się trafić do radzieckiej lub żydowskiej partyzantki. z których brak danych ale przeważnie mieszkali tam Polacy. Liczba ludności żydowskiej w województwie wołyńskim i w byłych województwach tarnopolskim. z których te dane pochodziły .17 W zaokrągleniu daje to blisko 160 tysięcy ofiar polskiej narodowości.240 15. Przyjęto więc liczbę 60. lwowskim i stanisławowskim była bardzo mieszana i nie łatwo było znaleźć miejscowość. ale gdy weszła tam Armia Czerwona w 1944 r.800 10. ale i potem przy wyłapywaniu uciekinierów z gett.000** 7.4 (str. Istnieje nawet książka im poświęcona16. za wyjątkiem tych. ludności wyznania mojżeszowego12).otrzymano tym sposobem średnią liczbę ofiar na miejscowość.121 3.800 18. Dla województwa stanisławowskiego liczbę miejscowości w „b” (podaną przez Siekierkę i in.000 47. śmiało można oszacować straty Żydów na tych terenach na ponad 750 tysięcy.4 ) zmniejszyłem o połowę.755 22. także Ukraińców. w których dokonano mordów. OUN-UPA mordowała.000 60. było tam 616 tys. Wiedząc jak niewielu z nich się uratowało.000 osób. 32 Romów i 74 Niemców. a wiadomo.088 10. gdzie nie byłoby zarówno Polaków jak i Ukraińców. w każdym województwie obok miejscowości. Mordowano ich za pomoc udzielaną Polakom i itp. Jastrzębskiego5. Także OUN-UPA likwidowała Żydów. b – liczba miejscowości.dzielono liczbę ofiar udokumentowanych przez liczbę miejscowości. wiele mordów i „pacyfikacji” dokonywali Niemcy wspólnie z oddziałami SS-Galizien. niedobitków było tylko 10 – 15 tysięcy. mnożono tę liczbę przez liczbę miejscowości. gdzie nie było Polaków lub było ich bardzo mało. (z tej liczby znanych z nazwiska jest 942 osób).276 32. Littman12a podaje.000 22. ** szacunek wg. Wszystkim tym Ukraińcom należy się nasze najwyższe uznanie i wdzięczność. Trzymano i pilnowano ich jak niewolników aż do momentu likwidacji. ale tych.522 38. Ludność. Dotyczy to także południowo-wschodniej części Lubelszczyzny.932 158. którzy uciekli z Armią Czerwoną. że w Galicji mieszkało w 1941 r.5). którą analizowaliśmy1-5 było dla wszystkich pięciu województw 2140 Ukraińców zamordowanych razem z Polakami.719 a . lub dokonywały ich.000 za E.4) i było sporo miejscowości. lub których ukryły polskie rodziny i mieli szczęście nie trafić pod upowski topór w czasie eksterminacji polskich wsi. Z kolei dla województwa lubelskiego przyjęto liczbę podaną przez S.928 15. 540 tysięcy Żydów (według polskiego spisu ludności w 1931 r. UPA mordowała ich wraz z rodzinami. dla których są udokumentowane dane.liczba miejscowości. istnieją także miejscowości.6 %) i było wiele wsi gdzie nie mieszkali Polacy.000 24. BCh lub IB. Warszawa. The Ukrainian 14th Waffen-SS Division. Warszawa. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lubelskim w latach 1939-1947.A. Bulzacki K. IPN. 7. Przypisy: 1. mrozy i ciężka praca robiły swoje. profesor Szaniawski wydzielił dla takiego typu ludobójstwa osobną kategorię „ludobójstwo okrutne” genocidum atrox13. Siekierka S. Bilans zbrodni. 1939-1947. (często komuniści ukraińscy przemieniali się natychmiast w nacjonalistów jak tylko weszli Niemcy). często należących do AK. Komuniści i nacjonaliści ukraińscy współpracowali także z NKWD. Opracowania i materiały prokuratorów IPN t. str. 2003.. Policja Ukraińska wspólnie z formacjami niemieckimi zamordowała 3.).7-8 (116-117). Siemaszko E. 2007. 16.cień Bandery nad zbrodnią ludobójstwa. Polska-Ukraina: trudne pytania. Siemaszko W. 2012. Toronto. czerwonka) oraz na skutek ran. Poliszczuk W. zwłaszcza województwa lubelskiego. Warszawa 2. Dla Wołynia1 wykazano liczbę Polaków . Wyd. 318-344. Warszawa. Masłowśkyj W. 2007/2008. Kresowa księga sprawiedliwych 1939-1945. Warszawa. Wyd. Kury. Komański H. Wyd. autora. np. Tom pod redakcją R. 1939-1946. 2006. Wyd.1) 1369 Polaków 4743 Polaków 426 Polaków 4924 Polaków 11462 Polaków W czasie walk zginęło lub po prostu zostało zamordowanych 483 członków samoobron. Z kim i przeciw komu walczyli nacjonaliści ukraińscy w latach II wojny Światowej? (tłum. samodzielnie 520 a wspólnie z OUN-UPA 849 Polaków. autora. Straty poniesione przez ludność polską na skutek działalności jednostek ukraińskich współpracujących z Niemcami w Małopolsce Wschodniej. Nortom. Ogólny bilans strat ludności w wyniku polsko-ukraińskiego konfliktu narodowościowego. 06.. 14. Niewiński J. von borowiecky. Milicjantów lub sokistów (Służba Ochrony Kolei) zginęło w walkach lub zostało zamordowanych 309. Siekierka S. Biuletyn IPN. Wrocław. Komański H. 2004. Wyd. Na Rubieży 120:43-58. zapalenia płuc. Wrocław. Niedzielko R. 6. 5. 2. Paź: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. 2004. tom I i II. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. dane dla Lubelszczyzny są włączone ale jeszcze nie pełne. 1. 2008. Ludobójstwo nacjonalistów ukraińskich na Polakach na Lubelszczyźnie w latach 1939-1947. Wyd. Prus E. 2001.. Wrocław. 11. kalectwa i innych obrażeń. Montreal. Siekierka S. 2005. Los jest mściwy. SUOZUN.ofiar zbrodni popełnionych wspólnie przez nacjonalistów ukraińskich i Niemców na 364 zabitych w czasie pacyfikacji osiedli oraz 452-459 zabitych przy innych działaniach. 12a. w układaniu list Polaków przeznaczonych do wywózki na Syberię i do Kazachstanu. 2003. z ukr. Stan badań nad ludobójstwem dokonanym na ludności polskiej przez Organizację Nacjonalistów Ukraińskich i Ukraińską Powstańcza Armię. Artykuły w czasopiśmie „Na rubieży” świadczą. 3. 2012. Wyd. Siekierka S. że jeszcze przybywa materiałów dotyczących województw omawianych w tej pracy. 2). potem również nacjonaliści ukraińscy doświadczyli tego od Sowietów. 2000. O Ukraińcach ratujących Polaków poddanych eksterminacji przez OUN-UPA. Siemaszko E. 2010. Z tych wywiezionych ludzi z reguły nie wracało 1/3 do 1/2: głód. Wrocław. 9. Ludobójstwo. Gwałt na prawdzie o zbrodniach OUN Bandery. Stosunki polsko-ukraińskie „Głos Kresowian”. Littman S. Gorzka prawda . Poliszczuk W. Wrocław. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim. 2002. Nortom.. Komański H. zamarznięcia). 17 Jankiewicz L. Nie ujęto tu Wołynia. 18. Nortom. 2007.. Oddziały SS-Galizien i Nachtigall zabiły same lub z Niemcami Razem (dane te mieszczą się w liczbach podanych w tabl. Wrocław 2011. Stosunek UPA do Polaków na ziemiach południowo-wschodnich II Rzeczpospolitej. Nie da się ująć w liczby strat poniesionych na skutek ukrywania się poza domem w chłodnej porze roku (przeziębienia. 1939-1946. Wyd. Tabela 2. Holokaust po banderowsku..jednostki SS-Galizien czy też ukraińska policja. Ilu Polaków wymordowała UPA? Myśl Polska 12-24.2012 r. Nortom.. Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów. Wyd. 10. Nortom. Wrocław. 8. Tom 9. Wyd. Toronto. 4. Wrocław. lub inne jednostki ukraińskie na usługach niemieckich. Szawłowski R. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia. Liczbę poległych obrońców wsi polskich podają dla Wołynia Siemaszko i Siemaszko1 jako 186 osób. Black Rose Books. Niemcy na skutek donosów nacjonalistów ukraińskich zamordowali 4. 1939-1945. Komański H.Korman A. Nieludzkie okrucieństwo z jakim były mordowane ofiary OUN-UPA było powodem dla którego prawnik. jak też na skutek głodu i przeludnienia w miastach i związanych z tym chorób (tyfus plamisty i brzuszny. Nr. Powiat Kraśnik. Różański E. 2011. 12. Trzy tematy z dziedziny genocydologii. Wyd. Policja Ukraińska zamordowała . razem 2.I. Warszawa 15. Siemaszko E.S. 148 149 . W: B. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim. Pure soldiers or sinister legion. Wyd: ŚZŻ AK.. Takie współdziałanie z Niemcami w eksterminacji Polaków miało miejsce także w innych województwach (tabl. 2002.. 13 Kęsik J. Jastrzębski S. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939-1946. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. 2001. nr 27 z 7. Napady i zabójstwa spowodowały interwencję biskupa rzymskokatolickiego w Przemyślu Franciszka Bardy do ministra Obrony Narodowej Michała Roli-Żymierskiego. Często palono zabudowania i mordowano osiedlonych. Zwracam się z prośbą. miast i miasteczek oczekując na zwalczenie OUN-UPA przez wojsko i milicję. Bardziej niecierpliwi.s.1946. 2 Tamże zniszczenia (.. Przesiedlenie Ukraińców do USRR zostało zakończone z uwagi na odmowę przyjmowania dalszych „repatriantów” z Polski do USRR.VII. s. w czasie których poległo 15 żołnierzy 28 pp.330 osób. Jeszcze wcześniej poseł z ramienia PSL do Krajowej Rady Narodowej Michał Głowacz z Żurawicy złożył interpelację5 w sprawie palenia przez UPA gospodarstw i morderstw dokonywanych na ludności cywilnej w powiecie przemyskim. Również w lipcu doszło do starcia między polskim oddziałem manewrowym. aby zechciał [on] zaradzić łaskawie opłakanym stosunkom3. W poukraińskich gospodarstwach nie mogli zamieszkać Polacy. Ukraińśka. z uwagi na trudności komunikacyjne oraz napady na przewożących do sklepów towary przemysłowe i żywnościowe. w czasie której . Szcześniak.. uniemożliwiając w ten sposób normalne funkcjonowanie administracji samorządowej. a UPA. Lubaczowie oddziały Wojska Polskiego nie były w stanie zwalczyć sotni UPA.).) szerzą dzieło 1 Z. Stacjonujące w Przemyślu. Obietnice te nie przekładały się na poprawę sytuacji..365-393.. Uchylający się od wstępowania w szeregi UPA byli karani śmiercią. Od czerwca do końca 1946 toku było ich około 1501.. jakie w tym czasie było.). W okresie tym zamordowano . KW PPR w Lublinie. 24 lipca 1946 roku doszło do walki między Wojskiem Polskim a UPA w Berezowicach w powiecie sanockim. którzy byli przeciwni metodom walki stosowanej przez OUN-UPA. których gospodarstwa zostały spalone przez upowców. 3 4 5 6 7 8 9 10 Archiwum Archidiecezji o ł.poległo 8 żołnierzy nazwanych przez autora „bandytami” oraz 7 rannych. W. Nadsanie i Łemkowszczyzna. że w najbliższym czasie nastąpi tu poprawa bezpieczeństwa. a w przypadku ich ucieczki na inny teren. Rodziny polskich chłopów szukające możliwości spokojnego życia uciekały do większych polskich wiosek... że najbliższym czasie nastąpi zdecydowana poprawa bezpieczeństwa na terenie powiatów: jarosławskiego.) życie (. Dotychczasowe próby nie zlokalizowały napaści ukraińskich.w lipcu 1946 roku . 18 zostało rannych i 13 uprowadzonych zamordowano9. sygn. informacji....37 i inne/. Droga..s. Sanoku. wyjeżdżali na ziemie zachodnie. Przeciwdziałając wywożeniu Ukraińców do USSR sotnie UPA niszczyły linie telefoniczne i kolejowe. Te koncepcje spotkały się ze zdecydowanym sprzeciwem ludności polskiej popierającej władze państwa polskiego takiego.. Jarosławiu.. w Przemyślu. bo bandy systematycznie (. Teczka: Korespondencja biskupa Franciszka Bardy Tamże Nowe Horyzonty nr 2 z 13.1946 Tamże P. Ukraińców oraz rodzin mieszanych. W liście swym pisał biskup Barda następująco: „Od szeregu miesięcy palą się wsie. karano śmiercią ich rodziny.s.. ludność traci mienie (. Przykładem może być walka stoczona przez oddziały Wojska Polskiego w rejonie Fredropola. Mirczuk. przemyskiego i sanockiego4. schronienia oraz ochotników lub rekrutowanych w ramach poboru ukraińskich mężczyzn. W odpowiedzi otrzymał pismo zapewniające go.według P. w tym Polaków i Ukraińców odmawiających akceptacji dla działań OUN-UPA2.. z których uciekali nauczyciele obawiając się napadów bojówek UPA. (. które stanowiły oparcie dla działającej na tym terenie OUN-UPA dostarczając żywności. nie były w stanie zapobiec atakom UPA na polskich mieszkańców wsi oraz tych Ukraińców. Marszałek Rola-Żymierski odpowiada na interpelację poselską Tamże. Wymienione i następne walki miały miejsce w kolejnych miesiącach na trochę mniejszą skalę10. s.). Oddziały Wojska Polskiego oraz posterunki milicji.. a handel wiejski.Dr Zdzisław Konieczny Operacja „Wisła” W drugiej połowie 1946 roku i na początku 1947 roku sytuacja na ziemiach południowo . B. Konieczny. Podejmowały natomiast walkę w sytuacjach dla siebie korzystnych.01. drogi itp. których pogrzeb odbył się w Przemyślu 28 czerwca 1946 roku6. praktycznie przestał istnieć. Sotnie UPA potrafiły unikać otwartej walki z wojskiem wycofując się w inne tereny leśne tego rejonu. W odpowiedzi . W skład przyszłej Ukrainy miały wejść według założeń OUN-UPA ziemie państwa polskiego: Chełmszczyzna. której budynki były niszczone podobnie jak ich akta. rozmieszczone w siedzibach gmin.535 Tamże. Nie funkcjonowały też szkoły. Napadów o charakterze rabunkowym było znacznie więcej. Podlasie. Z.. Według Obliczeń administracji państwowej na terenie Polski pozostało około 20 tys.. Coraz więcej wiosek było palonych.184 A. doskonale znających teren oraz posiadających dobrze zorganizowany wywiad. Mirczuka . Stosunki.według niepełnych danych .. Od czasu zakończenia wojny upłynął ponad rok. Nie ustawały też napady UPA na polskich mieszkańców poszczególnych miejscowości połączone z zabójstwami.otrzymał biskup zapewnienie. Prasa przemyska opisywała zachowanie się UPA wobec rannych i zabitych żołnierzy następująco: „Bestialscy bandyci znęcali się w okrutny sposób nad zamordowanymi i rannymi masakrując tępymi narzędziami poszczególne części ciała7. O pogarszającej się od początku 1946 roku sytuacji w południowo-wschodnich powiatach województwa lubelskiego pisze w swych sprawozdaniach KW PPR w Lublinie /APL.wschodniej Polski przedstawiała się następująco. a sytuacja na tym terenie nie uległa normalizacji.43. 536 150 151 . którzy zmarli w szpitalu8.. Szota. W zasadzce zorganizowanej przez UPA zginęło 26 żołnierzy i oficerów. 12 Przykłady zawierają poszczególne numery czasopisma Na Rubieży. Jarosławszczyna (dokumenty i materiały). Polegała ona na przeczesywaniu niewielkimi oddziałami lasów i wiosek. Straty polskiej ludności cywilnej w wyniku działań ukraińskiej policji pomocniczej. 2001. nr 6/25 z 1997. 156. w których mogły ukrywać się i wypoczywać sotnie i roje UPA11.VII 1944 VIII . nr 29 z 1998. ważniejszą nawet od władzy państwa nieakceptowanej przez większość społeczeństwa. 159 Liczba ta zawiera 315 osób cywilnych. Są to członkowie OUN. Liczba ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego według ustaleń Ośrodka KARTA do maja 2000 roku Liczba szacunkowa wynikająca z badań Polska południowowschodnia straty polskie straty ukraińskie 6500 7500 b Liczba o ustalonych personaliach 5300 5800 Wprowadzono do bazy danych (osób) 2800 a 2000 1939 . s.146-147. W sprawozdaniu z grudnia 1946 roku Odcinka Taktycznego „Bastion” omówiono skuteczną taktykę walki z oddziałami UPA. Nienaruszalność obszaru Polski była bowiem dla ludności polskiej wartością nadrzędną.1943 1944 I . Tomasziwszczyna. a 1939 . red. 40: Taktycznyj wigtynok UPA 27-j „Bastion”: Ljubacziwszczyna. s. Tabela 1. w sąsiednich powiatach Włodawa Biłgoraj Zamość Chełm Rok Ogółem Źródło: Dokumentacja ofiar konfliktu polsko-ukraińskiego w latach 40-tych XX wieku – sprawozdanie Ośrodka KARTA (w:) Polska-Ukraina: trudne pytania. Badania wskazują. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944-1946” oraz „Akcja „Wisła”. b E. Toronto-Lwów 2004. utrudniały działalność UPA oraz powodowały zwątpienie ludności ukraińskiej w skuteczność i słuszność walki prowadzonej przeciwko państwu polskiemu i Polakom. Sukcesem wojska było wykrycie w rejonie Huty Brzuskiej . Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski w latach 1918-1947. Tabela 2. SS Galizien i OUN-UPA (dane niepełne) Lubaczów Biała Podlaska Jarosław Przemyśl Brzozów Krosno Sanok Lesko Jasło Rok Gorlice W drugiej połowie 1946 roku działania wojska zostały udoskonalone i zaczęło ono odnosić sukcesy w walce z sotniami UPA. SKW polegli między innymi w walkach z WP i organami bezpieczeństwa oraz około 2000 ofiar represji i konfliktu polsko-ukraińskiego. a także z pracy Witalija Prociuka „Propamiatna knyha” udokumentował ponad 3 000 ofiar oraz 2 500 rozesłanych ankiet. t. Konieczny. Wrocław 2006 152 153 . Rezultatem działań wojska w rejonie Sieniawy była likwidacja sotni „Kruka” oraz zniszczenie obozów leśnych UPA. Wątpliwości te zmuszały OUN i Służbę Bezpieki do stosowania terroru wobec dezerterów i uchylających się od służby w UPA12. 7. 339 funkcjonariuszy MO i SB.VII 1944 VIII .XII 1945 1946 1947 Razem: 20 4 14 91 74 – 203 – – – – 12 6 18 270 56 51 318 63 7 765 Hrubieszów – – 54 – – – 54 Tomaszów Lub. nr 1/7 z 1994 i inne oraz czasopismo Nowe Horyzonty nr 41 z 13 X 1946 1482 1909 Źródło: Obliczono na podstawie: Z. UPA. 2 – – 1 – – 3 170 161 249 222 215 27 233 645 286 272 237 16 196 31 41 547 157 35 – 10 3 121 101 14 249 – 15 – – 5 4 24 1044 1692 1007 Nowy Sącz Miejsc. korzystając ze swoich prac: „Repatriacja czy deportacja. Akcje Wojska Polskiego prowadzone w sezonie zimowym 1946/1947.wsi Kupna warsztatów szewskich i krawieckich dostarczających 11 Litopys Ukrajinśkoji Powstanśkoj Armiji. P.1943 1944 I . Poticznyj. Misiło.XII 1945 1946 1947 Razem: 174 1 2 15 – 1 193 10 19 – – – – 29 168 888 77 279 64 6 95 1273 178 252 106 5 – – – 15 15 10 40 41 – – 7 – – 48 – – 4 – 3 – 7 85 – – 3 22 – 110 1467 3103 959 2143 1074 131 8877 Nowa taktyka wojska powodowała również wykrywanie bunkrów OUN-UPA. że liczba ofiar służb mundurowych nie przekroczy 3 500 osób. nr 1/7 z 1994. w których przechowywała ona żywność oraz inne potrzebne dla działań przedmioty. a ponad 2200 żołnierzy WP. np. UB w walce z UPA w latach 1944-1949 (dane niepełne) Województwo Powiat Brzozów Gorlice Jarosław Jasło rzeszowskie Krosno Lesko Lubaczów Przemyśl Sanok Biała Podlaska Biłgoraj Chełm lubelskie Hrubieszów Tomaszów Lubelski Włodawa Zamość krakowskie bez daty Nowy Sącz Inne Razem: Rok 1944 1945 1946 1947 1948 1949 2 1 2 1 6 1 31 14 79 77 19 6 2 8 249 5 4 41 2 54 53 125 181 1 2 1 48 24 2 2 2 27 574 4 5 21 37 25 32 29 1 26 5 5 26 216 2 2 2 1 7 31 1 1 Razem 9 10 95 2 2 105 157 239 229 1 2 3 93 31 9 2 2 62 1 053 13 Nowe Horyzonty nr 41 z 13 X 1946 14 M. (w:) P-U.III. ORMO. Zwalczanie OUN-UPA było tak trudne. Źródło: Z. Konieczny. Karola Świerczewskiego w zasadzce sotni UPA „Chrina” i „Stiacha” pod Jabłonkami (28. Tylko w roku 1946 zginęło lub zostało zamordowanych 121 funkcjonariuszy MO. Osiedlenie na gospodarstwach poukraińskich „repatriantów” ze wschodu oraz ludności polskiej z terenów powiatów zachodnich w istniejącej sytuacji . W lipcu 1945 roku w Warszawie.ukraińska wykazywała brak poparcia i dobrowolnej współpracy w działaniach mających na celu likwidację jego ogniw14. Straty WP. KBW oraz oddziały Wojska Polskiego były znaczne. 154 155 . Skubiszewski.stało się niemożliwe. Pretekstem propagandowym dla podjęcia akcji „Wisła” była śmierć gen. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej 23-24 lutego 2007 roku w Przemyślu.s. 379-303:R. s 126 15 K. s. Geneza i przebieg akcji „Wisła”. 139-166. Władze państwowe postanowiły rozprawić się ostatecznie z sotniami UPA oraz OUN. dyrektor Biura Prezydialnego Rady Ministrów Zuniak i dyrektor Departamentu Politycznego Ministerstwa Administracji Publicznej Grabowski.wschodniej Polski przy granicy z ZSRR. (w:) Kresy Południowo-wschodnie. a pozostała ludność ukraińska i polska stanowiła dla oddziałów UPA zaplecze dostarczając często pod przymusem m.in. Szawłowski. Akcja „Wisła” w świetle prawa.1947).odzieży i obuwia UPA13. Te przyczyny były głównym powodem podjęcia akcji „Wisła”.(w:) Tygodnik Powszechny nr 21 z 1989: R.. że pozostawienie ludności ukraińskiej i mieszanej na terenie południowo . Tabela 3. mówili o polityce rządu polskiego. Decyzja o przesiedleniu ludności ukraińskiej była zgodna z prawem polskim i międzynarodowym15. Akcja „Wisła” w świetle prawa. w dyskusjach z przedstawicielami ludności ukraińskiej. SOK.Warszawa 2001. 8. t. MO. Szawłowski. KBW. Z początkiem 1947 roku nastąpił spadek mordów Polaków przez OUN-UPA spowodowany ucieczką ludności polskiej do miast i większych skupisk ludności polskiej w wioskach. Nastąpiły też wyjazdy rodzin polskich na ziemie zachodnie. Jasiak. może być wykorzystywane do dezintegracji państwa polskiego w przyszłości. 574 żołnierzy i oficerów WP. WOP. gdyby nie wyjechała ona w ramach „repatriacji” do USRR. gdyż ludność cywilna . Akcja „Wisła” i prawo międzynarodowe.2004. który zapowiadał przesiedlenie ludności ukraińskiej na ziemie zachodnie.. Dotychczasowe straty w walce z OUN-UPA ponoszone przez posterunki MO. Przyczyny. (w:) Akcja „Wisła”. w których stacjonowały posterunki milicji. a także oddziały Wojska Polskiego. żywność. Istniały bowiem obawy. WOP. Spadek zabójstw był też wynikiem zmniejszenia się ludności wiejskiej w rezultacie „repatriacji” do USRR. Stosunki. konsekwencje. przebieg. Przemyśl 2007. że operacja „Wisła” ukazywana jest w tym tygodniku (kształtującym opinię mniejszości ukraińskiej w Polsce) jako wyrządzona Ukraińcom krzywda przez polski rząd komunistyczny i przedstawia ją jako zagładę ludności ukraińskiej przez Polaków oraz kształtuje taki pogląd w rodzinach i szkołach ukraińskich w Polsce22. 232.. Podobnie cenne prace Ryszarda Szawłowskiego na temat podstaw prawnych operacji „Wisła”25. Podobne stanowisko zajął Tadeusz A. Podobnie publicyści polscy... wśród nich Bohdan Skaradziński20. Polityczne.(w:) Akcja „Wisła”. Ukraińcy. 25 Akcja „Wisła”. Przedstawione przez M. że można było uniknąć przesiedlenia ludności ukraińskiej umieszczając ją na okres walk z UPA w obozach strzeżonych przez wojsko i po akcji pozwolić jej na powrót do ich wiosek i domów16. Siemaszko. 18 B. 21 E. które odbyło się 6-8 listopada 2000 roku w Warszawie. Geneza. 188-204. s. są przez ukraińskich historyków i publicystów odrzucane. 139-166. Straty MO. Spór o sprawiedliwość” krytycznie ocenia przeprowadzenie akcji „ Wisła” i przesiedlenie Łemków na ziemie zachodnie i północne Polski. Ewa Siemaszko dokonała analizy artykułów na ten temat zamieszczanych w 2002 roku w „Naszym Słowie”21. t. Pisuliński.. (w:) Więź nr 12-12 z 1991. uzasadniające przeprowadzenie operacji „Wisła”.. Litwini. s. Konieczny. Operacja „Wisła” w świetle Naszego Słowa.s. Wstęp. UB w walce UPA w latach 1944-1947 (dane niepełne) Województwo Powiat Brzozów Gorlice Jarosław Jasło rzeszowskie Krosno Lesko Lubaczów Przemyśl Sanok Biała Podlaska Biłgoraj Chełm lubelskie Hrubieszów Tomaszów Lubelski Włodawa Zamość krakowskie Inne Nowy Sącz inne powiaty Razem: Źródło: Z. czy Stepan Makarczuk19. Rok 1944 1 1 3 6 3 7 6 1 2 30 1945 4 2 26 31 60 64 16 1 1 37 9 14 1 9 275 1946 4 2 14 20 10 21 25 3 6 2 5 3 6 121 1947 1 6 2 3 6 8 2 5 5 2 1 41 Razem 10 10 42 55 79 99 46 4 1 55 22 22 4 18 467 Operacja „Wisła wywołała liczne komentarze dotyczące jej uzasadnienia prawnego.s.. Palski. 20 K. Skaradziński). 107-109.. Konflikt polsko . We wstępie do wydanych referatów konferencji krasiczyńskiej j. s. Podobnego zdania jest Grzegorz Motyka. 