Igor Rydzanicz - Rysunek Techniczny Jako Zapis Konstrukcji ZADANIA

gor RydzaniczRYSUNEK KONSTRUKCJ AD ANI A wydana© łrzecae Naukowo-Techniczne • Warszawa Przedmowa — 5 Wprowadzenie — 7 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. Własności i właściwości środków technicznych — 7 Proces projektowo-konstrukcyjny — 7 Niektóre zagadnienia procesu projektowo-konstrukcyjnego — 8 Uszczegółowienie konstrukcji a uszczegółowienie rysunków jako zapisu konstrukcji — 9 Racje istnienia wytworu i zasady konstrukcji — 9 Zapis a proces projektowo-konstrukcyjny — 10 Dobór postaci konstrukcyjnej — 11 2. 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5. O metodyce nauczania przedmiotu „zapis konstrukcji" — 12 Założenia i charakterystyka ogólna— 12 Uwagi metodyczne — 13 Układ iatreść wykładów — 13 Struktura ćwiczeń — 14 Sporządzanie zapisu — 15 3. 4. 5. Zapis konstrukcji elementów o postaci złożonej z prostych utworów geometrycznych — 16 Zadania konstrukcyjne I — 24 Zapis konstrukcji elementów o większej złożoności postaci geometrycznej — 31 5.1. Elementy obrotowe — 31 5.2. Elementy nieobrotowe — 37 6„ 7, Rzuty aksomometryczee jako podstawa rysunków poglądowych — 43 Odtwarzanie konstrukcji wytworu — 51 7.1. Odtwarzanie konstrukcji elementu — 51 7.2. Odtwarzanie konstrukcji złożonego układu — 57 8. Analiza zapisu złożonych układów. Rysunki wykonawcze i rysunki poglądowe (uproszczone) — 66 % Zapas koansirakcja «leinmeratów spsnryaaayda — 75 W. Zadamia kojastrakcyjme II — 84 11. Zapis sdaematyczmy (symboliczny) — 92 12. Zadania pomocnicze -— 95 12.1. Zapis połączeń śrubowych i połączeń spawanych — 95 12.2. Zapis oznaczeń chropowatości powierzchni — 103 13. Elementarne .zagadnienia konstrukcyjne — zbiór rozwiązań, normy konstrukcyjne — 104 14. Materiały uzupełniające — 120 15. Wybrane przykłady rozwiązań — 134 Dodatek — PodziałM, formaty arkuszy, sposoby składania arkuszy — 141 Literatura — 147 k o n s t r u o w a n i e —-to dobór cech. Podstawowe pojęcia t e o r i i k o n s t r u k c j i to cechy konstrukcyjne. co może wynikać z różnego ujęcia przedmiotu „zapis konstrukcji" w siatce studiów i różnej liczby godzin przeznaczonych na ten przedmiot. aby stanowiło ono jednocześnie wstęp do teorii konstrukcji. który przy doborze materiału odpowiednio do przyjętej koncepcji układu treści. lecz także widzi związek sposobów zapisu z konstrukcją i konstruowaniem. które prosimy przesyłać pod adresem Wydawnictw Naukowo-Technicznych. Autor będzie wdzięczny za wszelkie uwagi Czytelników. Poszczególne tematy (zadania). Wynika z tego potrzeba i możliwość jednoczesnego nauczania konstrukcji i zapisu konstrukcji. które ma istotne znaczenie w układzie treści książki. tzw. Strukturę ćwiczeń przedstawioną w rozdziale dotyczącym metodyki nauczania należy traktować jako jedną z możliwych. korzystał także z różnych źródeł literatury. Stosunkowo bogaty materiał umożliwia realizację przyjętej struktury ćwiczeń lub jej zmianę. sformułowanie i układ zadań jest oparty na zasadzie stopniowania działań. stanowiące materiał nauczania. Do osiągnięcia założonych celów nauczania przedmiotu są potrzebne dwa rodzaje zadań: rysunkowe i konstrukcyjne. Niezbędne przy rozwiązywaniu zadań ogólne wiadomości o zasadach i regułach zapisu konstrukcji student uzyskuje w ramach wykładów z tego przedmiotu łub samodzielnej pracy. obejmują jedno ćwiczenie dwugodzinne łub więcej takich ćwiczeń {praca na sali) oraz związaną z nimi samodzielną pracą własną studentów/. Metodykę nauczania oraz zasadniczą część zadań opracował autor. jest możliwe wówczas. rysunek techniczny. . a także opanowanie i doskonalenie techniki sporządzania zapisu. charakterystycznego dla procesu konstruowania. *' Funkcjonują również nazwy: grafika inżynierska. Dobór. Takie ujęcie problematyki zapisu. gdy działania w przedmiocie „zapis konstrukcji" są oparte na pojęciu cech konstrukcyjnych. Praca na sali i praca domowa tworzą zatem pewną jednostką metodyczną. Zasadniczą formą zajęć są ćwiczenia o charakterze projektowo-konstrukcyjnym. a z a p i s k o n s t r u k c j i — to zapis cech konstrukcyjnych. Zadania rysunkowe są podporządkowane zadaniom konstrukcyjnym i stanowią przygotowanie do ich rozwiązywania. Dzięki takiemu ułożeniu zadań Czytelnik nie tylko poznaje zagadnienia zapisu. Na wyróżnienie w tym miejscu zasługuje zaczerpnięty z prac Profesora Janusza Dietrycha materiał teoretyczny użyty do opracowania wprowadzenia. pracą domową.Książka zawiera układ zadań do przedmiotu „zapis konstrukcji" Ogólnymi celami nauczania tego przedmiotu są: opanowanie zasad i reguł zapisu konstrukcji oraz wprowadzenie w elementarne zagadnienia teorii konstrukcji i konstruowania. Realizowanie założonych celów nauczania wymaga odpowiedniej m e t o d y k i n a u c z a n i a . jako procesu przejścia „od ogółu do szczegółu". środek techniczny jako wytwór jest konkretem. D. W podstawowych działaniach technicznych na utworach wyróżnia się projektowanie i konstruowanie. Wejściami i wyjściami mogą być energia. Własność jest cechą. D 1 ŚRODEK TECHNICZNY 0 Rys. C m — materiałowe cechy konstrukcyjne. pojmowana jako środek techniczny. Aby to było możliwe. W klasyfikacji środków rozróżnia się narzędzia i pomieszczenia. i układ wymiarów W.2 przedstawiono model procesu projektowania i konstruowania [6]. gdy zostaną określone cechy konstrukcyjne Ck={Cg. gdy zostanie sporządzony zapis konstrukcji. masa i informacja.1 podano wejścia i wyjścia kilku typowych maszyn.Cm. Szczególnym przypadkiem narzędzi jest maszyna.1. Na tym etapie działań mogą wystąpić dwa przypadki: — na podstawie informacji o I.. stanowiąca opis potrzeby. Konstrukcja Ks jest wyznaczona wówczas. właściwość natomiast jest pojmowana jako cecha identyfikująca możliwości danego przedmiotu ze względu na relację do innego przedmiotu [11]. jako wyjście z procesu projektowania. C d — dynamiczne cechy konstrukcyjne. którą można przypisać przedmiotowi wyłącznie z relacji do tego przedmiotu. Dane zaczerpnięto z prac Dietrycha [5]. — treść projektu w postaci informacji o I. wykonujący żądane działanie dzięki dostarczonej energii. wyjście O. masa i informacja. Konstrukcja jest własnością środka technicznego. Na rysunku 1. O. działanie natomiast — właściwością. 1. z czego wynika zarys postaci konstrukcyjnej II. Wejściem do procesu projektowania I p jest informacja o potrzebie. musi istnieć środek techniczny o strukturze i stanach uwarunkowanych konstrukcją. w których występuje: — energia. Własności i właściwości środków technicznych Do opisu środków technicznych jako sztucznych układów materialnych używa się modelu przedstawionego na rys. n. Jako utwór konstrukcja ma znaczenie operacyjne tylko wówczas. m. n .1 Model środka technicznego Działanie środka technicznego polega na przekształceniu wejścia I w wyjście O. Jednym z wejść maszyny jest więc zawsze energia. d). II środka technicznego następuje zidentyfikowanie jednej z istniejących konstrukcji Ks 0 . Każdą z cech można przedstawić jako postać konstrukcyjną FI. W . —. [6]. Działania te polegają na przetwarzaniu informacji. czyli Cj = (Ilj. 1.1.1 i następujących pojęć: wejście I. W tabeli 1. W zależności od rodzaju wejść i wyjść można wyróżnić klasy maszyn. D.Cd} gdzie: Cg — geometryczne cechy konstrukcyjne. czyli zapis cech konstrukcyjnych. —7 . — energia. wyjściem O p procesu projektowania są natomiast dane o wejściu I. — energia i informacja. postać konstrukcyjna fi i działanie D. ) (i = g. O. Konstrukcja jako utwór jest abstrakcją. wyjściu O i działaniu D środka technicznego.energia i masa. czyli myślenie koncepcyjne. czyli opracowania konstrukcji. który ma być środkiem technicznym. materiałowe i dynamiczne). tzn. — porządek sekwencyjny oraz sekwencyjno-iteracyjny elementarnych zabiegów procesu. energia elektryczna. Od ogółu do szczegółu Konstruowanie polega na doborze cech konstrukcyjnych. OPIS POTRZEBY lp ( Pr ) iKs0.obrabiarka ką. Będą to: — dobór cech konstrukcyjnych jako proces „od ogółu do szczegółu". 1. ia ir/jacia ŻMlkui c/g^r/yth Rodzaj maszyny Wyjście ffitiszys [5]. zapis informacji A. ener. Koncepcja postaci konstrukcyjnej wytworu różni się zatem od tego.3 Ilustracja zagadnienia doboru cech konstrukcyjnych . konstrukcja jest wyznaczona wówczas. spaliny obraz. 1. że nie wyznacza szczegółowych własności wytworu.komputer gia elektryczna zag Nie analizując procesu projektowo-konstrukcyjnego. Model projektowania i konstruowania (wg J. zmierzające do opracowania koncepcji postaci konstrukcyjnej. prędkość wirnika. spaliny moment siły. ze szczególnym podkreśleniem procesu konstruowania. istotnym elementem procesu projektowo-konstrukcyjnego jest koncypowanie konstrukcyjne.Tabela ul. uzyskującym w procesie wytwarzania odpowiednie struktury i stany S'. instrukcja technologiczna cukierki. powietrze paliwo. W procesie konstruowania ks zostają wyznaczone szczegółowo cechy konstrukcyjne. aby umożliwił jej ocenę według przyjętego układu kryteriów. Dietrych ujmuje proces konstruowania jako proces przejścia „od ogółu do szczegółu". przedstawimy tylko niektóre zagadnienia omawianego procesu. Mówimy zatem o stopniowym uszczegółowieniu konstrukcji. gdy proces projektowania i. która będzie podstawą szczegółowego doboru cech konstrukcyjnych. Proces konstruowania jest zazwyczaj wielostopniowy. maszyna do pakowania energia elektryczna para dolotowa przedmiot po obróbce. energia elektryczna o procesie projektowo-konstrukcyjnym. określająca własności wytworu. Mówimy wtedy przedmiot przed obrób. a przez to wybór koncepcji.3. [«] Wejście poprzedza prcc. para odlotowa wa lub skropimy silnik spalinowy pojazd telewizor moment siły. kierowca (informacja) fale elektromagnetyczne. prędkość pojazdu. co zostaje wyznaczone podczas konstruowania stopniem uszczegółowienia.konstruowania. gdy zostaną wyznaczone cechy konstrukcyjne (geometryczne. dźwięk zapis informacji B paliwo.moment siły.c. Dietrycha) stanowi wejście I k do procesu konstruowania w formie założeń konstrukcyjnych i koncepcji. taśmy papieru. Stopień uszczegółowienia danej koncepcji ma być taki. wióry opakowane cukierki turbina paro. Wyjściem Q k z procesu jest konstrukcja Ks. powietrze. taki. co polega na stopniowym doborze cech konstrukcyjnych.. Zagadnienie to zilustrowano na rys. prędkość wirnika. Koncypowanie należy do projektowania i tym różni się od konstruowania. jako przedmiotu badań metodologii projektowania i konstruowania. Daiej będzie rozważany drugi z wymienionych przypadków. a więc konstrukcja Ks. Na początku postępowania zostają wyznaczone stawowe cechy konstrukcyjne C n .4a) lub sekwencyjno-iteracyjnym (rys. 1. jako zabiegi elementarne. 1.4. Umożliwia to dalsze wyznaczenie innych cech C. Racje istaieeia wytworu s zasady koaas Konstrukcja jako wynik procesu projektowo-konstrukcyjnego jest utworem. co zazwyczaj sprowadza się do wy- Konstruowanie przekładni obejmuje następujące zasadnicze jej elementy : — koła zębate. — uszczelnienia. Na podstawie zapisu głównych cech konstrukcyjnych przekładni (rys. jak podkreślono w pracy [10]. . wyniki procesu. b — porządek sekwencyjno-iteracyjny Występujące sprzężenia zwrotne i cykle iteracyjne. ze względu na dobrane kryteria. — korpus przekładni. W odniesieniu bowiem do złożonych środków technicznych występuje sprawa podziału zadań i współdziałania zespołów projektantów i konstruktorów. Jak podkreśla Dietrych [6]. 1.5. 1. jak średnice i szerokości uzębień kół zębatych (rys. do cech szczegółowych. na podstawie którego są uzyskiwane wytwory jako układy materialne. co ma pewne praktyczne znaczenie. wyznaczonych na początku. . 1. których konstrukcja jest opracowywana. Dalszego. Te dwa zasadniczo odmienne sposoby rozwiązywania problemu konstruowania należy rozpatrywać z punktu widzenia stopnia złożoności środków technicznych. realizujących poszczególne etapy procesu projektowo-konstrukcyjnego. Uszczegółowienie kcmsfrakcp a eszczegołowieme Proces uszczegółowienia konstrukcji ma pewne odzwierciedlenie w uszczegółowieniu rysunków jako zapisu konstrukcji. Podstawowe wielkości konstrukcyjne przekładni zębatej { J } n > J — m — c n Podstawowe układy elementarnych zabiegów procesu: a — porządek sekwencyjny. Na podstawie zapisu głównych cech konstrukcyjnych sporządza się rysunek zestawieniowy lub rysunek złożeniowy. stopniowego uszczegółowienia konstrukcji można dokonać dwoma sposobami. 2. na podstawie których można dokonać oceny konstrukcji. stopniowy dobór cech konstrukcyjnych umożliwia przejście od cech ogólnych. C 2 b . — wałki. jako procesie racjonalnego postępowania. Analizę i syntezę.5) następuje konstruowanie jej poszczególnych elementów.5). rozpoznanie oraz ocena zawierają także elementy analizy i syntezy. JJ- znaczenia takich wielkości konstrukcyjnych'przekładni. Mogą one występować w porządku sekwencyjnym (rys. stanowiący podstawę sporządzenia rysunków poszczególnych elementów. Porządek sekwencyjny oraz sekwemcyjmo-iteracyjny elementarnych zabiegów procesu W procesie projektowo-konstrukcyjnym. które na początku konstruowania nie były jeszcze znane. Na wstępie wyznacza się ogólne własności przekładni zębatej. Są to jednak. . dwa różne zagadnienia. że na wyjściu procesu powinno się uzyskać optymalne. . a w tym uzębienia oraz tarcze kół. Można uznać.. — ułożyskowania. Zostanie to wyjaśnione na przykładzie konstruowania przekładni zębatej. lak wynika z tego przedstawienia. często wielokrotne. a zatem doboru odpowiedniego układu kryteriów.4b). wałków itd. C 1 2 . kół zębatych. można ująć w pewne zespoły zabiegów. C 2 . a następnie — cech pozostałych C n . różniącymi się stopniem uszczegółowienia rysunków: 1. występują analiza i synteza. Istotnego znaczenia nabiera zagadnienie oceny konstrukcji. a także organizacji działalności instytucji projektowo-konstrukcyjnej. wynikają z tego. otrzymując sekwencję: rozpoznanie—analiza—synteza—ocena. 1. Można zatem przystąpić do jednoczesnego konstruowania korpusu przekładni. że są to elementarne zabiegi procesu. 1. C 3 . © Zasady konstrukcji wskazują na bezpośredni przedmiot zabiegów optymalizacy j i ty ch ze względu na obrane kryteria. jak też inny. który może być optymalizowany na podstawie kryteriów wynikających z racji celowości technicznej lub racji ekonomicznej. — ekonomiczną. objętość i koszt. Przedmiotem analizy staje się tu postać geometryczna. cechy dynamiczne. może istnieć dlatego. Przyjęcie tych racji wynika z konieczności odpowiedzi na zasadnicze pytania: Po co jest dany wytwór? Czy zastosowanie wytworu jest opłacalne? Czy istnieje możliwość wykonania wytworu o danej konstrukcji? Wytwór. Kryteria mogą mieć charakter ściśle techniczny.6. — optymalnych stosunków wielkości związanych. układ wymiarów natomiast ma znaczenie ze względu na estetykę przede wszystkim dzięki przyjmowaniu pewnych proporcji wymiarów. w którym postać geometryczną przedstawia się w sposób zbliżony do zapisu ikonograficznego.przyzwyczajenie do odbioru sygnałów płynących ze świata otaczającego przede wszystkim przy pomocy zmysłu wzroku" [6]. Jako środek unaoczniający to. zachodzący między siłami a naprężeniami w układzie materialnym. własności wytrzymałościowe tworzyw. — kryteria estetyczne. Pojęcia racji istnienia wytworu oraz zasad konstrukcji zostały sformułowane i wprowadzone do teorii konstrukcji przez Dietrycha [6]. Ograniczając rozważania do geometrycznych cech konstrukcyjnych. Zapis na tym etapie procesu spełnia rolę pamięci. — optymalnego tworzywa. zapis ten umożliwia bezpośrednią ocenę rezultatów danego etapu działań. Należy zauważyć. tzn. wynikającym z analizy własności i właściwości wytworu jako układu materialnego. gdyż jest to przedmiotem teorii konstrukcji. sprawność. odciążając umysły twórców. Podstawowymi kryteriami podczas w y b o r u o p t y m a l n e g o t w o r z y w a są zazwyczaj masa. Zapis a proces projektowo-konstrukcyjny Z różnych rodzajów zapisu na szczególne zainteresowanie zasługuje zapis graficzny. uzasadnionego ekonomicznie. że przy doborze cech konstrukcyjnych mogą występować dwa przypadki. [11]. co zostaje przez twórców pomyślane. Stany takie są oceniane na podstawie kryterium pewności w odniesieniu do naprężeń i sztywności. — możliwości wytwórczych (racja technologiczności wytworu). — optymalnej stateczności. W procesie projektowo-konstrukcyjnym zachodzi konieczność dokonywania różnych zapisów tego. Podczas poznawania zagadnień konstrukcji i konstruowania w pierwszym okresie nauczania działania w ramach zajęć dydaktycznych odnoszą się przede wszystkim do geometrycznych cech konstrukcyjnych. a także inne własności tworzyw konstrukcyjnych. spełnia rolę — jak pisze Dietrych — czynnika — . rozumianej jako racjonalne uzasadnienie jego istnienia. Wyróżnia się następujące z a s a d y k o n s t r u k cji: — optymalnego stanu obciążenia. a cechy wytworu umożliwiają wykonanie go za pomocą dostępnych w konkretnych okolicznościach środków wytwórczych. a następnie dokonywanie zmian czy ewentualnych poprawek. 