Począwszy od czasów starożytnych filozofów, nurtują nas pytania o istotę muzyki.Co decyduje o jej wartości oraz w czym tkwi jej sens były głównymi problemami stawianymi sobie przez myślicieli. Zakreślając główne punkty w przestrzeni rozwoju myśli o muzyce pragnę przypomnieć, iż najstarsze źródła rozważań o muzyce pochodzą już z VI w p.n.e., z rozważań Pitagorasa (Dankowska 2001, s.12 ). W średniowieczu natomiast zaliczano muzykę do sztuk wyzwolonych, wraz z matematyką, geometrią i astronomią. Około roku 1750, za sprawą Charlesa Batteaux, muzyka znalazła się w obrębie sztuk pięknych obok malarstwa, rzeźby, poezji, tańca, architektury i wymowy (Kirkiłło-Stacewicz 1993, s.21 ). Tenże właśnie podział przejął później w swych rozważaniach sam Immanuel Kant. Filozoficzne rozważania o muzyce w tradycji europejskiej sięgają czasów powstania samej filozofii. Jednak jako samodzielna dziedzina, filozofia muzyki zaczęła się rozwijać dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, obok niej prężnie rozwijała się estetyka muzyki. Obie nauki zaczęły się z czasem usamodzielniać. Proces ten był oczywiście zależny od paralelnego tworzenia się estetyki ogólnej oraz filozofii sztuki. Muzyka sama w sobie jest ważną, wyłamującą się dziedziną, ze względu chociażby na to, iż sztuka dźwięków wyraża to, czego nie jesteśmy w stanie wyrazić słowami. Co więcej, proces tworzenia nie odnosi się bezpośrednio do rzeczywistych wzorców, muzyka jest więc obszarem realizowania się szczególnej kreatywności podmiotu (Dankowska co spowodowane było śmiercią jego ojca. Po śmierci Knutzena w 1755r. Filozofia muzyki niewątpliwie znajduje swój początek w idealizmie transcendentalnym Immanuela Kanta(op. 20). bez których mógłby nigdy nie ukończyć studiów. Profesor nadzwyczajny Marcin Knutzen bardzo imponował Kantowi w tym czasie. wymowa oraz historia.2001. Do przedmiotów studiów należały: język hebrajski i grecki. s. znanych nam konstrukcji budowli uniwersyteckich.. logika i metafizyka. Jego ojciec Johann Georg był z zawodu rymarzem (Kaczmarek1995. spędził całe swoje życie i zmarł 12 lutego 1804r.cit.. Dom rodzicielski i Collegium Fridericianum. w Królewcu (dzisiejszy Kaliningrad). Studia uniwersyteckie zamknął w 1746 roku pracą pt. zetknął się także po raz pierwszy z filozofią oświecenia pod wpływem Knutzena. iż żyjąc z daleka od innych. filozof bezskutecznie starał się o zajęcie katedry po nim. do którego uczęszczał młody Immanuel. nie mogła mu więc zapewnić solidnego. s. Np. Trzeba przyznać.s. „Gedanken von der wahren Schützung der lebendigen Kräfte”(„O mierzeniu sił żywych”). Tam też dorastał. cit. a sama budowla Uniwersytetu wypadała mizernie na tle innych. znajdowały się pod wpływem pietyzmu. w której to znajduje miejsce prezentacja szczególnych doświadczeń.8). Aby móc bliżej poznać owe poglądy. W tym okresie. Imannuel Kant urodził się 22 kwietnia 1724r. Ojciec Immanuela był rzemieślnikiem. Niestety rodzina filozofa była bardzo biedna. warunki tej Uczelni były bardzo skromne. wielkich ośrodków niemieckich Kant był w stanie stworzyć swoją ideologię praktycznie od elementarnych cząstek filozofii. w drugiej kolejności dopiero . iż Immanuel miał niebywałe szczęście i pomoc ludzi życzliwych. szczególnie