Baskı-Cilt: Mim Copy Baskı Teknikleri İsmetpaşa Cad. No: 2 Kağıthane-İstanbul Sertifika No: 34256 / İstanbul, 2016
katkılarıyla
İÇİNDEKİLER sunu....................................................................................................................................... 7 K. Kutgün Eyüpgiller, Zeynep Eres Saraylı Köyü: Kentsel Doku, Mimari ve Koruma................................................................... 9 Berna Usanmaz, K. Kutgün Eyüpgiller Bursa Deliballılar Köyü Sit Koruma Projesi......................................................................... 29 Z. Sena Güneş, K. Kutgün Eyüpgiller Eski Eskihisar Köyü’nde Geleneksel Mimari ve Koruma Sorunları..................................... 39 Olcay Türkan Yurdugüzel, K. Kutgün Eyüpgiller Datça Hızırşah Köyü Kırsal Sit Alanı ve Geleneksel Konut Mimarisinin İncelenmesi......... 57 Begüm İşcanı, Zeynep Eres Dirmil / Altınyayla Kırsal Dokusu ve Geleneksel Konutları................................................. 75 Nihan Kocaman Kırsal Yerleşmelerde Ticari Alanlar: Kastamonu - Hanönü Örneği..................................... 93 Koray Güler, Zeynep Keçici, Yağmur Saluk, Zeren Önsel Atala Çamlıhemşin’deki Tarihi Konakların Turizm Portansiyeli................................................. 113 Sevi Reyhan Ufuk Şavşat’ta Geleneksel Konut Mimarisi............................................................................... 123 Onur Karahan Hacıhamza’da Geleneksel Konut Mimarisi ve Korunması................................................ 133 İ. Erdem Ufuk, K. Kutgün Eyüpgiller Geleneksel Arapgir Evleri’nde Malzeme Kullanımı ve Koruma Sorunları......................... 149 K. Kutgün Eyüpgiller, Zeynep Eres,Oytun Kasapgil
Darende’de Geleneksel Ev Mimarisi ve Korunması.......................................................... 159 K. Kutgün Eyüpgiller, Mine Topçubaşı, İrem Yaylalı Trakya Hayvancılığının Geleneksel Mimarisi: Kışlalar....................................................... 167 Zeynep Eres Bulgaristan Pomorie (Ahyolu) Kentsel Doku Koruma Önerisi.......................................... 181 Hatice Memnun Hollanda’dan Kentsel Canlandırma Örnekleri: Zaanse Schans ve Bourtange.................. 201 K. Kutgün Eyüpgiller Yazar Dizini......................................................................................................................... 211
SUNU
Venedik Tüzüğü’nün (25-31 Mayıs 1964) “Tanımlar” başlığının birinci maddesindeki “Tarihi kültür varlığı kavramı sadece bir mimari eseri içine almaz, bunun yanında belli bir uygarlığın, önemli bir gelişmenin, tarihi bir olayın tanıklığını yapan kentsel ya da kırsal bir yerleşmeyi de kapsar.” cümlesi kırsal alanların korunmasıyla ilgili uluslararası platformlarda yer alan ilk vurgu olarak kabul edilebilir. Kırsal alanlarla ilgili ikinci kuvvetli ses ise Amsterdam Bildirgesi’nde (21-25 Ekim 1975) karşılaştığımız “Mimarlık mirası yalnız üstün nitelikli tek yapıları ve çevreleri değil tarihsel ve kültürel özellikleri olan tüm kentsel ve kırsal alanları içerir.” cümlesiyle yankı bulmuştur. Venedik toplantısının üzerinden 53, Amsterdam bildirgesinin ise 42 yıl geçtikten sonra günümüzde kırsal alanların korunmasının dünyada yaygın olarak kabul gördüğünü söyleyebiliriz. Öte yandan, kentsel koruma alanında karnesi kırıklarla dolu olan ülkemizde kırsal alanlarda durumun daha iyi olduğunu söylemek olası değildir. Türkiye’de kırsal yerleşimler kapsamında korunduğu söylenebilecek yerleşimler Cumalıkızık, Yörük, Şirince ve benzeri birkaç köyden ibaret olup, ülke genelinde iç açıcı bir durumun olmadığı ortadadır. Karşı karşıya olduğumuz problemin nedeni salt kırsal alanlarla ilgili olmayıp, ülkemizin korumaya genel bakışıyla ilintilidir. André Malraux 23.07.1962 tarihinde Fransa Millet Meclisi’nde yaptığı konuşmada Fransa’da köylerden kentlere doğru iç göç yaşandığından, tarihi köyler terk edilirken, tarihi kentlerin harap olduğundan, bu gelişmeden kentler kadar köylerin de zarar gördüğünden bahsetmektedir. Fransa’da yaşanan bu süreç biraz daha geç ve yavaş olmakla birlikte Anadolu’da da karşımıza çıkmaktadır. Elli yılı aşan göç tarihimizin ardından, 2000’li yıllarla birlikte Türkiye’de köyden kente göç doruk noktaya ulaşmıştır. Sadece geri kalmış bölgelerde değil Marmara ve Ege bölgesi köylerinde dahi nüfus azalmış, pek çok köy ve kırsal yerleşme boşalmıştır. Sorunun arkasında yatan nedenleri ana hatlarıyla şu şekilde açıklamak mümkündür: Ülkemizde “kentleşme” salt köylünün büyük kente göç etmesi olarak algılanmış, gerçek kentleşmenin kentsel donatı ve olanakların (sosyal-kültürel-ekonomik) görece küçük kentlere ve kırsal alanlara ulaştırılmasının (kırsal bölge halkının bu donatılara rahatlıkla ulaşmasının sağlanması) olduğu anlaşılmamıştır. Teşhis doğru konulamayınca, tedavi de gerçekleşmemiş, köyler terk edilerek, kent ise yoğun nüfusun baskısı altında ezilerek sahip olduğu mimari ve kültürel mirası hızla kaybetmeye başlamıştır. Ülkemizde son yıllarda kentsel koruma bağlamında çok büyük gayretler sarf edildiği görülmekle birlikte, 40 yıllık politika “koruyor” gibi yapmaktan ibarettir. Bu bağlamda İstanbul’da dahi bütüncül bir kentsel koruma örneğinden söz edilemezken, Anadolu köylerinde başarılı bir koruma örneğinin varlığından söz etmek olası değildir. 1950’lerde başlayan yoğun göç altında bozulan tarihsel kent dokularının son demlerini yaşadığı günümüzde, geçmişi günümüze ulaştıran mimari ve kültürel mirasımızın en özgün örnekleri ancak köylerde ve kırsal alanlarda “şimdilik” varlığını sürdürmektedir. “Şimdilik”, çünkü terk edilen köyler ve kırsal alanlarda karşılaştığımız bu mirasın kısa bir süre sonra yok olması kaçınılmazdır. Devletin ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının risk altındaki mirasımızı koruma amacıyla çözümler aradığı günümüzde, belgelemenin de bir koruma yöntemi olduğunu göz önünde tutarak, elverdiğince daha fazla yerleşimin belgelenerek gelecek kuşaklara aktarılmasına çalışılmalıdır. Aksi takdirde, yok oluş gerçekleştiğinde Anadolu’nun yüzyıllar öncesine kök salan kültürel mirası hiç yaşanmamış olacaktır.
7
SARAYLI KÖYÜ: KENTSEL DOKU, MİMARİ VE KORUMA
Kırsal Mimarlık Mirasının Korunması - Türkiye’den ve Dünyadan Örnekler başlıklı bu çalışma ülkemizin farklı coğrafi bölgelerinden toplam 14 yerleşimi konu edinen makalelerden oluşmaktadır. Bu makalelerin tamamı İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde gerçekleştirilen lisansüstü tez ve araştırmalarından üretilmiştir. Doğu Karadeniz’den Şavşat / Artvin ve Çamlıhemşin / Rize; Orta Karadeniz’den Hacıhamza / Çorum; Batı Karadeniz’den Hanönü / Kastamonu; Ege Bölgesinden Eski Eskihisar ve Hızırşah / Muğla; Akdeniz Bölgesinden Dirmil (Altınyayla) / Burdur; Marmara Bölgesinden Deliballılar / Bursa, Saraylı / Kocaeli ve Istranca dağlık bölgesi / Kırklareli; Doğu Anadolu Bölgesinden Darende ve Arapgir / Malatya kırsal sit özellikleriyle incelenmiştir. Ayrıca, kırsal alanlarda başarılı koruma çalışmalarıyla tanınan Hollanda’dan iki yerleşim seçilerek (Zaanse Schans ve Bourtange) okurlarımıza karşılaştırma olanağı sağlamak hedeflenmiştir. Yurtdışından bir diğer örneğimiz ise komşu ülke Bulgaristan’dan Pomorie (Ahyolu) olarak belirlenmiş, uzun zaman Osmanlı egemenliği altında bulunan bu yerleşimdeki koruma çalışmalarının incelenmesinin faydalı olacağı düşünülmüştür. Bu kitabın ortaya çıkmasına katkıda bulunan eski ve yeni öğrencilerimize, öğretim üyesi arkadaşlarımıza, bizlere araştırma olanağı sağlayan her bir çalışmanın yapıldığı yörenin yerel yöneticilerine ve halkına, kültüre destek bilinciyle eserimize sponsor olan Sayın İnş. Müh. Tolga Anıl’a, basım sürecini üstlenen Arkeoloji ve Sanat Yayınları’nın teknik ekibine ve kitapta makaleleri bulunan yazarlara içtenlikle teşekkür ederiz. K. Kutgün Eyüpgiller – Zeynep Eres