1. co zostaje pomyślane. głośność. Zasada optymalnych stosunków w i e l k o ś c i z w i ą z a n y c h wskazuje na optymalizację związków parametrycznych takich wielkości. własności kinematyczne. wśród których szczególne znaczenie mają własności określające trwałość maszyn. Na etapie koncypowania konstrukcyjnego zapis graficzny. należy podkreślić znaczenie estetyki maszyn czy środków technicznych w ogóle. czyli rysunkowy. jak: geometryczne cechy konstrukcyjne.. które są podyktowane pot^ebami dydaktycznymi przedmiotu „zapis konstrukcji". Wynika to ze znaczenia jego właściwości. co dla odbiorcy ma istotne znaczenie ze względu na — jak podkreśla Dietrych — „. który ma być odpowiednim środkiem technicznym. rozmiar. ciężar. że przewiduje się wywołanie działania odpowiedniego do potrzeb. Zasada optymalnej stateczności wskazuje na optymalny stan równowagi. należy jedynie zwrócić w tym miejscu uwagę na pewne konsekwencje wynikające z racji istnienia wytworu i zasad konstrukcji. Zasada o p t y m a l n e g o stanu obciąż e n i a wynika z tego. jak i z racji ekonomicznej. Kryteriami tymi mogą być np. Czynnik estetyki środków technicznych wynika zarówno z racji celowości technicznej.. że każdy układ materialny cechuje pewien stan obciążenia. np. Odpowiedni stopień uszczegółowienia nieładu kryteriów osiąga się dzięki zasadom konstrukcji. Nie omawiając dokładniej tych zagadnień. Wyróżnia się następujące r a c j e i s t n i e n i a w y t w o r u : —• celowości technicznej. umożliwiający założone działanie tego układu. Zapis graficzny zasługuje na szczególną uwagę jako czynnik sprzężenia zwrotnego między twórcą konstrukcji a konstrukcją. estetyczny. dobór może być dokonywany ze względu na: — cel ściśle techniczny.Układ kryteriów wynika z racji istnieniu wytworu. Odnosi się to do elementów znormalizowanych lub stypizowanych. Na przykład odlewany. wytłaczanie. Dobór ten powinien być wynikiem analizy następujących zagadnień: — postaci konstrukcyjnej jako funkcji działania i sposobów wytwórczych [6]. Dobór postaci konstrukcyjnej Jednym z podstawowych zagadnień w konstruowaniu jest dobór geometrycznej postaci konstrukcyjnej. w wyniku których otrzymuje się odpowiedni półwytwór warunkujący w decydującym stopniu postać wytworu. a inną o dużych. a także możliwość zastosowania elementów gotowych. to jest czynnika naprowadzającego na właściwe rozwiązanie danego problemu projektowo-konstrukcyjnego. choć jest zależna również od dobranych sposobów wytwórczych. Postać konstrukcyjna jest także zależna od wielkości wytworu. Identyczne działanie. Dietrycha) — numery oznaczają typowe przypadki wyboru to można zilustrować schematycznie jak na rys. Uwzględniono tutaj tylko półwytwory odlewane i spawane. Zagadnienie pierwsze należy uznać za podstawowe przy doborze postaci konstrukcyjnej.7. W sposób najbardziej ogólny zagadnienie R y s . dużego znaczenia nabiera komputerowy zapis konstrukcji. Computer Aicled Design).6 Czynniki wyboru rodzaju półwytworu (wg J. — postaci konstrukcyjnej jako funkcji wielkości wytworu. . co właśnie wynika z jego właściwości przedstawionych wyżej.heurystycznego. że zależność postaci konstrukcyjnej od wielkości wytworu jest istotna w pewnych granicach wartości wymiarów. Należy podkreślić. Dotyczy to przede wszystkim takich faz wytwórczych. jak zwraca na to uwagę Dietrych. 1. umożliwia szybkie przetwarzanie danych informacyjnych. Należy dodać. 1. lecz przy pewnej różnicy wynikającej z przyjętych sposobów wytwórczych. Formą „zewnętrzną" zapisu komputerowego może być zapis rysunkowy w jego dotychczasowej postaci [22]. [11]. które powinny być masowo wytwarzane i dostępne dla konstruktorów oraz wytwórców. a w większym stopniu spawany korpus przekładni zębatej będzie miał inną postać geometryczną w przypadku przekładni o małych wymiarach. 1. jak odlewanie. że w ostatnich latach. Wybór rodzaju półwytworu jest zależny od wielu czynników.6. Postać konstrukcyjna wynika bowiem z działania danego układu. może być zapewnione dzięki postaci konstrukcyjnej o jednakowych głównych elementach tej postaci. spawanie. będący zbiorem danych informacyjnych o cechach konstrukcyjnych zgromadzonych w pamięci komputera. wraz z rozwojem komputerowego wspomagania procesów projektowo-konstrukcyjnych (systemy CAD — ang. Zapis ten. — uwzględnienie przy doborze postaci geometrycznej innych kryteriów niż główne.1. Przy założonych celach nauczania przedmiotu „zapis konstrukcji" istotny jest dobór treści poszczególnych tematów. Wykonywanie zadań o charakterze konstrukcyjnym. Podczas formułowania zadań konstrukcyjnych przyjmuje się następujące z a ł o ż e n i a : — konstruowanie zostaje ograniczone do dobom cech geometrycznych.•a 2. Więcej czasu może poświęcić i większą uwagę zwrócić na: — tworzenie wielu różnych koncepcji rozwiązań. Założenia. dotyczące podstaw rzutowania prostokątnego i aksonometrycznego. przedmiotu „podstawy konstrukcji maszyn"). Przedmiot „zapis konstrukcji". Założenia te — jak się wydaje — nie warunkują praktycznego znaczenia opracowywanych konstrukcji. odbywają się równolegle z zajęciami z zapisu konstrukcji lub nieznacznie je wyprzedzają. — wprowadzenie w elementarne zagadnienia konstrukcyjne. jak i elementarnych wiadomości z teorii konstrukcji i konstruowania. a przede wszystkim odpowiedniej kolejności działań. jak i złożone układy. np. wymaga przyswojenia przez studentów pewnej wiedzy z teorii konstrukcji. Jest to realizowane przez wykład i ćwiczenia projektowe o strukturze opartej na odpowiednio dobranym układzie tematów. Nie rozpatruje się także stanu obciążenia dla opracowywanych konstrukcji. a przy tym kształtujące umiejętności wyobraźni przestrzennej. ponieważ w zadaniach nie rozważa się doboru materiałowych cech konstrukcyjnych. — dobór tych. np. — 12 — . Zajęcia z geometrii wykreślnej. 3. elementarnych. Można je bowiem przyjąć. Zagadnienia dotyczące konstruowania zostały wyraźnie podkreślone w tematach ujętych w strukturze ćwiczeń jako „rysunkowych". a przede wszystkim postaci geometrycznej. aby stopień złożoności zadań uwzględniał podstawową kolejność w przyswajaniu przez studentów wiedzy zarówno z zapisu konstrukcji. Obserwacje procesu dydaktycznego uwidoczniają korzyści wynikające z tak przyjętego postępowania. wytrzymałościowych. cech nie jest podda wany weryfikacji analitycznej w sensie obliczeń wytrzymałościowych czy optymalizacyjnych. są one także przedmiotem rozważań w tematach nazwanych „zadaniami konstrukcyjnymi". Stwarza tym samym bardzo dobrą okazję do zwrócenia uwagi na niektóre zagadnienia konstrukcyjne.i charakterystyka ogólna C e l e m nauczania przedmiotu „zapis konstrukcji" jest: — opanowanie ogólnych zasad i reguł zapisu konstrukcji. którego treść obejmuje głównie zagadnienia zapisu konstrukcji. nawet prostych. Chodzi tu zarówno o pojedyncze elementy. W układzie tematów powinno się uwzględniać następujące okoliczności: 1. i pozostawia mu się pewną swobodę w doborze cech geometrycznych. 2. Odpowiednio dobrany układ zadań umożliwia lepsze niż w tradycyjnym nauczaniu rysunku technicznego uświadomienie przez ćwiczącego potrzeby korzystania ze zbiorów istniejących rozwiązań niektórych szczegółów postaci geometrycznej oraz korzyści wynikających z normalizacji w konstrukcji elementów i układów. Ćwiczący bowiem nie musi wykonywać obliczeń. Układ tematów powinien być tald. — opanowanie i doskonalenie techniki sporządzania zapisu. dotyczące przede wszystkim geometrycznej postaci konstrukcyjnej jako ważnego składnika cechy konstrukcyjnej. kryteriów estetycznych. stanowi przygotowanie do studiowania teorii konstrukcji i konstruowania (w ujęciu dydaktycznym np. . — Przekroje i widoki rozwinięte. którą stanowi problem części całości ze względu na całość. — Przekroje proste i złożone. począwszy już od pierwszego tematu. Dopiero później. mających bardzo istotne znaczenie metodyczne. odchyłek położenia. kłady przesunięte. W zakresie metodyki nauczania przedmiotu można podać następujące z a l e c e n i a : 1. 1.. 2. symbolicznych. Reguły wymiarowania Zagadnienia — Ogólne zagadnienia zapisu układu wymiarów. po poznaniu reguł wymiarowania. wartości wskaźników chropowatości. trzeba uwzględnić ogól. Takie sformułowanie zadań ułatwia dobór układu wymiarów. że układ rzutów jest podporządkowany zapisowi układu wymiarów. — Zapis typowych postaci. już w treści zadania wyznacza się elementy układu wymiarów.2. została ujęta w siedmiu jednostkach wykładowych. — Reguły dotyczące rzutowania. — Rzutowanie prostokątne (europejskie. c) zajmując się zapisem postaci geometrycznej. W zapisie geometrycznych cech konstrukcyjnych. — Rodzaje zapisu konstrukcji. które wyznaczają właściwy układ wymiarów.2. — Zagadnienie doboru elementów układu wymiarów. Dotyczy to na przykład rodzaju połączeń. W pierwszych zadaniach. zapis w procesie projektowo-konstrukcyjnym. — Powiększenia drobnych szczegółów. W rozwiązywaniu zadań konstrukcyjnych podkreśla się z a s a d ę m e t o d o l o g i c z n ą . Kolejność tych wykładów wynika z potrzeb dydaktycznych ćwiczeń — drugiej. — Kłady miejscowe. jak i układu wymiarów. Chodzi tu o wzięcie pod uwagę kolejności przyswajania przez uczących się materiału. oznaczeń tworzyw. Dlatego w miarę potrzeby zamiast opisów ścisłych. — Linie jako znaki zapisu. — Elementy normalizacji zapisu (Polskie Normy). Dalej podano tematy poszczególnych wykładów oraz główne zagadnienia w nich zawarte. Przyjęcie takiego postępowania uzasadnia się następująco: a) przy sformułowaniach zadań używa się pewnych elementów słownego zapisu konstrukcji — opisując dany element podaje się jego postać i charakterystyczne wymiary. Zapis układu wymiarów. gdyż wskazuje wielkości. przedstawiona w niniejszym punkcie. Elementy zapisis graficznego Zagadnienia — Model systemu informacyjnego w podstawowych działaniach technicznych. — Elementy rachunku wymiarów tolerowanych. znaki postaci (znaki wymiarów). oprócz wykładu. że stosunkowo dużą trudność sprawia studentom dobór i zapis układu wymiarów. amerykańskie). formy nauczania tego przedmioty. można stosować jako zastępcze opisy słowne i ogólne. — Kreskowanie przekrojów — znaki „przekroju tworzywa". że dobór układu wymiarów może odbywać się w sposób zdroworozsądkowy. — Rzuty przesunięte oraz przesunięte i obrócone. czyli całość. do poprawnego sporządzenia zapisu konstrukcji należy dobrać układ wymiarów według reguł wymiarowania. — Reguły sporządzania rysunków do mikrofilmowania i reprografii. cechy konstrukcyjne. wynika to bowiem z ważnej w praktyce reguły. W rozwiązywaniu zadań do poszczególnych tematów należy uwzględniać treść zadań występujących przed i po danym temacie. 4. b) z obserwacji procesu dydaktycznego wynika. — Rzuty rozmieszczenia otworów. — Linie przenikania w zapisie konstrukcji. należy dokonywać zapisu zarówno postaci geometrycznej. przekroje i widoki częściowe. zapis konstrukcji. 3. 3. — Konstrukcja. Zestaw zadań w początkowym okresie nauczania jest taki. zagadnieniu temu poświęcono zatem więcej niż dotychczas uwagi. — Podstawowe zasady zapisu konstrukcji. zwraca się uwagę na proste utwory geometryczne jako elementy postaci geometrycznej oraz na pewne zabiegi wytwórcze w tworzeniu tej postaci. racje istnienia zapisu. — Znaki oraz zapis znaków układu wymiarów. Zapis postaci geometrycznej Zagadnienia — Ogólne zagadnienia zapisu postaci geometrycznej. — Przerwania i urwania. Podstawy zapasu konstrukcji. Koncentrując bowiem bezpośrednią działalność na wybranym szczególe konstrukcyjnym. Uwaga metodycznie 2o3„ UMad a treść wykładów Problematyka zapisu konstrukcji. należy uwzględniać zapis układu wymiarów. 2. której częścią jest dany szczegół. — Korzystanie z oczywistości symetrii. Relacje między rzutowaniem prostokątnym a aksonometrycznym. Zapis konstrukcji elementów o większej złożoności postaci geometrycznej.1. 14 . typowe rodzaje połączeń śrubowych. identyfikacja elementów na rysunkach złożeniowych. 4. Opis struktury zęwmęfcmejj. Z a g a d n i e n i a — Podstawowe pojęcia połączeń śrubowych: linia śrubowa. 8. ó. 7. — Archiwizacja i wspomagani komputerowo wyszukiwanie dokumentacji. W drugim semestrze ¡nauki 6. Sporządzanie rysunków wykonawczych współdziałających elementów. gwint prawozwojny (prawy).vuiM. Struktura ćwiczeń W ramach ćwiczeń. 6.1 i 8. . Cffśl B.. Temat ten jest realizowany na przykładach zadań o stopniu trudności jak zadania 8. Temat ten jest realizowany na przykładach zadań zamieszczonych w rozdz.1 (elementy obrotowe) i 5. wskaźniki chropowatości. — Wybrane zagadnienia konstrukcyjne połączeń śrubowych: postać geometryczna łba śruby i nakrętki. kół zębatych. Część B. — Reguły numeracji rysunków. — Zminiaturyzowane nośniki informacji. — Znaki oraz reguły zapisu oznaczeń stanu powierzchni. 5. część II Zagadnienia — Nierówności makrostruktury zewnętrznej (wg PN — odchyłki kształtu) — pojęcia i znaki odchyłek. — Zapis gwintu i połączeń śrubowych — istota uproszczeń w zapisie..3-8. — Zapis konstrukcji złożonych układów: złożoność środków technicznych a złożoność rysunków. Przedstawienia poglądowe za pomocą rzutów aksonometrycznych. — Normalizacja elementów połączeń śrubowych. Informacje o doborze rodzaju rzutu aksonometrycznego oraz przykłady przedstawień elementów o rzutach aksonometrycznych zamieszczono w rozdz. Analiza zapisu złożonych układów. Z a g a d n i e n i a — Automatyzacja zapisu konstrukcji. 5. — Układ tolerancji i odchyłek — podstawowe pojęcia. — Zapis połączeń spawanych — uproszczenia zapisu. W pierwszym semestrze nauki * > 1. — Grafy jako zapis systemów. — Typowe rodzaje połączeń spawanych. Sporządzanie rzutu aksonometrycznego elementu na podstawie rzutów prostokątnych. Dobór rodzaju rzutu aksonometrycznego. — Typowe postacie spoin. 3. — Pojęcia odchyłek położenia i znaki odchyłek. *' Przedmiot „zapis konstrukcji" zazwyczaj (zależnie od uczelni) jest na semestrze 2 i 3 lub semestrze 1 i 2. 4. Zapis koiastmkcji typowych połączeń Część A. Temat ten jest realizowany na przykładach zadań o stopniu trudności jak zadania 8. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. zbiór reguł ograniczających. Z s. połączeń wielowypustowych. Wybrane zagadnienia zapis« Część A.— Reguły zapisu oznaczeń symbolicznych. Analiza zapisu układów o większym stopniu złożoności. są realizowane niżej tematy. — Chropowatość powierzchni. 1. zarys gwintu — rodzaje gwintu. — Tolerowanie nierówności makrostruktury — zapis odchyłek. 5. zbiór reg u-.— ileguiy vvymiuro'.2 (elementy nieobrotowe). — Wymiar jako funkcja wymiaru nominalnego i odchyłek. 8. — Zapis wymiarów tolerowanych. zapis pasowań.4. Połączenia śrubowe. 