―Монголын эдийн засгийн форум 2012‖-ынөмнөх хэлэлцүүлэгт СХ 3-1: Инновацийн орчин, технологийн гарц Монгол Улсын инновацийн орчин Б.Ганбат Үндэсний хөгжил, шинэтгэлийн хороо Шинэтгэлийн бодлогын газрын дарга
[email protected] 1. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд 1. 2. 3. 4. 5. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд: Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн өнөөгийн байдал ШУТ, инновацийн салбарын өнөөгийн байдал Аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдал Технологи, инновацид түшиглэн хөгжих үзэл баримтлал 6. Инновацийн тухай хуулийн төсөл 2 2030 оны дэлхийн эдийн засгийн 2050 ерөнхий төрх • 2030 он хүртэл дэлхийн ДНБ-ний бодит өсөлт дунджаар 4.6 хувь байснаар 2010 онд 72 Их наяд байсан бол 2050 онд 380 Их наяд ам.доллар болтол өснө. • Ази, Африк нь хүн амын өсөлт болон нэг хүнд ноогдох ДНБ-ний хэмжээгээр дэлхийн хамгийн хурдан өсөх бүс нутаг байна. • 2020 он гэхэд Хятад Улс АНУ-ыг гүйцэж түрүүлэн дэлхийн хамгийн том эдийн засагтай улс болно, харин Энэтхэг улс 2050 онд Хятадыг гүйцэж түрүүлнэ. • Бангладеш, Хятад, Египет, Энэтхэг, Индонез, Ирак, Монгол, Нигер, Фил иппин, Шри Ланк, Вьетнам Улсууд нэг хүнд ногдох ДНБ-ний өсөлтөөрөө хамгийн өндөр байх болно. • Институцийн тогтолцоо, улстөрийн тогтворгүй байдал, авилага өсөлтөд нөлөөлөх хамгийн чухал хүчин зүйл байна. Зүүн хойт Ази 2030 он хүртэл эдийн засгийн хамгийн эрчимтэй хөгжлийн бүс байна /Дэлхийн ҮНО-д эзлэх хувиар/ 2005 он 2030 он Хойд Америк: 33% Хойд Америк: 30% Зүүн Хойд Ази: 19% Зүүн Хойд Ази: 30% Европын холбоо: 31% Европын холбоо: Өмнөд Ази: Бусад: 31% Бусад: 19% 5% 16% Зүүн хойт Ази 2005 2030 Үндэсний нийт орлого /GNI, Трл.ам.долл./ 7.565 28.400 Хүн ам 1.524 1.542 4.963 18.417 /Тэрбум/ Нэг хүн ногдох орлого /Сая ам.долл./ Зүүн хойд Ази: • Хятад (Тайвань, Хонг -Конгийг оруулаад), • Япон • Ө.Солонгос • Х.Солонгос • Монгол 2030 он хүртэл технологийн VI үе эрчимтэй хөгжих болно нисэх онгоц, хүнд машин үйлдвэр, химийн а/ү Компьютер Электроник Интернет Телекоммуникаци Нарийн хими Биотехнологи Нанотехнологи Байгалийн баялагийг шинэ аргааар ашиглах Орчин үеийн анагаах ухаан 5 ШУТ-ийн болон АҮ-ийн хувьсгалууд ШУТ-ийн хувьсгал Гол агуулга Гол мэдлэгийн салбарын хөгжил АҮ-ийн хөдөлгүүр болсон салбар 1 дэх Орчин үеийн физик Nicolaus Kopernicus, Galileo Galilei болон Ньютоны Mechanics Орчин үеийн шинжлэх ухаан бүх талаар хөгжсөн 2 дахь Харьцангуй онол, квантийн онол Харьцангуй онол, квантийн онол, оптикал физик болон электроникс Астроном, генетик, газарын (earth) шинжлэх ухаан г.м. 3 дахь Уурын хөдөлгүүр, механикжилт Нэхмэлийн машин, уурын хөдөлгүүр, Металлургийн технологи, далайн платформын машин тээвэрийн онгоц, галт тэрэг г.м. Цахилгаан, дотоод шаталтын хөдөлгүүр Электроникс, компютер, мэдээлэл болон интернэт Цахилгаан генератор, дотоод шаталтын хөдөлгүүр, холбооны технологи 4 дэх 5 дахь 6 дахь Нөхөн сэргээгдэх био организмийн хувьсгал 7 дахь Хугацаа ба орон зайн хувьсгал Электроникийн технологи, компютер хяналтын технологи, мэдээллийн технологи, датабаз Тархи болон компютерийн интерпэйсийн технологи, бионик организм, синтезэлсэн организм, нөхөн сэргээх чадвартай организм Шинэ хугацаа ба орон зай, шинэ энерги, шинэ тээвэр Газрын тосны химийн аж үйлдвэр, гангийн үйлдвэр, тээвэр г.м. Цөмийн энерги, сансар, автоматчтлал, биологи, материал, процесийн технологи г.м. Шинэ материал, мэдээлэл, оюуны технологи г.м. Биологи, материал, сансарын аялал жуулчлал г.м. Технологийн нэвчилт, инноваци хүний өдөр тутмын амьдралыг эрс өөрчилнө Технологийн нэвчилт Инновацийн гайхамшиг Байгалийн шинжлэх ухааны хөгжил 1. ДЭЛХИЙН ТҮВШИНД Инновацийн амьдралын мөчлөг богиносч, шинэ технологийн нэвчилт хурдасна. 1. ДЭЛХИЙН ТҮВШИНД Автоматжуулалт, виртуал бодит байдал, интернетийн орчин хүн төрөлхтөний амьдралыг өөрчлөнө. 1. ДЭЛХИЙН ТҮВШИНД Амь ахуйн шинжлэх ухааны салбараас дэлхий нийтийн тулгамдаж буй олон асуудлын шийдэл бий болно. 2. ХӨГЖИНГҮЙ ОРНУУД Нэгэнт хүрсэн сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологийн нэвчилт улам эрчижинэ. 2. ХӨГЖИНГҮЙ ОРНУУД Япон улс 2015, Солонгос улс 2020 он гэхэд айл бүрийг роботтой болгох зорилт дэвшүүлсэн. 2. ХӨГЖИНГҮЙ ОРНУУД OECD-ийн орнуудын ДНБ-ний 3 хувийг биотехнологийн салбар бий болгоно. 3. ХӨГЖИЖ БУЙ УЛСУУД Технологийн нэвчилт ядуурлыг бууруулах, хөгжил дорой бүсүүдэд бизнесийн орчинг сайжруулахад хувь нэмэр оруулна. 3. ХӨГЖИЖ БУЙ УЛСУУД Хөгжиж буй орнууд удахгүй инновацийн мэдлэг, чадвараараа өндөр хөгжилтэй орнуудтай зэрэгцэж очно. Хятад улс 2020 он гэхэд судалгаа, хөгжилдөө Германаас 80 хувь илүү хөрөнгө оруулалт хийнэ. 3. ХӨГЖИЖ БУЙ УЛСУУД Хөгжиж буй орнууд хүнсний тогоо, тариа, будаа, сүүний чиглэлийн биотехнологийн бүтээгдэхүүний үндсэн зах зээл болж, ХАА-н тогтвортой хөгжлийн суурийг тавина. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц: боломж, аюул Шинэтгэлийн хүчин зүйлс Боломж Аюул Мэдлэгийн өсөн нэмэгдэж буй үүрэг - ЭЗ-ийн зарим салбарын огцом өсөлт - Нийгэм, ядуурлын асуудлыг шийдвэрлэх Улс орнуудын хоорондох мэдлэгийн ялгаа ихсэх МХХТ-ийн хувьсгал Мэдлэг болон мэдээлэлд хүрэх боломжийг хөнгөвчлөх Улс орнуудын хоорондын болон нэг улсын дотоод дахь тоон мэдээллийн ялгаа ихсэх Хөдөлмөрийн глобал Хуримтлагдсан мэдлэг, зах зээл туршлагаас суралцах боломж дээшлэх Мэдлэг, боловсролтой хүний нөөцөө гадагш алдах Нийгэм, УТ-ийн өөрчлөлтүүд: Ардчилал, гэмт хэрэг, авилга Хүний нөөцөө алдах Шинэтгэлийг хийхэд түлхэц болно 8 Мэдлэгт суурилсан эдийн засаг Мэдлэгийг бий болгох, түгээх болон ашиглах үйл ажиллагаа нь бүх салбарын хэмжээнд өсөлт, баялгийн эх үүсвэр, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлдэг гол хүчин зүйл болсон эдийн засаг. /OECD, 2005/ 9 Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн онцлогууд • • Хязгаарлагдмал нөөцөд бус, хязгааргүй хүрэлцээнд суурилсан эдийн засаг: Мэдлэг, мэдээллийг хуваалцах боломжтойгоос гадна хэрэглэх тусам нэмэгддэг. Байршлын нөлөөлөл: – – • • • • • • Буурсан: виртуал компаниуд тохиромжтой технологи болон аргачлалыг ашиглан хурдтай, тасралтгүй үйл ажиллагаа, үйлчилгээг дэлхий даяар үзүүлэх боломжтой, Нэмэгдсэн: зарим салбарын хувьд эдийн засгийн кластеруудыг мэдлэгийн төвүүдийг тойрон байгуулдаг, Хууль, дүрэм, журам, хил хязгаар болон татварыг зөвхөн үндэсний хэмжээнд хэрэгжүүлэхэд хүндрэлтэй болсон. Мэдлэг болон мэдээлэлийн шилжилт, тархалт нь хамгийн их хэрэгцээтэй байгаа болон хамгийн бага хязгаарлалттай газар газар луу шилжинэ, Мэдлэг ихээр шингэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь мэдлэг бага шингэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс илүү үнэлэгдэнэ, Мэдлэгийн үнэ цэнэ, үнэлгээ тухайн нөхцөл байдлаас ихээхэн хамаарах болсон. Нэг мэдлэг мэдээлэл нь өөр өөр хүмүүсийн хувьд өөр өөр үнэ цэнэтэй байхаас гадна нэг хүний хувьд цаг хугацааны хувьд бас адилгүй үнэтэй байдаг, Мэдлэгийг тогтолцоо болон үйл явцын бүрэлдэхүүн болгож ашигласнаар давтагдашгүй үнэ цэнэтэй болдог, Хүний нөөц — чадвар чадамж бол мэдлэгт суурилсан компанийн хамгийн гол капитал юм, Харилцааны асуудал мэдээллийн шилжилтийн гол үндэс юм. Иймээс нийгмийн бүтэц, зохион байгуулалт, соѐл зэрэг нийгмийн харилцаанд нөлөөлдөг хүчин зүйлүүд мэдлэгийн эдийн засгийн хувьд хамгийн чухал асуудал. 10 1. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд 1. 2. 3. 4. 5. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд: Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн өнөөгийн байдал ШУТ, инновацийн салбарын өнөөгийн байдал Аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдал Технологи, инновацид түшиглэн хөгжих үзэл баримтлал 6. Инновацийн тухай хуулийн төсөл 11 ДНБ (2005-2010) Трб төг 9000 8414,5 8000 7000 6555,6 6590,6 6000 ДНБ (оны үнээр, трб төг) 5000 4956,6 4027,6 4000 3964 3640 3000 3041,4 3913,7 4162,8 ДНБ (2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр, трб төг) ҮНО (2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр, трб төг) 3301,6 2000 1000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 (эх үүсвэр: Статистикийн эмхэтгэл 2010) 12 Экспорт, Импорт Сая доллар 3 500,0 3 000,0 2 500,0 2 000,0 Экспорт 1 500,0 Импорт 1 000,0 Худалдааны баланс 500,0 0,0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 -500,0 -1 000,0 (эх үүсвэр: Статистикийн эмхэтгэл 2010) 13 ГШХО (2000-2010) Сая төг 1 978 298,4 2 000 000,0 1 800 000,0 1 600 000,0 1 400 000,0 1 200 000,0 ГШХО зээл тусламж 1 000 000,0 798 019,9 759 856,8 2008 2009 800 000,0 600 000,0 453 832,9 400 000,0 341 728,0 369 824,7 2006 2007 219 726,2 200 000,0 0,0 2000-2004 2005 2010 (эх үүсвэр: Статистикийн эмхэтгэл 2010) 14 МУ-д бүртгэгдсэн ГШХО, 1990-2010 БНХАУ Канад Нидерланд БНСУ Виржиний арлууд /UK/ Япон 6,08% 50.99% БНХАУ /Гонконг/ Бермуда 8,26% ОХУ АНУ 15 ГШХО /салбараар, хувь/ 1,1 1,5 2,72,2 Геологи, уул уурхайн эрэл хайгуул, олборлолт, газрын тосны салбар Худалдаа, нийтийн хоол 4,8 Бусад 18,9 Банк, санхүүгийн үйл ажиллагаа 65,3 Хөнгөн үйлдвэр Инженерийн барилга байгууламж, барилгын материалын үйлдвэрлэл 16 Экспорт бүтээгдэхүүний гол нэр төрлөөр (2009-2010, мян ам.