Niemcy

Na mapach: 51°N 10°E (https://tools.wmflabs.org/geohack/geohack.php?language=pl&pagename=Niemcy&params=51_N_10_E) (mapa) Niemcy Z Wikipedii, wolnej encyklopedii Niemcy; Republika Federalna Niemiec, RFN (niem. Deutschland; Bundesrepublik Deutschland, BRD, [ˈbʊndəsʁepuˌbliːk ˈdɔʏtʃlant], wymowa) – państwo federacyjne położone w zachodniej i środkowej Europie. Składa się z 16 krajów związkowych (landów), a jego stolicą i największym miastem jest Berlin. Państwo ma powierzchnię 357 168 km² i panuje w nim klimat umiarkowany. Z ponad 80 milionami mieszkańców jest najludniejszym krajem Unii Europejskiej. Jest to czołowe pod względem gospodarczym i politycznym państwo Europy. Stanowi część strefy Schengen i strefy euro, jest członkiem ONZ, OECD, G7, G20. Po USA, Niemcy są drugim najbardziej popularnym celem migracji na świecie[7]. W starożytności na terenie obecnych Niemiec zamieszkiwały plemiona Bałtów i Celtów, Germanie zamieszkiwali natomiast w Skandynawii i na wyspach Morza Bałtyckiego. Zanim zostali po raz pierwszy wzmiankowani w źródle historycznym, zaczęli migrować wzdłuż wybrzeży Bałtyku. Plemiona germańskie zdominowały dawnych mieszkańców tych ziem, a w późniejszym okresie wkroczyły na teren cesarstwa rzymskiego. W początkach średniowiecza w VI wieku na terenie obecnych Niemiec pojawili się Słowianie. Zamieszkiwali oni przede wszystkim ziemie nad Łabą i na wschód od niej. Słowiańskie osadnictwo miało też miejsce na terenie dzisiejszej Bawarii (Bavaria Slavica). W późniejszych wiekach Słowianie ulegli germanizacji. W X wieku terytoria niemieckie uformowały centralną część Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W XVI wieku północne Niemcy stały się centrum reformacji protestanckiej, podczas gdy części południowe i zachodnie pozostały katolickie. Różnice religijne doprowadziły do licznych konfliktów, na przykład wojny trzydziestoletniej. Okupacja kraju w okresie wojen napoleońskich doprowadziła do rozwoju pangermanizmu i, w rezultacie, do zjednoczenia Niemiec w 1871 roku. Nowe Cesarstwo Niemieckie zostało zdominowane przez Prusy. W wyniku I wojny światowej i rewolucji w latach 1918–1919 Niemcy stały się Republiką Weimarską, a część ich dawnych ziem została podzielona przez traktat wersalski. W 1933 roku wielki kryzys doprowadził do powstania III Rzeszy. Następne lata zostały zdominowane przez narodowy socjalizm i działania zbrojne podczas II wojny światowej. Po 1945 roku Niemcy zostały podzielone przez zwycięskich w wojnie aliantów, w wyniku czego powstały dwa państwa: Niemcy Wschodnie i Niemcy Zachodnie. Ich zjednoczenie nastąpiło w 1990 roku. W roku 1957 Niemcy Zachodnie były jednym z członków założycieli wspólnot europejskich, przekształconych później w Unię Europejską. Niemiecka gospodarka jest jedną z największych na świecie. Niemcy mają także bogatą historię i dziedzictwo kulturowe. Spis treści 1 Etymologia 2 Symbole narodowe 3 Historia 3.1 Plemiona germańskie 3.2 Święte Cesarstwo Rzymskie 3.3 Związek Niemiecki i Cesarstwo 3.4 Republika Weimarska i nazizm 3.5 Niemcy Wschodnie i Zachodnie 3.6 Odbudowa Niemiec 4 Geografia 4.1 Ukształtowanie powierzchni 4.2 Klimat 4.3 Flora 4.4 Fauna 4.5 Kraje związkowe 4.6 Ważniejsze miasta 5 Ustrój polityczny 5.1 Organy władzy szczebla federalnego 5.2 Prawo 5.3 Polityka zagraniczna 5.4 Partie polityczne 6 Siły zbrojne 7 Demografia Deutschland  Bundesrepublik Deutschland  Niemcy  Republika Federalna Niemiec Flaga Niemiec Godło Niemiec Hymn: MENU 0:00 Das Lied der Deutschen[1] (Pieśń Niemców) Konstytucja Konstytucja Niemiec Język urzędowy niemiecki[2] Stolica Berlin Ustrój polityczny republika (system kanclerski) Typ państwa federacja Głowa państwa prezydent Niemiec Joachim Gauck Przewodniczący Bundestagu Norbert Lammert Szef rządu kanclerz federalna Angela Merkel Wicekanclerz federalny Sigmar Gabriel Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe 64. na świecie 357 340[3] km² 7798 km² (2,18%) Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne 16. na świecie 81 083 600[4] 227 osób/km² Niemcy: 80%[5] Turcy: 3,7%[5] Polacy: 1,9%[5] Rosjanie: 1,5%[5] PKB (2014)  • całkowite   • na osobę 3874,4 mld[6] USD 47 773[6] USD PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę 3748,0 mld[6] USD 46 216[6] USD Jednostka monetarna 1 euro = 100 7.1 Język 7.2 Religia 7.3 Oświata 7.4 Zdrowie 8 Gospodarka 8.1 Rolnictwo 8.2 Przemysł 8.3 Problemy gospodarcze 8.4 Transport 8.4.1 Transport drogowy 8.4.2 Transport kolejowy 8.4.3 Transport lotniczy 8.4.4 Transport wodny 9 Turystyka 9.1 Szlaki turystyczne 10 Nauka 10.1 Fizyka 10.2 Chemia 10.3 Geografia 10.4 Astronomia 10.5 Inżynieria 11 Kultura 11.1 Święta 11.2 Literatura 11.3 Filozofia 11.4 Muzyka 11.5 Sztuka 11.6 Architektura 11.7 Film 11.8 Teatr 11.9 Kuchnia 11.10 Sport 12 Powiązania z Polską 13 Ciekawostki 14 Zobacz też 15 Przypisy 16 Linki zewnętrzne eurocentów (EUR, €) Niepodległość od aliantów zachodnich (amerykańska, brytyjska i francuska strefa okupacyjna) 7 września 1949; 3 października 1990 – zjednoczenie Niemiec Wstąpienie do UE 25 marca 1957 Religia dominująca katolicyzm, protestantyzm Strefa czasowa UTC +1 – zima UTC +2 – lato Kod ISO 3166 DE Domena internetowa .de Kod samochodowy D Kod samolotowy D Kod telefoniczny +49 Etymologia Według popularnej etymologii[8] polska nazwa „Niemcy” wywodzi się z tego samego rdzenia słowiańskiego, co określenia „niemy”, „obcy”[9], i podkreśla barierę językową między germańskim językiem niemieckim a językami słowiańskimi („niemy” jako osoba niemówiąca zrozumiałym językiem – podobnie jak w przekształconym pod wpływem ruskim wyrazie niemowlę; do XVI wieku niemowię, niemowiątko) – psł. *němъ – „pozbawiony zdolności mówienia”, „mówiący niezrozumiale, obcym, niezrozumiałym językiem” → *němьcь „ten, kto nie ma zdolności mówienia”, „ten, kto mówi niezrozumiale, niezrozumiałym językiem”[10] (egocentryczne, podobne do greckiego bárbaros – barbarzyńca) → Niemiec, tak samo we wszystkich językach słowiańskich i w zapożyczonym od nich węgierskim német, zanotowane w takiej formie jeszcze w erze plemiennej w Żywocie św. Metodego z IX w., w słowach Rościsława do bizantyńskiego cesarza Michała III: ...суть въ ны въшьли учителе мнози крьстияни из Влахъ, и из Грькъ, и из Немьць, учаще ны различь, а мы Словени проста чадь и не имамъ, иже бы ны наставилъ на истину и разумъ сказалъ, то, добреи владыко, посъли такъ мужь, иже ны исправить вьсяку правьду... –...przyszli do nas liczni nauczyciele chrześcijanie z Włoch, Grecji i Niemiec, którzy nas uczą rozmaicie. A my, Słowianie prosty lud i nie mamy nikogo, kto by nas ku prawdzie skierował i zrozumiale pouczył. Więc dobry władco poślij tak męża, aby umocnił wszelką prawdę. Według innej teorii[11], nazwa ta wywodzi się od plemienia Nemeti wzmiankowanego przez Tacyta i Cezara[12][13]. Symbole narodowe Niemiecka flaga jest złożona z trzech pasów: czarnego u góry, czerwonego w środku i złotego u dołu. Została ona po raz pierwszy użyta w roku 1848, kiedy rozbite niemieckie państwa dążyły do zjednoczenia. Jej kolory zaczerpnięto z mundurów żołnierzy, którzy walczyli w okresie Wojen Napoleońskich. Kiedy doszło do unifikacji, kolorami narodowymi stały się jednak czarny, czerwony i biały. W 1919 r., podczas tworzenia republiki, ponownie przyjęto barwy z 1848 r. W latach 30. XX wieku flagą państwową stała się flaga partii nazistowskiej, a po II wojnie światowej w obu nowych państwach niemieckich przyjęto flagę sprzed okresu nazizmu, lecz w Niemczech Wschodnich dodano do niej godło kraju. W wyniku kolejnego zjednoczenia Niemiec, ponownie uznano flagę dawnych Niemiec Zachodnich[14]. Godłem Niemiec jest czarny orzeł z czerwonym dziobem i pazurami na złotym tle. W starożytności orzeł był symbolem rzymskich cesarzy. W średniowieczu Karol Wielki przejął od nich symbol swojej władzy. Po podziale imperium Karola, symbolem Świętego Cesarstwa Rzymskiego stał się dwugłowy orzeł na złotym tle. Mimo zniesienia cesarstwa w 1804 r., orzeł przetrwał jako herb monarchii  prowadzonych wtedy przez Trzecią Rzeszę. Rozległe obszary zajmowali Frankowie. i wzywa do zjednoczenia państwa. Frankowie. południowa Bawaria oraz zachodnia Nadrenia były jednak rzymskimi prowincjami[18]. lecz cesarze utracili znaczną część swojej potęgi podczas sporu o inwestyturę. Germanie wkroczyli na tereny kontrolowane przez Cesarstwo Rzymskie[19]. n. Z tego też powodu. n. król Franków Karol Wielki został ukoronowany cesarzem i stworzył Imperium Karolińskie. Święte Cesarstwo Rzymskie wchłonęło północną Italię i Burgundię podczas rządów dynastii salickiej (1024–1125). rzucając tym samym wyzwanie Kościołowi katolickiemu i rozpoczynając reformację. wędrowali na południe. Podczas panowania władców z dynastii Ludolfingów w latach 919–1024. jednak kraj pozostał podzielony na wiele małych państewek[22]. Kościół luterański stał się oficjalną religią w wielu niemieckich księstwach do roku 1530. zajmując większość terenu dzisiejszych Niemiec. W Rzymskiego w 1400 r. które zostało podzielone w 843 r. Większe z nich zaczęły dominować nad słabszymi. W okresie nazizmu tekst jego pierwszej strofy został wykorzystany przez propagandę w celu uprawomocnienia działań zbrojnych. spory pomiędzy austriacką monarchią Habsburgów oraz Prusami zdominowały niemiecką historię. W 1806 r. Fryzowie oraz Turyngowie. Święte Cesarstwo Rzymskie 25 grudnia 800 r. plemiona germańskie dalej migrowały na południowy wschód. kiedy Tacyt napisał Germanię. Jego terytorium rozciągało się od rzeki Eider na północy do wybrzeży Morza Śródziemnego na południu[18]. żyjącymi na terenie Galii.. Chattowie. Historia Niemieckie godło – czarny orzeł na złotym tle Plemiona germańskie Plemiona germańskie wyodrębniły się prawdopodobnie w epoce brązu lub żelaza. Pokój westfalski w 1648 r.. Z południowej Skandynawii i północnych Niemiec. późniejszym okresie liczba ludności kraju zdecydowanie zmniejszyła się z powodu „wielkiego głodu” w latach 1315­1317. Po inwazji Hunów w 375 r. Północne miasta Mapa Świętego Cesarstwa niemieckie rozwijały się jako członkowie Hanzy[18]. Był on także symbolem Republiki Weimarskiej oraz Republiki Federalnej Niemiec od 1948 r[15]. kilka ważniejszych księstw zostało połączonych. oraz Słowianami w Środkowej i Wschodniej Europie[17].. a król niemiecki został ukoronowany na Świętego Cesarza Rzymskiego w 962 r. imperium zostało rozwiązane w rezultacie wojen napoleońskich[18]. W XVIII wieku. a tereny północne należały do Sasów[18]. Święte Cesarstwo Rzymskie składało się z około 1800 takich terytoriów[23]. zakończyło wojny religijne w Niemczech. Austria. wprowadziła podstawową konstytucję kraju i wprowadziła w cesarstwie elekcję króla przez siedmiu elektorów[18]. w Wittenberdze. rzymski dowódca Warus rozpoczął podbój Germanii (obszaru ciągnącego się od Renu do gór Ural). Bałtami. Do roku 100. Sasi.. rozpoczynając osadnictwo na tych i leżących jeszcze dalej na wschód terenach. a następnie „czarnej śmierci” w latach 1348­1350[20]. co zatwierdzone zostało w 1991 r[16].e. Marcin Luter opublikował 95 tez w 1517 r. na podstawie traktatu w Verdun.austriackiej. od I wieku p. trzy rzymskie legiony zostały pokonane podczas bitwy w Lesie Teutoburskim przez Cherusków pod wodzą Arminiusa. Za sprawą Oktawiana Augusta. Migracje w pierwszych pięciu wiekach naszej ery W trzecim wieku pojawiły się kolejne duże plemiona germańskie: Alamanowie. W okresie panowania Hohenstaufów (1138–1254). Po II wojnie światowej nieoficjalnym hymnem Niemiec stała się trzecia zwrotka pieśni von Fallerslebena. e. plemiona germańskie osiedliły się wzdłuż Renu i Dunaju (Limes Górnogermańsko­Retycki). Autorem tekstu niemieckiego hymnu jest August Heinrich Hoffmann von Fallersleben. Tekst został napisany 26 sierpnia 1841 r.. na ziemie należące do Słowian. nie mógł on zostać przywrócony po zjednoczeniu Niemiec i powstaniu Cesarstwa Rzymskiego. Około 260 r. oraz podupadania Rzymu od 395 r. niemieccy książęta rozszerzyli swoje wpływy dalej na wschód i południe. Święte Cesarstwo Rzymskie powstało ze wschodniej części podzielonego obszaru.. Złota Bulla z 1356 r. 11 sierpnia 1922 utwór stał się hymnem Republiki Weimarskiej. Związek Niemiecki i Cesarstwo . Spór religijny doprowadził do wojny trzydziestoletniej (1618–1648). W 9 r. stykając się z plemionami celtyckimi. w ciągu której populacji regionu spadła o 30%[21]. wschód i zachód. Korona cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego Od 1740 r. więc jako godło przyjęto orła jednogłowego. a także ludami irańskimi. a muzykę skomponował Joseph Haydn.  Gospodarka została odbudowana. W rezultacie konferencji berlińskiej w 1884 r. iż winę za przegranie I wojny światowej ponoszą cywile. Niemcy coraz rzadziej identyfikowali się z rządem. kongres wiedeński w 1814 stworzył Związek Niemiecki (Deutscher Bund). Philip Scheidemann proklamuje republikę z okna gabinetu kanclerskiego W 1935 III Rzesza odzyskała kontrolę nad Terytorium Saary i tamtejszym Zagłębiem Saary. luźną ligę 39 krajów. W kolejnych latach. W świetle Wiosny Ludów. Konflikt pomiędzy królem Prus Wilhelmem I Hohenzollernem i coraz bardziej liberalnym parlamentem wybuchł w związku z reformami wojskowymi w 1862 r. Większość przymierzy. nie zostało odnowionych. Komunistyczna Partia Niemiec oraz Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników kontrolowały większość parlamentu. Surowe warunki pokoju dyktowane przez traktat wersalski. dwiema prowincjami które zostały utracone na mocy traktatu wersalskiego (1919)[18]; w 1938 nastąpił Anschluss Austrii i aneksja Kraju Sudeckiego. a w 1936 nad Nadrenią. proklamowano Cesarstwo Niemieckie w Wersalu. 1 września 1939 roku niemiecki Wehrmacht przeprowadził blitzkrieg na Polskę. Nacjonalizm i liberalne idee rewolucji francuskiej zdobyły rosnące poparcie Niemców. np. w Wersalu. że zrezygnował z korony i zaproponował wprowadzenie konstytucji. kiedy demokratyczna konstytucja weimarska została zatwierdzona przez prezydenta Friedricha Eberta[18]. Rewolucja chyliła się ku końcowi 11 sierpnia 1919 r. Miało to miejsce 30 stycznia 1933 r. którzy niewystarczająco wsparli wojsko. co sprawiło. ale z ograniczoną władzą. Poprzez używanie swojej władzy w celu zniszczenia jakiegokolwiek. dotąd jednego z państw niemieckich. skupiała się jednak odtąd głównie na zbrojeniu militarnym[31]. Otto von Bismarcka[25]. Republika Weimarska i nazizm Na początku niemieckiej rewolucji w listopadzie 1918 r. realnego lub domniemanego. którzy przejęli władzę w Bawarii. co spowodowało wprowadzenie nowych represji przez austriackiego kanclerza Klemensa von Metternicha.. dzięki polityce zagranicznej Bismarck jako kanclerz Niemiec pod rozkazami cesarza. Król prus. ucierpiały poprzez porażkę z Aliantami podczas jednego z najkrwawszych konfliktów w historii. Król mianował nowego kanclerza. W centrum obrazu. 2/3 powierzchni nowego państwa. Niemcy. doprowadzając do czasowego niepowodzenia ruchu nacjonalistycznego[25]. Wkrótce umożliwiono także wprowadzanie przez rząd ustaw niezgodnych z konstytucją. Około 2 milionów niemieckich żołnierzy zginęło podczas wojny. a Niemcy zostały zmuszone do podpisania traktatu wersalskiego w czerwcu 1919 r. głównie młodych. Fryderyk Wilhelm IV otrzymał ofertę zostania cesarzem. została przygotowana na podstawie paktu Ribbentrop­Mołotow i Operacji Himmler. Rozejm w Compiègne zakończył I wojnę światową 11 listopada. zapewnił państwu silną pozycję na arenie międzynarodowej poprzez fałszowanie przymierzy. czyli Goldene Zwanziger. Za panowania Wilhelma II Hohenzollerna. która zdestabilizowała francuską republikę. które połączyło wszystkie państewka niemieckie poza Austrią. zdominowały je. Prusy. Niemcy stały się republiką. z radykalnie lewicowymi komunistami. czyli inwazja na Polskę. podsycając niezadowolenie z rządu.. Niemiecki Związek Celny. Pruskie zwycięstwo w wojnie z Austrią w 1866 r. Kampania wrześniowa. intelektualiści i inni obywatele rozpoczęli rewolucję. wywołał I wojnę światową[27]. nastąpił jednak Wielki Kryzys. oporu. jako część państw centralnych. Pruscy królowie z dynastii Hohenzollernów przybrali tytuł cesarski. Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę. z federacji. Rewolucja listopadowa wybuchła w listopadzie 1918 r. Sytuację zaostrzała legenda o ciosie w plecy. co było oznaką rozpoczynającej się II wojny światowej[18]. Utworzenie Cesarstwa Niemieckiego w 1871 r. co prowadziło do konfliktów z sąsiednimi krajami. nazywany „złotymi latami dwudziestymi”.. Niemcy zażądały przyznania wielu kolonii. Niemcy zaczęły stawać się państwem imperialistycznym. czyli przekonanie. Po pokonaniu przez Prusy Francji podczas wojny w 1870 r.: Niemieckiej Afryki Wschodniej. unia celna.[18] 27 lutego 1933 doszło do pożaru Reichstagu i w konsekwencji zniesienia wielu praw obywateli. Walka o władzę toczyła się jednak dalej. Doprowadził on do wojny z Danią w 1864 r. w 1871 r. W . a król Wilhelm II i książęta abdykowali. Jedynie Socjaldemokratyczna Partia Niemiec głosowała przeciwko. w białym stroju widoczny jest kanclerz Otto von Bismarck Zamach w Sarajewie na Franciszka Ferdynanda Habsburga 28 czerwca 1914 r. prezydent Paul von Hindenburg mianował Adolfa Hitlera kanclerzem Niemiec. odosabnianie Francji w sprawach dyplomatycznych i unikanie wojen. a także długi czas niestabilnych rządów.Podczas upadku Napoleona. która szybko została zajęta przez III Rzeszę i sowiecką Armię Czerwoną. Po serii nieudanych prób utworzenia rządu. umożliwiło utworzenie Związku Północnoniemieckiego (Norddeutscher Bund) i wykluczenia Austrii. Togo oraz Kamerunu[26]. Niezgoda z europejską restauracją monarchów spowodowała zwiększenie ruchów liberalnych. a po zawarciu układu monachijskiego (1939) pod niemiecką kontrolą znalazła się cała Czechosłowacja. W 1929 r. podczas gdy posłowie Komunistycznej Partii Niemiec byli już uwięzieni[29][30]. które zajmowały ok. Do 1932 r. do których dawniej przystąpiły Niemcy. Pokój został odebrany w Niemczech jako poniżająca kontynuacja konfliktu. Nastąpił wtedy okres rozwoju kulturalnego i ekonomicznego państwa. Rząd został oskarżony o zdradę państwa poprzez podpisanie traktatu wersalskiego. Niemieckiej Afryki Południowo­Zachodniej. i jest często wymieniana jako jedna z przyczyn rozwoju nazizmu[28]. podtrzymywała ekonomiczną równość wszystkich państw niemieckich[24]. Hitler stworzył scentralizowane państwo totalitarne w ciągu miesięcy. a w nowych wykluczono państwo[18]. a Berlin stał się jego stolicą[25].  Niemcy i ich sprzymierzeńcy szybko zdobyły kontrolę w większości Europy Kontynentalnej i Północnej Afryce. Wysłały one misję pokojową na Bałkany. Planowano także opanowanie Wielkiej Brytanii. w celu utrzymania tam równowagi. Włochy. państwo wstąpiło do NATO. Polityce wykluczenia i nieludzkiego traktowania. Lądowanie w Normandii otworzyło front zachodni. W 1955 r. Po zjednoczeniu.m. a także do Afganistanu[42]. terytorium państwa oraz jego stolica zostały podzielone przez aliantów na cztery strefy okupacyjne. została połączona 23 maja 1949 r. W 2005 r. kontrolowana przez Francję. kontrolujących każdy aspekt życia społecznego[39].. zakończyło się to jednak niepowodzeniem. Część zachodnia. Z powodów ideologicznych (rasizm) Adolf Hitler głównie w latach 1942­1945 wymordowano prawie 6 milionów Żydów. a na północnym zachodzie z Belgią i Holandią. Jest to siódmy pod względem wielkości kraj w Europie i 62 na świecie[43]. na wschodzie z Polską i Republiką Czeską. Niemcy Wschodnie należały natomiast do bloku wschodniego i znajdowały się pod gospodarczą i militarną kontrolą Związku Radzieckiego.p.: Ren. a także wiele innych organizacji.p. Mur berliński. podczas gdy siedzibą rządu Niemiec Zachodnich stało się Bonn[38]. sprzymierzeniec III Rzeszy. siły III Rzeszy poddały się po zdobyciu przez Armię Czerwoną Berlina[32]. Niemcy rozciągają się od Alp (z najwyższym szczytem kraju – Zugspitze o wysokości 2962 m n. który rozpoczął się w latach pięćdziesiątych. a niemieckie oddziały musiały bronić dodatkowego frontu we Włoszech. Niemcy Wschodnie i Zachodnie Po złożeniu broni przez Niemcy. Przenosiny rządu ukończono w 1999 r[41]. a także dużą część swego dawnego terytorium[36]. Wielką Brytanię oraz Stany Zjednoczone. We wrześniu 1943 r. wysiedlonych ze wschodnich terenów[37]. Odbudowa Niemiec 10 marca 1994 r. w tym 349223 km² na lądzie i 7798 km² na wodzie. III Rzesza prowadziła politykę ludobójczą na nieznaną wcześniej skalę. Niemcy zaczęły odgrywać większą rolę w Unii Europejskiej i NATO. poddały się. węgiel . Berlin raz jeszcze zyskał miano stolicy Niemiec. Mur Berliński wraz z Bramą Brandenburską Geografia Niemcy znajdują się w Zachodniej Europie.54 m n..5 miliona Niemców. W sumie. Dunaj i Łaba. Na północy graniczą z Danią. Zanikające lodowce górskie pojawiają się w Alpach. władza polityczna sprawowana była jedynie przez ważniejszych członków kontrolowanej przez komunistów Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec.. wspomaganej przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Państwowego NRD. oraz południkami 5° i 16° E. w celu powstrzymania mieszkańców Wschodnich Niemiec od uciekania na zachód. byli poddawani Słowianie z podbitych i przeznaczonych do germanizacji terenów. tworząc Republikę Federalną Niemiec (Bundesrepublik Deutschland). Świadkowie Jehowy. Japonia zaatakowała Pearl Harbor. Niemcy złamały pakt Ribbentrop­Mołotow i zaatakowały Związek Radziecki.) na południu po brzegi Morza Północnego (Nordsee) na północnym zachodzie oraz Bałtyku (Ostsee) na północnym wschodzie. była sprzymierzona ze Stanami Zjednoczonymi. homoseksualiści. a w skrajnej sytuacji masowym mordom. wielką tajną służbę.) przecinają liczne rzeki. podczas gdy siły aliantów postępowały w głąb niemieckiego terytorium.3 miliona żołnierzy[34] i miliony cywilów[35]. zbudowany w 1961 r. i kilkaset tysięcy Romów[33].trakcie rozwoju konfliktu. Bitwa pod Stalingradem zmusiła Niemcy do odwrotu na froncie wschodnim[18]. W czasie wojny III Rzesza straciła szacunkowo 5. na południowym zachodzie z Francją i Luksemburgiem. a jego upadek w 1989 r. podczas gdy Bonn uzyskało status Bundesstadt (miasta federalnego). Obszar państwa obejmuje 357021 km². Ze społeczeństwa niemieckiego wykluczeni byli niepełnosprawni. głównie Polacy i Rosjanie. zmiany te zaakceptowało 6.m. 8 maja 1945 r. było jednym z założycieli Wspólnoty Europejskiej. Angela Merkel została pierwszym kanclerzem­kobietą[25]. Leżą w przeważającej części pomiędzy równoleżnikami 47° a 55° N (fragment wyspy Sylt znajduje się na północ od równoleżnika 55°). Wielką Brytanią i Francją.. Niemcy Zachodnie. np. a 7 października 1949 roku. Niemcy Wschodnie wybrały na swoją stolicę Berlin. poprzedzony reformami demokratycznymi w Polsce i na Węgrzech. Kraj przeżył stopniowy wzrost ekonomiczny. Porośnięte lasami wyżyny centralnych Niemiec oraz niziny na północy kraju (z najniższym punktem – Wilstermarsch o wysokości 3. Podział terytorium Niemiec po II wojnie światowej Podczas gdy propaganda Wschodnich Niemiec opierała się na korzyściach programu socjalistycznego oraz strachu przed inwazją Zachodnich Niemiec. strefa radziecka stała się Niemiecką Republikę Demokratyczną (Deutsche Demokratische Republik). Mimo że miał być to kraj demokratyczny. co spowodowało przyłączenie się do konfliktu Stanów Zjednoczonych. wielu obywateli wyjeżdżało na zachód w celu uzyskania wolności i powodzenia[40]. 22 czerwca 1941 r. Głównymi surowcami naturalnymi są: rudy żelaza. utrzymując kilka ministrów. a także członkowie opozycji. a w 1957 r. stał się symbolem zimnej wojny. stał się symbolem upadku komunizmu i ponownego zjednoczenia Niemiec[25]. Państwa te były nieformalnie znane pod nazwami Niemcy Wschodnie i Niemcy Zachodnie. na południu z Austrią oraz Szwajcarią. stworzone jako republika federalna ze społeczną gospodarkę rynkową.  uran i miedź. posiadające rzeźbę wyżynno­górzystą. Większość terenu Niemiec leży w strefie umiarkowanej ciepłej. węgiel kamienny. a także Rhön. buk (15%) oraz dąb (10%). Bałtyckie Kilonia Północne Rostock Bremerhaven Lubeka Hamburg Emden Niemieckie wybrzeże liczy 2389 km. w skład których wchodzą liczne pasma górskie: Taunus. nikiel oraz woda[43]. co stanowi ok. Przeważają wiatry zachodnie i południowo­zachodnie. Dalej na zachód wznoszą się góry Schwarzwald z najwyższym szczytem Feldberg o wysokości 1493 m n. Dalsze miejsca zajmują: sosna (24%). a także na południu klimat wykazuje cechy przejściowe. DANIA Morze Ukształtowanie powierzchni Wybrzeże Morza Bałtyckiego ma charakter wydmowego. Danią (68 km)[43].1 mln hektarów. gaz ziemny. zaś granice lądowe 3621 km. wzniesienia moren czołowych. pochmurnymi i mokrymi zimami i latami. występuje rzeźba młodoglacjalna. a od północnego wschodu Lasem Bawarskim i Lasem Czeskim. na południu występuje fen. W tym granice z poszczególnymi krajami: Austrią (784 km).p. chociaż temperatury mogą przekroczyć +30 °C. Część zachodnia i południowa niziny jest w znacznym stopniu zabagniona. drewno.m. Ze zjawisk ekstremalnych podobnie jak w Polsce występują letnie i wiosenne burze. Na wschodzie widać przejawy klimatu kontynentalnego. Zimy są tu łagodne.p. piaszczyste. zarówno oceaniczne. Zimy są stosunkowo łagodne. również występują tu zatoki. Luksemburgiem (138 km). od północnego zachodu Jurą Szwabską. co jest rzadkim zjawiskiem w pozostałej części kraju[46][47]. Szwajcarią (334 km). Najbardziej zalesionymi krajami związkowymi są Hesja oraz Nadrenia­Palatynat. a także pradoliną Wrocławsko­ Magdeburską[44]. jak i kontynentalne. Najdalej na północ jest wysunięty masyw górski Harz z najwyższym szczytem Brocken o wysokości 1142 m n. Urozmaicone jest ono licznymi zatokami (np. Wyspa Sylt na Morzu Północnym Flora Lasy w Niemczech pokrywają 11. a lata dość ciepłe. Czasami minimalna temperatura nie spada poniżej +20 °C. Średniogórze Niemieckie. gdzie odsetek ten wynosi 42%. Czechami (646 km). Zatoka Meklemburska) oraz wyspami. a lata bardzo ciepłe. Zatoka Pomorska. gdzie dominują wilgotne wiatry zachodnie. równiny sandrowe.p. Dalej na wschód znajduje się pasmo Rothaargebirge. z wydmami. W tych pierwszych wznosi się najwyższy szczyt Niemiec – Zugspitze (2962 m n. 31% całkowitej powierzchni kraju. . ograniczona od północy Wyżyną Frankońską. Największą krainą geograficzną jest tutaj Nizina Północnoniemiecka. Francją (451 km). Wybrzeże Morza Północnego jest nizinne. Na zachodzie ciągną się Reńskie Góry Łupkowe. Centralną część Niemiec obejmuje Średniogórze Niemieckie. na pojezierzach: Szlezwicko­Holsztyńskim oraz Meklemburskim. a lata chłodne. przecięte rzeką Ren. jednak w najbliższych dziesięcioleciach przewiduje się wzrost udziału lasów liściastych[48]. z których największe to Rugia oraz – na granicy z Polską – Uznam. Charakterystyczne dla tych terenów są jeziora polodowcowe. które zostały objęte zlodowaceniem bałtyckim. wysoczyznami morenowymi. Najczęściej spotykanym gatunkiem drzew jest świerk. Na granicy z Czechami wznoszą się góry Rudawy[45]. a także pradoliny: Toruńsko­Eberswaldzka i Warszawsko­Berlińska. na terenie Niemiec rośnie 71 gatunków drzew[50]. Polską (456 km). Mapa hipsometryczna Niemiec Na południu Niemiec rozciąga się rozległa Wyżyna Bawarska. Większość z nich (61%) stanowią lasy iglaste. Morze Brema Berlin Hanower HOLANDIA Duisburg Essen Düsseldorf POLSKA Magdeburg Lipsk Kassel Drezno Kolonia BELGIA Bonn Wiesbaden Frankfurt nad Menem CZECHY Mannheim LUKSEMBURG Stuttgart Dunaj FRANCJA Monachium SZWAJCARIA AUSTRIA LIECHTENSTEIN Na północy Niemiec przeważa Niż Środkowoeuropejski. czy Eifel. Zimy bywają bardzo zimne. W sumie. potas. o charakterze staroglacjalnym. Na północy panuje klimat oceaniczny z całorocznymi opadami. Na Wyżynie Bawarskiej w miesiącach wiosennych i jesiennych wieją ciepłe i suche feny. W centralnej części kraju. Las Turyński i Las Frankoński.m. Na jej północnym wschodzie.m. Najmniej lasów rożnie natomiast na terenie landu Szlezwik­Holsztyn (10% w ogólnej powierzchni regionu)[49]. Na terenie Niemiec można wydzielić cztery wielkie regiony geograficzne: Nizinę Północnoniemiecką. Najcieplejszym regionem Niemiec jest południowo­zachodni zakątek kraju: Deutsche Weinstraße i Nizina Górnoreńska. sól kamienna i potasowa.) Klimat W Niemczech panuje klimat umiarkowany z chłodnymi.brunatny. Tutejsze lata mogą być bardzo ciepłe przez długi okres. częściowo zabagnione. Holandią (577 km). który stanowi 28% wszystkich drzew w kraju. Belgią (167 km). na wyspie Rugia występuje także klifowe. a wzdłuż brzegu ciągną się Wyspy Fryzyjskie[44]. przedgórze Alp (Wyżyna Bawarska) i Alpy. Na południu natomiast znajdują się Alpy Bawarsko­Tyrolskie oraz Alpy Salzburskie. Westerwald.  lisa rudego. cyranka modroskrzydła. Na terenie Niemiec występuje pięć gatunków węży (eskulapa.Dużą część spośród wszystkich lasów niemieckich pokrywają buczyny. pliszki. delfiny. Łaby i Renu). Na nizinach i w niższych partiach wyżyn rosną dąbrowy.: przez orła przedniego. żmija żebrowana. Koncentrują się one w dolinach wielkich rzek (np. mysikróliki. występujące na obszarze kraju są według Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) krytycznie zagrożone. a także sowy: puchacza. Pojawiają się także zimorodki. jelenia szlachetnego. sójki. w tym 301 wiejskich i 102 miejskie[57]. graby. a także w Bawarii oraz Brandenburgii[45]. Teren Niemiec charakteryzuje się dużym bogactwem świata ptaków. czy ropucha szara[53]. jastrzębia i krogulca.m. kanię rudą. wiewiórka pospolita. Nad brzegami rzek i jezior pojawiają się natomiast wierzby. łabędź niemy. jaszczurka zwinka oraz jaszczurka murowa).p. jaszczurka zielona. żmija zygzakowata. W górach żyją m. wydra europejska. kormorany. jesiony i wiązy[51]. kruki. mewy. pójdźkę lub włochatkę. Pojawiają się tu też: bóbr europejski. ibis grzywiasty. sępa płowego. malowany oraz żółtobrzuchy) oraz sześć gatunków jaszczurek (Lacerta bilineata. jeż europejski. rysia europejskiego. krzyżówka. gronostaj europejski. wrony. Pojawiają się tu też zagrożone wyginięciem bernikla rdzawoszyja. raróg. są w większości zalesione przez człowieka. Iberolacerta horvathi. wśród nich gęś zbożowa. Szeroko reprezentowane są w Niemczech ptaki z rodziny kaczkowatych. czaple. Cztery gatunki. orlika krzykliwego. wilgi. wilka szarego. bąki. uhla zwyczajna i sterniczka zwyczajna[53]. gęś tundrowa. Występuje tu też szereg płazów. mandarynka.in.8% powierzchni Niemiec[52]. a także wiele gatunków gryzoni i nietoperzy. w tym salamandra plamista. Lasy świerkowe. często zalewanych. dzięcioły. lelki. rzekotka drzewna. remizy. zając szarak. . maskonury. nazywanych tam Landami[55]. żurawie. Kraje związkowe Republika Federalna Niemiec składa się z szesnastu krajów związkowych. puszczyka zwyczajnego. posiadających własne konstytucje[56] i szeroką autonomię. sowę śnieżną i jarzębatą. jelenia wschodniego i dzika europejskiego.: koziorożce alpejskie i świstak alpejski. bernikla białolica. muchołówki. rybitwy. występujące na terenie Niemiec. zięby. czy nurogęś. Łąki i pastwiska stanowią 14. gawrony. Lasy bagienne powstają na terenach podmokłych. Niemcy podzielone były na 403 powiaty. Spośród ptaków wodnych pojawiają się także perkozy. borsuk europejski. dudki. trzy gatunki żółwi (błotny. w których prócz dębu znajdziemy także brzozy. Są to: burzyk balearski. szczygły. sikory. łabędź krzykliwy. kawki. Ptaki drapieżne reprezentowane są np. a w morzu liczne foki. łosia. lipy oraz leszczyny. wierzba krucha oraz brzoza. zaskroniec zwyczajny i zaskroniec rybołów). czy wróble[54]. Alpy w Bawarii Fauna Spośród dużych ssaków spotykanych w niemieckich lasach wyróżnić można: niedźwiedzia brunatnego. w każdym z nich różni się system podziału administracyjnego. a nawet walenie[53]. Stawia to Niemcy na pierwszym miejscu na świecie w odsetku lasów tego typu w ogólnej powierzchni terenów leśnych. daniela. gęś białoczelna. W 2009 r. drozdy. rybołowy. jaszczurka żyworodna. kulik cienkodzioby oraz czajka towarzyska. Rosną w nich głównie olsza. kowaliki. a te naturalne pojawiają się głównie na wysokościach od 700 do 1900 m n. Ze względu na różnice w ich wielkości oraz liczbie ludności.  W sumie. Najwięcej miast. 45% całej populacji[58]. Największym miastem jest stolica państwa.25 17 544 938 11  Nadrenia­ Palatynat Rheinland­Pfalz Moguncja 12  Saara Saarland Saarbrücken 13  Saksonia Sachsen 14  Saksonia­Anhalt Sachsen­Anhalt 8  Meklemburgia­ Pomorze Przednie 9  Dolna Saksonia 10  Szlezwik­ Holsztyn  Hamburg Meklemburgia­ Pomorze Przednie  Dolna Saksonia Brandenburgia  Berlin  Brema  Saksonia­  Nadrenia Północna­  Anhalt Westfalia  Hesja 19 854. Powyżej miliona mieszkańców mają także Hamburg (1 686 100) oraz Monachium (1 185 400) i Kolonia (1 007 000) .91 5 993 771 Mecklenburg­ Vorpommern Schwerin 23 190.11 12 443 372 3  Berlin(1) Berlin Berlin 892 3 326 002 4  Brandenburgia Brandenburg Poczdam 29 483.48 10 512 441  Bawaria Bayern Monachium 70 550.24 652 182 6  Hamburg (1) Hamburg Hamburg 755. chociaż należą do niej dwa miasta: Brema i Bremerhaven (2) Stan: 31.50 2 181 603 15  Szlezwik­ Holsztyn 16  Turyngia Thüringen Erfurt  Niemcy Deutschland Berlin  Turyngia Saksonia  Nadrenia­  Palatynat  Saara  Bawaria  Badenia­ Wirtembergia 357 121. co związane jest ze znajdującym się na tym terenie restrukturyzowanym Zagłębiem Ruhry. w 300 największych niemieckich miastach mieszka 37 milionów Niemców.25 2 802 266 16 172.06 3 990 033 2568. Nazwa niemiecka 1  Berlin Berlin Berlin 3 275 000 2  Hamburg Hamburg Hamburg 1 686 100 3  Monachium München Bawaria 1 185 400 4  Kolonia Köln Nadrenia Północna­ Westfalia 1 007 100 Frankfurt am Main Hesja 688 700 Stuttgart Badenia­Wirtembergia 606 600 5 6  Frankfurt nad Menem  Stuttgart Kraj związkowy Liczba mieszkańców Nazwa polska Nadrenia Północna­ Westfalia Nadrenia Północna­ Westfalia Nadrenia Północna­ Westfalia 7  Düsseldorf Düsseldorf 8  Dortmund Dortmund 9  Essen Essen 10  Brema Bremen Brema 547 400 11  Drezno Dresden Saksonia 523 100 12  Lipsk Leipzig Saksonia 522 900 13  Hanower Hannover Dolna Saksonia 522 700 598 800     Berlin  Frankfurt nad Menem     Hamburg 580 400 574 600 Stuttgart      .Nazwa polska 1  Badenia­ Wirtembergia 2 Nazwa niemiecka Stolica Powierzchnia[3] (km²) Ludność Baden­Württemberg Stuttgart 35 751.54 2 276 736 Schleswig­Holstein Kilonia 15 799.16 1 718 187 7  Hesja Hessen Wiesbaden 21 114.76 1 606 899 Niedersachsen Hanower 47 612.75 997 855 Drezno 18 419.88 7 774 253  Nadrenia Północna­Westfalia Nordrhein­Westfalen Düsseldorf 34 092.12.71 4 054 182 Magdeburg 20 449.13 2 453 180 5  Brema(1) Bremen Brema 419. liczących powyżej 100 000 mieszkańców znajduje się na terenie kraju związkowego Nadrenia Północna­Westfalia. Ważniejsze miasta W niemieckich miastach mieszka 74% całej populacji[43]. co stanowi ok.41 80 327 900(2) (1)  Berlin i Hamburg są miastami na prawie landu; Brema ma też status miasta­kraju (Stadtstaat). Berlin. liczący 3 725 000 mieszkańców.2011 Wszystkie kraje związkowe są równouprawnione.  tajnych i proporcjonalnych. moderatorem. Obecnie jest nim Norbert Lammert z CDU[63]. oraz poważnymi przestępstwami politycznymi. Parlament nie może odwoływać poszczególnych ministrów (zasada odpowiedzialności rządu en bloc)[64]. ale wskutek tego skomplikowanego systemu wyborczego liczba ta może zwiększać się o tzw. w liczbie równej liczbie członków Bundestagu) na pięcioletnią kadencję. która działa jako konstytucja według zasady podziału władz (Gewaltenteilung)[60]. z uprawnieniem kontroli działalności agencji administracyjnych[25][65].14  Norymberga Nürnberg 15  Duisburg Duisburg 16  Bochum Bochum 17  Wuppertal Wuppertal 18  Bonn Bonn 19  Bielefeld Bielefeld 20  Mannheim Mannheim Bawaria Nadrenia Północna­ Westfalia Nadrenia Północna­ Westfalia Nadrenia Północna­ Westfalia Nadrenia Północna­ Westfalia Nadrenia Północna­ Westfalia Badenia­Wirtembergia 505 700 Monachium  Düsseldorf  489 600     374 700 349 700 Dortmund Kolonia 324 900 323 300 313 200 Ustrój polityczny Organy władzy szczebla federalnego Stolicą federalną jest Berlin. ludobójstwa oraz zbrodni wojennych i niemieckim sądom prawo korzystania z zasady represji wszechświatowej w niektórych przypadkach[66]. Jest możliwość jednokrotnego powtórzenia kadencji[61]. Ma on prawo bezpośrednio ingerować w prace swoich ministrów. Część centralnych urzędów mieści się w innych miastach. kontroluje jego prace. w których ławnicy siedzą obok zawodowych sędziów[68][69]. Die Linke[63]. Dzieje się tak dlatego. jednak część ministerstw rezyduje w Bonn. Związek 90/Zieloni. Federalnego Sądu Socjalnego. Niemieckie prawo reguluje także konsekwencje zbrodni przeciwko ludzkości. m. sądzonymi przez jednego profesjonalnego sędziego. Tak jest w Bundestagu XVII kadencji. uchwala ustawy. Nie ma prawa wetowania ustaw (może je jedynie odesłać do Trybunału). Na czele izby niższej stoi przewodniczący Bundestagu (wraz ze swoimi zastępcami). Inne sprawy kierowane są do: Federalngeo Sądu Pracy. mandaty nadwyżkowe. gdzie znajduje się siedziba rządu federalnego (Bundesregierung). do tworzenia których potrzebne jest 5% ogólnej liczby posłów. odpowiedzialnym za sprawy dotyczące konstytucji państwa.in. Dopiero gdy kanclerz zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za pomocą konstruktywnego wotum nieufności. który liczył w dniu inauguracji 622 posłów – przy wygaśnięciu mandatu nadwyżkowego wybrany większościowo poseł nie jest zastępowany przez kandydata z listy. wówczas rząd pośrednio pociągnięty jest do odpowiedzialności. oparty na prawie rzymskim z kilkoma odniesieniami do prawa germańskiego. zatwierdza umowy międzynarodowe. Posiada prawo mianowania ambasadorów i konsulów oraz wysuwania kandydatury kanclerza[62]. System polityczny Niemiec jest zorganizowany w oparciu o Ustawę Zasadniczą (Grundgesetz). Niemiecki system karny ma na celu rehabilitację kryminalisty oraz ochronę ludności przed dalszymi zbrodniami[67]. W przypadku spraw karnych i cywilnych. choć zasadniczo jest to system mieszany z zapewnieniem wejścia do parlamentu wszystkich kandydatów. którzy w swych okręgach uzyskali większość. bezpośrednich (jednostopniowych). Karlsruhe i Norymberdze[59]. Obecne frakcje to:SPD. sądem najwyższej instancji jest Federalny Trybunał Sprawiedliwości. Władzą ustawodawczą (Legislative) jest Bundestag wraz z drugą izbą Radą Federalną Niemiec (Bundesrat). wybierany przez Zgromadzenie Federalne (złożone z Bundestagu i przedstawicieli krajów związkowych. Reichstag Głową państwa jest prezydent federalny. Posłowie grupują się we frakcjach. równych. Ma on czysto reprezentacyjne znaczenie – jest symbolem państwa. Nie można pociągnąć całego rządu do odpowiedzialności politycznej. Federalnego Trybunału Finansowego oraz Federalnego Sądu Administracyjnego. Poza drobnymi wykroczeniami. Prawo Niemcy posiadają system prawa kontynentalnego. Federalny Trybunał Konstytucyjny (Bundesverfassungsgericht) jest niemieckim Sądem Najwyższym. Kodeksy karny i cywilny są skodyfikowane na stopniu narodowym w Strafgesetzbuch oraz Bürgerliches Gesetzbuch. Pozycja kanclerza jest mocniejsza niż polskiego premiera. FDP. Bundestag wybierany jest co cztery lata w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych. Władzę wykonawczą (Exekutive) stanowi rząd federalny z kanclerzem federalnym (Bundeskanzler) na czele. CDU/CSU. że każdy z ministrów działa według wytycznych kanclerza. Ustawowa liczba posłów liczy 598 (od zjednoczenia Niemiec do 2002 roku wynosiła 656). Niemcy na mapie Unii Europejskiej Bundestag na wniosek prezydenta dokonuje wyboru kanclerza i rządu. . tak że liczba ta zmniejszyła się do 620 w roku 2012. wszystkie sprawy są sądzone przez mieszane trybunały.  