2. — Układ pasowań. Zagadnienia — Zapis konstrukcji wybranych elementów: sprężyn. część 1 Zagadnienia — Pojęcia struktury zewnętrznej. gwint lewozwojny (lewy). Sporządzanie 'rysunków wykonawczych oraz rysunków poglądowych (uproszczonych).2 w rozdz. — Zapis odchyłek położenia. — Zagadnienia oczywistości w zapisie układu wymiarów — uproszczenia zapisu. 2. kierunkowość linii śrubowej. g a d n i s n i u — Zapis schematyczny >symboliczny). Odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu). Z a g a d n i e n i a — Podstawowe pojęcia połączeń spawanych. jako drugiej formy dydaktycznej zapisu konstrukcji.5 w rozdz. postać geometryczna zakończeń śrub i wkrętów. 3. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. Część C. — Urządzenia grafiki komputerowej. nakazujących. Połączenia spawane. Zapis konstrukcji elementów o postaci złożonej z prostych utworów geometrycznych. Opas struktury zewnętrznej. Podkreślając istotne znaczenie umiejętności rysowania odręcznego. — umiejętności kreślarskie. Zapis schematyczny. a więc rysowanie przyrządami kreślarskimi. Zapis konstrukcji elementów spawanych. Są to: — rozwijanie wyobraźni przestrzennej. — umiejętność rysowania odręcznego. Sporządzam© zapisu Warto zwrócić uwagę na zagadnienia. 2. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. a także konieczność zdobycia pewnych umiejętności kreślarskich. którym przypisuje się istotne znaczenie w nauczaniu „zapisu konstrukcji". za zasadę organizacji zajęć przyjęto. Znaczenie praktyczne ma również odręczny sposób wykonywania rysunków.2. — prace domowe natomiast są wykonywane przyrządami. 4. wspomagany w niektórych zabiegach przyrządami kreślarskimi. wartości wymiarów liniowych i kątowych. Temat jest realizowany na przykładach zadań zamieszczonych w rozdz. 11.5. co umożliwia zdobycie umiejętności kreślarskich oraz ich doskonalenie. 8. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. Sporządzanie zapisu schematycznego na podstawie rysunków złożeniowych różnych układów. 10. a także proporcji wymiarowych. 10. Przykłady zadań do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. Zadania konstrukcyjne II. — rozwijanie pamięci wzrokowej w odniesienia do postaci geometrycznej. Zadania konstrukcyjne I. że: — podczas zajęć studenci wykonują rysunki wyłącznie odręczne. 9. 9. .7. Odtworzenie konstrukcji złożonego układu. 7. 1. będący wielostopniowym wałkiem. W zadaniach. Podczas rozwiązywania zadań w tym rozdziale należy zwrócić uwagę na formę graficzną sporządzanych rysunków (linie jako znaki zapisu. rozmieszczenie rzutów na arkuszu. 2. Są to przeważnie ścięcia i wycięcia płaszczyznami różnie ustawionymi względem osi przedmiotów. — 16 — . — dobór i zapis układu wymiarów. niesprzec/.16 oraz rys.. — dobór koniecznej i wystarczającej liczby rzutów. należy więc wyróżnić' posiać geometryczną. równolegle do osi wałka. Na rozważanych w tym rozdziale rysunkach zamieszczono pewne wymiary. Przedstawiono to za pomocą śladów płaszczyzn. został obrobiony następująco: z lewej strony wałka wykonano wycięcia szerokości A i długości B. W procesie wytwórczym elementy te zostały obrobione w sposób zilustrowany na poszczególnych rysunkach. NaJeży zauważyć.19-3. ale prostopadle do danego rzutu prostokątnego. — otrzymaną w wyniku zabiegów wytwórczych. Odnoszą się one do opisu położeń płaszczyzn „obrabiających" dany element lub stanowią układy wymiarów części składowych danego elementu. Traktować je należy jako pomocnicze.). W doborze liczby rzutów należy uwzględniać ich liczbę konieczną i wystarczającą do zapisu konstrukcji.17 i 3.21 przedstawiono elementy. Rozważając postać geometryczną tych przedmiotów. W płaszczyznach położonych prostopadle do opisanych wycięć leżą ścięcia do wymiaru F. zapisu konstrukcji. Uwaga dotyczące sporządzania rysunków — rozwiązań zadam 1. stożek. Tak na przykład przedmiot na rys. że rysunki będące rozwiązaniem zadań tego rozdziału stanowią tylko część.Na rysunkach 3.7-3. oznaczonych na tych rysunkach liniami kreskowymi. Wyznaczenie tej postaci jest jednym z celów zadań. — pierwotną (wejściową).11. opisy itp.1-3. Te elementarne utwory geometryczne stanowią części przedstawionych na tych rysunkach elementów jako nierozdzielnych całości. Oprócz wymienionych mogą występować rzuty dodatkowe przydatne w pewnych pracach kreślarskich. W wyniku tych zabiegów wytwórczych otrzymano ostateczną posiać geometryczną przedstawionych na rysunkach elementów. że rysunki te mają być wykonane wg zasad i regui wymaganych w zapisie konstrukcji. Użycie tutaj określenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym. Jedne ze ścięć czy wycięć zostały pokazane na rzutach głównych. kula.18. jak: walec. na długości G z lewej strony wałka. zapis konstrukcji nie wymaga tych rzutów. zgodnie z zasadami jednoznaczności. Ze względów praktycznych zaleca się sporządzanie rysunków na arkuszach formatu A4. a dalej płaszczyznami nachylonymi pod kątem cc. przedstawiając elementy w odpowiedniej wielkości przy zachowaniu proporcji wymiarowych jak na rysunkach w danym zadaniu. rys. połączenia poszczególnych części i wyznaczenie linii przenikania są działaniami głównymi w zakresie postaci geometrycznych danych elementów. 3. W niektórych zadaniach postać pierwotna wymaga uzupełnienia — połączenia części danego elementu i narysowania linii przenikania (rys.15 i 3. z prawej natomiast ścięto płaszczyznami. których postać geometryczną utworzono w większości z utworów geometrycznych obrotowych.ności oraz zupełności. inne natomiast na rzutach z góry. które dotyczą rys. do wymiaru C i na długości określonej wymiarem E. ale istotną. Ślady płaszczyzn ścinających jako prostopadłych do danego rzutu prostokątnego zaznaczono na rzucie z góry. 3. 3. 3. Rozwiązanie tych zadań obejmuje: — narysowanie postaci geometrycznej otrzymanej w wyniku zabiegów wytwórczych.21). 3. a więc wynikową. kzur pomocniczy Rys. F \ s r ~ n ' ) LJ -O Q Rzut pomocniczy £ iys. 3.1 ..2 K 1 M i u. 3. 2 — Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji — 17 — . C. 3. 1 Al Rys.•Hzut p o m o c n i c z y c>n \ < \ / i CD IN.o - Rys.1 111 CD N \ \ j / Rys.5 ir • .6 r JL- 18 — . 3. 15.4 ) m s \ J C E Rozwiązanie przedstawiono na rys. 3. Rys.8 — 19 . 3. 3.zut pomocniczy Rys. 3.12 .10 Rzut pomocniczy A= Rys. 3.2) A >r— f on u -s- y Y Rys.65 A L= (1.8*2.Rzut pomocniczy W-0.15 L — 21 . . 20 Rzut pomocniczy I Rys. 3. 3.Rzut pomocniczy walcowy Rys. 3 2 .19 Rzut pomocniczy Rys. Ograniczenia te nie warunkują jednak. — W doborze postaci geometrycznej głównych elementów złącza przyjąć jedną z trzech sytuacji: • — nie są założone jakiekolwiek wymagania doB tyczące postaci geometrycznej elementów 1 i 2. ~ —1 założenia dotyczące rozbieralności złącza przegubowego: rozbieralne (często lub okresowo)« nierozbieralne. zapewniające ich względne wychylenie o kąt 2(3 W rozwiązaniu zadania rozważyć następujące zagadnienia: — symetryczny rozdział obciążenia przenoszo-1 nego z elementu 2 na element 1 (zasada optymalnego® stanu obciążenia). materiałowych — tworzywo — oraz dynamicznych). że nie są przedmiotem doboru materiałowe cechy konstrukcyjne (tworzywo) oraz nie rozpatruje się także stanu obciążeń rozważanych konstrukcji. w wyniku którego ma powstać konstrukcja.praktycznego sensu opracowanych w tych zadaniach konstrukcji.1). ponieważ w doborze cech geometrycznych pozostawia się studentom swobodę. — czynnik weryfikacji logicznej w procesie konstruowania. Podczas zajęć uczący się uzyskują potrzebne informacje co do omawianych w zadaniach elementów. Wychylenie to odbywa się w warunkach działania na złącze obciążeń.Zamieszczone w tym rozdziale zadania należy uznać za przykłady elementarnych zadań konstrukcyjnych. 4. Zauważyć bowiem należy. Dobór cech konstrukcyjnych w zadaniach w tym rozdziale będzie ograniczony. dając możliwość zwrócenia większej uwagi na: — konieczność rozpatrywania różnych koncepcji rozwiązań (koncypowanie konstrukcyjne). ZADANIE 4 . ponieważ: — konstruowanie zostaje sprowadzone do doboru cech geometrycznych. Zadania konstrukcyjne są rozwiązywane z dużym udziałem prowadzącego zajęcia. dotyczą one bowiem opracowania bardzo prostych konstrukcji. 1 w płaszczyźnie pionowej wokół osi elementu 3 (rys. którego ono jest elementem. — postać geometryczną jako wynik uwzględniania kryteriów estetycznych. Elementy założeń konstrukcyjnych złącza przegubowego Skonstruować przegubowe złącze elementów 1 i 2. — dobór tych cech nie będzie poddany weryfikacji analitycznej w sensie obliczeń wytrzymałościowych i optymalizacyjnych. Należy podkreślić pewne — wydaje się — bardzo korzystne cechy takiego procesu. polega na doborze cech konstrukcyjnych (geometrycznych. — możliwość wykonania elementów złącza prze-j gubowego z prętów o różnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego. ej= — możliwe sposoby połączenia końcówek złącz» z układem. Proces konstruowania. — założona jest postać geometryczna elementu l l — założona jest postać geometryczna elementu 2S I I 24 — . 6) A W wyborze koncepcji rozwiązania należy kierować się kryteriami dobranymi wspólnie z prowadzącym zajęcia.6-0. 4.85 A =0. Należy zwrócić uwagę na konieczność zachowania pewnych proporcji zasadniczych wymiarów tych elementów. Rys.Kilka wariantów postaci głównych elementów złącza przegubowego zamieszczono aa rys.5-1.6.3 ' ' Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant II) — 25 . 4.45 A =2 A = (0. 4.2 Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant I) co X r •e- X LU R =(1. Proporcje wymiarowe (przykład): B C E F =0.7) A Rys.4—1.75 A G L.65 A = 0. L4 L5 = 0.2-4.45 A = 0.7) A = (1. Rys. 4.4 Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant III) 1-3 — 26 — . W rozwiązaniu zadania należy: — w doborze postaci konstrukcyjnej rozważyć możliwość wykonania elementu 3 z prętów o różnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego. zapewniając zmianę odległości L. Rys. ustalono postać konstrukcyjną elementów 1 i 2.7).2). ZADANIE 4 3 * } Dobrać główne wielkości układu korbowo-wahaczowego oraz skonstruować drążek służący do przeniesienia ruchu z elementu I (korba). 4. — nadać odpowiednią postać części o średnicy d 2 elementu 1 tak. element 1 nie obracał się względem osi wzdłużnej danego układu. M- Li Rys. 4. okrągłej. zapewniającym zmianę ich odległości L. łączącego elementy 1 i 2. np. 4.w . którego istota działania polega na przegubowym połączeniu punktów A i B (rys. — dokonując wyboru koncepcji. 4. 15. wykonującego ruch obrotowy. który powinien wykonywać ruch wahadłowy (rys.8). sporządzić wykaz kryteriów. które stanowiły podstawę wyboru. Osie otworów d. aby regulując odległość L.7 Elementy założeń konstrukcyjnych łącznika z regulacją odległości ZADANIE 4 . a element 2 — częścią gwintowaną o średnicy d 4 . dokonywanej przez obrót elementu 3. Kon*' Jedno z możliwych rozwiązań tego zadania zamieszczono w rozdz. Należy dobrać postać konstrukcyjną elementu 3. sześciokątnej. 15 (rys. Element 1 jest zakończony częścią walcową o średnicy d 2 . "M. i d 3 są wzajemnie prostopadłe i prostopadłość ta nie może ulegać zmianie podczas regulacji odległości L. 2 W układzie. na element U (wahacz). kwadratowej.8 Elementy założeń konstrukcyjnych układu korbowo-wahaczowego 27 — . R. 4.1 łub 4.12).9 Podstawa geometryczna układu korbowo-wahaczowego . ¡3.1.9. W doborze głównych wielkości przyjąć.1) lub zewnętrznym (rys. r należy obliczyć L.3. Wykonać rysunek złożeniowy układu oraz rysunki wykonawcze końcówek i innych elementów drążka. 4.y ix os 1 v n i' • ^ rn. AB= R BC= L CD= r Rys. że przy zadanych: H. wg tab. 4. 4. Należy rozważyć następujące warianty rozwiązań: — zastosowanie końcówek z przegubami kulistymi. Przy wyborze koncepcji rozwiązania sporządzić wykaz kryteriów. a. ićui^ j ^ izo Ze względu na możliwość występowania odchyleń od prawidłowego ustawienia czopów w punktach B i C. zamocowanie drążka na tych czopach powinno być przegubowe (przegub kulisty). 4. 4. które stanowiły jego podstawę. Podstawę geometryczną działania układu korbowo-wahaczowego przedstawiono na rys.2 i łożysk przegubowych. przy czym rozpatrzyć możliwość zastosowania końcówek z a^int^m wewif-frrzTiyrQ (rvs. ' Dane ilościowe w założeniach konstrukcyjnych należy przyjąć samodzielnie. — zastosowanie końcówek o postaci podanej w tab. Proporcje wymiarów (przykład): C = 0.55 A przedstawionego na rys. 4.5 19 8 22 10 27 10 32 12 36 15 41 15 50 18 55 20 60 20 65 20 75 20 85 25 100 Według katalogu K219 wytwórni INA-ELGES (RFN). Gdy położenia układu są skrajne. Konstrukcja drążka ma zapewnić zmianę jego długości (w zakresie regulacji).5 58 67 80.2) A f = 0.2HR cos (a + p) (4. wzajemnie prostopadłych. wówczas można napisać następujące zależności (rys.55 A L= (1.8-2.5 190 198. 4.5 102.9): (L . które wykonują ruchy wahadłowe odpowiednio wokół osi x' i y'.7 14 16 18 20 23 27 30 37 44 48 58 68 78 91 1. Elementy I i II stanowią zakończenia wałków. SW 5 11 5 14 6.3. .5 42 17 40 50 19 47 58 21 52 65 23 58 70 27 62 75 30 70 88 38 80 98 42 95 110 47 1. 4. Tabela 4. Dokonując wyboru koncepcji rozwiązania sporządzić wykaz kryteriów. przy czym rozpatrzyć możliwość zastosowania końcówek o postaci wg rys. Końcówki z łożyskiem przegubowym i gwintem wewnętrznym*' (wymiary w mm) hb5j-bi- Końcówka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem wewnętrznym) W Y/A 2 f TD Wf - ł " 1 1 Rys.5 89.5 M24x2 M30x2 M36x3 M39x3 M42x3 M45x3 M52x3 M56x4 M64x4 1 d2 11 15 20 23 30 34 40 48 56 60 65 65 68 70 80 85 21 23 27 31 36 41 47 55 65 78 88 98 111 130 149 172 d3 b2 M1'6 10 13 4 12. 1 6 6 2 8 8 3 10 9 4 12 10 5 15 12 6 17 14 7 20 16 8 25 20 9 30 22 10 35 25 11 40 28 12 45 32 13 50 35 14 60 44 15 70 49 16 80 55 h 30 36 43 50 61 67 77 94 110 125 142 145 160 175 200 230 s M6 M8 M10 M12 M14 M20xl.5 48. aby suma długości korby i każdego innego ogniwa była mniejsza od sumy długości ogniw pozostałych.1) (L + r) = H + R . 12 12.12.1 lub 4.5 17 6.r ) 2 = H 2 + R 2 .10. d.2) ZADANIE 4A Skonstruować drążek przegubowy zapewniający przeniesienie ruchu z elementu I na element II układu Lp. 41. które stanowiły podstawę wyboru.12 Końcówka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem zewnętrznym) Dla układu korbowo-wahaczowego muszą być spełnione warunki geometryczne.5 22 8 21 26 10 24 29 11 27.2 i łożysk przegubowych według tab.5 124 145 167.2HR cos a 2 2 2 (4. W doborze cech konstrukcyjnych rozważyć następujące warianty rozwiązań: — zastosowanie końcówek z przegubami kulistymi.11 lub 4.5 221 246 281. b. a osadzenie drążka na czopach o średnicy d.1. — zastosowanie końcówek o postaci podanej w tab.5 16 6 15 19 7 17.5 324 1. 4. 4.5 34 13 33. i d 9 powinno stanowić przeguby kuliste. 4. 5 246 281 316.Taibela 4.5 364 h 12 12.5 1. Łożysku ślizgów« nrz^ab&wt wg iPM-§T/M-§71©6. 6 8 9 10 12 14 16 20 22 25 28 32 35 44 49 55 h 36 42 48 54 63 69 78 94 110 140 150 163 185 210 235 270 s M6 M8 MIO M12 M14 M16 M20xl.5 r i a max 15° 12° 10° 8° 8° 10° 10° 9° 7° 7° 6° Lp. seria S (vvywUary.w mmi) d 8 10 12 D 16 19 22 25 26 30 30 35 42 42 47 55 62 68 75 85 90 105 120 130 150 B 8 9 10 12 12 14 14 16 20 20 22 25 28 32 35 40 44 49 55 60 70 C 5 6 7 9 9 10 10 12 16 16 18 20 22 25 28 32 36 40 45 50 55 d.8 *' Według katalogu K219 wytwórni ÏNA-ELGES (RFN).5 54.0 .5 124 145 182.5 91.5 198 216.7 14 16 18 20 23 27 30 37 44 48 58 68 78 91 14 15 16 17 20 24 25 30 35 40 45 50 55 (50 70 80 90 100 1. 1. min 10 13 15 18 1? 20 20 24 29 29 33 39 45 50 55 62 66 77 88 98 109 d. 4 6 7 8 10 11 13 17 19 21 23 27 30 38 42 47 1.5 M24x2 M30x2 M36x3 M39x3 M42x3 M45x3 M52x3 M56x4 M64x4 1 16 22 26 23 34 36 43 53 65 82 86 92 104 115 125 140 d2 21 23 27 31 36 41 47 55 65 78 88 98 111 130 149 172 b.3. 6 8 10 12 15 17 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 b.5 63 71 82.5 6° T 7° 6° 2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 d. Koścówld % JożysJtii-jn przagafcowytn § a-wñioterai ze-waiętCTayM'" (wyari&ry w msaj Tabela 4.0 7° 6° 6° 6° 5° 7° 0. 47.0 0.2.5 103. 