MECA Bouwplaatsmachinist Praktijk

Fonds voor Vakopleiding in de BouwnijverheidBouwplaatsmachinISTEN BOUWPLAATSMACHINISTEN PRAKTIJK 2 Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Voorwoord Situering Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot. Het ‘Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten’ werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt. Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouw- en machinewereld. In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het leermateriaal meer visueel aangeboden. Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren is een praktijkgerichte beschrijving het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen. Opleidingsonafhankelijk Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is. We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken. Een geïntegreerde aanpak Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema’s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema’s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek. Robert Vertenueil Voorzitter fvb-ffc Constructiv 3 1.10.2.1.6.2.5.1.4.3. Hydraulische graafmachine����������������������������������32 3.1.1. Startprocedure��������������������������������������������������������������13 1.3.1. Parkeren van de machine���������������������������������18 1.3. Inschakelen van de stroomonderbreker���12 3. Gewoon rijden������������������������������������������������������25 3.3. Project 2: een visput uitgraven����������������������������24 4 .  Graven van een V-gracht met een profielbak�����������������������������������������������������47 3.2.2. Manoeuvreren�������������������������������������������������������27 3.3.9.6.14.1.2. Visuele controle������������������������������������������������������� 7 1.  Een opdracht of project voor de bouwplaatsmachinist realiseren������������������������������������������������������������������23 2.5.4. Voltanken van de machine������������������������������18 1. Controle van de rupsspanning����������������������11 1.1.1. Controle van de koelventilatorriem�������������11 1.5.4. Rij.  Controle van het peil van de hydraulische olie����������������������������������������������� 9 1.1. De rij.3. Bandenkraan�������������������������������������������������������������������29 3.5.11. Project 1: een wandelpad aanleggen�������������23 2. Start – en stopprocedure��������������� 7 1. Vlakstellen van de machine�����������������������������32 3. Laden van een dumper of vrachtwagen����53 1. Uitzetten en maken van een rechte sleuf�42 3.2. Nivelleren van een perceel met behulp van een lasertoestel�����������������������������������������46 3.5.3.5. Op. Visuele controle����������������������������������������������������14 1.12. Nivelleren op zicht op 2 en 3 niveaus���������35 3. Controle van de bandenspanning���������������11 1.5. Stopprocedure��������������������������������������������������������������18 1.1.8. Aandachtspunten������������������������������������������������29 3.2. Werking van een graafmachine��������������������������21 2.1.2. Maken van een ophoging�������������������������������38 3. Wisselen van uitrusting�������������������������������������39 3.2.3. Uitzetten van haakse hoeken en graven van een eenvoudige fundering en een fundering volgens een opgegeven plan��43 3. Uitzetten en graven van een bocht�������������44 3.2.1.2. Controle van het motoroliepeil������������������������ 8 1.1.5.1.5.2.4.  gewone graafmachine)�������������������������������������������25 3. Opwarmen van de hydraulische olie����������14 1.5.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK INHOUDSTAFEL 1.3.4.1.en afrijden van een helling���������������������36 3.5.7.5.5.2.8. Aanleggen van een talud������������������������������48 3. Smeren van de machine�����������������������������������14 1. Starten van de machine������������������������������������13 1.1.7.en besturingstechnieken ���������������������������������������������������������������������������������������������������������25 Rupskraan (minigraver en 3.2. Nivelleren op zicht����������������������������������������������34 3. Controle van het koelvloeistofpeil���������������10 1.en besturingstechnieken��������������������������29 3.5. Besturen op basis van seintekens���������������������31 3.  De tien geboden van de bestuurder van bouwplaatsmachines�����������������������������������������20 1. Maken van 4 vierkanten in een vierkant���45 3. Beheerst bewegen������������������������������������������������������30 3.5.13. Dagelijkse controle�������������������������������������������������������� 7 1.1.5.2.5.1. Plaatsing van trottoirbanden in een inrit��79 5. Motorbediening�����������������������������������������������56 4.2.2.4.7.17. Enkele afbeeldingen uit de praktijk�������������78 5.1.1.2. Enkele afbeeldingen uit de praktijk�����������90 4.3.  Basisvaardigheden bij wegen omgevingswerken����������������������������55 4. Veiligheid�����������������������������������������������������������������78 5.7.15.20.1.1. Plaatsen van trottoirbanden���������������������������������75 5.1. Een weg met helling����������������������������������������82 5.2.3.2. Gewijzigd tonrond profiel uitzetten������������64 4.2.1.1. Banden bij een inrit���������������������������������������������80 5. Trottoirbanden en greppels plaatsen zonder helling�������������������������������������������������������77 5. Zichten tussen twee punten��������������������������63 4.2.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK INHOUDSTAFEL 4. Overbrengen van coördinaten���������������������������63 4.10.2. Fundering����������������������������������������������������������������69 5.2. Toestellen om coördinaten over te brengen����������������������������������������������������65 5.1.3. Tien basisregels voor een correcte uitvoering van verhardingen in betonstraatstenen��������67 5.1.2.2.13.2.  Volgorde van plaatsing van de boordsteen in de inrit�������������������������80 5. Dozerbladbediening���������������������������������������56 4.9. Kantopsluiting�������������������������������������������������������68 5. Een eenvoudige straat maken���������������������88 5.4.1.6. Passtukken maken van betonbanden������84 5.2.2.2. Straatstenen afladen van de pakken��������85 5.1.3.2.1.2.1.3.1. Voegvulling�������������������������������������������������������������72 5.1.18. Gebruik van het dozerblad��������������������������56 4.  Graven van een sleuf met behulp van een laserapparaat������������������������������������������������59 4. Werkwijze����������������������������������������������������������������77 5. Straatmakergereedschap gebruiken en onderhouden������������������������������������������������������83 5.2.8.4.3.1.1. Bediening van de graafarm��������������������������55 4.9.1. Persoonlijke beschermingsmiddelen�������84 5.1.2.10.8. Goot uitzetten�������������������������������������������������������81 5.2.1.3.1. Controle en onderhoud���������������������������������74 5. Profileren���������������������������������������������������������������������������59 4.1.19. Veiligheid tijdens de bediening�����������������57 4. Veiligheidsgordels��������������������������������������������57 4.  Eenvoudige bestratingswerken�����������������������������������67 5. Legbed en plaatsing����������������������������������������86 5.2. Andere personen���������������������������������������������57 4. Aftrillen���������������������������������������������������������������������73 5.1.2.1. Straatlaag�����������������������������������������������������������������70 5.5.1.1.1.16.3.5. Graven��������������������������������������������������������������������������������55 4.  Aanwijzingen om het werkrendement te verbeteren���������������������������������������������������������58 5.1. Mengen van betonstraatstenen�������������������70 5 . Onderfundering en fundering��������������������85 5.11.6.3.2. Bandenlijnen uitzetten��������������������������������������75 5. Ondergrond�����������������������������������������������������������68 5.2.12.14.  Werktekening van een eenvoudige straat������������������������������������89 5. Ingebruikname�����������������������������������������������������74 5.2.2. Plaatsen��������������������������������������������������������������������71 5. Afboording en kantopsluiting���������������������85 5.1.3.2.2.2.1.2.2. 2012 Alle rechten van reproductie. vragen en suggesties kun je terecht bij: fvb•ffc Constructiv Koningsstraat 132/5 1000 Brussel Tel. D/2011/1698/07 Contact Voor opmerkingen.: 0032 2 210 03 33 Fax: 0032 2 210 03 99 website : fvb. N001BM . vertaling en aanpassing onder eender welke vorm.versie augustus 2012.be 6 .constructiv. voorbehouden voor alle landen.© fvb•ffc Constructiv. Brussel. 1. volledig uitgerust en bedrijfsklaar is. wat belangrijk is voor de levensduur van de machine en veiligheid van het personeel. voor de machine gestart wordt. De dagelijkse controle bestaat uit de volgende handelingen: 1. Dagelijkse controle De dagelijkse controle moet uitgevoerd worden bij aanvang van de werkdag.1. De bestuurder is verantwoordelijk voor deze controle. Het is een routinecontrole om na te gaan of de machine operationeel.1. Start – en stopprocedure 1. Visuele controle Bij de visuele controle lopen we even om de machine heen om eventuele lekken of andere onregelmatigheden op te sporen. Hij moet de machinehandleiding kennen en ze in zijn bezit hebben. We letten er ook op dat er geen obstakels zijn die verhinderen dat de machine kan bewegen of vertrekken. 7 . Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Zo kunnen lekken en onregelmatigheden tijdig verholpen worden.1. Vervolgens trekken we de oliepeilstok uit de buis en wrijven we hem schoon met een schone poetslap. Als we olie bijgevuld hebben. 8 . maken we de plaats rond de peilstok op het motorblok schoon. want anders kan er olie over de peilstok lopen.) maatstreep bevinden.) en de bovenste (max. We moeten de peilstok ook draaien en het peil ter controle ook aflezen langs de andere kant. melden we dat aan de persoon die verantwoordelijk is voor het onderhoud. zodat nagegaan kan worden wat de oorzaak van het olieverlies is.2. Het is belangrijk dat we het uiteinde van de peilstok hierbij naar beneden te houden. We kijken waar de merktekens zich bevinden en brengen de peilstok terug in de buis (tot tegen de aanslag). zodat er geen vuil van het motorblok wordt meegenomen wanneer we de peilstok uit de buis trekken of terug op zijn plaats brengen.1. Het peil moet zich tussen de onderste (min. In de machinehandleiding staat welk type olie we nodig hebben. Daarna trekken we de peilstok opnieuw uit de buis en lezen we het oliepeil af. waardoor de aflezing fout zal zijn. Start – en stopprocedure 1. Indien nodig vullen we olie bij.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Voor we de peilstok uit de geleidingsbuis verwijderen. Controle van het motoroliepeil Het peil van de motorolie wordt gecontroleerd terwijl de machine goed horizontaal staat en de motor stilligt. maar we blijven altijd onder de aanduiding ‘max’. 1. In de meeste hydrauliektanken wordt immers een druk opgebouwd. waardoor de olie onder een lage druk naar de pompen gevoed wordt.3. mogen we zeker niet vergeten om eerst de druk van de tank te laten via de vulstop. en max. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Als we het hydrauliekpeil moeten controleren bij een machine waar al mee gewerkt is. 9 . bevinden.1. Controleer dit in de machinehandleiding. Tekeningen die aanduiden in welke stand van de cilinders het hydrauliekpeil gecontroleerd moet worden bij verschillende merken van machines Het oliepeil moet zich in het midden van het peilglas of tussen de markeringen min. Controle van het peil van de hydraulische olie Het peil van de hydraulische olie moet gecontroleerd worden terwijl de machine goed horizontaal staat en de werkcilinders zich in de stand bevinden die de constructeur opgegeven heeft. 10 . Als we koelvloeistof moeten bijvullen. Als de machine niet over een expansietankje beschikt. Anders lopen we een ernstig risico op brandwonden door de overkokende koelvloeistof. Opgelet Bij het opendraaien van de radiator is het belangrijk dat we eerst de druk aflaten en de stop pas daarna volledig losdraaien. staat het systeem nog niet onder druk en is er geen risico. is het koelwatersysteem open.1. Als we deze controle ’s morgens uitvoeren voor de machine gestart is.4. maar als de radiator over een vulstop beschikt. Het peil moet zich altijd boven de koelribben bevinden. Dit mengsel moet zich het hele jaar door in het koelcircuit bevinden en niet alleen ’s winters. en max. zoals vroeger gebruikelijk was. bevinden wanneer het koelwater koud is. Machines met zo’n gesloten koelwatercircuit beschikken over een expansietankje. een voorraadbakje dat meestal uit plastic gemaakt is en waarin het koelwater kan uitzetten zonder dat het verloren gaat wanneer het opwarmt. Controle van het koelvloeistofpeil Metalen expansievat Plastic expansievat met peilglas Tegenwoordig hebben de meeste watergekoelde motoren een gesloten koelwatercircuit. Ook dan controleren we het koelwaterpeil in de radiator. Dit is alleen het geval als de motor niet volledig koud is. doen we dit met een mengsel van 50% (kraantjes) water en 50% antivriesmiddel. Start – en stopprocedure 1. Het waterniveau in het expansietankje moet zich tussen de markeringen min. kunnen we het best af en toe ook het niveau in de radiator controleren.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Normaal volstaat het om het niveau van het expansietankje te controleren. 7. Hoe we de spanning moeten controleren.1. zoals scheur(tjes) of breuken. Het is belangrijk om de spanning van deze riem (tegen doorslippen) en de staat ervan (geen scheurtjes) te controleren. We moeten kijken of er zich geen voorwerpen vastgezet hebben tussen de banden of de profielen en of er geen defecten aan de banden zijn. Normaal wordt een machine proper achtergelaten.5. Controle van de koelventilatorriem Bij luchtgekoelde motoren wordt de motorkoeling verzekerd door een koelschroef.1.6. Controle van de rupsspanning te slap gespannen rups te strak gespannen rups De rupsspanning controleren we visueel. Verder zorgen we ervoor dat de rupsen vrij zijn van obstakels. De juiste rupsspanning is afhankelijk van de ondergrond. maar als het nodig is. Een controle van de druk volstaat als we deze controle wekelijks uitvoeren. maken we de rupsen schoon voor we met de machine beginnen te werken. staat beschreven in de machinehandleiding. goede rupsspanning 11 . zodat het rijwerk niet beschadigd raakt. die in de meeste gevallen aangedreven wordt door een riem.1.1. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. 1. 1. Controle van de bandenspanning De bandenspanning controleren we visueel. Inschakelen van de stroomonderbreker Als de machine uitgerust is met een stroomonderbreker. Bij deze machines zorgt een hoofdrelais ervoor dat alle spanning wordt afgebroken wanneer de bestuurder de machine uitschakelt. 1. Omgekeerd schakelt dit relais ook alle spanning in wanneer de bestuurder het contact aanzet. schakelen we deze in voor we in de cabine van de machine stappen. Start – en stopprocedure Opgelet Tegenwoordig zijn vele machines uitgerust met een elektrische stroomonderbreker.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. 12 .1.8. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. de versnellingen in neutraal en geen enkele bedieningshendel geactiveerd. zodat ze veilig gestart kan worden. controleren we of de waarschuwingslampjes gedoofd zijn. controleren we eerst of de waarschuwingslampjes die moeten branden. want anders is er geen brandstoftoevoer. kunnen de elektriciteitskabels van het startsysteem of de startmotor oververhit raken. Zo weten we dat ze niet defect zijn en dat we gewaarschuwd worden bij een eventuele panne. wachten we ongeveer 1 minuut en proberen we nog eens. Wanneer de motor draait. In ieder geval moeten we minstens controleren of de volgende lichtjes (indien aanwezig) branden: het motoroliedrukverklikkerlichtje. Welke waarschuwingslampjes gaan branden bij het aanzetten van het contact.1. 13 . Als de motor niet binnen 15 à 20 seconden aanslaat. het waarschuwingslampje van de batterijlading en het rode stoplampje dat aangeeft wanneer er zich een ernstig mankement voordoet.2. We laten de motor rustig warmdraaien terwijl we nog enkele andere werken uitvoeren. De gashendel of draaiknop plaatsen we in de positie van het stationair toerental. Voor we het contact inschakelen. Neutrale stand betekent: parkeerrem (indien aanwezig) ingeschakeld.2. verschilt van machine tot machine. Controleer ook of de stophendels niet meer in de stopstand staan. ook daadwerkelijk branden. hoe meer lampjes zullen branden. Vervolgens laten we de motor (indien nodig) voorgloeien en starten we de machine.1. het waarschuwingslampje van het koelwater. Het is dus zeer belangrijk om dit te controleren voor het starten. Als we niet lang genoeg wachten tussen twee pogingen. Deze vier lampjes zijn waarschijnlijk de belangrijkste lampjes op de meeste voertuigen. De rode lampjes zijn echter het belangrijkst. Startprocedure 1. Hoe moderner de machine. Starten van de machine Allereerst controleren we of de machine in een neutrale stand staat. 2. 1. zijn dus de beste momenten om de onderdelen te smeren. maar vetpompen worden erg vaak fout gebruikt.2. waardoor heel veel van deze pompen kapotgaan.3. Hierna volgt de juiste manier om met een vetpomp te werken. Het lijkt misschien simpel. Opwarmen van de hydraulische olie We maken enkele keren traag alle mogelijke hydraulische bewegingen om de olie langzaam op te warmen en na te gaan of de machine al deze bewegingen vrij en normaal kan uitvoeren. Visuele controle We lopen nog een keer rond de machine om te controleren of er geen lekken zijn.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1.2. Natuurlijk moeten we hierbij altijd rekening houden met de richtlijnen van de constructeur. kunnen we altijd terugvinden in de machinehandleiding. Start – en stopprocedure 1. schurende geluiden horen in de delen die gesmeerd worden. Voor het smeren moeten de machine en de bussen op temperatuur zijn: ’s avonds aan het einde van een werkdag of ’s ochtends na eerst een halfuurtje gewerkt te hebben.4. de andere onderdelen gewoonlijk wekelijks. 1.2. Smeren van de machine De uitrustingsstukken van de machine smeren we dagelijks. 14 . Terwijl kunnen we controleren of we geen abnormale. Welke punten gesmeerd moeten worden en hoe vaak. Meestal bevindt zich op de machine ook een sticker met een smeerschema. Dit is belangrijk omdat er geen vet aan het nieuwe vetpatroon mag hangen. want we hebben het deksel een beetje losgezet. maken we de zuiger en de binnenkant van de pomp weer schoon en vetvrij. 15 .1. We duwen de vergrendeling van de as goed in en trekken de as terwijl naar achteren. Vervolgens draaien we het deksel van de pomp. want anders komt het patroon nadien niet gemakkelijk uit de pomp. Dit lukt nu zonder problemen. Daarna draaien we het deksel een heel klein beetje los. Als het vetpatroon uit de pomp is. We gaan naar een afvalcontainer die vethoudende producten mag bevatten en duwen de vergrendeling terug in. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Eerst maken we de pomp helemaal en grondig zuiver. waardoor er lucht in de pomp kan. Daarna duwen we het vetpatroon uit de pomp met behulp van de zuiger in de pomp. Opgelet DIT DOEN WE NOOIT MET EEN POMP! 16 . We ontgrendelen de asblokkering weer en duwen de zuiger zo ver mogelijk naar voren in de pomp. Boven een vod of in de geschikte afvalcontainer ontluchten we vervolgens de pomp door enkele slagen te maken tot er vet uitkomt. We blokkeren de vergrendeling ook zorgvuldig.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Start – en stopprocedure Daarna duwen we de vergrendeling opnieuw in en trekken we de zuiger weer naar achteren in zijn uiterste positie. maar we zetten het nog niet helemaal vast. is de pomp klaar om te smeren. Als we deze stappen gevolgd hebben. Ten slotte zetten we het deksel goed vast. nemen we het deksel eraf en schuiven we het patroon met de open kant in de pomp. Nadien vijzen we het deksel weer op de pomp. Vervolgens nemen we een nieuw vetpatroon. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Smeerplan van een machine 17 .1. Dit voorkomt condensatie in de tank en zorgt ervoor dat we de machine ‘s morgens altijd kunnen starten zonder dat de motor zonder brandstof valt. De motor moet stilliggen omdat het eventuele vuil in de tank wordt opgewoeld tijdens het tanken. zodat we de koelribben van de radiator niet beschadigen.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Start – en stopprocedure 1. Als dat niet mogelijk is. We zorgen er ook voor dat de machine niet in plassen water of modder staat. 1. Parkeren van de machine We parkeren de machine altijd op een stabiele en vlakke plaats. Daarbij moeten we er wel op letten dat we niet te dichtbij komen met de blaasmond.3.3. parkeren we ze haaks op de helling.3. Bij werken in extreem stoffige omstandigheden maken we de luchtfilter en de koelradiatoren schoon met perslucht. Tijdens het tanken ligt de motor van de machine stil en roken we zeker niet. maken we de omgeving rond de vuldop schoon. Als de motor zou draaien. zou dit vuil mee aangezogen kunnen worden.1. Stopprocedure 1. 18 . Voltanken van de machine Voor we de machine aan het einde van de werkdag parkeren.2. We zorgen er ook voor dat de machine in een neutrale positie staat en dat de parkeerrem (indien aanwezig) ingeschakeld is. Zo kan er zeker geen vuil in de tank spoelen als we zouden morsen. Voor we beginnen te tanken. moeten we het brandstofreservoir volledig vullen. We laten de uitrustingsstukken altijd op de grond rusten en proberen de machine zo te plaatsen dat de hydraulische cilinders ingetrokken (en dus beschermd) zijn. want anders lopen we het risico dat we de volgende dag niet kunnen werken door vorst of dat er pannes aan de machine zijn. We reinigen enkel het buitenste element van luchtfilters. Luchtfilters worden van binnen naar buiten uitgeblazen. zodat we de filter niet beschadigen. Daarna zetten we het contact uit. Dat doen we vooral om ervoor te zorgen dat de turbo gesmeerd wordt tot hij stilstaat. 19 . starten we de motor de volgende dag onmiddellijk aan een te hoog toerental. Vervolgens zorgen we ervoor dat de machine in een neutrale positie staat en dat de parkeerrem (indien aanwezig) ingeschakeld is. laten we hem nog even draaien aan een stationair toerental. Voor we de motor stilleggen. zetten we de gashendel (of gasknop) op stationair toerental. enkel vervangen.1. Ook hier zorgen we ervoor dat we niet te veel druk gebruiken en niet te dichtbij komen met de blaasmond. Bij de reiniging worden de stofdeeltjes van het filtermateriaal verwijderd. Terwijl de turbo uitloopt. Als we dat niet doen. schakelen de stroomonderbreker uit (indien aanwezig) en laten de sleutels achter op de daartoe voorziene plaats. ontlasten we de restdrukken in de bedieningscircuits. Vervolgens zorgen we ervoor dat alle elektrische verbruikers in hun neutrale stand worden gezet. het binnenste element wordt nooit gereinigd. Wanneer we de motor stilgelegd hebben. verwijderen we de contactsleutel en stappen we uit de cabine met ons gezicht naar de machine gericht. We springen nooit uit de machine! We sluiten de cabine af met de sleutels. Hierbij gebruiken we de handgrepen en opstaptreden. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Koelradiatoren moeten gereinigd worden in de tegengestelde richting van de koelstroom van de ventilator. Controleer het peil van de hydraulische olie. Draag altijd veiligheidsschoenen en werkkledij tijdens de praktijklessen. 8. Laat nooit personen langs de buitenkant van de cabine staan en zich vasthouden. 9.3. Controleer het motoroliepeil. 2.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. 5. De tien geboden van de bestuurder van bouwplaatsmachines Noteer altijd de beginuren en de einduren. Laat de motor draaien aan het minimale toerental. 1. 10. Er mogen altijd evenveel personen de machine betreden als er zetels voorzien zijn. Voeg nooit olie toe zonder de instructeur te verwittigen. Indien mogelijk plaats je de veiligheidshendel naar omhoog en de uitrusting met een gestrekte graafarm op de grond wanneer je stopt. Kijk hiervoor naar het expansievaatje (als dat aanwezig is). Controleer het peil van de koelvloeistofpeil. Smeer elke maandag alle smeernippels. 3. 6. EEN GOEDE BESTUURDER BLIJFT ALTIJD KALM! 20 . Start de motor aan een zo laag mogelijk toerental nadat je de nodige controles uitgevoerd hebt. 7. Start – en stopprocedure 1.3. Reinig de cabine en het rijwerk voor je de sleutel van het contact haalt en de cabine sluit. Plaats de motor tijdens het werk altijd op het maximale toerental. 4. Start – en stopprocedure Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 1. Werking van een graafmachine Hierboven zie je een schematische voorstelling van hoe we moeten werken met een hydraulische graafmachine met Europese bediening. 21 .4.1. 22 . Succes! 23 .2. • Voer het project uit volgens de regels en respecteer de veiligheid. Project 1: een wandelpad aanleggen Opdracht: • Maak een planning op voor het uit te voeren werk.1.  Een opdracht of project voor de bouwplaatsmachinist realiseren 2. Een opdracht of project voor de bouwplaatsmachinist realiseren Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 2. • Bereken de kostprijs van dit project. • Bepaal het aantal trottoirbanden en de hoekstukken. • Bereken hoeveel vierkante meter straatstenen nodig zijn. • Voorzie rond de put een boord van 20 cm breed en 20 cm diep om planten in te plaatsen. 24 . • Doe hetzelfde aan de andere kant van de visput.2.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 2. • Verbind snijpunt 1 met snijpunt 3 en snijpunt 2 met snijpunt 4. Een opdracht of project voor de bouwplaatsmachinist realiseren 2. • Graaf de put 40 cm diep uit. Het snijpunt van deze twee rechten (punt 5) is het middelpunt van de segmentboog. Project 2: een visput uitgraven • Zet de visput uit met de vijfpuntsmethode. • De cirkels hebben een diameter van 200 centimeter. • Zet eerst de middellijn uit en zet daarna de vier cirkels uit met een touw. • Bereken de inhoud van de visput. • Voor de afboording worden klinkers gebruikt. 25 . Aan de voorkant bevindt zich het spanwiel.3. De rij. Aan de achterkant bevindt zich het trekwiel of sprocketwiel. Als de machine uitgerust is met een dozerblad.1. bevindt zich dat ook aan de voorkant.1.1. De machine heeft immers meer duwkracht in voorwaartse richting.en besturingstechnieken Onder rij.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Gewoon rijden Het is van groot belang te weten dat er een voorkant en een achterkant is aan het rijwerk van een rupskraan. We maken een onderscheid tussen een rupskraan en een bandenkraan. De rij. Rupskraan (minigraver en gewone graafmachine) 3. 3.en besturingstechnieken verstaan we de graafmachine van plaats A naar plaats B verplaatsen. Bij het rijden met een graafmachine moeten we altijd aandacht hebben voor de voorkant van het rijwerk (de plaats van het spanwiel en het trekwiel). Ook moeten alle verplaatsingen veilig gebeuren.en besturingstechnieken Verder in de cursus gebruiken we de termen vooruit rijden en achteruit rijden.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. De rij. Verder moeten we altijd in de rijrichting kijken en zo weinig mogelijk rijden. Hou de uitrusting (de bak) ongeveer een halve meter boven het maaiveld.en afrijden van een helling. want rijden kost geld. ook het op. Het is erg belangrijk dat we zo weinig mogelijk met de machine rijden ! 26 . Vooruit rijden betekent dan de machine in de richting van het spanwiel bewegen en achteruit rijden de machine in de richting van het trekwiel bewegen. 1. voor beginnende machinisten. Vaak is op elke pedaal een stang bevestigd. zoals bij een nauwe doorgang.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. zodat we de machine ook manueel kunnen bedienen bij moeilijke opdrachten.. Elk pedaal kan onafhankelijk van de andere pedalen in twee richtingen bewegen.. Manoeuvreren Bij moderne machines wordt het rijwerk van een rupskraan hoofdzakelijk met twee pedalen bediend. namelijk vooruit en achteruit. om iets op een dieplader te laden.3. 2. 27 . Vooruit rijden (de bestuurder kijkt in de richting van het spanwiel): we duwen de beide hendels of pedalen even ver naar voren. . Achteruit rijden (de bestuurder kijkt in de richting van het trekwiel): we duwen de beide hendels of pedalen even ver naar achteren. 1.2. Hieronder overlopen we hoe we enkele manoeuvres moeten uitvoeren. De rij. Vooruit rijden en een bocht van meer dan 90°nemen (naar rechts of naar links): Om een bocht naar rechts of naar links te nemen. 4. • Behoud minstens 80 cm vrije ruimte rondom een obstakel. Obstakels kunnen immers schade veroorzaken. duwen we de rechterhendel of linkerhendel (of pedaal) naar voren. Om de as draaien Hiervoor trekken we tegelijkertijd de rechterhendel helemaal naar voren en de linkerhendel volledig naar ons toe. Om de as draaien werkt trouwens ophoging van materiaal in de hand.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. • Gebruik de hogesnelheidspedaal enkel voor grote verplaatsingen en om rechtdoor te rijden. Hierbij letten we erop dat er zich geen materiaalhopen of andere hindernissen aan de zijkant van het rijwerk bevinden.en besturingstechnieken 3. 28 . • De bestuurder moet altijd in de richting van de verplaatsing kijken om te voorkomen dat er zich personen achter de machine bevinden. worden de remmen automatisch ingeschakeld. • Als de beide hendels of pedalen in de neutrale stand staan. De rij. zijn ze minder stabiel.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.1. De rij.2. Als de stuurkabine boven de achterkant van het rijwerk staat.2. wat tot zeer gevaarlijke en verwarde situaties kan leiden. al dan niet traploos. moeten we gewoon sturen. waarmee verschillende snelheidskeuzes mogelijk zijn. 29 . 3. moeten we omgekeerd sturen. Bandenkraan 3. Aandachtspunten Bij het rijden met een bandenkraan moet speciale aandacht besteed worden aan de stabiliteit van de machine. Zet stabilisatoren los voor je begint te rijden.en besturingstechnieken Rijden met een rupskraan en rijden met een bandenkraan zijn niet met elkaar te vergelijken.3.2.2. Omdat bandenmachines meestal iets hoger zijn dan gewone rupskranen. Als we vooruit rijden. Rij. Rij dus zo veel mogelijk met de stuurwielen en de cabine in dezelfde richting (vooruit). Een bandenkraan bedienen we met een rijhendel of rijpedaal. klinkers. Bij hijswerkzaamheden kunnen schokkende bewegingen gevaarlijke situaties veroorzaken. 30 . te plaatsen). Vooral bij wegwerkzaamheden (bandenkraan) is dit erg belangrijk. dieplader. …).3. • de veiligheid in het algemeen. wegglijden van de dieplader. Bovendien voorkomen we zo ook ergonomische problemen.en besturingstechnieken 3. • de machine zelf. In moeilijke situaties (bv. zoals rugklachten.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Dit kan gevaarlijk zijn voor: • de hijsmiddelen. bij de bestuurder. want er kunnen zich veel personen in de nabije omgeving van de kraan bevinden (om borduren. enz. greppels. Zo houden we de machine stabiel en voorkomen we beschadigingen aan de uitrusting ervan. hapering in een nauwe doorgang. De rij. …) moet gewerkt worden aan een lager motortoerental om te vermijden dat de machine plots een onverwachte beweging maakt (bv. nauwe doorgang. Welke fouten in verband met veiligheid zie je op de foto’s hiernaast? Bij het veranderen van rijrichting schakelen we langzaam over van vooruit naar achteruit of omgekeerd. Tijdens het werken en rijden met de machine moeten schokken altijd vermeden worden. • de gehesen last. Beheerst bewegen Bij de bediening van een graafmachine moet de bestuurder alle bewegingen beheerst uitvoeren. verbaal. moet hij zich laten bijstaan door een seingever. • De seingever oefent een veiligheidsfunctie uit (hij is minstens 18 jaar. De rij. • De seingever moet het hele traject kunnen volgen.. • de bestuurder te begeleiden bij het verplaatsen van lasten. medisch gekeurd. Omdat de kraanbestuurder niet altijd juist kan inschatten wat er moet gebeuren.). …). Hiernaast zetten we de meest voorkomende even op een rijtje. Daarom zijn standaardtekens afgesproken. . 31 .4. zowel voor horizontale als voor verticale verplaatsingen.. De seingever en de kraanbestuurder moeten elkaar ook gedurende de hele verplaatsing kunnen zien.3. Als dat niet mogelijk is. heeft een opleiding gekregen. De seingever is verplicht om altijd een veiligheidshelm te dragen. • Heel belangrijk bij het seingeven is uniformiteit. Besturen op basis van seintekens Seintekens dienen om: • de bestuurder te helpen bij het verplaatsen van de machine.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Bij de communicatie tussen de seingever en de kraanbestuurder gelden de volgende regels: • De seingever houdt voortdurend contact met de kraanbestuurder (visueel. moet een portofoon of telefoon gebruikt worden. • Als we langs de beide kanten een vlakke lijn hebben.5. • We heffen de giek naar omhoog tot de onderkant van de bak één lijn vormt met het referentiepunt. 32 . bv. een dakgoot van een nabijgelegen gebouw.1. • Om onze machine perfect vlak te stellen.5. De machine moet altijd vlakgesteld worden voor we een werk uitvoeren. • De machine kan het gemakkelijkst vlakgesteld worden in de rijrichting. Als beginnende bestuurder kunnen we de machine als volgt vlakstellen: • We kiezen een referentiepunt. voeren we deze handeling uit in twee richtingen: eenmaal in de richting van het rijwerk (belangrijkste richting) en eenmaal haaks op het rijwerk. De rij. is de machine vlakstellen. staat de machine perfect vlak. Praktische oefeningen 3.en besturingstechnieken 3.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Vlakstellen van de machine De belangrijkste oefening om met een graafmachine te kunnen werken. graven we een beetje grond uit onder de hoogste kant en strooien we die grond op de laagste kant.3. De maximale breedte is de breedte van de graafmachine + maximaal één bakbreedte langs de beide kanten van de machine. 33 . Alleen zo wordt een graafmachine vlakstellen een automatisme. zo veel mogelijk vlak voor de verplaatsing. kunnen we niet beginnen met nivelleren. Als bestuurder maak je de plaats naar waar je de machine straks zal verplaatsen. De oefeningen die verder in de cursus uitgelegd worden. Als de machine niet vlak staat. De rij. Ervaren machinisten voelen gemakkelijk aan of hun machine al dan niet vlak staat.