dzięki wskazywanym przez niego związkiem filozofii z problemami matematyczno -przyrodniczymi(op. teorią.szczególnie kazań Franza Alberta Schultza ( Chaunu 1993. Wkrótce ich znajomość przerodziła się w przyjaźń. s. filozofia praktyczna. pisząc w tym celu dysertację Monodologia physica (1756).jako filozofa. a kilku studentów proponowało mieszkanie i pomoce materialne. Filozofia muzyki koreluje z estetyką. Wg historii uniwersytetu wydanego przez Arnoldta w 1746r. a matka córką pochodzącego ze Szkocji mistrza wykonującego siodła. Jej głównym celem jest dążenie do ujęcia istoty muzyki. ucznia Wolffa. fizyka. s. należy najpierw przybliżyć sylwetkę Kanta jako człowieka. matematyka. materialnego wsparcia. 24 września 1740 roku jako szesnastoletni chłopiec rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie w Królewcu. 243). socjologią oraz psychologią muzyki. W dzieciństwie Kant otrzymał surowe wykształcenie luterańskie. 18-19). Kant poświęcał się tam zgłębianiem wiedzy nauk przyrodniczych. jeden z profesorów wspierał rodzinę Kanta darmowym drewnem na opał.cit. zwanym . Na fakultecie filozoficznym wykładało ośmiu profesorów zwyczajnych. iż poziom uniwersytetu przypominał raczej szkołę średnią( op.7 ). s. poezja.9-10 ). Z formy i treści wykładów wynika. W 1746 roku zmuszony był przerwać naukę. Zdumiewające jest to.. czy nawet najnowszymi pismami Rousseau(op.cit. posiadł wiedzę z archeologii. teologii oraz metafizyki.przedkrytycznym. w domu majora Bernharda Friedricha von Hulsena. Poznał historię Ziemi w różnych epokach. s. fizyki czy historii.32).29 ). iż prace te były podwalinami do spisanego później dzieła pt: „ Allgemeine Naturgeschichte Und Theorie des Himmels” („Ogólna historia naturalna i teoria nieba”)(Kaczmarek 1995. polityczną. iż nie będzie uczył filozofii. Kant napisał także kilka prac z dziedziny estetyki. A ponieważ zadaniem każdego filozofa jest stworzenie własnego systemu ideowego. Była to pierwsza czysto filozoficzna dysertacja Immanuela. imponował wiedzą statystyczną. Można stwierdzić. Zajmował się nauką Leibniza. Jednak młody wówczas Immanuel nie zapomniał o swych ambitnych planach i w okresie ‘nauczania domowego’ napisał trzy prace z dziedziny przyrodoznawstwa. „Ob die Erde In ihrer Umdrehung un Imre Axe einige Veränderungen seit denersten Zeiten ihres Ursprungs erlitten habe” („ Czy ziemia w swych obrotach ulega pewnym odchyleniom”) oraz „Ob die Erde veralte”(„Czy Ziemia się starzeje”). Baumgartena. iż do tej pory filozofia nie była traktowana jako nauka gotowa i uznana. Jego zdaniem bowiem. Keplera. myślenia. nauki tej nie można się ‘wyuczyć’(op. etyki. Kiedy w 1770 roku Kant był już uznanym i wpływowym wykładowcą oraz otrzymał tytuł profesora zwyczajnego logiki i . Dwie z nich były odpowiedzią na pytania zadane przez Królewską Akademię Umiejętności w Berlinie. Newtona. s. ekonomiczną oraz przyrodniczą. przede wszystkim w dziełach Seneki. s. Crusiusa. Poznał on bowiem całą literaturę grecką i rzymską. Na swych wykładach był nie tylko filozofem spekulatywnym. filozofii nie można nauczyć się tak jak matematyki.. historii starożytnej oraz nowożytnej. Warto także przytoczyć wiedzę i zakres zainteresowań samego Kanta.cit. To co go również wyróżnia spośród filozofów to żart i humor. Absorbowały go również lektury podróżnicze oraz przygodowe. przez kilka lat pracował jako nauczyciel domowy. tj.in. Ważną więc cechą naszego wielkiego uczonego jest jego niebywała samodzielność w dochodzeniu do wszelakiej prawdy. Zawsze. ale obserwacji człowieka w różnych sytuacjach. 