долл) 2009 эрдэс бүтээгдэхүүн 2010 онд эзлэх хувь 2010 1 251 766,60 2 342 800,70 80,81% нэхмэл болон нэхмэл бүтээгдэхүүн 192 166,60 217 207,20 7,49% сувд, үнэт ба хагас үнэт чулуу 308 525,20 178 332,40 6,15% амьд мал, малын гаралтай бүтээгдэхүүн 45 808,80 69 659,50 2,40% арьс шир, ангийн үс 29 043,80 32 554,60 1,12% үндсэн төмөрлөг ба түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн 17 414,40 22 158,50 0,76% авто, агаарын усан замын тээврийн хэрэгсэл 8 959,70 13 491,30 0,47% машин тоног төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл 14 668,00 9 713,10 0,34% хүнсний бэлэн бүтээгдэхүүн 5 474,00 6 607,30 0,23% аж үйлдвэрийн төрөл бүрийн бараа 1 911,80 2 103,60 0,07% бусад 0,3 0 1,06% Нийт 1 885 384,8 2 899 188,5 100% (эх үүсвэр: Статистикийн эмхэтгэл 2010) 17 Экспортын бүтээгдэхүүний технологийн агууламж 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Технологийн багтаамжгүй бүтээгдэхүүн 43,49% 44,66% 60,20% 68,30% 61,63% 69,10% 83.22% Нам технологит бүтээгдэхүүн 53,74% 52,74% 36,88% 28,11% 34,54% 28,61% 15.12% Дундаж нам технологит бүтээгдэхүүн 2,39% 1,84% 1,73% 1,43% 1,00% 0,97% 0.81% Дундаж өндөр технологит бүтээгдэхүүн 0,37% 0,76% 1,12% 1,84% 2,69% 1,27% 0.80% Өндөр технологит бүтээгдэхүүн 0,01% 0,01% 0,07% 0,31% 0,14% 0,04% 0.02% Экпортын бүтээгдэхүүний технологийн багтаамж, 2010 он 120,00% 0,02% 0,81% 0,80% 100,00% 15,12% Өндөр технологит 80,00% Дундаж өндөр технологит 60,00% 40,00% Дундаж нам технологит 83,22% Нам технологит 20,00% Технологийн багтаамжгүй 0,00% (эх үүсвэр: ҮХШХ) 1 18 Импорт бүтээгдэхүүний гол нэр төрлөөр (2009-2010, мян ам.долл) 2009 2010 онд эзлэх хувь 2010 эрдэс бүтээгдэхүүн 569 722,30 759 358,80 23,17% машин тоног төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл 423 905,00 685 545,90 20,91% авто, агаарын усан замын тээврийн хэрэгсэл 272 236,60 636 007,00 19,40% хүнсний бэлэн бүтээгдэхүүн 178 049,20 240 834,10 7,35% химийн бүтээгдэхүүн 127 910,10 205 501,20 6,27% үндсэн төмөрлөг ба түүгээр хийсэн бүтээгдэхүүн 164 727,60 203 373,00 6,20% хуванцар, каучук эдлэл 66 061,10 109 617,10 3,34% ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүн 98 103,10 88 964,50 2,71% чулуу гөлтгөнө, шөрмөсөн чулуу 52 189,20 59 938,40 1,83% аж үйлдвэрийн төрөл бүрийн бараа 31 040,70 58 026,40 1,77% 54,4 46 7,04% 2 137 673,6 3 277 886,0 100% бусад Нийт (эх үүсвэр: Статистикийн эмхэтгэл 2010) 19 Бүтээмж төг 20 000,0 18 000,0 16 668,0 16 537,0 16 000,0 14 379,0 14 000,0 13 063,0 ҮНДСЭН ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН БҮТЭЭМЖ /оны үнээр, төг/ 12 000,0 ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖ /2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр, мян төг/ 10 000,0 ҮНДСЭН КАПИТАЛЫН БҮТЭЭМЖ /оны үнээр, ТӨГ/ 8 000,0 ҮНДСЭН ТҮҮХИЙ ЭД, МАТЕРИАЛЫН БҮТЭЭМЖ /оны үнээр, төг/ 6 000,0 ЭРЧИМ ХҮЧНИЙ БҮТЭЭМЖ /оны үнээр, төг/ 4 000,0 2 000,0 0,0 2007 2008 2009 2010* (эх үүсвэр: Статистикийн эмхэтгэл 2010) 20 МУ-ын өрсөлдөх чадварын индекс Он Тайланд хамрагдсан орны тоо Монгол Улсын өрсөлдөр чадварын зэрэглэл ҮНДСЭН ХЭРЭГЦЭЭ, СУУРЬ ХҮЧИН ЗҮЙЛС 1-р тулгуур: Институцийн тогтолцоо 2-р тулгуур: Дэд бүтэц 3-р тулгуур: Макро эдийн засгийн тогтвортой байдал 4-р тулгуур: Эрүүл мэнд ба суурь боловсрол ҮР АШГИЙГ ДЭЭШЛҮҮЛЭХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС 5-р тулгуур: Дээд боловсрол ба мэргэжлийн сургалт 6-р тулгуур: Бараа бүтээгдэхүүний зах зээлийн үр ашигтай байдал 7-р тулгуур: 2009 134 100 102 121 133 37 94 105 85 2010 133 117 123 121 132 108 100 106 91 2011 139 99 100 122 117 49 98 109 89 2012 142 96 101 119 118 34 98 105 84 109 107 99 92 71 39 29 31 Хөдөлмөрийн зах зээлийн үр ашигтай байдал Санхүүгийн зах зээлийн боловсронгүй 8-р тулгуур: байдал 9-р тулгуур: Технологийн бэлэн байдал 10 тулгуур: Зах зээлийн хэмжээ ИННОВАЦИЙГ ДЭМЖИХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС 11 тулгуур: Бизнесийн боловсронгүй байдал 110 115 129 129 101 124 119 130 107 123 120 130 105 123 119 127 102 124 112 119 12 тулгуур: 102 101 100 102 Инноваци 1. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд 1. 2. 3. 4. 5. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд: Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн өнөөгийн байдал ШУТ, инновацийн салбарын өнөөгийн байдал Аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдал Технологи, инновацид түшиглэн хөгжих үзэл баримтлал 6. Инновацийн тухай хуулийн төсөл 22 ШУ-ны байгууллага болон ажиллагчид 4500 80 4000 70 60 50 5 4 5 4 5 5 5 6 7 8 9 9 11 9 40 30 20 49 47 47 48 49 50 50 Их сургууль 0 Үндсэн (орон тооны) ажиллагчид 3000 Төрийн бус өмчийн эрдэм шинжилгээний байгуулага Төрийн өмчийн эрдэм шинжилгээний байгуулга 10 3500 2500 Гэрээт (хавсран) ажиллагчид 2000 1500 Нийт 1000 500 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Шинжлэх ухааны байгуулагын тоо Шинжлэх ухааны байгуулагын нийт ажиллагчид 700 3000 Удирдах ажилтан 2500 600 500 Инженер техникийн ажилтан 2000 1500 Эрдэм шинжилгээний ажилтан 1000 Бусад 500 400 Доктор (Sc. D) 300 Доктор (Ph. D) 200 Нийт 100 Нийт 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Үндсэн /орон тооны/ ажиллагчид 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Эрдмийн зэрэгтэй үндсэн ажиллагчид 23 Эрдэм шинжилгээ туршилт зохион бүтээх ажлын төсвийн санхүүжилт /сая.төг/ Сая төг Эх үүсвэр:/ БСШУЯ / 16000 14000 13606,8 13924,9 12000 11041,2 10000 8000 Улсын төсвийн санхүүжилт /сая.төг/ 7030 6000 5674,1 4607,7 4775,9 4000 3522,7 3780,9 2821,5 2000 2296 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 24 Эрдэм шинжилгээний ажлын зардал салбараар /сая.төг/ Эх үүсвэр:/Шинжлэх ухаан технологийн сан/ Сая төг 18000 16000 14000 12000 ХАА 10000 Анагаах Байгаль 8000 Нийгэм Техник 6000 4000 2000 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 25 Эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын үр дүн 500 600 450 500 400 350 400 300 250 300 200 200 150 100 100 50 0 0 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Шинжлэх ухаан, технологийн төсөл Суурь судалгааны сэдэв Шинжлэх ухаан, технологийн зэхэц ажил Нийт 2010 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Судалгааны үр дүнд гарсан технологи, бүтээгдэхүүний загвар Батлагдсан стандарт шинэ бүтээлийн патент 26 Монгол улс дахь оюуны өмчиийн эрхийн хамгаалт /2010.12.31-ний байдлаар/ Он Шинэ бүтээл Мэдүүлэг Патент Бүтээгдэхүүний загвар Мэдүүлэг Патент Барааны тэмдэг Ашигтай загвар Мэдүүлэг Бүртгэл Мэдүүлэг Бүртгэл 2000 145 108 349 352 2450 2430 302 260 182 176 400 385 2074 2024 225 206 226 163 470 445 2416 2346 319 187 253 213 499 454 1731 1653 293 164 229 165 371 345 1745 1615 370 235 188 197 395 358 2223 2124 240 214 212 174 355 357 2325 2365 198 149 188 199 357 355 2540 2434 144 127 2008 150 159 489 482 2360 2264 180 154 2009 143 132 222 212 2124 2021 119 108 Нийт 1916 1686 3907 3745 21988 21276 2390 1804 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Эх үүсвэр: / Оюуны өмчийн газар / 27 2000-2011 онд ОӨГ-т газар бүртгэгдсэн лицензийн гэрээ, гэрээний төрлүүд Эх үүсвэр: / Оюуны өмчийн газар / 14 12 2,5 12 2 2 10 8 6 6 7 7 6 5 3 4 1,5 6 5 1 3 1 2 1 1 1 1 0,5 1 0 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Барааны тэмдэг /ширхэгээр/ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Бүтээгдээхүүний загвар /ширхэгээр/ Тайлбар: 2005, 2006, 2008, 2009, 2010, 2011 онуудад шинэ бүтээгдэхүүний загвар бүртгэгдээгүй 19 20 7 6 6 15 5 12 10 4 8 10 3 5 1 1 4 3 3 2 0 3 3 2 3 2 2 1 1 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ашигтай загвар /ширхэгээр/ Шинэ бүтээл /ширхэгээр/ Тайлбар: 2001, 2003, 2005, 2008 онуудад шинээр ашигтай загвар бүртгэгдээгүй Тайлбар: 2005, 2009 онуудад шинэ бүтээл бүртгэгдээгүй 2009 2010 28 ҮИТ: Мэдлэгийн институци, Монгол ҮА Санхүүжилт Засгийн газрын АҮ-ийн технологи Суурь судалгаа Хэрэгл. судалгаа Бүтээгд., үйлчилгээ боловсруулалт Туршилтын үйлдвэр Үйлдвэрлэл Техникийн үйлчилгээ ШУА-ийн харъяа ЭШХ Их сургууль ?? Хувийн Аж үйлдвэр 29 ҮИТ: Мэдлэгийн институци, Тайван ҮА Санхүүжилт Засгийн газрын АҮ-ийн технологи Суурь судалгаа Хэрэгл. судалгаа Бүтээгд., үйлчилгээ боловсруулалт Туршилтын үйлдвэр Үйлдвэрлэл Техникийн үйлчилгээ Acade miа Sinica Их сургууль АҮ-ийн судалгааны хүрээлэн (ITRI) • MicroElectronics • Opto-Electronics • Computer & Communications • Materials • Aerospace • Energy • Pollution Control • Chemicals • Industrial Safety • Machinery • Industrial Standards ITRI Бүгд INER, FIRDI, MIDC, CBD, III, TL, CPC ШУ-д суурилсан АҮ-ийн парк (ӨТ-ийн комп-дыг уригч, байршуулагч) Хувийн Компаниуд 30 ҮИТ: Мэдлэгийн институци, АНУ ҮА Санхүүжилт АҮ-ийн технологи Суурь судалгаа Хэрэгл. судалгаа Бүтээгд., үйлчилгээ боловсруулалт Туршилтын үйлдвэр Үйлдвэрлэл Техникийн үйлчилгээ Засгийн газрын Их сургууль Үндэсний судалгааны хүрээлэн, лаборатори Хувийн Аж үйлдвэр 31 1. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд 1. 2. 3. 4. 5. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд: Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн өнөөгийн байдал ШУТ, инновацийн салбарын өнөөгийн байдал Аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдал Технологи, инновацид түшиглэн хөгжих үзэл баримтлал 6. Инновацийн тухай хуулийн төсөл 32 ДНБ-д хувийн хэвшлийн эзлэх хувь 2007 Хөдөө аж ахуй, ойн аж ахуй, загас барилт, ан агнуур 2008 2009 2010 100,0 100,0 100,0 100,0 Бөөний болон жижиглэн худалдаа; 99,9 99,9 99,9 99,9 Захиргааны болон дэмжлэг үзүүлэх үйл ажиллагаа 99,4 98,8 99,3 99,5 Байр, сууц болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа 98,7 98,0 98,8 98,8 Үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа 99,8 98,6 98,6 98,6 Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа 98,3 97,4 98,2 98,2 Санхүүгийн болон даатгалын үйл ажиллагаа 86,4 95,2 97,9 98,2 Барилга 93,4 95,2 94,8 95,0 Боловсруулах үйлдвэрлэл 91,9 93,5 93,8 94,0 Мэдээлэл, холбоо 81,8 89,9 93,2 93,3 Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа 56,3 67,0 67,3 68,1 Мэргэжлийн, шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагаа Уул уурхай, олборлолт 56,1 59,2 58,0 62,7 37,3 41,4 46,8 49,2 Урлаг, үзвэр, тоглоом наадам 21,3 19,9 34,4 33,6 Усан хангамж; бохир ус, хог, хаягдлын менежмент болон цэвэрлэх үйл ажиллагаа Цахилгаан, хий, уур, агааржуулалтын хангамж 26,7 20,4 21,8 24,5 13,4 14,0 16,5 17,8 14,4 14,0 13,0 10,1 17,2 15,5 17,6 15,6 68,3 72,5 73,0 73,4 Хүний эрүүл мэнд ба нийгмийн үйл ажиллагаа Боловсрол ДНБ-д хувийн хэвшлийн бүтээсэн өртгийн эзлэх хувь 33 ТОП-20 ААН 2001 Компани 2005 салбар Компани 2010 салбар Компани салбар 1.Эрдэнэт vйлдвэр 2.Төмөр замын хэрэг эрхлэх газар уул уурхай 1.Эрдэнэт үйлдвэр уул уурхай 1.Эрдэнэт үйлдвэр уул уурхай тээвэр 2.Мобиком корпораци харилцаа холбоо 2.ЭМ СИ ЭС групп уул уурхай 3.НИК ХК нефтийн импорт худалдаа 3.ЭМ СИ ЭС групп 3. “Монголын алт” МАК уул уурхай 4.АПУ ХК хүнс, архи 4.Петровис ХХК нефтийн импорт худалдаа 4. Энержи ресурс ХХК уул уурхай 5.МИНЕГазар тээвэр 5.НИК ХК нефтийн импорт худалдаа 5. АПУ ХК хүнс, архи 7.Магнай трэйд ХХК нефтийн импорт худалдаа нефтийн импорт худалдаа 7. Мобиком групп харилцаа холбоо 8.ХХБанк банк санхүү 7.Магнай трейд ХХК 8.Алтандорнод Монгол ХХК уул уурхай 8. Бороо гоулд ХХК уул уурхай 9.Мобиком корпораци харилцаа холбоо 9 . МЦХК харилцаа холбоо 9. Таван толгой ХК уул уурхай 10.МИАТ тээвэр 10. ДЦС IV ТӨХК эрчим хүч 10. Жаст групп нефтийн импорт худалдаа 11.Алтжин нефтийн импорт худалдаа 11.ИНЕГазар тээвэр 11. Петровис ХХК нефтийн импорт худалдаа 12.Алтандорнод монгол уул уурхай 12.АПУ ХК хүнс, архи 12. Магнай трейд ХХК нефтийн импорт худалдаа 13.Петровис ХХК нефтийн импорт худалдаа 13.Багануур ХК уул уурхай 14.Багануур ХК 15.Монголросцветмет нэгдэл 16.Вагнер ази тоног төхөөрөмж уул уурхай 14.МИАТ 15.Мэйжир Дриллинг Монгол ХХК тээвэр 13. Содмонгол групп 14. Моннис интернэшнл ХХК нефтийн импорт худалдаа техник, тоног төхөөрөмж импорт худалдаа 16.Юм Трейд ХХК 17.Вагнер ази тоног төхөөрөмж нефтийн импорт худалдаа техник, тоног төхөөрөмж импорт худалдаа 15. Номин холдинг ХХК 16.Вагнер Ази тоног төхөөрөмж техник, тоног төхөөрөмж импорт худалдаа 17. Шунхлай групп ХХК нефтийн импорт худалдаа уул уурхай уул уурхай техник, тоног төхөөрөмж импорт худалдаа 17.ЭМ СИ ЭС групп уул уурхай 18.Шижир алт уул уурхай 18.Шунхлай групп ХХК нефтийн импорт худалдаа 18. Цайрт Минерал ХХК 19.Эрэл корпораци ХХК барилга, барилгын материал тамхи 19. Таван богд групп 20. ДЦС IV ТӨХК эрчим хүч 19.Монгол тамхи Со ХХК 20.Дарханы тємєрлєгийн vйлдвэр ТӨХК боловсруулах үйлдвэр 20. ДЦС IV ТӨХК эрчим хүч (эх үүсвэр: МҮХАҮТ) 34 Салбаруудын нийт бүтээмж, /оны үнээр, төг/ Салбар 2007 2008 2009 2010* Барилга 197 170 127 135 Боловсруулах үйлдвэрлэл 305 336 378 400 Усан хангамж, хог хаягдал, цэвэрлэх үйл ажиллагаа 362 347 377 429 Байр сууц, болон хоол хүнсээр үйлчлэх үйл ажиллагаа 422 502 439 454 Цахилгаан, хий, уур , агааржуулалтын хагамж 470 404 479 458 Үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа 248 449 488 533 Тээвэр ба агуулахын үйл ажиллагаа 487 488 614 636 Хөдөө аж ахуй, ан агнуур 694 679 665 671 Мэдээлэл холбоо 879 879 719 755 Уул уурхай, олборлолт 1 389 1 364 945 943 Бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин засвар үйлчилгээ 1 533 1 695 1 163 1 310 580 616 605 685 УЛСЫН ХЭМЖЭЭНД 35 Аж ахуйн нэгжүүдийн технологийн чадавхи 1/ Уул уурхайн компани 2/ ЖДҮ 3/ Боловсруулах үйлдвэрүүд Түүхийн эдийн экспорт Бүтээмж доогуур Дотоодын зах зээлд чиглэсэн Технологигүй, нам ЭЗ-ийн үр ашиг сул Технологийн боловсруулалт сул Ихэвчлэн ажлын байр Гадны технологиос хамааралтай технологит бүтээгдэхүүн Нэмүү өртөг бага шингэсэн бий болгох, Технологийн стандарт ядуурлыг бууруулах доогуур Өрсөлдөх чадвар сул Нэмүү өртгийн сүлжээ, кластерийн хөгжил сул Компанийн судалгааны болон инновацийн чадавхи сул ШУ-аж үйлдвэрийн холбоо сул Бүс нутгуудын ялгаа бага Бүтээмж, өрсөлдөх чадвар доогуур 36 Инновацийн тогтолцооны өнөөгийн байдал Төр өөрөө инноватив биш Инновацийн таатай орчин бүрдүүлж чадаагүй Хүний капитал Төр • Археологи, палеонтол оги, түүх , соѐл зэрэг зарим салбарас бусад салбарт ОУ-ын түвшнээс хэт хоцрогдсон Шинжлэх ухаан • Боловсролын болон боловсролын байгууллагын чанар доогуур • Санхүүжилтийн тогтолцоо төлөвшөөгүй, дутуу санхүүжилт Бизнес Инновацийн дэд бүтэц • ААН-ийн СХ, инновацийн үйл ажиллагаа, идэвхижи л сул •Инновацийн мэдрэмж доогуур • СХ-д санхүүжилт хийдэггүй • Ихэвчлэн бэлэн технологи ашигладаг ҮТП, НЛ, Экс төв, ТДТ, ТЛО байгуулагдан ажиллаж байгаа ч ашиглалтын үр ашиг сул 37 Малайзи Латви Ливи Ботсвани Мексик Болгар Казахстан Турк Бразил Иран Байгалийн баялагийн экспортод суурилсан орнуудын эдийн засгийн өсөлт өндөр байна. Улс орнуудын тоо 40 Нигери Пакистан Лаос Киргиз 35 Нигери Пакистан Лаос Киргиз 30 25 Зимбабве Либери БНКонгоУ Бурунди 20 21 21 11 9 10 Хятад Туркмен 9 Куба 8 6 5 7 21 Сауд. Араб Португал Словак Тайланд Армени 8 Канад Тайван Герман Финляанд Англи Япон Эстони Унгар Польш Литва ОХУ Чили Украйн Египет Шриланк Гүрж 14 15 35 Ирак Монгол Энэтхэг Филиппин Узбекистан Вьетнам Афган Сомали Ө.