Tak jak WASG. oraz silne powiązania kulturowe wytworzyły więź pomiędzy oboma krajami. regionalne ugrupowanie Związek Wyborców Południowego Szlezwiku (Südschleswigscher Wählerverband) oraz skrajnie prawicowa partia Narodowodemokratyczna Partia Niemiec (Nationaldemokratische Partei Deutschland.. poszerzonej o środowiska ewangelickie (CDU jest partią ponadkonfesyjną). antyklerykalne. Ludwig Erhard i Jakob Kaiser. Uczestniczyła ona w rządach Republiki Weimarskiej. Od zakończenia II wojny światowej. Wykrystalizowaniu uległ po II wojnie światowej. Partią izolowaną na szczeblu ogólnokrajowym jest Die Linke. G20. raz z SPD – stąd też często nazywani są partią „obrotową”. raz z CDU. Z partią związane były takie nazwiska jak pierwszy prezydent RFN Theodor Heuss. FDP wykształciła się po 1948 roku ze środowisk związanych z przedwojennymi partiami DDP i DVP. Rządy Niemiec i Stanów Zjednoczonych są bliskimi sprzymierzeńcami politycznymi[77]. W latach 1990–2002 i ponownie od 2005 reprezentowana była w Bundestagu. Rządzili prawie nieprzerwanie aż do 1998 roku. aż do zawarcia koalicji z WASG. Małżeństwo z CDU. Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF). Angela Merkel. tj. aż do 1933 roku była najsilniejszą partią niemiecką. FDP miała swój udział w odważnej polityce wschodniej rządu Willy’ego Brandta i Helmuta Schmidta. Państwo dąży do rozwoju wspólnej europejskiej polityki. i wyrosła z ruchu robotniczego SPD. . partia środowiska katolickiego Zentrum (pol. Niemcy znacząco przyczyniły się do powstania i rozwoju Unii Europejskiej i podtrzymywały silny sojusz z Francją. i 70. obrony i organów bezpieczeństwa[74][75]. Wykształciła się ona po II wojnie światowej ze środowisk dawnej katolickiej partii „Centrum”. W 1982 na skutek różnic w koncepcjach polityki gospodarczej i społecznej FDP zrezygnowała z udziału w rządach lewicy i związała się z chadecją. jej powojenny lider Erich Mende. przedstawiciele lewego skrzydła Wolfgang Mischnick. czy Günter Verheugen. Centrum). W latach 1982–1998 CDU/CSU była znów u władzy stanowiąc główną siłę rządu Helmuta Kohla. Członkami FDP byli też wieloletni minister spraw zagranicznych RFN Hans­Dietrich Genscher (1974–1992). a w 1990 zjednoczyła się ze wschodnioniemieckim Bündnis 90. Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Partia kierowana przez Gesine Lötzsch i Klausa Ernsta reprezentowana jest w 13 z 16 parlamentów lokalnych i współrządzi z SPD w jednym kraju związkowym – Brandenburgii. Niemcy są także członkami Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). a następnie zjednoczenia obu partii w Die Linke. głównie przez posłów z nowych krajów związkowych. Partia Zielonych założona została w 1979/80 przez działaczy wywodzących się nowych ruchów społecznych lat 60. Drugą co do wieku partią jest pochodząca z 1875 r. Helmuta Schmidta i Gerharda Schrödera partia współtworzyła rząd federalny w latach 1966–1982 i ponownie 1998–2009. Wywodzi się ona z PDS – następczyni honeckerowskiej SED oraz WASG – partii utworzonej przez działaczy związkowych i dysydentów z SPD. PDS krytykowała z pozycji lewicowych rząd Schrödera. W parlamentach lokalnych swoje reprezentacje posiadają również Wolni Wyborcy (Freie Wähler). W zachodniej części Niemiec nie udało jej się zapuścić korzeni. Jej wieloletnim przewodniczącym był minister spraw zagranicznych Joschka Fischer. Niemiecki rząd dostrzega w rozwoju polityki zagranicznej odpowiedzialność za rozwój wspólnoty europejskiej[76]. w Heiligendamm w Meklemburgii System partyjny Niemiec porównawszy chociażby z krajami Europy Zachodniej jest wyjątkowo stabilny i uporządkowany. przetrwało 16 lat. i inicjatyw ekologicznych. Od 2009 do 2013 FDP ponownie tworzyło koalicję z CDU/CSU. Od 1998 rolę języczka u wagi spełnia również partia Zielonych (Bündnis 90/Die Grünen). Po wojnie kierowana przez Willy’ego Brandta. a jej członek Winfried Kretschmann jest premierem w Badenii­Wirtembergii. CDU Tradycyjnie rolę języczka u wagi pełnili liberałowie z FDP. Federalny Sąd Konstytucyjny w 1989 r. Polityka rozwoju Niemiec jest niezależnym obszarem polityki zagranicznej państwa. Były w niej obecne zarówno elementy wolnomyślicielskie. Niemiecka Partia Piratów (Piratenpartei Deutschland). zarzucając mu odejście od lewicowych ideałów. W 2011 państwo wkładało największe fundusze do budżetu Unii Europejskiej (20%)[72] i były trzecim państwem z największym wkładem w tworzenie budżetu Organizacji Narodów Zjednoczonych (8% ogólnych funduszy)[73]. Partie polityczne Spotkanie przywódców państw G8 w 2007 r. która uległa osłabieniu w wyniku niemieckiego sceptycyzmu dotyczącego wojny w Iraku[78]. prezydent RFN 1974–79). Plan Marshalla z 1948 r. Walter Scheel (1969–74 szef MSZ. które jakoby zawsze bliskie były PDS. Volksparteien (partii ogólnonarodowych) należy również chadecja (CDU i CSU). choć niewolne od kłótni i nieporozumień. G8. NPD). Na wzmocnienie jej roli wpłynął długi okres rządów (1949–1969) oraz charyzmatyczni liderzy: Konrad Adenauer. jak i nacjonalistyczne (przez pewien czas po wojnie sytuowano FDP „na prawo” od CDU). byłego terytorium NRD.Polityka zagraniczna Niemcy posiadają za granicą 229 misji dyplomatycznych[70] i utrzymają relacje z ponad 190 państwami[71]. Obok SPD do tzw. Banku Światowego. obecnie o marginalnym znaczeniu. Partią o najstarszej tradycji jest pochodząca z 1870 r. Reprezentowana jest w Bundestagu i we wszystkich parlamentach lokalnych. Jest ona opracowana przez Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju i wprowadzana w życie przez organizacje podległe. czy Klaus Kinkel (minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w rządzie Helmuta Kohla).  głównie z dawnego bloku wschodniego[96]. ludność państwa zmniejszy się o 20%[87].9%[43]. a na każde 100 000 porodów umiera siedem kobiet. była pomoc podczas klęsk żywiołowych w kraju i za granicą. co stawia państwo na 211. trybunał konstytucyjny termin defensywa został zdefiniowany nie tylko jako obrona granic państwa. drugim w Europie i szesnastym na świecie[86]. przyznawany jest zasiłek w wysokości do 1800 euro miesięcznie. Wskaźnik urodzeń wynosi zaledwie 8. Niemcy są domem dla trzeciej pod względem wielkości grupy imigrantów. Niemcy są dziewiątym krajem na świecie. W 2009 r. trzy miliony niemieckich przesiedleńców. co plasuje kraj na 36. Ponadto rodzicom. że w ciągu najbliższych dziesięcioleci tempo wzrostu liczby emerytów w stosunku do ogólnej populacji będzie wzrastać.Siły zbrojne Rodzajami federalnych sił zbrojnych Niemiec są: wojska lądowe (Heer). Demografia Z liczbą ludności sięgającą ok. a do 2060 r. Pomimo to. niemieckie wojsko zatrudniało 183 000 zawodowych żołnierzy i 17 000 ochotników[82]. siłę militarną na świecie z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 45 mld dolarów (USD)[79]. W celu przeciwdziałania problemowi.37 urodzeń na 1000 mieszkańców. przysługuje urlop macierzyński. Według rankingu Global Firepower (2014) niemieckie siły zbrojne stanowią 7. W 2011 r. 1 sierpnia 2013 r. pod warunkiem. osób w 2013 r. W Europie niższy przyrost naturalny osiągają jedynie państwa dawnego ZSRR.1% mieszkańców Niemiec. Niemieckie wojsko posiadało 6900 żołnierzy stacjonujących w innych krajach w ramach misji pokojowych. W 2012 roku najliczniejszymi populacjami imigracyjnymi były osoby pochodzenia tureckiego (2. aż 16. Po 2001 roku w armii mogły służyć kobiety.[43]. ale nie obowiązywał ich obowiązek służby wojskowej[85]. niemiecki rząd prowadzi aktywną politykę prorodzinną.17 zgonów na 1000 mieszkańców. Od 1987 r. obowiązek został oficjalnie zniesiony. która zgodnie z konstytucją będzie miała charakter obronny. Państwo boryka się z poważnym problemem demograficznym. gwarantujące każdemu dziecku miejsce w żłobku[89]. wynoszący 11. Wysoki jest jednak także współczynnik zgonów. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych.19%.. wprowadzono natomiast przepisy.. z 10 milionami spośród ok. marynarka wojenna (Deutsche Marine) oraz siły powietrzne (Luftwaffe). co oznacza. co jest jednym z najgorszych wyników na Starym Kontynencie i siódmym od końca na świecie[91].9 mln osiągnęło wiek emerytalny. że co piąty Niemiec jest emerytem.998 mln).. Ponadto wskaźnik zgonów podczas narodzin u dzieci wynosi 3. Rola niemieckiego wojska (Bundeswehr) została opisana w Konstytucji Niemiec (Art. Turecka manifestacja w Kilonii Przyrost naturalny w Niemczech wynosi ­0. 1150 w Kosowie i 300 w Libanie[84]. w tym 4900 w Afganistanie i Uzbekistanie. Jego jedynymi aktywnymi działaniami przed 1990 r.3% produktu krajowego brutto. 1 lipca 2011 r. ale także zapobieganie innym konfliktom na całym świecie. iż dziecko uczy się bądź studiuje[88]. czołgi Leopard 2 Do 2011 r. W 1994 r. miejscu na świecie. które mogłyby w jakikolwiek sposób zagrozić państwu. W armii pracuje około 17 500 kobiet. W ciągu ostatnich dwóch dekad odsetek ten wzrósł prawie o połowę. Spośród ok.48 na 1000 narodzin[43].147 mln. Do 25 roku życia dziecka. W przypadku znalezienia się kraju w stanie wojny. 87a) jako wyłącznie defensywna. Niemcy są najludniejszym państwem w Unii Europejskiej. rosyjskiego (1.. Kobietom w ciąży na sześć tygodni przed prognozowanymi Wzrost liczby ludności 1800–2001 narodzinami dziecka i osiem po narodzinach. 190 mln wszystkich imigrantów na świecie[93]. służba wojskowa była obowiązkowa dla mężczyzn w wieku lat 18. Statystyczna Niemka rodzi w wieku 28. . którzy zrezygnowali z powrotu do pracy i opiekują się dzieckiem.543 mln). co jest wynikiem niskim na tle innych krajów. co jest najwyższym odsetkiem od 1945 r[94]. miejscu pod tym względem na świecie i dwunastym w Europie[92]. wydatki na wojsko stanowiły około 1. dowódcą naczelnym zostanie kanclerz[81]. Szacuje się. rodzice otrzymują także zasiłek w wysokości od 184 do 215 euro (w zależności od liczby dzieci). natomiast osoby mające powyżej 65 lat. a także polskiego (1. Eurofighter Typhoon W 2011 r.9 roku życia. W 2012 r. Niemiecki rząd planuje jednak ograniczenie tych liczb do 170 000 zawodowców i 15 000 ochotników[83].213 mln) oraz włoskiego (759 tys. Obecnie dzieci do 14 roku życia stanowią 13. 20% populacji kraju miała migracyjne korzenie. który przeznacza najwięcej kosztów na utrzymanie armii[80].)[95]. aż 20. podczas którego otrzymują one pełne wynagrodzenie. 81. W okresie pokoju wojsko jest dowodzone przez Ministra Obrony.8 mln mieszkańców Niemiec w 2009 r. a pobór składał się z sześciomiesięcznej służby. 81. Rezerwiści są dostępni siłom zbrojnym i uczestniczą w ćwiczeniach obronnych. Węgry. Rumunia oraz część państw bałkańskich[90]. do Niemiec przybyło ok.  np. a także pokoju westfalskiego wprowadzono zasadę. W kolejnym stuleciu różnice religijne stały się przyczyną licznych wojen. Liczba chrześcijan.8 do 4. Drugą religią w Niemczech jest Islam z 3. Miało to miejsce 31 października w Wittenberdze.0% mieszkańców Niemiec to Katolicy.. 67% Niemców twierdzi. Niemcy posiadają trzecią w Europie społeczność żydowską (po Francji i Wielkiej Brytanii)[108]. na terenie obecnych Niemiec rozpoczęła się reformacja. liczący 250 000 wyznawców i judaizm z ok. przyjęły nauki Lutra i stały się państwami protestanckimi[100]. że potrafi posługiwać się przynajmniej jednym. Na tle całej populacji. część księstw i miast niemieckich. Podzieliło to kraj na dwie części: protestancką i katolicką. Hinduizm posiada ok. 4 milionów Muzułmanów. Oświata Ponad 99% Niemców powyżej 15. Większość niemieckiego słownictwa jest zapożyczona z germańskiej grupy języków. Jest zbliżony do i sklasyfikowany tuż obok takich języków jak angielski. Języki te. duński oraz fryzyjski. że jedynie 20% Niemców identyfikuje się z Kościołem. należącej do rodziny indoeuropejskiej[98]. Za jej początek uważa się ogłoszenie przez Marcina Lutra 95 tez. który kontrolował wschodnią część dzisiejszych Niemiec. a 27% dwoma obcymi językami[97].1% populacji i są skoncentrowani na terenie dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej i w dużych kompleksach miejskich[104]. romski i fryzyjski. co jest dziedzictwem ateizmu państwowego w dawnym Związku Radzieckim. czy języków bałkańskich. Do 1529 r. wzywających do reformy Kościoła. są chronione przez Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych. Z kolei badania Instytutu Allensbacha wykazały. 30. . na mocy pokoju augsburskiego w 1555 r. Uznawane języki mniejszości etnicznych na terenie Niemiec to: dolnoniemiecki. Standardowy język niemiecki to język zachodniogermański. jak i protestantyzm.3 miliona wiernych (4. polskiego. Część słów została zapożyczona z łaciny i greki. Przydrożna tablica w języku niemieckim Religia Marcin Luter W roku 1517. dolnoniemiecki. szczególnie Protestantów spadła w ostatnich latach[105]. 90 000 wiernych (0. Ostatnie badania opinii publicznej wykazały.1%). Zjednoczenie Niemiec w 1990 znacznie zwiększyło odsetek ateistów w populacji. Protestantyzm dominuje na północy i wschodzie państwa. Spowodowane jest to głównie[110] koniecznością płacenia podatku kościelnego. a pozostali chrześcijanie przynależą do mniejszych wyznań. że tylko 45% Niemców­katolików jest dumnych z tego. razem z duńskim. 200 000 przynależnych Niemców (0. Od lat 60. 29.3%).Język Oficjalnym i najważniejszym językiem Niemiec jest niemiecki[97]. że wyznają prawosławie[103]. XX wieku ruch reform doprowadził do scalenia edukacji w Gesamtschule (zbliżonej do polskiej szkoły średniej). osób.6% wszystkich mieszkańców kraju deklaruje. Największą religią w Niemczech jest chrześcijaństwo. a także Prusy Zakonne.8%) w 2008 roku[103].6 do 5. Za nadzór nad oświatą odpowiadają w Niemczech rządy poszczególnych krajów związkowych. W Niemczech żyje 14 tys. Co roku z Kościoła rzymskokatolickiego i Kościoła ewangelickiego w Niemczech występuje po około 100 tys.5% wiernych[104]. z 51. Katolicka katedra w Kolonii Ewangelicka katedra w Berlinie Niemcy nie deklarujący przynależności do żadnej religii stanowią 34. W mniejszym stopniu zbliżony jest także do języków wschodniogermańskich i skandynawskich. Używa się tu także języków imigrantów. Jest on jednym z 24 języków oficjalnych Unii Europejskiej i jednym z trzech języków roboczych w Komisji Europejskiej.: tureckiego. w zależności od woli jego władcy[102]. rosyjskiego. masonów[111]. iż w każdym z niewielkich państw niemieckich może obowiązywać zarówno katolicyzm. ale mieszka tu niewielka liczba szyitów i wyznawców innych odłamów islamu[106]. a także języka francuskiego. a katolicyzm na południu i zachodzie[105]; 1.2%)[106]. Pozostałe społeczności religijne w Niemczech liczą poniżej 50 000 wiernych[107]. Jednym z nich była wojna trzydziestoletnia[101]. Około 50% niemieckich buddystów stanowią natomiast imigranci z Azji[109]. Ostatecznie. co widoczne jest również dziś w strukturze wyznaniowej państwa. liczących mniej niż 0. większość stanowią sunnici.5 milionem wiernych (62. łużycki. W ostatnim czasie dominują jednak zapożyczenia z angielskiego (nazywane Denglisch)[99]. iż papieżem został Niemiec. roku życia potrafi czytać i pisać[43]. Z ok. który wyprzedza Buddyzm.9% to Protestanci należący do Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego. w tym również pomiędzy państwami niemieckimi. a w późniejszych latach wiele landów wprowadziło dwu­ lub trzystopniowy system edukacji[112].  miejscu w świecie. Na wszystkich obywateli nałożony jest pełny system ubezpieczeń. jest matura (Abitur).in. uniwersytetu lub przedmiotu. 17 mln ha) spadła w ostatnich latach o zaledwie 1. Deficyt budżetowy w 2005 wyniósł 78 mld euro.3% poziomu zachodnioniemieckiego. Edukacja uniwersytecka w Niemczech jest otwarta na większość obywateli i w coraz większym stopniu powszechna[118]. Uprawę utrudniają natomiast słabe gleby i niesprzyjający klimat[124]. Ich powierzchnia (ok. uzyskiwana na postawie wyników w ostatnich latach nauki oraz końcowych egzaminów. różniące się pod względem stopnia zaawansowania w nauce ich wychowanków. czyli o ok. po czym przez następne dziewięć lat mają one obowiązek uczęszczania do szkoły. Zdrowie Niemcy posiadają najstarszy na świecie system ochrony zdrowia. m. niż osiem lat wcześniej. wydanych przez Otto von Bismarcka w 1883 r[120]. Niemcy są obecnie drugim. Podstawowym kryterium. a do Hauptschule uczęszczają uczniowie. a w 2013 r.3 mln.2 proc. Niemiecka gospodarka była zatem nominalnie trzecią co do wielkości na świecie. 60 € od studenta na semestr (do 500 € w Dolnej Saksonii)[116][117]. a 1. (XII 2008)[122]. W sumie 38 uniwersytetów jest sklasyfikowanych w czołowej pięćsetce rankingu[115]. Na dalszych miejscach znajdują się także m. W czołowej setce Akademickiego Rankingu Uniwersytetów Świata znajdują się trzy uniwersytety niemieckie. ok. 4% PKB zachodnich landów.3 ha w 2007)[125].2 łóżka szpitalnego. Stopa bezrobocia: 7. 12% mniej. Getyndze. NRD osiągnął poziom 67. Następnie powstały uniwersytety w Lipsku (1409).7 mld euro. których wyniki w nauce są najsłabsze (jest to przygotowanie do wykonywania zawodu)[113]. Fryburgu (1457). siedziba Frankfurckiej Giełdy Papierów Wartościowych (Frankfurter Wertpapierbörse). Przewaga eksportu nad importem wyniosła wówczas blisko 160 miliardów euro (tymczasem deficyt handlowy USA w 2003 wyniósł 489 mld $). Większość niemieckich uniwersytetów ma charakter publiczny. Uniwersytet we Fryburgu oraz Uniwersytet w Heidelbergu. Frankfurt nad Menem nocą – centrum finansowe Niemiec Głównym centrum finansowym o światowym znaczeniu jest Frankfurt nad Menem. Do końca 2006 r. średnia długość życia wynosiła 78 lat u mężczyzn i 83 u kobiet[43].: uniwersytety w Bonn. Dresdner Banku oraz Commerzbanku. Podstawowe kształcenie trwa zazwyczaj od czterech do sześciu lat[112]. ale obowiązuje także duża liczba wyjątków i dokładniejszych norm. Monachium (1472) oraz Tybindze (1477)[119]. wymaganym do przyjęcia na studia.Edukacja w przedszkolu jest dostępna dla wszystkich dzieci w wieku od trzech do sześciu lat. zależnych od kraju związkowego. Münsterze oraz Hamburgu[114]. na 1000 obywateli przypadało w Niemczech 8. mający swe początki w aktach prawnych. Frankfurcie. po Chinach i przed USA. Wartość eksportu w 2004 wyniosła ponad 731 mld euro. Rolnictwo Niemieckie rolnictwo ma charakter intensywny. W 2009 r. wpływy podatkowe osiągają 45% poziomu zachodniego[123]. Uniwersytet w Heidelbergu Najstarszym uniwersytetem w Niemczech jest uczelnia w Heidelbergu. norma kwalifikacyjna. PKB per capita na obszarze b. prawo to zostało jednak zniesione w 2009 r[121].91 bilionów USD.4 tys. z którego pewne grupy społeczne (np. która powstała w 1368 r.2%. Ponadto 27% Niemców jest palaczami[112]. zmarło z tego powodu poniżej 1000 obywateli. a wydało 1 049. Dawniej mogli oni też wybrać brak ubezpieczenia. Państwo osiągnęło dochody w wysokości 971 mld euro. jest wysoko zmechanizowane i zchemizowane.6%). Rostocku (1419). W ostatnich latach znacząco zmniejszyła się liczba przedsiębiorstw rolniczych. Pobierają one czesne w wysokości ok.1% dzieci do piątego roku życia jest niedożywionych[43]. jeszcze do niedawna utrzymywali się na trzecim miejscu wśród największych potęg gospodarczych świata. Zwiększyła się natomiast średnia powierzchnia gospodarstw rolnych (z 36. W 2009 r. do 374 500 (20. mimo zaobserwowanych problemów gospodarczych w latach 2003–2005. Szkoły średnie są natomiast podzielone na trzy typy. Dopiero w 2008 gospodarka ChRL pod względem PKB. przerosła niemiecką. 67 000 Niemców było zarażonych wirusem HIV/AIDS.in. PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi: 33. W latach 1999­2007 liczba ta spadła z 472 tys. Zmniejsza się także ilość zatrudnionych w rolnictwie: w 2007 r. Klinika we Fryburgu Bryzgowijskim Gospodarka Niemcy. osoby pracujące we własnej firmie czy obywatele o wysokich zarobkach) mogą zrezygnować i podpisać prywatny kontrakt ubezpieczeniowy. wynosiła ona 1. do byłej NRD przetransferowano w różnej formie około 1100–1250 mld euro. . Obecnie na pomoc dla landów wschodnich przeznacza się ok. Są to: Uniwersytet Ludwiga Maximiliana w Monachium. Tereny wykorzystywane rolniczo stanowią przeszło połowę całkowitego obszaru Niemiec. Gimnazjum kształci najzdolniejszych uczniów i przygotowuje ich do nauki na studiach. Realschule naucza młodzież o średniej wiedzy (jest to ostatnie sześć lat ich nauki). PKB wyniósł w 2005 2. Co czwarty dorosły mieszkaniec Niemiec boryka się z otyłością. Deutsche Banku. eksporterem na świecie. miejscu w Unii Europejskiej oraz na 17. USD i plasuje RFN na 1.3 ha w 1999 do 45.  Ropa naftowa jest wydobywana w okolicach Hanoweru i w pobliżu granicy z Holandią.7% energii (27. a plony 80. Największymi niemieckimi producentami samochodów są: Volkswagen (z zakładami w Wolfsburgu. 22. którego wydobycie w latach 2000­2008 spadło ponad trzykrotnie i dziś wynosi 28 mln ton (ok. Ze źródeł odnawialnych produkuje się 10.3 mln t oraz plony 438 dt/ha. Największe złoża znajdują się Nadrenii Północnej­Westfalii. Jest to trzecie państwo.1 mln t zbóż. przynoszące co roku zbiory w wysokości 11. której zbiory wynoszą 25. Jednocześnie. na północy kraju. Kopalnie uranu działają w Schwarzwaldzie i w okolicach miejscowości Aue. Przemysł maszynowy koncentruje się w Zagłębiu Ruhry. 0. Duisburgu. Hamburgu. XX wieku na terenie Niemiec działało ich ponad 170. północnej Hesji. Sól kamienną eksploatuje się natomiast w Wirtembergii.1 mln ton w 2008 roku[52]. Węgiel brunatny przeważa w zachodniej i wschodniej części kraju – w Nadrenii Północnej­Westfalii. Beckum.7 mln t i plonami osiągającymi 50. Co roku w Niemczech produkuje się także 28. Duisburgu.9 mln t jęczmienia (61 dt/ha) oraz 0.5% światowego wydobycia)[52]. Essen. Co roku zbiera się tam także 11. Leverkusen. że w latach 1990­2006 jego wydobycie spadło z 388 mln do zaledwie 173 mln ton. Marginalne są natomiast uprawy kukurydzy.1 mln t) oraz największymi na świecie zbiorami chmielu (39. Frankfurcie nad Menem.3% energii elektrycznej)[52]. ze zbiorami rzędu 3. czy Mannheim[124]. Lipska. Emden. na wschód od Monachium i w górnej Hesji. Merseburgu i Górnym Palatynacie. głównym źródłem energii elektrycznej był mix różnych źródeł odnawialnych – 27. że Niemcy są czwartym na świecie producentem nawozów potasowych. Berlinie. Bremie. w 2008 roku.: w Kolonii. Przemysł Kopalnia węgla kamiennego Prosper­ Haniel W Niemczech wydobywa się największą na świecie ilość węgla brunatnego. Warto również dodać.8 mln t jaj kurzych i 7.8 t mln owsa (44. dziewiąte w produkcji samochodów ciężarowych i szóstym w produkcji rowerów.5% z biomasy. czy Leuny).. czy Salzbergen. aluminium w Rheinfelden. Ich hodowla skupia się w Dolnej Saksonii i Bawarii. magnez w Pocking. w niemieckich gospodarstwach przebywało 26. uprawianych w Niemczech jest pszenica. Uprawia się je w dużych ilościach w Brandenburgii. Augsburga.6 mln t mleka krowiego. Paderborn. Do najważniejszych zwierząt hodowlanych w Niemczech należą trzoda chlewna i bydło. Niemcy realizują obecnie program transformacji energetycznej „Energiewende” – wyłączenia wszystkich reaktorów jądrowych do końca 2022 r. wycofywania się z pozostałych nieodnawialnych surowców energetycznych i przejścia w całości na mix energii odnawialnych[126][131][132]. Niemcy są drugim producentem żyta na świecie (po Rosji). Głównym źródłem energii elektrycznej jest węgiel (brunatny i kamienny). 1/5 światowego wydobycia[52]. 21. co jest jednym z najwyższych wyników na świecie (po Wielkiej Brytanii. a także w Turyngii. Niemieckie hutnictwo jest jednym z najważniejszych w Europie. Ingolstadt.7% z energii wodnej. W 2008 r. co było czwartym wynikiem na świecie. a elektrownie zlokalizowane są w pobliżu kopalni[129]. Niemcy charakteryzują się także dużymi zbiorami rzepaku (5. W 2014 po raz pierwszy w historii Niemiec. zebrano 50. 14. w produkcji samochodów osobowych (z produkcją 5. cynę w Essen. Aken i Laucie. Uprawia się ją głównie na Wyżynie Bawarskiej. Pochodzi stąd ok.7 mln t)[52][45]. Brandenburgii i Westfalii.7 mln t mięsa z uboju[52][45]. Eisleben i Ilsenburgu.6% z energii wiatru. 2% ogólnych światowych zbiorów. Bardzo wysokie są ich plony. Największe zakłady koncentrują się głównie w Zagłębiu Ruhry. Chemnitz. Wiąże się to głównie z restrukturyzacją przemysłu i zamykaniem kopalń – W latach 50. Hanowerze. w tym 36. Hamburgu i Freibergu. Zjawisko to widoczne jest w większym stopniu w przypadku węgla kamiennego. które wynoszą 71. Na każdego mieszkańca zbiera się 609 kg zbóż rocznie. Brandenburgii i Saksonii.. okolicach Lipska. okolicach Hanoweru.8 dt/ha. Niemcy są znanym na całym świecie producentem pojazdów. a miedź w Hamburgu.3 mln sztuk rocznie). Bernburgu. a barwniki wyrabia się w Lipsku i Frankfurcie nad Menem. a w 2005 r. Heiden. Ziemniaki hoduje się głównie nad Łabą.9 mln szt. Niemcy są czwartym na świecie producentem soli potasowych. 0. Rafinerie ropy naftowej działają np. Pole w Meklemburgii Pola buraków cukrowych pojawiają się na terenie całego kraju. Jednym z najważniejszych ze zbóż. Bawarii i na Nizinie Niemieckiej[124].2% z energii słonecznej i 3. a największe obszary jego hodowli to Wyżyna Bawarska i tereny na wschód od Hamburga. po Chinach i Japonii. czy Egipcie). Warto jednak zaznaczyć.2 dt/ha). już tylko kilkanaście.3% energii elektrycznej w kraju[52].6% z bioodpadów[128]. a niemieckie elektrownie cieplne wytwarzają 61. Elektrownie atomowe dostarczają 18% energii Elektrownia atomowa w Brokdorf elektrycznej[130]. Magdeburga. Ołów wyrabia się w Braubach. Mniejsze znaczenie mają uprawy ziemniaków. Mannheimie. z produkcją 3.2 dt/ha. Rheinbergu. Lipsku. Ingolstadt. Francji. w Turyngii i Meklemburgii. Hamburgu. pogłowie bydła wynosi w Niemczech 12. Niemcy są także czwartym na świecie producentem buraków cukrowych ze zbiorami 23 mln t i plonami 623 dt/ha.W Niemczech.3%.9 mln t. natomiast gaz ziemny w Dolnej Saksonii. Wiąże się to w dużym stopniu z restrukturyzacją i zamykaniem kopalń[124].7 mln sztuk trzody chlewnej.9 dt/ha. wyprzedzając dotychczasowego lidera – węgiel brunatny[126][127]. Na północnym zachodzie istnieją duże zakłady chemiczne (w okolicach Kolonii. które wydobywa się w okolicach Bleicherode i Halle. co stanowi ok. Kassel i . Norymberdze i Freibergu. Neuwied i Osnabrück[124]. Największe cementownie zlokalizowane są w Bremie. Ich duże skupiska znajdują się: na Wyżynie Bawarskiej i w Schwarzwaldzie.  Lahn. Böblingen. Erfurcie. Zakłady przemysłu elektronicznego zlokalizowano w np. Firma Bosch wyrabia natomiast Szklana manufaktura Volkswagena w sprzęt gospodarstwa domowego[133]. 30% do PKB. Offenbach am Main. Sindelfingen. na terenie państwa znajduje się 644 480 km dróg.6%. Przeciwnicy tego prawa twierdzą. Monachium. Na 60% z niemieckich autostrad nie obowiązują limity prędkości. Akwizgran. PLN na głowę mieszkańca. w Zagłębiu Ruhry i okolicach Frankfurtu nad Menem[140].81 bilionów PLN. Berlinie. czy Rostocku[124]. Opel (fabryki w Bochum i Rüsselsheim am Main). miejscu na świecie. a jego podstawową gałęzią jest motoryzacja i związane z nią branże. Obecne zadłużenie Niemiec odpowiada około 110% PKB. Mimo tego. jak również bezrobocie (ok.7%. Radebergu. a rowery w Berlinie. 13 000 km autostrad[43]. Drezno. 3.37 mln bezrobotnych). Lipsk. Największe skupisko autostrad występuje na zachodzie kraju. Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były z deficytem. producent telewizorów. Do największych niemieckich producentów sprzętu elektronicznego należą Siemens.49 biliona euro = ok. Wzrost gospodarczy prognozowany na początku roku na 1% wyniósł ostatecznie 2. Każdego dnia z Niemiec przenosi się ok. Bund der Steuerzahler). oraz Grundig. Osnabrück. stanowią poważny problem finansowy i tym samym gospodarczy. W sumie. Ford (Kolonia).: Dreźnie Dreźnie. a w przemyśle tekstylnym dominują Bonn. Werdau oraz Görlitz. 5. a w dużych miastach. co odpowiada ok. Był to szósty kolejny miesięczny spadek (w stosunku do stycznia 2009 o 2. W 2006 roku Niemcy po raz pierwszy od paru lat dotrzymali kryteria z Maastricht. Münster. które płacone są bezpośrednio z budżetu. Lokomotywy produkuje się w Berlinie. Lipsk i Freiberg. Zakłady przemysłu gumowego zlokalizowano m. Zschopau i Chemnitz. Transport W Niemczech istnieje bardzo gęsta sieć transportowa. Ze względu na dużą liczbę samochodów ciężarowych. 18 tys. Bremie. podpisanych w Maastricht. Stuttgarcie i Monachium. Berlinie. podejmuje się starania dla zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Główne ośrodki mechaniki precyzyjnej to Oberkochen. a na pozostałych wynoszą one ok. Liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową. w 2009 roku rozpoczęto proces uchylania tej ustawy. 500 000 rocznie) do krajów Europy Wschodniej i Azji. a nie przez ubezpieczenie emerytalne i do 2012 sumują się na kolejne 4 do 5 bilionów euro (źródło: niem. W 2006 roku nastąpiła wyraźna poprawa sytuacji gospodarczej. Niemcy nie dotrzymywali od kilku lat. kryteriów konwergencji (dotyczących stabilności euro). Frankfurcie nad Menem. Zadłużenie i związane z nim odsetki. Akwizgranie. Dla ratowania finansów państwa przeprowadza się od lat cięcia w systemach ubezpieczeń społecznych. 130 km/h. Hanower. Transport kolejowy . Duisburgu. Kempten. Zagłębie Saary oraz Turyngia[124]. Augsburg i Kempten.in. Lipsku. Ośrodki przemysłu szklarskiego to Zagłębie Ruhry. takich jak Berlin. Lipsku. Berlin. Essen. 7 bln dolarów). Bielefeld. 1500 miejsc pracy (ok. Transport drogowy W ostatnich latach coraz większą rolę odgrywa tam transport drogowy. czy Monachium. rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i emerytalnego. trzecim w Europie i drugim w Unii Europejskiej[136]. Stuttgart. świadczącej o niskiej emisji spalin[138]. wyrabiający telefony komórkowe. Gaggenau i Mannheim). W lutym 2009 odnotowano spadek produkcji przemysłowej w ujęciu rocznym o 20. Problemy gospodarcze Mniej zadowalająco kształtuje się niemieckie zadłużenie. wagony kolejowe w Kolonii. Getynga. Do tego dochodzą przewidywane zobowiązania państwa względem przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej w randze urzędnika. przemysł wnosi ok. Gospodarka niemiecka silnie odczuła światowy kryzys finansowy. Od podpisania protokołu w Kioto. Kassel. Jena. Jednakże już po kilku latach. Stocznie zlokalizowano w Hamburgu. które osiągnęło w styczniu 2006 nowy rekordowy stan: 1. choć w 2002 roku przyjęto ustawę o stopniowej likwidacji elektrowni jądrowych. czy miejscowościach Zagłębia Ruhry Międzynarodowa droga nr E30 w okolicach Hanoweru zakazano wjazdu do centrum samochodom bez nalepki. Audi (Heilbronn i Neckarsulm) oraz BMW (Monachium i Dingolfing). co jednak tylko w nieznacznym stopniu poprawiło sytuację. rząd federalny pod naciskiem społeczeństwa wydłużył okres eksploatacji bloków jądrowych z 32 do 60 lat[134].) i również kwotowo wyższe zadłużenie Japonii 160% (ok.Emden). czy Düsseldorfie. na wielu niemieckich autostradach i drogach ekspresowych wprowadzono opłaty za przejazd samochodów mających powyżej 12 ton[137]. € = ok. co stawia Niemcy na 11. Jednak od 2009 roku Niemcy planują zmniejszać swój dług narodowy w relacji do PKB. Żytawa. 70 tys. Weimarze. w tym ok. że ograniczenie prędkości maksymalnych zmniejszy liczbę wypadków i emisję dwutlenku węgla do atmosfery[139]. w odniesieniu do PKB niemiecki dług jest porównywalny do większości krajów wysoko rozwiniętych. Monachium.: w Kolonii. Emden. podczas gdy kwotowo wyższe zadłużenie Stanów Zjednoczonych wynosi 10 bilionów dolarów (stan na 2009 r. Berlinie. Daimler AG (Stuttgart. Mannheimie.7%)[135]. Monachium. a w 2010 r.  1185 w Liberii. wraz z Murem Berlińskim.: 1094 w Antigui i Barbudzie. a spółka zatrudnia przeszło 250 000 pracowników. na których znajduje się przeszło 66 000 skrzyżowań i zwrotnic. a wokół miasta rozrzucone jest wiele innych budowli. zamek w Miśni. W skład niemieckiej floty handlowej wchodzi ok. Dreźnie. powstałych głównie w latach 1730­1916[154]. Na ponad 500 ha znajduje się tutaj około 150 zabytkowych budowli. Budowla jest zbudowana w stylu klasycystycznym i stanowi obecnie symbol Zjednoczenia Niemiec w 1989 r[152]. obsłużył ponad Drezno Erfurt Kolonia/Bonn 57 mln pasażerów. W centrum stolicy kraju związkowego znajduje się znany zespół architektoniczny Zwinger. Baden Transport wodny Monachium Memmingen Friedrichshafen Porty lotnicze w Niemczech Na niemieckich rzekach i kanałach wyznaczono ponad 7000 km szlaków wodnych. Lipsku.. w tym dwa barkowce. W użyciu pozostaje ponad 33 000 km. Danii oraz Holandii[143]. Co roku jej pociągami podróżuje się 1. 5700 dworców. Bremie. Do Berlina docierają natomiast pociągi z Polski. posiadający połączenia z Belgią. upamiętniająca zwycięstwo Prus w wojnie z Danią w 1864 r. dwa masowce. 192 na Cyprze. Największym ośrodkiem pod tym względem jest Frankfurt nad Menem. Francją. Duisburgu. Szwecji. Szwajcarią. Irlandią. Lubece. głównie taniej bandery. 123 na Gibraltarze. Turystyka Niemcy są siódmym najczęściej odwiedzanym krajem na świecie[150]. w Europie[147]. 26 700 przejazdów. Jednym z najsłynniejszych obiektów jest kompleks pałaców i ogrodów w Poczdamie. Niemcy mają natomiast prawie 3500 statków zarejestrowanych w innych państwach. Jednym z jego najbardziej charakterystycznych zabytków jest Brama Brandenburska z końca XVIII w. a każdego dnia koleje osobowe wykonują ok. Na kolejnych miejscach plasują się Badenia­Wirtembergia. a u jej szczytu widnieje brązowa figura Nike. Karlsruhe/Baden­ Stuttgart Monachium. czy Luksemburgu[43]. który w 2012 r. Brema 322 z nich ma utwardzoną nawierzchnię Berlin­Tegel pasów startowych. 135 na Malcie. W Bawarii położony jest natomiast słynny zamek Neuschwanstein. obsługujące powyżej miliona Norymberga pasażerów rocznie. znajdują się w Berlinie. po Rosji. Holandii. Saarbrücken Zweibrücken Düsseldorfie. 30 na Bahamach. z czego około 20 000 jest zelektryfikowanych[43]. Niemcy są szóstym krajem na świecie i drugim. Holandią oraz Austrią. w której w 2011 r. Najczęściej odwiedzanym przez turystów miastem jest Berlin[151]. jeden holenderski oraz dwa szwajcarskie. Bremerhaven. ponad 27 000 wiaduktów i prawie 800 tuneli[142]. 4 statków pasażerskich. 3 chłodniowce oraz 6 Ro­ro. W okolicach Hanoweru zlokalizowane są pałac w . tworzyła granicę między wschodnią a zachodnia częścią symboli Berlina miasta. Hamburgu. Hanowerze. Pałac Moritzburg. 24 frachtowców pasażerskich. Münster. 248 na Wyspach Marshalla. co jest jedenastym Siegen wynikiem na świecie i trzecim. 298 kontenerowców. 51 frachtowców. Największym zainteresowaniem turystów cieszy się Bawaria. bogini zwycięstwa[153]. np. w pobliżu Drezna. W rozległym parku Tiergarten znajduje się natomiast kolumna Siegessäule. która w okresie Brama Brandenburska. czy Twierdza Königstein. 14 na Bermudach. 15 chemikaliowców. W Niemczech istnieje wiele zamków i pałaców.3 metra wysokości. po Rosji. Wielkiej Brytanii. w Europie[146]. Należy do niego ok. Neuss oraz Rostocku. Norymberdze. 430 statków. Pod względem długości linii kolejowych. Niemieckie koleje są zarządzane przez koncern Deutsche Bahn. Inne lotniska.: w Australii. Portugalii. a także długi na ponad kilometr Zamek Burghausen. jeden z zimnej wojny. Nadrenia Północna­Westfalia.98 miliarda razy. co [149] jest wynikiem dziewiętnastym na świecie i czwartym w Europie . Ponadto w Niemczech istnieje 541 Heringsdorf Rostock Lubeka lotnisk. po londyńskim Heathrow i paryskim lotnisku Frankfurt­Hahn Frankfurt Charlesa de Gaulla. Wielką Brytanią. Główne porty znajdują się w Bremie. Dolna Saksonia oraz Hesja[151]. Sylt z których największymi są Lufthansa oraz Air Stralsund Berlin[145]. 10 tankowców. W Niemczech zarejestrowanych jest także sześć zagranicznych statków – trzy fińskie. Duże skupisko zamków i pałaców znajduje się również w Saksonii. Największym Weeze Magdeburg Paderborn/Lippstadt Essen niemieckim lotniskiem jest port lotniczy we Dortmund Lipsk Düsseldorf Port lotniczy Frankfurt Frankfurcie. Na terenie kraju działają Hanower Berlin­Schönefeld Brunszwik Münster/Osnabrück [43] także 22 heliporty . Kolonii (Bonn). Stuttgarcie oraz Weeze[148]. Do niemieckich miast dociera wiele połączeń międzynarodowych. Hamburgu. Karlsruhe. Ma ona 35 ton i 8. Dortmundzie. z których wiele poddano w ostatnich dziesięcioleciach renowacji. 