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Daarom is het aan te raden alleen te graven (nivelleren) in de richting van het rijwerk en niet te breed te werken. De machine vlakstellen is een opdracht die de bestuurder voortdurend moet uitoefenen. Daarom is het noodzakelijk dat elke beginnende bestuurder deze handeling heel vaak oefent. worden steeds voorafgegaan door het vlakstellen van de machine. Zolang de machine niet vlak staat. We nivelleren op niveau 0.2. 34 . We proberen de verschillende stroken mooi op elkaar te laten aansluiten. Dit wil zeggen dat we alle mogelijke oneffenheden door onbeheerste of verkeerde bewegingen van de machine vermijden.0 en werken de oefening zo nauwkeurig mogelijk af. Dit doen we in stroken. verwijderen we de grootste oneffenheden.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. De rij.5. Ook op de stroken naast het terrein dat we nivelleren.en besturingstechnieken 3. minstens drie naast elkaar. Nivelleren op zicht We nivelleren een terrein van 10 m bij 10 m. 5. met een maximale breedte van 3 bakken. Daarna doen we hetzelfdevoor de volgende strook. Nadat het terrein over de volledige lengte genivelleerd is. 5m 0.2. Daarna graven we de volgende 5 m uit op een diepte van ongeveer 20 cm.1. De uitgegraven hoeveelheid grond wordt op één hoop gestapeld buiten de zone van de oefening. De rij. 3. terug op niveau 0. Nivelleren op zicht op twee en drie niveaus 3. We nivelleren een strook van 5 m achteruit.2 m 5m We nivelleren een terrein van ongeveer 10 m bij 10 m. hernemen we de volgende strook tot het terrein over de volledige oppervlakte van 100 m² genivelleerd is.5. Op drie niveaus Voor het nivelleren op drie niveaus vertrekken we van de vorige oefening. We nivellen het terrein eerst op twee niveaus en werken dan verder tot nog eens 5 m verder achteruit.3.0.3. Op twee niveaus 5m 0.5.3.3.2 m 5m 5m 35 .en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. 5. Op.en besturingstechnieken 3.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Net voor de machine kantelt.5. Het vlak maken is bedoeld om te verhinderen dat de machine zijdelings gaat hellen of zelfs wegglijdt. 36 . moeten we ze zo goed mogelijk vlak maken. houden we de uitrusting of de bak ongeveer 50 cm boven de grond. Een helling oprijden Voor we een helling oprijden. De rij.en afrijden van een helling 3. Zodra we op de helling gereden zijn. Als we op een lange helling moeten rijden. dus met het spanwiel aan de voorkant van het rijwerk. We kunnen de helling het best vooruit oprijden.4.4.1. plaatsen we de uitrusting op de grond. Zo vermijden we een schok door het vallen van de machine. moeten we ervoor zorgen dat we onze machine voortdurend in één richting vlak houden. steile. Net voor het knikmoment plaatsen we de uitrusting of de bak op de helling. want anders kan de machine een plotse. Bij lange.3. gladde hellingen is het aangeraden de helling achterwaarts af te rijden. onverwachte beweging maken en kan er gevaar ontstaan.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Een helling afrijden Ook voor we een helling afrijden. kunnen we de uitrusting gebruiken om te remmen. Zodra we op de helling zijn. moeten we de helling vlak maken. We plaatsen de machine zo goed mogelijk in de richting van de helling. Daarna heffen we de uitrusting opnieuw ongeveer 50 cm boven de grond. Als algemene regel kunnen we stellen dat we de helling ook vooruit mogen afrijden. We moeten vermijden om nog te draaien. We rijden nog een beetje vooruit tot de machine kantelt. Als de machine dan wegglijdt.5. 37 .4. rijden we ze zo recht mogelijk af. De rij.2. • De bovenkant wordt vlak gemaakt. • We maken de uitgegraven stroken zo goed mogelijk vlak en stapelen de grond in het midden van de uitgraving. • We rijden nooit met de graafmachine op de ophoging. • De ophoging zelf wordt aan de zijkanten afgewerkt. 38 . • Daarvoor graven we de grond langs de beide kanten van de ophoging weg over een breedte van ongeveer 3 m en een diepte van 25 cm. De rij.5. 2 m breed en ongeveer 10 m lang. Maken van een ophoging • We maken een ophoging van ongeveer 50 cm hoog.en besturingstechnieken 3.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.5. De machine moet zo opgesteld zijn dat de bestuurder voldoende bewegingsruimte heeft om de giek juist te kunnen positioneren ten opzichte van de bak die aangepikt moet worden. is de bak los van de machine.1. Een andere uitrusting aanpikken doen we op dezelfde manier. Het is aangeraden om de gewisselde assen een extra smeerbeurt te geven na de bakwissel.5. De rij. Stap 3 We plaatsen de bak op de plaats waar we hem willen neerzetten.6. Wisselen van uitrusting Bij een bakwissel is het erg belangrijk dat de bak die aangepikt moet worden. De bak die afgekoppeld moet worden. Stap 2 Stap 2 We zoeken de stand van de giek waarbij de voorste as niet meer onder spanning staat en verwijderen deze as. Nadat we de kleinere as van het achterste scharnierpunt verwijderd hebben. 3.6.5. Stap 1 We hangen de bak zo aan de giek dat het achterste scharnierpunt niet meer onder spanning staat. Stap 3 39 . We verwijderen de as van het achterste scharnierpunt en vervangen hem door een as van een kleinere diameter.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.3. Dit gebeurt bij oudere machines of bij grotere machines waarbij niet zo vaak van bak gewisseld moet worden. moet daarom ook zo vlak mogelijk afgepikt worden. Klassieke bakwissel Stap 1 De meest eenvoudige manier is de wissel waarbij de assen uit de bak geslagen worden. vlak opgesteld staat tegenover de graafmachine. • Voor het aanpikken van de bak plaatsen we de graafmachine op de juiste plaats (met voldoende bewegingsruimte). Als de spie te ver inschuift (tot tegen de aanslag). Er wordt aangeraden om de spanning van de bouten regelmatig te controleren. • Daarna plaatsen we de bak mooi vlak op de voorziene plaats.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. • We pikken de bak op met de daarvoor voorziene pennen of haken. Er bestaan varianten op. Manueel snelwisselsysteem Bij dit systeem moet een spievormig stuk metaal handmatig losgeschroefd worden om van bak te wisselen. 40 .5.en besturingstechnieken 3. Wanneer een uitrusting vervangen wordt. De rij. controleren we de eventuele speling. • We heffen de giek voldoende hoog. Door trillingen kunnen bouten immers soms loskomen. Ook houden we de bevestigingsogen en assen rein. Werkvolgorde: • We doen de bak helemaal dicht en brengen de voorgiek helemaal naar voren. maar het basisprincipe blijft altijd hetzelfde. Het besproken systeem is een veelgebruikt systeem. • We doen de bak helemaal dicht.6. • We plaatsen de bak op een hoogte waarbij we de bouten en de spie gemakkelijk kunnen verwijderen.2. verslijt de connector en komt er spanning op de bouten. zodat we de voorgiek helemaal naar voren kunnen brengen. • Vervolgens brengen we de spie aan en schroeven we hem vast met de daarvoor voorziene bouten. Zo wordt de juiste positie van de bak aan het snelwisselsysteem gewaarborgd en wordt speling op het systeem vermeden.3.5. Het is bij de beide snelwisselsystemen belangrijk dat de aanslagpunten altijd volledig vuilvrij zijn. Hier wordt de spie echter hydraulisch verwijderd en teruggeplaatst vanuit de bedieningspost.6. Afpikken en aanpikken van een graafbak: 41 . De rij. Automatisch snelwisselsysteem Bij het automatische snelwisselsysteem is de werkvolgorde dezelfde als bij het manuele systeem.3.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. De rij- en besturingstechnieken 3.5.7. Uitzetten en maken van een rechte sleuf • We maken een sleuf met een breedte en een diepte van één bak van de graafmachine. • Eerst zorgen we voor een vlak stuk van 10 m bij 15 m. • In het lange stuk graven we een sleuf van 15 m. • De uitgegraven grond wordt aan één kant van de sleuf verzameld. • De zijkanten van de sleuf worden perfect afgewerkt. • Er wordt een afwijking van 10 cm getolereerd in de diepte en op de rechtheid. • Ter uitbreiding van de oefening kan langs een touw gewerkt worden. 42 3. De rij- en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.5.8. Uitzetten van haakse hoeken en graven van een eenvoudige fundering en een fundering volgens een opgegeven plan • We gebruiken touwen en piketten om de fundering uit te zetten en verzamelen de uitgegraven aarde buiten de uitgraving. • We gebruiken de 3-4-5-methode om de haaksheid te controleren. We controleren ook de lengte van de parallelle zijden. • We graven uit op één bakdiepte, berekenen de inhoud van de sleuf en noteren ook hoeveel tijd nodig is voor de uitgraving. 43 Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. De rij- en besturingstechnieken 3.5.9. Uitzetten en graven van een bocht • We zetten een bocht uit met behulp van een lintmeter met een straal van 5 m. • Tussen het beginpunt en het eindpunt van de bocht zetten we een vijftal punten uit. • We graven één bakbreedte uit op een diepte van 40 cm. • We verzamelen de uitgegraven aarde op één plaats buiten de werkzone. • We werken de bocht en de boorden zo goed mogelijk af. • De bocht moet mooi de ronding van de straal volgen. 44 waar we dus een ophoging van 0.3. De rij. vlak. De overblijvende vierkanten worden afwisselend uitgegraven en opgehoogd.5.5 m bij 1.5 m in een vierkant van 3 m bij 3 m. Op die manier bekomen we een dambordprofiel. • Bij een juist uitgevoerde oefening is er geen grond te weinig of te veel.2 m maken. • Het eerste vierkant graven we uit op een diepte van . • Ook een juiste opstelling en werkvolgorde spelen hier een grote rol.2 m. De uitgegraven grond stapelen we op het vierkant ernaast. 45 . • Afhankelijk van de grootte van de graafmachine maken we bijvoorbeeld vier vierkanten van 1.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.0. Maken van vier vierkanten in een vierkant • We maken het perceel dat bewerkt moet worden. We werken de boorden vlak en zo recht mogelijk af.10. Zo kan hij de correcte hoogte respecteren. Bij deze tweede methode is het belangrijk dat de bestuurder goed weet wat de stand van de bak en de voorgiek was bij het instellen van de laserapparatuur.5.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.en besturingstechnieken 3. 46 . kan de bestuurder zien. Het is niet houdbaar voor hem om zich voortdurend op de ontvanger te concentreren. Bij de tweede methode wordt een ontvanger op de voorgiek van de kraan gemonteerd. Ook de plaatsen waar de hoogte correct is. die de gevraagde hoogtes op zijn beurt aanpast. De rij.11. Nivelleren van een perceel met behulp van een lasertoestel Om een perceel te nivelleren met behulp van een laser worden twee methodes courant toegepast. Bij de eerste methode worden de gemeten hoogtes voortdurend doorgegeven aan de bestuurder. In de praktijk voert de bestuurder op geregelde tijdstippen een controle uit om de juiste hoogte te kennen. De bestuurder kan vanuit de cabine zien waar er bijgestuurd moet worden. Een grotere diepte wordt in verschillende lagen uitgegraven. is het moeilijk om die fout te herstellen. De rij.5. Om een perfecte V-sleuf te graven moet de bak tijdens het trekken onder eenzelfde hoek blijven ten opzichte van het maaiveld. Het is belangrijk om in almaar kleinere lagen verder uit te graven naarmate de juiste diepte bereikt is.3. Zorg dat het onderstel op de juiste graafrichting staat. Evaluatieblad: graven van een V-gracht met een profielbak Naam: Datum: Locatie: Nr. Ook hier is het uitermate belangrijk dat de machine vlak opgesteld staat voor we beginnen te graven. en type van de graafmachine: 0 Rechtlijnigheid Diepte Helling Lengte Tolerantie Snelheid Evaluatie -+ ++ Opmerkingen 47 . Lijn de onderwagen en de bovenwagen perfect uit met de lijn van de gracht om een rechte gracht te maken.