13 16 18 22 22 25 25 29 35 35 40 47 53 60 66 74 80 92 105 115 130 r 0. Użycie tutaj określenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym. będące widokami. widoki. Układ dwóch rzutów jako widoków w elementach odwzorowanych na rys. ale istotną.1-5.9) do zadań należy dokończenie rzutu głównego na podstawie informacji dostarczanej przez rzut boczny. zapisu konstrukcji.29 można wprawdzie uznać za wystarczający do przedstawienia postaci * ł Należy zauważyć. W elementach wykazujących symetrię przeanalizować celowość zastosowania układu typu „półprzekrój-półwidok". że rysunki będące rozwiązaniem zadań w tym rozdziale stanowią tylko część. Niewidoczne fragmenty postaci.29 ^ zamieszczono rzuty prostokątne. rysunki stanowiące rozwiązanie zadań w tym rozdziale powinny zawierać zapis układu wymiarów. rys. B — rowek na wpust b 2 x h 2 .1. **' Część rysunków zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnięto z pracy [14].xh. 5. W doborze i zapisie układu wymiarów należy kierować się kryteriami ustalonymi wspólnie z prowadzącym zajęcia. A — rowek na wpust b. a stanowiące zapis elementów.. przekroje częściowe itd. że rysunki te mają być wykonane wg zasad i reguł wymaganych w zapisie konstrukcji. kłady. W niektórych przypadkach (np. stosując odpowiednio przekroje. Ich postać konstrukcyjna jest odpowiednio uszczegółowiona. 5. niewidoczne fragmenty postaci konstrukcyjnej zaznaczono liniami kreskowymi. Na rysunkach 5. a tym samym niezawodności przekazu informacji w nim zawartej.. pokazać na rysunkach. geometrycznej. Oprócz zapisu geometrycznej postaci konstrukcyjnej. Niektóre rysunki uzupełniono dodatkowym opisem.5. ale czytelność takiego zapisu nasuwa wiele zastrzeżeń. przedstawione za pomocą linii kreskowych.6-5. x h. Należy rozważyć możliwość zwiększenia czytelności zapisu. wprowadzając do nich pewne zmiany. które można określić jako obrotowe. B — rowek na wpust b 2 x h 2 A — rowek na wpust b.1-5. C — dwa wycięcia wzajemnie prostopadłe — 31 . 5.3 A — rowek na wpust b.Rys. A . xh. 3 Rysunek techniczny jaku ¿apis konsíruÍLep 33 . Rys.17 . 5. — 35 . — 36 . — rozważyć konieczność zastosowania przekrojów. — w elementach wykazujących symetrię wykorzystanie oczywistości tej symetrii zarówno w o d niesieniu do zapisu postaci. uwzględniając zapis układu wymiarów (układ rzutów zazwyczaj jest podporządkowany zapisowi układu wymiarów). Elementy te są przedstawione na zamieszczonych rysunkach w dwóch rzutach będących widokami: w rzucie głównym i w rzucie z góry lub w rzucie bocznym. Wskazówki do rozwiązania zadań Podczas rozwiązywania zadań korzystne wydaje się przyjęcie następującej kolejności działań: — na podstawie danych dwóch rzutów. 5. przedstawiających elementy.. sporządzić trzeci rzut (najczęściej jest to rzut boczny).Podstawą zadań w tym podrozdziale jest treść zapisu zamieszczona na rys. kładów itd. — rozważenie. 37 . — wyeliminowanie linii kreskowych odwzorowujących niewidoczne fragmenty postaci przez zastosowanie odpowiednio przekrojów. jak i układu wymiarów. Dwa rzuty tych elementów nie wystarczają do zapisu konstrukcji zgodnie z zasadami jednoznaczności. — wykorzystać oczywistość symetrii. — dobrać odpowiednio uzasadniony układ wymiarów. stosując układy „pólwidok-pólprzekrój" itd. Rozwiązanie zadań obejmuje: — dobór koniecznej i wystarczającej liczby rzutów. Niewidoczne fragmenty postaci geometrycznej przedstawiono na tych rysunkach linią kreskową. — sprawdzić. *' Część rysunków zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnięto z pracy [14]. kładów itd.. czy sporządzony zapis jest optymalny ze względu na przyjęte kryteria. niesprzeczności i zupełności.. będących widokami. które można opisać jako elementy nieobrotowe. który również będzie widokiem.30-5. czy dobrany układ rzutów oraz zapis układu wymiarów są optymalne.54*'. — dobór i zapis układu wymiarów. wprowadzając do nich pewne zmiany. r1-— ^ "X z Rys.S ! 1 1 t ! -H i --I .. M i l < 1 i1 r l . 15.32 J yfP J)\ f n t r r 1rn+r! .- j l i ¡i * Rozwiązania tego zadania zamieszczono w rozdz.I T 35X.. 5.30 Rys. 15 > (r/s.3). Rys. 5./TM. ! i 1 1 !--i . i .31 jtM II I j+J i I I i 1I 1 11 1i 1 r i IM ito'' i 'lii --HH .: I— kJJ l ! . 5. . . . 53 .Rys. 5. 5.52 \ -1 U-Ji— Rys. W niniejszym rozdziale zamieszczono przykłady rysunków odwzorowujących geometryczną postać konstrukcyjną w rzutach aksonometrycznych *': — w izometrii (rys. 6.1-6.24), — w dimetrii prostokątnej (rys. 6.25-6.32), — w dimetrii ukośnej (rys. 6.33-6.43). Niektóre rysunki uzupełniono istotnymi — dla odczytania własności danego elementu — wymiarami. Zamieszczone rysunki stanowić mogą podstawę do odwzorowania danego elementu za pomocą rzutów prostokątnych. Można je także wykorzystać jako pomoc w zadaniach polegających na sporządzeniu rzutu aksonometrycznego na podstawie rzutów prostokątnych. W doborze rodzaju rzutu aksonometrycznego powinno się uwzględniać następujące czynniki: — izometria umożliwia pokazanie szczegółów postaci geometrycznej z trzech stron (to;y kierunki widzenia), — w przypadku elementów płaskich oraz tych, których szczegóły postaci geometrycznej są usytuowane z jednej strony, można stosować dimetrię ukośną lub prostokątną, — jeśli elementami postaci geometrycznej są utwory obrotowe, jak walec i stożek, to w doborze *' Część rysunków zamieszczonych w tym rozdziale zaczerpnięto z prac [13], [14], wprowadzając do nich pewne zmiany. rodzaju rzutu aksonometrycznego należy uwzględniać dogodność odwzorowywania tych utworów obrotowych w danym rzucie aksonometrycznym; jeśli utwory te występują z jednej strony odwzorowywanego przedmiotu, to zaleca się dimetrię ukośną lub prostokątną, jeśli natomiast z trzech stron — izometrię. Rozpatrując własności i właściwości rzutów aksonometrycznych, można stwierdzić, że występują w nich zmiany długości odcinków i wielkości kątów; mniejsze w izometrii, większe w dimetrii. Rzuty aksonometryczne stanowią podstawę sporządzania rysunków przede wszystkim poglądowych. Wykorzystywanie rzutu aksonometrycznego w zapisie konstrukcji jest ograniczone. Odwzorowywanie bowiem elementów o większej złożoności postaci konstrukcyjnej wymaga licznych zabiegów kreślarskich, a łącznie z zapisem układu wymiarów i opisem struktury zewnętrznej czytelność takiego zapisu może być mniejsza niż zapisu w rzutach prostokątnych. W odniesieniu do istniejących przedmiotów (rzeczywistych obiektów lub ich modeli) na uwagę zasługuje korzystanie z fotografii i techniki fotograficznej (zapis fotograficzny lub fotograficzno-rysunkowy). Szczególne zalety takiej formy zapisu rnają praktyczne znaczenie nie tylko podczas sporządzania dokumentacji roboczej, lecz także przechowywania dokumentacji (archiwizacja). YS. 6.1 ¥S. S„2 — 44 — — 45 — 4© — . 6.21 .Rys. 6.27 Rys.Rys. 6.28 . MME71IA UKOŚNA Rys. 6.-37 4 — Rysunek techniczny jako zapis konamkcp . . — Poznanie pewnych rozwiązań zagadnień konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykładów. zawartych na rysunku złożeniowym. 7. Ma to znaczenie tylko ze względu na organizację zajęć i różne umieszczenie obu tych tematów w strukturze ćwiczeń z zapisu konstrukcji. Dobór zadań umożliwia zatem opanowanie zagadnień dotyczących konstruowania oraz zapisu konstrukcji. Wytwory o odpowiednim stopniu złożoności postaci geometrycznej stanowią dobry przykład do pogłębienia wiedzy i umiejętności o sposobach zapisu geometrycznych cech konstrukcyjnych.3 — korpus układu sterowania pompy wielotłoczkowej osiowej (element 17 na rys. W miarę potrzeby przy odtwarzaniu konstrukcji należy korzystać z odpowiednich norm konstrukcyjnych. a na rys. należy odtworzyć konstrukcję elementu. 7.2 — korpus tarczy wychylnej (element 6 na rys. — Znaczenie powierzchni wyznaczających strukturę zewnętrzną: powierzchnie współdziałające.Tematem zadań zamieszczonych w tym rozdziale jest odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu i złożonego układu) i sporządzenie zapisu konstrukcji (rysunków złożeniowych.6).5). 7. powierzchnie swobodne. na rys. — Dobór optymalnego układu wymiarów oparty na analizie współdziałania i wymagań "wynikających z montażu. Odpowiedni dobór elementów i układu elementów umożliwia przyswojenie wiedzy z zakresu konstrukcji i działania oraz wytwarzania tych elementów i układów. — Normalizacja w konstrukcji elementów i układów. :i!> — 51 . Zagadnienia dotyczące konstruowali i a — Związek między postacią geometryczną a działaniem oraz między postacią geometryczną a sposobem wytwarzania. 7.4 (element 1 na rysunku złożeniowym filtra — rys.1.Współzależność geometrycznych cech konstrukcyjnych elementów współdziałających. W zajęciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych elementów jako wytworów można zastosować fotografie tych elementów. 7.1-7. których fotografie przedstawiono na rys.8. 7. Na rysunku 7. —. 7.8). — Doskonalenie umiejętności z zakresu tolerowania wymiarów i opisu stanu powierzchni. Korpus filtra oleju podano na rys. obejmujących normalizację niektórych szczegółów postaci geometrycznej.5-7. Odtwarzanie konstrukcji elementu Na podstawie danego pojedynczego elementu (wytworu) ** oraz informacji o jego znaczeniu w układzie. Zagadnienia zapisu konstrukcji — Pogłębienie wiedzy i umiejętności co do sposobów zapisu postaci geometrycznej (dobór optymalnego układu rzutów). rysunków wykonawczych). Są to elementy składowe układów. 7.6). 7. 1.4. których rysunki złożeniowe zamieszczono na rys. sporządzając zapis konstrukcji w formie rysunku wykonawczego.1 przedstawiono pokrywę pompy zębatej (element 9 na rys. Przykładami do realizacji tematu mogą być elementy. Zadania w tym rozdziale podzielono tematycznie na dwie grupy: odtworzenie konstrukcji elementu i odtworzenie konstrukcji złożonego układu. 7.2 Pokrywa pompy zębatej Korpus tarczy wychylnej _ — .5. . 6 — korpus tarczy wychylnej. 16 — tuleja łożyskowa.RYS. 18 — pokrywa wskaźnika. 11 —sprzęgło. 20 — podkładka odginana. 15 — zestaw igiełkowy. 21 — nakrętka sześciokątna (wg PZL-Hydral Wrocław) . 5 — korpus pompy. 14 — czop. 19 — dźwignia. 7. 10 — tarcza łożyskowa. 2 — pokrywa tylna.6 Pompa wielotłoczkowa osiowa: 1 — wałek. 17 — korpus uklcnh sterowania.wirnika. 8 — stopka ślizgowa 9 — tarcza ślizgowa. 12 — pokrywa łożyskowa. 7 — zespół separatora. 13 — wałek napędu. 4 — tłoczek. 3 — wirnik. 24 — tuleja gwintowana. 23 — pokrywa górna. 7. 29 — sprężyna.B .6 Rys.5: 22 — wpust pryzmatyczny. 23 — tłoczek.7. 25 — końcówka oporowa górna.wg rys. U Pompa wieiotłoczkowa osiowa — przekrój 8-8 wg rys. 30 — pokrywa prowadząca . 27 —• końcówka oporowa dolna.B . 26 — tuleja tłoka. 2 — tulejka. 3 — trzpień. 4 — osłona. 7. 7 — osadnik Rys.8 56 . 6 — segment magnetyczny.Filtr oleju: 1 — korpus. 5 — siatkowy segment filtrujący. a na rys.12). para t< 175°C 1 MPa grzybek mosiądz-guma 6 Położenie gwintu na wrzecionie 7 Połączenie korpusu za. Informacje ¡uzimpeiMąjis|ce 1. D. 7. jako wytworów można użyć ich fotografii i rysunków złożeniowych. olej. C. Przy sporządzaniu rysunku złożeniowego danego zaworu oraz rysunków wykonawczych jego elementów należy uwzględnić skrajne położenie elementu zamknięcia przepływu. zasuwa) 5 Ruch wrzeciona (wzglę.kołnierzowe woru z przewodem rurowym 8 Połączenie pokrywy kołnierzowe z korpusem 9 Zastosowanie armatura przemysłowa 10 Normalizacja PN-86/M-74150 obrotowy dolne gwintowe gwintowe armatura przemysłowa Tabela 7. para. Przy odtwarzaniu konstrukcji skorzystać — w miarę potrzeby — z odpowiednich norm zawierających normalizację głównych wielkości zaworów. B. zasuwa) 5 Ruch wrzeciona (względem pokrywy) woda zimna 1 MPa grzybek mosiądz-guma woda gorąca. Zestawienie danych zaworów C i D Lp. 7.2. 7. które zamieszczono w tab. 0#w. powietrze t < 200°C 1 MPa zasuwa okrągła mosiądz-mosiądz zł©ż©na<eg© ektafle Do realizacji tematu dobrano przykładowo zawory i zasuwę.17. niektórych elementów składowych zaworów lub normalizację pewnych szczegółów postaci geometrycznej. które pokazano na fotografiach (rys.3. Dla zaworu A przy odtwarzaniu postaci geometrycznej korpusu wykorzystać dane z rys. W tabelach 7. Oznaczono je . 2 Ciśnienie nominalne 3 Postać elementu zamykającego 4 Tworzywo elementów stal-stal zamknięcia przepływu (gniazdo-grzybek. 7.umownie jako zawory A.13-7.2 należy odtworzyć konstrukcję.1 i 7. W zajęciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych zaworów.aizaiik kiMstakep Tafoeta 7.2 zamieszczono niektóre dane tych zaworów. powietrze t<300°C 1. sporządzając zapis konstrukcji w formie rysunku złożeniowego i rysunków wykonawczych zasadniczych elementów danego zaworu. Dane ogólne Dane szczegółowe Zawór przeloto.Zawór przelotowy (C) wy skośny (D) 1 Czynnik przepływający 2 Ciśnienie nominalne 3 Postać elementu zamykającego 4 Tworzywo elementów zamknięcia przepływu (gniazdo-grzybek.6 MPa grzybek woda.Zasuwa klinowa kielichowa (B) -zaporowy kołnierzowy (A) 1 Czynnik przepływający woda.obrotowo-przedem pokrywy) suwny (ruch śrubowy) 6 Położenie gwintu na górne wrzecionie 7 Połączenie korpusu za.1 i 7. 7.16 ich rysunki złożeniowe. 2. Dane ogólne Dane szczegółowe Zawór zwrotno. W połączeniach śrubowych wykorzystać dane gwintów rurowych walcowych. Na podstawie danego wytworu *' i informacji zamieszczonych w tab. para.9-7.gwintowe woru z przewodem ruz„ rowym O Połączenie pokrywy O gwintowe z korpusem armatura domo9 Zastosowanie wej sieci wodociągowej 10 Normalizacja PN-74/M-75226 obrotowo-przesuwny (ruch śrubowy) dolne obrotowo-przesuwny (ruch śrubowy) dolne gwintowe gwintowe armatura domowej sieci centralnego ogrzewania PN-77/M-75007 . Zestawienie danych m o r ó w A i B Lp.12.1. 7 JO Zasuwa klinowa kielichowa (zawór B) .9 Zawór zwrotno-zaporowy (zawór A) Rys. 7.Rys. . 680 113.955 5/8 22.039 31.551 124.845 50.201 111.911 26.723 9.746 59.226 78. np.952 41.814 2. Gwiatr mr^w: -yyalcBw.793 21.772 135.770 36. 60 — .587 24.309 Gwinty podane w kolumnie 1 są uprzywilejowane.561 8.749 25.: G172 GWINT 2EWNETRZNY < N T > t d =D d.172 160.3.722 110.939 38.576 84.201 33. = Di mm 7.980 100.372 103.431 42.730 138.365 44.907 1..951 149.291 34.884 3 1/4 93.055 86.830 6.351 ' 11 14 28 19 P mm 0.897 41.851 105.656 62.430 5 1/2 151.705 80.788 56.Tafe<e?.324 52.910 1 3/8 44. »» bfimi wŁ^mi.501 98.877 30.301 15.844 46.117 27.445 14.022 97.147 12.441 7/8 30.950 18.135 64.157 16.806 19.231 73.926 91.651 ' 20.728 13.872 2 O Średnica znamionowa'1'"' 1 1/16 1/8 1/4 3/8 1/2 3/4 1 1 1/4 1 1/2 2 2 1/2 3 3 1/2 4 5 6 d2 = D2 P 7. i hłsN/ Oznaczenie gwintu zawiera znak gwintu (G) oraz średnice znamionową.279 29.651 162.323 47.534 87.030 4 1/2 125.662 20.249 1 1/8 37.330 3 3/4 106.u 7.184 2 3/4 81.472 148.072 122.418 40.803 1 3/4 53.251 136.130 163.710 75.566 11.752 72.337 1.142 9.614 2 1/4 65.267 58.405 92. 5 Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji . . 12 — zasuwa.14 Rysunek złożeniowy zaworu B: 1 — korpus. 10 — podkładka. 7 — tulejka. 6 — uszczelnienie.OS Ito Rys. 9 — kółko ręczne. 11 — nakrętka. 8 — nakrętka. 3 — wrzeciono. 5 — wkręt. 4 — nakrętka okrągła. 7. 13 — uszczelka . 2 — pokrywa. 2 — pokrywa. 8 — wkręt. 15 — zawór odpowietrzający . 3 — wrzeciono. 7 — podkładka. 13 — uszczelka. 6 — kółko ręczne. 14 — korek. 9 — grzybek 10 — uszczelka. 7. 11 — podkładka.15 Rysunek złożeniowy zaworu C: 1 — korpus. 5 — dławik. 4 — uszczelnienie.Ć3S Rys. 12 — nakrętka. 7 — tulejka. . 2 — gniazdo. 11 — uszczelka. 8 — nakrętka. 5 — pokrywa. 7. 13 — korek grzybek. 3 — wrzeciono. 12 — zawór odpowietrzający. 4 10 — nakrętka.16 Rysunek złożeniowy zaworu D: 1 — korpus. 6 — uszczelnienie. 9 — kółko ręczne.Rys. 8.4 i na tej podstawie wyznaczyć wartości wymiarów sprzężonych dla tulei 2 i z a b i e r a k a 1 sprzęgła.1 zamieszczono rysunek złożeniowy zaworu kątowego. ZADANIE Na rysunku 8. 4 Na rysunku 8. wielorowkowe). 8. — Dobór elementów typowych połączeń: śrubowych. przy czym: — zachować proporcje głównych wymiarów jak na rysunku złożeniowym.3 zamieszczono rysunek złożeniowy sprzęgła wielopłytkowego dwustronnego włączanego mechanicznie. Rysunek złożeniowy wymaga następujących uzupełnień: — dobrania elementów połączeń śrubowych (10. — Pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętności z zakresu sporządzania rysunków wykonawczych. wpustowych. przy czym: — zachować proporcje głównych wymiarów jak na rysunku złożeniowym.1 i 8. Należy sporządzić rysunid wykonawcze tulei 2 i zabieraka 1.2 i na tej podstawie wyznaczyć wartości wymiarów sprzężonych dla tulei 1 i zabieraka 2 sprzęgła. 4 oraz 2. uwzględniając wymienione uzupełnienia konstrukcji. sprzęgła. Ponadto należy wykonać rysunek uproszczony 0 . Zagadnienia zapisu konstrukcji: — Pogłębienie wiadomości z zakresu zapisu złożonych układów i doskonalenie umiejętności „czytania" rysunków. to należy sporządzać rysunki wykonawcze zasadniczych elementów danego układu. — dobrać płytki cierne z tab. Należy sporządzić rysunki wykonawcze elementu 1. współdziałających ze sobą. ZADANIE 8 . Zagadnienia dotyczące konstruowania: — Związek między cechami geometrycznymi a działaniem oraz między cechami geometrycznymi a sposobem wytwarzania. Należy sporządzić rysunki wykonawcze tulei 1 i zabieraka 2. zamiast elementów 8 i 9 należy dobrać układ wg rys. ZADANIE 8 . — Przyswojenie niektórych rozwiązań zagadnień konstrukcyjnych na przykładzie przerabianych zadań. ZADANIE 8 . Należy sporządzić rysunki wykonawcze elementu 1 i 2. 3 Na rysunku 8. 8. Jeśli zakres prac nie obejmuje rysunków wszystlcich elementów. W doborze wartości liczbowych poszczególnych wymiarów należy zachować proporcje wymiarowe podane na rysunku złożeniowym. Ponadto zadanie obejmuje: — dobór odpowiedniego sposobu regulacji luzu między płytkami sprzęgła. 11 i 13-15 oraz 16.6-8.8. — wykonanie uproszczonego rysunku sprzęgła (szkicu) oraz krótkiego opisu konstrukcji i działania sprzęgła.4 przedstawia rysunek złożeniowy sprzęgła wielopłytkowego jednostronnego włączanego mechanicznie. lecz także zwrócenie uwagi na zagadnienia dotyczące konstruowania.Temat zadań zamieszczonych w tym rozdziale obejmuje dokonanie analizy zapisu złożonych układów (rysunków złożeniowych) w celu zapoznania się z konstrukcją i działaniem danego układu i następnie — na tej podstawie — sporządzenie zapisu konstrukcji elementów (rysunków wykonawczych). 3. lego działanie polega na realizacji przepływu cieczy z dwóch przewodów łub każdego z osobna. 1 dobrania połączenia kształtowego między elementami 2 i 3 (połączenie wpustowe za pomocą wpustu 12 lub inne. np. 17). (szkic) sprzęgła oraz krótki opis konstrukcji i działania Rysunek 8. Celem zadania jest nie tylko opanowanie zagadnień zapisu konstrukcji. — dobrać płytłd cierne z tab.2 przedstawiono rysunek złożeniowy zawora rozdzielczego jako elementu instalacji rurowej.3 i 8. nakrętka.uszczelka. 2 .śruba dwustronna.korpus.wrzeciono i . 6 . 17 . 8 . 3 .uszczelnieni? 14 .persceń. 1 fewór kątowy: 1 .grzybek. 4 . 12 . 16 . 18 . 10 . 13 .podkładka o k r J a . 5 . T o . 19 . 9 .nai^tka s z e Ł S n a m .uszczelka.kć ko eczne o .króciec.kołnierz.tulejka.gniazdo.nakrętka. 11 .kołnierz 7 .FJys.tulejka grzybka.króciec. 11 — podkładka sprężysta. 17 — podkładka sprężysta . 6 — uszczelka.2 Zawór rozdzielczy: 1 — korpus. 2 — wrzeciono. 8. 2 ) _ I Rys. 14 — podkładka sprężysta. 5 — króciec. 9 — pierścień uszczelniający o przekroju okrągłym. 10 — wkręt z łbem walcowym. 8 — króciec. 7 — uszczelka. 3 — pokrętło. 15 — nakrętka sześciokątna. 16 — śruba z łbem sześciokątnym.5) c-c | Element poz. 13 — śruba z łbem sześciokątnym.©s o© (Element poz. 4 — płytka. 12 — wpust. 3 Sprzęgło wielopłytkowe dwustronne włączane mechanicznie: 1 . 6 — płytka cierna zewnętrzna.sworzeń 4 . 3 . 2 .tuleja.eh VD Rys.dźwtania 5 — płytka dociskowa. 7 — płytka cierna wewnętrzna 8 9• elementy układu regulacji luzu.zabierak. 11 — wpusi pryzmatyczny ' ' . 10 — pierścień włączający. 8. 4 — płytka cierna zewnętrzna.5 . 5 — płytka cierna wewnętrzna.4 Sprzęgło wielopłytkowe jednostronne włączane mechanicznie: 1 — zabierak. 3 — dźwignia. 9 — śruba z gniazdem sześciokątnym . 8. 2 — tuleja. 8 — nakrętka do regulacji luzu.4 8 9 3 o Rys. 7 — sworzeń. 6 — płytka dociskowa. S - 6 - 7 - ^ .7 .5 S .7'. T R Y M ' 4 7 P I S R Ś C . a - » - s z i l . 8. s .*** .A CHŁODZENIE (SMAROWANIE) o Rys. Ponadto należy wykonać rysunek uproszczony (szkic) oraz krótki opis konstrukcji i działania sprzęgła. rysuniai złożeniowym. 2 i 9. przy czym: — zacho<*'uć protKJCcje gicw/nych wymiarów jak na. 8. 8. Należy sporządzić rysunki wykonawcze elementów 1.1 i 8.7 Nakrętka do regulacji luzu w sprzęgle . 8.5 zamieszczono rysunek ziożemo*^ sprzęgła wielopłytkowego jednostronnego włączanego hydraulicznie. — dobrać płytki cierne z Łab.2 i na tej podstawie wyznaczyć wartości wymiarów sprzężonych dla elementu i i 2 oraz 9.Na rysunku 8. b a Rys.6 Układ do regulacji luzu w sprzęgle Rys. 5 89 O O Liczba wypustów 1 3 1.5 80.75 9.8 134.7 H 31 38.5 53.3 6 * Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).Taóda oJ. 25.1 30.75 2.5 44 49.5 181.1 41.2 61 65. TabeJa 8.5 55 61 61 68.8 33.75 11. Płytki wewnętrzne z wypustami** (wymiary w mim) Lp. > 73 — .2 H 13.2 70. 1 2 3 4 Dw 54 67 78 88 98 110 108 123 132 141 162 178 dw 33.3 43.8 100 111.5 78.6 b 8 g 1 Liczba wypustów 9.45 3 C J 6 7 8 9 10 11 12 11.7 19.8 53.4 27.75 1.8 144.5 97 H.5 109.7 19.1 57.2 129.5 dz 34 50 60 68 72 72 78 84 95 102 118 132 'o 10 12 12 12 12 19 12 12 12 19.2 92.1 50.2 65.1 32. Płytki zsymęiirrane i wypastamj*' (wymiar? w raunot) Lp.9 70.8 Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).2 82.3 48.2 48.2 58.6 36.2 70. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D* 54.8 89.2 112.1 45.2 75.9 30.2 100.3 38.8 79.45 4 6 1.5 164.8 124.5 88.5 73.2.5 69.5 19.6 24. 5 4 5 * Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).mm.5 41x3 45x3 48x3 55x3 60x3 65x3 52x4 61x4 68x4 60x5 72x5 70x6 d„ 95 110 123 135 144 165 180 195 208 244 272 300 360 420 dt 90 105 119 130 140 160 175 190 204 233 268 295 355 412 D 141 162 178 195 225 250 270 300 318 342 380 428 518 575 g 2. Płytki ^ew^tr^Siie % wiehnyypai&tami o iajysie ew^iweatowyna*' (wymiary w .8 2. 62x3 68x3 78x3 88x3 95x3 . Lp.5.4.3 2. Płytki wewmętraiie 2 otworami wielorowkowymii o zarysie ewolwemtowyin*' (wymiary w mim) Lp.5 4 5 *' Według katalogu K70 wytwórni ORTLINGHAUS (RFN).132 145 155 175 189 205 220 255 285 315 375 440 1. '1 Liczba zębów i moduł d„ Dł d O O zxm 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 60x2.Tabein i<.5 3.3.5 44x2.105x3 84x4 90x4 100x4 90x5 108x5 100x6 150 170 186 204 234 264 285 315 336 360 400 450 540 600 153 173 . . 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Liczba zębów i moduł zx m 38x2. 188 208 236 268 287 320 340 365 404 455 545 605 102 118 .5 68x2.3 o . > 8. 3 3. 1-9. sprawiać większych trudności.19. które mogą zastąpić przedstawione elementy odlewane. 9. Należy sporządzić zapis konstrukcji elementów spawanych. wprowadzając do nich zmiany. oprócz konstrukcji odlewanej. Przeanalizowanie danych powinno stanowić czynnik naprowadzający na prawidłowe rozwiązanie zadań. 9. Dane te.16 oraz 9.1 . Przekonstruowanie ich na elementy spawane nie powinno Przy opracowaniu tego rozdziału skorzystano z rysunków z prac [13].21). 9. połączony z dokonywaniem pewnych zabiegów konstrukcyjnych.Tematem zadań zamieszczonych w tym rozdziale jest zapis geometrycznych cech konstrukcyjnych elementów spawanych. Pewne reguły obowiązujące w konstruowaniu elementów spawanych zostaną podane przez prowadzących zajęcia dydaktyczne **'. Rys. W konstrukcjach o większej złożoności postaci geometrycznej. Stwierdzenie to należy przyjąć za podstawę głównego kryterium oceny rozwiązania konstrukcyjnego. Rozważane elementy odlewane pod względem postaci geometrycznej są stosunkowo proste. umożliwią zidentyfikowanie znaczenia danego elementu w układzie. 9. [21] i [23].17. Wytwory spawane powinny zapewnić działanie identyczne z działaniem wytworów odlewanych. Zadania polegają na opracowaniu konstrukcji elementów spawanych. do którego jest przeznaczony. Na rysunkach 9. **' Reguły konstruowania elementów spawanych są zamieszczone między innymi w pracy [8]. Na rysunkach elementów odlewanych podano główne wymiary oraz oznaczenia stanu powierzchni. łącznie z informacją o postaci geometrycznej. podano zaczerpnięte z praktyki przykłady rozwiązań konstrukcyjnych elementów spawanych (rys.18 i 9.20 przedstawiono elementy odlewane. — 76 — . 77 — . i i Rys. A- / R a 6.3/ 78 . 9.7 i> 100 Rq 25. 11 .10 skorzystano z możliwości uproszczeń zapisu.1 C ¡3ys. tzn. 9.< 25 > t 040 Ra 12^5/ W przedstawieniu postaci geometrycznej dźwigni na rys. 9. w płaszczyźnie rzutu głównego Rys. Ramię dźwigni odchylone o kąt 30° przedstawiono w rzucie głównym tak. jak gdyby leżało w jednej płaszczyźnie z drugim ramieniem. 9. Wszystkie szczegóły postaci geometrycznej przedstawiono tak. 9.12 został sporządzony przy wykorzystaniu możliwości uproszczeń zapisu. jak gdyby leżały w jednej płaszczyźnie przekroju.\v Rzut główny na rys. 9.12 . Część środkową tego elementu odpowiednio przy tym skrócono Rys. 5 5 — Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji .A-A Ry /Ra" 12. 9.a Rys.17 . . że ze względu na pomijanie w rozważaniach własności tworzyw opis cech materiałowych (w wykazach elementów na rysunkach złożeniowych) należy sprowadzać do określenia najbardziej ogólnych danych. jedną z możliwości doboru tematyki zadań. — Związek między postacią geometryczną a działaniem oraz między postacią geometryczną a sposobem wytwarzania. stal. — Korzystanie ze zbiorów istniejących rozwiązań niektórych szczegółów postaci geometrycznej. na którym ma być osadzone koło zębate i tarcza sprzęgła. spawanych. uszczelnienie. 10. Wykonać rysunek złożeniowy obejmujący wymienione elementy (wraz z gniazdami i pokrywami łożyskowymi) oraz rysunki wykonawcze wałka i koła zębatego. fibra. żeliwo.istota zadań zamieszczonych w tym rozdziale polega na sporządzaniu zapisu konstrukcji układów o większym. Tematem pierwszego jest konstrukcja układu: wałek wejściowy-lcoło zębate-łożyska-uszczelnienie-sprzęgło jako fragmentu przekładni zębatej dwustopniowej. którym jest między innymi skonstruowanie wałków i kół zębatych. osiowo (podpora przesuwna). — Normalizacja w konstrukcjach środków technicznych. Tematykę tych zadań starano się dobrać tak. co stanowi podstawę do sformułowania następnego etapu uszczegółowienia przekładni. ZADANIE 1 © .1) zostały dobrane główne cechy konstrukcyjne przekładni. stopniu złożoności (niż w zadaniach w rozdziale Zadania konstrukcyjne I) i jednoczesnym dokonywaniu pewnych prostych zabiegów konstrukcyjnych. — Opis makro. powinien być ułożyskowąny w korpusie przekładni za pomocą łożysk tocznych. 1 (wałek przekładni kompletny) W procesie konstruowania przekładni zębatej walcowej dwustopniowej (rys. np.i mikrostruktury zewnętrznej na rysunkach wykonawczych. Należy skonstruować wałek i koło zębate. Elementy założeń konstrukcyjnych do opracowania konstrukcji wałka wejściowego podano na rys. staliwo. — Poznanie rozwiązań pewnych zagadnień konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykładów. tarczę sprzęgła i połączenia wpustowe. dobrać łożyska. — stanowiły pewien czynnik poznawczy takich dziedzin opisowych. jak maszynoznawstwo (w pojęciu ogólnym). co wynika z odpowiedniego stopnia złożoności samej konstrukcji. Jedno łożysko powinno być ustalone osiowo (podpora stała). Wałek. uszczelnień itp. a drugie — przesuwne. guma. Należy nadmienić. W niniejszym rozdziale zamieszczono dwa zadania. — Pogłębienie wiedzy i umiejętności z zakresu zapisu złożonych układów. podając tylko np. Zagadnienia zapisu konstrukcji — Reguły zapisu typowych połączeń. Temat drugiego zadania stanowi wybrany etap uszczegółowienia przekładni zębatej jednostopniowej. które odpowiadałyby tak postawionym wymaganiom —-jak się wydaje — mogą być wybrane zagadnienia konstrukcyjne z zakresu prostych przekładni zębatych.2 (podobnie dla wałka wyjściowego). łożysk tocznych. — Stopniowe uszczegółowienie konstrukcji jako proces przejścia „od ogółu do szczegółu". połączeń piasta-wał. 10. Zagadnienia dotyczące konstruowania — Dobór cech konstrukcyjnych w wyniku analizy założeń konstrukcyjnych. — Reguły zapisu elementów układów napędowych: kół zębatych. aby: — stopień ich ogólności pod względem występowania zagadnień konstrukcyjnych był możliwie duży. śrubowych. . — problematyka zapisu konstrukcji była różnorodna. Dobór zadań umożliwi opanowanie zagadnień dotyczących konstruowania oraz zagadnień zapisu konstrukcji. 2 — dla konstrukcji wałka wyjściowego. nakrętki łożyskowe i podkładki zębate należy dobrać z katalogu łożysk tocznych Wymiary czopów wałów.0 3. 68 71 74 79 83 87 89 92 95 97 99 102 Moduł m Wskaźnik b dp 0.3 i 10. 10.35 3 0. 2.30 Średnica wałka (otworu w kole zębatym) d w = (0. ł) .3 Tabela 10.2 .45) d p Średnica wałka (otworu w kole zębatym) d w = (0. Łożyska kulkowe. krążków zabezpieczających i pierścieni osadczych oraz inne informacje potrzebne do opracowania konstrukcji zamieszczono w rozdz.9 3 0. Wydawnictwa Przemysłu Maszynowego WEMA.1.2.FOK R W ŁOŻYSKOWA Y A USZCZELNIENIE ULOZY SKOWANIE POKRYWA ŁOŻYSKOWA I . łożysk. lub wg tab. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Liczba zębów z 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 Moduł m Wskaźnik b < =d P ~r p 1.5 0.35. Łożyska toczne.0. sprzęgieł podatnych.0.3) d p Dane ilościowe do zadania przyjąć wg tab.1 4 0. Wybrać jedno rozwiązanie i opracować konstrukcję wałka. 10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Liczba zębów z 60 63 66. Przykłady danych do konstrukcja wata wejściowego przekładni zębatej Lp. pierścieni uszczelniających.wy I . 13. Opracować szkice wałka dla dwóch możliwości nakładania koła zębatego na wałek: od strony czopa pod sprzęgło i od strony przeciwnej do sprzęgła. W doborze postaci geometrycznej wałka należy: 1. Katalog-informator. 10. Imforaiacje pomocnicze Zagadnienie doboru postaci geometrycznej wałka jest zilustrowane na rys.4.40 3.we L2 Schemat przekładni zębatej dwustopniowej Elementy założeń konstrukcyjnych • 10. sprzęgła.1 — dla konstrukcji walka wejściowego.5 1.2 4.40 5 5 4.5 0.35 4 1.5 1. dobierając przy tym odpowiednie sposoby osiowego ustalenia elementów: koła zębatego. Przykłady danych « ii zębatej Lp. średnice wałków (otworów w kołach) d w ( .5 dla układu poziomego lub na rys. 10.UiOZYSKOWANiE U ŁOŻYSKOWANIE \\ USZCZELNIENIE // b Rys..2 (Wybrany etap uszczegółowienia konstrukcji przekładni) W procesie konstruowania przekładni zębatej walcowej jednostopniowej dobrano główne cechy konstrukcyjne i obliczono następujące wielkości: liczby zębów z. z 2 .3 Ilustracja zagadnienia uszczegółowienia postaci geometrycznej wałka przekładni iys. co umożliwiło uszczegółowienie postaci geometrycznej wałków przekładni i przyjęcie wartości wymiarów walka zależnych od wymiarów łożysk. Opracowana konstrukcja będzie stanowić podstawę wykonania niewielu sztuk przekładni. odległość osi A. moduł m. 10. Należy dokonać dalszego uszczegółowienia konstrukcji tak. jak przedstawiono na rys. Przyjęto sposób ułożyskowania i dobrano łożyska kulkowe. szerokości b. Na podstawie założeń konstrukcyjnych i wymienionych wielkości można sporządzić rysunek o stopniu uszczegółowienia jak na rys... b 2 . 10. 10.3.6 dla układu pionowego przekładni. aby można było wykonać rysunek złożeniowy przekładni oraz rysunki wykonawcze głównych elementów przekładni: korpusu. d w 2 .4 Przykład postaci geometrycznej wałka przekładni ZADANIE 1©. 10. wałków i kół zębatych. Ze względu na jej niewielkie wymiary należy przyjąć korpus . . . 5 80 90 100 114 126 138 96 104 112 90 99 108 dp2 136 128 124 148.5 94.157. Przykłady danych ilościowych stanowiących element założeń konstrukcyjnych zamieszczono w tab.5 139. Zagadnienie doboru postaci geometrycznej wałka zilustrowano na rys.T^ibii^ 1LV3. 