6 gazowców. Karlsruhe.W Niemczech istnieje 41 981 km linii kolejowych. np. co jest wynikiem trzynastym na Hamburg Neubrandenburg Schwerin świecie i drugim. Niemiecki pociąg wjeżdża na stację Transport lotniczy W Niemczech działają 152 linie lotnicze[144]. przy 5100 przejazdów pociągów towarowych[142]. w Europie[141].: pałac w Pillnitz. ale też np. nocowano 81 milionów razy.  Gozdowic. W okolicy Zalewu Szczecińskiego na Pomorzu łączy się z Międzynarodowym szlakiem rowerowym wokół Zalewu Szczecińskiego R­66[161]. znajdują się tu także: Legoland w Günzburgu. Park Narodowy Doliny Dolnej Odry i Naturpark Am Stettiner Haff oraz następujące miasta Jablonec nad Nysą. Przecina także Park Narodowy Doliny Dolnej Odry[160]. 220 km – szlak prowadzący od Feldberg do Mescherin w Brandenburgii. czy Hansa Park w Sierksdorf[158]. Kolonii. Szlak przebiega w niewielkim oddaleniu od polskich miejscowości turystycznych. Phantasialand w Brühl. pałac w Corvey. a najbardziej charakterystyczne z nich to: zamek w Plön. o powierzchni 90 hektarów[157]. ale także w miastach i terenach zabudowanych. Podczas wędrówki trasą. Nauka Fizyka . Nowego Warpna oraz Świnoujścia. zabytki we Frankfurcie nad Odrą. Mużaków. pałac w Bad Iburg. takie jak długa na cztery kilometry piaskowcowa formacja skalna. Międzynarodowy szlak rowerowy Odra – Nysa umożliwiający zwiedzanie terenów przygranicznych wzdłuż Nysy Łużyckiej i Odry od Gór Izerskich w Czechach do Ahlbeck Ahlbeck (Pomorze). Wśród nich znajdziemy: Szlak Marchii Wkrzańskiej (Märkischer Landweg) o długości ok. zamek Marienburg. Anklam oraz Usedom. rozpoczynający się w Osnabrück. Winterberger Hochtour o długości 82 km. W Niemczech działa również ok. wyspa Uznam (Heringsdorf) na wyspie Uznam na zachód od Świnoujścia. a także w Celle. Szlak 66 Jezior (66 Seen­Weg) o długości 416 km. Szczecina. Niemcy charakteryzują się także dużą liczbą parków rozrywki. Cedyni. Krajobraz ma tutaj górzysty charakter.in. m. a także zamek Ravensberg[164]. Dörenther Klippen.m. a jego początek. Ponadto w Niemczech założono kilkaset ogrodów zoologicznych. Kostrzyna nad Odrą. Ueckermünde. Na trasie o długości 630 km znajdują się obszary ochrony przyrody. Szlak Młynów (Mühlensteig) o długości 60 km. na południowy zachód od Berlina[163]. liczących ok. Wiedzie głównie przez tereny leśne. zarówno sztucznymi. jak i naturalnymi[162]. a także tereny leśne i rolnicze z licznymi jeziorami. Szlak Hunów (Hünenweg) o długości 208 km. Stuttgarcie. rozpoczynający się i kończący w Poczdamie. Rabenstein oraz Ziesar. przez liczne szczyty górskie. Zamek Neuschwanstein Szlaki turystyczne W Niemczech istnieje gęsta sieć szlaków turystycznych. Szlak Hermanna (Hermannsweg) o długości 156 km. Zamek w Schwerinie. podróżujący przemierzają fragment kompleksu parkowo­pałacowego w Poczdamie. Największym z nich jest Europa­ Park. łączący Rheine i Horn­Bad Meinberg w Nadreni Północnej­Westfalii. Eggeweg o długości 70 km.)[167]. które zlokalizowano nie tylko na ternach atrakcyjnych pod względem przyrodniczym. Schwedt/Oder. biegnący przez zachodnią Nadrenię Północną­Westfalię. zamek i park w Eutin oraz zamek w Schwerinie[155]. zamek w Penkun. Do największych atrakcji należą Park Mużakowski (UNESCO). Biegnie on po terenach podmokłych z dużą ilością jezior polodowcowych oraz niewielkich wzniesień. Z wielu miejsc rozciągają się widoki na liczne doliny[168]. Meklemburgia Szlak Zamków (Burgenwanderweg) o długości 147 km. Wiedzie wzniesieniami stosunkowo niskiego pasma górskiego Eggegebirge (najwyższy szczyt – Preußischer Velmerstot – 468 m n. Węgornika. Frankfurcie nad Menem oraz Norymberdze[159]. a Dillenburgiem w Hesji. Poza tym. a także pałac Wiesenburg. Na północy kraju zamków jest mniej. Prowadzi głównie terenami rolniczymi z dużą ilością miast i wsi[165]. Penkun. Frankfurt nad Odrą. Przecina po drodze osiem dolin i dociera do 18 punktów widokowych[169]. 4000 muzeów[156]. przemierzający pasmo górskie Rothaar pomiędzy Brilon w Nadrenii Północnej­Westfalii. prowadzący w dużej części przez lasy. a kończący w Papenburgu. ruiny zamkowe w Tecklenburgu. mający kształt pętli. Monachium. starówka z przystanią i Zamek Książąt Pomorskich w Ueckermünde i Muzeum Otto Lilienthala w Anklam. poza miastami i innymi terenami zabudowanymi. prowadzący leśnymi drogami na obrzeżach miast w Nadrenii Północnej­Westfalii. jak i koniec może zostać wyznaczony w jej dowolnym miejscu. Cedyni. Gubina. prowadzący dookoła Berlina. Görlitz.p. Łęknicy. Hamburgu. 4000 lat. a na trasie zlokalizowanych jest dziewięć zabytkowych młynów i wiatraków różnego typu[166]. Zgorzelca.Bückeburg. oraz projektowany Szlak wodny Berlin – Szczecin – Bałtyk – najkrótszą wodną drogę z Berlina do Bałtyku. z których największe znajdują się w Berlinie. Lipsku. W całości leży ona w Brandenburgii. Na szlaku rozmieszczone są liczne atrakcje. Rothaarsteig o długości 154 km. Heide­Park w Soltau. Swoją nazwę wziął od znajdujących się na jego trasie Stralsund widziany z Rugii megalitycznych grobowców Hunów. np. łącząc trzy zamki: Eisenhardt w Bad Belzig.  Od tego czasu w kosmos wyruszyło kilkunastu niemieckich kosmonautów[177]. a pochodzący z Niemiec Martin Behaim w roku 1492 stworzył pierwszy w historii globus. W 1507 r. Otto Hahn Hans von Euler­Chelpin badał fermentację cukrów i zymazę. a wśród dokonań Friedricha Wilhelma Bessela znajdziemy: pomiar położenia ok. Simon Marius nazwał natomiast cztery największe księżyce Jowisza – Ganimedes. a Hans Fischer hem oraz chlorofil. że został pierwszym laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1901 r. Ludwika Prandtla. Do twórców nowoczesnej geografii zalicza się także Carla Rittera. Na przełomie wieku XVI i XVII Filip Clüver stworzył podstawy geografii historycznej. Max Wolf wprowadził fotografię do badań astrofizycznych. W sumie 23 Niemców zdobyło Nagrodę Nobla[171]. Joseph von Fraunhofer. Na początku XIX wieku Friedrich Wilhelm August Argelander posunął się o krok dalej i skatalogował 324 188 gwiazd. Heinrich Barth aktywnie badał Afrykę północną i centralną. Johann Deisenhofer oraz Hartmut Michel wyznaczyli trójwymiarową strukturę centrum reakcji fotosyntezy u bakterii. Klaus von Klitzing (1943­). co sprawiło. Hermann Emil Fischer Geografia Do najsłynniejszych geografów niemieckich zalicza się Alexandra von Humboldta. na przykład Isaac Newton. Jensen (1907­1973). Horst Störmer (1949­). Adolf von Baeyer badał organiczne barwniki i hydroaromatyczne związki chemiczne. Chemia Niemieccy chemicy zostali nagrodzeni Nagrodą Nobla 26 razy. gwiazd. który opracował trzy prawa ruchu planet. Friedrich Bergius wspólnie z Carlem Boschem przyczynił się do wynalezienia i rozwoju chemicznych metod wysokociśnieniowych. które zachodzą na powierzchni ciał stałych[173]. a jego imieniem nazwano pierwiastek. Europę. a Eduard Buchner odkrył fermentację bez udziału żywych komórek. Za najwybitniejszego z nich uznaje się Johannesa Keplera. a Abraham Gottlob Werner stworzył teorię neptunizmu[175]. który opuścił Ziemię w 1978 r. Gerhard Ertl badał procesy chemiczne. czy Gabriel Fahrenheit. przeszło 200 asteroid[176]. co pozwoliło mu na odkrycie m. Peter Grünberg (1939­). Johannes Stark (1874­1957). Theodor W. Hermann Emil Fischer zsyntetyzował glukozę. Ferdinand von Richthofen badał Daleki Wschód i znacząco przyczynił się do rozwoju geomorfologii. Ernst Ruska (1906­1988). a także udowodnienie. Max von Laue (1879­1960). Za ojca mineralogii uważa się Georgiusa Agricolę. Astronomia Na przełomie XVI i XVII wieku w Niemczech działało wielu znanych astronomów. iż Syriusz i Procjon wykonują niewielkie ruchy. Otto Hahn (1879­1968). 50 tys. Walther Bothe (1891­1957). Pierwszym niemieckim astronautą w kosmosie był Sigmund Jähn. natomiast Fritz Haber zsyntetyzował amoniak. a Bernard Varenius wydzielił nową dziedzinę geografii – geografię regionalną. Io i Kallisto. Richard Kuhn pracował nad witaminami i karotenoidami.Albert Einstein Prace Alberta Einsteina oraz Maxa Plancka były decydujące podczas tworzenia nowoczesnej fizyki. Hänsch (1941­). Richard Martin Willstätter badał chlorofil. Johann Bayer opublikował Uranometrię. wykazanie istnienia planety Neptun. Wilhelm Röntgen odkrył promieniowanie X.[171]. Georg Bednorz (1950­) oraz Wolfgang Ketterle (1957­). Innymi znanymi niemieckimi fizykami są: Karl Ferdinand Braun (1850­1918). przy współpracy Heinricha Louis d’Arresta jako pierwszy zaobserwował Neptuna. takich jak Hermann von Helmholtz. z których w kolejnych stuleciach korzystali inni naukowcy. Sto lat później Maria Margarethe Kirch została pierwszą kobietą. Johann Gottfried Galle. Również wiedza na temat aerodynamiki została rozwinięta przez Niemca. Martin Waldseemüller opublikował pierwszy atlas z nazwą Ameryka. Robert Huber. Johannes Kepler w 1610 . 15% wszystkich przyznanych nagród w tej dziedzinie nauki. Werner Max Planck Heisenberg (1901­1976). twórcę biogeografii. Byli oni poprzedzani przez innych kluczowych fizyków. badającego głównie tereny Ameryki Łacińskiej. co było istotne w rozwoju telekomunikacji[172]. Na początku XX wieku Alfred Wegener pierwszą w historii teorię wędrówki kontynentów[174]. Hans D. Rudolf Mössbauer (1929­2011). zmierzenie paralaksy. którą później rozwinęli Werner Heisenberg i Erwin Schrödinger[170]. pierwszy atlas nieba ukazujący całą sferę niebieską. określając ich jasność i pozycję. Herbert Kroemer (1928­). która odkryła kometę. a Adolf Butenandt nad hormonami płciowymi. Jego książka Kosmos zawierała niemal całą ówczesną wiedzę o przyrodzie. Dzieje geografii w Niemczech sięgają jednak znacznie wcześniejszych czasów. J. James Franck (1882­1964). Wilhelm Wien (1864­1928). Wolfgang Paul (1913­1993). który przedstawił pierwszą klasyfikację minerałów. Erich Dagobert von Drygalski prowadził eksplorację Antarktydy. co stanowi ok. Heinrich Hertz pracował nad promieniowaniem elektromagnetycznym. Gustav Ludwig Hertz (1887­1975).in. Gerd Binnig (1947­). a Hermann Karl Vogel odkrył gwiazdy spektroskopowo podwójne. Niemieccy naukowcy zapisali się także w historii geologii.  Nikolaus Otto jest twórcą silnika o zapłonie iskrowym. a Emil Berliner gramofon[179]. Hesja. Nadrenia Północna­Westfalia. Bawaria. Kultura Święta Liczba dni wolnych od pracy jest różna w poszczególnych krajach związkowych państwa. Nadrenia Północna­Westfalia. Saara Dzień Zjednoczenia Niemiec 3 października wszystkie kraje związkowe Dzień Reformacji 31 października Brandenburgia. Rudolf Diesel zbudował natomiast silnik wysokoprężny. Święto Zjednoczenia Niemiec (3 Obchody Dnia Zjednoczenia października). Friedrich Hölderlin i Heinrich Heine oraz bracia Grimm; w dwudziestym wieku Niemcy miały kilku noblistów w dziedzinie literatury. Johann Wolfgang von Goethe i Friedrich Schiller. czyli dzień Niemiec św. Saara Dzień Pokuty 20 listopada Saksonia Boże Narodzenie 25 grudnia wszystkie kraje związkowe Dzień św. Nowożytną niemczyznę stworzył Marcin Luter swoim tłumaczeniem Biblii. Nadrenia­Palatynat. Konrad Zuse był twórcą pierwszego komputera. Ponadto w niektórych krajach związkowych wolne od pracy są: Święto Objawienia Pańskiego (6 stycznia). jest jednym z najważniejszych dzieł literatury niemieckiej. Wielki Piątek. Boże Ciało. Günter Grass (1999) i Herta Müller (2009).Inżynieria Niemieccy inżynierowie odegrali istotną rolę w tworzeniu motoryzacji. Szczepana 26 grudnia wszystkie kraje związkowe Literatura Niemiecka literatura powstała w średniowieczu. Samolot Horten Ho 229. Filozofia . Thomas Mann (1929). Saksonia­Anhalt Wielki Piątek data zmienna wszystkie kraje związkowe Poniedziałek Wielkanocny data zmienna wszystkie kraje związkowe Święto Pracy 1 maja wszystkie kraje związkowe Wniebowstąpienie Pańskie data zmienna wszystkie kraje związkowe drugi dzień Zielonych Świątek data zmienna wszystkie kraje związkowe Boże Ciało data zmienna Badenia­Wirtembergia. który wprowadził czcionkę ruchomą do drukarstwa[178]. Saksonia­Anhalt. Dzieła te napisane zostały w języku średnio­wysoko­niemieckim. a Hans von Ohain przyczynił się do postępu koncepcji napędu odrzutowego. drugi dzień Zielonych Świątek. Gerhart Hauptmann (1912). Nadrenia­Palatynat. Meklemburgia­Pomorze Przednie. Turyngia Wszystkich Świętych 1 listopada Badenia­Wirtembergia. Hermann Hesse (1946). Saara Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny 15 sierpnia Bawaria. Szczepana. Bawaria. takich jak: Theodor Mommsen (1902). Są to: Nowy Rok (1 stycznia). choć niezwiązaną z motoryzacją. której autor jest nieznany. Paul Heyse (1910). Za najważniejszych autorów literatury niemieckiej uważani są Christoph Martin Wieland. Heinrich Böll (1972). a Karl Benz i Gottlieb Daimler wynaleźli pierwsze samochody. Poniedziałek Wielkanocny. Dzień Reformacji (31 października). który jest dla współczesnych Niemców zupełnie niezrozumiały. Wszystkich Świętych (1 listopada) oraz Dzień Pokuty (20 listopada)[180]. Bawaria. Istotną postacią. dzieło braci Horten był pierwszym odrzutowcem o konstrukcji latającego skrzydła. Dokonali oni istotnych odkryć w tej dziedzinie na przełomie XIX i XX wieku. Saksonia. Boże Narodzenie (25 grudnia) oraz 26 grudnia. Najważniejsi autorzy tej epoki to Walther von der Vogelweide i Wolfram von Eschenbach. Pieśń o Nibelungach. Choinka świąteczna przed Uebersee Museum w Bremie Święto Data Kraje związkowe Nowy Rok 1 stycznia wszystkie kraje związkowe Święto Objawienia Pańskiego 6 stycznia Badenia­Wirtembergia. Dziewięć dni jest wolnych od pracy na terenie całych Niemiec. Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny. był działający w XV wieku Johannes Gutenberg. Dzień Pracy (1 maja). nazwany od jego nazwiska silnikiem Diesla. Wniebowstąpienie Pańskie. Heinrich Focke stworzył pierwszy nadający się do użytku helikopter. Karl Ferdinand Braun wynalazł kineskop.  zwłaszcza na południu i zachodzie dzisiejszych Niemiec. Friedrich Schelling. Czołowym kompozytorem oper był kapelmistrz opery elektora saksońskiego w Dreźnie Johann Adolf Hasse uważany za jednego z najwybitniejszych reprezentantów stylu włoskiego. Pierwsze spektakle operowe wystawiano na dworach; w Monachium w 1653 roku. Sprawił to Marcin Luter. w Dreźnie w 1686. niejednokrotnie gardząc niemieckim społeczeństwem i mentalnością)[potrzebne źródło]. z kolei Nietzsche krytycznie odnosił się do całej filozofii niemieckiej włącznie z Kantem. w utworach instrumentalnych – poprzez bardzo intensywny kontrapunkt. który dojrzałe życie spędził w Lipsku. a nawet komponował. oraz w mniejszym stopniu francuskim – w muzyce instrumentalnej. w Hanowerze w 1689 roku. Arthur Schopenhauer. który odrzucając malarstwo i rzeźbę uznał muzykę za Wartburg w XII w. kojarzony przede wszystkim ze stylem niemieckiej muzyki organowej[181][184]. ale z czasem uległo to zmianie i wystawiano również dzieła świeckie. zwolennicy reformacji przede wszystkim podkładali nowe teksty pod znane. Edmund Husserl. Najsławniejszym wydarzeniem w tej tradycji był turniej minnesingerów. Szczególnie ważne są niemiecki idealizm oraz marksizm. Johann Gottlieb Fichte. śpiewał. a kulminacją tej dziedziny muzyki stała się twórczość J. natomiast Marks. Ważną rolę odegrali też w tym okresie synowie J. więc początkowo wystawiano tylko utwory o tematyce religijnej. Najbardziej znanym meistersingerem był szewc Hans Sachs (1494–1576; upamiętnił go w Śpiewakach norymberskich Richard Wagner)[181][182]. często nawet bardzo popularne melodie (tym sposobem sławny chorał wykorzystany przez Bacha w Pasji według św. bardziej rozrywkowe. Gottfried Wilhelm Leibniz. Muzyka Podobnie jak w innych krajach europejskich. Wyjątkowa sytuacja była w Hamburgu.in. chociaż ukończył filozofię. lecz wiele śpiewów jest anonimowych. szkoły frankfurckiej Theodora Adorno i Maxa Horkheimera. S. powstawały cechy muzyków zrzeszające meistersingerów. Bach. Immanuel Kant. był bardziej ekonomistą niż filozofem. Bacha: Wilhelm Friedemann Bach. bo wielką rolę w upowszechnianiu chorału luterańskiego odegrało rozwijające się wtedy drukarstwo. która rozwijała się początkowo przede wszystkim w klasztorach. S. Fryderyk Engels. a w Wittenberdze śpiewnik w układzie czterogłosowym opracowany przez współpracownika Lutra. Ponieważ miasto było protestanckie. że jest gdańszczaninem pochodzenia holenderskiego. Johannesa Waltera[181][182]. 1000 rok[181][182]. W bogatych miastach. W dwudziestym wieku ważny wpływ na filozofię wywarła krytyczna teoria tzw. czyli na dworze elektora w Mannheimie nastąpiło poważne przeobrażenie muzyki instrumentalnej: powstała orkiestra symfoniczna. Już w 1452 powstał wyjątkowy zbiór (Fundamentum organisandi C. główny środek wyrażania uczuć religijnych. S. W połowie XVIII w. Najznakomitszymi minnesingerami byli: Walther von der Vogelweide. Pieśni te ukazywały się w zbiorach.Za najważniejszych filozofów niemieckich uważani są Johannes Eckhart. Georg Philipp Telemann[181][182]. grał. na przykład Artur Schopenhauer nazywał pseudofilozofami Fichtego i Hegla (odcinał się jednocześnie od Niemiec mówiąc. przez niektórych historyków filozofii uważany za najważniejszego filozofa nowożytności z uwagi na szerokie oddziaływanie. Przekonany o ogromnej sile oddziaływania muzyki nakazywał uczestniczyć w śpiewie liturgicznym wszystkim wiernym i podkreślał konieczność śpiewania w języku rodzimym. którą znamy dzisiaj. W następnych stuleciach przybywało znakomitych organistów. od IX w. odbył się na zamku Wartburg (nawiązał do niego w operze Tannhäuser Richard Wagner). Wolfram von Eschenbach. jaki w XII w. gdzie w 1678 otwarto pierwszą publiczną operę w Niemczech. Karol Marks. Carl Philipp Emanuel Bach i Johann Christian Bach[181][184]. którzy początkowo skupiali się na dworze cesarza Fryderyka Barbarossy. Neidhardt von Reuenthal. do końca XIV w. Autorem niektórych nowych chorałów – tekstów i melodii – był również sam Luter. podobna do tej. (miniatura z XIV w. że niektórzy filozofowie niemieccy krytycznie odnosili się do innych filozofów niemieckich. Johann Sebastian Bach Pierwszą operę skomponował Heinrich Schütz; była to Daphne wystawiona 1627 w Torgau koło Drezna (zaginiona). Należy pamiętać. Reformacja przyczyniła się również do wyjątkowego rozwoju muzyki organowej. Powstanie najstarszej pieśni do niemieckiego tekstu – Christ ist erstanden – datuje się na ok. Reformacja odegrała ogromną rolę w rozwoju niemieckiej muzyki i stworzeniu wyjątkowo bogatej Turniej śpiewaków na zamku kultury muzycznej. Friedrich Nietzsche. rozwijała się świecka muzyka uprawiana przez minnesingerów.) Luter dobrze znał ówczesną muzykę. zaliczani do najwybitniejszych w historii muzyki poważnej: Händel. Dla reformacji komponował też m. która na wiele pokoleń kształtowała utwory nie tylko niemieckich kompozytorów – sonata. Wyznawał więc zasadę: „kto śpiewa. Tworząc repertuar religijny. Od XII w. Ludwig Feuerbach. również w Niemczech przyjęcie chrześcijaństwa dało ogromny impuls muzyce religijnej. Dla opery w Hamburgu komponował Reinhard Keiser. a także kompozytor i pierwszy zawodowy krytyk muzyczny Johann Mattheson. Paumanna) zawierający opracowania utworów wokalnych i pierwsze samodzielne utwory organowe. W pierwszej połowie XVIII wieku ze środkowych Niemiec wywodzili się dwaj kompozytorzy. Martin Heidegger i Karl Jaspers. ale działał głównie w Anglii oraz J. nazywając ją „podstępną teologią”. znane były wielogłosowe organa. Mikołaj z Kuzy. który związał się z dworem hanowerskim. . Podstawą stał się chorał gregoriański. Ludwig Senfl i Martin Agricola. ulegała przede wszystkim wpływom włoskim – w operze i muzyce instrumentalnej. szkole mannheimskiej. Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Mateusza – O Haupt voll Blut und Wunden – w dużej mierze pochodzi z pieśni miłosnej Płoche dziewczę zawróciło mi w głowie[183]). Bacha uważa się za uosobienie niemieckiego stylu w ówczesnej muzyce: w utworach wokalno­instrumentalnych poprzez związek z chorałem luterańskim. modli się podwójnie”. Powstała również forma. Niemiecka muzyka w XVII i XVIII w. Na przykład w 1524 roku ukazał się w Erfurcie zbiór 26 pieśni jednogłosowych z religijnymi tekstami do użytku domowego. Bacha[181][182]. Heinrich Frauenlob oraz Oswald von Wolkenstein.  Sztuka karolińska miała przywrócić świetność stylu klasycznego. Niemiecką kulturę muzyczną zdominował instrument. Bernwarda wykonano z brązu drzwi i kolumnę[189]. Destruction. Po wojnie do głosu doszli kompozytorzy. a sam Wolfgang Amadeusz tworzył swe dzieła choćby dla mannheimskiego czy później monachijskiego dworu.: Wenus z Hohle Fels. Dojście do władzy Hitlera w 1933 położyło jednak kres wszelkim nowatorskim tendencjom i bardzo wielu muzyków. zdobyły sławę w całym obszarze niemieckojęzycznym. będący najstarszym średniowiecznym krzyżem o wielkości zbliżonej do naturalnej. datowany na lata 965­997. Gwiazdy gatunków muzycznych pop i rock. Na uwagę zasługują także niemieckojęzyczni raperzy: Die Fantastischen Vier. W Hildesheim na okres urzędu św. W czasie rządów Ludolfingów. Bardzo popularnym zespołem na niemieckim rynku muzycznym jest także grupa Tokio Hotel. iż Karol Wielki zlecił wykonanie figury Jezusa na krzyżu do kaplicy pałacowej w Akwizgranie. na przykład na wyspie Reichenau. które sprowadzano do wielu zakątków imperium[187].in. Nie przetrwało wiele rzeźb z tamtego okresu. Rozkwit sztuki średniowiecznej na terenie Niemiec rozpoczął się w okresie Imperium Karolińskiego Karola Wielkiego. Najważniejsza stała się jednak muzyka instrumentalna. czego przykładem są cztery krzyże procesyjne w dawnym opactwie w Essen. Grono zwolenników miał też twórca dodekafonii Arnold Schönberg. Rozkwit kultury muzycznej możliwy był dzięki mecenatowi wielu dworów oraz zainteresowaniu muzyką wśród mieszkańców miast. Scorpions. Najbardziej ceniono za to. np. Do najpopularniejszych zespołów punkowych należą Die Toten Hosen i Die Ärzte. że w 1938 zorganizowano wystawę „zwyrodniałej muzyki”: nowoczesnej oraz jazzowej[181][184]. Stosunek do nowoczesnej sztuki był tak zły. natomiast muzykę metalową reprezentują m. Występ zespołu Kraftwerk w Rzymie. Swój rozkwit przeżył w Niemczech jeden z gatunków swingu – Sinti­Jazz. Oprócz tego okazale prezentuje się grupa jazzowych muzyków niemieckich. uznana przez amerykański magazyn Rolling Stone za „najgorętszy towar eksportowy Niemiec”[185]. Johannes Brahms. sztukę tworzono zazwyczaj w wielkich klasztorach. Gwiazdami pochodzącymi z Niemiec. jak Karl Amadeus Hartmann. a odnoszącymi sukcesy na skalę światową byli i są: Modern Talking. jako „mowa duszy”. Romantyzm w muzyce niemieckiej zapoczątkowała opera – za symboliczny ten moment uważa się premierę opery Wolny strzelec Carla Marii von Webera w 1821. dalece odbiegających od klasycznych aspiracji stylu karolińskiego. Głównymi twórcami z tamtego okresu byli: Feliks Mendelssohn. Nadal tworzył też Carl Orff. Nawet w operze niemieckiej orkiestra bywała ważniejsza od śpiewaków. tj. którzy przedtem nie cieszyli się poparciem nazistów. musiało emigrować. Kreator. Dieter Bohlen czy Xavier Naidoo. wzorzystych kształtów w celu osiągnięcia bardzo ekspresywnych obrazów. a także w całej Europie. . Kraftwerk. Niemiecka scena muzyczna wykształciła się w wielu kierunkach. Tradycję romantycznego stylu z powodzeniem kontynuował u schyłku XIX wieku i na początku XX wieku Richard Strauss[181][184]. Rammstein. Ludwig i Malvina Schnorr von Carolsfied – pierwsi wykonawcy Tristana i Izoldy Najbardziej wpływowym kompozytorem niemieckim w I połowie XX wieku był Paul Hindemith. rozwijających się w szczególnie szybkim tempie w stolicy – Berlinie. Ma około 35 000 lat i została znaleziona w 2008 roku[186]. Styl Reichenau używał uproszczonych. Bushido czy Sido[181][184]. Franciszek Liszt. której najwybitniejszym przedstawicielem ze strony niemieckiej był Karlheinz Stockhausen. mających na ogół bardzo dobre przygotowanie do wykonywania muzyki. W latach pięćdziesiątych rozwinęła się natomiast awangarda. W drugiej połowie XVIII wieku centralnym ośrodkiem stał się Wiedeń. Józef Haydn i Wolfgang Amadeus Mozart byli Austriakami. Nena. choć ojciec Mozarta – Leopold wywodził się z Augsburga. takie jak Udo Lindenberg. Sztuka Na terenie Niemiec często znajduje się dzieła sztuki prehistorycznej. Okres sztuki ottońskiej to silny progres rzemiosła. cenny przykład crux gemmata który upowszechnił się w Rzeszy. Sodom czy Tankard – zespoły grające thrash metal. Znanymi artystami muzyki pop w ostatniej dekadzie są między innymi takie grupy jak Wir sind Helden. Herbert Grönemeyer. co szczególnie wyraźnie przejawia się u Wagnera. Na krótko przed rokiem 1000 wykonano krzyż Lotara. Robert Schumann. głównie metaloplastyki. W okresie Imperium Rzymskiego. Rosenstolz i Silbermond. Od czasów powstania w latach 80. Pionierami muzyki elektronicznej na świecie byli niemieccy artyści – Klaus Schulze oraz zespół w 2004 r. prowincje germańskie produkowały wyroby ceramiczne.. Tylko Ludwik van Beethoven wywodził się z Nadrenii[181][184]. Ponadto literaci i filozofowie nadali muzyce wyjątkowego znaczenia wśród wszystkich sztuk. Z okresu tego pochodzi na przykład Wenus z Hohle Fels drewniany krucyfiks Gerona. Tam działali klasycy wiedeńscy. wiadomo jednak. Jest to prawdopodobnie najstarsza figurka mająca ludzkie kształty. a także konkurować z bizantyńską[188]. który w latach dwudziestych nauczał w Berlinie. Od 2010 roku Niemcy zajmują trzecie miejsce na świecie na liście najbardziej dochodowych rynków muzycznych. zwłaszcza pochodzenia żydowskiego. niemiecki punkrock jest rozprzestrzeniony na niemieckim rynku muzycznym. Sarah Connor. z których dwaj. Carl Philipp Emanuel Bach i Johann Christian Bach[181][184]. Pierwsze studio muzyki elektronicznej powstało w Niemczech – w Kolonii[181][184]. że może obyć się bez słów i potrafi oddziaływać na emocje słuchaczy bez pośrednictwa tekstu. która w II połowie XX wieku była wiodącym ośrodkiem sztuki w Zachodniej Europie. Kulminację jej stworzyła twórczość Richarda Wagnera.Friedemann Bach.  W późniejszym okresie działali także Brat Francke. W realizmie magicznym tworzyli Anton Räderscheidt.: Friedrich Wędrowiec nad morzem mgły Wilhelm von Schadow oraz Peter von Cornelius. natomiast Hans Holbein Młodszy. miał w swoim dorobku liczne portrety. Rodzina Zick wsławiła się malowaniem barokowych stropów[192]. Niemcy zaczęli ją powoli przejmować od Francuzów (m. Niemieccy artyści często pracowali natomiast za granicą. tacy jak Konrad von Soest w Westfalii. Należeli do niej m.in. a także Joachim von Sandrart i Ludolf Backhuysen w Holandii[192]. m. Mistrz Bertram w Hamburgu oraz Stefan Lochner w Kolonii.. Wolf Huber oraz Augustin Hirschvogel.in.in. dekorowali wnętrza kościołów i pałaców[193]. gotyckich zdobień aż do XVI wieku. Do najważniejszych niemieckich przedstawicieli tego nurtu można zaliczyć Georga Grosza. którego reprezentowali Kurt Schwitters i Hannah Höch[195]. Tilman Riemenschneider oraz Peter Vischer starszy[190]. niż francuski. a szwajcarskiego pochodzenia Anton Graff zasłynął jako twórca portretów. jednak zachowali ją znacznie dłużej. Augusta Macke. który malował pejzaże z wyraźnym północnym charakterem. która stała się powszechna w całej Zachodniej Europie. Na większości terytorium Niemiec nie zostały przyjęte zdobienia klasyczne. którzy przetrwali do epoki renesansu. Max Ernst zasłynął jako surrealista. tworzący głównie w Anglii i Szwajcarii. niektóre ukazujące najważniejszych przedstawicieli Protestantyzmu jako Dwunastu Apostołów. działający w Lubece[190]. Adam i Ewa autorstwa Albrechta Dürera Szkoła naddunajska to nazwa grupy malarzy. Na północy Niemiec tworzyli wtedy liczni malarze. tworzył głównie sceny rodzajowe[191]. choć w innych przypadkach Niemcy szybko podążały za rozwojem. nastawy ołtarzowa Lucasa Cranacha Starszego. Z okresu tego pochodzą np. Hinrik Funhof i Wilm Dedeke. jak drewnianej. Meklemburgia Renesans w Niemczech używał wyszukanych. W Berlinie rozwijał się dadaizm. pamiętany ze względu na swoje portrety. Neubrandenburg. do którego należeli m. grupa Błękitny Jeździec. również w pracach traktujących o człowieku i aspektach jego życia. Wielu zagranicznych malarzy przebywało wtedy w Niemczech. W późniejszych latach większość niemieckich artystów zostało Protestantami. W późniejszym okresie wrogość Luteran wobec tworzenia dzieł religijnych nieco osłabła. Ernst Ludwig Kirchner i Karl Schmidt­Rottluff. W Europie znany był natomiast Bernt Notke. przedstawiające zazwyczaj Ostatnią Wieczerzę. Georg Schrimpf. złożona z np. po stworzeniu sztuki gotyckiej.: Bernardo Bellotto w Dreźnie oraz Giovanni Battista Tiepolo. Franzem von Defregger. w stylu biedermeier tworzył Carl Spitzweg. Franza Marca. urodzony w Gdańsku. jednak niemiecki romanizm używał mniejszej liczby rzeźb. choć umiący mówić jedynie po niemiecku i francusku. Następnie. czy Aleksieja Jawlensky[194]. Na przełomie XVIII i XIX wieku wykształciły się także inne nurty w sztuce: ruch Nazareńczyków.: Albrecht Altdorfer. Daniel Chodowiecki. oraz powstała w Monachium w 1911 r. które otrzymały bogaty wystrój i dekoracje rzeźbiarskie). Czołowym niemieckim artystą renesansu był Albrecht Dürer. co uwidacznia się na przykład poprzez wprowadzenie ruchomej czcionki w drukarstwie. holenderski malarz Asmus Jacob Carstens oraz rzeźbiarz Johann Gottfried Schadow. tworzona przez takich twórców. niż inne państwa europejskie[188]. Hans Holbein Starszy oraz jego brat. Matthias Grünewald pozostawił natomiast bardzo małą ilość dzieł. identyfikujący się jako Polak. Franzem von Lenbach. zarówno kamiennej. Alexander Kanoldt oraz Carl Grossberg[194]. Gabrielem von Max oraz Eduardem von Grützner. Ówcześni twórcy malowali głównie na zlecenie miast w Skandynawii i nadbałtyckich państw. Niemcy były centrum prądu. ukształtowała się tu długoletnia tradycja ołtarza szafiastego. na dworach książąt. jak Fritz Bleyl. Neoklasycyzm pojawił się w Niemczech wcześniej niż we Francji. Głównym przedstawicielem akademizmu był Carl Theodor von Piloty wraz ze swoimi uczniami: Hansem Makartem. który trzy lata spędził na malowaniu Rezydencji w Würzburgu. Stworzyli oni pierwsze pejzaże w sztuce zachodu (1000 lat wcześniej powstały pejzaże w Chinach). a Adolph Menzel ukazywał na swoich dziełach pruskie sukcesy militarne. W XX wieku wykształciły się w Niemczech dwie grupy ekspresjonistów: Die Brücke. Na okres gotyku przypada progres rzeźby. a wśród nich: Johann Liss w Wenecji. Ponadto na jego obrazach postacie są zazwyczaj odwrócone do odbiorcy plecami[192]. malowali obrazy religijne w stylu późnogotyckim. Druki wykonywali natomiast uczniowie Dürera. choć na terenie państwa działało wielu artystów z różnych pokoleń[191]. Hans Burgkmair starszy i Hans Baldung Grien.Sztuka romańska była pierwszą. Max Liebermann. a Paul Klee i Lyonel Feininger jako kubiści. . jednak jego Ołtarz z Isenheim został uznany za największe dzieło niemieckiego renesansu[190]. a symbolizm Franz von Stuck i Max Klinger[194]. Fryburgu. Erich Heckel. katedry w Kolonii. czy w Naumburgu. W okresie tym tworzyli także np.: Philipp Otto Runge oraz Adrian Ludwig Richter. Sigismund Holbein. Jednym z najważniejszych twórców niemieckiego romantyzmu był natomiast Caspar David Friedrich. Czołowymi niemieckimi rzeźbiarzami byli w tamtym okresie to Wit Stwosz. tworzących na początku XVI wieku w Bawarii i Austrii. a Bracia Asam oraz Johann Baptist Zimmermann wraz z bratem. W okresie baroku i rokoko niemiecka sztuka była zbliżona do twórczości artystów z innych części świata.in. a także szkoła düsseldorfska. co pozbawiło ich możliwości malowania obrazów religijnych. W XIX wieku. Gotyku Ceglanego adoranti. tworzący znane w całej Europie drzeworyty. Berlińską secesję reprezentował np. a jego głównymi twórcami byli tam Anton Raphael Mengs. dawniej podstawy twórczości malarza. Na początku XX wieku bardzo popularne stało się w malarstwie tworzenie obrazów o charakterze groteskowym. do której należeli malarze Caspara Davida Friedricha tworzący pejzaże[191]. utworzona w Dreźnie w 1905 r.: Wassiliego Kandinskiego. Hans Bornemann. Magdeburgu. Otto Dixa oraz Maxa Beckmanna.  Pandorum (2009).W okresie nazizmu w Niemczech sztuka nowoczesna została zakazana jako sztuka wynaturzona. Baader­Meinhof (2008). która jest nie tylko popularną przekąską. A. Cykliczne ceremonie rozdania Europejskich Nagród Filmowych odbywają się co roku w Berlinie. Good bye. tacy jak Volker Schlöndorff. szczególnie nie może jej zabraknąć na bawarskim święcie piwa. że Niemcy są krajem. Popularne są także niemieckie wina reńskie i mozelskie. Anselm Kiefer. Najmocniejszą pozycję tradycyjna niemiecka kuchnia zachowała w małych miastach i osadach. zaprezentowany 1 listopada 1895 r. ale i podstawowym elementem kuchni.. oraz Życie na podsłuchu w 2007 r[202]. Głową w mur (2004). . Również w XXI wieku wiele niemieckich filmów osiągnęło sukces międzynarodowy. która przybyła tam z początkiem lat 1960. Uważa się. Kuchnia Typowo niemiecka kuchnia zanika. Teatr Bertolt Brecht Niemcy są krajem mającym największe zagęszczenie teatrów operowych. czyli niemalże dwa miesiące przed pierwszym pokazem francuskich braci Lumière[198]. Hans Haacke oraz Charlotte Posenenske[196]. W Bawarii są. Kapusta to kolejny popularny składnik – odmianę zieloną kisi się jako Sauerkraut. Werner Herzog. jest uznawany jako pierwszy film science­fiction. Na przykład bracia Max i Emil Skladanowsky wynaleźli bioskop. w tym barami sushi. Hanne Darboven. wśród których najbardziej popularny jest dorsz. Wim Wenders oraz Rainer Werner Fassbinder wynieśli niemieckie kino do poziomu międzynarodowego[200]. Twórcami sztuki konceptualnej byli: Bernd i Hilla Becher. W północnych Niemczech w menu można znaleźć bogaty wybór świeżych ryb. Zupy niemieckie są ciężkie i zawiesiste (Eintopf). głównie do Stanów Zjednoczonych.. W latach 70. Döner. Reżyserowany przez Fritza Langa film Metropolis z 1927 r. ale także np. Najwybitniejszym przedstawicielem performance był Joseph Beuys. królują w niej ziemniaki i wieprzowina. pieczeń (Schweinebraten). Kluski zwane Spätzle i Maultaschen są typowymi składnikami kuchni Szwabii. Eksperyment (2001). Markus Lüpertz i Rainer Fetting. gotowane lub np. co daje Apfelrotkohl. Weißwurst i Brezel Mięso w kuchni niemieckiej proponuje się w bardzo różnorodnej postaci – peklowana i wędzona pieczeń wieprzowa (Kassler). kiszona kapusta. w postaci sałatki ziemniaczanej (Kartoffelsalat). wraz z włoskimi „Gastarbeiterami”. mający miejsce każdego roku od 1951. tacy jak Robert Wiene. a rosną wpływy kuchni innych krajów. główna Nigdzie w Afryce (2001). Kuchnia niemiecka jest bardzo pożywna. W wyniku konfliktów z rządem. W 1930 r. Były to: Blaszany bębenek w 1979 r. ta ostatnia reprezentowana jest przez tysiące małych barów „fast food” zwanych w Niemczech Imbiss i potrawy jak np. a Wolf Vostell jest znany ze swoich instalacji[197]. a wśród nich Złoty niedźwiedź. W odżywianiu Niemców dużą rolę pełni chleb. Na wczesne kino niemieckie duży wpływ mieli ekspresjoniści. natomiast czerwoną gotuje się z jabłkami. austriacko­amerykański reżyser Josef von Sternberg wyreżyserował pierwszy istotny niemieckojęzyczny film z dźwiękiem[199]. Penck. Oscar dla najlepszego filmu nieanglojęzycznego produkcje niemieckie zdobyły trzykrotnie. Popularna jest również kuchnia grecka. R.  Golonka (Schweinehaxe) to także niemiecki przysmak. Nigdzie w Afryce w 2002 r. Po wojnie w Niemczech rozwinął się neoekspresjonizm. oprócz tego można w niemieckich miastach znaleźć prawie wszystkie egzotyczne restauracje włącznie z rosyjskimi. najczęściej z dodatkiem fasoli lub grochu. kuchnia chińska i kuchnia turecka. specjalne Wurstküchen (kuchnie kiełbasowe). w którym istnieje najwięcej różnych gatunków chleba. Pachnidło nagroda festiwalu w Berlinie (2006). marynowana pieczeń. XX wieku twórcy filmowi. do Szwajcarii[194]. Hans­Peter Feldmann. Dodatkiem do mięsa są najczęściej ziemniaki smażone. Biała wstążka (2009). którego reprezentowali: Georg Baselitz. bo piwo to narodowy napój Niemców oraz dodatek do wielu potraw. np. wielu artystów wyemigrowało z kraju. siedzibie Europejskiej Akademii Filmowej. czy Atlas chmur (2012). Soul Kitchen (2009). Mięsa wieprzowego używa się do wyrobu kiełbasy (Wurst). rodzaj projektora. Jako pierwsza zdobyła niemieckie podniebienia kuchnia włoska. Jörg Immendorff. Potrawy takie jak pizza i pasta są dziś bardziej popularne niż dawniej typowy zestaw: ziemniaki. Safari (2010). czy Friedrich Wilhelm Murnau. polskimi i japońskimi. i 80. jest jednym z najbardziej prestiżowych światowych festiwali filmowych[201]. Architektura Film Niemieckie kino powstało w pierwszych latach istnienia filmu i odegrało dużą rolę w jego rozwoju. tajskimi. a Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Berlinie. Lenin! (2003).  1990. Sport 27 milionów Niemców jest członkami klubów sportowych. Kawa w Niemczech cieszy się znacznie większym uznaniem niż herbata.4 mln nie posiada niemieckiego obywatelstwa[214]. w Niemczech popularne są także piłka ręczna. Kierowca prestiżowego cyklu Formuły 1 Michael Schumacher ustanowił podczas swojej kariery wiele rekordów w sportach motorowych.5[207]–2[208][209] mln osób pochodzenia polskiego i osób wywodzących się z Polski. Brandenburgia. Z Polską graniczą trzy kraje związkowe: Meklemburgia­Pomorze Przednie. Z ponad 6. 1996); Niemcy były organizatorem mistrzostw świata w 1974 i 2006 i mistrzostw Europy w 1988.3 milionem oficjalnych członków. 1980. Najbardziej znanymi piłkarzami pochodzącymi z Niemiec są Franz Beckenbauer. Deutsches Polen­Institut i Deutsch­Polnische Gesellschaft der Bundesrepublik Deutschland to stowarzyszenia wspierające i wzmacniające polsko­niemiecką współpracę i wymianę kulturalną. Konstruktorzy. łącząc wyniki Niemiec Wschodnich i Niemiec Zachodnich. jest najpopularniejszą ligą sportową w kraju i odnotowuje drugą największą na świecie frekwencję podczas meczów jakichkolwiek lig sportowych na świecie. wygrywając najwięcej wyścigów i Pucharów Świata w historii. Ponadto firma Porsche wygrała wyścig 24h Le Mans. Poza tym. Powiązania z Polską 465 km wspólnej granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz na wyspie Uznam. Zobacz też cesarze niemieccy lista feldmarszałków niemieckich Auswärtiges Amt Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii RFN Kluby piłkarskie w Niemczech polskie odpowiedniki niemieckich nazw geograficznych uczelnie w Niemczech . Są sklasyfikowani na trzecim miejscu w klasyfikacji medalowej wszech czasów. 1. Ponadto Garmisch­Partenkirchen gościło zimowe igrzyska w 1936 r. 20%) to osoby z tłem migracyjnym (Personen mit Migrationshintergrund). natomiast Audi zwyciężyło 11 razy. Niemcy zakończyli rywalizację na szóstej pozycji w klasyfikacji medalowej[205]. hokej na lodzie oraz tenis[203].W Niemczech istnieje ponad 300 gatunków chleba i ponad 6 tysięcy gatunków piwa. z których 7. 1974. najwyższy poziom rozgrywek w niemieckiej piłce nożnej. 25%) to emeryci i renciści[213]. W Niemczech mieszka według różnych danych szacunkowych ok. Kilkaset podpisanych umów partnerskich między miastami Polski i Niemiec Ciekawostki Z Niemiec wywodzi się zwyczaj strojenia choinki[212]. Niemiecki Związek Piłki Nożnej (Deutscher Fußball­ Bund) jest największą tego typu organizacją na świecie[203]. Jest także jednym z najbogatszych sportowców[204]. Saksonia. Niemcy organizowały letnie igrzyska olimpijskie dwukrotnie. Bundesliga. Około 150 tys. Ponad 20 mln mieszkańców Niemiec (ok. Podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w 2012 roku. a dodatkowe dwanaście milionów uprawia sport indywidualnie[203]. trwający dobę wyścig we Francji. siatkówka. podczas gdy na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w 2010 roku zajęli w niej drugie miejsce[206]. w Berlinie w 1936 roku oraz w Monachium w 1972 r. Ponad 16 mln mieszkańców Niemiec (ok. Niemcy są także jednym z czołowych państw w sportach motorowych. Jürgen Klinsmann. W Krakowie znajduje się jedna z nielicznych zagranicznych placówek naukowo­badawczych niemieckiego Towarzystwa Maxa Plancka. koszykówka. szesnaście razy. Reprezentacja Niemiec w piłce nożnej czterokrotnie zdobyła puchar mistrzostw świata (1954. Niemców zamieszkuje Polskę (z reprezentacją 1 posła mniejszości niemieckiej w Sejmie)[210][211]. Reprezentacja Niemiec w piłce nożnej Mecz Borussia Dortmund – FC Schalke 04 w rozgrywkach Bundesligi Niemieccy sportowcy regularnie osiągają bardzo wysokie wyniki podczas Igrzysk olimpijskich. 2014) i trzykrotnie puchar mistrzostw Europy (1972. Piłka nożna jest najbardziej popularną dyscypliną sportu. Gerd Müller. tacy jak BMW i Mercedes są istotnymi producentami samochodów używanych podczas wyścigów samochodowych. Lothar Matthäus oraz Oliver Kahn. Podczas Oktoberfest padają „rekordy piwne” – w Europie jedynie Czesi piją więcej piwa w przeliczeniu na jednego mieszkańca.  [w:] Studia historica Slavo­Germanica.de/lemo/html/nazi/wirtschaft/index. Das Ermächtigungsgesetz 1933 (http://www. Donald L. 8. [dostęp 2013­08­ 11].wordtravels. 22 sierpnia 1989. 10. Industrie und Wirtschaft (http://www. [dostęp 2013­08­09]. 26.uk/2/hi/europe/4530565. Japan and the Maltusian trap. [dostęp 2013­08­ 15].bfn.html) (ang.sdw. s. 2005. 30.de/SharedDocs/Anlagen/DE/Publikationen/Migrati onsberichte/migrationsbericht­2012. 1763­1806. 40. [dostęp 2013­08­08]. 25. 10 listopada 2010. Jan Kądziołka.org/) (ang. PWN. s. Stanisław Rospond: Polszczyzna śląska 1970. ISBN 978­0­631­18117­0. 3.com/cms/s/2/504285c4­68b6­11da­bd30­ 0000779e2340. Niewyk. 1890­1945. Henderson: The Zollverein. Garnsey. [dostęp 2013­08­11].).). Profil kraju CIA (https://www.html?_r=0). 27. 48. s. ISBN 978­0­ 231­11200­0. s. [dostęp 2013­08­19].de/book/en/002_001_001. History of the German Flag. 25. Alan Macfarlane: The savage wars of peace: England. ISBN 978­1­ 4027­2885­3. ISBN 978­83­267­0775­9. David Crossland: Last German World War I Veteran Believed to Have Died (http://www. s.html).&br=1&c=134&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2C PPPPC&grp=0&a=) (ang. 41. Opis niemieckich lasów (http://ypef. 1. Warszawa: WSiP. Statistisches Bundesamt: Bevölkerung auf Grundlage des Zensus 2011 (https://www.). Francis R. German flag (http://www.de/international/germany/aged­107­last­ german­world­war­i­veteran­believed­to­have­died­a­530319. s. ISBN 978­0­14­028696­0.state.de/fileadmin/MDB/documents/skript51.handbuch­ deutschland. Daniel Phillipot: The Religious Roots of Modern International Relations. 1991. [dostęp 2013­08­ 08].).pdf) (niem. 165 op. 2003.y=4&sy=2013&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country &ds=. fryzyjski. 22. 1980. (http://www. 34. Averil: The crisis of empire. 21 czerwca 2012. 42. 51. [dostęp 2013­08­11].). interpretations. s. 1­19.193­337. Jill Claster: Medieval Experience: 300­1400. 51. Nicosia: The Columbia Guide to the Holocaust. Spiegel. 11. Lee: Europe.D. legacies. ISBN 0­521­30199­8. Jedynie trzecia strofa. s. PWN. utworzona została od Niemiec (Němъcъ: němъ). BAMF – Bundesamt für Migration und Flüchtlinge: Migrationsbericht 2012 (http://www.weebly. 2000.pdf) (ang. [dostęp 2014­11­23].). 35. s.org/books/kits/welcome%20to%20germany/W TGpdf/Handout%2011. Deutscher Bundestag. 409­412.x=42&pr. 5. Richar J. „Stanisław Rospond: Może nazwa Niemcza. [dostęp 2015­05­09]. Coat of Arms and the National Anthem (http://www.html) (niem.ft. s. Lesistość w poszczególnych landach Niemiec (http://www. Marek Dajek: Atlas geograficzny dla szkół ponadgimnazjalnych. Warszawa: Nowa Era. 23. nr 7­9.htm). John Black: 100 maps.pwn. 47.html) (niem.co. Opis klimatu w Niemczech w serwisie worldtravel. Michael Scherer­Lorenzen: Charakterystyka niemieckich lasów (http://www. ISBN 0­8147­1381­5.org/external/pubs/ft/weo/2015/02/weodata/weorept. Peter. s.com/2006/10/31/world/europe/31iht­ germany. 20. ISBN 978­0­ 521­36836­0. Należy przy tym nadmienić. Cambridge University Press.com/Travelguide/Countries/Germany/Climat e/) (ang.de/lemo/html/nazi/innenpolitik/ermaechtigungsgeset z/index. 31­32. CORNELIVS TACITVS ANNALES. The Holy Roman Empire as Idea and Reality. Germany (http://www. Stephen J. Bowman. 43.eu/files/booklet/pl/niemcy. Kontakty celtycko­słowiańskie zostały potwierdzone w zapożyczeniach z języka celtyckiego”.html) (ang. 52.bloomberg. ISBN 3­421­ 06236­6.). October 2015 (http://www.cia. Roderick Stackelberg: Hitler’s Germany:Origins. s. 45.pl/haslo/4574875/niemcy­warunki­ naturalne.imf. 21. [dostęp 2013­08­11]. C.asp) (ang. New York University Press.de/DE/ZahlenFakten/GesellschaftStaat/Bevoelke rung/Bevoelkerungsstand/Tabellen/Zensus_Geschlecht_Staatsangehoer igkeit.toponline.nytimes. 442.html? pagewanted=all&src=pm).gov/library/publications/the­world­ factbook/geos/gm. Niemcy. Focus. dolnołużycki. styczeń 1934.org/web/20040206023355/http://www. 35.shtml#27). 131. 1 stycznia 2001. [dostęp 2013­08­11]. 15. 27. 82­83. 32. Brennpunkt: Hauptstadt­Umzug (http://www. ale w znaczeniu pierwotnym „każdego obcego”.). [dostęp 2014­08­29]. Tomasz Szarota: Niemcy i Polacy: wzajemne postrzeganie i stereotypy.html) (pol. Uniwersytet Poznański 1970/72. s. 49.de/htdocs_e/bundestag/symbols/anthem/) (ang. in New OECD Ranking (http://www. Cameron. Andreas Häusler. 9. Leaders mourn Soviet wartime dead (http://news. 44. Ponadto duński.thelatinlibrary. Wyd. Iulius Caesar. 36.shtml#25) 14.). 2012.com/book/review/orderly­humane­ expulsion­germans­richard­evans? page=0. 12­13. 7. 2005.).).).html) (niem. CIA. Antony Beevor: Berlin: The downfall 1945. 13.). 19. 460. 2003. Tekst oryginału (http://www.destatis. Wiesław Boryś. 16.). 103.com/1989/08/22/world/westward­tide­of­east­ germans­is­a­popular­no­confidence­vote. ISBN 978­0­415­ 25455­7. 14­15. Drzewa w Niemczech (http://ypef.german­flag. Kazimierz Kocimowski. 9­24.O. Gagliardo: Reich and Nation. ISBN 978­83­02­12050­3.html) (ang.thelatinlibrary. s.html) (pol. styczeń 2000. Warszawa: Wyd. [dostęp 2013­08­ 11].html) (ang. 33. Opis niemieckiego klimatu (http://web. Princeton Architectural Press. Alan K. 202.de/panorama/boulevard/brennpunkt­hauptstadt­ umzug_aid_175751. 17. 29.com/tacitus/tac. ISBN 978­1­56898­134­5.pdf) (pol. 1996. 18. Nauk. [dostęp 2013­08­11]. [dostęp 2013­08­11]. Indiana University Press. Ferdinand Protzman: Westward Tide of East Germans Is a Popular No­ Confidence Vote (http://www. 14.). [dostęp 2015­04­18]. Michael Z.as px? pr. 45­52. Grzegorz Jagodziński: O przenoszeniu nazw ludów (http://grzegorj. Stan na 30 września 2014 roku.de/Statistik­ Portal/en/en_jb01_jahrtab1. [dostęp 2013­08­11].com/fauna­­flora11. The German national anthem (http://www.pl/lingwpl/przen.focus.newrepublic. [dostęp 2008­ 12­19]. 28. że wyraz prasłowiański nemz = niemy mógł być pożyczką od plemienia celtyckiego Nemětae. 22 stycznia 2008. 24.html). 37. 38. s. Mary Fulbrook: A Concise History of Germany. Statistische Ämter: Fläche und Bevölkerung (http://www.com/caesar/gall6. Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2014: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database. s. Edward Wołonciej: Świat w liczbach.).bundestag. 12.dwp_uuid=6f876a3c­e19f­11da­bf4c­ 0000779e2340. [dostęp 2013­08­09]. Germany Top Migration Land After U. VI. 23. . s. ISBN 978­3­88557­089­9. 39. cit. P. Nico Cochester: D­mark day dawns (http://www.archive.bamf. Heinz Gunter Steinberg: Die Bevölkerungsentwicklung in Deutschland im Zweiten Weltkrieg: mit einem Überblick über die Entwicklung von 1945 bis 1990.w. s. Judy Dempsey: Germany is planning a Bosnia withdrawal (http://www. G.). 361­362. Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg. 2011. pierwotnie Niemcy. 50. The New Republic. 12.interia.html). górnołużycki.gov/r/pa/ei/bgn/3997. A. 12 kwietnia 1999. Bloomberg. Słownik etymologiczny języka polskiego.com (http://www.nytimes. W. [dostęp 2013­ 08­11]. [dostęp 2013­08­09]. „Commenariorum Libri VII De Bello Gallico”.). [dostęp 2015­12­21]. [dostęp 2013­08­08]. University of Kansas. 1999. Sterling Publishing. 20 maja 2014. 31. [dostęp 2013­08­19].Przypisy 1. Lynn Harry Nelson: The Great Famine (1315­1317) and the Black Death (1346­1351). 1998. 6. [dostęp 2013­08­09].de/waldwissen/wald­in­deutschland/waldanteil/) (niem. [dostęp 2013­08­09]. Columbia University Press. 31 października 2006.dhm. 2.).3343963. Kraków 2005.1&utm_source=PANTHEON_STRIPPED&utm_campaign=P ANTHEON_STRIPPED&utm_medium=PANTHEON_STRIPPED).dhm. Wise: Capital dilemma: Germany’s search for a new architecture of democracy. 46.stm).S.pdf) (ang. Warunki naturalne (http://encyklopedia.statistikportal.com/news/2014­05­20/immigration­boom­ propels­germany­past­u­k­in­new­oecd­ranking.bbc.spiegel. 4. Financial Times. Evans: The Other Horror (http://www. ISBN 978­0­415­20115­5. 9 maja 2005.ann12.  Tabela przyrostu naturalnego państw na świecie (https://www.jsp?lang=PL&region=de&list=clements) (pol. 86.html) (ang. 20 Abs. [dostęp 2013­08­08].bundestag.de.globalfirepower. Tabela państw świata według liczby ludności (https://www. § 2 Strafvollzugsgesetz (http://www. Declaration by the Franco­German Defence and Security Council. BAMF – Bundesamt für Migration und Flüchtlinge – Das BAMF – Migrationsbericht 2012.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2002rank. [dostęp 2013­08­11]. [dostęp 2013­08­ 18].org/checklist.pl/3778/starzejace­sie­spoleczenstwo­w­ niemczech) (pol.html) (ang.S.cfm?ID=201) (ang.).html) (ang.auswaertiges­ amt.pl. Artikel 65a. [dostęp 2013­09­11].de/portal/a/bwde/!ut/p/c4/04_SB8K8xLLM9 MSSzPy8xBz9CP3I5EyrpHK9pPKUVL3ikqLUzJLsosTUtJJUvbzU0v TU4pLEnJLSvHRUuYKcxDygoH5BtqMiAMTJdF8!/) (niem. Największe miasta Niemiec (http://www. [dostęp 2013­08­11].html) (ang. Ministerstwo Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. [dostęp 2013­08­17].).de/en/index. Jörg­Martin Jehle: Criminal Justice in Germany.gesetze­im­ internet.2_c id388) (ang.cia.un.bundeskanzlerin.nrw. 2. 15 stycznia 2013. Sekretarz ONZ.bamf. Rewolucja w niemieckiej polityce prorodzinnej. 97. 91.). 87.14362487. Gazeta. 78.cia. The 15 countries with the highest military expenditure in 2011 (table) (http://www.).destatis.org/esa/population/publications/2006Migration_Chart/ Migration2006. Gerhard Casper.html#BJNR225410002BJNG00020 0000) (niem. [dostęp 2013­08­ 09]. [dostęp 2013­08­18].sipri.twojaeuropa.state. [dostęp 2013­08­18].html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=1 6#gm) (ang.11666423. [dostęp 2013­08­11]. 77.html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=3 6#gm) (ang. [dostęp 2013­08­18]. UN Department of Economic and Social Affairs.org/research/armaments/milex/resultoutput/milex_1 5/the­15­countries­with­the­highest­military­expenditure­in­2011­ table/view) (ang. 60.com/gratis/german_topcities. 67. [dostęp 2013­08­08].).). Ausblick: Die Bundeswehr der Zukunft (http://www. 23. 22 lipca 2013. Lista niemieckich ministerstw (http://www.). 68.de/en/index.org/doc/UNDOC/GEN/N10/708/33/PDF/N1070833. Federalny Sąd Konstytucyjny (http://www.com/?p=52722) (pol. Die Stärke der Streitkräfte (http://www.html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=2 17#gm) (ang. Hans Zeisel: Lay Judges in the German Criminal Courts. Relations With Germany (http://www.auswaertiges­ amt. Avibase – Swiatowy Wykaz Ptaków: Niemcy (http://avibase. styczeń 1972.europa.html) (2013­08­14)].).gesetze­ im­ internet. The embassies (http://www.economist. [dostęp 2014­08­09]. 74.com/2008/04/04/world/europe/04iht­ poll. Fewer Ethnic Germans Immigrating to Ancestral Homeland (http://www. IUCN.bundespraesident.bundeskanzlerin. „Burlington Free Press”.de/Webs/BKin/EN/Chancellory/Tasks_of _the_Chancellor/tasks_of_the_chancellor_node. [dostęp 2013­09­11]. 82.87.05.). Miejsce w żłobku lub zasiłek dla wszystkich (http://wiadomosci. 90. [dostęp 2013­08­18].).html) (pol.). 96.).). Charakterystyka Bundestagu (http://www. Völkerstrafgesetz Teil 1 Allgemeine Regelungen (http://www.jsp) (ang.org/Feature/display.htm) (ang. Languages in the European Union . [dostęp 2013­08­11].bundesverfassungsgericht. [dostęp 2013­08­14].gazeta. Elekcja prezydenta (http://www.). [zarchiwizowane z tego adresu (http://www. Many tongues. 88. Lista gatunków występujących na terenie Niemiec (http://discover. Ready for a Bush hug? (http://www.asp?country_id=Germany) (ang.eu/budget/figures/2011/2011_en.html?_r=0) (ang. Ministerstwo Spraw Zagranicznych.).com/country­military­strength­ detail. Komisja Europejska. 56.4. 72.).). Przykład konstytucji – konstytucja Nadrenii – Północnej Westfalii (http://www. 73. [dostęp 2013­08­09].de.bundestag. [dostęp 2013­08­18].). www. Global Firepower. 83. Germany (http://www.jsp) (niem. [dostęp 2013­08­09].bundespraesident.4519. [dostęp 2013­08­18].).landtag.). [dostęp 2013­08­11].).115b] (niem.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2066rank.de/DE/ZahlenFakten/LaenderRegionen/Regional es/Gemeindeverzeichnis/Administrativ/Aktuell/04Kreise. Freed: The leader of Europe? Answers an ocean apart (http://www.org/Declaration­by­the­ Franco­German.cia. Einsatzzahlen – Die Stärke der deutschen Einsatzkontingente (http://www. Karolina Bąkowska: Starzejące się społeczeństwo w Niemczech (http://www.). 71.bundespraesident. ISBN 978­3­936999­51­8.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_243_sum_en. [dostęp 2013­08­19]. 66. 23 marca 2012.html) (ang.html) (ang. [dostęp 2013­08­09].bibula. 70.de/EN/Role­and­ Functions/ConstitutionalBasis/Election­of­the­Federal­ President/Elections­node. 54.html) (ang.53. 98. [dostęp 2013­08­08]. The New York Times.html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=2 11#gm) (ang. [dostęp 2013­08­08]. 92.de. 55.de/EN/Role­and­ Functions/ConstitutionalBasis/ConstitutionalBasis­ node.de/portal/a/bwde/einsaetze/einsatzzahlen? yw_contentURL=/C1256EF4002AED30/W264VFT2439INFODE/con tent.).pdf? OpenElement) (ang. Zadania i uprawnienia prezydenta Niemiec (http://www. [dostęp 2013­08­09].com/node/7141311) (ang.jsp) (ang.).).cia. [dostęp 2013­08­14]. 76.). www. Special Eurobarometer 243: Europeans and their Languages (Executive Summary) (http://ec. Niemieckie Ministerstwo Sprawiedliwości. [dostęp 2013­08­09].pdf) (ang. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Niemiec. Art. 85. Kate Connolly: Germany to abolish compulsory military service (http://www.). Cele rozwoju polityki zagranicznej (http://www.). 62.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2119rank. 63. 79. 75.de/nn_11006/EN/organisation­en/laender­ en/laender­en­node.de/vstgb/BJNR225410002. 59. [dostęp 2013­08­09]. www. 2009. 94. [The 15 countries with the highest military expenditure in 2011 (table) Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland.ambafrance­uk.bundeswehr. Assessment of Member States’ contributions to the United Nations regular budget for the year 2011 (http://daccess­dds­ ny.Rewolu cja_w_niemieckiej_polityce_prorodzinnej__Miejsce. 57.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2054rank.html) (ang. 4A (ang. Tomasz Cukiernik: By chciało się rodzić.nytimes. 6 czerwca 2006.html) (niem.bundesrat. 61. Kraje związkowe Niemiec (http://www.de/EN/AAmt/Auslandsvertretungen/Uebersicht_node.de/bundestag/index.bundeswehr.).de/Webs/Breg/EN/FederalGovernment/ Ministries/_node.de/SharedDocs/Anlagen/DE/Publikationen/Migrati onsberichte/migrationsbericht­2012. [dostęp 2013­08­14]. 95.2004 (http://www. s.).xls? __blob=publicationFile) (niem.114871. The Economist. 64. Migracje w 2006 r. 65. Lista niemieckich powiatów (https://www.un.com/world/2010/nov/22/germany­abolish­ compulsory­military­service) (ang.).theguardian.). 4 kwietnia 2008. 31 lipca 2013.html;jsessionid=7D32F9EFE6B21480DB84DF9D02266EF7.). Tabela wskaźnika urodzeń państw na świecie (https://www. U.pl/wiadomosci/1. 81.europa.gov/r/pa/ei/bgn/3997. 84. [dostęp 2013­08­17]. Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland. [dostęp 2013­08­18].html?nn=1362958) s. [dostęp 2013­09­11]. [dostęp 2013­08­14].de/portal/WWW/GB_I/I.bundespraesident. 138. s.).bmz.). Zadania kanclerza Niemiec (https://archive.pdf ) (ang.iucnredlist.migrationinformation.is/SGmvI) (ang. s.). The German Missions Abroad (http://www. czyli polityka prorodzinna Niemców (http://www. Tabela współczynnika zgonów państw na świecie (https://www.cfm) (ang.7/Europa/Wissenswe rtes/English_information/North_Rhine_Westphalia_Constitution_revis ed. [dostęp 2013­08­18]. 93.). www. 58. 19 kwietnia 2011. (http://www.). 89.).de/portal/a/bwde/!ut/p/c4/DcmxDYAwDATA WVgg7unYAugc8kSWI4OMIesTXXm002D8SeWQy7jRStshc­ 4p94L0hENCnXEGUvXXSuMKG8FwBd26TD9uIZiT/) (niem. [dostęp 2013­08­14]. Bureau of European and Eurasian Affairs. 80.bundesregierung.).org/discover?location_ids%5B%5D=1317) (ang.de/EN/AAmt/Auslandsvertretungen/Botschaften_node. one family.).html?__nnn=true) (niem.bsc­ eoc. (http://www. John C. Paris 13.de/stvollzg/__2. luty 2004.de. [dostęp 2013­09­11].citymayors. [dostęp 2013­08­11]. [dostęp 2013­08­18].bundeswehr. 