Солонгос Израйль Словени Чех 11 11 Араб.НЭ Кувейт АНУ Австрали Голланд 13 Сингапур Норвеги Люксембург 7 4 5 Катар Лихт-н 1 0 Нэг хүн ногдох ДНБ, 2011, /ам.доллар/ 2 Гэвч ЭЗ-ийн өсөлт болон ЭЗ-ийн хөгжил шууд хамааралгүй /ДБ-ны Мэдлэгийн ЭЗ-ийн индекс, 2009/ Ангилал Улсууд KEI KI ЭЗ-ийн дэмжлэг Инноваци Боловсрол ICT 1 DENMARK 9.52 9.49 9.61 9.49 9.78 9.21 2 SWEDEN 9.51 9.57 9.33 9.76 9.29 9.66 3 FINLAND 9.37 9.39 9.31 9.67 9.77 8.73 4 NETHERLAND 9.35 9.39 9.22 9.45 9.21 9.52 5 NORWAY 9.31 9.25 9.47 9.06 9.6 9.1 6.73 6.63 7.05 6.45 5.37 8.6 6.73 6.72 6.75 6.69 4.9 8.59 52 QATAR UNITED ARAB EMIRATES KUWAIT 5.85 5.63 6.5 4.98 4.93 6.96 60 RUSSIA 5.55 6.82 1.76 6.88 7.19 6.38 62 SAUDI ARABIA 5.31 5.1 5.94 3.97 4.89 6.43 72 KAZAKHSTAN 5.05 5.17 4.7 3.68 7.07 4.76 78 Монгол 4.72 4.67 4,86 3,21 6,43 4,37 44 45 142 ERITREA 1.27 1.29 1.18 2.03 0.71 1.13 143 RWANDA 1.14 0.85 2.02 1.22 0.67 0.64 144 GUINEA 1.07 1.22 0.62 1.51 1.09 1.05 145 SEARRA LEONE 0.96 0.87 1.22 1.47 0.58 0.55 146 HAITI N/A N/A 2.41 1.54 N/A 3.16 Мэдлэг, инновацийн эдийн засгийг хөгжүүлсэн глобал туршлага Улс ЗГ-ын бодлоготой үйл ажиллагаа эхэлсэн Хөгжлийн “тогтвортой” түвшинд хүрсэн “Гүйцэж түрүүлсэн” хугацаа АНУ 1960-д оны эхэн 1980-д 25 жил Тайван 1970-д оны эхэн 1990-д оны эцэс 25 жил Израйль 1980-д 2000-д оны эхэн 20 жил Өмнөд солонгос 1980-д 2000-д оны эхэн 20 жил Сингапур 1980-д 1990-д оны эхэн 10 жил Финлянд 1990-д 2000-д 20 жил 40 ҮИТ-г хөгжүүүлэх шаардлага • Үндэстний баялагийг эрс нэмэгдүүлэх • ЭЗ, АҮ-ийн өрсөлдөх чөдварыг дээшлүүлэх • Эдийн засгийн төрөлжилтийг сайжруулах • Бүс нутгуудыг тэнцвэртэй хөгжүүлэх • Аж үйлдвэрийн, экспортын бүтээгдэхүүний технологийн агууламжийг дээшлүүлэх, нэмүү өртөг шингээж экспортлох • ШУ, боловсролыг эдийн засгийн салбаруудтай нягт холбон хөгжүүлэх • Өндөр мэдлэгтэй, цалинтай хүмүүсийн давхарга бий болох • ХАА, аж үйлдвэрийн эдийн засгаас мэдлэгийн эдийн засагт шилжих шилжилтийг эхлүүлэх 41 1. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд 1. 2. 3. 4. 5. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд: Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн өнөөгийн байдал ШУТ, инновацийн салбарын өнөөгийн байдал Аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдал Технологи, инновацид түшиглэн хөгжих үзэл баримтлал 6. Инновацийн тухай хуулийн төсөл 42 Инновацийн үйл ажиллагааны орчин, үндсэн оролцогчид ЗАСАГЛАЛ БА ИНСТИТУЦУУДЫН ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА ИННОВАЦИЙН ТЭРГҮҮЛЭХ ЧИГЛЭЛ Аж үйлдвэрийн салбар: - Технологийн гарааны компани - инноватив, бүтээлч ажлын байр Боловсролын салбар: -Инженер -Судлаач -Энтерпренер Санхүүгийн салбар: -Инновацийн сан - Венч сан МЭДЛЭГТ СУУРИЛСАН ЭДИЙН ЗАСАГ Шинжлэх ухааны салбар: - Шинэ мэдлэг, - Шинэ технологи, -патент ГЛОБАЛ ХАМТЫН АЖИЛЛАГАА, ИНТЕГРАЦИ ИННОВАЦИЙН ДЭД БҮТЭЦ Мэдлэгийн эдийн засагт шилжих парадигм The Analysis of Economic change, 1935 И. Шумпетер (1883-1950) Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс: (Капитал, Газар, Ажилах хүч) + Мэдлэг “Бүтээлч сүйрэл” – капитализмийн хөгжлийн үндэс Инноваци – ЭЗ-ийн хөдлөгч хүч “The Third Wave”, 1980 1: Түүврийн АА-ХАА, 2: ХАА-АҮ, 3: АҮ дараахь нийгэм /мэдээллийн тех нологи, мэдлэгт суурилсан бүтээгдэхүүн/ “Revolutionary Wealth”, 2006 А.Тоффлер (1928) Мэдлэг нь ҮБ-ыг өсгөх үндсэн фактор Мэдлэг үйлдвэрлэх, бий болгох хэрэгсэл үндсэн 19 зууны эцэс – орон нутгийн АА тогтолцоо – Үндэсний ЭЗ 20 зууны эцэс – Үндэсний ЭЗ- Глобал ЭЗ Лестер Туроу 1938) Үндэстний баялаг – ГлЭЗ-д интеграцид орсон байдал, мэдлэг Даяаршсан мэдлэг, мэдлэгжсэн даяаршил 44 ҮИТ: Мэдлэгийг баялаг болгох тогтолцоо ЗАСГИЙН ГАЗАР Санхүү ИС, ЭШБ Хүний нөөц Институц Шинэ, сайжруулсан мэдлэг бий болгох Эрх зүйн орчин Удирдлагын тогтолцоо Мэдлэгийг ашиглах Аж үйлдвэр Технологи дамжуулалт MAKE some BUY some 45 Судалгаанаас үйлдвэрлэлд Суурь судалгаа Судалгаа Шинжлэх ухаан Хэрэглээ. судалгаа Бүтээгдэхүүн & үйлчилгээний боловсруулалт Боловсруулалт Аж үйлдвэрийн технологи Туршилтын үйлдвэр Үйлдвэрлэл Борлуулалт / үйлчилгээ Нэвтрүүлэлт / ашиглалт Аж үйлдвэр 46 Төлөвлөлтийн тогтолцоо МЯНГАНЫ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛТОД СУУРИЛСАН ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ЦОГЦ БОДЛОГО, 2008-2021 Нийгэм эдийн засгийн дунд хугацааны тэргүүлэх чиглэл, 2012-2016 Бүсүүдийн хөгжлийн стратеги Салбарын стратеги Төрийн байгууллагуудын стратеги хөтөлбөрүүд 1. Ашигт малтмал 2. ТЕХНОЛОГИ 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Дэд бүтэц Ус Хөдөөгийн хөгжил Аялал жуулчлал Орон сууц Хотууд Боловсрол Эрүүл мэнд Хүнсний аюулгүй байдал 47 Технологи хөгжүүлэх эрх зүйн орчин, хөтөлбөр, төсөл Комплексная программа научно-технического прогресса монгольской народной республики на период до 2005 года, 1988 Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал, 1994, 2010 Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний хөгжлийн цогц бодлого, 2008 Монгол Улсын Засгийн газрын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөр Засгийн газрын Биотехнологи дэд хөтөлбөр (1999-2005), 1998 Монгол Улсад ШУТ-ийг хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө, 2007 Монгол Улсад Үндэсний инновацийн тогтолцоог хөгжүүлэх хөтөлбөр, 2007 48 Технологи, инновацийн тогтолцоог хөгжүүлэх ҮХШХ-ны хүчин чармайлт ТХХТ-ийн талаар төрөөс баримтлах бодлого, 2009 оны 9 сар Концессийн тухай хууль, 2009 оны 12 сар Үйлдвэрлэл, технологийн паркын эрх зүйн байдлын тухай хууль, 2009 оны 12 сар Төрөөс өндөр технологийн аж үйлдвэрийн талаар баримтлах бодлого, 2010 оны 6 сар Монгол Улсыг үйлдвэржүүлэх хөтөлбөр, 2009 Засгийн газраас эхний ээлжинд хэрэгжүүлэх томоохон 26 төсөл ―Өндөр технологийн аж үйлдвэрийн цогцолбор, шинжлэх ухаан-үйлдвэрлэлийн парк‖ төсөл /2010-2015/ Зөгийн үүр хөтөлбөр /Return of Talent/, 2010 оны 6 сар ШУТ-ийн тэргүүлэх чиглэл, цөм технологи, 2010 оны 6 сар Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн тухай хууль /төсөл/ Инновацийн тухай хууль /УИХ-д өргөн баригдсан/ Монгол Улсад өндөр технологийн аж үйлдвэр хөгжүүлэх хөтөлбөр /2011-12-28/ Технологи үндэсний хөтөлбөр /төсөл/ 49 Эрүүл мэнд Хөгжүүлэх чиглэлүүд Шинэ эм бүтээх & хөгжүүлэх Монгол хүнийн эрүүл мэндийг хамгаалах, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх Өвчний эмчилгээ, оношилгоо, урьдчилан Уламжлалт анагаах ухаан Стратегийн бүтээгдэхүүн Төвлөрөх хүрээ Алсын хараа • Зүрх судасны эм • Урьдчилан сэргийлэ эм • Мэдрэлийн гаралтай өвчний эм • Уушги • Бодисын солилцоо • Дархлааны витамин • Вакцин Цөм технологи ? • Оношилгоо • Нөхөн сэргээх эмчилгээ • Эмнэлгийн зураг авах систэм • Эсийн эмчилгээ • Ген эмчилгээ • Урьдчилан сэргийлэх эмчилгээ •Уламжлалт эм •Уламжлалт эмчилгээний арга ? ? 50 Эрдсийн боловсруулалт Алсын хараа Өндөр технологт тулгуурлан стратегийн ордуудыг ашиглах, өртөг шингэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, экспортлох, шинэ нэр төрлийн экспортын бүтээгдэхүүн бий болгох Хөгжүүлэх чиглэлүүд Стратегийн бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэрлэл •Коксжсон нүүрс •Хийн түлш •Шингэн түлш •Нүүрс-химийн бүтээгдэхүүн Өнгөт металлургийн үйлдвэрлэл •Катодын зэс, Зэс утас •Ховор металлын баяжмал, хайлш •Автомашины аккумлятор Нүүрс Хар металлургийн үйлдвэрлэл Газрын тос боловсруулах үйлдвэрлэл Геологийн хайгуул олборлолт •Халуунд тэсвэртэй ган •Хүйтэнд тэсвэртэй ган •Барилгын арматур •Төмөр замын рейс төмөр •Дизель түлш •Бензин •Нефть-химийн бүтээгдэхүүн •Ашигт малтмалын тухайн төрөлд чиглэсэн хайгуул судалгааны ажил хийх •Эрдэсийн орд, нөөц тогтоох •Нөөцийг баталгаажуулах Цөм технологи ? ? ? ? 51 Эрчим хүчний үйлдвэрлэл Алсын хараа Хөгжүүлэх чиглэлүүд Стратегийн бүтээгдэхүүн Дулааны • Нүүрс •Хий Олон эх үүсвэрээс эрчим хүч үйлдвэрлэх, экспортлох Сэргээгдэх •Нар •Салхи •Ус •Био түлш Цөмийн •АЦС •Ураны баяж. •Ураны боловс. Цөм технологи ? Эрчим хүч ? ? 52 Барилга, авто болон төмөр зам Алсын хараа Аймаг, нийслэл болон бүсийн төвүүдийг хатуу хучилттай авто замаар, төмөр замаар холбох. Хөгжүүлэх чиглэлүүд Стратегийн бүтээгдэхүүн Цөм технологи Барилга, барилгын материалын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх. •Цемент •Бетон •Тоосго •Хавтгай шил, •Эрдэс будаг ? Авто болон төмөр замын сүлжээг бий болгох •Битум •Дайрга •Рейс төмөр •Төмөр замын бетонон дэр мод ? 53 Хүнс, ХАА, боловсруулах салбар Алсын хараа Хүн амыг эрүүл хшнсээр хангах, экспортод чиглэсэн стратегийн бүтээгдэхүүн ий төрлийг нэмэгдүүлэх Хөгжүүлэх Чиглэл Стратегийн бүтээгдэхүүн Цөм Технологи Мал Аж Ахуй • Ноос, ноолууран бүтээгдэхүүн • Арьс ширэн бүтээгдэхүүн • Мах, сүүн бүтээгдэхүүн ? Газар Тариалан • Үр тариа • Төмс • Хүнсний ногоо • Экологийн цэвэх хүнсний бүтээгдэхүүн • Малын тэжээлийн ургамлын шилмэл сорт гаргах, тариалах ? 54 Мэдээллийн технологи, өндөр технологи Алсын хараа Хөгжүүлэх Чиглэл Хэзээ ч, Хаана ч, Ямарч харилцааны хэрэгсэл МэдээлэлМэдлэгУхаалаг Нийгэм Үйлчилгээ, бүтцийн инноваци Оюуны чадамжаар хүрээлэгдсэн Стратегийн бүтээгдэхүүн •Дижиталчлал •Ухаалаг тооцоолол •Хязгааргүй сүлжээ •Үүрэн телефон • Бүтэц • Цахим худалдаа • Бизнесийн үйлчилгээ • Мэдлэг/Мэдээлэлийн хамгаалалт •Ухаалаг хүн машины харилцаа •Ухаалаг Робот •Ухаалаг гэрийн цахилгаан хэрэгсэл •Ухаалаг байшин/гэр •Ухаалаг тээврийн үйлчилгээ •Ухаалаг эмнэлгийн систэм Цөм Технологи ? ? ? 