26-27). Etymologia słowa była mu znana nie tylko z książek. Hume’a. Jako wykładowca mawiał. 27 września 1755 roku uzyskał Kant prawo do wykładania na Uniwersytecie po obronie pracy habilitacyjnej napisanej po łacinie. s. s. Orientował się także w zakresie religioznawstwa. Z przyjemnością zaczytywał się w rzymskiej literaturze klasycznej. 23-25). mądrość oraz odrzucenie wszystkiego co łączyło się z niemoralnością. Ponieważ Kant nadal borykał się z problemami finansowymi. Wolffa. m. 31). lecz także uduchowionym moralistą poruszającym wnętrza studentów (Kaczmarek 1995. które nie odstępowały go na krok. a także w literackich utworach niemieckich i francuskich. zatytułowana „Neue Beleuchtung der Grundprinzipien metapshysischer Erkenntnis” (Nowe oświetlenie podstawowych zasad metafizycznego poznania) ( Kaczmarek 1995. dlatego. Był matematykiem. lecz filozofowania. w każdych swych rozważaniach powracał do sprawy moralności człowieka. geologii. astronomem i fizykiem. zwany także agnostycyzmem filozoficznym. Dzięki tej obronie mógł on wreszcie objąć katedrę. 63).nazywany także ultraracjonalizmemdopuszcza możliwość poznania a priori. etyce oraz estetyce. Do głównych ogniw tej koncepcji filozoficznej zaliczyć należy agnostycyzm poznawczy względem tzn. jedna z ważniejszych dzieł w historii filozofii. twierdząc. kiedy osiągnął apogeum swego geniuszu. który traktuje poznanie a priori jako . np. Co więcej. gdyby nie surowa dyscyplina narzucona sobie przez samego Immanuela. czyli nie poprzedzonego żadnym doświadczeniem. przy czym w tej ostatniej relacji podmiot jest obserwatorem. Dopiero w 1781 roku. Do osiągnięć kantyzmu odwołuje się między innymi neokantyzm (kontynuacja). 21 sierpnia tegoż roku napisał rozprawę o tytule „De mundi sensibilis et inelligibilis forma et principiis” (O formie i zasadach świata zmysłowego i myślowego). że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. 161–162). racjonalnego lub empirycznego ustalenia prawdziwości kluczowych faktów z dziedziny teorii bytu. (Podmiot– byt. który subiektywnie doznaje. s. Jak już wspominałam Immanuel był twórcą filozofii transcendentalnej. takich jak istnienie Boga. noumenów (czyli rzeczy samych w sobie. uważał on. Dzięki Kantowi prowincjonalny Uniwersytet w Królewcu stał się uznaną i rozpoznawalną uczelnią. opiera się na niemożności pełnego. materii czy realności świata zewnętrznego. iż obydwa poglądy mają swoje metodologiczne zastosowanie i nie wykluczają się wzajemnie. Kant bowiem miał już 57 lat (Kaczmarek 1995. Zwrot ku filozofii krytycznej. materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk. s. Zakładała ona. Jeżeli chodzi o samą dyscyplinę szczególnie istotnym wkładem Kanta w filozofię zachodnią było zniesienie opozycji pomiędzy racjonalizmem ( przedstawicielem był Kartezjusz) a empiryzmem (Hume). a obiekt .). Wymyślił także własne pojęcia i definicje. „Krytyka praktycznego rozumu”(1788r. W dziełach tych Kant poświęcił swą uwagę teorii poznania. Kolejne pozycje z okresu krytycznego zajmują takie publikacje jak „Uzasadnienie metafizyki moralności” (1785r. Pierwszy pogląd. a także wchodzi w zależność z innym bytem (istnieniem) lub przedmiotem. Filozof swoją ideologię zbudował już od samych fundamentów.) oraz „Krytyka władzy sądzenia”(1790r.rzeczą obserwowaną). Wg niego empirycy mylili się. Boga.). przeżywa. Możemy także mieć styczność z aprioryzmem skrajnym. Te trzy wielkie „krytyki” oraz cały ogrom dokonań Kanta w latach 1781 – 1790 nie byłyby możliwe. fenomenologia (rewizja) oraz pozytywizm logiczny (opozycja)(Tatarkiewicz 1988. To co warte podkreślenia. to późny wiek uczonego.metafizyki dokonał się zwrot w jego myśleniu. jakoby eksperymentator był biernym obserwatorem natomiast systemy racjonalistów zawierały wewnętrzne sprzeczności. po przeszło 10 latach przerwy opublikowana została „Krytyka czystego rozumu”. Drugi natomiast. Największym jego dokonaniem była rewizja dotychczasowych koncepcji w dziedzinie teorii poznania( Banaszkiewicz 2003. że piękno jest bezpojęciowe i bezinteresowne. Ważna jest niepowtarzalność i oryginalność formy. s. wszechświata i Boga. Następnie Kant stawia w swych rozważaniach pytanie „Jaki zakres władz poznawczych przynależy sztukom pięknym i jaka jest ich hierarchia?” Filozof odróżnia w tym momencie sztuki piękne od zręczności. intelektu i rozumu(op. Kant oryginalność dzieła sztuki oraz zdolność tworzenia idei estetycznych przypisuje darze przyrody. która łączy wcześniej przedstawione przeze mnie sfery – tj. Kant odwołuje się także do kryteriów piękna. które to określa mianem świadomej działalności człowieka charakteryzującą się pięknem. Jeżeli chodzi o miejsce muzyki w filozofii Kanta trzeba od razu zaznaczyć. Uważał. 28 – 31). gdyż nie są one realnymi bytami (Kirkiłło-Stacewicz 1993. aby możliwe było przeprowadzanie jakichkolwiek innych badań.cit. s.cit. Podejście takie nazywał idealizmem transcendentalnym lub krytycznym. Nie powstają one jednak jako wynik doświadczenia. Człowiek tylko sam w sobie może rozpoznać uczucie rozkoszy lub przykrości. a władze poznawcze człowieka odpowiednio na intelekt i rozum. a nie pojęcia jakie mamy o danym dziele. o tyle rozum należący do filozofii praktycznej (etyki) kieruje się trzema głównymi ideami – ideą duszy. gdyż nikt nie jest w stanie przekazać nikomu ani idei estetycznych.. O ile intelekt kieruje się pojęciami. .22). s. Kant określa te zjawiska terminami Lust i Unlust.). Sąd o sztukach pięknych przypisuje Kant estetycznej władzy sądzenia. Kant dzielił filozofię na teoretyczną i praktyczną. 21). Czynnością intelektu jest tworzenie pojęć. iż nie zajmuje ona zbyt rozległego miejsca w jego rozważaniach.jedyną słuszną metodę poznania (Banaszkiewicz 2003. jakie muszą być spełnione. Następnie Przy pomocy intelektu analizujemy takie dzieło i dopiero wydajemy nasz osąd refleksyjny na temat pracy(op. umiejętności oraz rzemiosła. Zadaniem intelektu jest segregacja tych pojęć i stworzenie jednolitego. ani odczuć powstałych na skutek zetknięcia się z dziełem. Polegało ono na badaniu elementarnych warunków. możliwym dzięki zdolności scalania i ujmowania w jedno wyobrażenie wszystkich postrzeganych przez zmysły wrażeń. stąd też mają charakter konieczny i powszechny. lecz jako ustalenia intelektu na gruncie matematyki i przyrodoznawstwa. logicznego porządku świata oraz ustanowienie praw przyrody. Sąd o dziele jest całkowicie subiektywny. Kant poddał dotychczasowe osiągnięcia filozofii przeglądowi oraz krytycznej ocenie. Idei nie można bezpośrednio przedstawić.128-129). s. roli zmysłu słuchu w muzyce. iż ktoś nie jest w stanie odróżnić napięć harmonicznych w utworze tonalnym nie będzie w stanie odczuć pełnej wartości brzmienia. Jeżeli założyć. i sądzę. iż Kant zajmował się w swych rozważaniach muzyką czysto instrumentalną. a poprzez zmysł wzroku (Kirkiłło. Nawet w swym najbardziej uznanym dziele „Krytyka władzy sądzenia” filozof rzuca na muzykę falę krytyki i swojego niezrozumienia pisząc: „Ci którzy zalecali także śpiewanie pieśni kościelnych przy domowych nabożeństwach nie zastanawiali się nad tym.23). wzbudzenie upodobania estetycznego. s. że muzyka grzeszy brakiem ogłady. nie mogą odwoływać się do realnie istniejących. Nie podejmuje możliwości jakie niesie ze sobą muzyka wokalnoinstrumentalna. Należy także podkreślić. Punktem inicjującym staje się intelekt. s. 24). dlaczego w takim razie Kant nie dostrzegł analogicznej do ww. Pobudzanie intelektu następuje tutaj pośrednio– nie przez pojęcia. Filozof stara się wytłumaczyć to tym.cit. poprzez piękno wyrażone w formie przedmiotu. piękna formy. Jest to oczywiście bardzo sporne podejście. Drgania fal dźwiękowych. czy wynikających stąd uczuć rozkoszy. Dzieli on sztukę na trzy rodzaje: sztukę słowa. Poza tym bezpojęciowość dzieła muzycznego nie wytwarza idei estetycznych. Nie mogą stanowić właściwości umysłowych.. sztuki plastyczne i sztuki polegające na „pięknej grze czuć słuchowych”(op. W tym momencie automatycznie nasuwa mi się pytanie. że w odniesieniu do sztuk plastycznych Kant rolę intelektu już zauważa. że przez taką hałaśliwą pobożność nakładali na publiczność duży ciężar. iż większość z nas mogłaby się z takim stanowiskiem nie zgodzić. przez co nie spełnia wymienionego przez Kanta kryterium – nie rozszerza w sposób wystarczający ludzkiego poznania ( op. że drgania fal dźwiękowych nie odpowiadają bezpośrednio częstotliwościom wyrażonym liczbowo. przez co nie ożywiają one naszej pracy umysłowej. Szczególnie.24). Wg niego w odbiorze muzyki intelekt nie odgrywa żadnej roli. Dlatego też nie dziwi fakt. ponieważ jej akustyczne rozprzestrzenianie się ogranicza wolność innych ludzi. gdyż zmuszali sąsiadów albo do przyłączania się do śpiewu. s.Teraz skupię się na hierarchii oraz kryteriach przyjętych przez Kanta w odniesieniu do sztuk pięknych. Twierdził nawet. a także stwierdzenie na ile dane dzieło sztuki rozszerza poznanie poprzez zdolność wytworzenia idei estetycznych.Stacewicz 1993. 231232). . albo do przerwania swej pracy umysłowej”(Kant 1986. muzyki z poezją). s. Niestety dopiero najniższe miejsce wśród sztuk Kant przypisuje muzyce. iż poezja w kantowskich rozważaniach zajmuje najwyższe stanowisko wśród sztuk pięknych. ale także odwołuje się do intelektu wywołując równocześnie wiele myśli (Kirkiłło-Stacewicz 1993. Operuje ona pojęciami. Jak łatwo stwierdzić Kant nie był entuzjastą muzyki. a także oddziaływanie wyobraźni i intelektu. gdzie mielibyśmy do czynienia z połączeniem sztuk (np.cit). W tym momencie może byłby zdolny zauważyć wytwarzanie się idei estetycznych. które oddziałują na zmysł słuchu. 26). s. która fascynowała wszystkich ówczesnych filozofów (Kirkiłło-Stacewicz 1993.Na pewno na „muzyczne” stanowisko Kanta duży wpływ miały przekształcenia stylistyki muzycznej . które dokonywały się za jego życia. Barokowe idee bazujące na ścisłym związku słowa i muzyki zostały zastąpione ideami oświecenia i muzyki absolutnej. Na zakończenie mojej pracy chciałabym się odnieść do załączonej poniżej tablicy obrazującej podział i funkcjonalność sztuk pięknych w teorii Kanta: . podlega więc głównie rozważaniom naukowym. Pozostała ‘władza .(Kirkiłło –Stacewicz 1993. Nie trudno się domyślić.27) Postaram się analitycznie omówić kolejne elementy zawarte na tej tablicy. s. operuje narzędziami w postaci idei (duszy. Pierwszy obszar dotyczy pracy intelektu i opiera się na systemie pojęciowym. Filozofia praktyczna natomiast. władzę sądzenia oraz filozofię praktyczną. wszechświata i Boga) opierając swe działania na rozumie. że jest to obszar dotyczący strony etycznej. Otóż w myśl Kanta filozofię dzielimy na trzy poddyscypliny – filozofię teoretyczną. 1993. w: Historia Filozofii. Wydawnictwo uczelniane Akademii Muzycznej im. t. Wydawnictwo Naukowe UAM. jak i rozumu. Nowowiejskiego. na pięknej grze uczuć”. Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. w: Woźniak Franciszek (red. F. zarówno z intelektu. Chopina w Warszawie. co moim zdaniem obrazuje istotę tych elementów w analizowaniu i odbieraniu przez nas piękna. Stawia ona pytania o celowość i sens. PWN. Bydgoszcz 1993. co zmusza odbiorcę zarówno do pracy na poziomie intelektualnym. F.184 . s. s. Warszawa 1986 Kirkiłło-Stacewicz Anna: Muzyka w systemie filozoficznym Immanuela Kanta. 243 Dankowska Jagna: U podstaw filozofii muzyki – niemiecka filozofia XIX wieku a muzyka. PWN. s. Warszawa: PIW.). Głównym działaniem w tej sferze jest sąd smaku. Wydawnictwo Aureus. Bibliografia: Chaunu Pierre: Cywilizacja wieku Oświecenia. Poznań 1995 Kant Immanuel: Krytyka władzy sądzenia. że odpowiednim i wystarczającym podsumowaniem będzie zwrócenie uwagi na najniżej położoną ze sztuk– muzykę. Warszawa 2001 Kaczmarek Stefan: Immanuel Kant Portret filozofa. 2.): Encyklopedia Filozoficzna wraz z wyborem uwag o metafizyce i listów z lat 1769 – 1781.sądzenia’ zapewne nieprzypadkowo została umieszczona pomiędzy dwoma wcześniej już omówionymi przeze mnie obszarami. jak i etycznym. która mimo swej niskiej pozycji w hierarchii Kanta. jak i praktycznej. Warszawa 1988. Myślę. wyobraźni. co bezpośrednio prowadzi nas do kolejnej dziedziny – estetyki. Zeszyty naukowe nr 4. W tym przypadku również estetyka została umieszczona pomiędzy nauką i etyką. opatrzona jest ujmującym opisem „sztuka polegająca. Kraków 2003 Tatarkiewicz Władysław: [hasło] Kant. Otóż w tej dyscyplinie biorą udział czynniki zarówno z filozofii teoretycznej. Przechodząc dalej natrafiamy na omówiony już wcześniej obszar sztuki. 161 . Jak widać dziedzina ta czerpie z wyżej wymienionych elementów.21 – 27 Rabus Jacek (red.
Report "Miejsce Muzyki w Filozofii Immanuela Kanta (1)"