20% of Germans have immigrant roots. Budget 2011 in figures (http://ec. 69. html) (ang. 108. [dostęp 2013­08­17]. Publicat.pgi. Największe linie lotnicze na świecie (http://www.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2053rank.kosciol. (http://wyborcza.dalnicni­ znamky. Opis reformacja u jej początków (http://www. 121.com/sections/energy/renewables­dominate­ german­energy­mix­311101). 145.de/internet.pdf) (ang. I: Universities in the Middle Ages.loc.georgetown. [dostęp 2013­08­17]. 134. Kto chce należeć do Kościoła. Highway toll Germany (http://www. [dostęp 2013­08­18].).2009. 101. CIA.).eu/archives/publications/index_en. Niemieckie uniwersytety w rankingu (http://www.tolltickets.freimaurer. 102. [dostęp 2013­08­17].shanghairanking. 100. Liczba lotnisk w poszczególnych państwach świata (https://www. s. [dostęp 2013­08­17].sfora.cia. 115. The Wall Street Journal Polska.de/remid_info_zahlen. [dostęp 2013­08­19].).).pdf) (ang. 109.faz. Wojna trzydziestoletnia (http://historia. 110. (http://www.bmi.adv. ISBN 0­521­36105­2. 124.). Deutsche Bahn.). [dostęp 2013­08­08].04. Niemcy wyłączą wszystkie elektrownie atomowe do 2022 r. Leksykon Świata. Statystyki dotyczące turystyki na świecie (http://dtxtq4w60xqpw. Markus Von Verbeet: Mehr Studienanfänger denn je: Jetzt kommt die Flut (http://www. 116.pdf).html). Tabela łącznej długości dróg w państwach świata (https://www.pdf) (niem.pl/reformacja) (pol. [dostęp 2013­08­08].).de/gesetzliche­ krankenkassen/gesundheitsreform/Gesundheitsreform­zentrale­ Punkte­Fragen/) (niem.html) (niem.gov/frd/cs/profiles/Germany. Niemcy w najgłębszej recesji od drugiej wojny światowej.nsf/id/20120726­pi­erneuerbare­ energien­liefern­mehr­als­ein­viertel­des­stroms­ de/$file/Strom_Erneuerbaren_Energien_1_Halbjahr_2012.). 119. [dostęp 2013­08­17].pl (http://www.de/2007/12/Buddhismus) (ang. 06.shtml) (ang.htm) (ang.edu/resources/countries/germany) (ang.). Wirtualny Nowy Przemysł – Nowy Przemysł (http://www. [dostęp 2013­08­08].lwl.html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=1 3#gm13) (ang. Opis państwa (http://berkleycenter.de/cae/servlet/contentblob/566008/publicationF ile/31710/vollversion_studie_muslim_leben_deutschland_.lba.pl/1.bmelv. 137.pdf) (pol. Statystyki dotyczące przynależności Niemców do różnych wyznań (http://fowid. [dostęp 2013­08­17]. [dostęp 2013­08­17]. Statystyki religijne Niemiec (http://www. [dostęp 2013­08­08].html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=6 #gm) (ang. European Observatory on Health Care Systems.). [dostęp 2013­08­13].). [dostęp 2013­ 08­16]. 18 marca 2010.euro.aspx) (ang. [dostęp 2013­08­08]. [dostęp 2013­08­14]. światowego przedsiębiorstwa mobilno­ logistycznego (http://www.). CIA.).bund. The Educational System in Germany (http://academic.shanghairanking.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2085rank.html) (pol. 117. 142.eu/study­in­germany/tuition­fees) (ang.europa. [dostęp 2013­08­17].6490_0_0_5_0. Detlef Gürtler: Wirtschaftsatlas Deutschland.de/cae/servlet/contentblob/21842/publicationFile/295 6/B1_LstLU.76842. 138. Vereinigten Großlogen von Deutschland. 128. 135. Mapa połączeń niemieckich państw z państwami zagranicznymi (http://www. 122. Mapa autostrad w Niemczech (http://autostrady. 131. [dostęp 2013­08­ 08].). 149. 2010. 147.krankenkassen. 148. [dostęp 2013­08­11].com/wiadomosci/europa/niemieckie­autostrady­nadal­ bez­ograniczen­predkosci/) (pol. [dostęp 2013­08­14]. Energetyka jądrowa w Unii Europejskiej.com/country/germany/emissionsticker. [dostęp 2013­08­19]. German Agriculture Facts and Figures (http://www. 99.gov/airports/pdf­traffic/ATR2012. W drodze do wiodącego. Gospodarki Żywnościowej i Ochrony Konsumentów w Niemczech. Euractive: Renewables dominate German energy mix (http://www.).bahn.de/i/view/POL/pl/about/overview/vorstellung_db_k onzern. 04.net/sites/all/files/pdf/unwto_highlig hts13_en_hr_0.9690053.html) (ang.aero/fileadmin/pdf/statistiken/2012/12. Niemieccy producenci (http://www. Hilde de Ridder­Symoens: A History of the University in Europe. 2010.html) 132. 105.Niemcy_wylacza_wszystkie_ele ktrownie_atomowe_do_2022. [dostęp 2013­08­ 13].php? urlID=739&url_tabelle=tab_quelle) (niem.10.2009 r. CIA. 21 marca 2013. .).). 2. [dostęp 2013­08­08]. The Wall Street Journal Polska. [dostęp 2013­08­14].com/en/highway­toll­germany. System ochrony zdrowia w Niemczech (http://www. 8.pdf;jsession id=6B8CD26E2AC179111AF4F75650B84B1A) (ang.).pdf) (ang. 111.pl/wojna­ trzydziestoletnia. str. Cuesta College. 130. Ministerstwo Rolnictwa. Tabela długości linii kolejowych według państw świata (https://www. The Economist. [dostęp 2013­08­14].pl/wiatraki/581­czego­mozemy­sie­nauczyc­ z­rewolucji­energetycznej­w­niemczech) 127. Statystyki dotyczące chrześcijaństwa w Niemczech (http://www.org/) 112.com/2006/1110/p25s02­ woeu.).).de/SharedDocs/Downloads/EN/Publications/Germ anAgriculture.2012_ADV­ Monatsstatistik.php) (pol.).. Nuclear Power in Germany (http://www. 114.de/statistik/mitglieder. 2.panynj.pl/artykuly/energetyka­jadrowa­w­ unii­europejskiej.pl/autostrady­ w­niemczech/mapa­autostrady­niemcy. [dostęp 2013­08­17].automoc. s.deutsch.edu. s. Czesne na niemieckich uniwersytetach (http://www.ekd. CIA. Vol.cia. Czego możemy się uczyć z niemieckiej Energiewende? (http://wysokienapiecie.html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=1 9#gm) (ang. Ranking uniwersytetów w roku 2013 (http://www.org/westfaelische­ geschichte/portal/Internet/finde/langDatensatz. 141.). Lista niemieckich linii lotniczych (http://www.2007.). 107. 140.). 129.). 143. 133.). 113. [dostęp 2013­08­13]. Die Gesundheitsreform 2007: Was hat sich geändert? (http://www. 139. Klaus von Watzka: Studiengebühren? Was sonst! (http://www.iata.).net/aktuell/feuilleton/forschung­und­lehre/ein­ zwischenruf­studiengebuehren­was­sonst­12119899.html) (ang.cia.html) (ang. [dostęp 2013­08­08].pl/Niemcy­zamykaja­wszystkie­elektrownie­ atomowe­a32634) (pol.zeit.html). 30 maja 2011. musi płacić podatek | rp.).world­ nuclear.rp.). [dostęp 2013­08­14]. 126.edu/intlang/german/education.).cia.euractiv.). [dostęp 2013­08­14].bahn. Niemieckie autostrady nadal bez ograniczeń prędkości (http://nczas. [dostęp 2013­08­14].). 1992.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2093rank. XXVI.aspx) (pol.remid. Cambridge University Press.shtml) (pol.).com/ARWU2013.html) (niem.pdf?__blob=publicationFile) (ang.studyineurope. pokój augsburski (http://www. Niemcy zamykają wszystkie elektrownie atomowe (http://www. ISBN 978­83­245­1719­0. 104. 144. Statystyki dotyczące niemieckich lotnisk (http://www. 125.html) (pol.). 150. Muzułmanie w Niemczech (http://www. Odnawialne źródła energii w Niemczech (http://www.).02. [dostęp 2013­08­ 13].com/World­University­Rankings­ 2013/Germany.com/i/view/GBR/en/destinations/flash2. Sprechen Sie Deutsch? (http://www. Buddyzm w Niemczech (http://www. 106.p df) (ang.wnp. Tabela długości dróg wodnych według państw świata (https://www.html) (ang. [dostęp 2013­ 08­08].int/__data/assets/pdf_file/0010/80776/E68952.de/fileadmin/datenarchiv/Religionszugehoerigkeit_Bevo elkerung__1950­2008. Żydzi w Niemczech (http://www.bdew. Etykieta emisji spalin na teren Niemiec (http://www.htm) (ang.pdf) (niem.org/info/Country­Profiles/Countries­G­N/Germany).cloudfront. [dostęp 2013­08­13].). [dostęp 2013­08­17].cuesta.pl/artykul/936902­Kto­chce­nalezec­do­Kosciola­­ musi­placic­podatek.who. Najruchliwsze lotniska na świecie (http://www.).org/publications/Pages/wats­passenger­carried.pl/niemcy_firmy. 10. 123. [dostęp 2013­08­17]. [dostęp 2013­08­13]. 118.). Europa.).economist. 146. 103. [dostęp 2013­08­13].html? countryname=Germany&countrycode=gm&regionCode=eur&rank=1 1#gm) (ang. IATA. [dostęp 2013­ 08­08]. 120.de/unispiegel/studium/mehr­ studienanfaenger­denn­je­jetzt­kommt­die­flut­a­774701. Najwyższy Czas!.spiegel.(http://ec. 8 maja 2013. Niemcy w bazie Biblioteki Kongresu (http://lcweb2. 2000.com/node/15731354) (ang.html) (ang.csmonitor.gov/library/publications/the­world­ factbook/rankorder/2121rank. 136. 161.).com/sport/2006/oct/23/formulaone. [dostęp 2013­08­12].). 1994. Roberts: The New Penguin History of the World. [dostęp 2013­08­19].). Statystyki dotyczące turystyki w Niemczech (http://www. David: What we’ll miss about Michael Schumacher (http://www.travel.org/pdf/2006accreditedFestivalsDirectory. 179. germany. 182. D. Joachim Castan: Max Skladanowsky oder der Beginn einer deutschen Filmgeschichte. Sam Hunter. 184. 159.html) (ang.de/en/spot/brandenburg­gate) (ang. 185. Rainer Werner Fassbinder (http://www.com/library/weekly/aa021400b. Niemieccy geolodzy (http://www. [dostęp 2013­08­11].). germany.de (http://www. klasztory i bajkowa przyroda w Lesie Teutoburskim (http://www. Encyklopedia Muzyczna PWN. 176.). [dostęp 2013­08­12].travel. Warszawa: 2007. 1993. 207. [dostęp 2013­08­11]. Clara Moskowitz: Obsession with Naked Women Dates Back 35.de/fileadmin/Mediendatenban k/PDFs/Zahlen­Daten­Fakten%202011.terra­sigillata­ museum.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/szlak­mynow­muehlensteig.H.imdb.fassbinderfoundation. Daniel Kreps: Tokio Hotel’s Album Cover and „Humanoid” Single: Sneak Peek (http://www. 1982. 203.yahoo.travel. http://www.).html) (pol. Kraków: 2005. [dostęp 2013­08­08]. [dostęp 2013­08­12]. ISBN 3­9803451­3­0. 1780–1880. 2002.oderneisse­radweg. Muzea w Niemczech – gdzie kultura spotyka się z doznaniem – opis niemieckich muzeów (http://www. [dostęp 2013­08­12]. s. Gwizdalanka: Historia Muzyki 2. s. [dostęp 2013­08­ 15]. Park rozrywki Europa­Park (http://www. C.itu.com/search? query=german%20geologists) (ang. Britannica. .html) (ang.germany. 162.travel.). 180. ISBN 0­14­100723­0. 1971.rangun. 204.).germany.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/) (ang. lista niemieckich ogrodów zoologicznych (http://www. Kraków: 2006. [dostęp 2013­08­12]. [dostęp 2013­08­11].). 186. [dostęp 2013­08­11]. [dostęp 2013­08­11].germany. germany. 2003. 202. Erstmals mehr als 16 Millionen Menschen mit Migrationshintergrund in Deutschland. 160.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/szlak­66­jezior­66­seen­weg. Daniel Marzona: Conceptual Art. [dostęp 2013­08­11].com/winter­olympics/2010/medals/).). 173.de/attraktionen/tierparks/) (niem. Eggeweg: od megalitów Externsteinen z widokami na góry Eggegebirge (http://www. Romanesque. Stuttgart: 1995.html) (pol. Yale Univerity Press.eurosport. 188. [dostęp 2013­08­15].pdf) (niem. George Heard Hamilton: Painting and Sculpture in Europe. [dostęp 2013­08­08]. 163.travel. Burgenwanderweg: cztery zamki i jeden pałac w parku przyrodniczym Hoher Fläming (http://www. Dodwell: The Pictorial arts of the West.germany. 192. [dostęp 2013­08­19].). Penguin History.). Winterberger Hochtour: najwyżej położony szlak wędrowny w Nadrenii Północnej­Westfalii (http://www. Poczdam – królestwo ogrodów pomiędzy pałacami i jeziorami (http://www.travel/pl/rozrywka­wypoczynek/zamki­parki­ ogrody/zamki­parki­ogrody. ISBN 0­14­056129­3.germany. [dostęp 2013­08­12].int/aboutitu/HistoricalFigures.151. s. germany. [dostęp 2013­08­12]. 194. 200. John Beckwith: Early Medieval Art: Carolingian.html) (pol. 189. Ottonian. 800­1200.html) (pol. ISBN 3­925520­44­9.). [dostęp 2013­08­08].). [dostęp 2013­08­ 11]. Wolf Vostell: {{{tytuł}}}.pl (http://www.).travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/eggeweg. 169. Tabela medalowa Igrzysk Olimpijskich w 2010 r. German Inventions (http://www. Historical figures in telecommunications (http://www. [dostęp 2013­08­15].psml) Mikrozensus 2009. germany. German Inventions Have Shaped Our World (http://www. 181. [dostęp 2013­08­12]. Tabela medalowa olimpiady 2012 (http://www.de/node.de/. Lista laureatów nagrody Nobla w dziedzinie chemii (http://www. Holidays 2013 Germany (http://www.com/Holidays­ Germany/2013/holidays_2013. Szlak Młynów (Mühlensteig) – tropem młynarczyków przez góry Wiehengebirge i Wesergebirge (http://www. Francis Carey: German Printmaking in the Age of Goethe.).php/en/home) (ang. Fritz Novotny: Painting and Sculpture in Europe.deutschertourismusverband. Niemieccy astronomowie (http://www. 187.germany. 175. 131­133. Britannica. Lista niemieckich parków rozrywki w serwisie parkmania. 2000. 1964. Gwizdalanka: Historia muzyki 1. 199. 1014. parki & ogrody: dowód na to. Brama Brandenburska w serwisie visitberlin.). 190.).).de/) (niem.travel/pl/miasta­ kultura/muzea/muzea.html) (pol. 1985. 164. [dostęp 2013­08­19].html) (pol.germany. Opis sportu niemieckiego w serwisie germany. 196.co.com/search? query=german%20geographers) (ang.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/rothaarsteig. 167. 191.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/maerkischer­landweg. [dostęp 2013­08­12]. germany. 13 maja 2009.travel. 170.de (http://www. [dostęp 2013­08­12]. 166.ht ml) (ang.germany.britannica.R.nobelprize. 14 stycznia 2004.). 157.html) (pol. Ornstein. British Museum Press.). 204.). [dostęp 2013­08­12]. 156. Gwizdalanka: Historia Muzyki 1.germany.visitberlin. [dostęp 2013­08­12].templateId=renderPrint. 165.uk/sport/olympics/2012/medals/countries). [dostęp 2013­08­ 11].000 Years (http://www.). Yale University Press. [dostęp 2013­08­08]. Britannica. że baśnie mogą być prawdziwe – opis niemieckich zamków i pałaców (http://www.html) (pol. [dostęp 2013­08­12]. ISBN 978­0­07­115141­2. Siegessaule w serwisie visitberlin.com/search? query=german%20astronomers) (ang. E. 1992. 174.com. ISBN 0­14­056120­X. Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2009.com/3590­obsession­naked­women­ dates­35­000­years. Kraków: 2005.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/burgenwanderweg.html) (pol. 1983. Niemieccy geografowie (http://www.). Antony Griffits. ISBN 0­7148­1841­0.rollingstone. ISBN 0­500­20019­X. Niemiecka ambasada w Rangun. Rothaarsteig: szlak zmysłów w górach Rothaargebirge (http://www.visitberlin. 171. Szlak Hermanna (Hermannsweg): zamki.).about.).html) (ang.org/nobel_prizes/physics/laureates/) (ang.bbc.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/szlak­hermanna­hermannsweg. James Snyder: Northern Renaissance Art. Kristin Thompson: Film History: An Introduction.html) (pol.britannica.travel. 153.travel/pl/miasta­kultura/miasta/poczdam­ potsdam. Pałace.travel. 206.travel/pl/oferty­ specjalne/parki­rozrywki/europa­park. [dostęp 2013­08­12]. Architecture. rollingstone. 208.germany. Lista laureatów nagrody nobla w dziedzinie fizyki (http://www.htm) (ang.us/German_Inventions_Magnetic_Puls. Märkischer Landweg: parki i jeziora na szlaku (http://www. [dostęp 2013­ 08­11].destatis.html) (ang.de/Vertretung/rangun/en/05­ wirtschaft/deutsche­erfindungen/0­deutsche­erfindungen. 23 października 2006. 195. [dostęp 2013­08­12].).nobelprize.holidays­info. 168. 2 września 2009. germany. 183.britannica. 197. 1880– 1940.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/ Presse/pm/2010/07/PD10__248__122.fiapf. Deutsche im Weltall 2 (http://german.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/winterberger­hochtour. 2005. 152. Terra Sigillata Museum Rheinzabern (http://www. które zdobyły oscara (http://www.travel. 154. 201.). [dostęp 2013­08­12]. Rolf Wedewer.germany.com/list/inh85parccE/) (ang.pl/parki­rozrywki­w­ Europie/DE/kraj/Niemcy.).html) (pol. [dostęp 2013­08­12]. Lista filmów nieanglojęzycznych.pdf) (ang.magneticpulser. J.html).). germany.M. germany.germany.germany.de/en/spot/siegessaeule) (ang.html) (pol. (http://uk. 198. (http://www. 205. germany. 193.info (http://www. ISBN 0­ 30006493­4. [dostęp 2013­08­12]. D.travel. Szlak Hunów (Hünenweg) – pieszo do megalitycznych grobowców w regionach Emsland i Osnabrücker Land (http://www.info/relaunch/culture/life/sports.diplo.html) (pol. germany. [dostęp 2013­08­ 15]. 158.livescience.sport) (ang. Daniel Wheeler: Modern Art: Painting. germany.com/music/news/tokio­hotels­ album­cover­and­humanoid­single­sneak­peek­20090902) (ang.deutschland­ im­web. 155.). Szlak 66 Jezior (66 Seen­Weg) – od jeziora do jeziora wokół Berlina (http://www.travel.).html#) (pol. ISBN 0­7141­1659­9. 172.).germany.theguardian. Gombrich: The Story of Art. 178. ISBN 0­13­623596­4.travel/pl/rozrywka­ wypoczynek/wedrowki/szlak­hunow­huenenweg. John Jacobus. David Bordwell. D. 2006 FIAPF accredited Festivals Directory (http://www.parkmania. 177.). Sculpture.travel.). 211.).gov.pl/index.org/identities/lccn­n80125931) Źródło: „https://pl.de) (niem.) Bundestag (http://www.).info/gnd/4011882­4)   NDL: 00561571 (http://id.pl).umysl. 212. Wybory 2007 (http://www.go.deutschland.pl.pl/SJM/PL/WYN/M/index.jp/auth/ndlna/00561571)   BNE: XX450924 (http://catalogo.bne.archive.wybory2007. [dostęp 2012­03­07]. . [dostęp 2011­03­ 22].php) (pol.php?id=s00225).php?title=Niemcy&oldid=45498781” Kategorie:  Niemcy Państwa członkowskie Unii Europejskiej Państwa należące do NATO Członkowie Organizacji Narodów Zjednoczonych G8 Tę stronę ostatnio zmodyfikowano o 17:12. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa.wikipedia.de) (niem.msz.50174.1) (pol.de (http://www.) Bundesrat (http://www.html? no_header=1&no=1).htm).) Niemcy (http://www.) Prezydent RFN (http://www.) Urzędy państwowe Rząd Federalny (http://www.pdf) Ministerstwo Spraw Zagranicznych 2009. 209. Bericht: Mehr als 16 Millionen Menschen mit Migrationshintergrund (http://www.pl.html) (niem. Czy w Niemczech jest polska mniejszość narodowa? (http://www. 210.de) (niem.org/wiki/Warunki_korzystania).worldcat.) resort spraw zagranicznych (Auswärtiges Amt) (http://www.org/viaf/127773629)   LCCN: n80125931 (http://lccn. 7 kwi 2016. Newsweek.bundestag. Linki zewnętrzne  Wikimedia Atlas: Niemcy – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons www.bundespraesident.auswaertiges­amt.ndl.org.gov. Filip Gańczak: Niemieccy emeryci uciekają za granicę (http://www.opoka. z możliwością obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania (http:https://wikimediafoundation.pl/biblioteka/P/PS/trzy_procento.pkw. Ubieranie choinki (http://www.bundesregierung.bundestag.org/web/20100326103750/http://www.org/licenses/by­sa/3.wspolnota­polska.de/presse/hib/2012_03/2012_111/04.es/uhtbin/authoritybrowse.(http://web. [dostęp 2011­03­22]. Deutscher Bundestag.gov/n80125931)   GND: 4011882­4 (http://d­nb.de) (niem.bundesrat. 214.pl/polska/682.pl/artykuly/sekcje/swiat/niemieccy­emeryci­ uciekaja­za­granice.deutschland.).de) (niem.newsweek.0/deed. na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.de/en) (ang.bundeskanzler. [dostęp 2010­09­27].) Urząd Kanclerski (http://www. Stowarzyszenie Wspólnota Polska. Umysł.org/World/Polski/Regionalne/Europa/Niemcy) w katalogu Open Directory Project Kontrola autorytatywna (obiekt geograficzny):  VIAF: 127773629 (http://viaf.de) (niem. Trzy procent odmienności (http://www.cgi?action=display&authority_id=XX450924)   WorldCat (http://www.org/w/index. 213.dmoz.loc.org.pl/f iles/docs/polonia/Raport_PPG.