13. Wymiary łożysk kulkowych dobrać z katalogu łożysk tocznych Wymiary czopów wałów i pierścieni uszczelniających oraz inne informacje konieczne do opracowania konstrukcji zamieszczono w rozdz.5 108.5 73.25 123. Łożyska toczne. dobranej odpowiednio do wymiarów koi zębatych i łożysk tocznych.5 98.5 5 6 4 4.5 132. Katalog-informator. 40 45 45 40 45 50 45 50 55 50 55 60 30 30 35 35 40 45 35 40 45 55 60 65 45 50 55 40 45 50 d vv2 50 50 50 50 50 55 55 55 60 60 60 65 40 40 45 45 50 55 45 50 55 65 70 70 55 55 60 50 55 55 4.5 79. 10.5 116.5 127.5 106. b2 63 69 75 75 84 92 88. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 Zl 21 23 25 20 22 24 19 21 23 18 20 22 15 17 19 17 19 21 16 18 20 19 21 23 24 26 28 20 22 24 Z2 34 32 31 33 31 31 30 29 26 29 27 25 47 43 43 43 39 38 41 33 33 30 29 26 39 37 37 37 35 33 m 4 dpi 84 92 100 90 99 108 95 105 115 108 120 132 60 68 76 76.25 128. dobierając odpowiednio takie elementy. 10.25 128.5 o bardzo prostej postaci geometrycznej.5 147 150 147 126 126 130 128.5 88.5 91 99 107 75 83 91 A 110 110 112 119.25 dw.5 5 6 4 4. jak: korek do wlewu i korek do spustu oleju. Wskazówki do rozwiązania zadamia Różne koncepcje postaci korpusu przedstawiono na rys.PrzyMa. Ponadto należy rozwiązać zagadnienia: wlewania i spuszczania oleju.3. W doborze wymiarów wnętrza korpusu należy uwzględnić objętość oleju smarującego.5 85. 10.10.dy d^i^yclh 4JUi ^rselfil^dhiM z-^l^Sy-ęl?.5 171 205 165 165 180 174 156 156 148 148 166.5 132.7-10.3.75 122.25 119. Wydawnictwa Przemysłu Maszynowego WEMA. odpowietrznik.5 . Lp.5 bi 68 74 80 81 90 98 95 105 115 87 96 106 54 62 68 77 86 95 64 72 80 103 114 124 96 104 112 81 89 97 (wyiniMary 7yv ^rp .5 141 141 141 124 120 124 135 130.5 175.5 148.5 98. . sprawdzania jego poziomu oraz odpowietrzania wnętrza przekładni.5 125 122.75 142.5 139. wskaźnik poziomu oleju.5 49 57 63 71 80 89 57.5 95.5 150 145 130 174 162 150 188 172 172 193.5 65. 7 Koncepcja korpusu przekładni — otwory pod łożyska w ściance o odpowiedniej grubości A-A iH\ Koncepcja korpusu przekładni — tuleje z otworami pod łożyska . V Rys.i Aj M i „ i ji j 'I \ i i i ! I ! i i f \ ( A \j I ! i X % \ Si V. 10. . Normalizacja nie wyczerpuje jednak zagadnienia znaków zapisu schematycznego. Jeden z przykładów zadań zamieszczono na rys. Zagadnienia zapisu konstrukcji — Pogłębienie wiedzy i doskonalenie umiejętności w odczytywaniu zapisu układów o większej złożoności. schematy a stopień uszczegółowienia konstrukcji na rysunkach złożeniowych. — Poznanie pewnych rozwiązań zagadnień konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykładów. Połączenie „nakrętka-śruba" zamienia ruch obrotowy tulei z gwintem wewnętrznym na ruch prostoliniowy śruby dźwignika. jakich należy używać do odwzorowania różnych układów. 11. Znaki zapisu schematycznego są znormalizowane *>. Stwarza to możliwość zwrócenia uwagi na podane niżej zagadnienia. w których użyto znaków nie znormalizowanych. Wybór ważniejszych znaków używanych w zapisie tzw. — Schematy a odwzorowywane układy. symboliczny" wskazane jest zawężenie zakresu treści zadań dotyczących tego tematu do układów kinematycznych. aby wykazywały one możliwie duży stopień ogólności pod względem występowania zagadnień konstrukcyjnych oraz różnorodnej problematyki zapisu schematycznego. Z tego powodu w literaturze często stosuje się schematy. Symbole graficzne. Ze względu na stosunkowo niewielką ilość czasu przeznaczonego w strukturze ćwiczeń na temat „zapis schematyczny. — Uwolnienie się od trójwymiarowości elementów i stosunków przestrzennych w zapisie własności układów materialnych. symboliczny" polegają na sporządzeniu — na podstawie rysunków złożeniowych — zapisu schematycznego układów mechanicznych maszyn.1. *' Normy związane z tematem: PN-80/M-01156 — Schematy. układów mechanicznych zamieszczono w pracy [20]. Zagadnienia dotyczące konstruowania — Zapis schematyczny w procesie projektowo-konstrukcyj ny m. lest to rysunek złożeniowy dźwignika śrubowego z przekładnią zębatą o zębach śrubowych i przekładnią pasową (na rysunku pokazano koło pasowe klinowe zamocowane na wałku wejściowym). — Opanowanie reguł sporządzania zapisu schematycznego. Uzupełnia się je wtedy niezbędnym opisem znaczenia użytych znaków. a które występują w praktyce. Zapisu tego dokonuje się po zapoznaniu się z konstrukcją i działaniem układu przedstawionego za pomocą rysunku złożeniowego. . Dobór zadań powinien być jednak taki. Zasady wykonania.Zadania o temacie ujętym jako „zapis schematyczny. PN-82/M-01039 — Schematy kinetyczne. PN-82/M-01083 — Schematy kinematyczne. Rodzaje i typy oraz ogólne zasady wykonania. 11.(drugi rzut — patrz rys.1b) . 2 .• watek wejściowy 4 .p o p r z e ć ^ . 8 .^ J 0 ^ ' 5 i gwintem wewnętrznym.śruba dźwignika.głowica. 6 . 9 ucn nj^ ^ S 1 ś r u b o ^ m .b Dźwignik śrubowy z przekładnią zębatą śrubową (i p ę d n i ą P ^ t ^ ś ^ w dźwignika. / .^ ) z g a .kole pasowe klinowe. 3 . 12 przedstawiono różne przypadki połączeń śrubowych. które mają zapewnić jego skuteczne działanie.W rozdziale tym zamieszczono zadania określone jako pomocnicze. jakie należy wykonać.27 zamieszczono kilka charakterystycznych zastosowań połączeń spawanych. których te połączenia występują. jakie należy wykonać. Znajomość zapisu połączeń śrubowych i połączeń spawanych jest związana z doborem w procesie konstruowania postaci geometrycznej wytworów.1-12.1. Z opisu mikrostruktury zewnętrznej wynika sposób i rodzaj obróbki. W zależności od potrzeb należy zastosować odpowiedni sposób zapisu połączeń spawanych. Opis mikrostruktury zewnętrznej wytworu wynika z potrzeby określenia w procesie konstruowania rych własności nadawanych wytworowi w procesie wytwarzania. wynika z opisu słownego podanego na rysunkach. 95 . podano w opisie słownym zamieszczonym na tych rysunkach.13-12. Zapis p©łączeń śrubowych Na rysunkach 12. Treść zadań. Zadania te mają na celu opanowanie reguł zapisu połączeń śrubowych i połączeń spawanych oraz opisu mikrostruktury zewnętrznej wytworu (chropowatości powierzchni). Treść zadań. gdyż ich znaczenie należy traktować przede wszystkim jako pomocnicze w rozwiązywaniu zadań o większym zakresie działań. Na rysunkach 12. 12. Opis mikrostruktury zewnętrznej w zadaniach podanych niżej obejmować ma tylko oznaczenia chropowatości powierzchni. 3 Li - L 2 = 3 L Dokończyć rysunek połączenia śrubowego — elementy 2 i 3 wkręcone w element 1.2 Narysować połączenie: elementy 2 i 3 nakręcone na element 1 tak.. Marnować o c r a c ^ n t e . przedstawiając całość jako „półwidok-półprzekrój" o I V/////////W////////////. narysować odpowiednio gwinty wewnętrzne i zewnętrzne. 2 -ivk:3ccRv » alsmsni i Rys. 12. eisrnen. L . 12. L j . L-. i L 2 m — . jak zaznaczono na rysunku.Na odcinkach oznaczonych przez L. Q ! L i J L 1-2 Rys. gwint wewnętrzny na długościach L. Przedstawione połączenie narysować stosując symboliczne znaki zapisu gwintu Rys.5 Przedstawione połączenie narysować stosując symboliczne znaki zapisu gwintu Rys. 12. 12.6 7 — Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji — 97 — . 9 Do przykręcenia elementu 1 do elementu 2 zastosować: śrubę z łbem sześciokątnym i podkładkę sprężystą.11 Element 1 przykręcić do elementu 2 za pomocą wkręta z łbem stożkowym. Połączenie narysować w trzech rzutach: a — z dużym uszczegółowieniem. b — w uproszczeniu Rys. b — w uproszczeniu Rys. Połączenie narysować w dwóch rzutach (rzut główny i rzut z góry): a — z dużym uszczegółowieniem.Do połączenia elementów 1 i2 zastosować: śrubę z łbem sześciokątnym.1 . b — w uproszczeniu Rys. nakrętkę sześciokątną i podkładkę sprężystą. b — w uproszczeniu Rys. 12. Połączenie narysować w trzech rzutach: a — z dużym uszczegółowieniem. 12. 12. Połączenie narysować w dwóch rzutach (rzut główny i rzut z góry): a — z dużym uszczegółowieniem. 12.10 Element 1 przykręcić do elementu 2 za pomocą wkręta z łbem walcowym. aby zapewnić szczelność Rys.15 Spoina L Spoina L / Spoina L Spoino i r 1 a Spoina L Poszczególne części połączyć spoinami. 12.18 Spoina L \ Spoino L 12. 12. 12. 12. całość przedstawić jako „półprzekrój-półwidok" Spoina V ¡1 Rys.14 \łłM*'łtimtm Zbiornik o prostych ściankach — poszczególne części połączyć spoinami tak.17 .13 Tarcza z wałkiem drążonym — poszczególne części połączyć spoinami (na obwodzie) Rys.Zbiornik cylindryczny — poszczególne części połączyć spoinami (na obwodzie wewnątrz i na zewnątrz) Rys. całość narysować w „półprzekroju-póiwidoku" 12.19 Spoina L Zbiornik walcowy — poszczególne części połączyć spoinami. całość narysować w „półprzekroju-półwidoku" Rys.Spoina Zbiornik walcowy — poszczególne części połączyć spoinami. 12.20 Rys. 12. 12.)>> >>>>>>>>>>>>>)>>>) ¿a >77 Zbiornik walcowy — poszczególne części połączyć spoinami.21 . całość narysować w „półprzekroju-póiwidoku" Rys. Spoina L >>>>> >>. Dźwignia — poszczególne części połączyć spoinami Rys.23 Szczęka hamulca — poszczególne części połączyć spoinami Dźwignia — poszczególne części połączyć spoinami Rys.25 ff — 101 . 12. 12.22 Pedał hamulca — poszczególne części połączyć spoinami Rys.24 Rys. 12. 12. 12. _J . aby zapewnić szczelność H Si S S V V S s V s \ s s V \ V > 7 7 7 7 7 / 7 / / ' J (0 « I Rys.Zbiornik otwarty — poszczególne części połączyć spoinami tak.27 i . 2. — powierzchnie wyznaczające wymiar 5 mają chropowatość o wskaźniku R a = y. Zapas ozaaacześ c h r o p o w a t o ś c i powaerscłani Na rysunkach 12. których rysunki należy uzupełnić oznaczenialni chropowatości powierzchni. Zapisu oznaczeń należy dokonać wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych. 12. .28 Oznaczyć na rysunku chropowatość powierzchni (wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych) spełniając wymagania: — powierzchnie wyznaczające wymiar 30m7 mają chropowatość o wskaźniku R a = x — powierzchnie wyznaczające wymiar 6 mają chropowatość o wskaźniku R a = y — pozostałe powierzchnie — R a = z Oznaczyć na rysunku chropowatość powierzchni (wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych) spełniając wymagania: — powierzchnia walcowa 03Oh6 ma chropowatość o wskaźniku R a = x. — pozostałe powierzchnie — R a = z Rys. 12. c-o e co o Rys. — pozostałe powierzchnie — R a = z Oznaczyć na rysunku chropowatość powierzchni (wg reguł stosowanych na rysunkach wykonawczych) spełniając wymagania: — powierzchnie wyznaczające wymiar 35H8 mają chropowatość o wskaźniku R a = x.28-12.30 przedstawiono różne elementy.12. — inne powierzchnie walcowe mają chropowatość o wskaźniku R a = y. spełniając wymagania podane w opisie słownym podanym na rysunkach. Zamieszczony w tym rozdziale m ateriał umożliwia jednak zwrócenie uwagi na następujące czynniki w konstruowaniu: — korzystanie ze zbioru istniejących rozwiązań (katalog rozwiązań). szczegóły postaci geometrycznej ze względu na przyleganie elementów sprzężonych przedstawiono na rys. Sposoby zabudowy pierścieni uszczelniających w dwóch różnych przypadkach przedstawiono na rys.9. 13.Ci. 13. 13. Na rysunku 13.3). 13.6) oraz stosowanych w tych połączeniach znormalizowanych pasowań (tab. mają znaczenie ogólne.9. W przykładach.12 przedstawiono rysunek złożeniowy sprzęgła podatnego. 13.lJj normy konstrukcyjne Dobór treści rozdziału wynika z potrzeb związanych ze strukturą ćwiczeń dydaktycznych — zakres tematyki jest więc odpowiednio zawężony.10 i 13.8 i 13. które zamieszczono w tym rozdziale. Zamieszczone tutaj rysunki oraz tabele dotyczą podanych dalej zagadnień. Wytyczne doboru połączeń śrubowych pokryw łożyskowych w ułożyskowaniach wałków przekładni zębatych zamieszczono w tab.1.11.12. 13.11. a w tab. jakie tutaj obowiązują.13 — wymiary śrub odpowietrzających. 13.4-13. 13. Trzeba wyraźnie podkreślić. 13.7-13.5 zamieszczono dane potrzebne przy doborze postaci geometrycznej czopów końcowych wałów. Podkreślenie możliwości różnych rozwiązań danego zagadnienia konstrukcyjnego ma znaczenie metodologiczne. Wyróżnić należy ułożyskowania wałków: — krótkich (rys.3. że pewne zagadnienia — ze względu na powszechność występowania i ich ogólne znaczenie — można uznać za typowe oraz że istnieją ich rozwiązania.10. Wybór jednego z nich zależy oczywiście od przyjętych kryteriów. 13. 13.w tab. Dla połączeń wpustowych zamieszczono dane dotyczące głównych wymiarów elementów połączenia (tab. — długich (rys. 13.9).2 i 13. ale pewne reguły. Wiąże się to bowiem z potrzebą tworzenia w procesie projektowo-konstrukcyjnym różnych rozwiązań (pole możliwych rozwiązań) jako warunku dokonywania zabiegów optymalizacyjnych.14 — wymiary korków spustowych i uszczelek. Zaczerpnięto je z dziedziny konstrukcji przekładni zębatych.4 i 13. — gumowych pierścieni uszczelniających typu A lub B (tab. 13.6). ale najbardziej typowe rozwiązania uszczelnienia za pomocą: — pierścieni filcowych (tab. 13. Zagadnienie uszczelnień w połączeniach obrotowych ilustrują proste. a dane krążków zabezpieczających —. Wymiary pierścieni osadczych sprężynujących zewnętrznych i wewnętrznych przedstawiono odpowiednio w tab. Przedstawienie treści niniejszego rozdziału jest sprowadzone do krótkiego opisu. W rozdziale niniejszym zamieszczono także dane wybranych elementów przekładni zębatych: w tab. 13. Przykłady różnych sposobów ułożyskowań przedstawiono na rys. W tabeli 13. a wymiary tarcz tego sprzęgła zamieszczono w tab. . 13.1).2 i 13.4—13.7). — zagadnienia normalizacji. zwrócono ponadto uwagę na możliwość różnych rozwiązań danego zagadnienia konstrukcyjnego. Zagadnienie wyznaczania powierzchni oporowych pod nakrętki lub łby śrub i wkrętów podano na rys. c pogłębienie b . b — obrabiana cała powierzchnia.2 fdSŁyrelemenSmfd3)^" ^ ^ ^ ^ * W y k °rzyStaniem różnic y k ^ w i z n Powierzchni (b). SZCZEGÓŁY OSADZENIA W OTWOiBAirii Rys.POWIERZCHNIE OPORO WE POB NAKRĘTKI. 13. z wykorzystaniem różnicy krzywizn powierzchni (b) z podcieciem w otworze (c) — 105 — . z podcięciem wałka (c). 13.3 Szczegóły osadzenia łożyska (lub koła) w otworze (a).1 Powierzchnie oporowe pod nakrętki lub łby śrub i wkrętów: a nadlew. b o?/ Rys. 13. 4 Ułożyskowanie wałka przekładni za pomocą łożysk kulkowych Rys. 13.UŁOZY-SE 0 WANIĘ.5 Ułożyskowanie wałka przekładni za pomocą łożysk stożkowych . 13.W ALE G W PRZEKŁADNI ZĘBATYCH Rys. 3 Zastosowanie łożysk stożkowych w izw. 13.Ułożyskowanie za pomocą łożysk kulkowych Ułożyskowanie za pomocą łożysk wałeczkowych Rys. układzie rozbieżnym — 107 — . 5 76.5 81. 18 21 26 27 29 31 33 36 37 39 41 43 46 49 51 53 56 59 61.23 30 32 35 36 38 40 42 45 48 50 52 55 58 60 65 70 72 75 78 80 82 85 d.5 66.5 83.1. 89.USZCZELNIENIA Tabela 13.5 -XD TJ (N •a Przykład oznaczenia pierścienia filcowego o średnicy d = 50 mm: Pierścień filcowy 50 PN-90/M-86488 di 28 31 38 39 41 43 45 48 49 51 53 55 58 65 67 69 72 75 77 82 89 91 94 97 99 101 104 f 3 d 88 90 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 150 155 160 165 170 175 180 d.5 73. Uszczelnienie pierściemńaani Mcawyani wg PN-90/M-86488 (wymiary w mm) t d 17 20 25 26 *z.5 92 97 102 107 112 117 122 127 132 137 142 147 152 157 162 167 172 177 182 d2 109 Ul 116 125 130 135 140 145 154 159 164 173 178 183 188 193 198 203 208 213 f 7 8 4 9 5 10 6 .5 86.5 71.5 79. b — przedstawienie szczegółowe a Położenie pierścienia uszczelniającego w przypadku zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami z zewnątrz: a — przedstawienie uproszczone. 13.10 Położenie pierścienia uszczelniającego w przypadku zabezpieczenia przed wyciekaniem oleju z wewnątrz: a — przedstawienie uproszczone. b — przedstawienie szczegółowe — 109 — .a b Rys. %%4 ( wymiary w inm) Przykład oznaczenia pierścienia o wymiarach: d = 25 mm. 10 12 10 10 10 12 12 12 15. Pierśctesnk uszczelniające A (gumowe 2 wkładka usztywniającą) wg PN-72/M-. 110 115 105 ¡110! 120 110 115 ¡120! 