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Als de bestuurder met een V-bak te diep of onder een verkeerde hoek ten opzichte van het maaiveld graaft.12. Graven van een V-gracht met een profielbak Werken met een V-bak vergt enige ervaring van de bestuurder. Bovendien kunnen we perfect tussen taludplanken werken. Vervolgens werken we verder tot aan de volgende piket en controleren we ook dit stuk. Daarbij zorgen we dat het snijpunt goed zichtbaar blijft.en besturingstechnieken 3. De pikettenrij is het snijpunt (beginpunt) van het talud. (Zet meerdere piketten in één lijn.13. Aanleggen van een talud Als een talud van beneden naar boven aangelegd wordt. Daarvoor stappen we uit! We werken af van links naar rechts tot aan de eerste tussenpiket en stappen uit om de aanzet en de helling te controleren en indien nodig te verbeteren.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Als het talud van boven naar beneden aangelegd wordt. We zorgen ervoor dat het banket mooi vlak is (ongeveer waterpas).5. De afstand tot de rand moet zo gekozen worden dat we het aan te leggen banket kunnen bereiken met de graafbak. De rij. Daarna werken we verder tot aan de eindpiket en controleren we de aanzet. Vervolgens maken we de schuine zijde ruw klaar (te steil en te dik) van rechts naar links. Bij het afwerken moeten we ervoor zorgen dat er zo weinig mogelijk aarde naar beneden valt op het banket. staat de machine boven op de verhoging. We controleren dit regelmatig.1.13.5.) We bepalen de hoogte van het aan te leggen banket. staat de machine beneden aan het talud opgesteld. Zo vermijden we onnodig schoonmaakwerk. Met deze werkwijze is de foutenlast klein tot onbestaande. 3. Met een piket bepalen we de teen van het aan te leggen talud. 48 . de helling en het uitzicht van de volledige afstand. Graven van een talud van beneden naar boven De machine staat dwars op de kruin van het talud dat aangelegd moet worden. • Talud niet aangedrukt: kan uitregenen. De rij. • De helling wordt bovenaan platter: geen perfecte kopie. vage aanzetlijn onderaan: regelmatige controle?! • Morsen: verkeerde bakhouding. 49 . • Verlopende. • Holle helling (springschans): verkeerde bakbeweging.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Meest voorkomende fouten: • Geen werkmethode toegepast: grote foutenlast.3. takjes. De rij. Tijdens de afgraving moet de hellingsgraad van de bak dezelfde blijven.13. bepalen we de hoogte van het grondvlak en trekken we het overtollige materiaal weg van de teen (ongeveer 0. machine dwars met vaste kofferbak We bepalen de precieze plaats en hoogte van het talud dat we moeten maken.2.5. …).en besturingstechnieken 3. Indien nodig corrigeren we tot het gewenste resultaat bereikt is.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. Deze inkepingen vormen ons vertrekpunt. Aan de teen van het talud stoppen we. Daarna kopiëren we zorgvuldig dit eerste vlak en controleren we regelmatig de richting en de hellingshoek. Zo vermijden we schoonmaakwerk tegen de teen. We werken de bovenkant vlak af en zetten een lijn uit (die we markeren met jalons. We kijken in de bak en plaatsen de onderzijde in de gewenste hellingsgraad.5 meter). steentjes. piketjes. We plaatsen de machine met het rijwerk dwars en maken schuine inkepingen tot aan de piketjes. Zodra de eerste schuine zijde met een stukje grond vlakgemaakt is.  Graven van een talud van boven naar beneden. We gaan dus niet te ver staan. 50 . controleren we de richting (schuine zijde) en de hoogte van het grondvlak. • De “springschans”talud: verkeerde bakbeweging. • Teen niet opgeruimd. • Te diep. De rij.3. • Niet of te weinig controleren door niet uit de machine te stappen en enkel vanuit de cabine te controleren.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK Meest voorkomende fouten: • Werkmethode niet toegepast: geen resultaat. 51 . • Te steil: bakhouding/bakbeweging. waarbij geen herstelwerken nodig zijn. De rij.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3.en besturingstechnieken Met een juiste werkmethode en regelmatige controles zijn we zeker van een goed resultaat. 52 . We plaatsen de dumper zo goed mogelijk in de aslijn van de graafmachine.en besturingstechnieken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 3. gaat er tijd verloren bij het richten van de bak. Bij vrachtwagens en dumpers wordt nooit over de cabine geladen. De rij. Ook de afstand tussen de dumper en de graafmachine is erg belangrijk. moet zo klein mogelijk gehouden worden om de productiviteit zo groot mogelijk te maken. • Zodra de dumper juist staat. houdt de kraanbestuurder een volgeschepte bak op de plaats waar hij wil dat de dumper zich opstelt. • De dumper of vrachtwagen wordt zo geplaatst dat de binnenkant van de laadbak aan de kant van de graafmachine zich net onder het scharnierpunt van de graafarm en de giekarm bevindt. In beide gevallen is er een niet te onderschatten productiviteitsverlies. De draaihoek die de graafmachine beschrijft bij het laden. • Het uitstorten van het materiaal over de laadvloer van de dumper gebeurt geleidelijk. geeft de kraanbestuurder een signaal aan de bestuurder van de dumper dat hij kan vertrekken. De bestuurder van de dumper zorgt voor de juiste opstelling. Laden van een dumper of vrachtwagen De opstelling van de dumper ten opzichte van de kraan is heel belangrijk. 53 . mag ook langs de zijkant geladen worden. Als hij dichter staat. • Als de dumper voldoende geladen is.14. maar het is de bestuurder van de graafmachine die in grote lijnen bepaalt waar de dumper geplaatst wordt.3. In de praktijk gebeurt dit als volgt: • De kraanbestuurder maakt de laadplaats klaar (vlak en vrij van hindernissen). maakt de bestuurder de volgeschepte bak leeg.5. De vrachtwagen wordt zo veel mogelijk langs de achterzijde geladen. Als hij verder staat. Als dat niet mogelijk is. • Terwijl de dumper zich achteruit positioneert op de laadplaats. We houden de graafbak zo laag mogelijk om schokken en beschadiging te voorkomen. Ook met een uitgestorte bak passeren we nooit over de cabine. De dumper rijdt als het ware met de laadbak onder de graafbak. valt een deel van het opgeschepte materiaal uit de bak. Indien mogelijk plaatsen we de graafmachine op de hoop aarde die we moeten wegscheppen. 54 . en omgevingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. Met de rechterhendel kunnen we vier bewegingen uitvoeren: de giek naar voren of naar achteren brengen (hendel vooruit . De linkerhendel is voorzien van een vergrendeling met een hendel. Voor de meeste graafbewegingen gebruiken we de beide besturingshendels tegelijk. In deze positie zal het onderdeel in kwestie niet werken. recht voor de zitting.achteruit) en de bak open of dicht doen (hendel naar links .1. De hendels hebben een veerbelasting in de middelpositie.4.en omgevingswerken 4.achteruit). Hiervoor is enige oefening nodig. de graafarm naar voren of naar achteren brengen (hendel vooruit . Ook met de linkerhendel kunnen we vier bewegingen uitvoeren: de cabine naar links of rechts zwenken (hendel naar links . 55 .1.en bakfuncties.1.1. Bediening van de graafarm Er zijn twee hendels waarmee alle functies bestuurd worden. De pedalen bevinden zich op de vloer. Basisvaardigheden bij weg.  Basisvaardigheden bij weg. die we moeten gebruiken voor we de cabine kunnen verlaten. Graven 4. Deze hendels bevinden zich voor de zitting. Met de linkerhendel besturen we de zwenkingen van de bovenwagen en de arm en de graafarmfuncties. met de rechterhendel de giek.naar rechts).naar rechts). want zo wordt de ruimte tussen de machine en de bodem verhoogd.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. We houden het blad hoog wanneer we rijden. Motorbediening Een gashendel regelt het toerental van de motor. Deze hendel heeft ook een veerbelasting die hem in de middenpositie houdt.1. Basisvaardigheden bij weg. Wanneer we met het blad werken of op de openbare weg rijden. houden we de giek recht voor de machine.2. Om de snelheid te verhogen trekken we de hendel achteruit.1. trekken we de hendel naar achteren en laten we hem los in de gewenste positie. Graven 4.1. Deze hendel bevindt zich in de cabine aan de rechterkant.1. Om de snelheid stationair te verlagen duwen we hem vooruit.en omgevingswerken 4. We kunnen de hendel in elke gewenste positie tussen stationair en maximum plaatsen.1. Om het blad omhoog te trekken. Wanneer we met de hydraulische graafmachine werken. Op de foto hiernaast heeft hij een zwart handvat.3 Gebruik van het dozerblad Het dozerblad gebruiken we vooral om de machine vlak te plaatsen en zo weinig mogelijk om grond te verplaatsen. 4. 4. Dozerbladbediening Het dozerblad wordt met één enkele hendel bestuurd. In deze positie kan het blad niet bewegen. Om het blad neer te laten doen we het tegenovergestelde.1. 56 .1.4. staat de gashendel altijd op het maximale toerental van de motor. 1. moeten een voldoende grote afstand van de machine houden. is ze veilig om mee te werken.1. 57 .2. Veiligheid is echter niet alleen een kwestie van aandacht schenken aan waarschuwingen. Als bestuurder moet je altijd denken aan de mogelijke gevaar en hoe je ze kan vermijden. 4. Basisvaardigheden bij weg.2. 4. Wanneer een graafmachine juist gebruikt en onderhouden wordt.2. Veiligheidsgordels De ROPS-cabine (Roll Over Protective Structure) is bedoeld om de bestuurder te beschermen bij een ongeval.3. kan ze een gevaar vormen voor de bestuurder en voor andere personen. Meerijden op de machine kan ongevallen veroorzaken.1. Andere personen Andere personen die eventueel ook op het terrein aan het werken zijn. Hou de ramen altijd schoon en gebruik de lichten om de zichtbaarheid te verbeteren. zodat ze niet gekwetst kunnen raken wanneer de machine een plotse beweging maakt. Veiligheid tijdens de bediening Alle machines kunnen gevaarlijk zijn.2. kunnen we binnen de cabine rondgegooid worden of uit de machine geworpen worden en verpletterd raken. We moeten dus altijd een veiligheidsgordel dragen wanneer we de machine gebruiken. Als ze echter slordig bediend en slecht onderhouden wordt. De graafmachine is voorzien voor één persoon. Als we geen veiligheidsgordel dragen.4. Neem dus nooit passagiers mee.en omgevingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4.1. Daardoor wordt de weerstand kleiner en wordt ook het risico op beschadiging van de tanden kleiner.  Aanwijzingen om het werkrendement te verbeteren • Gebruik de trekkracht van de arm om te graven en maak ondiepe groeven met de tanden van de bak.of stortpunt bereikt. Zet de bak bijna horizontaal en breng hem in startpositie. Diepe groeven verminderen het werkrendement. beweeg je de bakhendel enkele keren naar voren. • Plaats de tanden in de graafrichting. • Als je de maximale graafkracht nodig hebt. 58 .Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. Schud de aarde niet met schokken uit de bak op het einde van de slag van de bakcilinder.3. • Schud zand en aarde uit de bak. Als het zand en de aarde niet uit de bak vallen. maar respecteer altijd de veiligheidsregels. De giek mag niet bruusk gestopt worden.en omgevingswerken 4. • Stop tijdig met de zwenkbeweging. • Bedien de giek rustig. Om de zwenkbeweging te stoppen laat je de zwenkhendel los voor je het eigenlijke graaf. Basisvaardigheden bij weg. moet je de grond langzaam weggraven terwijl de giek en de arm in een hoek van 90° tot 110° staan.1. want anders wordt de machine sterk belast. Begin en eindig zeer rustig als je de giek naar omhoog en naar omlaag brengt. wat een grote slijtage tot gevolg heeft en zelfs tot schade kan leiden. • Probeer meerdere bewegingen te combineren om het rendement te doen stijgen. 1.4. Graaf de sleuf en hou rekening met het opgelegde niveau. Om het correcte niveau van de sleuf te bepalen tellen we hier de opgegeven diepte bij. • Plaats de baak op de piket vlakbij de sleuf en lees de waarde af (bv.1. de diepte 0. Opmerking Bij een eventuele verplaatsing van de laser moeten we rekening houden met de nieuwe gemeten waarden. Oefening Graaf een sleuf volgens een opgelegd profiel en met inachtneming van een uitgezette richtlijn.275).2.2. 4. 4. 4.2. Werkwijze Zet de as van de sleuf uit.200 en diepte = 0075 -> resultaat = niveau van de sleuf = 1.1.2. Doel Na de opdracht is de leerling in staat een sleuf met verticale wanden te graven volgens een opgelegd profiel. Basisvaardigheden bij weg.  Graven van een sleuf met behulp van een laserapparaat 4.200). afgelezen waarde = 1.75 meter. • Sla een piket vlakbij de sleuf.4.2. De lengte van de sleuf is 15 meter. Bepaal het niveau van het graafwerk als volgt: • Zet de laser op een plaats waar het uit te voeren werk niet wordt gehinderd.1. Profileren 4.1. 59 . De breedte is gelijk aan de breedte van de dieplepel.2.en omgevingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4.2.3. • Tel daar de diepte van de sleuf bij op (bv.1.1. De wanden moeten verticaal zijn en het bodemvlak effen.2. Bovendien mag er geen materiaal teruggestort worden op plaatsen die te diep uitgegraven zijn. Een afwijking tot 5 cm is toegestaan.1. laser.2. diepte: 0.en omgevingswerken 4.2.30 m. met behulp van zichtjes of baak. piketten en touw. 4. Anders zou een ophoging ontstaan die een gevaar voor verzakking zou opleveren.2.2. lintmeter. Doel Na afloop van de opdracht is de leerling in staat een sleuf te graven met behulp van een grijper (grijperbak). Alle draaibewegingen moeten zonder schokken uitgevoerd worden en de uitrusting mag niet slingeren. Tips De sleufbodem moet zo vlak mogelijk zijn.2.80 m.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4.1.2 Oefening Graaf een rechtlijnige sleuf volgens een tekening. 60 .2. Lengte: 0. Materiaal Hydraulische graafmachine die uitgerust is met een dieplepelbak of kofferbak.6. Basisvaardigheden bij weg.5.1.2. hamer. 4. Graven van een sleuf met een grijper 4. 4. 4 Opmerkingen Hou de slingerbewegingen van de grijper tijdens het zwenken altijd onder controle. • Om de juiste richtlijn aan te houden span je je werkdraad evenwijdig naast het rijwerk. Dat is onder andere het geval bij speciale punten van pijpleidingen of om een inkalving bij leidingen bij te werken. 4. Sleep niet met de grijper.2.2.2. Indien nodig laten we ons begeleiden door een seingever die zich aan de andere kant van de hindernis bevindt. De hindernis mag niet te hoog zijn.4. gebruik hem niet als hamer. • Graaf de sleuf in lagen.2.2.3 Werkwijze • Plaats de machine in de aslijn van de sleuf die je moet graven (met de stabilisatoren uitgezet langs de kant van de grijper). Tips • Met een grijper kunnen we over een hindernis heen werken.2. Plaats de grijper met het kleinste aantal tanden naar het gedeelte dat uitgegraven moet worden. langs de kant van de bestuurder. Basisvaardigheden bij weg.2. want we moeten de bodem kunnen bereiken met de grijper.6. 4. 61 . • Graaf het bodemvlak zo effen mogelijk uit en werk eventueel bij met een platte schop.2.5. • Soms moet de machine haaks opgesteld worden op de sleuf waarin we moeten werken. Materiaal Hydraulische graafmachine die uitgerust is met een rotatieve grijper. 4.en omgevingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. kunnen we gemakkelijk in de grond dringen. gebruik de hydraulische kracht van de bedieningscilinders voor een goede indringing. • Bij kleverige materialen mag de grijper niet volledig gesloten worden. Basisvaardigheden bij weg. • Wanneer de grijper voor graafwerk wordt gebruikt. 62 .en omgevingswerken • Om te vermijden dat de grijpbak draait bij beschoeide sleuven en om bij het zakken niet te haperen met de tanden. Anders kan deze persoon zich kwetsen. plaatsen we het gedeelte met het kleinste aantal tanden naar het gedeelte dat nog uitgegraven moet worden en het gedeelte met het grootste aantal tanden naar het gedeelte dat al uitgegraven is. want anders verloopt het leegstorten moeilijker. moet de grijper volledig gesloten worden. Gebruik indien mogelijk zeker een grijper met uitwerpkleppen. • Een grijper is geen hydraulische hamer. • Als we bij een harde ondergrond even heen en weer over de grond schrapen met de schelpen van de grijper. Sla er dus niet mee om in de grond te dringen. • Laat nooit iemand de grijper manueel leiden. 63 . We plaatsen het voorste en achterste zichtje op gegeven hoogtes (bijvoorbeeld op piketten of hoogtestenen) en gebruiken het middelste zichtje om de tussenhoogte te bepalen door over de bovenkanten van de zichtjes te kijken.3. bijvoorbeeld met tussenafstanden van 20 m. Overbrengen van coördinaten 4. • Hou de zichtjes altijd verticaal. Bij het straatmaken worden drie zichtjes gebruikt. Tussenhoogtes worden per dag tussengezicht. • Controleer altijd op voorhand of ze wel even lang zijn. Bij doorzichten plaatsen we een zichtje achter twee zichtjes en bij tussenzichten plaatsen we een zichtje tussen twee zichtjes.en naaldstenen die langs een draad gesteld worden. Zichten tussen twee punten Om over korte afstand hoogtes over te brengen kunnen we zichtplankjes gebruiken. We kunnen doorzichten of tussenzichten. Voer de volgende werkzaamheden uit: • Controleer de juiste lengte van de zichtjes. die goed opvallen ten opzichte van elkaar en de achtergrond. • Zicht niet tegen de zon in.4. Basisvaardigheden bij weg. De piketten voor nieuw bestratingwerk worden meestal door een uitzetter gegeven (de uitvoerder of opzichter). • Gebruik zichtjes met verschillende kleuren.3.1. Straatmakers werken meestal met hoogte. • Hou de zichtjes loodrecht. • Maak de afstand tussen het voorste en het achterste zichtje niet groter dan 50 meter.en omgevingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. 25 mm = 45 mm + 11. Bij een 6 m brede. Gewijzigd tonrond profiel uitzetten Het gewijzigd tonrond profiel is het meest gebruikte profiel op wegen die worden bestraat. Daarvoor verdeel je de wegbreedte in vier stukken van anderhalve meter. Die kun je als volgt uitzetten: • de kruin komt 0. Zet nu de wangsteen op de juiste maat aan de draad.3. • Dit rond je af op 55 mm.5 x 6 m x 30 mm/m = 90 mm boven de kantopsluiting. Span een draad tussen de kruinhoogte en de hoogte aan de zijkant. • De wanghoogte = H/2 + s = 90 mm/2 + 11. 64 . Verdeel dit halve hoogteverschil in evenveel gelijke delen als het aantal vakken waarin je de halve straat verdeelt (zie ook de tekening). • Bij een weg van 6 m breed met 30 mm/m afschot heb je op de halve weg genoeg aan één wangsteen. • Plaats minstens 3 kruinstenen en 6 wangstenen.25 mm.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. Basisvaardigheden bij weg. namelijk de kruin en de twee wanghoogtes.25 mm = 56. • Zet de kruin en de wanghoogte uit. Hiermee heb je alle gegevens om het profiel uit te zetten.en omgevingswerken 4.2. vrij afwaterende weg bepaal je drie hoogtematen tussen de kanthoogtes. De wangstenen zet je als volgt uit: • Bereken het hoogteverschil tussen de kruin en de kantlaag. • De porring s = H/8 = 90 mm/8 = 11.25 mm boven de kantopsluiting. Opdracht : • Bereken de hoogte en de kruin voor een weg van 9 m breed en met een afschot van 30 mm/m. De hoogtes lezen we af van op de baak. Haakse hoeken kunnen we uitzetten met een prismakruis. Toestellen om coördinaten over te brengen Coördinaten overbrengen kan met een eenvoudig waterpastoestel op een statief. Daarmee kunnen we ons ook in een lijn plaatsen zonder hulp en zonder koord.en omgevingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 4. 65 .3.3. Om afstanden te meten gebruiken we een rolmeter. Om bochten uit te zetten gebruiken we een bochtenspiegel.4. Hierbij gebruiken we altijd een bakenlat en een ontvanger. Om lijnen uit te zetten gebruiken we jalons. Basisvaardigheden bij weg. De hoogtes kunnen we overbrengen met een laser (een vlakke roterende laser of een laser met één of twee hellingen). 66 . straatlaag 5. ondergrond 2. plaatsen 7. kantopsluiting 3. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. fundering 4. controle en onderhoud 67 . Eenvoudige bestratingswerken 5. Tien basisregels voor een correcte uitvoering van verhardingen in betonstraatstenen 1. aftrillen 9. voegvulling 8.1.5. mengen 6. ingebruikname 10. die vrij is van water. 5.1.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Kantopsluiting Plaats eerst een strook betonstraatstenen over de volledige breedte. Plaats vervolgens de kantopsluiting. Indien nodig wordt een drainering aangelegd. Met deze werkwijze vermijd je overbodig knipwerk. Breng ten slotte een stut van schraal beton aan om de kantopsluiting op zijn plaats te houden. Ondergrond Zorg voor een effen en goed verdichte ondergrond.1. Op die manier bepaal je de juiste afstand tussen de twee kantopsluitingen.2. Uiteraard hou je daarbij rekening met de tolerantie op de maatvoering van de betonstraatstenen. 68 . Eenvoudige bestratingswerken 5.1. Neem alle nodige voorzorgsmaatregelen om te vermijden dat er water op de fundering kan blijven staan. Zorg dat het oppervlak van de fundering effen is om beschadigingen van de betonstraatstenen te voorkomen. De bovenzijde van de fundering neemt de vorm aan van het afgewerkte oppervlak van de bestrating.1.3. Fundering Voer de fundering uit volgens het voorgeschreven profiel. Anders kan de straatlaag immers haar structuur verliezen en uitgedreven worden. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. 69 . Verdicht de fundering goed.5. Zo kan de straatlaag niet weggespoeld worden en zijn er geen zettingen van de funderingen. Het niveau van de fundering moet gerespecteerd worden om achteraf geen correcties te moeten uitvoeren in bijvoorbeeld de dikte en de vorm van de straatlaag. Zo vallen eventuele kleurverschillen minder op. Mengen van betonstraatstenen Meng betonstraatstenen uit verschillende pakken bij het plaatsen van stenen.1.5.4. Straatlaag Zorg dat de straatlaag overal even dik is. Eenvoudige bestratingswerken 5. mag je de straatlaag nooit verdichten of laten uitharden. Ongelijke diktes zorgen voor vervormingen. Een te dik aangelegde straatlaag kan spoorvorming en verzakkingen veroorzaken. Voor de betonstraatstenen geplaatst zijn.1. 5. Dat kan immers beschadigingen en hoogteverschillen veroorzaken. 70 .Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Als de voegen te smal zijn. Werk vanaf de geplaatste stenen om de straatlaag niet te schenden. Plaats de stenen zo dat ze na het vasttrillen 5 tot 10 mm hoger liggen dan de kantopsluiting of de gootelementen.5. hebben de stenen dan weer te veel bewegingsruimte. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. kunnen ze niet goed gevuld worden en kunnen de randen van de betonstraatstenen afsplinteren. Voer meteen de nodige correcties uit. Breng hem tenslotte in eindpositie.1. 