271-290.11-159 24 Z. Pomija natomiast „Nasze Słowo” jej przyczyny i zbrodniczą działalność OUN-UPA w latach 1942-1947. Wszelkie argumenty polskie. 8. t. który uważa. Polityczne. Jasiaka23 i Zbigniewa Palskiego24 na seminariach są przez niektórych historyków pomijane. 26 J. 282 i inne..ukraiński 1943-1947.s. 23 M. (w:) Akcja „Wisła”. Geneza i przebieg akcji „Wisła”. Była jej poświęcona międzynarodowa konferencja naukowa w Krasiczynie (18-19 IV 2012). Wypowiedż w czasie dyskusji nad referatem Jurija Makara.s. Warszawa 1993. Olszański17. 8. SOK. Makarczuk. ekonomiczne i narodowościowo .s. który uważa.Tabela 4. Smoleński i publicyści ukraińscy piszący w „Naszym Słowie” krytycznie oceniali i oceniają akcję „Wisła”..zorganizowana przez Oddziałowe Biura Edukacji Publicznej IPN w Rzeszowie i Lublinie26..8. 226-227. ORMO.. s. 2001.. Stosunki. Kozłowski w artykule „ Łemkowskie losy. wśród nich Bohdan Zabrowarnyj18. Białystok 1990. 22 Tamże. Udowodniła ona. 2001. s. 171 19 S. przedstawiając ich przywódców jako bohaterów narodowych. 8. Podlaski (B. Historycy ukraińscy na VIII międzynarodowym seminarium historycznym „Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej”. Białorusini.s. (w:) P-U. Pisuliński pisze: „Celem tego spotkania była nie tyle 16 G.. Motyka.demograficzne następstwa akcji „Wisła”. Tak było. (w:) P-U. wypowiedzieli się krytycznie na temat podstaw prawnych akcji „Wisła” oraz metod jej przeprowadzenia. Jasiak. Zabrowarnyj... Olszański. czy też publikujący w Gazecie Wyborczej P. ekonomiczne i narodowościowo-demograficzne następstwa akcji „Wisła”.. M.. 442 17 T. 156 157 . (w:) Akcja „Wisła”. Starania organizatorów seminariów „Stosunki polsko . które zostały wykazane w kartach ewidencyjnych. toczonych walk . Droga. Stosunki. w czasie których podawano fałszywe dane. że wiele osób. skierowano 21 tys. 29 Tamże. a w roku 1947 do końca marca 10 osób28. Z. Szoty i A. WOP. KBW. Dokumenty. dzieci i starców. przesuniętym następnie na 28 kwietnia 1947 roku. Dyrektor Biura Edukacji Publicznej IPN P. 161.konfrontacja „polskiego” i „ukraińskiego” punktu widzenia oraz szukanie ich wspólnych elementów. Na początku 1947 roku. W tym kontekście opinia J. Z.s. Warszawa 1993. przytoczona powyżej. Całkowita akcja przesiedleńcza miała objąć południowo . a łącznie z sołtysami. a nawet całe rodziny ukraińskie ukryły się w lasach lub miejscowościach przygranicznych na terenie Czechosłowacji i wróciły do swoich siedzib stanowiących bazy OUN-UPA. SOK. Szkodliwość w zakresie badań takiego „monopolistycznego” szarogęsienia się przez wysokiego urzędnika państwowego ilustrowało ujawniające się w publicznych wypowiedziach niedokształcenia niektórych pracowników IPN”. Wydaje się. Pisulińsdki. Szcześniaka są niepełne i ujmują tylko te osoby. celem wykazania się u władz realizacją nakładanych przez nie limitów. żołnierzy WP. ile prezentacja różnorodnych podejść i interpretacji badawczych”27. Wojska Polskiego Ostap Stecy32. Projekt akcji przesiedleńczej ludności ukraińskiej przedstawił na posiedzeniu. mija się z prawdą. 158 159 . w tym kobiety. Szcześniaka i W. członkami ORMO. Szota.proponował takie rozwiązanie gen. Szcześniak.. 93. Historycy ukraińscy z uporem cytują tylko te dane pomijając inne wyliczenia. Według sporządzonych spisów do przesiedlenia miało być jeszcze 4876 rodzin. Przesiedleniami objęto ludność ukraińską. że w roku 1946 OUN-UPA zamordowała 98 osób cywilnych.podczas gdy według późniejszych udokumentowanych wyliczeń OUN-UPA zamordowała w tym roku 1074 osoby cywilne. Wystarczy przytoczyć liczbę zamordowanych cywili podaną przez A. 32 E. funkcjonariuszami MO. wójtami..1945. Szotę dla roku 1946.s. mojego referatu o aspektach prawnych akcji „Wisła”. UB 225 osób29. poprawność polityczną). Niemal na wszystkich konferencjach organizowanych przez IPN w „epoce Kieresa” uprawiano własną „politykę” zamazywania pewnych faktów w zakresie zbrodni ukraińskich.ukraińskich „Polska . Wstęp. Stefan Mossor. Akcja „Wisła”. UPA stosowała taktykę odpowiadającą warunkom. słowo „ludobójstwo” było dla tych ludzi wręcz tabu. Misiło. s. Akcja „Wisła”. w tym samym roku z rąk OUN-UPA zginęło 574 żołnierzy WP. osób do 137 844 osób. a również polskie podejrzane o współpracę z OUN-UPA i tych Ukraińców. że stanice były tylko w 325 wsiach i dla nich przyjęli liczbę po 5 członków. krakowskiego i rzeszowskiego. rodziny mieszane. Było one zgodne z koncepcjami przedwojennymi i wojennymi polskich ugrupowań prawicowych z terenów wschodnich. Podawanie zaniżonych danych przez historyków ukraińskich ma na celu uzasadnienie tezy. Przeciwnicy podjęcia akcji „Wisła”.8000 osób31. Opierano się przy tym na publikacji Szcześniaka i Szoty podającej.OUN-UPA oraz niewielką liczbą dokonywanych przez banderowców zbrodni na ludności polskiej. Przed wspomnianą konferencją w Krasiczynie grupa kilkunastu polskich profesorów zażądała od Kieresa . Tak znaczny wzrost wynikał z nieuwzględniania błędnych danych statystycznych.jest nieuzasadnione.właśnie w ramach pluralizmu i wszechstronnej wymiany poglądów . nazwanej potocznie akcją „Wisła”. Podobnie ukazywanie słabości OUN-UPA i pomniejszenie jej siły . s.in. wygłoszonym na konferencji przemyskiej w 2007 roku pisząc: „Na konferencję ową Kieres et consortes (w szczególności b. w jakich działała uzyskując sukcesy. Szawłowski. Metodę tę stosowano również wobec polskich „repatriantów” ze wschodnich terenów II Rzeczypospolitej. liczących 20306 osób. Liczba wysiedlonych wzrosła z 20 tys. Istnieje też zagadnienie liczebności OUN i jej sieci w poszczególnych powiatach. opierając się o dane wojskowe stwierdzono. a łącznie z członkami ORMO. Ludność miała zostać osadzona na terenie „ziem odzyskanych” w rozproszeniu. Machcewicz) po prostu nie dopuścili referatów grupy „inaczej myślących” polskich naukowców. Według nich zostało zamordowanych 98 osób. co prawda późniejsze.. MO. PPS. W. który szacowany jest na 1500 . dla województw lubelskiego. co zdaniem autora jest liczbą zbyt małą.wschodni cypel państwa na południowy wschód od Baligrodu. w pewnym momencie wręcz arogancka. ale pełniejsze. B. uczestników walk z okupantem hitlerowskim. 18.Ukraina: trudne pytania” posiadających odmienne poglądy. zgromadzonych w Centralnym Archiwum Komitetu Centralnego PZPR. SL. Odpowiedź Kieresa była całkowicie negatywna. Konieczny. Podobnie wymaga bliższemu przyjrzeniu się stan liczebny UPA. Autorzy nie dokonali szczegółowych wyliczeń w oparciu o archiwa państwowe tych województw i starostw powiatowych. Warszawa 1993. 8.. Również Szawłowski ocenił krytycznie konferencję krasiczyńską w swym referacie. Sprawa wymaga dalszych badań.. Pisulińskiego. w tym kobiety i dzieci.. Do przeprowadzenia operacji „Wisła”. 28 R. pragnąc rozbić struktury mieszkających poprzednio w tej samej miejscowości rodzin i wytworzyć z osiedlanych na ziemiach zachodnich „repatriantów” i osadników z ziem centralnych Polski jednolite grupy mieszkańców. KBW. MO i UB (121 osób) 1195 osób30. uzasadniają swe poglądy słabością podziemia ukraińskiego . Dane W. Na dowódcę tej grupy został powołany gen.dopuszczenia do owej konferencji referatów paru „pomijanych” naukowców m. Zwracano na to uwagę przy omawianiu przesiedleń do USRR. MO. organów bezpieczeństwa publicznego. WOP oraz funkcjonariuszy UB. gdyż autorzy obliczeń zakładali.. że liczba członków OUN była znacznie większa od 2179. Na konferencję tę nie dopuszczono uczestników seminariów polsko . Zatwierdzenie tego planu nastąpiło przez Biuro Polityczne KC PZPR i opracowane w szczegółach z terminem rozpoczęcia akcji na 24 kwietnia. że OUN-UPA likwidowała tylko osoby współpracujące z „władzą ludową”..w świetle 27 J.ukraińskie w latach II wojny światowej” o poszerzenie uczestników konferencji krasiczyńskiej o uczestników seminariów spotkały się z odmową IPN. dotyczących przesiedlanej ludności ukraińskiej w latach 1944 . a nie niewinną ludność cywilną. 30 Z. B. bryg. Tymczasem tak nie było. którzy byli członkami PPR. Wobec odmowy ZSRR przyjmowania dalszych rodzin ukraińskich postanowiono wiosną przeprowadzić akcję przesiedlenia ich na ziemie północne i zachodnie Polski.. Na politykę w tej dziedzinie nie zwracali w zasadzie dotychczas uwagi historycy zajmujący się 31 A. B. Doszło tym samym do niesłychanej w społeczeństwie pluralistycznym i w pracy działającego w nim publicznego Instytutu praktyki dyskryminacji badaczy reprezentujących inne poglądy (regularnie zapraszano natomiast badaczy reprezentujących często pozycje wręcz kłamliwe polskich i zagranicznych Ukraińców lub Polaków preferujących ad nauseam tzw. Z. co spowodowało krytyczną ocenę konferencji przez profesora Ryszarda Szawłowskiego i innych historyków polskich. 242. czy nie pozostały w nich osoby.Ukraina. Przesiedlenia rodzin ukraińskich. nowosądecki. Rymanowie. Chełmie. posądzanych o współpracę z OUN-UPA przez wojsko. Olszanicy. dokonano akcji „oczyszczania” powiatów. Ewakuacji w Rzeszowie (GPR) i wybranych akt PUR w Rzeszowie. Jaśle.Kulasznem. W trzecim etapie.3 115. Lesku . zakończono wysiedlanie nielicznych grup z wyżej wymienionych powiatów oraz objęto powiaty: jarosławski. Otaczało ono wieś. (w:) Materiały konferencji naukowej zorganizowanej 23-24 lutego 2007 roku w Przemyślu. oprac.s. Bobusia.1946) oraz w ramach akcji „Wisła” na ziemie zachodnie i północne Polski według danych oficjalnych Mieszkańcy Powiat w tym Ludność Przesiedlono Wysiedlono Obszar Ogółem greck.1 102.31 maja 1947 roku objął powiaty: sanocki. Długim Kącie. do lasu. Szczawnem .2 89. Hrubieszowie. Wysiedlenie Ukraińców do USRR (1944 . z 14 II 1946 do USRR akcji ogółem 2 w km (w 1931r. Załużu:w województwie krakowskim w: Grybowie. Sanoku. Misiło. 206-219.6 132. poznańskie (1 437). bialskopodlaski. (w:) RHA. Warunki przesiedlenia ludności w ramach akcji „Wisła”. częściowo lubaczowski i przemyski. a w przypadku ujawnienia ich. lubelskim 9 i krakowskim 437.. były aresztowane lub kierowane na ziemie zachodnie i północne Polski. trwającym od końca maja do końca czerwca 1947 roku.1 39. że władze osadzając w poszczególnych miejscowościach po kilka rodzin ukraińskich dążyły do asymilacji ludności ukraińskiej w środowisku polskim. szczecińskie (15 058). 154-166. Instrukcja dowództwa GO „Wisła” dla dowódcy oddziału wysiedlającego z 23 kwietnia 1947 roku. w ramach operacji „Wisła”. Dla tych. Po uformowaniu kolumny ludności danej miejscowości. transport mieli zapewniać wysiedlający.. Były strzeżone przez wojsko. które winny być wysiedlone. tomaszowski. Stacje załadowcze zorganizowane były w 31 miejscowościach. 38 Były to województwa: olsztyńskie (56 625 osób). 207-246. Ogółem przesiedlono 137 844 osoby. 28 kwietnia . t 7/8. które zabrały ze sobą znaczną ilość bydła i sprzętów gospodarczych. żywności. Gorliczynie. przeważnie wczesnym rankiem.8 88. odbywało się równolegle ze zwalczaniem przez nie kureni i sotni UPA. inwentarza żywego itp.3 84.operacją „Wisła”. Nowym Sączu. Zagórzanach. Chotylowie. Suścu. brzozowski. Cieszanów 2007. Wykorzystywano tu doświadczenia z działań przeciwko OUN-UPA prowadzonych w 1946 roku. 16 523 33 195 68 658 40 742 Hrubieszów 129 957 Tomaszów 121 124 Lubelski 36 B. ucieczkę zgromadzonym tam ludziom36. Ukraińców3 „Wisła”5 1 Brzozów Gorlice Jarosław Jasło Krosno Lesko Lubaczów Przemyśl Sanok Biała Podlaska Biłgoraj Chełm 83 205 104 805 148 028 116 805 113 387 111 575 87 266 162 544 114 195 116 266 116 951 162 340 12 743 25 092 52 302 7 659 15 132 81 588 44 723 73 631 54 882 18 715 21 055 37 875 49 802 33 642 67. E. zamojski. polegającej na kontroli poszczególnych wiosek. Piwnicznej. hrubieszowski. Dokumenty. 37 Stacje załadowcze były w miejscowościach województwa rzeszowskiego w: Gorlicach. Nie wszystkie rodziny posiadały konie i wozy. Grodzisku.8 684 1 079 1 397 1 055 934 1 622 1 258 1 479 1 282 2 122 1 720 1 975 2 164 1 995 4 9254 15 058 36 666 7 270 11 815 4 2 043 11 329 14 122 533 755 24 647 10 083 20 797 11 582 9 266 203 3 133 7 635 6 504 6 968 26 387 50 788 7 803 12 570 64 152 53 255 85 628 72 460 9 266 16 726 36 328 76 293 47 246 39 505 43 172 64 831 60 878 bd. 161.) i prawosław. Opisy punktów zbiorczych. 34 Akcja „Wisła”. Bobusia. wg spisu w l. s. Przemyśl. Trudności ze sprowadzeniem mieszkańców do punktów zbiorczych polegały na braku transportu.tenże. Przebieg akcji „Wisła” w świetle materiałów archiwalnych administracji cywilnej. Przy omawianiu przesiedleń. zakończono akcję w lubaczowskim oraz rozszerzono ją na województwo lubelskie obejmując nią powiaty biłgorajski. w Każdym z tych etapów dokonywano przesiedleń ze wszystkich powiatów w różnym zakresie. koszalińskie (31 169). krośnieński. Czas. Żegiestowie. Bugu Włodawskim. Zagórzu.. białostockie (995). opolskie (2 542). włodawski. (w:) Polska . wrocławskie (15 491).2 127. zielonogórskie (10 870). Komańczy. Warunki przesiedlenia.s. nowotarski. jasieński.0 96. Przesiedleń dokonywało wojsko. od końca czerwca do końca lipca. Warunki przesiedlania ludności ukraińskiej omawiali B. aby uniemożliwić 33 B. Nowosielcach -Gniewosz. Wysiedlanych osadzono na terenach 9 województw38. mieszanych i polskich. Przesiedlenie odbywało się w trzech etapach obejmujących kolejno poszczególne powiaty. s. 1994. a w województwie krakowskim powiaty: gorlicki. Werbowicach. 160 161 .9 104.1 123. leski. 1944-46 w ramach Wysiedlono powiatu (w 1931r.0 113. 35 Tamże.Łukawicy. historycy i publicyści ukraińscy i niektórzy polscy uważają. Wspólna przeszłość ( Materiały z konferencji ). 2007. W drugim etapie.4 54. rodziny mieszane i polskie według sporządzonych wcześniej spisów.) w tys. w jakim ludność danej wioski miała przygotować się do opuszczenia wsi wynosił do 5 godzin35. Przesiedlenie ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła” w świetle akt zespołu Głównego Pełnomocnika Rządu ds. Misiło34. Krośnie. z których to wysiedlono ludność ukraińską. Tabela 5. aby uniemożliwić ucieczkę mieszkańcom np. Pierwszy etap. Bobusia33 i E.s. Zwierzyńcu. konwojowana była do punktów zbiorczych. a w województwie lubelskim w: Bełżcu. Łupkowie. gdańskie (5 280). w tym w województwie rzeszowskim 18. Zwoływano zebranie mieszkańców i wyznaczano czas na spakowanie się i zabranie niezbędnych narzędzi rolniczych.:tenże. 203-258. Przeworsku. Warszawa 1993. którzy nie posiadali. Punkty zbiorcze miały zapewnić wyjeżdżającym wyżywienie i opiekę lekarską. Były to samochody wojskowe i furmanki z polskich wiosek. Warszawa 1993. s.III wojny światowej. Warszawa 1947. których przyczyn zgonu nie podano. podaje w oparciu o dane wojskowe większe ilości zabranego przez przesiedlonych inwentarza żywego. Obawy przed nowym miejscem pobytu wywoływały plotki o wywożeniu ich do ZSRR oraz osadzeniu w więzieniach i obozach. których wysiedleni nie mogli zabrać z uwagi na brak środków własnych transportu. s. a nawet 1841.. Część ludności ukraińskiej była przekonana o słuszności walki OUN-UPA o wolną Ukrainę i z ukrywaną nienawiścią 39 B. 225-226. nie ma żadnego poczucia praworządności.. w tym 4 starców (82-88 lat).Mieszkańcy Powiat w tym Ludność1 Przesiedlono Wysiedlono Obszar Ogółem greck. Akcja przesiedleńcza nie napotkała większych sprzeciwów ze strony wysiedlanych. Źródło: B.s. a według przydziału liczbowego przeważnie 9 osób. nie jest przyzwyczajona do wykonywania zarządzeń. Opieką lekarską objęto ludność w punktach zbiorczych.. Bobusia. W czasie podróży na jeden wagon przypadało przeciętnie od 1. Na podstawie publikowanych danych można przypuszczać. Urząd Wojewódzki w Rzeszowie Wydział Społeczno-Polityczny. były one stosunkowo dobre.. s.. Były one przez żołnierzy dementowane. Na leczenie przyznawano leki i środki dezynfekujące. 352 5 Akcja „Wisła”. s.. Pomocy lekarskiej udzielono 19 643 zbadanym i leczonym z rejonów województwa rzeszowskiego. 18 GUS RP. Bobusia.dane niepełne 162 163 . 237-240. w nielicznych przypadkach 5. sygn. że zarówno przydziały żywności. Rocznik Statystyczny 1947. głównie żywności i narzędzi gospodarczych. 11 niemowląt.2 135.) i prawosław. W istniejącej sytuacji przesiedlana ludność ukraińska pragnęła już pokoju i normalnego życia. z 14 II 1946 do USRR akcji ogółem w km2 (w 1931r..2 1 720. 2 przejechanych przez pociąg oraz 4 osoby. Dane statystyczne w oparciu o: APP. Dokumenty.4 do 2 rodzin. w wyniku której miało powstać państwo ukraińskie. Opracował Eugeniusz Misiło. Sprawowali ją lekarze i pielęgniarki zatrudnieni przez PUR oraz lekarze wojskowi39. Rok XI. 245-246.. s. E. Niemały wpływ na ludność ukraińską wywierały niesprawdzające się obietnice propagandy ounowskiej zapowiadające wybuch . W czasie operacji „WKsła” odnotowano 21 zgonów. 397. Warunki. nie zgłaszania się do sotni młodych Ukraińców wcielanych drogą poboru. ciągłymi obawami przed ewentualnymi represjami ze strony wojska i milicji. bd – brak danych * . zwalczających OUN-UPA oraz przed represjami OUN-UPA wobec nie wywiązywania się ludności ukraińskiej i polskiej z nakładanych na nią dostaw żywności dla oddziałów UPA. Akcja „Wisła”. 30 4 APR. Rocznik Statystyczny 1947. Ukraińców3 „Wisła”5 Włodawa Zamość 113 566 149 548 33 585 6 942 25 060 82.6 156. Udzielali oni pomocy zgłaszającym się osobom przesiedlanym. Warszawa 1947. dokonywane przez nią mimo zakazów wydawanych przez wojsko” 41 B.. Na stan ten wpłynęło zmęczenie ukraińskich mieszkańców spowodowane przeciągającymi się walkami.. Bobusia. mogły być częściowo rozkradane. Przesiedlenie.. s. jak też ciepła strawa wydawana w punktach zbiorczych.. Główny 40 Akcja „Wisła”. o czym najlepiej świadczą rabunki mienia poukraińskiego. Zdarzały się rabunki mienia przez ludność polską mieszkającą w sąsiednich wsiach40. 244.. Sprawozdanie zastępcy dowódcy 7DP do spraw polityczno-wychowawczych mjr K. wg spisu w l. Rok XI. Wykaz inwentarza żywego zabranego na nowe miejsce osiedlenia przez wysiedlonych w ramach akcji „Wisła” Lp Inwentarz żywy 1 2 3 4 5 6 7 8 konie źrebięta krowy jałówki cielęta kozy i owce świnie drób Województwo krakowskie 510 bd 4 415 bd 610 2 472 275 2 217 lubelskie 6 915 bd 10 984 bd bd 22 981 74 bd rzeszowskie 11 291 88 25 224 428 1 256 6 845 1 577 8 257 Ogółem 18 716 88* 40 623 428* 1 866 32 298 1 926 10 474* Wbrew przedstawianym przez historyków i publicystów warunkom przesiedlenia. Piszczaka dla zastępcy dowódcy GO „Wisła” do spraw polityczno-wychowawczych ppłk B.8 2 326 1 662 1 571 25 030 5 480 20 093 493 841 6 543 230 8 439 137 844 31 573 5 710 28 532 631 685 Nowy Sącz 189 867 Ogółem 1 2 3 2 134 770 594 428 Zobacz tabela 1 i 2 GUS RP. s. a pozost6ałym w czasie pobieżnych przeglądów ich stanu zdrowia.436..) w tys. Pisał „Ludność polska sterroryzowana przez bandy kierowała się dotąd instynktem samozachowawczym. 1944-46 w ramach Wysiedlono powiatu (w 1931r. 15.2 rodziny.. Przydzielano też suchy prowiant na okres podróży koleją. Sidzińskiego z przebiegu akcji wysiedleńczej ludności ukraińskiej w okresie od 26 kwietnia do 9 maja 1947 roku. biorąc pod uwagę istniejące powojenne warunki. a wyjątkowo do 3. 425-426 Tabela 6. s. Warunki przesiedlenia. Misiło. . Szota. s.. leskim. s. Lp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Tyfus Czerwonka Malaria Świerzb Odra Jaglica Dyfteria Gruźlica płuc forma przewlekła Leus Wścieklizna (wodowstręt) pokąsani przez psy Ostry atak szału (skierowani do szpitali psychiatrycznych) Skierowani do szpitali z innymi chorobami Porody Zgony Wypadki i obrażenia Ogółem zbadano i leczono chorych Określenie Dość osób 3 6 3 1273 11 Dzieci 71 16 55 5 7 5 87 23 21 91 4 – starcy (82-88 lat). Dzienne racje żywnościowe na osobę. Wiemy również.. 43 A. Szcześniak.notowana przez zwiad wojskowy. ale w wykazie tym brak danych dla 6 powiatów (Biłgoraj. Również ludzie starsi. że w że w powiatach: przeworskim. Z.d.. Droga. Dane tylko z rejonu Przeworsk Dzieci Uwagi Wysiedloną ludność podzielono na trzy kategorie: A . Tabela 7. Bobusia.notowana przez UB.. Rodziny z takimi oznaczeniami miano osiedlać w różnych powiatach i gminach.. Lp 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Nazwa Chleb Mąka pszenna Kasza Ziemniaki Tłuszcz Mięso Cukier Herbata Sól Jarzyny strączkowe Ilość w gr 266 50 50 500 25 50 16 3-4 13 30 Źródło: B..zastrzeżenia zgłosił dowódca oddziału przesiedlającego. Jasło)43.. Sprawa ta wymaga dalszych. 7. Zamość.Bobusia. C . że było ich stosunkowo dużo. W. zalecając osiedlanie ich po kilka rodzin we wsi42. łańcuckim. 439. rzeszowskim. szczegółowych badań. sygn. Chełm.ukraińskich było 5 638 liczących 21 928 osób. 8 oraz PUR O/W Rzeszów.. Tabela 8. B . 165. niemniej jednak można stwierdzić. z którą trudno im było się pogodzić.odnosiła się do przesiedlających ją żołnierzy. gdyż poprzednim wywózkom nie podlegały.s. 241. Liczba tych rodzin jest trudna do określenia. Aresztowanych osadzono w obozie w Jaworznie. Aprowizacja przesiedleńców w ramach akcji „Wisła”. APP. Miano ich osiedlić pojedynczo w gminach. rozpaczali opuszczając domy. 19643 14. 164 165 . Włodawa. B... zgony i porody wśród ludności przesiedlanej w ramach akcji „Wisła” z rejonów województwa rzeszowskiego. pracowali i spędzali życie. Główny Pełnomocnik. Warunki. Przesiedleniu podlegały również rodziny mieszane. a drugi greckokatolickiego.. 42 Akcja „Wisła”. 508 Najbardziej podejrzane osoby były aresztowane w punktach zbiorczych lub przeładunkowych.3% ogółu przesiedlonych Źródło: B. brzozowskim były rodziny mieszane. Choroby zakaźne. Przesiedlenie.. przywiązani do swoich miejscowości i gospodarstw. sygn. 487-488. w których się urodzili. Według Szcześniaka i Szoty rodzin mieszanych polsko . 11 – niemowlęta 2 – przejechani przez pociąg. pozostali b. Była to dla nich duża tragedia.. 164. z których jeden z małżonków był wyznania rzymskokatolickiego. Krasnystaw. Istnieje też problem Polaków grekokatolików i prawosławnych. 51 APR.. dok. Dokonywano jej przy pomocy ustosunkowanych przychylnie księży rzymskokatolickich oraz władz administracyjnych. nie jarosławskim. 163. dok. Narażeni byli na kierowane przeciwko nim działania tak polskiego. którzy popierali władzę. należy w oparciu o materiał agenturalny sprawdzić.32650. gdzie część ludności komunizująca przed wybuchem wojny i po wojnie. języka i kultury. których członkowie weszli w związki małżeńskie z Ukraińcami i obrona przez nie rodzin mieszanych przed przesiedleniem. Określenie liczby rodzin polskich. którą zamieszkiwało wielu Polaków lub wyjeżdżały na ziemie zachodnie i północne wraz z przesiedlaną ludnością ukraińską46.których według wytycznych przesiedleńczych nie uznawano za Polaków kierując się kryterium wyznaniowym. Przesiedlenia 44 Akcja „Wisła”.. 50 APP. 91-106. były zbywane w większości milczeniem lub spotykały się z odmowami. 