125 120 125 120 ¡1251 130 140 125 ¡1301 140 b 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 12 10 12 10 10 10 12 . — i: .1000 mm.Tabela 13. są uprzywilejowane. pierścień uszczelniający A 25 x 42 x 10 PN-72/M-86964 d D 24 26 15 m 32 35 40 28 O 32 35 40 28 30 [321 35 40 30 32 [35! 40 35 30 32 35 ¡40! 42 47 40 32 35 ¡40! 42 47 40 35 1401 47 16 b 7 7 7 10 10 10 7 7 10 10 10 7 7 7 10 10 7 7 7 10 7 7 7 7 10 10 10 10 7 7 10 10 10 7 7 10 10 d D 35 37 40 ¡42] 47 50 52 62 40 ¡45! 47 40 ¡47] 50 52 40 42 47 50 ¡52 55 62 45 47 50 ¡52! 47 50 52 ¡55| 58 62 72 52 62 52 55 ¡58! 62 b 7 7 7 10 10 to 10 10 7 10 10 ' 7 10 10 10 7 7 10 10 10 10 10 7 7 10 10 7 7 10 10 10 10 10 " 7 10 7 10 10 10 d D 52 55 i60| 62 65 72 80 55 i62i 65 72 60 62 !65i 68 72 80 62 65 170. 12 12 12 15 12 12 12 12 12 15 12 12 15 25 40 42 68 26 70 28 17 45 72 18 75 30 48 19 78 20 32 50 80 21 85 35 52 22 90 23 24 36 55 95 38 100 53 60 105 Pierścienie. Norma obejmuje pierścienie uszczelniające o zakresie d = 6 . D =42 mm. których średnice D ujęto w ramki. 72 80 65 68 70 L2 7J 75 80 68 72 i75| 80 70 72 75 I80| 85 90 ¡801 90 75 80 85 90 b 7 7 10 10 10 10 10 8 10 10 10 8 10 10 10 10 10 8 10 10 10 10 8 10 10 10 10 10 8 10 10 10 8 10 10 10 10 10 10 10 3 10 10 10 d 62 63 65 D 80 90 90 85 !90| 95 100 90 100 90 ¡95! 100 110 100 110 95 :ioo> 105 110 100 110 100 ¡105.2. b=10 mm. Tabela 13. — 111 — . b=10 mm. pierścień uszczelniający B 30x52x10 PN-72/M-86965 b d 15 D 30 35 40 30 32 35 40 35 40 47 35 40 40 35 40 47 40 40 42 40 47 52 40 42 47 50 52 42 47 50 b 10 d 28 D 47 50 52 47 50 52 55 62 47 50 52 55 52 62 52 55 62 70 55 60 62 72 62 65 72 60 62 65 72 80 65 70 • 10 72 b 10 d 48 D 62 65 72 65 68 72 80 72 75 75 80 85 90 80 90 80 85 90 95 85 90 90 95 90 95 90 100 100 110 b 10 d 75 D 95 100 105 110 100 110 100 105 110 115 105 110 115 120 125 110 115 120 125 120 120 125 120 125 130 140 b 12 16 10 30 50 10 52 10 55 10 58 10 ' 10 60 10 78 12 10 80 12 17 18 19 20 21 22 10 32 10 10 10 10 10 40 10 42 10 35 10 85 10 15 38 10 90 15 62 65 10 10 12 12 12 92 95 15 15 24 10 68 100 15 25 45 10 47 26 10 *' Norma obejmuje pierścienie uszczelniające o zakresie d= 10-280 mm. Pierścienie uszczelniające 3 igsHMme w ofasimrie metalowej) wg PN-72/M~ (wymiary w mm) Przykład oznaczenia pierścienia o wymiarach: d = 30 mm. D = 52 mm.3. CZOPY KOŃCOWE WAŁÓW Tabela 13.4. Czopy końcowe wałów wg PN-98/M-85®®® * > POŁA CZE NI A WPUSTOWE Tabela 13.6. 'Główne wymiary połączeń wpustowych wg PM-70/M-850O5' X9 Średnica d (mm) Wymiar nominalny 16 20 25 30 32 18 22 28 35 38 40 48 42 50 56 60 70 80 100 130 160 ¡90 85 110 140 170 '200 63 71 90 120 65 75 95 125 150 180 220 m6 45 55 k.6 19 24 J6 Tolerancja Długość 1 (mm) Czopy długie 40 50 60 80 Czopy krótkie 28 36 42 58 Zakresy średnic d (mm) do ponad 6 8 10 12 17 22 30 38 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150 170 200 230 260 290 330 380 440 8 10 12 17 22 30 38 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150 170 200 230 260 290 330 380 440 500 Wymiary wpustu bxh (mm) 2x2 3x3 4x4 5x5 6x6 8x7 10x8 12x8 14x9 16x10 18x11 20x12 22x14 25x14 28x16 32x18 36x20 40x22 45x25 50x28 56x32 63x32 70x36 80x40 90x45 i00x50 Głębokość rowków (mm) w wale ti w piaście t 2 1,2 1,8 2,5 3 3,5 4 5 5 5,5 6 7 7,5 9 9 10 11 12 13 15 17 20 20 22 25 28 31 1 1,4 1,8 2,3 2,8 3,3 3,3 3,3 3,8 4,3 4,4 4,9 5,4 5,4 6,4 7,4 8,4 9,4 10,4 11,4 12,4 12,4 14,4 15,4 17,4 19,5 110 82 140 170 210 250 300 350 . 105 130 165 200 240 280 Norma obejmuje czopy walcowe i stożkowe o średnicach od 6 do 630 mm. Tabeia 13.5. Promienie zaokrągleń w czopach wałów reduktorów i motoreduktorów wg PN-87/M-88561 (wymiary w mm) Normalne długości wpuslów wynoszy: 6, 8, [0, 12. 14, 16, 18, 20. 22, 25, 28, 32, 36. 4(1, 45. 50, 56. 63. 70, 80, 90, 100, 110. 125, 140, 160, 180, 200, 220, 250, 280, 320. 360, 400, 450, 500. d do 18 od 20 do 28 od 30 do 75 od 80 do 125 od 130 do 280 R nie więcej niż 1,0 1,6 2,5 3,0 4,0 Tabela 13.7. Pasowania w połączeniach wpustowych wg PN-70/M-85005 Pasowanie wpustu w rowku watka w rowku piasty Rodzaj połączenia walek-piasta ruchowe H9/h9 D10/h9 zwykłe N9/h9 Js9/h9 spoczynkowe P9/h9 P9/h9 — 112 — KRĄŻKI ZABEZPIECZAJĄCETabela 13.8. Wymiary pierścieni ©sadczydh sprężynaijącydh zewnętrznych (rodzaj wg PN-81/M-85111 * > X3 "O Przykład oznaczenia pierścienia rodzaju Z odmiany normalnej przeznaczonego na czop o średnicy d = 40 mm: pierścień osadczy sprężynujący Z 40 PN-81/M-85111 9lM1) Czop Pierścień osadczy a max. 10 (U) 12 (13) 14 15 16 17 18 (19) 20 (21) 22 24 25 26 28 (29) 30 32 (34) 35 36 38 40 42 45 48 50 (52) 55 56 (58) 60 (62) 63 9,3 10,2 11,0 11,9 12,9 13,8 14,7 15,7 16,5 17,5 18,5 19,5 20,5 22,2 23,2 24,2 25,9 26,9 27,9 29,6 31,5 32,2 33,2 35,2 36,5 38,5 41,5 44,5 45,8 47,8 50,8 51,8 53,8 55,8 57,8 58,8 1,75 1,5 h f(Hl3) Rowek b około d2 min. h min. 3,3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3,9 4.0 4.1 4.2 4,4 4.5 4.7 4.8 5,0 5,2 5,4 5.6 1,5 9,6 10,5 11.5 12,4 13.4 14,3 15.2 16,2 17,0 hll 0,60 0,75 1,0 2,0 2,1 2,2 2.3 2.4 2.5 1,7 1,10 0,9 1,1 1,2 2.6 2.7 18,0 19,0 1,2 20,0 1,30 hl2 1.7 2.8 3,0 3.1 3.2 3.4 3.5 3.6 3.8 3.9 4,0 4,2 4.4 4.5 4.7 5.0 5.1 5.2 5.4 5.5 5.6 5.8 2,0 21,0 22,9 23,9 24,9 26.6 27,6 28,6 30.3 32,3 33,0 34,0 36,0 37.5 39,5 42,5 45,5 47 49 52 53 55 57 59 60 2,1 1,60 2,6 3,0 2,5 6,0 6,5 6,7 6,9 6,9 7,0 1,85 3.8 2,5 2,0 7.2 7.3 7.3 7.4 7.5 7.6 2,15 6,0 6,2 4,5 8 — R s n k techniczny jako zapis koosra^cp yu e — 113 — Taibeia 13.3 (cd.) Czop d d„ O O Pierścień osadczy a max 7.8 8,0 8,1 2,5 8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9 10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0 około mm u u Rowek A min. d, f min. h Siła osiowa kN 65 (68) 70 72 75 (78) ' 80 (82) 85 (88) 90 (95) 100 105 110 (115) 120 125 130 (135) 140 60,8 63,5 65,5 67,5 70,5 '73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0 103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0 6.3 6.5 6.6 6,8 7,0 — 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8 10,2 10,4 10,7 11,0 11,2 3,0 62 65 67 69 _7275 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5 101 106 111 116 121 126 131 136 2,65 73,50 76,83 78,89 81,34 84,28 88,20 104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66 hl2 3,15 5,3 3,0 3,5 4,0 hl3 4,15 6,0 4,0 Tworzywo: stal sprężynowa, zalecana stai 65 G. Uwagi: 1. Norma obejmuje pierścienie o zakresie d=3-300 mm. 2. Wymiary bez nawiasów sa uprzywilejowane. 3. Wartości siły osiowej są ważne przy założeniach podanych w normie. Tabela 13.9. Wymiary pierścieni osadczych sprężynujących wewnętrznych (rodzaj W) odmiany normalnej wg PN-81/M-85111 * > JO •l i U W / Z 1 / \ \ i i/ // o o i Przykład oznaczenia pierścienia rodzaju W odmiany normalnej przeznaczonego do otworu o średnicy D = 70 mm: pierścień osadczy sprężynujący W 70 PN-81/M-85111 Cr * glhU) - m'tíj \ f(H13) Rowek b około min. Otwór D D„ Pierścień osadczy a max. 4,1 d2 D, 20,0 21,0 h min. (19) 20 (21) 22 24 25 26 20,5 21,5 22,5 23,5 25,9 26,9 27,9 1,0 4,2 4.4 4.5 4,7 2,2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2,0 22,0 23,0 25,2 26,2 27,2 1,1 1,5 1,8 — 114 — 0 11.0 10.0 9.7 10.5 87.5 54.5 108 112 115 117 119 122 127 132 137 142 147 152 158 164 169 174.0 71.6 3.0 7.5 97.5 5.4 1.2 4.5 74.4 8.0 8.Tabeia 13.5 1.15 61.5 88.3 9.1 6.4 3.4 10.2 59.5 47.9 11.5 4.2 9.4 68.3 9.4 4.3 8.0 13.7 5.8 38.9 9.7 37.4 36.7 35.6 1.5 49.4 34.7 3.2 6.1 32.0 5.5 105.0 78.5 5.5 93.0 11.1 2.5 2.0 9.8 40.2 67.9 («3.7 7.2 5.5 3.5 3.5 45.7 8.5 — 115 — .0 6.5 10.5 53.5 44.8 5.8 43.5 51.1 4.8 2.8 H12 2.5 48.8 8.6 7.6 3.85 3.4 4.2 64.2 69. b około d2 min.5 5.2 11.0 75.2 10. D.9 1.5 101.2 60.5 29.6 119 124 129 134 139 144 149 155 • 160' 6.0 1.5 91.5 85.7 33.0 63.0 38.0 55.3 4.4 32.4 7.0 83.0 11.5 82.8 6.4 6.8 5.15 5.0 1.4 5.5 10.5 85.0 59.2 62.2 56.5 79.1 33.0 7.5 103.5 8.4 31.7 8.3 7.6 6.1 9.5 6.9 3.5 50.5 76.0 8.0 58.0 40.0 10.2 6.3 3.2 5.2 11.0 73.75 6.0 65.) Otwór D D„ Pierścień osadczy a max.5 106 109 112 6. 28 30 31 32 34 35 36 37 38 40 42 45 47 48 50 (52) 55 56 (58) 60 »•62 63 65 (68) 70 (72) 75 (78) 80 (82) 85 88 90 (92) (95) (98) 100 (102) 105 (108) 110 (112) (115) 120 (125) 130 (135) 140 (145) 150 (155) 160 (165) 30.5 50.0 66.5 2.2 66.5 95.5 95.0 3.2 72.65 6.0 12.0 81.5 8.8 2.2 3.5 100.4 4.0 42.5 114 116 H13 4.6 7.1 5.15 11.3 7.5 37.9 7.1 3.2 3.8 165 170 7.2 7.0 4.5 93.9 4.7 2. Rowek h min.5 90.8 39.6 3.3 2.5 103.5 98.6 4.6 5.0 39.8 3. 4 Wymiary śrub*' M8x20 14 Ml 2x30 5 Ml 6x3 5 12 18 *' Sposób zabezpieczenia śrub przed odkręceniem podano przykładowo. Tabela 13. = D + 2.+ 2.d od powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej powyżej 35 do 40 40 do 45 45 do 50 50 60 70 80 90 100 110 120 do do do do do do do do 60 70 80 90 100 110 120 130 D 50 55 60 70 . 9 e 20 25 30 36 40 45 50 55 60 65 c max.5d D 2 = D. Wytyczne doboru połączeń śrubowych pokryw łożyskowych Średnica gniazda D (mm) 47-62 72-80 85-100 110-140 150-170 D.25d Otwory pod śruby d M8 M10 M12 M16 6 Liczba 4 116 — . 80 90 110 120 125 140 150 g 6 8 10 d.11. SPRZĘGŁA PODATNE . 12. max. czopy czopy min. S 2 D P Liczba otworów 4 d5 d(. Wyraiiury tarcz sprzęgła podatnego (^aalary w mm) Od miana P Odmiano 1 t JD wzzzzzm +10 S2 S1 J*45° W. d. D d.5 120 36 42 58 58 82 58 82 80 82 82 105 82 105 105 130 105 130 130 165 130 165 165 165 200 60 7 65 75 85 95 105 115 130 150 1.. e d 7 15 t 100 12 16 18 20 25 30 30 35 40 40 45 50 55 32 40 40 50 60 80 80 110 80 110 110 110 110 140 110 140 140 170 140 170 170 210 170 210 210 210 250 10 13 8 5 35 92 28 16 63 14 26 10 1. 13. min.5 18 8 28 32 35 40 10 280 320 360 45 50 55 80 90 100 32 35 12 12 4 50 8 8 55 21 63 71 25 9 9 3 60 60 70 80 80 100 90 100 100 100 130 Wymiar F według rys.12. .70 190 210 235 112 32 16 86 14 5 5 2 140 160 180 200 220 250 280 320 360 400 450 500 132 152 170 188 208 236 266 304 340 380 430 480 40 18 20 22 24 30 32 34 38 46 52 57 62 23 26 31 36 41 46 54 63 72 76 100 110 130 140 160 180 200 230 260 6 16 18 20 22 25 30 32 35 40 45 12 50 55 60 63 70 75 90 100 110 125 15 6 6 2. U. krótkie długie 14 18 19 24 28 35 38 0 38 45 50 55 56 0 56 70 75 80 75 90 95 110 95 110 120 125 140 — - d3 d4 IA s. p*> max.Tabela 13. 27 32 32 D 16. KORKI SPUSTOWE ! USZCZELKI Tabela 13.4 31.25 M16xl.9 d.5 M20xl.5 M22xl.25 M16xl. 18 20 26 30 32 38 42 45 S 14 17 22 22 22 27 32 32 D 16. 18 20 26 30 32 38 42 45 S 14 17 22 22 22. Korki spustowe i uszczelki (wymiary w mm) ex 45° C C4 M "O Q d iVI 10x1. 3 4 5 6 7 7 8 8 Tabela 13.5 .9 36.9 d2 10 12 16 20 22 27 30 33 Da 18 20 26 30 32 38 42 45 g 2 2.2 36.5 M27x2 M30x2 M33x2 1 8 10 12 15 15 18 18 20 L 16 19 22 28 29 34 36 38 a 2 2 2 2 2 3 3 3 D.9 36.5 M20xl.25 M12xl.13.4 31.2 36.14.6 25.6 25.2 19.25 M12xl.4 25.5 M22xl.4 25.2 19.4 25.5 M27x2 M30x2 M33x2 1 8 10 12 15 15 18 18 20 L 16 19 22 25 25 28 32 34 a 2 2 2 2 2 3 3 3 D.4 25.ŚRUBY ODPOWIETRZAJĄCE. Sraby odpowietrzające (wymiary w snia) d Ml 0x1. co może wynikać z kryteriów o charakterze technicznym lub innych.Rozdział 14 stanowi uzupełnienie rozdziałów poprzednich. na którym opisano znaczenie powierzchni identyfikujących strukturę elementu. 14. Z opisem struktury zewnętrznej są związane układy pasowań (dobór pasowań i wynikające stąd tolerowanie wymiarów liniowych) oraz dane do doboru chropowatości powierzchni.7. 14. Uzupełnieniem tab.6.3 (D . np.7) i elementów połączeń śrubowych (tab.2) dotyczą spawania metodą elektryczną. 14.1) umożliwiają zwrócenie uwagi na zagadnienie proporcji wymiarowych.7. Wymiary uzupełniające (do kreśleń): Dśr = D+d d k = 0. natomiast orientacyjne wartości chropowatości powierzchni dla typowych zastosowań elementów —• w tab. Przykłady łożysk tocznych (rys. wkrętów. np. 14. 14. Podane proporcje wymiarowe śrub. — 120 — . * PROPORCJE WYMIAROWE ŁOŻYSK TOCZNYCH" ) Wymiany główne (ujęte w Polskich Normach): d. estetycznych. Zamieszczony tutaj materiał jest związany z doborem łożysk tocznych.15(0 .d) : Rys. D.3-14. nakrętek i innych elementów połączeń śrubowych mogą być pomocne w konstruowaniu i zastąpić konieczność bezpośredniego posługiwania się normami w niektórych zabiegach. W tabeli 14. s = 0. B. a przydat- ne są w doborze i zapisie konstrukcji spoin w ramach zadań konstrukcyjnych. 14. 14. elementów połączeń śrubowych. kreślarskich. Postacie i zastosowanie typowych spoin (tab. spoin oraz danych do opisu struktury zewnętrznej.d).1-14.7 jest rys. a wynika z potrzeb zadań ujętych w strukturze ćwiczeń.1 Łożysko kulkowe zwykłe *' Przy opracowaniu tego zagadnienia korzystano z danych zawartych w pracy [4]. r. Powszechnie stosowane pasowania podano w tabelach 14.8 zamieszczono dane o zakresach chropowatości powierzchni charakterystycznych dla różnych rodzajów obróbki w procesie wytwarzania elementów. D.2 Łożysko walcowe Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach): d.Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach): d.3 Łożysko kulkowe wahliwe Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach): d. s = 0. D.. B. Łożysko baryłkowe — 121 — .25 (D-d).15-0. r. Wymiary uzupełniające (do kreśleń): d k = 0. r. Wymiary uzupełniające (do kreśleń): d.5 d w . 14. Rys. 14. B. s = (0. B. Rys. w niektórych l w = 1. = 0. l w = d w .16)(S-d). d b . Wymiary uzupełniające (do kreśleń): d b = 0.8 dB.5d h .25 (D-d). Rśr=RK-0. D+d 4 R = R śr + 0. I = 0.15(D-d). D.25 (D-d). r.5dk. .6-1.Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach): d. d ś r = 0. Wymiary uzupełniające (do kreśleń): D„ D+d d k = 0. B w . B z .25 (D-d). y = 28-30° (łożyska o dużym kącie działania). D+d Dir = I = d 4r + (2-3) mm. -H. D. D.6 Łożysko kulkowe wzdłużne jednokierunkowe — 122 — . T. I = (1. h = 0. 14. 14. ".5 H.3 H.8)d śr (łożyska szerokie) Rys. d.5 Łożysko stożkowe Wymiary główne (ujęte w Polskich Normach): d. Wymiary uzupełniające (do określeń): -y = 12-16° (łożyska normalne). r. Rys. 1 *' Przy opracowaniu tego punktu korzystano z danych zawartych w pracy [4]. — 123 — .PROPORCJE WYMIAROWE ELEMENTÓW POŁĄCZEŃ ŚRUBOWYCH"0 Tabela 14. 25 d t=0.1 (cd.8d k = 0.6)d d 0 = 1.8d D 2 = 1.2d — 124 — .9S w = (1 — 1.8-2)d D.05 d g = 0. = 0.l.8 d c x 45" D = 2.2d Podkładka sprężysta D=(l.8 d Nakrętki niskie w = (0.4 d Nakrętki niskie w = 0.4-0.Tabela 14.2) d m = 0.5.2d Nakrętki długie w = 2d Rodzaj A hJIUj on« Nakrętka koronowa Rodzaj B D = (l.ld d D = 1. = 0.95 S Nakrętki zwykłe w = 0.) Nazwa elementu Proporcje wymiarowe (d-średnica gwintu") Wkręt z łbem stożkowym D= l.6) d Nakrętki wysokie w=l.25d Nakrętka sześciokątna D = (l.5d n = 0.8-2)d D.05 d Podkładka okrągła o TJ s = 0. 2 Lp. — 125 — . Nazwa spoiny Przekrój złącza przed i po spawaniu*1 Wymiary i zakres zastosowania Spoina I jednostronna s = 1-3 mm b = 0-2 mm Spoina I dwustronna s = 2-5 mm b = 1-3 mm Spoina Y s = 3-20 mm a=50°-60° b = 0-3 mm c = 1-2 mm Spoina .Y s = 3-20 mm P = 45°-60° b = 0-3 mm c = 0-3 mm Spoina V z podkładką s>6 mm P = 8°-12° b = 4-8 mm S. >3 Spoina V s = 3-20 mm a = 50°-60° b = 0-3 mm Przedstawianie spoin na rysunkach według PN-EN 22553:1997.POSTACIE 11AEMMM ZASTOSOWAŃ TYPOWYCH SPOI?i*} (wg PN-75/M-69014) Tafcela 14. 2 (cd.— 3 2 — IM . = 50-90 mm b = 0-3 mm c = 0-3 mm s s h=. = 50-60 mm 10 Spoina X a.) Nazwa spoiny Przekrój złącza przed i po spawaniu*' Wymiary i zakre zastosowania Spoina J s> 15 mm p=15°-20° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 7-8 mm ' jTS. cr Spoina 2J s>30 mm P= 15°-20° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 7-8 mm Spoina K s= 12-40 mm P = 45°-60° b = 0-3 mm c = 0-3 mm s= 12-40 mm a.Tabela 14. Nazwa spoiny Przekrój złącza przed i po spawaniu* Wymiary i zakres zastosowania 11 Spoina U s= 15-40 mm P = 8°-12° : b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 4—5 mm 12 Spoina U zwężona s>40 mm P = 8°-12° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 5-6 mm s h=4 13 Spoina 2U s = 30-80 mm P = 8°-12° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 4-5 mm s s h = .Tafoeia 14.2 (cd.) Lp.— mm 3 2 14 Spoina 2U zwężona s>80 mm P = 8°-12° b = 0-3 mm c = 2-3 mm r = 5-6 mm s h=- r n 15 Spoina L s>2 mm a=60°-120° 127 . Nazwa spoiny Przekrój z tacza przed i po spawaniu3'1 Wy miary i zaicies zastosowania 16 Spoina L s>2 mm a=60°-120° b = 0-2 mm Gdy S.2 (-cd.Tafeeia 14.5 s 5 7 . (mm) do 3 0.) Lp.7 s 3-10 10-25 ponad 25 0. > s h>s 17 Spoina O bez ukosowania s = 2-8 mm d<30 mm 18 Spoina O z ukosowaniem s = 8-16 mm d < 15 mm a=45°-55° c = 0-3 mm 19 Spoina I grzbietowa s<4 mm b = 0-2 mm r=s h=s+2 I I Spawanie części o różnych grubościach c) dopuszczalne różnice grubości dla spawania bez obróbki grubszej części Grubość s (mm) Różnica grubości a. TYPOWE PASOWANIA * > Takla 14.3. Pasowania wedtag sasady stałego ®tw®rra dla wymiarów dto 5 © mira © Rodzaj pasowania Pole tolerancji otworu podstawowego H8 H9 H10 Hl 1 H12 H8/c8 H9/d9 H10/dl0 HI l/al 1 H12/bl2 H8/d8 H9/e8 H10/h9 Hll/bll H12/hl2 H8/d9 H9/e9 H10/hl0 HI l/c 11 H8/e8 H9/f8 Hll/dll H8/e9 H9/f9 Hll/hll H8/f7 H9/h8 j H8/f8 H9/h9 H8/f9 H8/h7 H8/h8 H8/h9 H5/js4 H6/js5 H7/js6 H8/js7 H5/k4 H6/k5 ' H7/k6 H8/k7 H5/m4 H6/m5 H7/m6 H8/m7 H6/n5 H7/n6 H8/n7 H5/n4 H6/p5 H7/p6*' H8/s7 H6/r5 H8/u8 H7/r6 H8/x8 H7/s6 H7/s7 H8/z8 H7/t6 H7/u6 H7/x6 H7/z6 1 ... *;W przedziale wymiarów nominalnych do 3 mm pasowanie r — pasowania uprzywilejowane. , . H5 H5/g4 H5/h4 H6 H6/f6 H6/g6 H6/h5 H7 H7/c8 H7/d8 H7/e7 H7/e8 H7/17 H7/g6 H7/h6 H 7 / n n ipcf m i p i 7 ! i n p Luźne Mieszane Ciasne i Tabela 14.4. Pasowania wedfag zasady stałego wałka dSa wymiarów d© 500 mm l Rodzaj pasowania h4 G5/h4 H5/h4 h5 F7/h5 G6/h5 H6/h5 h6 D8/h6 E8/h6 F7/h6 F8/h6 G7/h6 H7/h6 Pole tolerancji walka podstawowego h8 h7 h9 D8/h7 D8/h8 D9/h9 E8/h7 D9/h8 D10/h9 E9/h9 F8/h7 F8/h8 H8/h7 E9/h8 F9/h9 F8/h8 H8/h9 F9/h8 H9/h9 H8/h8 H10/h9 H9/h8 JS8/h7 X8/h7 M8/h7 N8/h7 U8/h7 h 10 D10/hl0 H10/hl0 hll Al t/h 11 Bll/hll Cll/hll Dll/hll Hll/hll | hl2 B12/hl2 H12/hl2 Luźne Mieszane IS 5/h4 K5/h4 M5/h4 N5/h4 JS6/h5 K6/h5 M6/h5 N6/h5 P6/h5 Ciasne JS7/h6 K7/h6 M7/h6 N7/h6 P7/h6 R7/h6 S7/h6 T7/h6 — pasowania uprzywilejowane. ** Opracowano wg PN-91/M-02105. W obecnie obowiązujących normach podano zalecane pasowania tylko dla wymiarów do 1 mm. 9 — Rysunek techniczny jako zapis iUnnr^.JŁgp — 129 — Ta.bda 14,3. Pa:; i-wasiäu według zi .sad/ siaJsg« otw wmi Clla wyisiiiaro v/ p'invrrej Rodzaj pasowania H7 H7/e7 H7/f6 H7/F7 H7/g6 H7/g7 H7/h6 H7/h7 H7/js6 H7/js7 H7/k6 H7/k7 H7/m6 H7/n6 H7/n7 H7/p6 H7/p7 H7/r6 H7/r7 H7/s6 H7/s7 H7/t6 H7/t7 H7/u6 H7/u7 H7/v7*} H8 H8/d8 H8/e7 H8/e8 H8/f7 H8/f8 H8/g7 H8/h8 H8/js7 H8/k7 H8/n7 H8/p7 Poie tolerancji otworu podstawowego H9 HiO H9/d8 H10/dl0 H9/d9 H10/hl0 H9/e8 H9/e9 H9/f8 H9/f9 H9/h8 H9/h9 r.i m d'lj 3150 TQ -T HU HU/cil*» Hll/cdll*> Hll/dll Hll/hll H12 H12/h 12 Luźne . mna Mieszane Ciasne H8/r7 H8/s7 H8/t7 H8/t8*' H8/u7 H8/u8 H8/v7*' H8/v8*' H9/t8*> H9/u8 H9/v8*' Pasowania z polami tolerancji uzupełniającymi. Tabela 14.6. Pasowania według zasady stałego wałka dla wymiarów powyżej 500 do 3150 mm Rodzaj pasowania h6 E7/h6 F7/h6 G6/h6 G7/h6 H6/hć H7/h6 h7 D8/h7 E7/h7 E8/h7 F7/h7 F8/h7 G7/h7 H7/h7 H8/h7 JS7/h7 K7/h7 M7/h7 N7/h7 Pole tolerancji wałka podstawowego h9 hlO h8 . D8/h8 D9/h9 DIO/lilO E9/h9 D9/h8 H10/hl0 E8/h8 F9/h9 E9/h8 H9/h9 F8/h8 F9/h8 H8/h8 H9/h8 hll Cll/hll*' CDll/hl 1*' Dll/hll Hll/hll hl2 H12/hl2 Luźne Mieszane Ciasne JS6/h6 JS7/h6 K6/h6 K7/h6 M6/h6 M7/h6 N6/h6 N7/h6 P7/h6 R7/h6 S7/h6 T7/h6 P7/h7 R7/h7 S7/h7 T7/h7 U8/h7 U8/h8 Pasowania z polami tolerancji uzupełniającymi. — 130 — . pokryw. Powierzchnie rękojeści. króćców itp..ui. (polerowanie) Powierzchnie swobodne: a) elementów słabo obciążonych b) elementów średnio obciążonych c) elementów przenoszących bardzo duże obciążenia zmęczeniowe Powierzchnie czołowe wałów. 12. ram. 25. 14. Ofksiiiuousi.Tufceila 14. 20. np. kółek ręcznych itp. 17. w urn Cl o o o" o Rodzaj powierzchni.v . załamań krawędzi (stażowania) itp. 13. II.7.kiidi •iaiM^iwań yi-Mi^i Wskaźnik chropowalusci R. 22. płyt fundamentowych Małe powierzchnie stykowe. pokręteł. 24. korpusów itp. 19. 18. spoczynkowe Powierzchnie oporowe pod nakrętki. 15. 27. . 23. warunki dziaiania Duże powierzchnie zgrubnie obrobione. spody korpusów. Lp. 'iiii^jot/ a.iujłji V/pov'/yoj pr:z. Powierzchnie osadzeń łożysk tocznych: a) powierzchnie czopów b) powierzchnie gniazd Powierzchnie robocze przyrządów precyzyjnych Powierzchnie wałów pod uszczelnienia (połączenia obrotowe): a) pierścieniami filcowymi b) pierścieniami gumowymi Powierzchnie uszczelnień w połączeniach stałych: a) za pomocą uszczelek b) bez uszczelek (styk bezpośredni powierzchni metalowych) Powierzchnie uszczelniające złączek. Połączenia wpustowe (boczne powierzchnie robocze): a) wpust b) rowki wpustowe Gwinty zewnętrzne: a) średnio dokładne b) dokładne Gwinty wewnętrzne: a) średnio dokładne b) dokładne Gwinty połączeń ruchowych (powierzchnie robocze): a) gwint zewnętrzny b) gwint wewnętrzny Łożyska o smarowaniu mieszanym (powierzchnie robocze) Łożyska o smarowaniu hydrodynamicznym (powierzchnie robocze) Powierzchnie kuliste łożysk samonastawnych Koła zębate o zębach prostych (powierzchnie boczne zębów): a) dla przeciętnych obciążeń i prędkości obwodowych b) dla średnich obciążeń i prędkości obwodowych c) dla dużych obciążeń i prędkości obwodowych Koła zębate o zębach śrubowych oraz koła zębate stożkowe (powierzchnie boczne zębów): a) dla przeciętnych obciążeń i prędkości obwodowych b) dla średnich i dużych obciążeń i prędkości obwodowych Kola ślimakowe (powierzchnie boczne zębów): a) dla przeciętnych obciążeń b) dla dużych obciążeń Ślimaki (powierzchnie boczne zwojów): a) dla przeciętnych obciążeń b) dla dużych obciążeń Powierzchnie czołowe kół zębatych Koła pasowe (powierzchnie robocze): a) do pasów klinowych b) do pasów płaskich Sprzęgła cierne i hamulce: a) powierzchnie robocze walcowe b) powierzchnie robocze płaskie 10. łby śrub i wkrętów Powierzchnie walcowe otworów pod elementy śrubowe (z luzem) Występy środkujące kołnierzy. 16. Tabela 14. Zakresy dsrojpowłaitośd powierzchni dla różnych rodzajów obróbki Wskaźnik chropowatości Ra w ¡.05 o o rn (N v cn O oo C N o* o" o" o" 0. frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie średnio dokładne dokładne Wykonywanie gwintów zewnętrznych Wykonywanie gwintów wewnętrznych Obróbka uzębień Docieranie Gładzenie Dogładzanie oscylacyjne Piłowanie Cięcie palnikiem (w automacie) 1 . nożem szlifowaniem struganie. nożem walcowaniem szlifowaniem gwintownikiem.8.025 12.012 Rodzaj obróbki średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne Toczenie Toczenie powierzchni czołowych Wytaczanie Frezowanie czołowe Frezowanie obwodowe Szlifowanie powierzchni walcowych Szlifowanie płaszczyzn Wiercenie Rozwiercanie Struganie i dłutowanie Przeciąganie średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne średnio dokładne dokładne narzynką.im 0.5 oO u-i Ł C N 0. Należy przeanalizować dobór optymalnego układu rzutów. ze względu na zminimalizowanie trudności przy sporządzaniu zapisu. a głównie technologiczności wykonania zapisu. — 134 — .9 ^ Odwzorowanie geometrycznej postaci konstrukcyjnej za pomocą rzutów głównego i z góry. Ale taki układ rzutów należy uznać za niewłaściwy ze względu na kryteria wynikające z racji istnienia zapisu jako wytworu. pod względem „rysunkowym" jest poprawne. np. Rzut pomocniczy > \ X y/. . B .3 Dobór układu rzutów i układu wymiarów w zapisie konstrukcji elementu przedstawionego na rys. 15. przedstawiony w rzucie aksonometrycznym (izometria) — 136 — .4 Element z rys.34 Rys. 15. 15. 5.3.b ' 1 2 ot i i1 1 L ^ \^ 1 ^ i M _B Rys. 5 Układ wymiarów na rysunku wykonawczym wałka przekładni dobrany zgodnie z regułami wymiarowania ŁOŻYSKO ŁOŻYSKO TARCZA SPRZĘGŁA Rys. 15.6 Układ wymiarów na rysunku wykonawczym wałka ze ślimakiem dobrany zgodnie z regułami wymiarowania — 137 . 15.tOZYSKO K iC O ZE6ATE I ŁOŻYSKO A - iy il c B-B podziatka A C-C -łi. b — rzut boczny . 15=7 Rysunek złożeniowy przekładni ślimakowej: a — rzut główny.Rys. ale jest tematycznie związana z zadaniami konstrukcyjnymi II (rozdz.8 — 139 . 31 Tabelka rysunkowa i wySssz elementów — na arkuszu rys. 15.Przedstawiona konstrukcja jako całość nie stanowi rozwiązania określonego zadania z książki. Na przykładzie tym pokazano jedno z możliwych rozwiązań niektórych zagadnień konstrukcyjnych z zakresu przekładni oraz podano dane do zapisu tego typu złożonych układów. 10). 15.01. nazwisko Projektował Konstruował Kreślił Sprawdził Zatwierdził Podzialka 1:1 I | J PRZEKŁADNIA | ŚLIMAKOWA POLITECHNIKA WROCŁAWSKA ZAKŁAD PODSTAW KONSTRUKCJI MASZYN Nr rys.14 Rys.01.01.01.01. Nakrętka łożyskowa KM6 Nazwa elementu Imię.01.8 Podkładka wyrównawcza Pokrywa iożysk ślimaka (dolna) Podkładka zębata MB 6 12 20 Rys.01. 15=8 Tabelka rysunkowa z wykazem elementów przekładni ślimakowej.15 Rys.01. 11.11 PN-70/M-85005 Rys.01. której postać konstrukcyjną przedstawiono na rys.01.01.01.02 Stal Rys.05 Rys. i 1.8 Pokrywa łożyska (lewa) Łożysko stożkowe 30308 Wałek ślimacznicy Wpust pryzmatyczny A 14x9x50 Ślimacznica Uszczelka Korek spustowy Uszczelka Wskaźnik poziomu oleju Kolek walcowy 0 8n6x25 Wpust pryzmatyczny A 8x7x40 Pierścień uszczelniający B 30x50x10 Pokrywa łożyska (górna) Podkładka wyrównawcza Łożysko kulkowe 6306 Tarcza uszczelnienia Obudowa przekładni Ślimak Pierścień uszczelniający B 35x52x10 Osłona łożysk Podkładka sprężysta Z 6.PN-7Ü/ÍVÍ-35C05 36 j Pierścień uszczelniający B 38x62x10 35 34 Tulejka dystansowa i tal Stal PM-72/M-86965 Rys. 11. 11.01.13 PN-EN 24017:1998 33 32 Stal Fibra Stal 31 30 29 28 27 26 Stal Stal Żeliwo Fibra Stal Fibra Rys.03 PN-77/M-82008 Katalog łożysk tocznych PN-EN 24017:1998 Rys.06 Rys.16 Rys. 11.08 Rys. i 1. 11. 11. 11. 11. 11. 1 1.07 Katalog łożysk tocznych Stal Stal Stal Stal Rys. ¡7 Pokrywa łożyska Tarcza łożyskowa Uszczelka Odpowietrznik Podkładka wyrównawcza Śruba M 10x25-5.1 Wkręt M6x 12-5.01.04 PN-72/M-86965 Rys.12 Katalog łożysk tocznych Rys.7 .01. 11.01 Katalog iożysk tocznych Katalog łożysk tocznych Sz Data Podpis Tworzywo Nr normy lub rysunku Masa Nazwa przedmiotu (zespołu) 17 16 15 14 13 12 11 10 1 Lp.00 Rys.01. 11.01.8 Łożysko stożkowe 30306 Śruba M8x20-5. 11.01. 11. 11.10 25 24 23 22 21 20 19 18 Rys. 11.09 PN-EN ISO 2338 :2002 PN-70/M-85005 PN-72/M-86965 Stal Rys. Wymiary fonaałów podstawowych Format (A5) A4 A3 A2 Al A0 Wymiary (mm) 148x210 210x297 297 x 420 420 x 594 594 x 841 841x1189 297x630 297x841 297x1051 297x1261 297x1471 297x1682 297x1892 * ! Formaty pochodne oznacza się podając oznaczenie formatu podstawowego i krotność krótszego boku formatu podstawowego. Podziałki zmniejszające 1 50 1 100 1 200 (1 250) 1 500 1 1000 1 2000 (1 2500) 1 5000 1 10000 1 20000 (1 25000) 1 50000 1:1 A2x4 A2 A1 A0- A3*4 A4*3 0-2 Proporcje wymiarowe arkuszy o formatach pochodnych (przykłady) A4 A3 A4 Tabela D-3.Tabela D-l. Znormalizowane podziałki rysunku technicznego Wielkość naturalna Podziałki zwiększające 2 5 10 20 50 100 1 1 1 1 1 1 12 (1 2. Przykład oznaczenia 297x630 mm: A4x3. Wymiary formatów pochodnych*' Krotność krótszego boku Formaty pochodne od formatu A4 A3 A2 mm 2 3 4 5 6 7 8 9 1189x1682 420x891 594x1261 841x1783 1189x2523 420x1189 594x1682 841x2378 420x1486 594x2102 420x1783 420x2080 Al A0 Układ formatów podstawowych Tabela D-2.5) 15 1 10 (1 15) 1 20 (1 25) Podziałki ujęte w nawiasach nie są zalecane. formatu arkusza o wymiarach — 141 — . SPOSOBY SKŁADANIA ARKUSZY O FORMATACH A3-M Arkusze większe od A4 po złożeniu mają wymiar formatu A4. część arkusza z tabelką rysunkową ma stanowić stronę wierzchnią (pole zakreskowane). a następnie załamania równoległe do dolnej krawędzi arkusza rysunkowego. d — arkusze w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu) — 142 — . zatamanie wypukfe zafamanie wklęste Forma! A3 1 2 V//// n _ 210 _ — a 420 a» CD C M C-N S 210 t'en OJ 1 Format A2 Rys. Najpierw wykonuje się załamania prostopadłe. D-3 Sposób składania „do teczki lub koperty" arkuszy o formatach A3 i A2: a. Kolejność załamań przy składaniu arkuszy oznaczono liczbami. b. c • arkusze w położeniu poziomym. zatamanie wypukte zatamanie wklęste c Format A0 4 2 ! r-- OJ CO cn •4- 1 CM CT5 210 Rys. b — arkusz w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu) — 143 . c — arkusze w położeniu poziomym. 0-4 210 sSk 210 fes- 210 210 1189 Sposób składania „do teczki lub koper?/1 sriauszy o formatach A1 i AO: a. b. c — arkusza w pcłożsniu poziomym. D-5 Sposób składania „do wpinania" arkuszy o formatach A3 i A2: a. d — arkusze w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu) — 144 — . 1S0 OCT) < N yr / / / 105 Format A 2 ..zatamanie wypukłe zatamanie wklęsłe 105 a Format A3 * 2 1 m 105 42() W Wh TABELKA. 105 załamanie 105 Format AO wypukłe załamanie w k l ę s ł e 2/ I I . b — arkusz w położeniu pionowym (liczby określają kolejność załamań przy składaniu) 10 — Rysunek techniczny {¿ka 220S — 145 — . c — arkusze w położeniu poziomym.h <J> CM r 210 a/2 190 190 190 f 1189 Rys.h — I I 1 5| <7> CM I --h I i • — . D-6 Sposób składania „do wpinania" arkuszy o formatach A1 i A0: a. .lałamGnis wvpukia f-8<7T5in >1 zokimurne wid^is r" Format A 3 * 7 Rys. b — format A3x7 —' a d Format A 4 * 9 l ! > ! i l i załamanie wypukłe załamanie wklęsłe i ! en 210 C a/j 8*190=1520 1892 | Y//A 190 C N y b — 105 / -as Format A3* 7 / » / ! 1 1 a/2 c .do teczki lub koperty" arkuszy o formatach pochodnych: a — format A4x9. b — format A3x7 . 1 i 1 1 ! 1 il 1 ! IP 190 «¡3 Gas» cs en vr < N Ï' ł 210 8*190 = 1520 2030 -99 vA Sposób składania „do wpinania" arkuszy o formatach pochodnych: a — format A4x9. D-7 Sposób składania .. 1 . 1962. [6] DIETRYCH J. ŚLEDZIEWSKI E. 2003.. [3] Detali masin. Praca pod red. [22] WINKLER T. WNT. wyd. Arkady. PWr. 1972. Wrocław. II zmień. C.: Sto zadać s otvetami po proekcionnomu ćerćeniju.: Projektowanie stalowych konstrukcji spawanych.. [10] DIETRYCH J. 1968.: Zasady konstruowania w budowie maszyn. 1977. Warszawa. 1974. L.: Detali masin. wyd. Atlas.. K. Kiev. PWN. POLJANIĆEVA A. KORNBERGER Z. Warszawa. II.: System i konstrukcja. Z. I. 1974. STOLBOVOJ S. II. [15] KOREWA W. III.: Podstawy konstrukcji maszyn. XXIII. [14] KOZLOVSKIJ Ju. Gliwice 1982. [21] ŚLEDZIEWSKI E. Arkady. wyd.: Komputerowy zapis konstrukcji. skrypt Politechniki Śląskiej. 1974. ZYGMUNT K. [2] BRÓDKA J'. wyd. G. Vysśaja Śkola. MITCHELL A. Wrocławskiej 2000. V zmień.: Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji. Warszawa.. 1971. Masgiz.. [20] RYDZANICZ I. Warszawa. WNT. Mińsk.: Podstawy konstrukcji maszyn. HILL I. SPENCER H. [16] ŁAWROWSKI Z. WNT. wyd. [4] D'JACENKO S.: Projektowanie i konstruowanie. Gliwice 1976. WNT. Macmillan Publishing Co.. wyd. K. wyd. 1985. VI. [18] ORŁOW P. Politecn. 1970.: Technologiczność konstrukcji stalowych. 1968. G. skrypt Politechniki Śląskiej. wyd. Podstawy. [23] ZENJUK I. V. Warszawa. Mińsk. 1962. [13] GIESECKE F.: KOZLOVSKIJ Ju. Yyssaja Skola. 1997.. Wyd..: Metodyczny zbiór zadań z rysunku technicznego. Warszawa. i rozszerz. wyd. II zmień. ZYGMUNT K.: Organizacja i metodyka prowadzenia zajęć z rysunku technicznego na studiach dla pracujących. E. WNT. [9] DIETRYCH J„ KOREWA W. Resetova.[1] AUGUSTYN J. Wrocław. KOVALEVA N.. [17] LOSKA J.. 1973. Atlas konstrukcij. wyd. [7] DIETRYCH J„ LOSKA J„ PURZYŃSKI R„ SZOŁTYSEK A. 1981.: Rurowe konstrukcje stalowe. WNT. [12] DOBRZAŃSKI T. Warszawa. Oficyna Wyd. [5] DIETRYCH J. I. N. 1975. WNT. II zmień. [19] OSIŃSKI Z.: Technical drawing. 1975. .. Warszawa. V.. cz. WNT. cz. Moslcva. wyd. New York. D„ MELEŚKO I. 1974. [8] DIETRYCH J„ KOCAŃDA S„ KOREWA W. D.: Konstrukcja i konstruowanie.: Sprzęgła i hamulce. P. WNT.: MaśinostroiteFnoe ćerćenie s elementami konstruirovanija.. Warszawa. cz. GITL.: Podstawy konstrukcji maszyn.: Zbiór zadań ćwiczeniowych z rysunku technicznego.: Rysunek techniczny maszynowy. [11] DIETRYCH J. Warszawa. Warszawa. WNT. III. II. 1985. Warszawa. A. Gliwice.: Zapis konstrukcji. Warszawa. Ośrodek Metodyczny Wyższych Studiów dla Pracujących.