2. Laat de steen naar beneden glijden. Controleer regelmatig met een koord of een paslat of de richting van de voeglijnen nog correct is en of de bestrating voldoende vlak is. Plaats de betonstraatstenen altijd met smalle voegen van ongeveer 3 mm. 3. Tik elke steen zachtjes tegen de stenen die al geplaatst zijn. 1. Zo kunnen er zich geen waterplassen vormen. Als de voegen te breed zijn.6. Plaatsen Plaats eerst de betonstraatstenen aan de randen en gebruik zo veel mogelijk volledige stenen of geprefabriceerde hulpstukken voor de randafwerking. 71 . Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5.7. zoals inspectieputten. Bij ongebonden materialen houdt de aannemer de bestrating vochtig door met water te sproeien om te voorkomen dat het zand na de ingebruikname uit de voegen wordt gereden. Eenvoudige bestratingswerken 5. Vul de voegen volledig. mag je het zand ook inwassen. 72 . De stukken steen mogen niet kleiner zijn dan een halve steen en de stenen mogen niet verzaagd worden onder een hoek van minder dan 45°. Als de straatlaag ongebonden is. Gebruik zo veel mogelijk geprefabriceerde hulpstukken om de openingen op te vullen. Als er toch vulstenen gebruikt worden. Dek de bestrating volledig af met zuiver split of breekzand en borstel het zand in de voegen. want anders kunnen ze afbreken.1. want met onvolledig gevulde voegen hebben de stenen te veel bewegingsruimte. moeten ze op maat gezaagd worden. Voegvulling Leg een streklaag van één of twee rijen betonstraatstenen rond belangrijke punten. Op die manier is er geen gevaar dat de kantopsluiting beschadigd raakt en wordt het profiel in stand gehouden. Als we zwaar verkeer verwachten. De trilplaat moet onderaan zuiver zijn.) Breng tot slot nog een laag voegvullingszand aan. kan de bestrating nog extra verdicht worden met een bandenwals.1.5. Aftrillen Neem bij het aftrillen de volgende voorzorgsmaatregelen om beschadigingen aan de betonstraatstenen te voorkomen: • Borstel eerst de oppervlakte schoon. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. • Start af te trillen vanaf de rand en beweeg langzaam naar het midden toe. • Hou minstens één meter afstand van de plaats waar de betonstraatstenen worden geplaatst. Er mogen zich geen steentjes of zand meer op het bovenvlak van de bestrating bevinden wanneer we beginnen af te trillen. (Opgelet: de betonstraatstenen moeten al volledig vastzitten voor je ze extra verdicht.8. • Gebruik een trilplaat die onderaan bekleed is met een kunststofzool. 73 . Herhaal deze cyclus van invoegen/aftrillen tot de stenen volledig vastzitten. 5. Ingebruikname Bestratingen waarvan de straatlaag en de fundering uit ongebonden materiaal bestaan. Hierbij moeten de toestand van de voegvulling. 74 .Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5.1. kunnen in gebruik genomen worden zodra de betonstraatstenen volledig vastzittten en de voegen volledig gevuld zijn. Hoeveel tijd hiervoor nodig is.10.9. In principe is dat ongeveer 15 dagen. kan de bestrating in gebruik genomen worden zodra de fundering en/of de straatlaag uitgehard is. Uiteraard moeten ook de voegen volledig gevuld zijn voor we de bestrating in gebruik kunnen nemen. Als de straatlaag uit zandcement en/of de fundering uit een gebonden materiaal bestaat.1. Indien nodig moeten de voegen onmiddellijk bijgevuld en de verzakkingen opnieuw op peil gebracht worden. Controle en onderhoud Controleer de bestrating jaarlijks en na elke overstroming grondig. de uitzetvoegen en de vlakheid van de bestrating worden nagekeken. hangt af van de weersomstandigheden. Eenvoudige bestratingswerken 5. 75 . wordt de bandenlijn uit de verklikkerpiketten gehaald. want anders zal deze band niet volledig ondersteund zijn.2. Plaatsen van trottoirbanden 5.1. Het is belangrijk dat er geen kluiten of steenbrokken onder de band komen. Waar nodig worden de bermen aangevuld. • Verklik de bandenlijn op een aantal plaatsen. Soms wordt de bandenlijn bepaald door vanuit de gevels van de woningen te meten. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Langs een vrij afwaterende weg worden opsluitbanden ongeveer 20 mm boven de berm gesteld om te vermijden dat de berm over de band en later over de stenen gaat groeien.5. • Tussenzicht de tussenpunten voor de bandenlijn op de • juiste afstand. De draad wordt ondersteund door enkele stenen die op elkaar geplaatst zijn. Bandenlijnen uitzetten Trottoir.2.en opsluitbanden worden meestal op schraal beton geplaatst. Voer in ieder geval de volgende werkzaamheden uit: • Zet de bandenlijn uit. De richting en de hoogte voor de bandenlijn worden bepaald aan de hand van de aspiketten. Als de richting en de hoogte bepaald zijn. Er moet rekening gehouden worden met het zicht aan de piket. om te vermijden dat de draad doorzakt. vinden we de nodige tussenpunten door te zichten of met behulp van een laser. Deze tussenpunten hebben we zowel nodig voor de richting als voor de hoogte. Wanneer de aspiketten verklikt worden. Een andere methode is een lus maken en over de piket spannen.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. De hoogtes worden op deze piketten afgeschreven en de koorden worden aan de bovenkant van het merkteken aan de piketten vastgemaakt. Eenvoudige bestratingswerken Hoe spannen we een touw? • Eerst draaien we het touw rond de piket. Om doorbuiging te voorkomen. De breedte van de koffer is afhankelijk van het type band. Daardoor kunnen ze gemakkelijk weer op het juiste niveau vastgemaakt worden als ze breken. spannen we het touw niet meer dan 20 meter ver zonder tussen te punten. afhankelijk van waar de trottoirbanden geplaatst moeten worden. • Ten slotte spannen we het touw aan de piket zonder er een knoop in te leggen (zie derde foto). De ijzeren of stalen piketten van ongeveer 80 cm worden verticaal en vast in de grond geslagen. • Dan kruisen we het touw op de piket. De touwen kunnen aan de achterkant of de voorkant van de banden worden gespannen. Manuele correcties kunnen achteraf uitgevoerd worden. 76 . het type greppel. De diepte onder het touw is afhankelijk van het type band en de dikte van de fundering. Om het niveau te controleren wordt een merkteken op de steel van de schop geplaatst (met een stift of plakband). de aanvullingen van de band en de greppel. Het voordeel daarvan is dat er maar één persoon nodig is om de banden te plaatsen. De banden en de goten kunnen eventueel met een vacuümtiller geplaatst worden.5. • Na de binding mag het materiaal niet meer losgemaakt worden. Trottoirbanden en greppels plaatsen zonder helling De banden worden 5 mm van elkaar geplaatst.2.2.3. trottoirband. Het funderingsmateriaal moet in voldoende brede en lange strook onder de koord gebracht worden. Breng een stuk aan aan de achterkant van de banden om ze vast te maken. 5. Gebruik plakband om een merkteken aan te brengen op de piketten. • Voor de greppel. fundering en stutting moeten de juiste hoeveelheden materiaal aangebracht worden. kan de band machinaal aan de koord gezet worden. Nadat dat gebeurd is. Het funderingsmateriaal in schraal beton moet onder de juiste omstandigheden verwerkt worden: • Het mag niet uitgedroogd zijn doordat het te lang op voorhand ingevuld werd en onderhevig geweest is aan zon en wind. Span een touw voor de juiste hoogte en de juiste richting. Bepaal het niveau en breng het over op de piketten (met een laser). Het is aan te raden om de loodstand regelmatig te controleren na de plaatsing van enkele trottoirbanden. Zorg dat er zich geen funderingmateriaal tussen twee trottoirbanden bevindt bij de plaatsing. 77 . afhankelijk van de lengte en breedte van de trottoirband. Controle van de loodstand Werkwijze Zet eerst de bandenlijn uit.2. De voegen van de goten worden achteraf ingewasssen met mortel die fijn rijnzand bevat. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Er worden tien banden op één lijn geplaatst. 4. 78 . Als je de banden en de greppels plaatst met behulp van een graafmachine. ben je verplicht om een helm te dragen. Als bescherming wordt een plankje gebruikt. 5. Eenvoudige bestratingswerken 5. De goten worden geplaatst met een hydraulische minigraver. De goten worden op het juiste niveau gebracht met een stootijzer.2. Gebruik altijd gekeurd materieel om te tillen.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Veiligheid Til zo veel mogelijk met een rechte rug en terwijl je door je knieën buigt. Enkele afbeeldingen uit de praktijk Na de boordstenen worden de goten geplaatst met de boordsteentang.2.5. Draag altijd werkkledij en veiligheidsschoenen wanneer je werkt. 2. het uitzicht en de hoogte van de trottoirbanden. Over die breedte komt het beton 10 cm lager dan de normale fundering. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Het aantal schuine banden hangt af van de werkleiding.6. Plaatsing van trottoirbanden in een inrit Bij lage banden wordt geen rekening gehouden met het hoogteverschil tussen de band en de weg. Het schuine gedeelte van de inrit wordt verkregen door de trottoirbanden te kantelen.5. moet er onderaan minstens 3 cm afgeslepen worden. Wanneer de fundering vooraf gesteld wordt. Er kunnen ook verloopstukken gebruikt worden voor het schuine gedeelte. maar dan heeft de trottoirband een ander model in het verlaagde gedeelte dan in het hogere gedeelte. Bij hoge trottoirbanden moet de zijkant afgekort worden met de slijpmachine omdat de voeg bovenaan niet breder mag zijn dan 6 mm. 79 . De banden worden op dezelfde hoogte geplaatst als het verloop van de weg. wordt rekening gehouden met de breedte van de inrit plus het dubbel van de breedte van de trottoirbanden die schuin geplaatst zullen worden. Als de trottoirband bijvoorbeeld 30 cm hoog is. Recht tegenover de ingang van een perceel worden hoge banden verlaagd tot 2 cm boven de gootlaag. Net als trottoirbanden worden ook inritbanden aan de draad gesteld. De draad moet langs de achterkant van de inritband lopen. 80 . Deze inritbanden bestaan in drie uitvoeringen: links aansluitende eindstukken. Voer in ieder geval de volgende werkzaamheden uit: • Zet de richting en de hoogte van de inritbanden uit.2.7. rechts aansluitende eindstukken en middenstukken.8.  Volgorde van plaatsing van de boordsteen in de inrit 1.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. want hij is erg zwaar. Let erop dat de band niet helt. de verdere afboording van de weg 5. Er kunnen speciale inritbanden gebruikt worden om een inrit te maken.2. het platte gedeelte van de inrit 3. Eenvoudige bestratingswerken 5. Banden bij een inrit Bij inritbanden wordt geen rekening gehouden met het hoogteverschil. De banden worden op dezelfde hoogte geplaatst als het verloop van de weg. omdat de band daar overal dezelfde hoogte heeft. het schuine gedeelte 4. Opdracht: • Maak een inrit met speciale inritbanden. De inritbanden worden met bandenhaken opgetild aan de voor.en achterkant. • Plaats de inritbanden met behulp van de geschikte hijsmiddelen. het schuine gedeelte tegen de geplaatste trottoirband 2. De goot kan bestaan uit kantstroken. is de goothoogte in het breekpunt 10 m x 1. Meestal is de goothoogte bij de kolk 0 mm. komt de draad vaak klem te zitten tussen de steen en de band. De witte lijn is de bovenkant van de goot. Als de afstand tussen twee kolken 20 m is en het afschot 1.5 mm/m = 15 mm hoger dan de kolk. Als de goot bij de kolk 130 mm onder de bovenkant van de band ligt.5 mm/m. Plaatsen van trottoirbanden(indeling) 5.5. greppels of straatstenen. 