49 APP. że pomoc ta była wymuszana przez banderowców. która w omawianych powiatach zwiększyła znacznie liczbę swych członków51.sprawozdania statystyczne za rok1947 1948 . gdy wysiedlany zgłasza sprzeciw uważając się za niesłusznie wysiedlanego. dalej w powiecie przemyskim: Fredropol. Został on sporządzony przez Sztab Generalny WP na podstawie statystyk wysiedleńczych.. rezolucje i starania władz lokalnych u władz wojewódzkich i wojska. 165. a nawet niechętnym stosunkiem ich do zwolenników ukraińskiego nacjonalizmu. obawiały się pozostać z uwagi na działalność OUN-UPA i często opuszczały wieś przenosząc się do miejscowości. Podobnie było na Podlasiu i Chełmszczyźnie. pozwalały wywożącym stosować dowolne kryteria. 405-426. a jej odmowa groziła śmiercią rodzinom polskim. jak np. s. Podobnie w powiecie jarosławskim PPR liczyła w styczniu 1947 roku 550 członków. jak też ukraińskiego podziemia. w powiecie lubaczowskim: Oleszyce. Rozpoczęcie przesiedleń spowodowało w powiecie włodawskim zebrania ukraińskich aktywistów PPR kończące się podejmowaniem uchwał przeciwko przesiedlaniu tych.miesięcznie. 18-21. administracji samorządowej i państwowej oraz Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa. wywołało oburzenie władz miejscowych i interwencję47. Są też miejscowości. Podobnie w powiecie przemyskim w 1944 roku wpłynęło 746 podań. 405-426 pojawiły się błędne dane. choć dwie ostatnie miejscowości były w powiecie przeworskim. Są to przykładowo miejscowości: Radymno. w którym po przesiedleniu ludności ukraińskiej w ramach operacji „Wisła” miało pozostać 1 200 Polaków.75. Nie brano pod uwagę. które rodziny należy uznać za polskie. Współżycie Łemków z Polakami było na ogół zgodne i brak było jaskrawych konfliktów między obu narodowościami mimo dzielących je wyznań. Mirocin. Bełwin w powiecie przemyskim. Zabezpieczeniem była zmiana narodowości i wyznania. Wykorzystywali oni swoje wpływy w radach gmin. Liczyli na poparcie władzy i wyłączenie z przesiedlenia do USRR oraz ewentualnego przeniesienia ziemie zachodnie i północne Polski. SPB. W styczniu 1947 roku PPR liczyła w powiecie lubaczowskim 65 członków. s. w których zaznaczona jest narodowość i wyznanie. W przypadku. Sprawa nabrała rozgłosu i spowodowała interpelację w Sejmie posłów PSL.. w których podano wyolbrzymioną liczbę Polaków.. Płazów.1947 znajdują się podania ludności ukraińskiej o zmianę wyznania i narodowości i tak np.. PPR Komitety powiatowe . Bolestraszyce. 174-177. które z uwagi na decyzje funkcjonariuszy UB były traktowane jako wrogo ustosunkowane do władz państwowych lub udzielających pomocy żywnościowej OUN-UPA. w 1946 roku było ich 129. s. Mieszkańcy narodowości ukraińskiej i członkowie rodzin mieszanych zagrożonych przesiedleniem (o operacji przesiedleń wciąż krążyły plotki) starali się zabezpieczyć przeciwko tej akcji. Zaświadczenia wydawane przez proboszczy rzymskokatolickich o wyznaniu i narodowości nie były wiarygodne dla wysiedlających. 48 Akcja „Wisła”.. a w 1947 12749. Warto dla przykładu podać. sygn. Rozbórz. w tym 3 253 chłopów. włączyła się w popieranie kształtującej się władzy. Tego typu przepisy utrudniały nie tylko udowodnienie swej przynależności do narodu polskiego. sygn. W wypadkach wątpliwości wspólnie decydować z delegatem UB”44. wystąpienie posłów w Sejmie miało miejsce 4 czerwca 1947 roku. Podobnie jak łemkowie podejmowali oni działalność w PPR. 46 Tamże. Powodem tego zjawiska było szukanie przez nich zwolenników i członków PSL oraz polskiego niepodległościowego podziemia. w styczniu 1947 roku nastąpił napływ chłopów do PPR.1 479. Uchwały. a z uwagi na decydujący głos funkcjonariusza UB. 47 Tamże. w ramach operacji „Wisła” ludności łemkowskiej napotykało na wątpliwości miejscowych władz administracyjnych. dok 72. s. SPP. 45 Tamże. czy w okresie okupacji nie przyjął narodowości ukraińskiej45.”. Były one podyktowane wspólną walką części Łemków przeciwko okupantowi niemieckiemu oraz nie uleganiu wpływom OUN-UPA. a od 1947 roku do lutego 1948 roku . które kierowane obawami przyłączyły się do wysiedlanych rodzin ukraińskich wymaga dalszych badań. w tym 215 chłopów. że liczba podań o zmianę wyznania i narodowości była znaczna. Przykładem błędnych danych są miejscowości w których po wywiezieniu ludności ukraińskiej nie było ludności polskiej. Innym zjawiskiem były sprzeciwy rodzin polskich. jak świadectwa szkolne. s. Rodziny polskie mogące pozostać w danej wsi i nie objęte nakazem wysiedlenia. które niejednokrotnie w południowo-wschodnich powiatach podejmowały rezolucje przesyłane do władz przeciwko wywożeniu rodzin mieszanych. a we wrześniu 1948 roku już 2 072.. W załączniku do publikacji „Akcja „Wisła”. Instrukcja GO „Wisła” dla dowódcy oddziału wysiedlającego określała. Zawierała ona następujące kryteria polskości: „ Za podstawę brać dowody przedwojenne. 73. w starostwie brzozowskim wniesiono w 1945 roku 423 podania. s. Dotyczy to także liczby rodzin polskich. Posłowie PSL domagali sie powołania specjalnej komisji do zbadania wysiedlenia Polaków w operacji „Wisła”. w 1946 . a we wrześniu 1948 roku 4 522 członków. Wysiedlenie 15 rodzin polskich z Żurawicy w powiecie przemyskim w ramach operacji „Wisła”. 163. 166 167 . Grochowce. 217. książeczki wojskowe. Werchrata.. Również po wyborach do sejmu. W Bełwinie nigdy takiej liczby mieszkańców nie było48. s. W aktach wszystkich starostw z lat 1944 . Roman Hrobelski ps. pozwoliło na likwidację antypolskiego podziemia OUN-UPA i zwartych grup ludności ukraińskiej przy wschodniej granicy państwa polskiego uniemożliwiając odrodzenie się tendencji odśrodkowych i oddalając groźbę irredenty w sprzyjających warunkach. prowidnyk II okręgu OUN Leon Radejko ps. uwieńczone nawet wynikiem pozytywnym. s. zostały rozbite ponosząc znaczne straty. Podobny los spotkał sotnię „Smyrnego” działającą w rejonie Krynicy. Na 23 działających na terenie Polski dowódców kureni i sotni. normalnego działania administracji samorządowej i państwowej... oddziały polskie likwidowały szereg bunkrów stanowiących magazyny żywności.w zasadzkach UPA na oddziały Wojska Polskiego w rejonach Dołhobyczowa. Tego typu starania. 458. Według J. s. W trakcie operacji „Wisła” równolegle do wysiedleń ludności ukraińskiej. 52 Z. w ramach operacji „Wisła”. Osadzono ich w obozie w Jaworznie53. sprzętu wojskowego. jak „Stiach” wraz ze swoją (.. Motyka w publikacji „Tak było w Bieszczadach”.. Niemniej jednak części ludności ukraińskiej i mieszanej udało się uniknąć wywiezienia.. Trudnością było też wyżywienie upowców z uwagi na postępujące wysiedlanie poszczególnych wsi ukraińskich. Nowego Targu. „Burłaka”.. Szota.. Tak było. in.) ochroną odśpiewał (. przechodziły granicę ponownie przemieszczając się na tereny polskie. Zakładano. osób55. Dowódcę VI Wojskowego Odcinka „San” Mirosława Onyszkewycza ps. Z. „Orłam” oraz szereg innych. Iwan Szpontak ps. nie zapobiegały wysiedleniom w ramach operacji „Wisła” w świetle wydawanych dowódcom instrukcji. „Zaliźniak”). Szcześniak W. a nieprzytomnego „Dalnycza”po rozkopaniu bunkra przez wojsko odratowano.. 7. W czasie operacji „Wisła” działania bojowe oddziałów wojska oraz KBW polegały na zlokalizowaniu sotni UPA. 8. a 47 poniosło rany. Przesiedlenie ludności ukraińskiej i mieszanej na ziemie północne i zachodnie Polski położyło kres istnieniu OUN-UPA w Polsce. zabiło lub ujęło 1 509 członków UPA oraz schwytało i aresztowało 2 781 osób podejrzanych o współpracę lub przynależność do OUN-UPA. „Stiach”. Michał Duda ps. W czasie operacji „Wisła” wojsko wykryło i zniszczyło 1 178 bunkrów. Droga. Motyka. rajdami wraz z dowódcami sotni lub innymi przywódcami i kurierami przeszli do okupacyjnych stref zachodnich Niemiec.a także chłopów ukraińskich popierających OUN-UPA. odbudowy mostów drogowych i kolejowych. Kres działalności OUN-UPA położyło wykrycie w lasach monastyrskich bunkra krajowego prowidnyka OUN Jarosława Starucha ps. linii telefonicznych. Podczas próby ucieczki zginął m. W walkach z wojskiem sotnie traciły bowiem ludzi osłabiając się znacznie. Grzegorz Łewko ps.. a także zasiedlania gospodarstw poukraińskich osadnikami z innych powiatów i „repatriantami” przy równoczesnym tworzeniu większych obszarowo gospodarstw i likwidacji występującego na tym terenie przeludnienia.. a także schrony dla upowców.czechosłowacką chroniąc się przed pościgiem Wojska Polskiego. s. prowidnyk III okręgu OUN Jewhen Sztendera ps. popełniła samobójstwo. „Krym”. „Kalinowicz”. „Zaruba”.) hymn ukraiński i w bunkrze słychać było ciche detonacje”. którzy znajdując się w sytuacji bez wyjścia popełnił wraz ze swoją ochroną samobójstwo54 i likwidacja odkrytego przez oddział KBW bunkra ośrodka wydawniczego krajowego prowydnika „Wulkan”. 4 przedostało się do amerykańskiej strefy okupacyjnej (Wołodymyr Soroczak ps. 208. „Brodycz”. 168 169 . oddziały dywizji 3. Grzegorz Mazur ps...Na zachód przedostali się też: sotenny Mikołaj Taraban ps. Ruch robotniczy w regionie przemyskim. „Orest” schwytano we Wrocławiu w 1948 roku. „Berkut”. a następnie otoczenie ich i rozbiciu. 9. Nowego Sącza. możliwości zamaskowania swych sympatii politycznych. Próby podejmowania dalszej działalności w okresie późniejszym kończyły się rozpracowaniem ich przez polski kontrwywiad i aresztowaniami. Szczegółowo losy poszczególnych kureni UPA opisuje G. po walce w beznadziejnej sytuacji. 182 53 A. „Prirwa”. Działające kurenie „Rena” i „Bajdy” w województwie rzeszowskim i „Zaliźniaka” oraz „Berkuta” w województwie lubelskim. 211. 56 Tamże. Zgodnie z koncepcją administracji leśnej. Petrus. Petrusa zbędna ludność w rolnictwie w latach 1944-1945 wynosiła w województwie rzeszowskim 655 tys.. Migracje i zmiany struktury źródeł utrzymania ludności. 13 zginęło w walce. Konieczny. dróg. Jego ochrona. Taktyka ta polegająca na nieustannych pościgach za sotniami dawała oczekiwane rezultaty. W trakcie pościgu za sotniami.. a w przypadku chłopów ukraińskich traktowania przynależności do PPR jako zabezpieczenia przed wysiedleniem do USRR lub na ziemie zachodnie i północne Polski52. Wojska Polskiego oraz 1. 55 J. Skutki operacji „Wisła” Przesiedlenie ludności. Mircza i Piaseczna zginęło 32 żołnierzy i oficerów. 465 „Kruk”). Były to ostatnie walki UPA z wojskiem. „Dalnycz”. Na lubelszczyźnie . Świty pisze o ostatnich minutach życia „Stiacha” następująco: „Słyszeliśmy. a w 1946 roku163 390 osób. 6. a napotykając na opór ze strony wojsk czechosłowackich. Powstały też możliwości zagospodarowania ziem 17 omawianych powiatów.. 2. ksiądz greckokatolicki Adam Ślusarczyk ps. s.. krajowy referent propagandy OUN Wasyl Hałasa ps. a w2 sanockim 34 085 osób56.. „Tucza”. 3 brygada KBW dokonywały przeszukiwań kompleksów leśnych i podejmowały walkę z sotniami UPA starając się w ustawicznych z nimi walkach niszczyć je. W toczonych walkach oddziały UPA przechodziły granicę polsko .jeszcze w sierpniu 1947 roku . „Knycha”. „Hromenko”. że otrzymywane przez przesiedlone z USRR rodziny polskie gospodarstwa powinny posiadać 54 G. Z tego w powiecie jarosławskim 41 083 osoby. mieszanej i podejrzanej o wrogi stosunek do władzy ludności polskiej. B. przystąpiono do zalesiania terenów mało urodzajnych. prowidnyk Teodor Rębisz ps. Autor opierając się o relację J. 3 zostało ujętych w Czechosłowacji i przekazanych władzom polskim (Włodzimierz Szczygielski ps. Stopniowo uruchamiano szkoły powszechne. 16 września wpadł w ręce wojska szef SB Petro Fedoriw ps. Zniszczenie ziem Polski południowo-wschodniej nastąpiło w wyniku działań OUN-UPA. w koszalińskim 9. olsztyńskiego. 66. Przyczyną spadku liczby mieszkańców były skutki wojny oraz przesiedlenia ludności ukraińskiej do USRR i na ziemie zachodnie oraz dobrowolne wyjazdy ludności polskiej na ziemie zachodnie64. 58 Z. Narodowy Spis Powszechny z 3 XII 1950. włodawski 31. Polityczne. lubaczowski 30.s. Ogółem było to kilkadziesiąt powiatów. Często palono ich gospodarstwa. s. jarosławski 72. a w województwie lubelskim powiat włodawski 27. in. 38 696 osób62. 401-402. odczuwany przez osadników. że przesiedlona ludność ukraińska oraz polityczne. s. Z pewnością część przesiedlanych pochodziła z omawianych powiatów.. dochodzącą w niektórych powiatach do 109 (powiat krośnieński)68. 64 Z. warszawskiego i zielonogórskiego. Ustalenie liczby repatriantów. sanocki 44. J. łącznie 58 140 osób. Konieczny. 141. 424. Było to błędem administracji państwowej. 63 Tamże..Działalność Państwowego Urzędu Repatriacyjnego.. t. bez miasta Przemyśla 26 626 osób60.. Z omawianych powiatów południowo-wschodniej Polski poniżej 40 mieszkańców na 1 km² w tym roku posiadały 4 powiaty: lubaczowski 39. w gdańskim 1 powiat. OW PUR. leski 11. jasielski 96. Mówiąc prościej. Warunki życia przeniesionych na nowe gospodarstwa były znacznie lepsze od tych. a nie polskich. 13. Zdarzały się jednak przypadki. 196. że w wyniku przesiedleń Ukraińców do USRR w latach 1944-1946 i na ziemie północne i zachodnie Polski w ramach operacji „Wisła” tereny południowo-wschodniej Polski mają jedną z najniższych w kraju gęstość zaludnienia67 nie jest prawdziwa. Operacja „Wisła” ocaliła życie wielu polskim i ukraińskim mieszkańcom terenów południowo-wschodniej Polski. Teza. a więc również po operacji „Wisła” osadzono w powiatach województwa lubelskiego (bez powiatu zamojskiego) 4 861 rodzin. s.. Warszawa 6-10 listopada 2001. 13 ( dane z 3. władze polskie nie były zainteresowane niszczeniem infrastruktury tego terenu. Nie można też zgodzić się z tezą. Banasik. 170 171 . Stosunki polsko-ukraińskie w latach II wojny światowej. a wyłączony z niego powiat ustrzycki 13 mieszkańców na 1 km². Według spisu powszechnego z 1950 roku poniżej 40 mieszkańców na 1 km² miały m. w zielonogórskim 5. 114-117.X.1 osób na 1 km². sygn. Przyczyny. UWL Wydział Społeczno-Polityczny. a w omawianych powiatach.. włodawski 27. Warszawa 1963. 82-84. że „działalność podziemia ukraińskiego 57 E. Nie można się zgodzić z uzgodnieniami seminariów polsko-ukraińskich65. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej 23-24 lutego 2007 roku w Przemyślu.1947):APZ SP Tomaszów Lubelski.s. Przesiedlenie było szokiem cywilizacyjnym dla ludności ukraińskiej. Do końca 1946 roku z województwa rzeszowskiego na ziemie odzyskane przesiedlono 145 072 osoby. Inna przyczyną wyjazdu rodzin polskich na ziemie odzyskane była błędna polityka władz usiłujących zaludnić je również Polakami z powiatów. s. ekonomiczne i demograficzne następstwa akcji „Wisła”. jak i też repatriantom. skłaniał ich do zasiedlania wsi leżących w pobliżu miast i miasteczek oraz w samych miastach. Najniższe zaludnienie miał w roku 1950 powiat ełcki. gorlicki 76. 67 . s. sygn. s. a w terenie górskim do 15 ha57.4 mieszkańców na 1 km2. s.. w szczecińskim 6. 202. Palski. Osadnictwo na gospodarstwach poukraińskich było w latach 1944-1945 bardzo trudne z uwagi na działalność OUN-UPA skierowaną tak przeciwko Polakom miejscowym. a z województwa lubelskiego 221 24659. Poznań 1963. 69 Rocznik Statystyczny 1963. sygn. Warszawa 1952. Natomiast do 31 stycznia 1946 roku przesiedlono z omawianych 7 powiatów województwa rzeszowskiego na ziemie zachodnie 66 959 Polaków. 59 S. że w efekcie wysiedlenia Ukraińców.. konsekwencje. tereny omawianych powiatów posiadają najmniejszą liczbę ludności w Polsce przypadającą na 1 km². Przemyśl 2007. Działalność osadnicza Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na ziemiach odzyskanych w latach 1945-1947. gdyż przenoszenie tych Polaków na tereny poukraińskie przyniosłoby większe korzyści. Poniżej 40 mieszkańców na 1 km² miało w województwie białostockim 5 powiatów. 216 68 GUS RP. 424. w bydgoskim 1 powiat.. czyli około 19 444 osoby61. zamojski 77. 9. Polityczne. Pozostałe posiadały większą liczbę mieszkańców przekraczającą 40 osób na 1 km².Konieczny. 2 62 APP. chełmski 48. przebieg. W województwie rzeszowskim najniższą gęstość zaludnienia miał powiat leski: 11 osób na 1 km2. WO PUR. Przyczyny i skutki akcji „Wisła”. Stan ten utrzymywał się również w latach następnych.. s. Zeszyt 1. (:) P-U.6. 61 APL. W Polsce w tym czasie było 40 powiatów o zaludnieniu 39 i mniej mieszkańców na 1 km². Makar. które pozostawili. Brak bezpieczeństwa. 2002. s. a w województwie lubelskim powiaty: bialskopodlaski 44.wraz z zabudowaniami obszar 5 ha. 66 Tamże. szczecińskiego. sygn.. w tym z wiosek 43 55263.402.. tomaszowski 49. biłgorajski 47. przemyski 40 (bez miasta).. 60 APP. w olsztyńskim 7. Palenie przez OUN-UPA gospodarstw po wysiedlonych Ukraińcach w latach 1945-1946. a w 9 powiatach województwa rzeszowskiego 9 711 rodzin.. s.9. s. Akcję osadnictwa polskiego utrudniał wyjazd ludności polskiej na ziemie odzyskane z uwagi na działalność OUN-UPA. Ogółem spalono w latach 1945-1947 ponad 50 tys. powiaty województw: białostockiego. krośnieński 109. 16 powiatów z 31 mieszkańcami i mniej. s. utrudniało zasiedlanie tych ziem. W latach 1945-1948. ale pomoc materialna państwa pozwoliła na szybkie remonty i przywrócenie budynków do stanu normalnego użytkowania. gdyż położyła kres toczącym się walkom. Część rodzin ukraińskich otrzymała często zniszczone i zdewastowane gospodarstwa poniemieckie. Zmiany demograficzne. Ogółem liczba mieszkańców zmniejszyła się w stosunku do roku 1931. 136. w poznańskim 2. z których wysiedlano ludność ukraińską. 170. s. które podają.) doprowadziły do zrujnowania ziem Polski południowo-wschodniej”66. bo 9. Laska.. 80. 15-21. gdańskiego. o czym świadczą dane zawarte w roczniku statystycznym wydanym w 1963 roku69. hrubieszowski 46. Według niepełnych danych w roku 1946 osiedlono w województwie rzeszowskim 6 260 rodzin (30 654 osoby). 65 Uzgodnienia i rozbieżności zanotowane w czasie IX i X seminarium historycznego. 9. Na podstawie jednego powiatu – leskiego nie można stawiać tezy o najmniejszym zaludnieniu powiatów południowo-wschodniej Polski obejmując nią wszystkie powiaty. gospodarstw poukraińskich i polskich58. Geneza i przebieg akcji „Wisła” i przeciwdziałanie władz polskich (. Według tego spisu następujące powiaty województwa rzeszowskiego posiadały liczbę mieszkańców na 1 km²: brzozowski 101. którzy osiedlili się na stałe na terenie województwa lubelskiego i rzeszowskiego jest niemożliwe. 5 powiatów z 26 i mniej. leski 26. a następnie w trakcie operacji „Wisła”. ). Jedynie w tych miejscowościach. oderwane od swych środowisk i pozbawione opieki duszpasterskiej księży greckokatolickich i prawosławnych. którzy byli niechętnie. których przesiedleńcy poprzednio nie posiadali (elektryczność. było bardzo trudne. Stosunek ten u „repatriantów” ze Wschodu – ZSRR wynikał z doświadczeń wyniesionych przez ludność polską z Wołynia i Małopolski Wschodniej. Niektórzy historycy polscy i w zasadzie większość ukraińskich twierdzi. w których mieszkało więcej rodzin ukraińskich i przedstawiciele inteligencji oraz duchowni uniccy lub prawosławni. Ulegały jej też rodziny ukraińskie.. „repatrianci” z Wołynia. trudne warunki dostosowania otrzymanych gospodarstw. że osiedleni na gospodarstwach rodzinnych i w Państwowych Nieruchomościach Ziemskich Ukraińcy. Przesiedleni Ukraińcy traktowali państwo polskie jako wrogie. południowo-wschodniej Polski. Rodziny mieszane asymilowały się szybko i wchodziły bez problemów w środowisko polskie. Przeniesienie z ubogich wiosek do bogatszych i lepiej zagospodarowanych ziem zachodnich umożliwiło w krótkim czasie podniesienie na wyższy poziom życia Ukraińców. szczególnie ukraińskiej. Inni natomiast. przywiązanie do miejsc poprzedniego zamieszkania. Zakończenie [. a często osadnicy z ziem 172 173 . którym ludność ukraińska kojarzyła się z poczynaniami OUN-UPA. Tendencje te spotkały się z negatywnym odbiorem aktywu PZPR. a nawet zdarzało się. kanalizacja itp. Składały się na nie: wyższy standard domów mieszkalnych. Zaangażowanie tych ukraińskich rodzin w zagospodarowanie się na nowych miejscach było opieszałe. zerwanie istniejących poprzednio więzi sąsiedzkich. a to z kolei umożliwiło im łatwiejszy dostęp na wyższe uczelnie. Dyskusję wywołuje asymilacja wysiedlanej ludności.] Położenie ludności przesiedlonej w operacji „Wisła”. Trzeba tu dodać. Małopolski Wschodniej. Biuro Polityczne KC PZPR postanowiło stworzyć mniejszości ukraińskiej możliwość nauki dzieciom ukraińskim języka ukraińskiego oraz rozwoju kultury ukraińskiej i uczestniczenia w życiu społecznym. często zrujnowanych. wodociągi. Na niewynarodawianie ludności ukraińskiej mieli wpływ osiedleni w tych samych wioskach Polacy. Przesiedlenie Ukraińców na ziemie północne i zachodnie Polski pozwoliło na ich szybsze zagospodarowanie. władz administracyjnych oraz ludności polskiej. do zamieszkania oraz zagospodarowanie otrzymanej ziemi.traktowała swój pobyt na nowych gospodarstwach jako tymczasowy i łudziła się możliwością powrotu do opuszczonych wiosek. Rozstrzygnięcie tego problemu jest trudne. a nawet wręcz wrogo ustosunkowani do przybyłej w ramach operacji „Wisła” ludności. in. utrzymywały się tradycje narodowe ukraińskie i istniało mocno ugruntowane poczucie odrębności narodowej. w tym w pracach rad narodowych i spółdzielniach. a ich dzieci zachęciło do podjęcia nauki w szkołach średnich i wyższych. Przyczyny tego były złożone. Nie ulega wątpliwości.. że władza dążyła do asymilacji państwowej. że dążeniem władz polskich była asymilacja narodowa ludności ukraińskiej. korzystali z przywilejów uzyskiwania przez ich dzieci dodatkowych punktów za pochodzenie robotnicze. która doznała różnych krzywd ze strony nacjonalistów z OUN-UPA. Byli to bowiem m. Nowe otoczenie było w stosunku do osiedlanych Ukraińców wrogie. że otrzymane gospodarstwa popadały w dalszą ruinę. Opierając się o zasadę internacjonalizmu oraz pragnąc pozyskać ludność ukraińską dla budowy „Polski Ludowej”. że rodziny mieszane asymilowały się bardzo szybko w nowym środowisku. szczególnie w dobie zaborów. Popek. przylegającej do tej wsi. Czaplickich. Zawsze byli wiernymi wyznawcami Kościoła rzymskokatolickiego. biskup chełmski Walenty Wężyk. Gdyni i Torunia oraz polscy żołnierze powracający do domu. 174 175 . Stąd drugi człon nazwy wsi. Woli Ostrowieckiej. Wira. która wyruszyła 24. Przechodząc przez sąsiednią wieś Równo zostali zaatakowani przez uzbrojonych Ukraińców.) Już na wstępie należy zaznaczyć.Popek. a ściślej biorąc ich zagłady przez OUN-UPA w 1943 r : L.1 Nazwa wsi Ostrówki pochodzi od wyrazu „ostrów”.3 Na pierwsze represje Polacy nie musieli długo czekać. gajowego Szelaskowskiego i leśniczego Franciszka Kruka. rodzinę osadnika Karola Romaniuka. Z punktu widzenia administracji kościelnej parafia wchodziła w skład dekanatu lubomelskiego rzymskokatolickiej diecezji chełmskiej. zaś Rosjan obok. wsparli oddział jazdy polskiej – legionistów Józefa Piłsudskiego. Stare Równo. Lacką Wolę. podkomorzego krzemienieckiego i Hieronima Jełowickiego. Lublin 2005 oraz L. Ostrówki Wołyńskie ludobójstwo. Wg tradycji. żydowską 1 osoba. pod Ostrówkami zginęło 6 polskich żołnierzy i 5 z armii bolszewickiej. podkomorzy czernihowski zakupił miasto Świerże i kilka wsi w Ziemi Chełmskiej (w tym m. W wieku XIX przeszły na własność Malewczyków. ale poza cmentarzem.09. Prawdopodobnie wtedy zginęło z rąk bojówki ukraińskiej trzech polskich oficerów. 4 Z Ostrówek wywieziono rodziny osadnika wojskowego płk. Zostali pochowani na ostrowieckim cmentarzu. Wołczkową Wolę) od spadkobierców Daniela Jełowickiego. językową. W kilka dni później do Ostrówek i Woli Ostrowieckiej dotarła liczna grupa żołnierzy polskich ( ok. rusińską 15 osób. Wola Ostrowiecka. na Wołyń zostali sprowadzeni z Mazowsza przez króla Władysława Jagiełłę. Według powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r. a następnie Bogatków i Strażyców. prawdopodobnie ze 135 pułku piechoty Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie”. Mieszkańcy Ostrówek i Woli Ostrowieckiej byli od zawsze katolikami.: Staryki. Polacy z Ostrówek i Woli Ostrowieckiej zachowali czystość narodową.48% mieszkańców na 1 km2. żołnierze sowieccy pojawili się w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej dopiero 23 września. Cmentarz parafialny w Ostrówkach na Wołyniu. Z czasem do mieszkańców docierały jednak informacje o pewnych skrytobójczych mordach Polaków. Wyznanie rzymskokatolickie deklarowało 641 osób. w Ostrówkach mieszkało 518 osób (270 mężczyzn i 248 kobiet) w 84 budynkach mieszkalnych i w 8 innych zabudowaniach. Po przejściu frontu mieszkańcy Ostrówek i Woli żołnierzy polskich pochowali na cmentarzu parafialnym. województwa wołyńskiego. 1 Przed kilkunastu laty ukazało się pierwsze historyczne opracowanie dotyczące tych miejscowości. Tylko nieliczni mieli więcej ziemi. iż zagłada Ostrówek 30 sierpnia 1943 r.39 r. Pierwsze dni II wojny światowej przebiegały spokojnie. Narodowość polską podały 503 osoby. W Woli Ostrowieckiej mieszkało 658 osób (315 mężczyzn i 343 kobiety) w 120 gospodarstwach. dokonywanych przez komunistyczno-nacjonalistyczne bojówki ukraińskie. Rozmawiali po polsku gwarą mazurską i byli nazywani Mazurami. wraz z Lubomlem została włączona do Korony. a mojżeszowe 17. staraniem ROPWiM na ich mogile stanął okazały pomnik. Potwierdzali to liczni uciekinierzy z Tczewa. Narodowość polską podało 657 osób. Popek. połową XVII w. wyznaniową i obyczajową. Ostrówki i Wola Ostrowiecka należały do rodziny Olędzkich. w dokumentach też jako Wola Lacka (Wola Polska) lub Wola Mazowiecka. Warto podkreślić. Pomimo nacisków.. nie ulegli rusyfikacji i nie zdradzili wiary przodków. Przez cały XVII i XVIII w. Lublin 1997. 1943 r. Warszawa 2011. Obie miejscowości.08. Według znanych dokumentów przed 2. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła 42 . w czerwcu 1940 r. gajowych. powiatu lubomelskiego. chociaż na jej gruntach. T Trusiuk. z Maniewicz w kierunku Warszawy. W gminie Huszcza Polacy stanowili 27% ludności (w powiecie lubomelskim 14%). Podczas potyczek z Armią Czerwoną w 1919 r. Wira. w tym samym czasie i w podobny sposób. 15 prawosławnego i 14 mojżeszowego. iż w okresie niewoli.wyspa. 3 W 2005 r. mieszkańcy tych miejscowości aktywnie brali udział w powstaniach: kościuszkowskim ( 1794) i styczniowym (1863) a w 1915 r.2 W okresie międzywojennym Ostrówki i Wola Ostrowiecka należały do gminy Huszcza. Ostrówek. która w 1388 r. Rzymskokatolicką parafię w Ostrówkach erygował 11 stycznia 1765 r. Pod względem przynależności administracyjnej obie miejscowości leżały w Ziemi Chełmskiej. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa chłopskiego w Ostrówkach czy Woli Ostrowieckiej wynosiła 2-5 ha. Pod względem wyznaniowym było: 489 osób wyznania rzymskokatolickiego. były ściśle ze sobą związane. Po agresji Związku Sowieckiego na Polskę 17 września 1939 roku. staraniem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie na cmentarzu w Ostrówkach zostały postawione na mogiłach żołnierzy okazałe pomniki. W roku 1644 Mikołaj Firlej Broniewski z Dąbrowicy. Z Woli Ostrowieckiej rodziny: osadnika wojskowego Jana Koguciaka. W ciągu kilkuset lat swej bytności na Wołyniu (właściwie na Ziemi Chełmskiej).dr Leon Popek Zagłada Ostrówek i Woli Ostrowieckiej (30. gajowego Antoniego Skibińskiego. Miała ona 500 wiernych i składała się z dwóch miejscowości: Ostrówki (siedziba parafii) i Wola Ostrowiecka. starosty chełmskiego.4 2 W 2005 r. W XX w. dotyczy również zniszczenia przez tych samych sprawców. Już w nocy z 9 na 10 lutego 1940 roku z całego rejonu lubomelskiego wywieziono do obwodu archangielskiego rodziny osadników wojskowych. założone w XVI w. P.in. powstała trochę później niż Ostrówki. (do roku 1939) majątek ziemski w Ostrówkach należał do Konczewskich. co znaczy . Ostrówki i Wola Ostrowiecka należały do rodziny Jełowickich. Zobacz także: L. leśniczych i uciekinierów z Pomorza. 150 osób). Z. Dudzińskiego i Szulgacza. Wołyński testament. władza sowiecka przystąpiła do tworzenia kołchozów. Wówczas. rabując przy tej okazji gospodarzy. a znalezionych ukrytych Polaków mordowano. Połapy. innych uspokajano. w liczbie około 300 osób. by uniemożliwić ukrycie się. a kobiety z dziećmi i starców wprowadzono do kościoła( tak było w Ostrówkach). Sokół odbyła się mobilizacja Ukraińców przez przybyłe z terenów Galicji doborowe oddziały UPA. Następnie oprawcy. Część z nich (ranni) zmarło w pobliżu miejsca masakry po odejściu upowców. plądrowały wieś. na drodze lub zostało wrzuconych do studni. a z odniesionych ran zmarła sąsiadka Helena Kuwałek. najpierw wyprowadzali 176 177 . często nie nocował na plebanii. w wyniku której zginął oficer i kilku żołnierzy niemieckich. w obejściach gospodarskich. Przekurka. Po egzekucji upowcy sprawdzali. kosy i pałki. Szkoła. czy wszyscy są zabici i dobijali rannych. licząca pięć osób. Po kilkunastu dniach zwłoki pomordowanych zostały zakopane na rozkaz UPA przez Ukraińców z Sokoła w wykopanym dole. Opuszczających wieś zawracano z drogi i strzelano do próbujących przedrzeć się przez kordon. zorganizowane grupy Ukraińców z sąsiednich wsi. W październiku 1942 roku Niemcy z policją ukraińską wymordowali kilkanaście tysięcy Żydów z komisariatu okręgowego Luboml. Wielu młodych mężczyzn z Ostrówek i Woli Ostrowieckiej powołanych w latach 1940/41 do Armii Czerwonej już nigdy nie powróciło do domu. Wkrótce Niemcy utworzyli na zajętych terenach własną administrację. Z tego powodu ksiądz proboszcz Stanisław Dobrzański. bijąc kolbami znajdujących się najbliżej wejścia. Przy tych czynnościach jednych poniżano wyzwiskami. została przez nich otoczona i zamknięta. Następnie oprawcy. W połowie 1940 r. złota i zegarków. iż scenariusz mordów w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej był niemal identyczny. Czwarta mogiła. O świcie 30 sierpnia 1943 roku po wymordowaniu Polaków w niedalekich wsiach Kąty i Jankowce. znajdowała się w pobliżu kościoła na tzw. głównie wobec Polaków. gdzie zagrzebano co najmniej 231 ofiar. W płomieniach zginęła jej córka Agnieszka. podstępnie nawołując po polsku. ale postanowiono nie rozdrażniać upowców. Do Ostrówek i Woli Ostrowieckiej docierały niepokojące wieści. Miejsce to jest nazywane przez miejscowych Ukraińców „Trupim Polem”. jednakże mogił i ofiar na terenie wsi było znacznie więcej. którym kazano kłaść się twarzami do ziemi i mordowano kolejno strzałami oraz uderzeniami bagnetów. by zatrzeć ślady mogił. który był częścią generalnego okręgu Wołyń i Podole (Generalbezirk Wolhynien und Podolien). Należy podkreślić. Próby ucieczek w drodze kończyły się zamordowaniem. Zgromadzone w kościele kobiety z dziećmi i starców prawdopodobnie zamierzano żywcem spalić. Szukano też ofiar na polach. wybuchła wojna niemiecko-radziecka. W odwecie Niemcy postanowili spacyfikować Ostrówki. Wiele osób zostało też zamordowanych w mieszkaniach. W dniach 28 i 29 sierpnia 1943 r. Na rżysku pod lasem Kokorawiec ofiary zabijano w 10-osobowych grupach. wyprowadzali mężczyzn grupami po 10: do zabudowań Jana Trusiuka „Ilka” oraz za stodołę gospodarza Suszki. Zorganizowano jedynie nocne patrole i warty. W międzyczasie w kilku miejscach Ukraińcy kopali duże doły na zwłoki. siekiery. zażądało oddania broni. Fakty te niepokoiły. grożąc wszystkim śmiercią. Różnił się tylko pewnymi szczegółami. gdzie na rzekomym zebraniu miały być przekazane mieszkańcom ważne wiadomości. Banderowców wspierali niektórzy mieszkańcy z okolicznych wsi (Sokół. Całą wieś upowcy dokładnie przeszukiwali. bowiem około południa nadjechali samochodami Niemcy. Kilkuset mężczyzn zaczęło śpiewać „Kto się w opiekę odda Panu swemu”. kureń UPA „Łysego” oraz sotnia Iwana Zareczniuka „Worona” ruszyły na Ostrówki i Wolę Ostrowiecką. przez wsie przechodziły patrole UPA i penetrowały teren w poszukiwaniu broni u Polaków oraz dopytywały się o organizacje AK. 81 osób „u Trusiuka”. patrolując okolicę. łącznie z okiennicami od zewnątrz. Ostatecznie pacyfikację odwołano. Wsie zostały otoczone szczelnym kordonem przez uzbrojonych striłciw UPA. zawodne z powodu braku broni i niezdyscyplinowania. co przejawiało się w obowiązkowych kontyngentach i wywózkach na przymusowe roboty do Niemiec. W dwóch miejscach spalono gospodarstwa. bowiem nie wszyscy zamordowani byli pochowani w wymienionych tu miejscach. w wielkim pośpiechu wyprowadzono ich z kościoła. Ostrówki i Wola Ostrowiecka znalazły się w składzie komisariatu okręgowego Luboml (Gebietskommissariat). i popędzono na rżysko pod las Kokorawiec w pobliżu wsi Sokół. Około 20 osób zamordowano przy „kuźni Bałandy”. banderowcy pod dowództwem Petra Gusara „Maśluka” zorganizowali zasadzkę na Niemców na moście między Ostówkami i Borową. Kilku upowców. ale na skutek strzelaniny spłonęło gospodarstwo Wiktorii Ulewicz. iż na Mazurów szykuje się napad. 22 czerwca 1941 r. „Wygonie”. W Woli Ostrowieckiej zgromadzono niemal wszystkich mieszkańców w szkole i na placu szkolnym. Od wiosny 1943 r. gdzie było ponad 200 mężczyzn. Mimo to ocalało kilkanaście osób. Nastąpiła zmiana okupanta i posypały się nowe represje. 5 lipca 1943 r. Były też przypadki pobić i ostrzeliwania domów. w okolicznych wsiach: Równo. Z zgromadzonych na placu ludzi wpędzono do szkoły mężczyzn. Wywiązała się strzelanina. W czasie dokonywania rzezi. Huszcza) uzbrojeni w większości w widły. Idący na śmierć byli poganiani biciem i wyzwiskami. gdzie ich mordowano strzałem z broni palnej lub uderzeniami w tył głowy siekierą lub wielkimi drewnianymi maczugami W miejscach tych pozostały w wykopanych pośpiesznie dołach-rowach dwie wspólne mogiły liczące: około 100 osób „u Suszka”. ale nie zdążono. Połapy. Odcięto wszelkie drogi ucieczki. Ludność została podstępnie zapędzana na plac szkolny. w Ostrówkach mieszkały co najmniej 664 osoby . Gdy do Ostrówek nadjechali Niemcy i rozpoczęła się strzelanina. Huszcza. a ujawnienie potwornych skutków zapiekłej nienawiści do innych nacji było na tym terenie momentem zwrotnym w dążeniu do nawiązywania przyjaznych kontaktów między Polakami i Ukraińcami.121 rodzin. Następnie przez okna wrzucili granaty. Ekshumacja zbliżyła obie społeczności. pastwiska lasy i łąki. Leszek Burakowski .senator województwa chełmskiego.mieszkańcy wsi Równo.głównie kobiet. W modłach biorą zawsze udział miejscowi Ukraińcy. Dziś na miejscu Ostrówek i Woli Ostrowieckiej rozciągają się byłe kołchozowe pola uprawne. który ostrzelał z dużej odległości Ukraińców. ok. około 37 kobiet.Władysława Kuwałka.197 rodzin. w tym 3 przed ukończonym 20 rokiem życia i 2 dzieci. 66%. Brak czasu na dokładne przeszukanie zabudowań uratował życie tym. 1050 osób ( autor zebrał i opracował pełny wykaz imion i nazwisk pomordowanych).Wołyniacy z różnych stron Polski. pielgrzymki autokarowe do Ostrówek i Woli Ostrowieckiej. złożona z dawnych mieszkańców Ostrówek i Woli Ostrowieckiej oraz ich dzieci i wnuków. Podpalono również. ok. W 1943 r. Sokół i Połapy. znajdującą się po drugiej stronie drogi. Jerzy Pietrzak . Pozostały po zabitych majątek zrabowano zaś zabudowania spalono. banderowcy zamknęli pozostałych ( głównie kobiety i dzieci w liczbie ok. Prawdopodobnie rzeczywista liczba pomordowanych jest większa od podanej o ok.Przedstawiciel Prezydenta Ukrainy w Lubomlu. Tak naprawdę to tereny obu tych wsi są wielkim cmentarzem! Należ też wspomnieć. grupami po 10 osób: do pobliskich zabudowań Strażyca. 20 osób w wieku poniżej 20 roku życia oraz 19 dzieci.wicemarszałek Senatu RP. kan. młotami do uboju bydła lub wielkimi drewnianymi maczugami Tak zginęły 243 osoby. Henryk Czarnocki . Napadu na Ostrówki i Wolę Ostrowiecka dokonano w ramach szeroko zakrojonej akcji eksterminacyjnej ludności polskiej. W 1943 r.zginęli wszyscy (40%). przy zbiorowej mogile na ostrowieckim cmentarzu.senator województwa siedleckiego. Uczestniczą w nich byli mieszkańcy . Na uroczystościach pogrzebowych władze ukraińskie reprezentowali: Wołodymyr Mychajłowycz Sklanczuk . stodołę u Jesionków. Fakt. Z ok. Pozostał zdewastowany i zarośnięty cmentarz parafialny oraz niepoliczone pojedyncze i zbiorowe mogiły. Na ten jedyny w swoim rodzaju pogrzeb po latach przybyli z Polski przedstawiciele władz państwowych w osobach: prof. Przez kolejne lata kontynuowane były coroczne. dr Henryk Litwin . Z 79 rodzin nikt nie ocalał .konsul RP we Lwowie. Zygmunt Mogiła-Lisowski . 30 osób. Bardzo licznie stawili się Ukraińcy . kobiet i starców. że jego celem było fizyczne wyniszczenie całej ludności Ostrówek i Woli Ostrowieckiej .dyrektor gabinetu Marszałka Senatu RP. 200 osób zdołało się uratować zaledwie kilka i to najczęściej jako ranni. To było zaplanowane i zrealizowane ludobójstwo. prawdopodobnie przez obcięcie głowy siekierą. W pobliżu mogiły w Ostrówkach odkryto także zasypaną studnię.przewodniczący Stowarzyszenia Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów oraz dziennikarze. którzy byli w nich ukryci. Przybyła także około 300-osobowa grupa Polaków. 10-15 osób. Stanisław Dobrzański. Panika wywołana tym zdarzeniem spowodowała pospieszne wycofanie się napastników z obu wsi. którzy wyskakiwali przez okna z płonącego budynku. 204 dzieci (do lat 14). Z mogiły w Ostrówkach ekshumowano szczątki nie mniej niż 80 osób. Sposób i okoliczności przeprowadzenia mordu wskazują. Tam za stodołą mordowali uderzeniami w tył głowy siekierą. na dnie której spoczywał szkielet starca . W liczbie tej było na pewno:145 mężczyzn.zastępca prezydenta obwodu wołyńskiego. gdzie się ukrył i zamordowany w zabudowaniach Trusiuka. Obecni także byli przedstawiciele Środowiska Żołnierzy 27 Wołyńskiej Dywizji AK a także Szczepan Siekierka . 30% potencjalnych ofiar. w Woli Ostrowieckiej mieszkało co najmniej 866 osób . tj. 70%. Z mogiły w Woli Ostrowieckiej wydobyto szczątki nie mniej niż 243 osób. Dokładnie w 49. Ok. Borowa. Ze 169 rodzin zginęło co najmniej 568 osób. rocznicę mordu. Na niektórych zbiorowych mogiłach widnieją ślady wypasu bydła. co stanowi 31% ogółu zamordowanych w dniu 30 sierpnia 1943 r. można tłumaczyć niespodziewanym pojawieniem się oddziału niemieckiego. tj.poseł ZCh-N z województwa warszawskiego. Alicja Grześkowiak . 185 kobiet (w tym co najmniej 5 w zaawansowanej ciąży) i ok. 19 września 1943 roku. Zginął zamordowany razem z wiernymi ostatni proboszcz ostrowiecki ks.Wojewoda Chełmski. 125 kobiet i ok. 222 dzieci. gdzie spłonęło ok. już tradycyjne. dnia 30 sierpnia 1992 roku na dawnym cmentarzu rzymskokatolickim w Ostrówkach odbyły się uroczystości pogrzebowe. 200 osób). prof. Borys Petrowycz Kłymczuk . Łącznie w czasie ekshumacji odnaleziono szczątki nie mniej niż 324 osób. zabijano z broni palnej. Wbrew obawom niektórych przedstawicieli 178 179 . Przy tych okazjach odprawiane są Msze św. Z ponad 100 rodzin zginęło co najmniej 474 osób. oblali drewniany budynek benzyną i podpalili. 10-15 osób. Próbujących ratować się ucieczką.przewodniczący Obwodowej Rady w Łucku. 6 kobiet było w zaawansowanej ciąży.mężczyzn. w tym 120 mężczyzn. że ocalało ok. Prawdopodobnie rzeczywista liczba pomordowanych jest większa od podanej o ok. Eugeniusz Wilkowski .w tym także dzieci. iż w 1992 roku za zgodą władz ukraińskich w Ostrówkach i Woli Ostrowieckiej dokonano częściowej ekshumacji ofiar OUN-UPA. Jurij Sylwestrowycz Lenartowycz . Łącznie w uroczystościach wzięło udział około 2 000 osób. W ciągu zaledwie kilku godzin Ukraińcy wymordowali w obu wsiach ok. Został wyciągnięty ze sterty słomy. W tej liczbie było na pewno 161 mężczyzn. spalono również kościół. 5 na 2. na cmentarzu w Ostrówkach. przez co były w posuniętym stanie rozkładu. dwa tygodnie po mordzie.5 km od „Trupiego Pola”. Wszystkie ekshumowane groby wskazane zostały przez mieszkańców tej ukraińskiej wsi. w którym natrafiono na mogiłę masową kryjąca szczątki ludzkie. Miały za zadanie dokonanie ekshumacji z 2 masowych mogił Polaków zamordowanych 30.mieszkańcy tej wsi. prywatny sprzęt [piły. 180 181 . głównie kobiet i małych dzieci. umieszczono je w plastikowych workach a następnie przełożono do kilku drewnianych trumien. Drugi grób kryjący szczątki trzech osobników znajdował się również w lesie. 39 w wieku 15 – 20 lat. iż zaledwie na głębokości 30 cm poniżej poziomu gruntu występują liczne. lecz przyczyniła się do wzbudzenia wśród Polaków aktu przebaczenia Chociaż obecnie Ostrówek i Woli Ostrowieckiej nie ma już na współczesnych mapach Ukrainy. Te czynniki spowodowały.08. Dodatkowo nasze działania ( ekipa polska liczyła 8-12 osób) utrudniały ciągłe. Szczególnie nie do końca zmineralizowane kości dzieci manifestowały się pod postacią ciemnych przebarwień utworzonych przez ułamki kostne i korzenie drzew. namioty]). na tzw. kiedy w czasie spotkania obecnych prezydentów Polski i Ukrainy padła propozycja.08. korale. Prace archeologiczne rozpoczęły się na terenie młodego. którą udało się zlokalizować za pomocą georadaru archeologom ukraińskim ze Lwowa.2011 r. aby postawić. gdzie wydobyto niekompletne szkielety 2 mężczyzn. strona ukraińska zgodziła się żeby wcześniej przeprowadzić ekshumację i zorganizować katolicki pochówek ofiar. Prace odbywały się w bardzo trudnych warunkach (brak kuchni polowej. Kolejna ekshumacja miała miejsce we wsi Sokół. w boju z wojskami niemieckimi ( prawdopodobnie porucznika Andrzeja Buchmana ps. spinki do włosów. umieszczono je w plastikowych workach a następnie przełożono do kilku drewnianych trumien (specjalnie zamówionych i wykonanych w Lubomlu). Kolejna akcja poszukiwawcza i ekshumacyjna odbyła się w dn. 50 lat.1943 r. poniszczone przez narzędzia rolnicze ( pługi. Według relacji świadków ciała pogrzebane zostały dopiero ok. gdzie według relacji świadków miało zginąć ok. 250 Polaków.. paciorki różańców. sytuacja nieco się poprawiła ( dowieziono nam wodę w beczkach). Wybrano Poryck (Pawliwka) ze względów organizacyjnych i logistycznych.2011 r. Grób masowy miał wymiary 8. brak dróg dojazdowych. łatwo przepuszczalnym dla wody środowisku. Pole to było uprawiane przez miejscowy kołchoz przez ok.1943 r. którzy zginęli na terenie wsi Sokół 21. W pracach aktywnie uczestniczyli młodzi archeolodzy ukraińscy z Łucka.małżeństwa Pogorzelców ( znanych z relacji świadków – Polaków i Ukraińców). Dopiero po interwencji konsula z Łucka Tomasza Janika. 300 kobiet i dzieci z Ostrówek i Woli Ostrowieckiej.25 lipca 2011 r. Kolejna szansa pojawiła się na początku tego roku. Działania wcześniej uzgodnione ze stroną ukraińską (odpowiednie władze obwodowe w Łucku i powiatowe w Lubomlu) były prowadzone przez archeologów ukraińskich ze Lwowa a koordynowane przez ROPWiM. które ustawicznie zalewały nam wykopy oraz odcięły nasze obozowisko od dróg bitych (dowóz żywności. Po wydobyciu z mogiły wszystkich szczątków. Lepiej zachowały się przedmioty osobiste: medaliki. pojechałem z grupą wolontariuszy do Ostrówek i Woli Ostrowieckiej. ok. to pozostał cmentarz i zbiorowe oraz pojedyncze mogiły pomordowanych. że szczątki kostne pomordowanych uległy daleko idącemu rozkładowi. 49 w wieku 20-35 lat . gdy z okazji 60 rocznicy mordów na Wołyniu Ostrówki były brane pod uwagę. 8 w wieku 35 – 50 lat. Prace archeologiczne rozpoczęły się na polu w miejscu dawnej szkoły. szkaplerze. 1 km od „Trupiego Pola” i krył szczątki 2 osób . ulewne deszcze. W sumie z tego miejsca wydobyto szczątki nie mniej niż 79 osób. Wykonano kolejnych 6 wykopów sondażowych oraz poszerzono wykop już istniejący. 15 lat lasu sosnowego. ale odnaleziono i odsłonięto tylko 1 mogiłę kryjącą szczątki dzieci. Jako przedstawiciel rodzin pomordowanych. Nadzieja pojawiła się dopiero w 2003 r.2 m poniżej poziomu gruntu. Bezskutecznie.1943 r. żądzy odwetu i pogardy dla Ukraińców. podali wersję. iż są to szczątki 2 żołnierzy z 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK. Już pierwszy wykop sondażowy o długości 20 m i szerokości 2 m wykazał. guziki. 30. 22 – 30 sierpnia na terenach wsi Wola Ostrowiecka. Krył szczątki co najmniej 231 osób ( 93 w wieku do lat 7. Byli mieszkańcy przez kolejne 19 lat starali się u władz w Łucku i Lubomlu o dokończenie ekshumacji i katolicki pochówek dla pomordowanych. Oprócz prac prowadzonych na „Trupim Polu” wykonano trzy akcje ekshumacyjne w pobliżu wsi Sokół. Razem z pracownikami Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie oraz archeologami z UMK w Toruniu brałem udział w pracach ekshumacyjnych. w odległości ok. z rąk UPA ok. Korsak i NN ps. kobiet i nielicznych mężczyzn zamordowanych przez UPA 30. Razem z innymi szczątkami (wydobytymi pod koniec sierpnia z mogiły w Woli Ostrowieckiej) zostały uroczyście pochowane dn. Grób wykopany został w piasku. a jednocześnie przedstawiciel IPN w dn.głównie kobiet z dziećmi. 1 w wieku 55.08. Według relacji świadków mogło tam zginąć 30. 48 w wieku 7 – 15 lat. Po wydobyciu z mogiły wszystkich szczątków. Cygan). W trakcie tej ekshumacji. liczącym ok. Za wstawiennictwem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Warszawie.1944 r. Pierwszy znajdował sie w lesie.08. 1. a następnie wspólnie odsłonić pomnik w Ostrówkach. W trakcie prac archeologiczno-ekshumacyjnych wykonano aż 12 wykopów sondażowych. 30. jako miejsce spotkania prezydentów Polski i Ukrainy. najstarsi Ukraińcy . brony i inne) fragmenty kości ludzkich.60 lat i 3 osoby w wieku powyżej 60 lat). Razem z innymi szczątkami ( wydobytymi z mogiły na „Trupim Polu” i w lesie pod Sokołem) zostały uroczyście pochowane dn.władz Ukrainy. na cmentarzu w Ostrówkach.08. szpadle.5 metra i głęboki był na 1.04. przez OUN-UPA z Ostrówek i Woli Ostrowieckiej. wody pitnej we własnym zakresie). „Trupim Polu” koło wsi Sokół. ekshumacja nie stała się zaczynem nienawiści. Przewodniczący Wołyńskiej Rady Obwodowej – Wołodymir Wójtowycz.bude wilna Ukrajina”. starosta chełmski Paweł Ciechan. tarnopolskie i stanisławowskie. Ambasador RP w Kijowie dr Henryk Litwin. którą odprawił bp Marcjan Trofimiak – ordynariusz diecezji łuckiej razem z kilkunastoma księżmi z Wołynia i z Polski. Uroczystość rozpoczęła się Mszą św.Tomasz Janik i Vicekonsul Krzysztof Wasilewski. bo tak powszechnie nazywano członków UPA. czyli do wypędzenia stamtąd większości Polaków. gdy na te tereny wkroczyły wojska radzieckie. lwowskie. którego nie stosowali nawet niemieccy czy sowieccy okupanci.Nifont oraz bp kowelski i włodzimierski . rzeszowskiej i przemyskiej jeszcze rok dłużej.. a więc dzień. Objęło ono dawne województwa: wołyńskie. założonej w październiku 1942 r. Następnie nabożeństwo żałobne odprawili w obrządku wschodnim duchowni Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej: metropolita łucki i wołyński . schodzili się do kościołów. senator RP – Stanisław Gogacz. Ormianie (w Kutach nad Czeremoszem) i Czesi (osadnicy 182 183 . wspierani przez „czerń”. Żydiw wydusym. zginęło w ciągu ośmiu lat ok. Największa jednak ilość mordów na Polakach dokonała się po powstaniu zbrodniczej UPA. dokonane na Wołyniu i Kresach Południowo Wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej przez faszystów z Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Armii Powstańczej. Andrzej Kunert. Ci ostatni dopuścili się także pogromów Żydów. aż do chwili ostatecznego rozbicia ukraińskiego podziemia.Włodzimierz razem z kilkunastoma ojcami. „Bude lacka krow po kolina . 400 osób. Oprócz Polaków z rąk nacjonalistów ukraińskich zginęła niezliczona ilość polskich obywateli innych narodowości. ale faktyczna ich liczba jest z pewnością większa. za spokój dusz zamordowanych. Banderowcy. ”Lachiw wyriżem. które osiągnęło swój szczyt 11 lipca 1943 r. czyli „Śmierć Polakom . Konsul RP w Łucku. Ks. w którym Polacy rozsypani po przysiółkach i osadach.sława Ukrainie”. a także częściowo lubelskie i poleskie. delegacja oficerów Straży Granicznej w Chełmie oraz liczni pielgrzymi z Polski ( głównie byli mieszkańcy. dawni sąsiedzi z pobliskich miejscowości). Pierwsze mordy miały miejsce już we wrześniu 1939 r. „Polaków wyrżniemy. zaatakowali równocześnie prawie 170 miejscowości. W uroczystościach pogrzebowych wzięli udział: Przewodniczący Wołyńskiej Obwodowej Administracji – Borys Kłymczuk. a Ukrajinu stworyty musym”. oraz dwa lata później. Sekretarz Generalny ROPWiM – min. 150 tysięcy bezbronnych Polaków. Mordy na Kresach trwały do 1946 r. czyli podjudzoną miejscową ludność ukraińską. Według szacunków z rąk banderowców. Ludobójstwo to działo się zgodnie z hasłami.a Ukrainę stworzyć musimy” i „Będzie polska krew po kolana . do której masowo napłynęli zaprawieni w innych rzeziach kolaboranci z Ukraińskiej Policji Pomocniczej i  14 Dywizji SS „Galizien”. ich rodziny . Zabójstwa połączone były z niesłychanym okrucieństwem. Żydów wydusimy . mordując w okrutny sposób.łącznie ok. 200 Polaków) i liczni Ukraińcy (ok. które nacjonaliści ukraińscy od lat wpajali swoim rodakom: „Smert Lacham . przedstawiciel wojewody lubelskiego. złożone z ukraińskich najemników.. kilka tysięcy Polaków. Tadeusz Isakowicz-Zaleski Ludobójstwo na Tarnopolszczyźnie w pamiętniku Jana Zaleskiego 1) Przemilczana zbrodnia Nie ma w historii Polski bardziej zafałszowanej i  przemilczanej sprawy jak ludobójstwo ludności polskiej. a na ziemi lubelskiej. a wraz z nimi bataliony Abwehry „Roland” i Nachtigall”.sława Ukrajinu”.będzie wolna Ukraina”. Najkrwawszym rozdziałem tych wydarzeń było ludobójstwo na Wołyniu. często paląc żywcem w otoczonych kościołach. gdyż była to niedziela. w tym Żydzi. Datę tę dowództwo UPA wybrało celowo. gdy wkroczyły wojska niemieckie.. Dla rodzin ofiar. Kronika Życia. W pamiętniku tym jego autor opisywał szczegółowo wszystkie wydarzenie z okresu międzywojennego.). Co więcej.) Tej walki nie możemy przegrać i za każdą cenę trzeba osłabić polskie siły. od Wyczółek. jak i wszystkich dawnych mieszkańców tych ziem.. Jan Zaleski. bo wszelkie eufemizmy typu „wojenne wydarzenia”. Warto zaznaczyć. Zacytuję jego fragment: „W nocy z 28 na 29 lutego 1944 r. w miejscowościach Kołodne (w 1939 r. złożona głównie z kobiet i wyrostków.) i Barysz (w 1945 r. który po odzyskaniu niepodległości znalazł się w obrębie Drugiej Rzeczypospolitej. Zdradziła także hasło. że był samoukiem (do szkoły nie chodził z powodu długotrwałej choroby kolana. czyli na tym skrawku historycznego Podola. Mimo. jednogłośnie uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 9 grudnia 1948 r. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. i karania zbrodni ludobójstwa. Wydawało się. 29. W rzeczywistości mordów nie ograniczano tylko do mężczyzn. na rok 2010 przygotowuje „Małe Wydawnictwo” w Krakowie. co Aniela Muraszka. Zagładzie uległa też polska cywilizacja. był polski prawnik żydowskiego pochodzenia Rafał Lemkin. a ocalałe resztki narodu wypędzono. pierzyny czy kożuchy do dziś – jako „łup wojenny” – służą w niejednym ukraińskim domostwie. Zdradziła to pewna Ukrainka ożeniona w Korościatynie. dokonanych przez UPA w powiecie Buczacz. Od  dziesiątków lat krewni ofiar domagają się godnego uczczenia pamięci pomordowanych. Zachowane dyrektywy dowództwa UPA mówiły bowiem wyraźnie (cytuję tylko kilka przykładów): – Powinniśmy przeprowadzić wielką akcję likwidacji polskiego elementu. zburzono kościoły. Przemilczane ludobójstwo na Kresach. kosy i noże. Słyszeliśmy przerażające jęki. Zrównano z ziemią całe miejscowości. gdyż w napadach na polskie wsie wyrzynano wszystkich bez różnicy na płeć czy wiek. łącznie 600 osób. (. Opis ten jest bardzo dramatyczny. Korościatyn (w 1944 r. a więc wtedy. Małe Wydawnictwo. Są to rany. najboleśniejszy jest jednak fakt. lecz po prostu obrazą pamięci ofiar. zakończonej kalectwem) pisał swój pamiętnik. a poplamione krwią (nie tylko w przenośni) garnki. Działały trzy wyspecjalizowane grupy: pierwsza „pracowała” toporami. Pamiętnik ten.). „bolesne wypadki” czy „czystki etniczne” są nie tylko fałszerstwem. Nowe wydanie. od Zadarowa (ukraińskiej wsi) i od Komarówki. spalono dwory i szkoły. druga rabowała. Czechów (w 1941 r. przez całą wojnę mieszkał wraz z rodzicami i rodzeństwem autor pamiętnika. ryk palącego się żywcem bydła. podpisanej i ratyfikowanej m. tak opisała z kolei we własnych wspomnieniach: „Banderowcy zaatakowali o godz. trzecia. gdy warty dopiero rozchodziły się na posterunki. Wiele informacji ma wartość źródłową. począwszy od niemowląt. Rzeź trwała niemal przez całą noc. wyd. Kraków 2008. a na starcach skończywszy. następnie warszawski adwokat. paliła systematycznie domostwo po domostwie. podprokurator w Brzeżanach i Warszawie. zgrozo! – mają swoje pomniki. przez Polskę. Posłużono się podstępem. – Do 21 XI 1944 roku zniszczyć wszystkie polskie chaty. przetłumaczonego w języku polskim jako ludobójstwo. przez nieistniejące już dziś krakowskie wydawnictwo Radamsa2. w Monasterzyskach na Tarnopolszczyźnie.. że sam Antychryst rozpoczął swą działalność!3 Rzezi w Korościatynie dokonał oddział UPA. Wszystko to było połączone z grabieżą mienia ofiar. a nawet ulice we Lwowie i innych miastach. Leśne wsie oraz wioski położone obok leśnych masywów powinny zniknąć z powierzchni ziemi. Pod nazwą „Kronika życia” został on wydany w 1999 r. strzelaninę. które bolą przez całe pokolenia. został przez niego odtworzony i był kontynuowany przez następne lata. Jan Zaleski. banderowcy rozpoczęli rzeź mieszkańców Korościatyna. że po roku 1989. polski parlament nie nazwał po imieniu tej niewyobrażalnej zbrodni.). Napastnicy 2 3 Jan Zaleski. Kraków 1999 r. – Zniszczyć wszystkie ściany kościołów i innych polskich budynków kultowych. dz. a następnie z czasu wojny. Musi tutaj wyraźnie paść słowo „ludobójstwo”. którzy nie popierali faszystów.in. że zgodnie z nią zbrodnie ludobójstwa nie ulegają przedawnieniu.z Wołynia). Ojciec. uzbrojoną w siekiery. cyt.. 184 185 . Radamsa. 18-tej. Najobszerniejszy opis dotyczy zagłady Korościatyna. do której można porównać jedynie ludobójstwa Ormian w Turcji w czasie pierwszej wojny światowej oraz Holokaust Żydów i  Cyganów podczas drugiej. leżącej 8 km od Monsterzyk i 25 km od Buczacza. Rozpoczęli „żniwo” równocześnie z trzech stron. Przy odejściu wojsk niemieckich należy wykorzystać ten dogodny moment dla zlikwidowania całej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat. którym posługiwali się wartownicy. ciocia autora pamiętnika. Na skraju tej wsi. czysto polskiej wsi. Urodził się on w 1926 r. twórcą pojęcia „genocide”. Nawiasem mówiąc. a także stalinowską zagładę ludności ukraińskiej w czasach Wielkiego Głodu czy obecne zbrodnie dokonywane przez muzułmanów na ludności chrześcijańskiej w Darfurze (zachodni Sudan) i przez sołdatów Putina na cywilach  w  Czeczenii. On też wprowadził to pojęcie do Konwencji w sprawie zapobiegania 1 Całość tej problematyki opisałem w swojej publikacji: Ks. 2) Świadek z Dębowicy Cztery z masowych zbrodni. a więc już po ponownym odzyskaniu niepodległości. dr praw Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. wspierany przez miejscową ludność ukraińską (głównie ze wspomnianego Zadarowa). a także ci Ukraińcy. w nowopowstałej osadzie Dębowica. s. choć zaginał w 1945 r. trzech wylotowych dróg. poszerzone i uzupełnione. opisał w swoim pamiętniku mój śp. oprawcy tych ofiar – o. których kości bieleją bez jakiegokolwiek pochówku po kresowych lasach i jarach. późniejsza siostra zakonna. w których poprzednio mieszkali Polacy1. Mieli odrąbane ręce. cyt. Widziałam ludzi pozabijanych siekierami i nożami. Nie oszczędzali nawet niemowląt. ocalała jedynie plebania i kościół. Stanisława Łużna. Teza taka. gdzie leżało żywe niemowlę było pełno krwi. kiedy banderowcy napadli na polską wioskę Korościatyn. Rzeź ustała dopiero nad ranem. Trzykrotnie ocalona. mieszkająca w sąsiedztwie wioski. żałobną odprawił ks. już 4 marca 1944 r. a tydzień później w Bobulińcach k.. Tego nie można opisać.wjechali do wioski saniami. na podwórkach. lansowana przez „wybielaczy” banderowców ma świadomie zawęzić okres ludobójstwa wyłącznie do lat 1943-1944.. było makabryczne. rozłupane głowy. w tym ks. bp Wincenty Urban. Po chwili zaatakowali i rozpoczęła się rzeź. dz. co tam zobaczyłam. początkowo zaskoczona. czternastoletni chłopcy. Za banderowcami jechały puste sanie. s. Tak to wspomina: W jednej z izb zobaczyłem matkę pochyloną nad łóżeczkiem dziecka. s. Spalona została praktycznie cała wieś. Sąsiedzi dożywiali go wraz z dzieckiem.7 4 Aniela Muraszka. 154–157. jak podają relacje. banderowcy zamordowali w sąsiedniej Hucie Starej 12 osób. Np. P.. Widziałam maluśkie dziecko z roztrzaskaną o ścianę głową.. (. 186 187 . 4 lutego w Baryszu 135 osób.wszędzie leżeli zamordowani ludzie. Mieczysław Krzemiński. spalonych domach. 12 lutego w Puźnikach 110 osób. Wszystko było połączone z rabunkiem. 29. ciągle mówiąc coś o ukochanej Basi. To. Wszyscy ocaleni Polacy przenieśli się do Monasterzysk. syn popa z Zadarowa. nawet obrusy. W grupie podpalaczy byli nawet dwunasto. Pamiętam. Kobiety miały obcięte piersi. Chcieli ich bowiem w jak największej ilości wymordować. że w powiecie buczackim zagładzie ulegli także Polacy z innych wiosek.5 Jan Zaleski wspomina: Rano rodzice udali się na zgliszcza Korościatyna i opowiadali potem rzeczy. stacjonujący w odległych o 12 km Puźnikach.) Rano ludzie saniami zaprzężonymi w konie podążali do Korościatyna. 25 lutego w Zaleszczykach Małych 39 osób9... że powyżej opisane rzezie przeczą tezie jakoby UPA zakazała ich z dniem 1 września 1944 r. relacjonuje: Miałam już prawie dziesięć lat. rozpłatał też toporem głowę kilkuletniej córki Basi. s.. W grupie ofiar było kilkanaście małych dzieci. który uratował większość mieszkańców. Zdejmowano też kożuchy i buty zabitym. Później podkładano ogień. jak stara kobieta stała nad zmasakrowanym ciałem swojej córki. gdy z odsieczą przyszedł polski oddział partyzancki. wołając po polsku. od których włosy się jeżyły. talerze i garnki. nazajutrz przyjechał na nartach wraz z księdzem z Monasterzysk. Pamiętam. Ja też tam byłam. władz sowieckich. 2 lutego w Ujściu Zielonym oddziały UPA zamordowały 133 osoby. a w wypadku dzieci uduszenie. mówiła do niej. 7 Teresa Bętkowska. wydłubane oczy. W tym miejscu trzeba podkreślić. Tego nie mogę zapomnieć. będący wówczas 10-letnim ministrantem. Mordy trwały także po zakończeniu wojny. W czasie ataku na plebanię zginął jeden z ukraińskich dowódców. 1989. 6 Jan Zaleski. Gabriel Turowski. W zdewastowanych. że są partyzantami i żeby chłopcy z wioski zgromadzili się wokół nich. w ogrodach. Nr 25/2003 z 16 czerwca 2003. Mszę św.6 Warto też zacytować dwie inne relacje. s. Droga. zdążył w ostatniej chwili wymknąć się za dom.4 Jak wynika z relacji innych świadków napadem kierował greckokatolicki pop Pałabicki wraz ze swoją córką. który jej przyniosła. bandyci wpadli do mieszkania Nowickich w dawnej karczmie. Podhajec 39 osób. spalona żywcem. którzy sfilmowali spaloną wieś i porobili zdjęcia pomordowanym. przedwojenny sprzedawca w sklepie Kółek Rolniczych. Tenże Nowicki dostał po tym wszystkim pomieszania zmysłów i chodził z ocalałym niemowlęciem na ręku. Autor pamiętnika pisuje także. Tych ostatnich pochowano dzień później na korościatyńskim cmentarzu. a następnie uprowadzano je. a także miesięczne niemowlę. Warto zaznaczyć. 7 lutego w Zalesiu spalono żywcem 50 osób. 1 marca przyjechali Niemcy. Na pościeli. Roztrzaskaną z tyłu głowę. rozprute brzuchy i rozwleczone jelita. dz. czekających na stacji na pociąg. obcięte uszy i powyrywane języki. córka Michała. co działo się po wymordowaniu wioski. Ustalono tożsamość tylko 117 osób.10 8 Łuny nad Wołyniem w: „Przegląd”. że napad na Korościatyn odbył się w tym samym dniu. Nowicki. proboszcza Józefa Suszczyńskiego. 59.) Mordowano zagrodę po zagrodzie. 5 Szczepan Siekierka.8 Jan Zaleski w dalszych częściach pamiętnika opisuje wszystko to. nogi. Lista ich jest o wiele dłuższa. na które wrzucono łupy. Wszystko to działo się przy bezradności. 10 Vide: skandaliczna uchwała polskiego Sejmu RP z 2003 r. a luty 1945 r. w którym Ukraińcy z dywizji SS „Galizien” spalili żywcem przeszło tysiąc Polaków w Hucie Pieniackiej. maszynopis (w zbiorach autora). Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939‑1946. ale szczupłość miejsca nie pozwala na wymienienie wszystkich. jakby to było wczoraj.. bo jest zimno i pora iść do domu. żeby wstała i włożyła płaszcz. Z kolei Danuta Konieczna.. Najtragiczniejsze jednak mordy były już po ponownym wkroczeniu Armii Czerwonej. W czasie nocnej rzezi zamordowano około 156 osób. od 4 do 12 lat. (. na stacji kolejowej . aby pochować zmarłych. cyt. Dla przykładu. Anioł Stróż mnie pilnował. w większości we wspólnej mogile.. Henryk Komański. w tym kilkanaście osób z innych wiosek. Kronika. w: „Alma Mater”. 9 Ks. Przede wszystkim odwiązywano z postronków krowy i konie. a czasem i akceptacji. zastrzelenie lub zarąbanie siekierą. Żonę pochyloną nad łóżeczkiem kilkumiesięcznego dziecka banderowiec ściął toporem. leżącej w innej części Tarnopolszczyzny. Samoobrona. Prof. Najczęstszą formą zabójstwa było. 52–55. Miała obciętą pierś.. Ukrainki wpadały do domów i przeskakując poprzez trupy kradły co się tylko dało.. był najkrwawszym miesiącem. stawiła jednak rozpaczliwy opór. Po wkroczeniu Rosjan mężczyźni z Korościatyna zostali powołani do służby wojskowej, tak w II Armii Wojska Polskiego, jak i w Armii Czerwonej. Do tej ostatniej, w wyniku swoistego rodzaju łapanki na mężczyzn w Monasterzyskach wcielony został ojciec autora pamiętnika, Jan Zaleski senior, który później zginął w czasie szturmu Wiednia. Z kolei niektórzy Polacy znaleźli się w formacji zwanej po rosyjsku „Istriebitielnyje Bataljony”11, a organizowanej przez NKWD. Wstępowano tam za zgodą dowództwa AK, licząc, że oddziały będą ochroną przed kolejnymi atakami zbrodniarzy z UPA. 3) Pamięć o pomordowanych W jesieni 1945 r. mieszkańcy Korościatyna wywiezieni zostali na Ziemie Zachodnie, głównie w okolice Lwówka Śląskiego, Strzelina i Legnicy. Jan Zaleski w czasie transportu zachorował ciężko i został wysadzony na pierwszej stacji, gdzie był szpital. Tą stacja okazał się Kraków, w którym osiadł na stale. Ukończył liceum w Krzeszowicach, a następnie podjął studia polonistyczne. Prace magisterską i doktorską obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie uzyskał habilitację na Wyższej Szkole Pedagogicznej w im. Komisji Edukacji Narodowej (dziś Uniwersytet Pedagogiczny) w Krakowie, Na uczelni tej pracował ponad 30 lat, pełniąc m.in. funkcje kierownika Katedry Języka Polskiego. Jego specjalizacją był język pisarza Aleksandra Fredry oraz język Kresów Południowo-Wschodnich. Zmarł w 1981 r. w Krakowie. Pozostawił po sobie liczne publikacje o tematyce kresowej oraz zbiory pamiątek kresowych. W odbudowanym po 1945 r. Korościatynie władze radzieckie osiedliły Łemków, w tym wielu przesiedleńców z okolic Krynicy. Oni też na pamiątkę swojej rodzinnej miejscowości zmienili nazwę wioski, nazywając ją właśnie Krynicą. Inna sprawa, że zmienianie nazw miejscowości jest celową polityką, mającą na celu zacieranie polskich śladów. Łemkami zasiedlono także, prawie w 70 procent, opuszczone Monasterzyska. Nie ocalała natomiast osada Dębowica12, która została wyburzona i zaorana. Wykarczowano tam też większość sadów owocowych, pozostałych po Polakach. Nie naprawiono także wysadzonego w czasie wojny tunelu kolejowego w Buczaczu, co spowodowało, że linia kolejowa przechodząca przez Korościatyn została rozebrana. Nie ma też śladu po stacji kolejowej w Monasterzyskach. Po wojnie kościół w Korościatynie został zamknięty i zamieniony na magazyn. Po 1990 r. nowi mieszkańcy wioski odremontowali go i przekształcili w cerkiew greckokatolicką. Z kolei Polakom, których w tym okolicach zostało bardzo niewielu, 11 Po polsku: bataliony niszczycielskie. 12 Jan Zaleski, Kronika..., dz. cyt., s. 9–10. nie udało się odzyskać swojego kościoła w Monasterzyskach, który po wyremontowaniu został przekształcony w cerkiew prawosławną. Nie odbudowano też spalonego kościoła w Hucie Starej. Natomiast łaskami słynący obraz Matki Bożej Bolesnej z Monasterzysk, wywieziony przez ostatniego proboszcza, ks.  Antoniego Jońca, znajduje się obecnie w parafii Bogdanowice k. Głubczyc w diecezji opolskiej, gdzie dzięki staraniom ks. Adama Szubki, też rodem z Tarnopolszczyzny, cieszy się nadal wielkim kultem. Tutaj w niedzielę w okolicach święta Matki Bożej Bolesnej (przypadającego 15 września) odbywa się doroczna pielgrzymka byłych mieszkańców Monasterzysk i okolic oraz ich potomków. Dziś świadkami tragedii są: tablica pamiątkowa na frontonie kaplicy Matki Bożej w Fundacji im. św. Brata Alberta w  Radwanowicach k. Krakowa13 oraz tablica pamiątkowa kościele w Lwówku Śląskim i obelisk na tamtejszym cmentarzu. Na obu tablicach jest jednakowa treść, a jako motto użyte są słowa z pamiętnika Jana Zaleskiego. „NIM WSTAŁ ŚWIT, ONI JUŻ BYLI U BOGA” PAMIĘCI MIESZKAŃCÓW KOROŚCIATYNA K. MONASTERZYSK POMORDOWANYCH OKRUTNIE W NOCY Z 28 NA 29 LUTEGO 1944 R. ORAZ OFIAR LUDOBÓJSTWA DOKONANEGO NA KRESACH WSCHODNICH PRZEZ OUN-UPA RODZINY OFIAR Trzecia tablica pamiątkowo ma zostać wmurowana 28 lutego 2010, w 66tą rocznice zagłady Korościatyna, w kościele w Pławnej k. Lwówka Śląskiego. Inicjatorką wmurowania pierwszej tablicy jest wspomniana siostra zakonna Agata Aniela Muraszka ze zgromadzenia sióstr adoratorek, rodem z Korościatyna. Tablicę tę 7 września 2003 r., w czasie zjazdu byłych mieszkańców owej kresowej wioski, poświęcił ks. prałat Antoni Sołtysik z parafii św. Mikołaja w Krakowie, a kazanie w czasie Mszy św., odprawianej za pomordowanych wygłosił o. Adam Studziński, dominikanin rodem spod Żółkwi. Odsłonięcia dokonała Helena Zaleska, zamieszkała obecnie pod Strzelinem, która w czasie rzezi wioski straciła matkę i sama też została ranna. Z kolei inicjatorem ufundowania drugiej tablicy i obelisku jest Józef Suchecki, także rodem z Korościatyna. Tablicę tę w 60 rocznicę zagłady wioski poświęcił autor niniejszego artykułu.14 Nazwa Korościatyna wspomniana jest 13 Szczepan Siekierka, Henryk Komański Pomniki, tablice pamięci i mogiły na terenie Polski ku czci ofiar ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN i tzw. UPA, Wrocław 2007, s. 138. 14 Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Pomniki..., dz. cyt., s. 29. 188 189 także na tablicy pamiątkowej, umieszczonej w 1998 r. w kościele garnizonowym pw. św. Elżbiety we Wrocławiu. Tablica ta poświęcona jest komendantowi Obwodu AK Buczacz, por. Stanisławowi Ignatowiczowi i jego żołnierzom oraz 1609 Polakom pomordowanym przez UPA w  dawnym powiecie buczackim. Fundatorami są Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej III Obszaru Lwowskiego oraz ocalali mieszkańcy Buczacza i okolic, rozsypani po całym kraju i poza jego granicami.15. Z kolei na samym w Korościatynie, na tamtejszym cmentarzu, 3 września 2011 r. dzięki staraniom byłych mieszkańców wioski i ich potomków, zamieszkałych obecnie w okolicach Strzelina i Borowa na Dolnym Śląsku, ustawiono kamienny krzyż wraz z tablicami w języku polskim i ukraińskim, zawierającymi nazwiska pomordowanych. „Żywymi pomnikami’ są z kolei liczne publikacje z zakresu historii i kultury Tarnopolszczyzny, w tym godny polecenia album pt. „Miasto kresowe Monasterzyska wczoraj i dziś”, pióra Zbigniewa Żyromskiego, oraz wspomniane prace Jana Zaleskiego, po którego śmierci jego dzieło kontynuował śp. prof. dr hab. Edward Klisiewicz, także z WSP w Krakowie. Ten ostatni jest z kolei autorem doskonałej pracy pt. „Nazwy miejscowe Tarnopolszczyzny. Motywacja - geneza - struktura”, która stała się podstawą jego habilitacji16. Takimi „żywymi pomnikami” są także różnego rodzaju zjazdy i spotkania Kresowian, na których zawsze pamięta się o męczennikach z Kresów Wschodnich. W roku 2008 pamięć o pomordowanych z Korościatyna przypominana była w czasie V Dnia Kresowego, zorganizowanego 8 maja w Kędzierzynie-Koźlu przez Witolda Listowskiego i tamtejsze Gimnazjum im.  Orląt Lwowskich. W 2008 r. za pomordowanych modlono się także 4 lipca na Jasnej Górze w czasie XIV Pielgrzymki Kresowian, zorganizowanej przez Światowy Związek Kresowian, a także 10 lipca w katedrze polowej w Warszawie, 11 lipca na Skwerze Wołyńskim w Warszawie oraz 13 lipca w kościele ojców Franciszkanów w Legnicy, w czasie spotkania kresowego. Pomordowanych wspominano także w czasie konferencji naukowej, zorganizowanej w 2008 r. w Galerii Porczyńskich w Warszawie przez Instytut Pamięci Narodowej i Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej oraz w czasie konferencji naukowej, zorganizowanej w 2009 r. przez rzecznika praw obywatelskiej Janusza Kochanowskiego. Nawiasem mówiąc, minister spraw zagranicznych Radek Sikorski i sekretarz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzej Przewoźnik uchylili się od wzięcia udziału w tym ostatnim wydarzeniu. 15 Tamże, s. 54. 16 Obu badaczom krakowskim Kresów poświęcony w całości jest 51 tom Annales Academiae Paedegogicae Cracoviensis, wydany 2008 r. przez Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, zawierający 36 prac nauko-wych autorstwa ich przyjaciół i współpracowników. 4) Trudna prawda Podobnych relacji jak te z pamiętnika Jana Zaleskiego są tysiące. Zawierają je tak prace naukowe dr Lucyny Kulińskiej z Krakowa, prof. dr hab. Czesława Partacza z Koszalina, dr Leona Popka z Lublina oraz gigantyczna praca dokumentalna, sporządzona przez Stowarzyszenie Upamiętnia Ofiar Zbrodni Nacjonalistów Ukraińskich i redakcję kwartalnika „Na Rubieży” we Wrocławiu, jak i niemniej obszerna praca Ewy i Władysława Siemaszków o ludobójstwie na Wołyniu, oraz wstrząsająca książka Stanisława Srokowskiego „Nienawiść”. Te dwie ostatnie pozycje są laureatami Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza. Prawdy o tej niewyobrażalnej zbrodni oczekiwały rodziny pomordowanych od powstającej Trzeciej RP. Jednak szybko się okazało się, że Kresy Wschodnie znów stały się tematem niewygodnym, a ludobójstwo tam dokonane wręcz politycznym tabu. Szczególnie bolesna jest tzw. polska polityka wschodnia, reprezentowana głównie przez ministra Radka Sikorskiego, polegająca na „kłanianiu się w pas” neofaszystom spod znaku Kongresu Nacjonalistów Ukraińskich i Wiktora Juszczenki. Ten ostatni wymierzył Polsce i Polakom policzek, ogłaszając 2007 r. za bohatera narodowego Romana Szuchewycza, dowódcę UPA, zwanego słusznie katem Wołynia i Podola. Popiera także kult innego zbrodniarza, Stepana Bandery, oraz zapowiada przyznanie praw kombatanckim członkom OUN-UPA. Postępowanie polskiego establishmentu politycznego jest odwrotne niż czynią to inne narody, w tym zwłaszcza Żydzi i Ormianie, których historia jeszcze bardziej doświadczyła, a którzy jednak wbrew krzywym spojrzeniom ambasadorów obcych państw nie boją się poszukiwać i pielęgnować prawdy o męczeństwie swoich rodaków. Czynią to także Ukraińcy, dbając o pamięć o ofiarach terroru komunistycznego. Podobnie czynią nawet Niemcy i Rosjanie, choć są sprawcami wielu światowych nieszczęść. Pamiętajmy więc zawsze o naszych rodakach, którzy umierali na Kresach w straszliwych męczarniach tylko dlatego, że byli Polakami. 190 191 Magdalena Kazik Sytuacja rodzin polsko-ukraińskich na Kresach Południowo-Wschodnich II RP w czasie II wojny światowej. Kresy Południowo-Wschodnie II Rzeczpospolitej stanowiły mieszaninę kultur, religii i narodowości. Obok siebie żyli Polacy, Ukraińcy, Żydzi, Niemcy, Czesi wymieniając się wzajemnie swoją kulturą i obyczajami. Zarówno na terenie Wołynia, jak i Małopolski Wschodniej między Polakami a Ukraińcami zawierano małżeństwa mieszane narodowościowo. Zgodnie z prawem1 i tradycją wybór kościoła, w którym zawierano związek małżeński zawierano zależał od narodowości i religii kobiety. Polski brały więc ślub w kościele rzymskokatolickim, natomiast Ukrainki w cerkwi prawosławnej lub greckokatolickiej. Natomiast dzieci w zależności od płci, dziedziczyły narodowość i religię po ojcu lub matce- dziewczynki, będące córkami Polek były chrzczone w kościele i wychowywane po polsku, chłopców –synów Ukraińców chrzczono w cerkwi. Taka sama sytuacja zachodziła, gdy żoną była Ukrainka a ojcem Polak. W relacjach i wspomnieniach Polaków zamieszkujących Kresy II RP podkreśla się, że zgodne współżycie Polaków i Ukraińców przekreślił wybuch II wojny światowej. Gwałtowne pogorszenie stosunków polsko-ukraińskich nastąpiło pod okupacją niemiecką. Niewątpliwie jest to związane ze wzrostem wpływów, nastawionej antypolsko Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, jak również polityką narodowościową okupanta niemieckiego, która opierała się na zasadzie „dziel i rządź”.2 Należy również zauważyć, że w szczególnie trudnej sytuacji rodziny te znalazły się pod okupacją sowiecką. Podczas analizy polskich relacji pamiętnikarskich wyodrębniliśmy dziesięć charakterystycznych przypadków, które określały wzajemne relacje małżeńskie i rodzinne w rodzinach mieszanych oraz stosunek OUN-B i UPA do tych rodzin. Do sytuacji tych zaliczamy: 1.  Nakaz zabicia polskich członków rodziny wydany ukraińskim członkom rodziny przez UPA. 2.  Zabicie polskiego członka rodziny przez ukraińskiego członka rodziny, bez wyraźnej groźby ze strony UPA 3.  Darowanie życia ukraińskiemu członkowi rodziny przez napastników z UPA 4. Darowanie życia polskiemu członkowi rodziny przez UPA 1 Regulacje wzajemnych relacji Kościoła rzymskokatolickiego i unickiego zawierała Concordia z 6 października 1863 r. 2 O polityce Niemiec wobec Polaków i Ukraińców pisał szerzej m.in. Grzegorz Mazur, G. Mazur, Rola Niemiec i Związku Sowieckiego w polsko-ukraińskim konflikcie narodowościowym w latach 1942-1945, [w:] Polska-Ukraina- Trudne pytania, t. 5, Warszawa 1999, s. 221-231. 5. zabicie ukraińskiego członka rodziny przez UPA 6. zabicie polskiego członka rodziny przez UPA 7. śmierć całej rodziny 8. nieobecność ukraińskiego członka rodziny podczas napadu 9. udzielenie pomocy Polakom przez członków rodziny mieszanej 10. ucieczka rodziny z zagrożonego terenu Najwięcej relacji i wspomnień dotyczy sytuacji, w których w wyniku różnych okoliczności doszło do śmierci polskich lub ukraińskich członków rodziny mieszanej. Stosunkowo rzadko relacje mówią o darowaniu życia takiej rodzinie. Nie należy jednak wyciągać z tego faktu pochopnych wniosków, ponieważ w przypadku wspomnień z terenu Małopolski Wschodniej relacje często wspominają o dużej liczbie rodzin mieszanych, nie opisując jednocześnie ich dalszych losów. Być może wynika to z faktu nie ingerowania OUN i UPA w życie tych rodzin. Niemniej kwestia ta wymaga dalszych badań. Przekazane relacje różnią się poziomem dokładności. Przy analizie wzięto pod uwagę wyłącznie relacje, zawierające informacje o miejscowości, w której doszło do opisywanych wydarzeń oraz nazwiska rodzin polsko-ukraińskich. W związku z tym odrzucono relację przytoczoną przez Zygmunta Stańskiego, ponieważ autor podał tylko informację, że do wydarzeń doszło w powiecie włodzimierskim.3 Znaczna ilość przeanalizowanych dotychczas relacji dotyczy przypadku pierwszego, w którym mamy do czynienia z nakazem zabicia polskiego członka rodziny przez ukraińskiego wydanym przez OUN-UPA. Często z nakazem tym połączona była groźba śmierci kierowana wobec ukraińskiego członka rodziny. Ukraińscy członkowie rodziny otrzymawszy wspomniany nakaz reagowali na niego w różny sposób. Część z nich w obawie o własne życie mordowała wskazanych przez UPA członków własnej rodziny, najczęściej współmałżonkę lub dzieci. W ten sposób postąpili m.in.: Ukrainiec - zięć Budiakowskiego, który zabił swoją żonę Marię „na rozkaz bandy”4, bracia Stefan i Grzegorz Stupniccy z Rudnicy koło Huty Stepańskiej5, Stanisław Baziuk i jego brat z Brzeźnicy Szlacheckiej, którzy zabili mężów swoich sióstr Polek6. Własną matkę usiłowali 3 W relacji Z. Stańskiego mowa o rodzinie, w której ojciec był Ukraińcem, matka Polką, mieli pięcioro dzieci. Jeden z synów należał do UPA i otrzymał nakaz zabicia swojej matki. Ojciec usiłował mu to bezskutecznie wyperswadować. Gdy syn wyprowadził matkę do lasu został zabity przez ojca. Pozostała przy życiu rodzina uciekła prawdopodobnie do Sokala. Z. Stański, Straciłem całą rodzinę,[w:] Świadkowie mówią, oprac. S. Biskupski, Warszawa 1996, s. 93. 4 A. Zawilski, Znów ożyją kurhany, Wrocław 1997, s 174. 5 Bracia Stupniccy początkowo nie chcieli pozbawiać żon życia, wysyłając je do rodziców. Mimo to wywierano na nich presję, grożąc śmiercią. W rezultacie bracia z pomocnikami napadli na swoje rodziny. Stefan własnoręcznie zmordował żonę w ciąży, synka, teściów i dwie siostry żony. Natomiast Grzegorz pobił teściów, zabił żonę i córeczkę, Cz. Piotrowski, Krwawe żniwa nad Styrem, Horyniem i Słuczą, Toruń 2004, s. 144. 6 B. Brzeźnicki, Brzeźnica Szlachecka,[w:] S. Siekierka, H. Komański, E. Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939-1946, Wrocław [b.d.w.], s. 185. 192 193 831. który otrzymał rozkaz zabicia żony. Bandura. II. s. 362. Różański. podpisane własnym niżej podpisem. Komański. Teofipólka. natomiast Warfalukowi udało się uciec z ich małym dzieckiem do Generalnego Gubernatorstwa23. 20 W. 28 S. 25 Z. W lutym 1945 r. H. drugiej córce Józefie udało się uciec. Siekierka. Wspomnienia z kolonii Władysławówka w powiecie Włodzimierz Wołyński na Wołyniu 1939-1944. cit. Siekierka. 210. 109. Bratkowski. Galewską i przeszedł do UPA. Własnego męża nie zabiła również Ukrainka Warfaluk. Gerc.. s. bo nie wykonał rozkazu UPA. 24 Annę Wołoszyńską uratowała sąsiadka Ukrainka. 21 Z. Wieś Rumno w latach 1939-1945. E. 19 M. Wołczków. 178. 655. Towarnia. Mieszkaniec Białego Potoku Ukrainiec Angielski nie chcąc zabić żony i córek. W ten sposób postąpił we wsi Dobrzany nauczyciel z Chrusna o nazwisku Bełeh. Siekierka. E. 13 E.[w:] ibidem. 11 J. Drohomireckiego. s. aby tego nie robili. S. Taki sam los spotkał rodzinę w Chobułowej. Poczapy.Teofipólka8. cit. H. Majdan Górny.. nie popierający działań UPA. Oczami dziecka. [w:] H. W Towarnii syn polsko-ukraińskiego małżeństwa o nieustalonym nazwisku otrzymał rozkaz zabicia matki. 840. w której stacjonowało niemieckie wojsko. Przemyśl 2000. E. Ojcu nie udało się przekonać synów. Siekierka. 23 Z. Wołoszyńska była ciotką W. Jasiński. Grochalski. Drohomirecki. Germakówka..według jego wspomnień wujek został powieszony do góry nogami. 52.. op. w której mąż Ukrainiec nie zabił swojej żony21. H.[w:] ibidem.12 Sporadycznie zdarzały się przypadki kiedy ukraiński członek rodziny odmawiał zabicia swoich bliskich. który ukrył żonę i mimo tortur nie zdradził miejsca ukrycia24. s. L. Siemaszko. op. 9 R.. s. by zabił matkę. Za niewykonanie rozkazu zabito. s. ibidem. Mieszkający we wsi Kończaki Ukrainiec żonaty z Polką. s. s. gdy chciał wykonać rozkaz10. 15 F.[w:] H. T. s. oprac.. Misztal. Siekierka. który zabił go. więc podstępem zabił własne dzieci z przyniesionej przez nich broni.[w:] H. Marciniak.. Siekierka. 973. Komański. Bagiński. Relacja. 535.[w:] S. Bulzacki. T. pod red. przeczuwając zagrożenie. Piotrowski. T. [w:] S. 249. Rzeszutko. S. s. Wójtowicz. Udało mu się uciec przez okno. s. Siemianówka. Stechnikowce. cit. ponieważ mąż Ukrainiec nie zabił żony Polki i pięciorga dzieci22. Komański. i E. ibidem. Marciniak. s. Siekierka. Siekierka. 694. Jeżyński. Bulzacki. 8 Zginęły żona i półtoraroczna córeczka Derenia oraz jego teściowie.[w:] S. Wrocław 2006. Po 7 Synowie Atamańczuka wstąpili do UPA. Komański. 210. Relacja. Mieszkaniec Majdanu Górnego Mikołaj Świdrak zabił swoją żonę Polkę na rozkaz UPA11. S. który odmówił zabicia żony. ponieważ nie chciał spełnić rozkazu UPA i pozbawić ich życia19. Roch. Różański. Biały Potok. po wywiezieniu do lasu mieszkańca Dołhej Wołniłowskiej Matusiewicza25. 194 195 . M. Wiśniewska. Komański. 17 M. „Na Rubieży” 2011. Moje wspomnienia z Chobułowej na Wołyniu. 12 K. która otrzymała rozkaz zabicia męża Polaka18.. Siekierka. Wrocław 2006. oprac. 26 D. cit. przezytych dni i lat koszmaru na Wołyniu.[w:] S. Komański. s. 18. ale oszczędził swoją siostrę14. Do Tarnopola wywiózł żonę i córkę Danyło Hemij. [w:] ibidem. cit. Należał do nich Ukrainiec o nazwisku Kicki17. więc syn polecił zabić rodziców. S. Natomiast Mieczysław Sobierajski wspominał. Różański. 515.[w:] S. W Germakówce zwabiono do leśniczówki i zabito Ukraińca Kifiaka. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947. popełnił samobójstwo28. Kończaki Nowe. Relacja. Przeważająca liczba relacji dotyczyła odmowy zabicia polskiego członka rodziny. Siekierka. zażądał od ojca. 18 Oczyma i sercem. 22 K. op. żonę zamordowali członkowie UPA. cit. ale godził się by zrobili to członkowie OUN lub UPA. W Aleksandówce mąż. Z. K.[w:] Okrutna przestroga. s. s. którzy nie chcąc zabić swoich rodzin i przyłączyć się do UPA uciekali z innymi Polakami. 14 M. op.. Dębski. op. Komański.Ukrainiec zabił swoją żonę Janinę z d. Prorok. Rolicz. Została zamordowana. s. J.. W Białogłowach syn Szeremetów należący do UPA.. S.[w:] Świadkowie mówią. 2. Do miasta Tuczyn usiłował uciekać z rodziną Ukrainiec Dziobak. H. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939-1945. cit. [w:] W. H. Wspomnienia uczennicy Liceum Krzemienieckiego. s. Komański.Mariampol. podczas napadu na rodzinny dom. W tej sytuacji rodzina była mordowana przez UPA. która wyprowadziła ją ze Stepania do Huty. s. Komański. co dawało pewne gwarancje bezpieczeństwa. Zostawił list. Według relacji Feliksa Jasińskiego nacjonaliści ukraińscy w odwecie zabili jego matkę Ukrainkę. Białogłowy. W. Polny.. cit. 675.. Moje wspomnienia z okresu zawieruchy wojennej. 10 K. W Poczapach członek UPA Włodzimierz Kilarski wykonał rozkaz zabicia ojca9. z rąk UPA zginął syn Polki i Ukraińca Sławomir Danilewicz. Patera. 27 F. K. 144. Cz. Swoją rodzinę pod wpływem propagandy OUN zabił również Ukrainiec Dereń na stacji kolejowej Słoboda. że dostali rozkaz zabicia matki. W bestialski sposób zamordowano Ukraińca Pawła Wołoszyńskiego. T. cit. ojciec dwóch 16 J. Ojciec odmówił. którzy przyszli razem z synami i czekali na zewnątrz.. 942-943. 43. s.. Zalesie. Sobierajski. op. 320..zabić synowie Atamańczuka mieszkającego między Ziemianką a Stańkowem7. Schab. Według relacji Anny Derkacz W Stechnikowcach mieszkał Ukrainiec żonaty z Polką. ale „oddał ją w ręce oprawców”13. że musiał zabić żonę. że w Maciejowie wśród uchodźców z napadniętych przez UPA wiosek przebywali Ukraińcy z rodzin mieszanych. S. Germakówka. 1184. [w:] ibidem.[w:] S. mąż Zofii. w którym wyjaśnił. Kosowska. niemniej w wielu przypadkach udawało się jej uciec z zagrożonego terenu do najbliższego miasta lub miejscowości. op. Mieszkaniec Zielonego Dębu Wasyl Huk otrzymawszy rozkaz zabicia swojej żony Polki uciekł z nią do Szumska. dzieci i teściowej Stanisławy Guzowskiej i przyłączenia się do UPA. Relacja. op. drodze został zatrzymany i zamordowany z całą rodziną we wsi Kraśnica16. E. Kończaki Stare. ibidem. a wkrótce wyśledzili i zamordowali samego Huka15. op. 642. Dołha Wołniłowska-Ziemianka. cit. ponieważ w przeciwnym razie wykonano by wyrok na nim. s. Zawada. Warszawa 2008. Leszczyński. s. Popek. która otrzymała rozkaz zabicia męża oraz 17-letniego pasierba Henryka. H. Lublin 1997. który odmówił zabicia żony. H. s. który nie chciał zabić swojej matki27. Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946. Jeden z nich był żonaty z Ukrainką. s. S. powiedzieli ojcu. Siekierka. Poinformował o tym ojca. Śmierć poniosła również we wsi Bakarów rodzina Nachwatiuków. Komański. 43. s. 544. nr 116.[w:] H. Następnie zwabiono tam jego żonę Zofię Kifiak i zamordowano ją26. Braciom Janowi i Władysławowi Szczygłom udało się uciec z Horożanny do Rumna. op. Różański. Komański. zabił swoich dwóch synów nacjonalistów i razem z żoną i córkami uciekł do Stanisławowa20. Miształ. S. Różański. 31 R. Sytuacje. Soleckiego został zabity przez siostrzeńca Aleksandra Czornyńskiego oraz bratanka-syna nieżyjącego już brata ojca Soleckiego. i E. s. s. Poczapy. a nawet brał udział w napadzie42. 588. 745.[w:] H. Błaszków jej stryja Michała Błaszkowa zamordowano z polecenia lub namowy jego żony Ukrainki46.. op. Zabójcami byli Semen Łazarenko i Tomczuk. K. R. op.. cit. op. więc jego dom został zaatakowany. Siekierka.. Wyodrębniono również sytuacje występujące w relacjach pojedynczo. 68. Chłopca również usiłował zabić. Ciemny.[w:] H. w Suchowoli. gdzie podczas napadu na dom oszczędzono Różę Żurowską51. H. Juzwenko. K. Hinowce. H. mówiące o ucieczce Ukrainki lub Ukraińca podczas napadu. Misztala wyszła za Ukraińca Bukowskiego. Syn ziemi podolskiej. O darowaniu życia ukraińskiemu członkowi rodziny mówi kilkanaście z przeanalizowanych relacji.córek. cit.. 602. s.. M. Siekierka. s. 18-19. że w mieszkające w jej rodzinnej wsi Rumnie Ukrainki. M. 196 197 . we wsi Kobyłowłoki49. Majdan. siostrę i dwóch braci. Relacja. op.[w:] S. np. W tej samej 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 W. Siekierka. którym udało się przeżyć próbę pozbawienia ich życia. K. Niemiec. Eksterminacja ludności polskiej na Trembowelszczyźnie w latach 1939-1946. Podobna sytuacja miała miejsce we wsi Kobyłowłoki38 oraz Ziemianka. mimo iż znał plany UPA. H...banderowcem33. W Poczapach ciotka R. zabił Ukrainiec ojczym Ogniewczuka. 39 D. Różański. [w:] S. 68. 122.. Komański. s. s.[w:] Okrutna przestroga. op. We wsi Hinowce R. Główka. 291.. H. Suchowola. s..[w:] S. gdzie ukrywa się jej mąż50 oraz w Ostrowie. 840. cit.. np. Łomacz. ale nie zamordowano Ukrainki nie chcącej powiedzieć. cit. s. op. Była wśród nich Kseńka Gerus. że w żadnym z tych przypadków nie grożono ukraińskim członkom rodziny. S. Darowski. który nie wykonał rozkazu zabicia żony. Bulzacki.. cit. Siekierka. W Litowisku decyzję o zabiciu Ludwiki Jarosz podjął jej szwagier44. 32 Oczyma i sercem. Komański. w których doszło do zabicia polskiego członka rodziny przez ukraińskiego. Witelus. 832-833. Komański. T.. żonę Ukraińca. E. s. J. 41. Swaryczów. Maria Płast wspominała. Różański. Swaryczów. s.[w:] S. bez wyraźnego nakazu ze strony UPA. Ognniewczuk.. Sytuacja taka miła miejsce m. S. Siekierka. będącego członkiem UPA52. Siekierka. We wsi Majdan ocalała Maria żona Polaka. s. 36 B. A. Natomiast Gołębicki (Hołubyćkyj) zamordował swoich teściów. Komański. op. Jeden z ich synów i córka uważali się za Ukraińców. Komański. Wspomnienia-relacje. Z kolei w Skoromochach zamordowano Sabinę Berkowicz. Na obecnym etapie badań wyodrębniono kilkanaście przypadków tego typu. Dysponujemy nielicznymi relacjami osób. Wrocław 2003.[w:] ibidem. 38 W Kobyłowłokach doszło do co najmniej dwóch zabójstw Polek dokonanych przez ich mężów. Litowisko. 841. 612.[w:] S. S. Misków nie poinformował siostry o zamiarze zabicia jej męża Polaka.. W relacji brak jednak informacji o konsekwencjach odmowy. Surmacz. czy chłopcy należeli do UPA41. Wrocław 1996.. Komański. H. Autorzy relacji mogli o groźbach nie wiedzieć lub z różnych przyczyn pominąć tę informację. Siemaszko.. ale udało mu się uciec45. s. w których napastnicy darowali życie ukraińskiemu lub polskiemu członkowi rodziny były często połączone z przypadkami zabicia pozostałych polskich lub ukraińskich członków rodziny.. op. Dysponujemy również relacjami.niemowlę43.. M. Stechnikowce. Należy do nich świadectwo Ogniewczuka. Diug-Pilichowskiej Polka ożeniona z Ukraińcem o nazwisku Maciaruk. np. Derkacz. [w:] H. Komański. cit. s. s. 793. op. 309. 938. Wspomnienia i relacje mówią także o przypadkach. A. s.[w:] ibidem. W dziesięciu przypadkach oszczędzono kobiety lub ich córki. W Borkach mieszkała natomiast rodzina Józefa Ostaszewskiego. Baszków. W czasie wojny ukraińskie rodzeństwo zamordowało swojego ojca.[w:] Okrutna przestroga. Stebnik. Hukałowce. op. op. Bulzacki. 136. Siekierka. Bereziuk. s. Gustaw Surmacz relacjonował historię Jadwigi Błaszczyńskiej. H. S. 211.. A. Żurowska. s. s. E.. Solecki. cit. [w:] ibidem.za Polaków. s. który był żonaty z Ukrainką. Wśród napastników ojciec rozpoznał swojego ojca i brata29. op. Siekierka. 550. ponieważ były Ukrainkami lub ich matki były Ukrainkami.. 193. cit. Diug-Pilichowska. Relacja nie informuje. s. Cz. Komański. W Dźwiniaczce Polkę Paulinę Głowacką powiesił mąż Ukrainiec36. Siekierka. 1159.: Anna Dżugaj zapisała w swojej relacji.. S. op. Włączono do nich również relacje. który nie wykonał rozkazu samodzielnego zamordowania jej30. s. Turzański. z rąk męża zginęła również żona Józefa Pidhorniaka37.. która razem z córeczką Jadwigą zginęła z rąk nieformalnego partnera Petro Misiuka.[w:] H. gdzie pobito dotkliwie. cit.[w:] ibidem. Relacja. Dźwiniaczka. Wołha Dołniłowska-Ziemianka. Czechowski. Staje. Skorodyńce. 37 Ibidem . którego matkę w sierpniu 1943 r. 40 „Dzik” NN. Skopik z bratem uprowadzili ją stamtąd i brutalnie zamordowali47. Wagner.. J. s. s. 973.. 58. 1081. Nakazu nie wykonywał. K. o tym. Ostrów. w której Karolina Nieradka została zamordowana z córeczką przez męża Ukraińca39. Komański. Turzański. cit. więc prawdopodobnym jest. cit.. Rumno. [w:] W. s. ojciec W. 319. w którym się ukrywała. a zabicie żony i dzieci polecił swoim kolegom35..cit. że musiała ukrywać się przed synem. 711. Komański. [w:] S. cit.[w:] S. 34 J. F. H. w Swaryczowie upowcy uprowadzili i zakłuli bagnetami Józefa Grodzickiego. że w miejscowości Podlisy ocalał z napadu ojciec Ukrainiec. Relacja. s. otrzymały rozkaz zabicia swoich mężów pod groźbą śmierci. [w:] H. Siekierka. cit. J. A. że w ogóle ich nie było32. Siekierka. [w:] H. K. G. s. 35 W. Komański. który przebywał u swojej sympatii Ukrainki34.40 29 A. 33 J. Relacja.. Misiuk pozbawił życia również ich wspólne dziecko. 874. Moliński. Komański. którą oszczędzono dzięki wstawiennictwu jej brata Michała Miszczańczuka. Bulzacki. E.[w:] Okrutna przestroga. Wiśniewski. którego dwoje dzieci zakopano na wpółżywe a do żony niecelnie strzelano48. Niemniej nie należy zakładać. Siekierka. s. E. Otrzymał kilkakrotnie listy z nakazem zabicia kobiet.in.. 30 W. Siekierka. Świętojański.[w:] H. op.. Dżugaj. opowiadała jeszcze po wojnie. Baworów i okolice. Zamordowano ich oboje31. Natomiast w Stajach Maria Legieżyńska zdradziła swojemu narzeczonemu Iwanowi Skopikowi miejsce. W opinii E. Siekierka. Kobyłowłoki. Bulzacki. Kosowski. S. Relacja. Piast. druga córka i dwaj synowie.. w których mordercami byli Ukraińcy z dalszej rodziny. cit.[w:] Okrutna przestroga. Komański. K. Komański. op. który zarąbał żonę siekierą.. cit. op. Tomaszewska. 65 S. Siekierka. [w:] S. Komański. w. E. 122. op. Wśród nich kobieta rozpoznała własną siostrę.[w:] S. Rybarczyk. Płaucza Mała i Glinna. 1052. 879. Paryszczach69. zabito rodzinę Jana Kisielewskiego. W Pomorzanach w rodzinach mieszanych pozostawiono przy życiu żony Polki66. Kuliczkowski.[w:] H. ponieważ wstawił się za nim jego przyrodni brat Prekasz65. s. K. Turzański. ponieważ jest Ukrainką80. s. Komański. s. Berbeć. Butyny. 835. Grabas. Siekierka. cit. Ostrów. J. 188. 190. r. Mieszkaniec Broszowa J. Mytnica. [w:] S. H. s. H. Hińkowce. 51. 1156. [w:] S. W Wołoszczach w kwietniu 1944 r. [w:] H. S. op. J. czy zabić matkę. K.]. ponieważ myśleli. 167. cit. 825. Komański. op. op. Turbiak. Rybarczyk.[w:] H.[w:] H. we wsi Kniesioło74 oraz w Butynach75 i w Dąbrowie. cit. Martyrologia polskiej ludności na ziemi lwowskiej w latach 1939-1947. Komański. Siekierka. Broszów. 59 K. s. 464. s. 83 J. Bulzacki. jak i osoby. Kosów Huculski. cit. 780. Tymce k. Gdy ich nie znaleźli. zabili matkę82. op.. 56 R. Natomiast J. i m. K.. H.. [w:] ibidem. Kniesioło. cit. która zginęła wraz z córką z rąk UPA. ale zmuszono ją do oglądania śmierci najbliższych57. Siekierka. [w:] ibidem. W Belinówce zamordowano Ukrainkę. Rabczuk.[w:]. 80 Z. op. szukając ojca i braci.. 79 A. Jednym z nich był wspomniany już mieszkaniec wsi Podlisy. Wojcieszczak. Pomorzany. Siekierka. H. s. Powieszono ją razem z 3 synami. W Krystynopolu w październiku 1943 r. Polniak. 54 Ibidem.. Madziarki. cit. Łozowej71. s. W. op. 72 K. S. Swaryczów [w:] S. 73 W. która miała dziecko z Polakiem81. H. że we wrześniu 1944 r. 60 J. s. s. 68 K. 77 J. M. 363. Płaucza Mała i Glinna. Wspomnienia. Siekierka. Burbas przytaczał historią Ukrainki Zofii Cioń. Bohutyn. Selwa. Pronobis. W większej liczbie przypadków śmierć poniosła kobieta. cit. Różański.. 58 M. 70 W Płauczy zabito żonę Antoniego Radaczyńkiego oraz ich dwie córki. Sitnik. Różański. op.Piotrowi Iwaśce zabito żonę Polkę i synów. Kobiecie nic się nie stało. że wspomniana Ukrainka Rozalia Kisielewicz była drugą żoną Jana. 81. s. Komański. Pietrycka. [w:] S. ponieważ uznano jej za Ukrainki56. 75 W Butynach oprócz żony Jana Ptaszkowskiego Anastazji zginęła też ich córka Helena.. W Hukałowcach pobito Ukrainkę żonę zamordowanego podczas napadu Dobrzańskiego55. Turbiak była mieszkanka miejscowości Seredne wspominała. 865. s. Siostrze J. 908.[w:] S. cit.. Siekierka. S. Wszystkie świadectwa złożyli byli mieszkańcy Małopolski Wschodniej. op. s. W napadzie brali udział bracia zamordowanej kobiety. Pojedyncze relacje mówiły o przypadkach zabicia innych niż żony i narzeczone Ukrainek. S. Z. Siekierka. S. 76 W Dąbrowie zabito Ukrainkę Justynę Maćków. s. córkę Polaka i Ukrainki. s.[w:] ibidem.. ponieważ jej siostra wyszła 67 K. s. op. S. s. szósty i siódmy. Wołoszcza Zady. Relacja. 1031. Bulzacki. Bulzacki. Inna relacja mówiła. która była Ukrainką54. cit.[w:] S. s. Siekierka. W rezultacie długiej dyskusji zostawiono ją przy życiu61. drugiemu – Mikołajowi Samcowi. Tylko w trzech przypadkach oszczędzono mężczyzn-Ukraińców. ponieważ zakochała się w Polaku Michale Żurkowskim77. Krystynopol. Do punktu piątego zaliczono przypadki. Hińkowcach72. Łozowa. Napastnicy zostawili ją. s. s. Siekierka. 1035. Konopiecka..76 W relacjach była również mowa o przypadkach. cit. Paszkowska. 947. do jej domu przyszli nacjonaliści ukraińscy. Komański. W tej samej miejscowości zabito Anielę Koczównę. zabito Genowefę Badecką. 57 O. trzeciemu . 951. J.. S. op. cit. iż sąsiadki Ukrainki zapewniały panią Bożkową. K. Bulzacki. Siekierka. Mąż i syn kontaktowali się z UPA. W Nielepkowicach w marcu 1945 r. Ptaszkowski. W Ptyczy na Wołyniu zamordowano Ukrainkę.[w:] H. cit.wsi zwolniono uprowadzoną Marię Dżumyk. Komański. Różański.. cit. s. cit. Bielecki. Zbrodnie dokonane przez nacjonalistów ukraińskich. Badecka. Komański. i Z. s. Dotyczą one trzydziestu trzech miejscowości.. 982. Komański. 55 J. Komański. op. w których zbijano kobiety. uprowadzono jej ojca. żony Ukraińca Wasyla Strynadiuka. 63 J. Bałajewicz. Jej rodzinie udało się uciec i ocalała83. [w:] ibidem.[w:] Okrutna przestroga. która wyszła za Polaka oraz ich czworo dzieci. 69 F. Komański. cit. cit. Sobków.. Siekierka. [w:] S. Paryszcze. Madziarki. Bulzacki. 81 W. 53 Ibidem. S. że nic jej nie grozi. Siekierka. która była Ukrainką58. O Kopaniecka pochodząca z rodziny mieszanej relacjonowała. op. Komański.[w:] H. jego samego zostawiając przy życiu60. [w:] H. Zdecydowanie największą grupę stanowią relacje opisujące przypadki piąty. Z. 1068. Iławczach68. op. 640. Komański. Kuliczkowskiego Marii Matkowskiej bracia jej zmarłego męża. cit. R. Z przeanalizowanych relacji zaledwie cztery mówiły o oszczędzeniu przez UPA polskiego członka rodziny. Jastrzębski. Komański. Komański. [w:] ibidem.[b. Łozowa. 61 J. 48. H. Siekierka. Komański. 64 G. E. Z rąk UPA ginęły zarówno żony i mężowie. op. która wyszła z Polaka. którzy należeli do UPA. J.[w:] ibidem. a jej i matce darowano życie. Szuszkiewicz.. E. Sitnik relacjonowała opowieść swojej krewnej Petroneli Wołoszczuk. 640.. Koropiec nad Dniestrem. H. Siekierka. S. że podczas napadu UPA na jej dom w maju 1945 r. ponieważ były zaręczone z Polakami. Bulzacki. Siekierka. Wierzbowiec. 114. UPA schwytała członka polskiej warty Michała Hartlipa. s. 954. 222. Żony-Ukrainki zabito w : Mytnicy67. Kaniowskie. W Ostrowie ocalała żona Ukraińca Władysława Łobasza Katarzyna64. Podczas napadu na Łozową oszczędzono niektóre rodziny ukraińskie i mieszane62. s. Nielepkowice. K. E.. [w:] S. Seredne. Turzański. K. op. darowano życie w miejscowości Hleszczawa ( żonę i córki uprowadzono)59. 302. ale wyjechała z bratem do polskiej wsi Dębica63.. Któregoś dnia przyszli do domu z obcymi ludźmi i zastanawiali się.. Płauczy70. które dopiero zamierzały stworzyć polsko-ukraińską rodzinę. Komański.. cit.. s.. W Mogielnicy powieszono młodą Ukrainkę zaręczoną z Polakiem78. op. 74 Ks. Burban. Poznań 1999. 198 199 .. s. R. s. darowano mu życie. S. [w:] H. op. 527. dawali gwarancje bezpieczeństwa. Dyrda. 315. Maruszka. 62 F. Hukałowce. W domu Bałajewiczów w Madziarkach darowano życie macosze autora relacji. op. cit. 82 O. Ocalała tylko jego żona Ukrainka. H. 78 M. Załuża. ponieważ była córką Ukrainki z Tudorowa53 oraz bratową księdza Rogowskiego.. H. 16. mimo. 66 J. H. 71 Marię Koziołową pobito. op. w których doszło do zabicia ukraińskiego członka rodziny przez UPA lub bojówki OUN-B. Wolski. s.. Różański. że jest martwa. Łabiak. s. s. Siekierka. Maruszce73. s. cit. będących częścią rodzin mieszanych. Do podobnego zdarzenia doszło we wsi Załuże79.[w:] ibidem. s. Komański. Turzański. Siekierka. Bednarski. Należeli do nich m.. Bulzacki. op. S. Strzemień. L. Jarosławice. 200 201 . s. Szpilur. [w:] H. Loba. op. F. 117 E. którego ojciec był Ukraińcem122. s. Baczyński. 646. Turzański. 85 P. 1201. „Semper Fidelis” 1993. 544. cit. op. cit. op. Zagrobelna.in. Staryk98..[w:] ibidem. Taka sama sytuacja miała miejsce w Hucisku. Żółkiew i Zawonie w pow. Wrześniewska. [w:] ibidem. Na jej oczach zamordowano męża Leona Rubinowskiego. W przeważającej części ofiarami byli mężczyźni. [w:] ibidem.[w:] S. 51. Ćwitowa.. iż cieszy się ze śmierci męża. 853. 735. Kruszelnicki. Polanka. 859. Majewska. eadem. Komański. np. ożenionych z Polkami. Siekierka. Gdy banderowcy nie zastali w domu rodziny Romana zemścili się na jego braciach. H. których następnie w brutalny sposób zamordowano. s.. Polniak. op.. Ćwitowej102. op. i E. 120 Jezioranach Szlacheckich zginął Tomasz Czajkowski. uprowadzono 17-letnią córkę i rocznego synka. syna Ukraińca i Polki89. 250-251. s. 577. cit. [w:] S.. Śliwiński.[w:] ibidem. op. 510. H. W. Turzański. [w:] ibidem. [w:] ibidem. 954-955. którego żona miała powiedzieć. Komański. Komański. [w:] S. Niektóre z relacjonowanych wydarzeń miały charakter jednostkowy. op. S. Skoromochy. Górawski. zabito ojca jego żony. s. T. cit. we wsi Zubrzec108. Bulzacki. 86 I. Lech. 123 K. G. 98 F. K. Pomorzanach113.[w:] ibidem. 668. Miał w ten sposób udowodnić. Iłowski. Siekierka. Siekierka. Zagłada polskiej wsi Jeziorany Szlacheckie (dokończenie). [w:] W. Komański. Z kolei Franciszka Kosińska przytoczyła opowieść o rodzinie swojej kuzynki Ewy Rubinowskiej. i E. op. Syna Rubinowskiej upowcy zmusili do zaprowadzenia ich do domu Pawła Rubinowskiego. 119 W Kamiennej Górze uprowadzono i najprawdopodobniej zabito Czesława Prokopowicza. [w:] S. Pawlikówce103. Słobódce Bołszowieckiej117. Siemaszko.[w:] H. Jezioranach Szlacheckich. ożeniony z Ukrainką. 220. 262.. s. K. która wyszła za Polaka. op. Komański. Starczewska. Iżycki. Wołczków. H. 83.: w Łozowej podczas napadu na dom Ignacego Nosyka w grudniu 1944 r. s. 102 W Ćwitowej zamordowano wszystkich Polaków żonatych z Ukrainkami oraz ich synów. s. Komański. Stechnikowce. 113 J. Capar. cit. H.. Ich najstarszy brat Roman był żonaty z Polką. Garbowski. Sznajder. 122 M. s.. np.Kamiennej Górze119. Komański. Komański. w rejonie wsi Dubowce zaatakowano kilkanaście furmanek. J. przyrodniego brata. Komański. Siekierka. cit. Wołczków. [w:] ibidem. 111 J. s. 1212. Z. s. s. Ucieczka z piekła. Zawilski. ginęli Ukraińcy. cit. s. Wołczków. G. Firlejów. Świętym Stanisławie105. świadkowie mówią. 727. H. jej matkę i troje dzieci. w których śmierć z rąk UPA poniósł polski członek w rodziny. Piotrowski.. [w:] Świadkowie mówią. s. E. s. op. Bednarowie106. Żyrawy97. s. 107 W.. Różański. 660. Znacząca ilość relacji dotyczy przypadków. s. J. s. S. [w:] S. E. zostały zamordowane dwie córki jej siostry. Matkę śmiertelnie pobito a córka doznała szoku. W Janowce w marcu 1944 r. ponieważ nie chcieli zdradzić miejsca. W Gajach Wielkich u ojca Ukraińca ukryły się dwie córki żonate z Polakami. 103 E.. że jest Ukraińcem. cit. 187. Mariampol. Firlejowie118. ale nie spełniono jego prośby85. Buczkowski. Zamordowano je wraz z dziećmi w marcu 1945 r. synowie lub bracia Ukrainek. E. 982. s.. Komański. Biedka. Siekierka. kiedy ofiarą 84 Ibidem. 463. [w:] S. E. [w:] S. T. H.. Ojciec prosił. gdzie kazano mu zabić Karolinę Rubinowską. 439. 90 J.[w:] ibidem. Zarudcach114 oraz w Polance115. 951. H. E. Smerkłowa94. pozostawiając przy życiu jego matkę Ukrainkę123. cit. Różański.. Rybka. 132. Mlynowce. 917. S. 109 M. 110 W Dobrowodach zabito dwóch Polaków-mężów Ukrainek: Jana Witkowskiego i Piotra Wysockiego. Siekierka. Stechnikowcach109. E. Sokal. cit. op.. Dlaczego?. 66. Lackiego Szlacheckiego93. ale podejrzewano UPA i inspirację jego żony. 92 Zginął Michał Tarasiewicz.. Milisiewicza z Żabcza87 i mieszkańca Swaryczowa o nieustalonym nazwisku88 Zostali oni zabici przez UPA. Komański. 87 A. s. Podlewska. Skoromochy. Stocki. op. 886. Niżniów. by zabito go razem z rodziną... Selwa. Zarudce.. S. T. 104 W Tomaszowcach zabito na oczach córki i żony Franciszka Krasuckiego oraz jego brata Karola Krasuckiego. H. 786. op. H. 638. 529. W Koszowie zamordowano dwóch braci Piotra i Iwana Czerwaków.Ukraińca99. będącego członkiem rodziny mieszanej. Berezowica Wielka. Zginęli Polacy oraz dwóch Ukraińców. K. Procajło-Sakowska. s. Rudnicki. [w:] W. Stasyszynie112. „bo na co jej Lach potrzebny”121. H. S. W Maruszce zabito Zenona Denysa.mężowie. ale potem uciekł. Jastrzębski. cit.[w:] ibidem.. Pawlikówka. Różański. cit. ibidem. nr 3.. s. Relacja. [w:] ibidem. ożenieni z Polkami. s. 105 J. prawosławny Polak. [w:] S. cit. op. op. s. cit. Różański. Bracławska. S. op. Bednarów. Siekierka. M. s. 719. 89 W. 189. K. 123. 1152. w Halinówce101. 108 M. cit. s. 95 Z. 459. cit.jednym z nich był Andrzej Kielo. w którym ukrywa się Roman100. Smerkłów. 115 W Polance oprócz męża Polaka.. Słobódka Bołszowiecka. Bulzacki. s. Maruszka. Komański. cit. 101 Cz. S. Łany. s. cit. Wójtowicz. 112 Idem. s.. doszło m. [w:] H. Dobrowodach110. s. : mieszkańcy Mariampola91. Mariampol. 118 W Firlejowie zabito ojca i syna z rodziny Zielińskich w obecności ich matki i siostry. Siekierka. Hukałowce. Chłopiec brał udział w zbrodni. Podobnie jak w przypadku kobiet. Siekierka. s. Rekliniec w pow. 19. Krasucki. cit. [w:] ibidem. s. s. [w:] S. op. Siekierka. s.. cit. S. 116 J. która była dwukrotnie żoną Ukraińców i uchodziła za Ukrainkę. Głuczkowski. s.. Kurniki Szlachcinieckie. s. Kroczyńska. Kniesioło. Hukałowcach111. L. Komański. Hucisko Litowskie. s. 858. W kilkunastu przypadkach doszło do zabicia Ukraińca.. ponieważ ukrywała się z upowcami. 99 X. żeby upiec chleb86. Wysocki został zastrzelony w 1945 r. Różański. 100 I. Siekierka. Siekierka. Siemaszko. oficjalnie przez NKWD.Halicz. op. s.. Komański. cit. Do sytuacji. s. Justyna. op. 106 A. s. [w:] ibidem. UPA zabiła Grzegorza Kowalskiego. 851. H. Jastrzębski. 88 M. H. 93 Zamordowano męża autorki relacji. Niżniowie107. Huciska Litowskiego95. Łozowa. 96 Ks. Grochalska-Pawełczak.Anielą. Darachów. Komański.[w:] ibidem. H. 121 K.. 952. Siekierka.120 W jednej z relacji znaleziono historię Polaka zabitego przez swoich szwagrów. gdzie członkowie UPA zastrzelili Iwana Kosteckiego90. [w:] ibidem. W.. Hucisko. 91 Na drodze Mariampol. op. 514. 97 W. Kniesioła96. ponieważ mieli żony Polki i nie chcieli wstąpić do UPA.in. Wołczków. Różański. Rudnicki. którego żona Ukrainka z małą córeczką ocalały. Łabiak. Swaryczów. Wołczkowa92. Siekierka.. 456. OUN i UPA padali mężowie-Polacy. Tomaszowce. 94 J. J. Sikiewicz. Fedorowicz. [w:] ibidem. 114 D. s. 36. s. Tomaszowcach104. 35. s. Komański.[w:] ibidem. Tomaszewska..za Polaka84. ponieważ były ukryte. Ziemba. 539. B. Wójtowicz.. Siekierka. Pomorzany. cit. s... W odwecie zabito jego kalekiego. Zubrzec. Komański. Notatka z tragicznych wydarzeń ze wsi Staryki. s. Natomiast w domu Ukrainki Chomickiej. 51. Strzemieniu116. s. cit. H.[w:] H. 180.. które przyszły do ciotki. op. Siekierka. op. cit. Róg. Caliński-Cały.. A. op.. 670. op. H. op.. F. op. Kupiczwoli125. 142 W Wigilię 6 stycznia 19445 r. Relacja. Dołsze Wojniłowskiej146. 146 Zamordowano rodzinę Pikuły żonatego z Ukrainką. Natomiast Maria Stemplewska-Niezgoda wspominała. Siemaszko. Rekliniec w pow. 125 W. Dniestrzyk Hołowiecki. S. Komański. s.[w:] ibidem. Ławruszczak. 141 W Płauczy zabito z rodzinami Iwana i Mykołę Prohyrów oraz rodzinę Franciszka Radaczyńskiego. których ojciec był Ukraińcem a matka Polką. op. 202 203 . Relacja. s. że zostanie zabita z dziećmi. K.: w Strzemieniu już po wojnie w 1946 r. 1064. K. s. s. s. Córka pary była aktywną nacjonalistką. Różański. który nie popierał UPA. 147 W Torskiem Ukrainiec Kościuk i jego żona Maria z domu Stojanowicz zostali zamordowani w brutalny sposób. iż wiedziała o napadzie152. Różański. Komański. Mikołajków. Brzeżan zabito synów rodziny Pakoszów i mocno pobito ich matkę-Ukrainkę135. ponieważ napastnicy uznali. cit. Drażniowski. 151 G. syn Bronisław oraz córka Maria Steczyszyn. Darowski. że uchroni to jego i dwie rodziny Jasińskich od śmierci. który rozpaczał na widok zamordowanej żony. Podczas wojny ukrywała ją rodzina narzeczonego. s. s. 143 W Czerkawszczyźnie mieszkał Kowalczyk. s. Bulzacki. S. Wąsowicz. H. Mniejsza ilość relacji dotyczy śmierci Polki. s. Komański. H.. Chwilę przed napadem uciekła z domu 138 Marcin Witkowski. W nielicznych przypadkach ukraińscy członkowie rodziny uciekali z wsi. s. [w:] S. 1157. cit. Makuch przypadkowo ocalał. E. 205. 144 Podczas napadu na Łozową napadnięto na dom Ukraińca władysława Makucha. H. s.. op. 126 J. Na Wołyniu w okolicach Teresina UPA zamordowała dwoje dzieci. op. Płauczy141. kobiety nie zamordowano. 137 R. 149 H.[w:] H. Marciniak. Siekierka. K. uważał. Siekierka. 140 Zamordowano rodzinę Gliwiaków. Hleszczawie145. Komański. Podczas napadu na Maciejów została ranna. 134 Ks. op. z której ocalała synowa Ukrainka. 365.[w:] ibidem. Jego ojciec był Ukraińcem. 308. H. że synowa była Ukrainką. 133 G. Perechodach142. 131 S. Staje. Siekierka. [w:] S. żonaty z Ukrainką myślał. Zawada. Komański. Pieczykolan. mimo. ponieważ nie było jej w domu153.. Kobieta została zamordowana przez swojego szwagra130. Podczas napadu Kowalczyk ukrył się.. 135. i E. 1190. ponieważ nie było go w domu.in. Relacja z mordu zbiorowego dokonanego przez bandę ukraińską na ludności polskiej dnia z 12 na 13 lutego 1944 w miasteczku Maciejów. op. 1153.[w:] S... co działa się w tym czasie z jej mężem.. H. 1241. Siekierka. Żółtańce. a samej gospodyni udało się uciec128 oraz w Dniestrzyku Hołowieckim. Czerkawszczyzna.. Relacja. zabito siostrę autora relacji Helenę. Gaik k. pochodzącego z rodziny mieszanej (ojciec był Ukraińcem). 145 W Hleszczawie zginął Mikołaj Koszowski. Leszczyńska. że siostra Józefa Stemplewskiego wyszła za Ukraińca Karpa Zwanieckiego. 640. op. Zabójstw żonPolek UPA dokonała m. 512. J. s. Bulzacki.[w:] S. S. Gustaw Surmacz wspominał. która była zaręczona z miejscowym Ukraińcem. że zagrożenie ze strony UPA minęło. 1152. 654. 209-210. 176. Natomiast G. Z.. Zamordowano ją razem z matką Anną. H. Panacka.. E. Różański. 127 D. Tajerle. 128 A. cit. 135 A. Komański. cit.. Torskie. kiedy wydawało się. Płaucza Mała i Glinna. Siemianówka.[w:] Choronów. Siekierka. a żona mimo tortur nie zdradziła miejsca ukrycia męża. cit. i E. cit. s. Stemplewska-Niezgoda. Wszyscy ukrywali się w piwnicy i zostali tam zamordowani (11 osób). Siekierka.[w:] Okrutna przestroga. G.149 B. 698. Relacja. 1150. W Dniestrzyku matka autorki relacji będąca Ukrainką otrzymała ostrzeżenie. s. Komański.. 215. Siekierka. Siemaszko. 152 M. Grochalska-Pawełczak. Męża nie było w domu podczas napadu.131 Śmierć groziła również za zamiar wyjścia za Ukraińca. 643. E. Siekierka. na którą planowany był napad UPA. E. E. Siemaszko. s. Niestety relacja nie mówi. E.[w:] H. Relacja. Chmura. Ostrów. s. Komański. M.. op. w której najpierw zabito rodziców. s. s.[w:] ibidem.[w:] Okrutna przestroga. Wołczków. Przerośli126 oraz Zalesiu127. op.137 124 L. Mariampol. op. [w:] W. Siekierka.. Relacja. że w napadach na polskie wsie uczestniczył Ukrainiec. Komański. s. a syn Michał należał do AK. dzięki czemu została przewieziona w bezpieczne miejsce ( do Sambora)129. Starej Hucie139. Sokal. we wsi Torskie147. 187. że szwagier przechowa go z rodziną u siebie. W. op. Różański. cit. E. np.. Pieczykolan wspominała.. s. Perechody(Przechody). S. jego żona Ukrainka Anna. 308-309. Jaszczyszyn. Wielosz. s. W. ale banderowcy zabili całą rodzinę łącznie z Wasylem (szwagrem). pozostawiając przy życiu troje dzieci136. Kilkanaście relacji dotyczyło zamordowania całej rodziny mieszanej przez OUN i UPA.[w:] Okrutna przestroga. op. S. 153 B... Do zabójstw całej rodziny doszło m. Kondracki. cit. w Dębowej Karczmie124. Bruckenthal. zamordowano rodzinę Słupskich. po ekspatriacji Polaków. Komański. op. s. a potem dzieci przechowywane u babki Ukrainki151.. S. 130 G. ibidem. cit. cit. Komański. W okolicy Choronowa zabito niemowlę. H. Żólkiew i Zawonie w pow. Kozarska. Siekierka. dziecko Jerzego i Hanny Jardeckich. Relacja. Kowel. H. Piast.. napadnięto na rodzinę Sędziszewskich. Na osiedlu Nawrów zabito rodzinę Kazimierza Bydłowskiego. Jastzrębska-Sikiewicz. zamordowano rodziców autora relacji.[w:] ibidem. [w:] ibidem. 842. Komański. Surmacz.jego.zamordowano Józefa i jego żonę Ukrainkę. i E. Brzeżan. s. jego brata Józefa i siostrę Zofię150. S. Różański. W niektórych przypadkach zabijano również dziecko z rodziny mieszanej. Kościuk nie popierał działań ukraińskich nacjonalistów. K.. Relacja. 122. 139 Marceli Białobrzyski był żonaty z Ukrainką. Siekierka. Rybarczyk. s. Bulzacki.. Podczas napadu na Żółtańce w marcu 1944 r.[w:] Okrutna przestroga.. że UPA zamordowała brata jej męża. w Pikulińskim Hucisku138. Strzemień. że większy ból przyniesie jej patrzenie na śmierć dziecka134... 696. Nieudane próby zabójstwa podjęto w Ostrowie.. Relacja. Kupiczwola. s.. s. H. mimo. Łozowa.[w:] ibidem. Głuczkowski.[w:] S. Czerkawszczyźnie143. ożeniony z Ukrainką Oleśką. Łozowej144. cit. s. Zalesie. Roman. gmina i parafia Maciejów.żony Ukraińca. Siekierka. cit..[w:] H. [w:] Okrutna przestroga.in.. Bronowicach140. Surmacz relacjonował losy rodziny Janickich. żonę Ukrainkę i sześcioro dzieci A. op. K. która była żoną Ukraińca. s. Dobrzanach148 oraz Uhrynowie. Surmacz.s.. Siekierka. [w:] W. 136 M. Petronela Apeniuk. pow. 784. kobieta wróciła do rodzinnego domu i została zabita132. 286. Dołha Wojniłowska. s. W styczniu 1945 r. 132 J.. przebywająca w polskim domu. Majdan Górny. Grochalska-Pawełczak wspominała. cit. Grzybowska. Zgłosiła to do NKWD. cit. W kolonii Gaik k. F. Jasiński. cit. Turzański. 148 W lesie Piaski koło Dobrzan zamordowano Marię Pianko z Godowskich z mężem Ukraińcem. żonatego z Polką... Makuch. ich syn Franciszek przypadkiem ocalał. który miał żonę Polkę Zofię z domu Tomczyk. że z rąk UPA zginęła Urszulka córka Wacławy Czechowskiej i jej męża Jewgienija Hula133. 892-893. 175. 1117-1118... Komański. 129 J. S. M.. 150 B. W... gdzie zabito dwie córki Ukrainki Byciowej i jej siostrę. cit. Białobrzyski ocalał. Bulzacki. Według relacji Marii Piast w miejscowości Sucha Łoza z domu swojego męża Polaka Antoniego Siedleckiego uciekła jego żona Ukrainka.[w:] Okrutna przestroga. Słobódce Bolszowickiej158.. pod wpływem zagrożenia uciekła polsko-ukraińska rodzina Kowalskich168. 1062. Przypadkowo życie Polakom w majątku rolnym Grzybice w powiecie włodzimierskim uratowała żona jednego z nich Ukrainka. np. 715-716. Komański. Franciszek Chełp i Maria Kasperska. która była Ukrainką. s.). H. s.[w:] S. 161 Rodzina Julii Mamul nocowała u sąsiadów Korotków.. Siekierka. Komarów. Kutach157. Bielecka. [w:] S. aby wychowała dzieci w tradycji ukraińskiej169. Podczas napadu na Ostrów była kilka dni po porodzie. 773. 157 Heleną Łysiak z d. 204 205 .. Na tej samej stacji przebywała również Ukrainka Franciszka Orluk żona Polaka. Najczęściej przechowywano Polaków podczas napadów UPA lub bezpośrednio po nich. narodowość ukraińską. którzy wystraszyli się. 114. op. s. Łysiak.. Komański. 170 J. Kasperska kazała Łomeckiej podać się za Ukrainkę. Jankowski. Ostrów. op. Relacja[w:] ibidem. Pokazują również jak bardzo społeczność ukraińska została przesiąknięta ideologią ukraińskiego nacjonalizmu szerzoną przez OUN Bandery. Podczas szukania Polaków we wsi zostali oni ukryci. Komański. H. op.. chociaż przebieg wydarzeń w ostatnim przypadku wskazuje. Kilkanaście relacji mówiło o przypadkach ukrycia lub przechowywania Polaków. 26. Ewy166. kiedy przyszły tam oddziały UPA. cit. 773. Bulzacki.. s.. Szczepański. Dołhe. Nieliczne relacje mówiły o codziennej. s... 167 Z. Siekierka. J. żonaty z Polką Pauliną z d. M. s. Słobódka Bolszowicka. Grochalska-Pawełczak. 451. H. że zostanie zabita przez UPA. Kobiecie udało się przeżyć173. Siekierka. W niektórych przypadkach ostrzegano Polaków o niebezpieczeństwie.. Grabicz. Ostrowie161 oraz Połowcach162. s. Kobyłecki. s. której mąż był Ukraińcem. żony Polaka.. Siekierka. Różański. [w:] ibidem. cit. Ewie Ostrowskiej z Kosowa Huculskiego pomagała Polka zamężna z Ukraińcem Kamińska. E. Hamal. Bohorodyczyn. Ukrainka zamężna z Polakiem) byli w młynie. H. s. ponieważ nie poinformowali jej o napadzie171.. Kobaki. K. op. Połowce. Obserwował ją młody banderowiec. Tomaszewską zaopiekował się w Kutach kolega jej wujka Kulbickiego Ukrainiec Dmytro Babiuk. s.[w:] ibidem. Żak. Kondracki.. [w:] S. Kondracki relacjonował zachowanie jednej z uciekinierek na stacji w Łańcucie Stanisławy Hołuj. Dublany. 225. Stosunkowo licznie występowały w relacjach sytuacje związane z udzielaniem pomocy Polakom przez członków rodzin mieszanych.. Komański. 153. Jaskółowski. cit. 1. [w:] L. s. Komański. 875. 718. otrzymywała od Ukraińców listy z pogróżkami i naciskami. Derżów. Sobkowa z Koropca nad Dniestrem został pobity przez członków OUN.[w:] ibidem. Ostrowska. Niemiec. cit. Natomiast A. Komański. 171 A. E. J.. ponieważ wychowywał pasierba. T. Majkowski pochodzący z rodziny mieszanej ( matka Ukrainka.w Druchowej synowa Anny Słonimskiej. Polaków ostrzegł właściciel młyna. s. Domański. gdzie i kiedy będzie napad na wieś165.[w:] S. 211.. członów UPA.[w:] Świadkowie mówią. cit.. Różański. poinformował Polaków.. Liczyć tylko na siebie. który miał narzeczoną Polkę. T. Komański.[w:] ibidem. 1065. P. Zatrzymał je Ukrainiec Dmytro Dupak. s. która narzekała na swojego ojca i brata. H. s. Mariampolu159. Siekierka. Stański. który następnie ukrył je w bezpiecznym miejscu. Jej ojciec i brat brali udział w napadzie. 162 Maria Pawłowska z dziećmi została ukryta podczas napadu przez Nestora Korczyńskiego. Mariampol. W.[w:] Świadkowie mówią. Majkowski. s... która była Ukrainką154. Ottynia. op. a pomagający Polakom Ukrainiec Giergiel. 1063. Grabiczu160. Danutę Niemiec przechowywała polsko-ukraińska rodzina Marii Sobkowiczów.. op. 164 L.[w:] H.. Wdowa po kierowniku szkoły w Chlebowicach Świerskich ( zastrzelony w 1943 r. ciotki Danuty155. Natomiast ojczym autora wspomnień M. Wołczków. op. z którego usiłowano uprowadzić mężczyzn. Polaków ukrywano również w Kobakach156. s.. 158 Autor relacji z matką zostali ukryci w domu przez sąsiada Polaka żonatego z Ukrainką.. cit.[w:] S. Bulzacki. Kobiety wspólnie zawiozły do szpitala rannego brata 154 H. 174 M. a Chełpowi udawać głuchoniemego. [w:] H. Podstęp się udał. 155 D. 93. E. że kobieta wiedziała o napadzie. 918.. ułatwiano wydostanie się z zagrożonego terenu. 156 Mieczysław Jaskółowski z matką znalazł schronienie w domu ciotki Stefanii Babiuk. Siekierka. 168 Z.. cit. ale nie udzieli pomocy jej nowej rodzinie172. Kulińska. s.: w Dublanach grupa Polaków ( Genowefa Łomecka. 314. Straciłem całą rodzinę. cit. np. 159 Podczas napadu na Mariampol autorka relacji z babcią i kuzynką były ścigane przez grupę banderowców. Różański. 172 Ibidem 173 ibidem. 163 G..: ze wsi Dąbrowa. 165 M. Siekierka. że jego ojciec i brat Antoni otrzymywali od Ukraińców z OUN propozycje przejścia na tzw. Posiadamy również relacje dotyczące wydarzeń o charakterze jednostkowym. Komański. wypłoszyła napastników167. We wsi Borówka na Wołyniu Ukrainiec Siergiej Kopernik. np. czy nieobecność kobiet w domu wynikała z celowego działania. Kraków 2009. G. że u niego żadnych Polaków nie ma. która wchodząc do pomieszczenia. Zdarzały się również przypadki informowania polskich rodzin o planowanym napadzie UPA. zorientowawszy się o czystce rodzin mieszanych uciekł z żoną i dziećmi do Włodzimierza. Gdy odmówili dostali pogróżki. E.wszyscy przeżyli163. Różański. P. Było to małżeństwo polsko-ukraińskie. op. s.[w:] ibidem.[w:] ibidem. Łomecka. Przedstawione powyżej wydarzenia wskazują na tragiczną sytuację rodzin mieszanych na Kresach II RP. 160 We wsi Grabicz ojciec autora relacji ukrywał się u sąsiada Ukraińca Michała Semeniuka żonatego z Polką. żonatego z Polką. 166 E. Mój Jasio nie żyje..Polaka174.Ziemianka. w której ojciec był Ukraińcem164. Po wyjeździe Polaków z Ostrowa Ukrainka będąca żoną Polaka Róża Żurowska pojechała do rodziców. Dzieci Kresów. 310-311. s.[w:] S. cit. S. Mamul. Dołha Wojniłowska. Stasyszyn. w których grożono im śmiercią170.. ojciec Polak) wspominał. op.. Dysponujemy nielicznymi relacjami obrazującymi sytuację dziesiątą związaną z ucieczką rodzin mieszanych z zagrożonego terenu. Sobków. s. czy była przypadkowa. 169 Z. H. H. 309. którego żona była Polką. W wymienionych przypadkach nie mamy pewności. 513. ludzkiej pomocy udzielanej Polakom. Bakota. mówił. K. S. a pytany przez rodaków Babiuk.. Kawka. We wsi Derżów Polaków ostrzegł syn Anieli Żolińskiej z polsko-ukraińskiej rodziny. Siekierka. Przemarsz uczestników Posłanka Brygida Kolenda-Łabuś Prezydent Miasta Tomasz Wantuła Apel pamięci 206 207 . Wicewojewoda Antoni Jastrzembski Salwa honorowa Nasz chór Echo Kresów Mszę odprawił i homilię wygłosił ks.Tadeusz Isakowicz-Zaleski 208 209 . W latach 19921998 członek Zarządu Okręgowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie. opiekującej się osobami niepełnosprawnymi. Zainteresowania nauką ogniskują się wokół historii najnowszej. Jest sekretarzem Stowarzyszenia Instytut Kresów Rzeczypospolitej.II. Dr.W przygotowaniu są kolejne tomy. Zdzisław Konieczny urodzony w 1930 roku w Drohobyczu. Chełm. Jest Laureatem Nagrody Literackiej im. W 2011 roku zdobył pierwsze miejsce w Konkursie Książka Historyczna Roku za „Ostrówki Wołyńskie -ludobójstwo”.. Jest współpracownikiem naukowym rzeszowskiego oddziału IPN. Rodzice byli kresowianami. adiunkt na Wydziale Humanistycznym. członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego odział w Przemyślu. represjonowany przez komunistyczną Służbę Bezpieczeństwa. Jest autorką i współautorką licznych książek i artykułów historycznych poświęconych losom polskich kresów. Leszek Jankiewicz . Brata Alberta. Był komendantem 39 obozów harcerskich w Polsce i organizatorem czterech obozów skautowych w Meksyku. absolwent KUL. Od wielu lat zajmuje się problematyką ludobójstwa na Kresach południowo wschodnich. Magdalena Kazik jest absolwentką Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Od 1992r aktywnie uczestniczy społecznie w pracach Wojewódzkiego Komitetu Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w Lublinie. Studia rolnicze ukończył w Krakowie. Józefa Mackiewicza oraz Nagrody Kustosz Pamięci Narodowej. W latach 1992-2012 Prezes Towarzystwa Przyjaciół Krzemieńca. Był współorganizatorem wystaw i organizatorem dwóch międzynarodowych sesji naukowych. Pracował na Uniwersytecie Poznańskim i w SGGW. Wydał „Księża wobec bezpieki na przykładzie archidiecezji krakowskiej.”Dzieci Kresów I. Jest autorem i współautorem ponad 170 artykułów i 20 książek oraz albumów poświęconych historii Wołynia.Przygotowuje pracę doktorancką na temat stosunku OUN-UPA do Polaków w czasie II wojny światowej w świetle polskiej historiografii. Trójcy dla Polski południowej oraz reprezentantem mniejszości ormiańskiej przy Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych.III”. Zajmuje się zagadnieniami terroryzmu. że liczba Ukraińców zabitych w Pawłokomie jest grubo zawyżona oraz. a profesora zwyczajnego w 1980 roku. szczególnie II wojny światowej. 210 211 . Stopień naukowy profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1969 roku. Działacz antykomunistycznej opozycji.historyk i politolog. Współzałożyciel i Prezes Fundacji im.Ponadto jest autorką bardzo wielu artykułów naukowych i prasowych. Był uczestnikiem konferencji „Akcja Wisła-Przyczyny. policzył i ustalił liczbę zabitych na 150 osób. wraz z Adamem Rolińskim prac pt. w tym książk i „Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskiej Kresów w latach 1943-1947”. historyk Kościoła. Jest proboszczem ormiańsko-katolickiej parafii św. Od 2009 roku jest uczestniczką studiów doktoranckich w zakresie historii ma Akademii im. 380 wykładów. Przebieg Konsekwencje” zorganizowanej w Przemyślu w 2007 roku. Tadeusz Isakowicz-Zaleski .prof. pow. poeta.Autorzy Tomu Lucyna Kulińska /AGH Kraków/. urodził się w 1925r w Piotrkowie Trybunalskim. Udziela się na forum samorządu doktoranckiego oraz pełni funkcję Przewodniczącej Koła Naukowego Doktorantów. od 2000r pracownik IPN O/Lublin. prelekcji i odczytów. Następnie praca w Instytucie Sadownictwa w Skierniewicach. W oparciu o dokumenty archiwalne przedstawił inny niż ukraiński przebieg wydarzeń w Pawłokomie. nacjonalizmu i przyszłością globalizującego się świata oraz stosunków polsko-ukraińskich XX wieku. Leon Popek urodził się 23. W roku 2009 wydała pracę „Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939”. dr hab. Jest członkiem Towarzystwa Przyjaciół Przemyśla i Regionu.”Antypolska akcja nacjonalistów ukraińskich w Małopolsce wschodniej w świetle dokumentów Rady Głównej Opiekuńczej 1943-1944”i „Kwestia ukraińska i eksterminacja ludności polskiej w Małopolsce wschodniej w świetle dokumentów Polskiego Państwa Podziemnego 1942-1044”. Wydał „Przemilczane ludobójstwo na Kresach”. Od 1976 do 1096 roku pełnił funkcję dyrektora Archiwum Państwowego w Przemyślu.09. archiwista.Kraków. Jest redaktorem naukowym i współautorem 3 książek w Polsce i 2 książek w Meksyku oraz autorem ponad 100 publikacji naukowych.1958r w Karolinowie. że zawyżenie liczby ofiar miało na celu zmniejszenie poczucia winy Ukraińców za masowe ludobójstwo Polaków dokonane na Kresach. „Nie zapomnij o Kresach”. W międzyczasie spędził rok na Uniwersytecie Cornella w USA i w sumie siedem lat w Meksyku na Uniwersytecie w Chapingo w stanie Meksyk. felietonista Gazety Polskiej. badający stosunki polsko-ukraińskie w latach 1918 do 1950. w latach 19842012 wygłosił ok. dr historii. Jest autorem najnowszej historii kościoła w Polsce. Interesuje się żywo sprawami kresowymi. Ksiądz obrządku ormiańsko-katolickiego. doktor nauk historycznych. Jana Długosza w Częstochowie. Jest przekonany. (Instytut Polityki Społecznej i Stosunków Międzynarodowych Politechniki Koszalińskiej). nowożytnym racjonalizmem /Kartezjusz. Polska wobec ukraińskich dążeń niepodległościowych w czasie II wojny światowej. Bogusław Paź . Łukomskim). czyli strach przed prawdą o ludobójstwie na Kresach” oraz „Czy OUN-UPA walczyła w imię św. a także krytyką współczesnego postmodernizmu.dr hab. /redakcja/ „Leibniz. Warszawa 1994 (współautor z B. Wolf/.in. Wolfa”. zagadnieniami dotyczącymi prawdy i kłamstwa w filozofii klasycznej. Autor ponad siedemdziesięciu publikacji naukowych m. Toruń 2004 (współautor z K.Czesław Partacz . 212 213 .: Wojna polsko-ukraińska 1918 -1919. Stosunki polsko . Historyk filozofii. autor wielu książek i artykułów (ponad sto publikacji) poświęconych stosunkom polsko-ukraińskim XIX i XX wieku. profesor. Od Badeniego do Potockiego. m. profesor w Instytucie Filologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Polakiem i G. G.ukraińskie w Galicji 1888 .in. Ch.in.”Epiistemologiczne założenia ontologii Ch. Kwestia ukraińska w polityce polskiego rządu na uchodźstwie i jego ekspozytur w kraju 1939-1945.Ładą). Toruń 1996. Od Kartezjusza do wczesnego Kanta”. Koszalin 2001. dr hab. Ostatnio wydał m.in.2008. genezy terroryzmu i natury prawdy historycznej w kontekście współczesnego nihilizmu.. Leibniz.W. Tradycja i idee nowoczesnej filozofii” oraz „Aletofobia. Augustyna?” Rozważania na temat pojęcia wojny sprawiedliwej (bellum iustum). Historyk i politolog. „Naczelna zasada racjonalizmu. Zajmuje się m. ale realia. Autor na konkretnych przykładach wskazuje m. Bogusław Paź prof. W trzecim tekście ten sam Autor ukazuje szczegółowy. jak i w kontekście jed- 214 215 . będące skutkiem aktywności ukraińskich nacjonalistów. Zagłada tych dwóch miejscowości. W tle tych wydarzeń ukazuje jednocześnie słabe strony i błędy polskich władz. jakim było mordowanie polskich małżonków w licznych na Kresach.Prof. świadka tamtych zbrodni na przykładzie losu mieszkańców Korościatyna koło Monasterzysk na Tarnopolszczyźnie. że Autor wskazuje personalia i okoliczności mordowanych polskich duchownych. zakładającej bezwzględne i systematyczne mordowanie wszystkich nieukrańskich mieszkańców Kresów. tego stale jeszcze w dużej mierze przemilczanego. jaką w budzeniu nienawiści do Polaków i pozostałych nie . mieszanych polsko-ukraińskich małżeństwach. gdyż znane jest ono dość wąskiemu gronu specjalistów oraz żyjących jeszcze świadków tamtych zbrodni. dotyczących historycznych. Recenzja Przedłożony mi materiał stanowi podstawę do edycji kolejnego tomu z serii poświęconej ludobójczej działalności ukraińskich faszystów z OUN-UPA i SS-Galizien. różnorodnymi źródłami archiwalnymi. Piszę „w dużej mierze”. UWr. których los jest przemilczany do dzisiejszego dnia nawet przez władze Kościoła rzymsko-katolickiego. które sprawiły. Podaje krok po kroku kolejne wydarzenia z okresu przedwojnia. Natomiast krakowska historyk. Całość tworzy dość różnorodną prezentację.Ukraińców odegrało ukraińskie greko-katolickie i prawosławne duchowieństwo. inaczej niż setki innych. gdyż przez swoją różnorodną formę od stricte akademickiej po popularno-naukową ma szansę dotrzeć do szerokiego grona czytelników. często niezwykle perfidnego okrucieństwa. została szczególnie dokładnie przebadana i opisana za sprawą dokonanej w lipcu 2011 roku ekshumacji. przebiegu i oceny operacji „Wisła”. jakie zostały dokonane przy okazji wspomnianej ekshumacji. Działalność ta została ukazana zarówno na planie ogólnych opisów. dr hab. Na konkretnych przykładach ukazała realizację banderowskiej ideologii. na szczególną rolę. Warto zwrócić uwagę. zjawiska w naszej historii. Przywołując źródłowe dokumenty i posługując się statystykami. poznajemy okoliczności i przebieg zagłady dwóch polskich miejscowości: Ostrówek i Woli Ostrowieckiej. że terrorystyczna działalność ukraińskich nacjonalistów była skuteczna i doprowadziła w efekcie do tak wielu zbrodni. obszernym artykule tego profesora poznajmy specyfikę relacji polsko-ukraińskich w latach 1914-1947 na przykładzie wsi i małych miast województwa tarnopolskiego. Zebrane prace w adekwatny sposób ukazują najważniejsze elementy zbrodniczej działalności band OUN-UPA w postaci: ich masowej skali dokonywanych zbrodni oraz nieludzkiego. Zdzisław Konieczny podejmuje natomiast. które na zasadzie efektu kuli śniegowej znajdą swoją kulminację w postaci masowych rzezi dokonywanych na polskiej ludności Brzeżańszczyzny w czasie wojny. Tekst księdza Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego wpisuje się w poruszaną przez niego często problematykę zagłady Polaków i polskich Ormian na Kresach południowo-wschodnich. które bezpośrednio doprowadziły do operacji „Wisła” i przede wszystkim jej przebieg. problem przyczyn. Dramatyczny przebieg wydarzeń czyniących kres wielowiekowej egzystencji Polaków zostaje ukazany za pośrednictwem jego ojca. Jana Zaleskiego. Lucyna Kulińska w obszernym studium podejmuje w niezwykle szczegółowy. Autor ukazuje historyczne uwarunkowania tych relacji. Autorka we wspomnianym studium operuje danymi statystycznymi. na poziomie podręczników szkolnych brak jest jakiegokolwiek przekazu na ten temat. znanego badacza zjawiska zbrodni dokonywanych przez ukraińskich nacjonalistów. W pierwszym tekście Leszka S. która polegała na zmuszaniu ukraińskiego małżonka do zamordowania polskiego współmałżonka i jego polskich dzieci. ostatnio na nowo aktualny i dyskutowany za sprawą apologetów banderyzmu.in. że Autor zaprezentował nie tylko historyczny rys zagłady polskich mieszkańców tych dwóch miejscowości. socjologicznych i politycznych realiów. Szczególna wartość tekstu polega między innymi na tym. której szczególne piętno wywarły zbrodnie dokonywane przez OUN-UPA. ilościowy aspekt zbrodni dokonywanych przez ukraińskich nacjonalistów. Magdalenia Kazik ukazuje jedno z najbardziej przerażających oblicz ludobójstwa dokonywanego przez OUN-UPA. Wreszcie last but not laest w tekście Leona Popka. koncentrując się na dramatycznej dynamice tych relacji w czasie II wojny. ukazuje nie tylko ciągle mało znane szerszemu czytelnikowi oblicze walki z bandami UPA na terenie Polski. Niestety. relacjami świadków. chciałoby się rzecz: detaliczny sposób analizy socjologiczno-politologicznego oraz ideologicznego tła ludobójczej działalności ukraińskich nacjonalistów z OUN-UPA na ludności polskiej na Brzeżańszczyźnie w latach 1922-1941. ale także wyniki badań. W drugim. Jankiewicza poznajemy szczegóły dotyczące dramatycznych losów polskiego duchowieństwa na Kresach. Tym bardziej więc na uwagę zasługuje przeczytany przez mnie materiał. Na szczególną uwagę zasługuje w tym tekście całkowicie pomijany przez ukraińskich historyków aspekt tej działalności w postaci satanicznej perfidii. ich aspekt socjologiczno-demograficzny i religijny (wyznaniowy). Młoda badaczka zjawiska ukraińskiego nacjonalizmu. faszyzm.000 Polaków.rosyjskim. nazizm ukraiński? Banderyzm. Możemy z całą odpowiedzialnością stwierdzić.lewackie oraz ?neoliberalno-postępowe?.nostkowych.poprawność polityczna jest nienawiścią do dobra za to.. że tzw.300 000 Polaków narodowości żydowskiej a póżniej 134. W rezultacie niniejszy tom może znaleźć szeroki krąg czytelników od osób słabo zaznajomionych z poruszaną problematyką po specjalistów od dziejów polskich Kresów południowo-wschodnich. głównie chłopów. Prezentowane opracowanie ukazuje dokumenty epoki. nazizm niemiecki-hitleryzm. Prawo i Sprawiedliwość czy Platforma Obywatelska. które dążą do narzucenia tych zasad społeczeństwu. W jej wyniku. który jest typowym ukrainizmem. sowiecko-bolszewicko. że jest dobrem. Nie ma znaczenia czy rządzi Unia Wolności. jako swoisty kod językowy oraz zespół zachowań i opinii przedstawianych jako? antydsykryminacyjne? System ten prezentowany jest przez kręgi lewicowe. To ludobójstwo popełnione przez zwyrodniałych nacjonalistów halicko (pochodzących z ziem byłej Galicji-województwo lwowskie. który jak inne znane nam antychrześcijańskie ideologie (bolszewizm. ukraińsko-nazistowsko-halickim ludobójstwo na narodzie polskim. zbrodniarze ci jako funkcjonariusze III Rzeszy Niemieckiej służący w Ukranische Polizai zamordowali około 1. stanowi zagrożenie dla ludzkości. Obowiązuje fałszywa doktryna Jerzego Giedrojcia zmierzająca do dobrych stosunków polsko-ukraińskich skierowanych przeciwko Rosji. SLD. Poprawność polityczna jest swoistym amerykańskim i dywersyjnym bolszewizmem. poruszana w nim problematyka ma swój bardzo ważny aktualny wymiar.Doktryna ta ma na celu zapomnienie czy też pominięcie zbrodni OUN-UPA. tarnopolskie i stanisławskie) i Ukraińców z Wołynia jest nieuznawana przez władze polskie. Prezentowane opracowanie jest zaprzeczeniem poprawności politycznej. Jan Zalewski ukazuje bezmiar zbrodni OUN-UPA w województwie tarnopolskim. Ten trend powstał na lewackich wydziałach uniwersytetów amerykańskich i po 1989 roku niestety dotarł do Polski. szczegółowo ilustrowanych przykładów ludobójczej działalności ukraińskich nacjonalistów. niebagatelna wartość zebranych w tym tomie materiałów polega na oddaniu czci zarówno tamtym blisko dwustu tysiącom polskich ofiar OUN-UPA. jak i moralnej satysfakcji żyjącym jeszcze świadkom prawdy o tamtych wydarzeniach. W odróżnieniu od innych publikacji historycznych. a nawet – jak ostatnio – próbom ich rehabilitacji w Polskim Parlamencie. Dodatkowa. dlaczego? Ponieważ ukazuje trzecie po niemiecko-hitlerowskim. Prof. dr hab. Idzie niejako pod prąd tendencji przemilczenia zbrodni dokonywanych przez ukraińskich faszystów. Nie mogę zgodzić się z tytułem opracowania. Czesław Partacz Recenzja Rok 2012 jest istotny w historii Europy oraz historiografii polskiej w której prawie zwyciężyła polityczna poprawność (Political Correctess).Lucyna Kulińska ukazuje zbrodnie halickie w powiecie Brzeżany.Tytuł powinien brzmieć: Zbrodnie nacjonalizmu ukraińskiego czy halickiego w powiecie Brzeżany w latach 1922-1941? 216 217 . stanisławowskim i wołyńskim. Leon Popek opisał zagładę Ostrówek i Woli Ostrowieckiej na Wołyniu a ks. Bojówki UPA i Samooboronnych Kiszczewych Widdiłów mordujące bezbronnych chłopów polskich.w województwie lwowskim.tarnopolskim. Należy stwierdzić. L. Jankiewicz opisując stosunki polsko-ukraińskie w województwie tarnopolskim oraz w dwóch następnych rozdziałach wniósł istotny wkład w rozwój badań nad zbrodniami OUN-UPA. iż prezentowana książka mimo pewnych mankamentów wnosi bardzo wiele elementów ważnych do procesu badań zbrodni OUN-UPA. były to w swojej istocie indoktrynowane przez zwyrodniałych nazistów halickich.Tadeusz Isakowicz-Zalewski zbrodnie banderowskie opisane przez jego ojca Jana Pan prof.ale tak było na ziemiach Kresów Wschodnich. W żadnym europejskim kraju mężowie czy żony nie mordowały swojej drugie połowy i własnych dzieci na rozkaz nazistowskiej organizacji ze względu na narodowośc . przedstawianych na Ukrainie i w Polsce przez historyków neobanderowskich jako jako słuszną walkę narodowo-wyzwoleńczą.. 218 219 . Ale najbardziej istotnym artykułem prezentowanej ksiązki jest tekst poświęcony sytuacji rodzin mieszanych polsko-ukraińskich i ich mordowanie przez bojówki OUN-UPA.Niestety. których zbrodnia nie ma swoich odpowiedników w historii Europy. .....SPIS TREŚCI Wstęp mgr Krystyna Patrzykąt ...........................................................................................ukraińskich na Kresach Południowo Wschodnich II Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej ........................ dr Leon Popek Zagłada Ostrówek i Woli Ostrowieckiej (30.............................................................. Tadeusz Isakowicz ...........................1941 .......................................................... 4 6 prof.......... dr hab....................1943r) .............. Bogusław Paź Recenzja ... 60 116 144 150 174 183 dr Zdzisław Konieczny Operacja „Wisła”................................. mgr Magdalena Kazik Sytuacja rodzin polsko .................................................................................... dr hab Leszek Jankiewicz Stosunki polsko . Nacjonalizm ukraiński na Brzeżańszczyźnie w latach 1922 ........Zaleski Ludobójstwo na Tarnopolszczyźnie w pamiętniku Jana Zaleskiego ................ukraińskie od około 1914 do 1947 roku rozpatrywane głównie na tle wsi i miasteczek byłego województwa tarnopolskiego ............................. prof..............08...... prof.................................... Czesław Partacz Recenzja .......................................... 192 210 214 217 Autorzy Tomu ..................... Ks............. ..................................................................................... dr hab............. 220 ......... Lista duchownych katolickich i prawosławnych zamordowanych przez nacjonalistów ukraińskich lub przy ich współudziale ....... Straty ludności polskiej na Kresach Południowo Wschodnich II Rzeczypospolitej w wyniku ludobójstwa popełnionego przez nacjonalistów ukraińskich ...................................................................... dr Lucyna Kulińska Preludium Zbrodni................................................. ISBN .978-83-63999-01-8 .