55 1. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд 1. 2. 3. 4. 5. Эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа глобал ертөнц, Дэлхий 2030 онд: Монгол Улсын эдийн засаг, хөгжлийн өнөөгийн байдал ШУТ, инновацийн салбарын өнөөгийн байдал Аж үйлдвэрийн салбарын өнөөгийн байдал Технологи, инновацид түшиглэн хөгжих үзэл баримтлал 6. Инновацийн тухай хуулийн төсөл 56 Монгол Улсын ҮИТ-ны гол оролцогчид: өнөөгийн байдал, цаашдын төлөв МУ-ын Ерөнхийлөгч УИХ Ерөнхий сайд ИӨТАҮ-ийн ажлын хэсэг СЯ БСШУЯ ҮХШХ ЗТБХБЯ ЖДҮГ ОӨГ МШХХТГ ГХОГ андеррайтер ХОХөгжлийн Сан Инновацийн сан Судалгааны лаборатори ШУА-ийн харьяа ЭШХ СХЗҮТ Санхүүгийн институциуд МХБ МУ-г хөгжүүлэх сан Венч сан ББСБ ЭМЯ ЖДҮ-г хөгжүүлэх сан Арилжааны банкууд Их сургууль ЭБЭХЯ ШУТ Сан МУ-ын Хөгжлийн банк ББСБ Төрийн институциуд АҮ-судалгаа, инновацийн Зөвлөл ХХААХҮЯ СЗХ ШУТ-ийн Зөвлөл Үндэсний судалгааны төв Мэдлэгийн институциуд Яамдын харьяа ЭШХ Аж үйлдвэрийн мэдлэг, технологи дамжуулах байгууллагууд Экстеншн төв ТДТ ТЛО ШУТ-ийн Парк ҮТ-ийн парк Инкубаторууд Хувийн хэвшил, компани Аж үйлдвэрийн кластерууд Старт-ап компани Компаниуд Старт-ап компани МҮХАҮТ Старт-ап компани Мэргэжлийн холбоод Старт-ап компани Старт-ап компани ҮНДЭСНИЙ ИННОВАЦИЙН ТОГТОЛЦОО • “Шинжлэх ухаан-боловсрол-бизнес- төр”-ийн нягт уялдаа, хамтын ажиллагааг хангах хөгжлийн үр өгөөжтэй механизм; • шинэ технологийг санаачилах, импортлох, өөрчлөх, түгээн дэлгэрүүлэтэй холбоотой үйл ажиллагаагаар уялдсан төр болон хувийн хэвшлийн байгууллагуудын сүлжээ; Freeman, C. Cambridge Journal of Economics (1995), 58 Хаалттай инновацийн тогтолцоо Шинжлэх ухаан технологийн суурь судалгаа Судалгаа, шинжилгээ Зах зээл Шинэ санаа, технологийг сайжруулах, хөгжүүлэх үйл явц Дагалдах үйлчилгээ Мэдлэгийг бий болгож буй байдал: • Нэг эрдэм шинжилгээний байгууллага эсвэл компани, аж ахуйн нэгж дангаар өөрсдийн хүний нөөц, технологийн чадавхи, боломж, бололцоондоо тулгуурлан мэдлэг, шинэ санаа, технологийг бий болгох; • Гадаад эх сурвалж, бусад байгууллагатай үүсэх хамтын ажиллагаа байхгүй. Зах зээл дээр гаргаж буй байдал: • Нэг эрдэм шинжилгээний байгууллага эсвэл компани, аж ахуйн нэгж өрсдийн хүний нөөц, технологийн чадавхи, боломж, бололцоондоо тулгуурлан шинэ санааг анхлан бий болгохоос зах зээлд нэвтрүүлэх хүртлэх бүхий л үйл явцыг дангаар гүйцэтгэнэ. 59 Нээлттэй инновацийн тогтолцоо Тухайн К-ны зах зээл Лицензийн гэрээ Технологийн дотоод эх сурвалж Технологийн Спин офф, Старт-ап К-ууд Шинэ зах зээл Одоогийн зах зээл Технологийн гадаад эх сурвалж Технологийн инсорсинг Мэдлэгийг бий болгож буй байдал: • Технологийн лиценз, компаниудыг хэсэгчлэн болон бүтнээр нь худалдаж авах; • Хамтарсан судалгаа, шинжилгээ хийх; Зах зээл дээр гаргаж буй байдал: • Эрдэм шинжилгээ, судалгааны үр дүн нь судалгааны компани, лицензийн гэрээгээр ашиглах зах зээл дээрх өмнө нь байсан хуучин компани эсвэл шинээр гарч ирж буй старт ап компаниудын оролцоотойгоор зах зээлд түргэн нэвтэрдэг. Суурь нөхцөл: • Өндөр ур чадвартай, мэргэшсэн ажилчдын боловсронгуй байдал, тэдгээрийн салбар хооронд шилжих чадвар сайн байх; • Венч хөрөнгийн зах зээлийн боловсронгуй байдал; • Гадаад орчны зүгээс мэдлэг, шинэ санаа, технологийг нийлүүлэх сонирхол өндөр байх; • Мэдлэг даяарчлагдах, 60 Гарааны компани ба Инновацийн санхүүжилт Компанийн үнэлгээ Хөрөнгийн бирж Хөгжлийн банк Арилжааны банк, ХОСан Инновацийн сан Шинжлэх ухааны сан СХ ЖДҮсан болон бусад ЗГ-ын сан Венч сан t Гарааны компани Зах зээлд гарах Тэлэх, нээлттэй болох Инновацийн сан, Венч хөрөнгийн сангууд АУ, эмийн үйлдвэрлэл, биотехнологи Эрдсийн боловсруулах Хүнсний үйлдвэрлэл Өндөр технологи, инновацийг хөгжүүлэх тэргүүлэх салбарууд Эрчим хүч, сэргээгдэх эрчим хүч Шинэ материал, нано МХТ Инновацийн сан Санхүүгийн дэмжлэг Шууд санхүүжилт (Инновацийн болон Старт-ап компанид ХО хийх) Үйлчилгээ үзүүлэх Венч Санд ХО хийх • Дэд бүтэц • Тechnopark • ШУ парк Инновацийн үйл ажиллагааг дэмжсэн орчин нөхцөл бүрдүүлэх • • • • Инновацийн хурал Төслийн шалгаруулалт Уралдаан, шагнал Түгээн дэлгэрүүлэх Төсвийн санхүүжилтээр хэрэгжүүлсэн судалгааны үр дүнг үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд нэвтрүүлэх Захиалагч ТЗБ Санхүүжүүлэгч ШУТСан Гүйцэтгэгч ЭШБ Шинжлэх ухааны үйл ажиллагаа: Мөнгө Мэдлэг / Технологи Захиалагч ТЗБ АҮИнновацийн зөвлөл Инновацийн үйл ажиллагаа: Мэдлэг / Технологи Баялаг Старт-ап Инноваций н сан Инноваций н төсөл Үр дүн, патент Гүйцэтгэгч ЭШБ АҮ, ХХ Инновацийн ТЗБ Бүс нутгийн шинжлэх ухааны паркууд ХАА, хүнс, өнгөт болон хар төмөрлөг ХАА, биотехнологи Органик хүнс, биотехнологи Мэдээллийн технологи, электроник Металлург, химийн аж үйлдвэр, шинэ материал, сэргээгдэх эрчим хүч Зорилтот зах зээл 65 Анхаарал тавьсанд баярлалаа 66