81 .2. Ze duidt de voorkant van de goot aan. Als je de goot aan de draad straat. Het is handiger om een smetlijn te maken: leg de draad in kalk.15 mm = 115 mm onder de bovenkant van de band. is de smetlijn. Bij de kolk moet de goothoogte minstens 10 mm boven de onderkant van de kolkinlaat liggen. De witte lijn die dan op de banden staat. Goot uitzetten Bij een rijweg met een verhoogde kantopsluiting wordt langs de band een goot gestraat voor de afwatering naar de trottoirkolken. Het water loopt dus altijd naar de dichtstbijliggende kolk. is de goothoogte in het breekpunt 130 mm . Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5.2. Het hoogste punt van de goot ligt in het midden tussen de twee kolken.9. Dit punt wordt het breekpunt genoemd. span hem op de goede hoogte langs de band en laat hem tegen de band springen. dus ligt het breekpunt vanuit straatkolk a 20 mm hoger.2. Als de weg bijna pas ligt. dallen. Eenvoudige bestratingswerken 5.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. klinkers. • Was de goot in: maak de greppelstenen vochtig en giet de voegen op met vloeibare cementmortel. Vanuit straatkolk a meten we 10 m x 1 mm/m = 10 mm + 10 mm boven de straatkolk. De greppel wordt gelegd in een helling naar de straatkolk. Ze bedraagt minstens 10 cm. Een weg met helling Als de afstand van straatkolk a tot straatkolk b 30 meter bedraagt en het hoogteverschil a gelijk is aan b + 3 cm. • Na het opstijven van de mortel reinig je de greppel door hem af te scheuren met vochtig zand. 82 .10. bezaaiing. Het hoogste punt van de greppel is het breekpunt. • Zet de goot uit met een smetdraad. Plaatsen van trottoirbanden 5.2. A: hangt af van het dekkingsmateriaal. • Plaats de greppels ook machinaal. kasseien. bv. mag van deze minimummaat afgeweken worden. Opdracht: • Plaats een trottoirband van straatkolk a tot straatkolk b. Deze maat vinden we terug op de detailtekening. kunnen we vanuit de laagste kolk b een afstand van 20 meter uitzetten (afstand tot het breekpunt) met een afschot van 2 mm/m (20 m x 2 mm/m = 40 mm boven straatkolk b + 10 mm boven de kolk = 50 mm). Aanslag B: de afstand tussen de bovenkant van de trottoirband en de bovenkant van de greppel. 83 . Een moker moet vrij zijn van bramen en de steel moet goed vastzitten. Knopen moeten zo klein mogelijk gehouden worden. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. • Hou gereedschap in goede staat. Een draad mag niet te veel rek hebben en je mag er niet te veel knopen in maken.2. Bij houten zichtjes mag de zichtplank niet scharnieren. Ze moeten allemaal even lang zijn en de zichtplank moet haaks op de lat staan. Ook moet de schop aangepast zijn aan het gebruik. Zichtjes moeten in duidelijke kleuren geschilderd zijn. Draadpennen moeten recht en glad zijn. Straatmakergereedschap gebruiken en onderhouden Om veilig. Een rei moet goed recht en overal even hoog zijn. zodat ze goed zichtbaar zijn.11. De bekken van beitels en stootijzers moeten goed geslepen zijn. vlot en goed te kunnen werken is het belangrijk dat het gereedschap goed onderhouden en juist gebruikt wordt. Plaatsen van trottoirbanden 5. • Gebruik gereedschap uitsluitend voor het werk waarvoor het bestemd is. Als er bramen aan de bovenkant van de beitel zijn.2.5. Vijf gouden regels voor veiligheid met handgereedschappen: • Werk alleen met gereedschap van goede kwaliteit. • Gebruik persoonlijke beschermingsmiddelen waar nodig. moeten die verwijderd worden. Het blad van een schop moet goed schoongehouden worden en de lengte van de steel moet bij je lichaamslengte passen. • Ga na of beschadigd gereedschap hersteld kan worden of beter weggegooid kan worden. Knielappen moeten je knieën beschermen tegen vocht en puin in het zandbed. Plaatsen van trottoirbanden 5. Als je dezelfde machine gebruikt om tegels te knippen. Eenvoudige bestratingswerken 5.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. 5. Als dat mogelijk is. • de hefboom omlaag beweegt en doordrukt. Passtukken maken van betonbanden Bij de plaatsing van trottoirbanden zijn bijna altijd passtukken nodig.2. De passtukken mogen nooit kleiner zijn dan een halve bandlengte. met een knipmachine of met een haakse slijpmachine Wanneer je met de knipmachine werkt.12. Gebruik daarom één machine voor stenen en één machine voor tegels. moeten vlak zijn.2. wordt maar een klein gedeelte van de messen van die machine gebruikt. kan dit op de volgende manieren: Met een moker en een beitel. zullen veel tegels breken omdat het bovenmes niet gelijkmatig op de hele tegel drukt wanneer het mes naar beneden gebracht wordt. Wanneer je stenen knipt met een knipmachine. worden ze wel eens bij de fabrikant besteld. De platen waar het materiaal op rust. Als het passtuk op het werk wordt gemaakt. want ieder passtuk moet gemerkt worden en dit moet bijgehouden worden op een lijst. Daar komt veel administratief werk bij kijken. Persoonlijke beschermingsmiddelen 84 . is het belangrijk dat je: • de hoogte van het bovenmes globaal instelt op de steendikte.2. • de steen in het hart van de messen plaatst.13. ongeacht het type. Dit kan onder andere door een drainerende fundering aan te brengen. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5.2. De pakken moeten ook verticaal afgeladen worden en niet horizontaal. Door de pakken verticaal af te laden worden de minieme maatverschillen van de straatstenen gelijkmatig over het werk verdeeld en kunnen de stenen netjes in verband verwerkt worden.14. maar er mogen wel passtukken uit gezaagd worden.5. De lagen moeten zo effen mogelijk (tolerantie van 2 cm) en maximaal verdicht zijn. Beschadigde of niet-massieve straatstenen mogen niet geplaatst worden. Straatstenen afladen van de pakken Voor een juiste weergave van de kleurschakering moeten meerdere pakken straatstenen met elkaar vermengd worden.16.2.2.2. 85 . Voor een correcte afwatering moet een dwarshelling van minstens 2% worden aangehouden. laag per laag. Onderfundering en fundering Eén van de redenen waarom de fundering en de onderfundering zorgvuldig opgebouwd moeten worden. is om het legbed van de bestrating zo droog mogelijk te houden. 5.15. 5. in functie van de opbouw van de fundering en het materieel dat op het werk ingezet kan worden. Afboording en kantopsluiting Alle boorden. Het niveauverschil tussen de greppel en de aanliggende verharding bedraagt 1 cm. moeten stevig en definitief worden aangemaakt. Plaatsen van trottoirbanden 5. Op deze manier kunnen de omliggende straatstenen niet zijdelings verschuiven of loskomen. Plaatsen van trottoirbanden 5. Het legbed moet met een profiel gladgetrokken worden over het gehele werk en met de nodige precisie. Daarna kunnen de betonstraatstenen eenvoudig met de hand worden geschikt of gevlijd. De betonstraatstenen kunnen op verschillende manieren verwerkt worden: Gehamerd Bij deze methode worden de stenen steen per steen vastgezet met een klinkerhamer of een straathamer. De stenen die verwerkt moeten worden. 86 .2. Gevlijd Bij deze methode trekken we een straatlaag vlak aan de hand van passtenen of een hoogtetouw. Legbed en plaatsing De straatstenen worden geplaatst op een legbed van zand of brekerzand dat na verdichting 3 tot 4 cm dik is. Om bij het plaatsen de lijn in het vooropgestelde verband te bewaren. Machinaal gevlijd Bij deze methode wordt zowel het beddingtrekken als het vlijen bijna volledig machinaal uitgevoerd.17.2. liggen op een hoopje achter de plaatser. Eenvoudige bestratingswerken 5.Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Enkele kleine aanpassingen moeten nog manueel uitgevoerd worden. Hij bewaart de hoogte gevoelsmatig aan de hand van passtenen. moet er op regelmatige afstand een draad gebruikt worden. De plaatser woelt de bedding altijd even los met een straathamer voor hij een steen vlakklopt met de stenen die al geplaatst zijn. • Maak het straatwerk af. Als de rijweg na enige tijd gezakt is. Bij een ronde putrand breng je eerst een rollaag van halve stenen aan.17. Opdracht: • Breng een rollaag aan langs de putrand.2. Deze putten dienen om de riolering onder de weg te kunnen inspecteren. Putrand afstoppen In een weg komen vaak inspectieputten voor.2.5. zodat de putrand niet beschadigd wordt bij sneeuwruimen. Bij deze putranden straat je eerst de stroomlaag langs de vier zijden waartegen je het straatwerk afstopt. • Zaag de passtukken op maat.1. Vierkante putranden: Vierkante putranden worden steeds vaker toegepast. De putten hebben gietstalen deksels en zijn geen ideale voorwerpen in het wegdek. Er bestaan vierkante en ronde putranden. kun je de stroomlaag laten uitbreken en wat schuin herstraten. Tegen deze rollaag stop je het straatwerk af. 87 . Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. • Teken de passtukken af. • Gebruik een veiligheidsbril en oorbeschermers als je met een haakse slijpmachine werkt. Plaatsen van trottoirbanden 5. Ronde putranden: in oude binnensteden en dorpskernen zie je nog vrij veel ronde putdeksels. Vergeet niet dat de passtukken aan de eisen moeten voldoen. Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Eenvoudige bestratingswerken 5.2. Plaatsen van trottoirbanden 5.2.18. Een eenvoudige straat maken • Zet eerst de as van de weg uit. • Zet de trottoirband uit en plaats hem machinaal met een helling van 1%. • Zet de goot uit en plaats ze met een helling van 1%. • Plaats de straatstenen met een helling van 2% in de dwarsrichting in het dakprofiel en een helling van 1% in de lengterichting. • Breng de straatlaag op het juiste niveau door twee regels in de langse richting te plaatsen. • Sleep de straatlaag af op de geleiders. Hoe zet je een halfsteensverband uit? Bij het begin van de werkzaamheden zet je een lijn uit die loodrecht op de bandenlijn staat. Dat kan je doen met de 3-4-5-steek of met een prismakruis. Aan deze lijn straat je de opzetlaag. Het is een goede gewoonte om de haaksheid regelmatig te controleren. Je zet altijd op met een hele steen. Een halve steen mag je nooit met de gehakte kant straten, omdat hij dan niet goed op dracht komt te liggen. Een halfsteensverband kan je afstoppen zoals hieronder afgebeeld. Stukken van minder dan een halve steen mag je niet gebruiken. Als het nodig is, gebruik je een halve steen en een drieklezoor. De straatstenen op de weg worden in halfsteensverband geplaatst. Het voetpad wordt in blokverband gelegd, 1 cm hoger dan de trottoirband. 88 5. Eenvoudige bestratingswerken Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5.2. Plaatsen van trottoirbanden 5.2.19. Werktekening van een eenvoudige straat 89 Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK 5. Eenvoudige bestratingswerken 5.2. Plaatsen van trottoirbanden 5.2.20. Enkele afbeeldingen uit de praktijk 90 NOTITIES Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK NOTITIES 91 . Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK NOTITIES NOTITIES 92 . NOTITIES Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK NOTITIES 93 . Bouwplaatsmachinisten PRAKTIJK NOTITIES NOTITIES 94 . fvb•ffc Constructiv Koningsstraat 132/5. vertaling en aanpassing onder eender welke vorm. 1000 Brussel t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99 fvb.constructiv. voorbehouden voor alle landen 95 . Alle rechten van reproductie. 2012. Brussel.be • [email protected] © fvb•ffc constructiv. Modulaire handboeken bouwplaatsmachinisten •• Bouwplaatsmachinisten .Praktijk Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid Bouwplaatsmachinisten BOUWPLAATSMACHINISTEN PRAKTIJK Bouwplaatsmachinisten Praktijk Andere boekdelen: •• Motorenleer •• Bouwplaatsmachines •• Bouwtechnologie •• Toegepaste technieken Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid .