NA PODSTAWIE WYKŁADÓW AUTORSTWA DR JACKA KWIATKOWSKIEGOHistoria Urbanistyki II Rok akademicki 2009/2010 Aleksandra Sekuła – GP II rok 2010 WGISR UW Renesans Wykład nr 1 (19.02.2010) 1453 r. – upadek Bizancjum – Cesarstwa Wschodniego / Konstantynopola Zdobycie Konstantynopola położyło kres ponad tysiącletniej historii Bizancjum. Kryzys paostwa trwał już znacznie dłużej niż okres bezpośrednio poprzedzający obronę, świadczy o nim chodby fakt, że ponad 50-tysięczne miasto było w stanie wystawid do swej obrony zaledwie 5 tysięcy obrooców. Pomimo tak skromnej ich liczby obrona była bardzo skuteczna (trwała dwa miesiące) Turkami dowodził sułtan Mahomet I Zdobywca upadek nastąpił w wyniku odkrycia przez Turków podziemnej drogi pozwalającej na ominięcie blokady na Złotym Rogu i wtargnięcie do miasta w walce zginał ostatni cesarz Konstantyn XII. Szkice Konstantynopola z XV wieku Drugą ważną przyczyną przełomu w Europie po upadku Bizancjum była utrata obszarów wschodnich, gdzie przebiegały lądowe szlaki handlowe do Indii. Właśnie poszukiwanie nowej drogi – morskiej – do Indii przyczyniło się do odkrycia nowego lądu – Ameryki. Bezpośrednimi przyczynami narodzin renesansu były: przekształcenie pojęd w filozofii, architekturze, literaturze, malarstwie i naukach ścisłych oraz zmiany stosunków społecznych – zainteresowanie człowiekiem jako jednostką godną uwagi (przyczyna przybycia do Włoch greckich uczonych po zdobyciu Konstantynopola). Renesans – geneza zmian: wyrósł na fali zmian społecznych (rozwój Hanzy i miast-paostw) wzmożonej wymiany wiedzy – wynalezienie druku (J. Gutenberg – pierwsza książka w 1447 r. – następuje gromadzenie zbiorów, tworzenie bibliotek tak świeckich jak i kościelnych) żywiołowego rozwoju nauki dzięki rywalizacji obok papiestwa wielu mecenatów (potężnych miast-paostw włoskich – rządzą wielkie rody patrycjatu miejskiego, takie jak rodzina Medici we Florencji, Visconttich w Mediolanie, Dożów w Wenecji) obok oligarchii rodzin tworzących Wielką Radę potrzeby odnowy religijnej (wystąpienie J. Husa w 1415 r., niewola awiniooska papieży 1309 – 1377, schizma zachodnia 1377 – 1417 (rozdwojenie w Kościele i świecie katolickim – upadek autorytetu papiestwa) zakooczenie Wojny Stuletniej i ponowne wkroczenie Francji na orbitę polityki europejskiej – Joanna d’Arc wyzwala Francję w 1429 r. Wielkie odkrycie geograficzne – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r. Przewrót kopernikaoski (1473 – 1543 r.) 2 Bazylika Santa Maria del Fiore (1420 – 1434) Kopuła projektu F. Brunelleschiego jest pierwszym obiektem renesansu i jednocześnie największą kopułą bez zewnętrznych podpór (rozpiętośd zbliżona do średnicy Panteonu). Kopuła ma mocne jodełkowe wiązania cegieł i współśrodkowe kamienne kręgi. Kopuła 114,5 m wysokości 35 tys ton, 4 mln cegieł Podwójna czasza o konstrukcji żebrowej (8 żeber głównych i 16 pomocniczych) Największa kopuła bez podpór zewnętrznych Dużej wielkości latarnia stanowi zwieoczenie kopuły (w Parteonie był otwór) Ospedale degli Innocents Schronisko dla opuszczonych dzieci, także projektu F. Brunelleschiego – budowany w podobnym czasie co kopuła powyższej bazyliki. Renesans – geneza i zasady kompozycji Odrodzenie to przełomowy w odniesieniu do średniowiecza okres w kulturze, nauce i sztuce za początek odrodzenia przyjmuje się budowę kopuły Santa Maria del Fiore w latach 1420 1436 w architekturze nawiązywano ściśle do wzorów sztuki antycznej – klasycznej architektury greckiej i rzymskiej, dążąc jednocześnie do określenia dla architektury podstaw naukowych poprzez znalezienie doskonałej proporcji: obliczanie matematycznie perspektyw. Budynki cechują harmonia i prostota. dla budowli renesansowych charakterystyczne jest występowanie następujących cech: - rytmiczny podział fasady w pionie na jednakowe segmenty oddzielone od siebie kolumnami lub pilastrami - stosowanie zasady tzw. „superpozycji” zaczerpniętej ze starożytnego Rzymu, gdzie porządek „lżejszy” zajmuje sukcesywnie coraz wyższe partie budynku - stosowanie zasady piano – nobile.1 Plan centralny oparty na wielokącie foremnym bądź kole Zdobienie elewacji boniowaniem2 lub techniką sgrafitto – różnokolorowe warstwy tynku, odkrywane w miarę potrzeby Zasady oraz elementy 1 Najczęściej stosowane łuki w sklepieniach renesansowych to: Piano nobile - (fr. Bel-étage) to kondygnacja mieszcząca pomieszczenia o charakterze reprezentacyjnym na pierwszym piętrze (druga kondygnacja). Zwykle wyższa od pozostałych kondygnacji, o bogatszym wystroju architektonicznym. Okna piano nobile są większe niż w pozostałych kondygnacjach budynku, często zastąpione przez drzwi balkonowe porte-fenêtre. Piano nobile występuje w epokach renesansu, baroku i klasycyzmu. Wejście na pierwsze piętro prowadziło przez reprezentacyjną klatkę schodową. 2 Boniowanie, dekoracyjne opracowanie lica muru kamiennego lub jego naśladownictwo wykonane w tynku. Polega na zaakcentowaniu profilami zewnętrznych krawędzi prostokątnych ciosów kamienia i utworzeniu w ten sposób efektownych poziomych i pionowych podziałów. Znane od czasów rzymskich, rzadkie w średniowieczu, popularne od renesansu (np. w architekturze pałacowej) do dziś. 3 a) Łuk koszowy b) Łuk spłaszczony w okresie rozkwitu odrodzenia łuki stosowane są niemal wyłącznie półkoliste. następuje powrót do sklepienia kolebkowego (z lunetami) – najwyżej, w pomieszczeniach reprezentacyjnych często stosuje się sklepienia nieckowego. Rzym – Pałac Farnese z 1534r. Antonio da Sangalo Młodszy, Michał Anioł Buonarotti (kontynuacja). Zasada dziedzioca wewnętrznego, rzutu budynku opartego o pole wielokąta foremnego Otaczające pałac krużganki w wielu poziomach Florencja – Pałac Medici – Riccardi z 1444r Projekt Brunelleschiego, realizacja – Michelozzo Pewne nawiązanie do superpozycji Florencja – Palazzo Strozzi 1489 – 1507r Obszerna sied dwuprzejazdowa otwiera się na dziedziniec. Charakterystyczny podwójny pierścieo arkad. Rzym - Palazzo Venezia 1455 r. Pierwsza budowla renesansowa w Rzymie Blankowanie murów stanowi rozwinięcie wspornikowego gzymsu – detal Renesans to czas żywiołowego rozwoju budownictwa świeckiego. Paryż – Luwr 1550 – 1614 Widoczna zasada piano nobile Hiszpania –Eskurial, zamek Filipa II (mauzoleum i klasztor) Regularny czworobok murów Szachownica wewnętrznych dziedzioców, budowli pałacowych, klasztornych i kościoła wynika z konsekwentnego podziału planu na ortogonalną siatkę mniejszych podziałów. W ten sposób plan nawiązuje do kraty, rusztu – symbolu śmierci św. Wawrzyoca Zamek w Chambord z 1519 r. – rezydencja Franciszka I i Ludwika XIV największy i najokazalszy wśród zamków nad Loarą Autorstwo projektu przypisuje się twórczości Leonarda da Vinci Rzut założenia – kwadrat wpisany w regularny prostokąt Ratusz w Antwerpii Okolice Rzymu -Coprarola – Palazzo Farnese 1559 Pałac połozoży na wzgórzu, jest powiązany urbanistycznie z miasteczkiem rozciągającym się wzdłuż wyprowadzonej osi (wschód – zachód); formą planu jest idealny pięciokąt o trzech kondygnacjach naziemnych. 4 Działalność Andrea Palladia (Właściwie Andrea di Pietro) Jego dzieła cechuje klasyczny monumentalizm wynikający ze stosowania układów osiowych i centralnych Główną zasadą twórczą Palladia było ścisłe powiązanie proporcji w kompozycji poszczególnych elementów budowli z jej proporcjami jako całości Dzieła Palladina charakteryzują się również doskonałymi rozwiązaniami funkcjonalnymi, czystością i logiką konstrukcji, puryzmem w zachowaniu relacji pomiędzy skalą człowieka a skalą budynku Powrót, ale modyfikacja porządków antycznych Jego twórczośd wywarła wielki wpływ na architekturę i urbanistykę, szczególnie angielską Vizenza – Villa Capra (1507 r.) Najsłynniejsza z willi palladiaoskich, urzeka prostotą i czystością antycznych proporcji i symetrii. Regularny kwadrat z rotundą Wykład nr 2 (26.02.2010) Urbanistyka doby renesansu. Miasto idealne. Wielcy teoretycy I Przebudowa wzgórza kapitolińskiego w Rzymie wg Michała Anioła Skojarzenie z Akropolem Najważniejsze świątynie rzymskie i centrum Rzymu antycznego Symbol świetności Rzymu Przebudowę rozpoczęto w 1538 r. Plac zawarty między gmachami muzeum a pałacu konserwatorów (kształt trapezu) Zadanie przebudowy było bardzo trudne (teren ponad 20 m nad okolicą, ograniczony bazyliką Santa Maria In Arocoelli Zabiegi optyczne: Kształt trapezu – wyostrzenie proporcji prostokąta Wypiętrzenie owalu posadzki placu ku pomnikowi Marka Aureliusza Przedłużenie placu w kierunku południowym; z tej też strony wpadają monumantalne schody 5 KOŚCIÓŁ IL GESU (JEZUITÓW) Dzieło G. Barozzi de Vignola i Giacomodella Porta Rozszerzenie nawy głównej (jednoczenie wspólnoty) Krótki transept Sklepienie kolebkowe Potężne mury i filary Kopuła wyraźnie polepsza akustykę Złoto – żółte wnętrze Lokacja Jezuitów w centrach miast KOŚCIÓŁ SAN PETRO IN MONTORIO – TEMRIETTO Wg Donato Brauentego, Rzym 1502 Na planie krzyża greckiego, 5 kopuł Braute stworzył też projekt przebudowy bazyliki św. Piotra Tomasz Morus – teoretyk miasta idealnego Urodzony w Londynie w 1478 r. Kanclerz króla Henryka VIII Po zerwaniu stosunków z Rzymem złożył wszystkie swoje urzędy; Został ścięty, mimo swoje przyjaźni z królem, w Tower w 1535 r. za niesubordynację „Due optimo reipublicae statu deque nova insule” – opis życia i relacji społecznych, praw i obowiązków obywateli – idealnej republiki znajdującej się na wymyślonej przez autora wyspie Utopii. 6 Utopia miała mied kształt laguny otoczonej wodami morskimi, jej szerokośd w najszerszym miejscu powinna mied około 2000 km Wewnątrz laguny zlokalizowana zatoka, gdzie cumują w dowolnym miejscu statki Cytadela na wejściu do zatoki 54 miasta, a odległośd między nimi 24 – 45 km Rynek w każdym mieści – punkt wymiany towarów (brak wewnętrznego obrotu gotówkowego) Każda z rodzi specjalizowała się w określonym profilu niezbędnych dóbr W środku wyspy miasto jak każde inne, ale stolica Amaurotum. Amaurotum Jak inne miasta – kształt czworoboku; na stoku łagodnego wzgórza, mur z wieżami i basztami, sucha fosa, ulice o zabudowie okrężnej (wypełnienie zabudowaniami) a na tyłach domów ogrody Każde miasto otoczone polami uprawnymi; wśród pól wsie – miejsca pracy rotacyjnej (2 lata obowiązkowo dla każdego mieszczanina do przepracowania na wsi) Większośd ludzi musiała pracowad fizycznie, tylko ok. 500 osób to uczeni 6000 rodzin w mieście Średnia rodzina licząca 24 osoby Przy głównych ulicach lokalizowane hotele jako domy wspólnoty na wspólne posiłki, świętowanie Indywidualne domy pracy i codziennego życia Poza murami: rzeźnie (obsługiwane przez niewolników), 4 szpitale, osady sanatoryjne System Morusa nie uznawał ateizmu, Rządy sprawowane przez jedną osobę – księcia Wszystkie miasta to wspólnoty wytwórców 30 rodzin tworzy grupę, która wybiera tzw. „syfogranta”, a syfogranci wybierają księcia 6-cio godzinowy dzieo pracy, praca i kobiet, i mężczyzn Ciągła edukacja Wspólna własnośd – prosocjalizm 7 KONCEPCJA MIASTA – LEON BATTISTA ALBERTI „Trakt o budownictwie” 6 elementów z Witruwiusza Podwójny pierścieo traktu pozwalał rozwiązad pozostałą częśd miasta Nie wprowadzał rozróżnienia między architekturą a urbanistyką Wykład nr 3 (05.03.2010) Urbanistyka doby renesansu. Miasto idealne. Wielcy teoretycy II Teorie Antonio Averlino Filarete Twórca miasta idealnego Sforzinda Traktat poświęcony temu miastu Plan miasta oparty na dwóch kwadratach współśrodkowych przesuniętych o 45°; co tworzyło ośmioramienną gwiazdę Powstałe bastiony flankowe byłyby wieżami obronnymi – pomiędzy nimi bramy Promienisty układ ulic Ulica pierścieniowa przecinająca promieniste ulice w ½ długości Na skrzyżowaniu ulicy pierścieniowej z promienistą do bastionów znajdują się place handlowe; z promienistych do bram – place reprezentacyjne Na bazie zasady miasta Sforzinda zbudowano twierdzę doskonałą – Palmanovę, dla obrony Republiki Weneckiej przed potęgą turecką 1593 r. Filarete dzielił równolegle z zasadą trój placu społeczeostwo na 3 warstwy: 1) Szlachtę 2) Rzemieślników 3) O niskiej kondycji i biedotę Im wyższy urząd, tym miejsce sprawowania urzędu staje się bardziej publiczne, im niższy status, tym prywatnośd jego zamieszkania jest większa 8 Rysunek 1 Palma Nuova, po prawej Sforzinda ZASAD TRÓJPLACU 1) Plac patrona, księcia – z pałacem i wieżą obserwacyjną od zachodu i katedrą od wschodu. 2) Plac kupców (najmniejszy) z giełdą i pałacem 3) plac handlowy z kościołem i budynkiem władz miasta (lub kapitanatem portu w mieście portowym) Idea miasta Giorgio Martiniego Twórca antropomorficznej teorii funkcjonalnej miasta wywodzącej się z witruwiaoskiej złotej proporcji (postaci człowieka opisanej na kole – schemat L. da Vinci) Chodzi tu o metaforę a nie dokładne nawiązanie do części ciała Głową miasta jest zamek; wieże obronne – kooczyny; brzuch – plac centralny, serce – katedra (zamek stanowi o istnieniu, a serce – katedra – zapewnia krwioobieg – prawidłowy poziom stosunków społecznych) Południowo – wschodnia ekspozycja wzgórza zamknięta od północy wyższym wzniesieniem 21 punktów, m. In.: Plac centralny otoczony najlepszymi sklepami i instytucjami Małe place jako centra w bardziej oddalonych dzielnicach Katedra blisko placu centralnego Pozostałe kościoły w centrach dzielnic Pałac Signorii (księcia) przy placu centralnym Sklepy i usługi nieuciążliwe blisko głównych ulic, uciążliwe – poza głównymi ulicami Typologia miasta 1) Miasto na wzgórzu – ulice spiralnie wznoszące się ku dominancie na wzgórzu 2) Miasto na łagodnym wzgórzu lub równinie – plan miast oparty na wielokącie, układ radialno koncentryczny 3) Miasto nad rzeką – układ ulic ortogonalny, prostopadły do biegu rzeki; główne obiekty na skarpie zwrócone ku rzece 9 4) Miasto nadmorskie – trójpodział: port – główny plac miasta – forteca; uprzywilejowana rola nabrzeża Miasto Vincenza Scamozzi’ego Traktat: „Dell’ idea dell’ Architectura Universale” Zasada trójplacu: dwa place tworzą układ wnętrz bezpośrednio sprzężonych; plac handlowy o mniejszym znaczeniu jako pierwszy wprowadził rezerwę terenu współtwórca antropomorficznej budowy miast (główne ulice porównane do żył i tętnic); 3 etapy budowy miast: 1) Wytyczenie granic: główne ulice, lokalizacja i liczba placów 2) Bilans wszystkich elementów, wskazanie dominant 3) Lokalizacja koszar i poszczególnych typów prywatnych domów mieszkalnych Wprowadzenie centrów lokalnych’ gdyż mimo iż układ trój placu był konieczny, to jednak niewystarczający Plac izolowany – targowisko towarów brudnych, masowych Miasto idealne Giorgio Vasariego Również posiadało swój traktat Nie określa precyzyjnie ani liczby mieszkaoców, ani powierzchni Miasto na równinie z broniącą je fortecą na przylegającym wzgórzu Udana próba połączenia układu ortogonalnego z koncentrycznym Plan ośmioboku Podwójny system ulic Układ 4 głównych placów miasta (rynek, giełda finansowa, plac gospodarczy, plac reprezentacyjny) Stworzenie zbioru, wzornika detali i projektów poszczególnych budynków – rodzj podręcznika projektowania, który przypomina prace z XIX i XX wieku. Miasto w kontekście regionu w pracach Petro Cataneo Uznanie miasta za najważniejszą „budowlę” pośród wszystkich dzieł architektury – wysoka ranga urbanisty – planisty. Zasady budowy miast jako samodzielna dziedzina spośród dyscyplin architektury – podwaliny regionalistyki i planowania przestrzennego Twórca teorii regionów wskazująca na istnienie granicy między obszarami wzrostu – gdzie powstaje sied miast podobnych sobie zasobnością i wielkością – „region aktywny” – czyli właściwy oraz region pasywny – gdzie miasta nie mogą się rozwijad 10 Stolica może byd tylko jedna – upadek Rzymu miałby byd spowodowany przeniesieniem stolicy Imperium do Konstantynopola. Pomerio – jednostka terenu służącego obronie między linią murów a kwartałami zabudowy; Dzielnica uniwersytecka z dala od centrum Dzielnica rozrywki i wypoczynku blisko centrum ale nie eksponowana; Dwa bieguny centrum (Witruwiusz) Pałac księcia – pałace sędziego i dostojników – skarbiec Katedra – pałac arcybiskupi – szpital Zieleo towarzysząca obiektom użyteczności publicznej Układy ortogonalne i szerokie ulice (podstawowy obowiązek obrony miasta spoczywa na linii murów i twierdzach) Zasada trój placu i równoległą zasada trójprzestrzeni – podstawy prawidłowego funkcjonowania miasta 1) Plac główny – przed pałacem 2) Plac katedralny – z pałacem arcybiskupim i szpitalem 3) Oś ulicy głównej Miasto idealne Albrechta Dürera Rok 1527 Plan miasta oparty o kształt kwadratu Plac centralny (z pałacem księcia) 4 dzielnice większe na planie prostokąta o funkcjach: przemysłowej, handlowej, mieszkaniowej i rzemieślniczej 4 dzielnice mniejsze: sakralna itp. Między zamkiem a linią murów istnieją dodatkowe otwarcia ulic dzielące osiowo przestrzeo miasta ze wschodu na zachód i z północy na południe – funkcja obronna – szybkie manewry i kontakt wzrokowy obrooców Miasto Franpol Miasto Freudenstadt 11 Miasto Ludwinów wg projektu K. Moesena z 1779 r. (zrealizowane) Nowoczesne miasto jako konkurencja dla Krakowa Wszystkie możliwe sieci infrastrukturalne (np. dwa systemy zaopatrzenia w wodę źródlaną i gospodarczą), kanalizacja Regularny układ występuje tylko w pobliżu rzeki Wilgi Ryczywół wg J. Sadlowskiego z 1811 r. Prostokąt 1094 x 847 m. Moduł 18,83 m i jego wielokrotnośd Zalane przez powódź miasto miało zostad odbudowane wg idei renesansowego miasta idealnego Działki 18,83 x 75,31 m W narożnikach 4 różne place Jedyna polska koncepcja miasta idealnego W wyniku problemów finansowych powstało miasto oparte o znacznie skromniejszy projekt Wernika. 12 Christianopolis Antre 1623 r. Zabudowa wznosi się na tarasach ku górze Wysoka wieża w środku (funkcja obronna i sakralna) Miasto Słooca Tomasz Campaczelli – 1602 r. W środku świątynia, a spiralnie wznoszące się tarasy przynosiły doświadczeniu nauki i wiary prowadząc do doskonałości; freski na murach (teksty) i obiekty (praktyka). Jak wędrówka po chleb w supermarkecie Podział społeczeostwa na częśd wykształconą, zdominowaną przez duchowieostwo sprawujące władzę oraz częśd świecką , która dopiero aspirowała do posiadania wiedzy (zdobywanej poprzez wędrówkę i oglądanie fresków) Równośd obywateli i wspólnota własności Dualistyczne koncepcje miasta idealnego wg Leonarda Da Vinci Miasto nadrzeczne Podział miasta na dwie równe części rozdzielone rzeką Schematy obu części miasta nie różniły się Powyżej miasta na rzece miał znajdowad się sztuczny zalew pozwalający utrzymad stały poziom wody w sieci kanałów Kwartały były rozdzielone rusztem kanałów (komunikacja wodna) Kanały odprowadzały też nieczystości Mniejsze kanały miałyby przechodzid pod budynkami, praktycznie pod każdym domem na poziomie pierwszej kondygnacji dając możliwośd przeładunku pod zadaszeniem Taki układ zapewniał również prywatnośd mieszkaoców 13 Ruch kołowy zastępujemy wodnym + ruch pieszy Miasto dwupoziomowe Idea piano nobile jako ciągu przestrzeni szlachetnych (architektura parterowa rozciągnięta na całe miasto) Powstał „dom szlachetny miasta” z ruchem pieszym (spacery i rekreacja) Poniżej: sied ulic dla niższych warstw społecznych Mimo to L. da Vinci nie popierał ostrego podziału klasowego Miasto górne teoretycznie otwarte dla wszystkich było de facto federacją własności klas wyższych. Zatem obecnośd klas niższych w tych rejonach była incydentalna Spłaszczenie drabiny społecznej – mieszkaocy miasta górnego i mieszkaocy miasta dolnego Ponad dolnymi ulicami kładki dla ruchu pieszego miasta górnego Domy zwrócone ku sobie zapleczami Girolamo Savonarola Proklamował we Florencji Republikę Chrystusa Dzięki pomocy Francji udało mu się odnieśd sukces Doskonały mówca i kaznodzieja Podobnie 50 lat później proklamował republikę religijną w Genewie Jan Kalwin. Zamość Udane połączenie planu sześcioboku z prostokątem Ratusz – architektura nawiązuje do zamożnego domu mieszczaoskiego Zamośd – rezydencja Ordynacji Zamojskich 1600 – 1651 architekt B. Morando Liczne układy wodne stanowiły naturalną strefę obronną miasta 14 Elementy sztuki renesansowej „Narodziny Wenus” Sandro Botticelli Kontrast dynamiki wiatru, ruchu morza i nostalgiczną ciszą narodzin bogini Rysunek 2 Narodziny Wenus; Botticelli Hieronim Bosch Tryptyk „Tysiącletnie królestwo” Przepowiednia okrucieostw wojny Sarkastyczny satyryk „ogród rozkoszy ziemskich” w ramach tryptyku Rysunek 3 Ogród rozkoszy ziemskich; Bosch 15 Michał Anioł Freski w Kaplicy Sykstyoskiej „Stworzenie Adama” 1508 – 1512 r. Dynamizm „Sąd Ostateczny” Rysunek 4 Stworzenie Adama; Michał Anioł, obok Sąd Ostateczny Leonardo da Vinci „Ostatnia wieczerza” Centralna perspektywa – mistyczny dramatyzm „Pieta” – najwspanialsza rzeźba renesansu Rysunek 5 Pieta - Michał Anioł 16 Barok Wykład nr 4 (12.03.2010) Geneza baroku: Rozwój nowego stylu po soborze trydenckim (1545 – 1563) w celu przeciwdziałaniu postępom reformacji – ponowne zdefiniowanie doktryny katolickiej Barok narodził się ok. 1590 r. w Rzymie (przebudowa barokowa placów Rzymu) skąd rozprzestrzenił się prawie na całą Europę (zwłaszcza w krajach katolickich) Charakteryzował się asymilacją dziedzictwa renesansowego humanizmu poprzez myśl teologiczną eksponującą człowieczeostwo Chrystusa (filozofia jezuicka – I. Layola), stąd narodziny teocentrycznego humanizmu i podkreślanie kultu eucharystii (odrębności względem reformacji) Nastąpiło połączenie różnych dziedzin sztuk plastycznych i architektonicznych co wyrażało się w przejawach triumfalizmu i hegemonii – powstanie nowego typu pobożności emocjonalnej i ostentacyjnej (przeciwstawnej podstawom reformacji), rozbudowa liturgii i jej bogata oprawa wielo – hierarchiczności zarówno w sztuce (malarstwo, rzeźba i architektura) jak i liturgii doprowadziły do wykreowania bardzo silnej pobożności ludowej. Cechy baroku: Barok rozwinął się w architekturze świeckiej jako typ regularnego osiowego założenia Akcentowanie malarskości form, głębi przestrzennej, subordynacji składników dzieła wobec jednego elementu dominującego Nagromadzenie różnych koryt, przy zachowaniu osiowości (założenia rezydencjalno – parkowe) z geometrycznym ogrodem i pałacem, o wnętrzach uszeregowanych w amfiladzie, między dziedziocem a ogrodem Wystąpiła tendencja do spajania przestrzeni centralnej z podłużnym ukierunkowaniem wnętrza osiągana przez stosowanie rzutów eliptycznych oraz kombinacje rzutów centralnych uszeregowanych na wspólnej osi również poprzez stosowanie rzutów o płynnym zarysie opartym na osiowym połączeniu elips, kół i wieloboków. Obowiązują nadal proporcje późnego renesansu zaczerpnięte z tablic i wzorników Vignoli3 Barok akcentował malarskośd form, głębię przestrzenną, subordynację składników dzieła wobec jednego elementu dominującego 3 Jacopo (lub Giacomo) Barozzi da Vignola (1 października 1507 – 7 lipca 1573) to włoski architekt i teoretyk architektury, znany także jako Vignola, jeden z najwybitniejszych architektów II połowy XVI wieku. Urodzony w Vignola koło Modeny, początkowo studiował malarstwo w Bolonii. Następnie zajął się architekturą, pogłębiając wiedzę przez studia nad rzymskimi świątyniami antycznymi. W latach 1541 - 1543 przebywał na dworze Franciszka I w Fontainebleau. Od 1543 działał w Rzymie, gdzie pracował z Michałem Aniołem, który wywarł duży wpływ na styl Vignoli. 17 Rysunek 6 Wesoła twórczośd doktora.. Elementy charakterystyczne w sztuce barokowej: Kolumny zewnętrzne, półkolumny i pilastry utraciły surowośd i sztywnośd dawnych elementów konstrukcyjnych; zasadą stało się stosowanie złudzenia miękkości tam, gdzie z fizycznego punktu widzenia nie powinna występowad; kolumny i półkolumny zyskiwały dodatkową fakturę – naprzemiennie stosowane elementy elewacji zwane zbrojeniem Spiętrzenie efektów wizualnych poprzez zwielokrotnienie krawędzi pilastrów i stosowanie pilastrów podwójnych Zwielokrotnione pilastry i umieszczone na nich belkowanie akcentowały mocno artykulację, czyli podział ścian Pojawienie się kolumny skręconej Barokowe obramowanie drzwi i okien o charakterystycznych liniach podproży. Pałac ministra Fonqueta w Vaux-le-Vicomnt pod Paryżem Architekt Le Van i Le Brun 1657 – 1661 r. Jedno z najwybitniejszych dzieł epoki baroku Fasada Palazzo Madama Przykład odejścia od zasady renesansowego wydzielenia kondygnacji na rzecz unifikacji rytmu kolumnowego dla całości fasady, nie rozdzielone nisze okien należą często do dwóch różnych kondygnacji. Ryzality – fragment budynku wysunięty z lica ściany elewacji ku przodowi, stanowiący jego integralną częśd (nie jest to oficyna), mający wysokośd równą wysokości elewacji. ARCHITEKTURA OKRESU PEŁNEGO BAROKU Kościół San Carlo Alle Quattro Fontane w Rzymie Plan stanowi połączenie owalu z krzyżem Dzwonnica - wieża umieszczona jako akcent narożny (dominanta) u zbiegu ulic równoważy skromną fasadę fontanny i kościoła 18 Kaplica paryska Sorbona (1635 – 1648) Wg J. Lemerciera; posiada dwie fasady Kościół Santa Maria Della Salute, Wenecja 1630 r. Wg B. Longhena (wotum ufundowane przez wenecjan po wielkiej zarazie) Kościół św. Boremeusza, Wiedeo 1716 – 1733 Architekt Johann Bernhard Fischer von Erlah. Połączenie krzyża rzymskiego i planu koła. Kolumny wzorowane na kolumnie Trajana. BAROKOWA PRZEBUDOWA RZYMU Barokowa przebudowa Rzymu została zlecona przez papieża Sykstusa V i rozpoczęta przez Domenica Fontanę w 1585 r. Zasada główna polegała na powiązaniu nowych arterii z 4 placami o wspólnej tożsamości (fontanny i obeliski), układ ten nadawał nową czytelnośd planu miasta. Po przejęciu ujęd akweduktów przez Gotów (537 ne) mieszkaocy opuszczali wyżej położone tereny i osiedlali się wokół Tybru (łatwiejsze budowanie studni i czerpanie wody z rzeki) Bezpośrednią przyczyną przebudowy Rzymu było Saccio di Roma, czyli złupienie i zdobycie Rzymu w 1527 r. W czasie wojny cesarza Karola V z ligą Cognac (Francja, Anglia, papież Klemens VII oraz miasta włoskie – Wenecja, Florencja, Mediolan). Oddziały landknechtów niemieckich i hiszpaoskich żołnierzy utraciły obu dowódców – K. Burbona i J. Frunsberga w trakcie walk o miasto. W wyniku braku nadzoru nad wojskiem doszło do.. splądrowania miasta przez wojska. Koniec Rzymu renesansowego. 3 ważne place: Piazza del Popolo w Rzymie 1560 – 1589 r. W miejscu przecięcia trzech dróg na polecenie papieża Sykstusa V ustawiono obelisk egipski Oraz dwa bliźniacze kościoły: St. Maria In Monte Santo i St. Maria dei Miracoli Realizacja Piazza del Papolo – była wcieleniem w życie bogatej teorii idealnego miasta epoki renesansu i wzorem dla wielu późniejszych rozwiązao Plac doskonale obrazuje teorię kompensacji przestrzeni. W projektowaniu i konstruowaniu przestrzeni istnieje zasada komplementarności formy i treści. Silne formy nie mogą nieustannie stymulowad napięcia emocjonalnego użytkownika przestrzeni, lecz muszą byd uzupełniane, czy przeplatane bogatą treścią obrazu budowaną przy użyciu minimalistycznej formy kubaturowej. Piazza del Spagna Na zakooczeniu Strada Condotti przebitej skośnie do Strada del Corso na początku XVIII wieku powstał plac łączący dwie położone na różnych wysokościach arterie Rzymu spięte bryłą kościoła Trinita dei Monti Fontana della Barcaccia, czyli fontanna z łódką 19 Piazza Navona Położony na długiej, wąskiej przestrzeni; jest ograniczony przez budynki stojące na fundamentach dawnych trybun ogromnego Stadionu Domicjana Fontanna di Trevi Fontanna stworzona przez Nicole Salvi (1762), ale pomysłodawcą, jak wielu innych rzymskich fontann był Gianlorenzo Bernini. Tworzy bardzo efektowną scenografię ożywioną przez posągi i skały. Plac św. Piotra wg F. Berniniego. Projekt powiększenia Placu św. Piotra wg C. Fontany XVII – WIECZNA PRZEBUDOWA LONDYNU Wyraźny rozwój na lewym (północnym brzegu) Tamizy Pożar w mieście 1666 r. Plan odbudowy Londynu po wielkim pożarze został sporządzony przez Christophera Wrene’a Katedra św. Pawła Bedford Square w Londynie 1775 – 1780 Bloomsbury Square 1661 – 1665 r. Wykład nr 5 (19.03.2010) BAROKOWA PRZEBUDOWA PARYŻA Paryż wg planu Visschera z 1618 r. Wyraźnie widoczny krzyż głównych ulic (droga rzymska – prostopadła do Sekwany). Wielkie osie barokowe Paryża Ecole Militare – Oś Szkoły Wojskowej Wielka Oś Paryża (Luwr) Hotel des Inwalides – Oś Inwalidów Dodatkowo wyróżnia się Palais du Luxembourg – Pałac Luksemburski – oś Ogrodów Luksemburskich 20 Po przebudowie Luwru za czasów ludwika XIV zanika mur miejski odgradzający pałac Tuileires od miasta; park otwiera się osiowo na pałac i włączony jest kompozycyjnie w oś miasta wg projektu Le Notre’a. Hotel Royal de Inwalides z kościołem św Ludwika w Paryżu (1677 – 1708 r.) Wg J. Hardaiin – Mansarta. Pierwotnie przytułek dla żołnierzy królewski stanowi początek jednej z osi kompozycyjnych Paryża. Place Royale Obecnie Plac Wogezów w Paryżu. Zbudowany na polecenie Henryka IV jako pierwszy teren zabaw publicznych i turniejów, w środku pomnik Ludwika XIII Pierwszy plac o regularnej zabudowie 140 x 140 m, otoczony identycznymi budynkami; 3 kondygnacje i poddasze, wyróżniają się tylko wyższe pawilony króla i królowej. Plac Francji Projektowany na polecenie Henryka IV wg C. Chastillon’a (1609) Średnica półkola 160 m; rozprowadzał zbiegające się w tym miejscu 8 ukształtowanych identycznie ulic. Miał służyd celom publicznym i stanowid bramę wjazdową do miasta. Plan Placu Francji nigdy nie został zrealizowany! Plac Vendome 1688 r. Rozmiary placu nawiązują do wcześniejszego Place Royale 140 x 150 m. Identycznośd fasad rzeźbionych jedynie ryzalitami i narzucony rytm korynckich pilastrów tworzą wrażenie dwóch założeo placowych wypełniających przestrzeo placu, założenie jest zamknięte. Plac Zgody 1755 r. Architekt J. A. Gabriel. Pomiędzy założeniem Luwru a późniejszą osią Pól Elizejskich Pałac Burbonów (obecnie Pałac Parlamentu) z klasycystycznym kościołem św. Magdaleny (1842 r.) na zamknięciu osi północnej placu. Bardzo mocno ukształtowana pierzeja północna i wizualna bliskośd osi Luwru równoważą otwarte częściowo osi placu. Wielkie rezydencje barokowe Powszechna w teorii miasta idealnego epoki renesansu zasada trój – placu została zrealizowana jako nowe centrum połączonego po rozbudowie miasta – projekt E. Here de Corney. Miasto łączą trzy place: Plac królewski z pomnikiem Ludwika XV (obecnie Place Stanislas) Plac Rządowy - plac intendentury Powyższe dwa rozdzielone szerokim zadrzewionym placem przed łukiem triumfalnym Place de la Carriére – w linii dawnej fosy wg projektu E. here de Corney Barokowy pałac królewski w Madrycie Projekt Filippo Juvarra – realizacja Giovani Battista Sachetti 1738 – 1764 r. 21 Pałac Hampton Court pod Londynem z pierwszej połowy XVIII w. - Pałac Henryka VIII Caserta – pałac i park Burbonów Rezydencja królów neapolitaoskich (projekt Luigiego Vanvitelli Zrealizowany w latach 1752 – 1770. Wersal Fragment „mapy polowao Ludwika XV” obejmujący pałac z parkiem oraz miasto. Przed pałacem charakterystyczny punkt zbiegających się koncentrycznie trzech osi kompozycyjnych założenia. Pałac w Wersalu Rezydencja króla słooca – Ludwika XIV dzieła architekta J. H. mansarda, oficjalna rezydencja królów Francji. Budowany w latach 1661 – 1682 (widok wg obrazu Pierre’a Denisa Martin 1722). Wiedeń Miasto jeszcze w 1806 r. utrzymuje w pierścieniu murów XII – XIII wiecznych. Cesarski pałac letni w Schönbrunn Wg projektu J. B. Fischera von Erlach 1717 r. Peterhof – rezydencja Piotra Wielkiego Widok kaskady od strony północnej, założenie wodne łączy się z wybrzeżem Bałtyku. Klasztor Smolnyj 22 Przykład rokoko w sztuce sakralnej Rosji, obok pałac w Carskim Siole i pałac księcia Srogonowa nad Newą. Poczdam Pałac Sanssonci Rezydencja Fryderyka II, pałac powstały w 1745 – 1760 (Georg von Knobelsdorff), parabolicznie wycięte tarasy. Zwinger w Dreźnie budowany w latach 1711 – 1729 Margrabia Karol Wilhelm zawiesił całą kompozycję na dominancie wieży myśliwskiej; promieniście rozchodzące się dukty leśne i ulice miasta. Elementem łączącym obie części kompozycją leśną i miejską jest budynek .. Rokoko Styl ludwika XV – ego Ostatnia faza baroku rozwinięta pomiędzy 1720 – 1770 (80) – nazywana stylem Ludwika XV (największy rozkwit we Fracji) Rokoko opanowało głównie zdobnictwo i architekturę wnętrz, rzeźbę i malarstwo, gdzie cechowały go płynnośd i miękkośd linii; Bogactwo wyposażenia z zasady nie ujawniało się w zewnętrznej kompozycji budynku a jedynie w jego detalu i ornamentyce portyków, dekoratorskiej oprawy otworów okiennych Pałac królewski w Madrycie – stan rokokowy M. Gaspariniego 1788 r. Portal rokokowy pałacu markiza Dos Aquas w Walencji – 1740 r. wg H. Rovigo Rokoko charakteryzowały budynki o mniejszej skali (wille, pałace i ozdobne pawilony parkowe) Wykład nr 6 (26.03.2010) Cechy klasycyzmu: Neoklasycyzm rozwinął się pomiędzy 1760 a 1830 rokiem we wszystkich krajach Europy i Ameryki Północnej. Styl narodził się w wyniku idei i prądów intelektualnych epoki oświecenia sięgających do form dojrzałego renesansu, jak również fascynacji antykiem po odkryciu miast rzymskich w Pompejach i Herakulanum. W architekturze charakteryzował się powrotem do antycznych portyków i częstszym stosowaniem kolumn w klasycznych porządkach, czystą formą planu (neopaladianizm), surowością, konsekwencją, prostotą. 23 KLASYCYZM W ARCHITEKTURZE Gmach British Museum według Roberta Smirke – budowla neoklasycystyczna zbudowana na wzór jooskiej. Zwłaszcza muzea, chod również inne obiekty monumentalne stały się przykładami architektury neoklasycystycznej, wraz z myślą oświeceniową zostały one wręcz powołane do życia jako obiekty użyteczności publicznej. Berlioskie Altes Museum wg Karla Friedricha von Shinkela Centralna rotunda – ekspozycja rzeźby antycznej ukryta jest za podłużną jednolitą fasadą. Wersalski pałacyk Petit Trianon wg J.A. Gabriela Niewielkie rozmiary to również częśd zasady gustownej elegancji i minimalizacji detali i ornamentów. Brama Brandenburska w Berlinie wg projektu Carla G. Langhansa; stanowiła w owym czasie „wschodnią bramę miasta”. Inspirowana była ateoskimi Propylejami (Akropol); jeden z najwspanialszych przykładów niemieckiego klasycyzmu. Galeria Narodowa w Berlinie 1865 – 1869 r wg Friedricha Augusta Stülera. Plac Senacki w Helsinkach wg Carla Ludwika Engela (po 1818r.) Placa do Comercio w Lisbonie – architekt E. Dos Santos de Corvelbo (1756r.); 200x175 metrów, wpisuje się w miasto według zasad hippodamejskich; nawiązuje do wszystkich znanych placów Europy. LONDYN Rozbudowa Londynu do początków XIX w. 1) Arystokratyczna dzielnica mieszkaniowa 24 2) urzędy paostwowe 3) dzielnice mieszkaniowe klasy średniej 4) tereny usług związanych z rozrywką i spędzaniem wolnego czasu 5) obiekty związane z prawodawstwem i administracją 6) tereny przemysłowe i mieszkania robotników 7) stocznie i magazyny stoczniowe 8 i 9) zasięg londyoskiego City *Projekt Regent Street w Londynie wg Johna Nasha (1812 – 1827) Park Cresscent Regent’s Park Cumberland Terrace Endynburg (Szkocja) *Klasycystyczna przebudowa Endynburga. Plan Nowego Miasta z roku 1767r. PARYŻ 25 Paryski kościół Sainte – Genevieve (Panteon) wg projektu Jacquesa – Germaina Sofflota II połowa XVIII w.; jeden z najznakomitszych przykładów francuskiego klasycyzmu; czystośd formy. Kościół Marii Magdaleny stanowiący zamknięcie północnej osi Placu Zgody – świątynia częściowo rozebrana podczas rewolucji; została wzniesiona ponownie jako świątynia sławy przez Napoleona I jako klasyczny peripteros w porządku korynckim 8/18 wg projektu B. Vignon. Łuk Triumfalny na placu Place do Carrousel w Paryżu (1806 – 1808 r.) PRZEBUDOWA PARYŻA Przebudowa Paryża wg Haussmana, schemat nowych arterii miasta z czasów Napoleona III Zamierzeniem Haussmana było przekształcenie Paryża w reprezentacyjną metropolię odpowiadającą ambicjom Napoleona III i jego wielkomocarstwowym dążeniom. Zasada nowego projektu zakładała przebicie w zwartej zabudowie miasta prostych odcinków szerokich arterii (możliwośd użycia artylerii w walkach ulicznych) łączących główne place, osie i punkty miasta (zaprojektowano również nowe place). Obok prostych odcinków zbudowano również dwa pasma okrężnych bulwarów. Wyraźne nawiązanie do zasady elewacji zastosowanych na wczesnobarokowym Place Royale Placu Wogezów. Kolejnym z bardzo istotnych punktów koncepcji Haussmana był Plac Gwiazdy (Place de l’Etoile), na którym stanął Łuk Triumfalny projektu arch. J. F. Chalgrina (1806r.); budowa trwała 30 lat aż do lat 40stych XIX wieku. URBANISTYKA OKRESU NEOKLASYCYSTYCZNEGO Gmach Kapitolu w Waszyngtonie 1791 – 1827 r. wg arch. W. Thorntona. *Plan Waszyngtonu sporządzony w 1800 roku na podstawie projektu P. Ch. L’Enfanta z 1791 r. – pierwsza próba nowej definicji miasta amerykaoskiego; miasto budowane od podstaw jako przyszła stolica USA. Petersburg Miasto – twierdza broniąca ujścia Newy. 26 Plan wg M. I. Machajewa (1753 r.), zabudowa osiowa obszarów wokół pl. Admiralicji. Zespół trzech placów: 1) Plac Senacki (sobór Isaaka) 2) Plac Admiralicji (Pałac Admiralicji) 3) Plac Pałacowy (Pałac Zimowy) Wykład nr 7 (09.04.2010) Miasto idealne wg Claude – Nicolas Ledoux (1736–1806); konstrukcje z żeliwa, żelaza i stali MIASTO IDEALNE WG CLAUDE – NICOLAS LEDOUX Projekt przeznaczony dla miejscowości Chaux, składający się z samodzielnych ośrodków o różnym przeznaczeniu i funkcjach. 27 Claude- Nicolas Ledoux , od 1771 r. inspektor salin królewskich w departamencie Franche – Comte, od 1773 członek Królewskiej Akademii Architektury z tytułem architekta królewskiego. Ledoux proponował nową formę miasta idealnego dostosowaną do przemian nadchodzącej rewolucji przemysłowej (koncepcja odzwierciedlała patos czasów rewolucji francuskiej, chociaż sam twórca nie był jej entuzjastą), stąd w miejsce centralnej dawniej zasady trójplacu władz, proponuje obiekty użyteczności publicznej dla człowieka pracy. Ledoux wierzył, że rozwiązanie problemów przestrzennych poprawi sytuację gospodarczą i uzdrowi stosunki międzyludzkie. PROJEKT BUDYNKU CMENTARNEGO W IDEALNYM MIEŚCIE CHAUX Zawierał podział na obiekty wewnątrz pierścienia – ważniejsze, i poza pierścieniem – uzupełniające W planie idealnego miasta Ledoux zabrakło takich obiektów, jak teatr czy hale handlowe. Ledoux był pod wpływem A. Palladia i G. B. Piranesiego poszukując własnego stylu, poprzez eliminację detalu i operowanie, obok czystej formy bryły, również płaszczyzną o zgeometryzowanych kształtach. Jedna z charakterystycznych cech epoki neoklasycyzmu, która zresztą stała się zaczynem późniejszej dyspersji nowych postaw twórczych (style historyzujące eklektyzm – secesja), było eksperymentowanie z nowymi formami nie mającymi wcześniej odpowiedników w tradycji historycznej. Etienne – Louis Boulle dążył do połączenia czystości proporcji palladiaoskich z tendencją do monumentalizmu i poszukiwania form absolutnych – prośba określenia piękna absolutnego. NARODZINY ARCHITEKTURY ŻELAZA, STALI I SZKŁA Abraham Darby – pierwsze konstrukcyjne zastosowanie żeliwa (nitowanie miękką masą ołowianą) w wielkiej skali – most żelazny na rzece Severn (1777r.) Galeria Umberto I – Neapol Opatentowanie żeliwa i żelaza zgrzewnego 1785 r. Pojawienie się stali jako kolejnego produktu – wynalazek Bessemera z 1856 r. Sukcesy w produkcji szkła płaskiego walcowanego od lat 40stych XIX e. Pałac kryształowy Lorda Paxtona na terenie Hyde Parku w Londynie w 1851 r. na wystawę światową; Szokował nie tylko formą i użytym materiałem, ale przede wszystkim rozmiarami : 560x33 m Koncepcja zakładała przy budowie seryjnie produkowanych elementów; praktycznie pierwszy obiekt wybudowany przy użyciu półfabrykatów. Powierzchnia 62000 m². Koncepcja Zakładająca wykorzystanie przy budowie seryjnie produkowanych elementów – pierwsze prefabrykaty – wynalazek żeliwa (większy udział węgla w stopie niż stali) Pałac wystawy światowej w Paryżu – budynek miał symbolizowad ziemski glob – projekt F. le Playa; 28 *Projekt pomnika Newtona wg E. Louis Boulle (1784 r.) – rodzaj cenotafu, czyli grobowca nie zawierającego zwłok; o średnicy 150 m. Wieża Eiffela (1887 – 1889 r.) wykonana z kutego żelaza łączonego nitami, wykonana na kolejną wystawę światową. Galeria Wmanuela w Mediolanie Historyzm i eklektyzm Pałac Westminterski i Parlament nawiązują formą neogotycką do zbudowanych wcześniej Opactwa i Saint Stephen’s Hall Pałac Sprawiedliwości w Brukseli – projekt Josepha Paelaerta; to już nie pełny klasycyzm ale historyzm nawiązujący do babilooskiego Zigguratu. Pomnik Wiktora Emanuela II w Rzymie wg Giuseppe Sacconi (1884 – 1911 r.) Na tle pomnika Ołtarz Ojczyzny – „miał streszczad historię kraju i byd znakiem, symbolem nowej epoki” (zjednoczenie Włoch) Pałac Kronenberga w Warszawie wg projektu J. H. F. Hitziga. EKLEKTYZM – MIESZANIE STYLÓW Bazylika Sacre – Coeur – arch. P. Abadie. Decyzję o budowie podjęło Zgromadzenie Narodowe w 1873 r.. Wzorem była katedra w Saint Front w Perigueux, której konserwację prowadził autor projektu. Cała budowla wykonana jest z białego wapienia. Tworzy wraz z tarasami reminiscencję dawnych założeo barokowych Rzymu. Pawilon Królewski w Brighton (1815 – 1821 r.) – przebudowa w stylu eklektycznym wg J. Nasha. SECESJA Art. Noveau – czyli secesja wywodzi się z dążenia do wykreowania nowego stylu, a tym samym wyjście ze stylistycznego impasu powtarzających się replik stylistycznych minionych epok. Secesja w stosowanych rozwiązaniach projektowych, formach i materiałach wprowadza dwa nowe materiały: żelazo i szkło. Fundamentalny wpływ na rozwój architektury secesyjnej (zwłaszcza w Europie) miała słynna wypowiedź Viollet-le-Duca, połączenia monumentalnej bryły i „mocarnej” formy z lekkością nowych materiałów (żelaza, szkła oraz ich pochodnych) – zdanie to pochodzi z drugiego tomu jego pracy Etretiens sur L’architecture Palazzo Castiglioni w Mediolanie (1901 – 1903) Antonio Gaudi - pionier architektury organicznej – kościół Świętej Rodziny (Sagrada Familia). 29 Antonio Gaudi studiował architekturę w Barcelonie, jak również studiował estetykę i filozofię. Został odkryty przez Eusebia Güella – zamożnego i światłego przemysłowca, który rozpoznał w nim geniusz artysty wykraczającego poza ramy swojej epoki. *Plan i elewacja Casa Mila w Barcelonie * Dworzec Jarosławski wg arch. F. O. Szehtela 1903 – 1904 r. Wykład nr 8 (23.04.2010) Urbanistyka i architektura okresu rewolucji przemysłowej. Miasto liniowe 1. Przełom związany z upowszechnieniem maszyny parowej powoduje szereg istotnych zmian zarówno w liczbie ludności miast, jaki i szerzej – w sieci osadniczej regionów przemysłowych. Miasta średniowieczne i renesansowe poza małymi wyjątkami do których należały miasta portowe Azji. Mniejsze nie przekraczały 20 tys. Mieszkaoców. W wyniku rewolucji przemysłowej miasta przemysłowe wielokrotnie przewyższały liczbą swoich mieszkaoców, w krótkim horyzoncie czasowym (50 – 70 tal) Tymczasem infrastruktura miast i ich systemy planowania, jak i ograniczenia technologiczne nie nadążały za rozwojem demograficznym. 2. PRZYSPIESZENIE ROZWOJU GOSPODARCZEGO Zmiana procesu produkcji – akcje przedsiębiorstw Przyspieszony obrót pieniądza (bezgotówkowy) Efekt synergiczny – rozwój przemysłu i kolei (między 1814 a 1863 r. długośd sieci kolejowej Rzeszy wzrosła z 300 km do 8000 km) – zapotrzebowanie na wyroby hutnicze (żelazo, żeliwo, stal) 3. COAL AND IRON REGIME – DYKTATURA WĘGLA I STALI Myśl L. Mumforda: rewolucja przemysłowa to dyktatura węgla I stali. Jego zdaniem gdziekolwiek dotarła kolej żelazna tam przynosiła metody i cywilizację tego reżimu wyniszczającego zarówno ludzi jak i środowisko przyrodnicze. Nowa jakośd życia, nowa cywilizacja 4. ROBERT OWEN Entuzjasta proletariatu i pełny wiary w człowieka – wprowadza radykalną zmianę warunków i systemu pracy; Porzuca przymus względem pracowników, wprowadza zasadę dobrego przykładu i uprzejmości, skraca długośd dnia pracy do 10,5 h, zakłada pierwsze przedszkola przyzakładowe, wspiera robotników w opłatach czynszowych ich mieszkao. W 1819 r. staje się rzecznikiem i twórcą prawa regulującego dopuszczalną długośd dnia pracy i wiek dzieci zatrudnionych w przemyśle. Podważył teorię Malthusa głoszącą, że tempo przyrostu ludności wyprzedza możliwości produkcji żywności niezbędnej dla jej utrzymania. Idealne miasta Owena Proklamował nowe formy zamieszkiwania w postaci osad przemysłowo – rolnych, gdzie znalazłoby zatrudnienie większośd bezrobotnych robotników wielkich miast. 30 Osada miała liczyd od 800 do 1200 mieszkaoców (różnych temperamentów i charakterów) zajmujących się produkcją żywności, a status prawny przewidywał wspólne władanie ziemią i narzędziami pracy. Zabudowania osady miały tworzyd rodzaj przestrzennego równoległoboku, w zależności od liczby mieszkaoców o jedno-, dwu- lub czteropiętrowej zabudowie traktu. Pomiędzy osadą a polami miał istnied pas ogrodów zapewniający wypoczynek i rekreację po pracy. Wewnątrz równoległoboku znajdowad się miały urządzenia pomocnicze, zbiorniki wody, wieża ciśnieo, spichrze. Zakładał wyposażenie zespołu we wszystkie dostępne wówczas instalacje (elektryczne, wodne, kanalizacyjne, grzewcze i chłodzące) *Szkic perspektywiczny modelowego miasta równości społecznej New Harmony wg Stedmana Whitwella. Powstanie ruchu owenowskiego walczącego o poprawę warunków pracy i życia robotników. W 1844 r. powstaje pierwsza formuła spółdzielni – tkacze roczdelscy zakładają oparte na owenowskich wzorach wspólne przedsiębiorstwo oparte o kapitał składkowy. Po jego sukcesie ruch spółdzielczy na całym świecie przeżywa wprost eksplozję popularności. W roku 1825 z inicjatywy Owena i przy zaangażowaniu jego kapitału powstaje w Stanie Indiana (w USA) osada New Harmony oparta o przedstawione wcześniej zasady miasta idealnego. Od pierwszego momentu „Nowa Harmonia” musiała podoład samowystarczalności. Kiedy po kilkuletnim okresie zadłużenia wreszcie zaczęła przynosid dochody, wspólnicy zażądali wypłaty swego wkładu wraz z należną częścią zysków. REASUMUJĄC: Stworzenie idei spółdzielczości (sukces i rozwój ruchu spółdzielczego na świecie) Powołanie sprawiedliwej giełdy pracy, która powstała w Londynie w 1832 r. (przetrwała jednak tylko 2 lata) W USA kupił 12000 ha i powołał tam do życia osadę New Harmony (po okresie zysku rozproszenie się działalności mieszkaoców). 5. William Morris – komunista idei „Nazywam siebie komunistą i nie pragnę uzupełniad tego słowa dodając do niego jakiekolwiek inne” Był przeciwnikiem socjalizmu ziemi Był prekursorem nobilitacji sztuki użytkowej W 1863 r. założył fabrykę tapet i innych wyrobów sztuki stosowanej o charakterystycznym wykooczeniu i charakterze, w celu popularyzacji sztuki wśród mas i podniesienia gusów. Był twórcą wystawy Art. & Craft i prekursorem ruchu o tej samej nazwie, prekursorem wzornictwa przemysłowego – autor sloganu „.. jeśli jakiś przedmiot w 31 twoim otoczeniu nie jest piękny, wyrzud go, gdyż przeszkadza wzrastad twojej osobowości..”. Był przeciwny przedmiotom eklektycznym wykonywanym masowo przez przemysł dla szerokich niezamożnych warstw społecznych; Poprzez swoją działalnośd Morris podniósł sztukę użytkową do rangi sztuk pięknych, nobilitował ascetyczną formę, minimalizował rolę detalu. Próba połączenia sztuki i pracy, wytworów kultury materialnej i duchowej zaowocowała przeciwstawieniem się produkcji maszynowej jako szerzącej tandetę. Jako pierwszy podjął też próbę usystematyzowania wszystkich obszarów sztuki (od solniczki, krzesła, do kształtu okien) dla konkretnego obiektu m. In. Stosowane później przez MacIntosha *Proklamacja zasad W. Morrisa przez demonstrację nowej stylistyki Red House w Bexley Heath – Kent. Architektem był przyjaciel Morrisa Ph. Webb 1859 r. W. Morris jako pierwszy dostrzegł potrzebę objęcia wspólną zasadą twórczą zarówno konstrukcji budynku jak i jego wnętrza. MIASTO IDEALNE (osada fabryczna) WG MORRISA Osada przemysłowa oparta o indywidualny tryb zamieszkiwania (dom jednorodzinny) Nowa osada fabryczna stanowi samodzielne założenie urbanistyczne, jako miasteczko fabryczne nasycone obszarami parków, terenów zielonych, rezerwatów przyrody (dzielących obiekty produkcyjne i zespoły mieszkaniowe). Fabryka staje się nową formą centro twórczą, już nie tylko fabryka, ale nowym centrum wychowania, podobnie jak kampus uniwersytecki w XVII wiecznych miastach akademickich. Funkcjonowanie mieszkaoców – robotników opiera się na 3 zasadach: 1) Nadziei wypoczynku 2) Nadziei użyteczności celu pracy 3) Nadziei przyjemności Idea miasta liniowego – Arturo Soria Arturo Soria – twórca miasta liniowego (jego koncepcja została zrealizowana) Punkt wyjścia jego rozumowania, że „wszystkie problemy urbanistyki mają u swych źródeł problemy komunikacyjne”, i ich rozwiązanie decyduje o powodzeniu całego przedsięwzięcia jakim jest miasto, doprowadziło do konkluzji, że najlepszym środkiem lokomocji jest kolej. Żywiołowy rozwój kolei miejskich, tramwajów, metra Miasto liniowe miało byd nową formułą osadniczą jako miasto – wieś (wszystkie walory miasta i wszystkie walory wsi – każda rodzina ma dom z ogrodem i sadem). Zasada liniowego miasta czerpała z takiego założenia komunikacyjnego, w którym suma czasów potrzebnych do pokonania odległości pomiędzy każdym z domów a pozostałymi domami jest jak najmniejsza. Ulica główna jest podzielona na 7 pasm o różnym natężeniu ruchu i dla różnych rodzajów pojazdów, miało łączyd miasta punktowe przeszłości w sied trójkątów (miasta liniowe jako połączenia między drogami wylotowymi dawnych metropolii. 32 Rysunek 7 Madryckie miasto liniowe Wykład nr 9 (30.04.2010) Citta Nuova – futuryści i Antonio Sant’Elia Tony Garnier – Miasto przemysłowe Antonio San’t Elia (1888 – 1916 r.) „Każde pokolenie musi budowad swoje własne domy” Na stałe związany z Mediolanem. Stworzył wizję miasta futurystycznego opartą na kilkuset szkicach, będących wizją Mediolanu na 2000 rok – dając początek ruchowi futurystycznemu w architekturze. Częśd z nich została przedstawiona pod tytułem Citta Nuova Manifest futurystyczny – nowa formuła czysto ideologiczna, dotycząca postaw duchowych ponad metodami (rodzaj opisu alegorycznego) formalnymi i technicznymi w całości był dziełem Filippo Tomasso Martinetti’ego został opublikowany w Le Figaro w 1909 r. Miał byd proklamacją społeczeostwa technicznego jako społeczna świadomośd nagłej zmiany w wyniku ekspansji maszyny w życie społeczne Kulturowe znaczenie tej sytuacji jest następujące; nowa technika nie tylko opanowała ulice, domy, ale z ukazaniem się samochodu poeta, malarz, intelektualista przestali byd biernymi biorcami działao powodowanych przez technikę, lecz mogli je sami wywoływad. 11punktów programowych futurystów Futuryści rozwinęli się twórczo w nurcie kubizmu, narodzonym ok. 1913 r. w Paryżu, ale futuryzm nie wypełnił już tak szerokiej proklamacji – był wypełnieniem i zamknięciem długiej tradycji reformatorskiej od Cezanne’a do Couberta. (1) i (2) – apoteoza niebezpieczeostwa, światłości, ryzyka, energii 33 (3) przeciwstawienie futurystycznej pasji ruchu (artyści), zamiłowaniu do spokoju, do ekstazy, snów, charakterystycznych środków wyrazu literackiego (4) apoteoza samochodu jako przełomu dziejowego (5)(6)(7)(8)(9) apoteoza nowego człowieka; „człowieka samochodu dzierżącego kierownicę”; apoteoza szybkości, wojny jako środka oczyszczającego środowisko (10) Zniszczenie moralności, feminizmu i oportunizmu; muzea i biblioteki (11) apoteoza nowego społeczeostwa, społeczeostwa pracy, rozkoszy Testament Sant’Eli Massagio – manifest architektury fffuuuturystycznej Architektura nie może byd przedmiotem jakiegokolwiek prawa historycznej ciągłości. „musimy wynaleźd i zbudowad ex Novo nasze nowoczesne miasto podobne do olbrzymiej i zgiełkliwej stoczni..” Testament odrzucał: Modną architekturę każdego stylu i narodu, dekoracyjną, monumentalną, solidną architekturę klasyczną Zachowywanie rekonstrukcji i naśladowanie starożytnych zabytków Pionowe i poziome linie, kubiczne i piramidalne formy, grobową nieruchomośd; stosowanie materiałów, które są masywne, przestrzenne, stałe i drogie Stwierdzał: Nowa architektura jest architekturą chłodnej kalkulacji, olbrzymiej śmiałości i prostoty, architekturą betonu zbrojnego, żelaza i szkła Antonio Sant’Elia – Centrale Elettrica Autor w swej proklamacji doszedł jednak do paradoksu – zwalczał mianowicie pogląd, że „skośne i elipsoidalne linie są dynamiczne z natury, zawierają moc emocjonalną tysiąckrotnie wyższą od mocy linii poziomych i pionowych, tak, że bez tych pierwszych nie może istnied architektura naprawdę integralna i dynamiczna” Opracowana przez A. Sant’Elia koncepcja miasta, gdzie większośd budynków stanowią wielokondygnacyjne wieże, opanowała ludzką wyobraźnię po 1918 r. Rozpowszechnienie tej idei autor zawdzięczał ocalałemu w wojnie przyjacielowi E. T. Martinett’emu, pragnącemu utrwalid po przyjacielu, który stracił życie w wojnie. *via le Vittor Pisani Jaki mamy budynek futurystyczny w Warszawie? Wg A. Sant’Eli architektura przestała już byd sztuką, która formę budowli komponuje wg z góry ustalonych kryteriów. Architekturę należy wg niego rozumied jako wysiłek w kierunku zuchwałego i swobodnego zharmonizowania środowiska człowieka. Fundamentalnymi znamionami architektury futurystów będą nietrwałośd i przemijalnośd. 34 Domy będą żyd krócej, kolejne pokolenia będą musiały budowad swe własne miasto Sant’Elia widzi swoje miasto wtłoczone w złożoną sied transportową. Istniała maniera w architekturze nawiązująca do budowy jakiejś maszyny. VIRGILIO MARCHI (1895 – 1965) Futurystyczna koncepcja graficzna miasta przyszłości – lata 30’ XX wieku. GIACOMO MATTE TRUCCO (1869 – 1934 R.) Fabricca Fiat del Lingotto – futurystyczny projekt fabryki – miasta z torem eksperymentalnym. *”Manhattan w roku 1950” – wizja R. Hood’a z 1930 r. *Szkice futurystycznych wieżowców – Antonio Sant’Elia Stały się podstawą projektu pomnika poległych w I WŚ. Tony Garnier Miasto przemysłowe W 1899 r. otrzymuje Grand Prix w konkursie Grand Prix de Rome 1904 r. – ukooczenie i ekspozycja projektu „miasta przemysłowego” Związany z Lyonem. 1017 r. – publikacja „Une cité Industrielle” Dążył do uzyskania optymalnego naświetlenia, a jednocześnie do likwidacji zamkniętych podwórek; w swoim projekcie miasta przemysłowego wskazywał propozycję układu zabudowy w znacznej mierze niezależnej od sieci ulicznej *Ratusz w Boulogne – Billancourt – w części recepcyjnej przesuwane ściany – możliwośd dowolnego zmieniania przestrzeni wewnątrz budynku. 35 Zasada i struktura miasta przemysłowego „Tutaj każdy zdaje sobie sprawę, że praca jest prawem człowieka” Społeczna własnośd terenów miasta Miasto pozbawione było koszar, zgodnie z zasadą „okres wojen należy zamknąd klamrą przeszłości. Nadchodzi epoka wzajemnej współpracy pomiędzy narodami” Wizja miasta socjalistycznego, bez kościołów i bez więzieo; nowe społeczeostwo „nie będzie potrzebowało kościołów, a gdy kapitalizm zostanie obalony, nie będzie oszustów, złodziei ani morderców”. Zespół miejski składał się z: Dzielnic mieszkalnych wraz z ośrodkiem społecznym Części przemysłowej *Schemat miasta przemysłowego (wg opracowania K. Pawłowskiego) Garnier – protofunkcjonalista Ogólna zasada kompozycyjna Garniera zakładała zespolenie funkcjonalne, przestrzenne, oraz autonomię poszczególnych części miasta: mieszkaniowej, przemysłowej i sanatoryjnej. Wydzielenie poszczególnych sektorów oraz ich wzajemna izolacja pozwalały na ich niezależny rozwój (zawierały znaczne rezerwy terenu) Przemysł w dolinie, mieszkania na płaskowyżu, szpitale i sanatoria na wzgórzu Zasada zamieszkiwania: Wielkośd miasta 35 tys. Mieszkaoców była analogiczna z koncepcją E. Howarda miasta – ogrodu. Przestrzeo zamieszkiwania – 6-cio kilometrowe pasmo rozwojowe o szerokości 600 m. Kręgosłupem tego pasma miała byd wewnętrzna dwupasmowa ulica z linią (szybkiego) tramwaju Obszary przemysłowe zajmowały ponad 50% powierzchni miasta przeznaczonej pod zabudowę Zakaz budowy czynszowej Dzielnica mieszkaniowa podzielona była na działki 30 x 150 m. Habitat - nowa forma zamieszkiwania zaproponowana przez Garniera. Wykład nr 10 (14.05.2010) Ebenezer Howard – idea miasta ogrodu – koncepcje i rzeczywistość Daniel Hudson Durnham – City Beautiful movement in America „Od Owena można przeprowadzid prostą linię poprzez ruch związków zawodowych, ruch spółdzielczy, programy ubezpieczeo społecznych aż do projektu miasta – ogrodów” – Lewis Mumford 36 Ebenezer Howard (1850 – 1928) Pisarz, publicysta, urzędnik w londyoskim City, nie był z wykształcenia urbanistą, zafascynowany ideą E. Howarda. Filozofia miasta – ogrodu opiera się na uznaniu, że pomiędzy zaletami i wadami dwóch zasadniczych sposobów zamieszkiwania (miasto i wieś) możliwy jest jeszcze trzeci, w którym bilans zalet i wad będzie najkorzystniejszy; E. Howard wierzył, że ta świadomośd rozwinie ruch społeczny na rzecz nowych miast „Miasto i wieś muszą byd ze sobą zaślubione, a z tego radosnego związku powstanie nowa nadzieja, nowe życie, nowa cywilizacja” – E. Howard. Nostalgia za idealnym miejscem szczęśliwym *Diagram kołowy E. Howarda – podstawowy rysunek opisujący zasadę funkcjonowania miast – ogrodów Wokół ośrodka regionalnego o wielkości 58 tys. Metrów na powierzchni 6000 ha znajduje się pierścieo ośrodków satelickich. Punktem wyjścia w filozofii E. Howarda było założenie, że „każdy człowiek ma prawo do przestrzeni otwartej” Miasto – ogród – kompozycja i struktura Miasto – ogród w schemacie E. Howarda ma układ koła podzielonego głównymi ulicami na 6 części (6 wycinków koła) Centralną częśd – środek koła – wypełnia kompleks parkowy a w nim obiekty użyteczności publicznej: ratusz, sala koncertowa, muzeum, teatr, galeria sztuki, szpital lokalny, biblioteka miejska zlokalizowane wokół centralnego placu – w środku okręgu Centrum administracyjne wraz z parkiem zamyka oszklony pasaż zawierający sklepy, strefy spotkao i spacerów w czasie niepogody; pasaż ten przebiega w formie koła, oddzielając częśd administracyjno – parkową od zabudowy mieszkaniowej. MIASTO – OGRÓD – ZASADA KOMPOZYCYJNA 37 Zatopione w zieleni dwa współśrodkowo położone pierścienie administracyjno – usługowy i mieszkaniowy. Częśd mieszkaniowa ukształtowana również pierścieniowo poza domami mieszkalnymi miała zawierad obiekty usług podstawowych, takich jak szkoła czy kościół. Przez środek terenu mieszkalnego również w trybie pierścieniowym przebiegała główna ulica bulwarowa. Ograniczona liczba domów – nie więcej niż 12 domów na działce 0,44 ha Planowanie wyprzedzające – (plan całego miasta) przed rozpoczęciem robót Utrzymanie liczby mieszkaoców na poziomie do 30 tys. Miasto ogród = antyteza przedmieścia Zapewnienie miejsc pracy około 30 – 40% Miasto - ogród nie miało byd przedmieściem (nie miało byd sypialnią), ale zintegrowaną jednostką wydajnego, zdrowego i przyjemnego życia ludzkiego Zwarty kompleks zapewniający mieszkanie, pracę i wypoczynek dla ok. 30000 osób Tylko 2000 mieszkaoców miało pracowad na terenach rolnych 38 *Zasada koegzystencji „otwartej” miejskości i obszarów tradycyjnie rolniczych *Rysunek R. Unwina z 1902 r. – „dziedziniec sąsiedzki” Letchworth Pierwsze zrealizowane miasto – ogród Letchworth na trasie Londyn – Cambridge, 50 km od Londynu. W 1903 r. przez R. Unwina i B. Parkera – przyniosło przyrost zysków z renty gruntowej, po 10 latach w wysokości 6 tys. Funtów za akr. *Welwyn – 1920 r. – projekt L. de Soissona – okolice Londynu 39 Daniel Hudson Burnham Architekt i urbanista, jeden z głównych propagatorów nieformalnego ruchu City Beautiful movement In America. Flatiron Building u zbiegu Broadway i 5-tej alei w NY, jedna z najwybitniejszych i najsławniejszych realizacji Chicago Window Miasto Chicago Główne uwarunkowania nieformalnego ruchu City Beautiful Radykalny rozwój przemysłu (koniec XIX w.), z którego dochody uzyskały stałą przewagę nad dochodami z produkcji rolnej (bo ludzie z rolnictwa w największym stopniu zatrudniali się w fabrykach, ot co ;) [przyp. red.]) Dynamiczny rozwój miast i wzrost liczby mieszkaoców USA Wzrost bezrobocia, biedy, zjawisk kryminalnych i anarchii urbanistycznej w USA XIX/XX w. Niespotykana wcześniej anarchia i korupcja, zwłaszcza na szczeblu władz municypalnych GŁÓWNE TEZY: Przemiana obrazu miasta jako katalizator przemian społecznych, ekonomicznych, gospodarczych i etyczno – moralnych Monumentalizm architektury; urbanistyka jako forma rozbudzenia postaw obywatelskich (dumy ze społeczności lokalnej i dumy narodowej) Poprawa jakości centralnych przestrzeni publicznych miasta (jakości zakupów, komfortu pracy) jako element stabilizujący radykalizm strajkowy i skrajne sympatie polityczne. Poprawa konkurencyjności miast amerykaoskich względem wielkich metropolii europejskich zgodnie z duchem tradycji paryskiej Ecole des Beax Arts Był również twórcą planów miast dla Baltimore, Duluth i San Francisco. Court of Honor and Grand Basin – World’s Columbian Exposition – pierwsza realizacja nowego ruchu *Plan Chicago 1909 r. Oś główna łącząca business Centre i Grand Park na zachodzie z Civic Centre na wschodzie. ZASADNICZE CECHY PLANU CHICAGO: Otwarcie przestrzeni miasta (przestrzeni publicznej) na walory linii brzegowej jeziora Rozwinięcie systemu komunikacyjnego i przesunięcie ciężaru obsługi miasta na zewnętrzny system autostrad wspomagający system ulic Poprawa systemu transportu kolejowego, zarówno towarowego jak i pasażerskiego Stworzenie doskonałego systemu terenów zielonych w mieście, które będą dostępne dla mieszkaoców w zasięgu krótkiego spaceru pieszego Stworzenie czytelnego układu reprezentacyjnych ulic – bulwarów na wzór zasad urbanistyki europejskiej 40 *Plan Waszyngtonu (1800 r.) na podstawie planu P. Ch. L’Enfanta z 1791 r. – pierwsza próba nowej definicji miasta amerykaoskiego – miasto budowane od podstaw jako przyszła stolica USA Wykład nr 11 (21.05.2010) Walter Gropius (1883 – 1969 r.) Le Corbusier WALTER GROPIUS Założyciel Bauhausu Ideą Bauhausu było zerwanie z poddaoczą praktyką mistrza I ucznia, w miejscu którego proponował wielostopniową edukację i jedynie asekurację w osobie mistrza w samotnej “wspinaczce” po wiedzę I talent. Przyjął podział programu nauczania na dwie połowy –Werklehre i Formlehre odpowiadające programom obu szkół w których powstał Bauhaus Dla wyjaśnienia podziału na Werklehre i Formlehre Gropius wprowadza muzyczną analogię Kurs zakładał wyzwolenie wrodzonych zdolności a nie nabywanie metod; kultywacja intuicyjnej wrażliwości a nie uzyskiwanie wiedzy. W rezultacie studenci Bauhausu nie wchodzili w kulturę mechanistyczną, ignorowali tradycję racjonalistyczną zachodu a zagłębiali się w studiach średniowiecznych mistyków, oraz we wschodnie nauki spirytystyczne. Oczyszczenie (zresetowanie ) umysłu studenta ze wszystkich wyrobionych dotąd sądów i zaproponowanie mu drogi „od zera”. Główne założenia twórcze funkcjonalnych zasad Bauhausu Odciążenie bryły budynku na rzecz jego szkieletu konstrukcyjnego Dostępnośd (przestrzeo) świeżego powietrz, zieleni i światła istotnie wpływa na racjonalną bryłę, formę i układ urbanistyczny Usunięcie granic pomiędzy sztuką czystą a użytkową „funkcja determinuje formę” - estetyka obiektu i wnętrz wypływa z puryzmu jego funkcji (zerwanie ze wszelkim zdobnictwem i kurczowym trzymaniem się symetrii, osi centralnej itp.) Jasnośd logiczna układu oparta na ekonomii środków wyrazu stanowi jego podstawową wartośd Użycie różnych rodzajów materiału jest uzależnione od przeznaczenia obiektu Czysta konstrukcja musi byd piękna Podstawowe zasady programowe budownictwa mieszkaniowego wg Gropiusa Minimalizacja powierzchni mieszkalnej dla ograniczenia kosztów (kuchnia – laboratorium) Zakładał emancypację zawodową kobiet 41 Przyjmował ewolucyjną teorię społeczną Muller – Lyera głoszącą wypieranie wspólnoty mniej doskonałej przez doskonalszą (rodzina – jednostka kolektyw spółdzielców) – stąd zakładał daleko posuniętą autonomię samorządów lokalnych, które miały skupiad szerokie uprawnienia nadane im przez wspólnoty sąsiedzkie; one też były właścicielami gruntów Odkrycie, że zorganizowana przestrzeo wpływa na sposób działania i myślenia ludzi, stąd waga społecznej roli architekta jako „projektanta życia społecznego” a nie tylko budowli. *Fabrykacja budynków – miało obniżyd koszty, ale nie obniżyło Idea wychowania przez sztukę. Należy ludzi wychowywad do odpowiedniego odbioru architektury. Społeczeostwo otrzymuje taką architekturę do jakiej dojrzało. Używanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementów prefabrykatów Projektowanie jest zarówno nauką jak i sztuką Nowe normy w budownictwie i zasada sąsiedztwa wg Gropiusa Przesłanką dla aktywizacji nowych form w budownictwie było znaczne obniżenie kosztów poprzez użycie materiałów powtarzalnych łatwiejszą organizację budowy, znaczne ograniczenie metrażu nowych mieszkao Twierdził, że tempo życia wymusza tę minimalizację, gdyż „człowiek epoki maszyn” nie ma czasu na pokonywanie zbędnych przestrzeni, toteż wielkośd miejskiej jednostki sąsiedzkiej nie powinna przekraczad dystansu możliwego do osiągnięcia w 10 - 15 min drogi piechotą LE CORBUSIER „Chcę walczyd samą prawdą; Na pewno będzie to dla mnie źródłem udręki” Założone przez Ozenfanta i Jeannereta pismo „L’Espirit Nouveau” – poświęcone nowym trendom artystycznym. Było powodem przybrania przez obu redaktorów pseudonimów, i jako widoczny atrybut konspiracji i protestu. Niejednokrotnie artykuły podpisywane były tajemniczymi trzema krzyżykami. 5 zasad architektury modernistycznej wg Gorbusiera 1) Dom na wolno stojących podporach (pilotis), które uwalniają parter, staje się on otwarty dla ruchu, dom przenika się z przyrodą (z ziemią) 2) Ogród na dachu – możliwy dzięki zastosowaniu płaskich dachów – dom przenika się z niebem 3) Otwarty plan – możliwe do zastosowania dzięki niezależnej konstrukcji nośnej 4) Swobodna elewacja – uwolniona ze sztywności układu ścian nośnych, może podążad za funkcją nie zaś za rytmem elementów konstrukcyjnych 5) Okna „leżące”, okna poziome, nazywane również wstęgowymi OSIEDLE PESSAC 1925 R. Wysokie i niskie budynki są wzniesione z podobnych elementów, ale ustawione pod różnym kątem. Dodatkowo różnicuje ten układ staranny dobór różnych form zieleni. Dzięki temu uzyskano małe osiedlę o ludzkiej skali. 42 Wg Corbusiera istnieją dwa podstawowe typy wrażeo: 1) „Pierwotne wrażenia wywołane u wszystkich ludzkich istot przez prostą grę form i podstawowych kolorów”. Wrażenie pierwotne (zachowanie obronne) 2) „Wtórne wrażenia różne u różnych ludzi, zależne od kapitału kultury i dziedzictwa” . Wrażenie intelektualne SUBIEKTYWIZM VILLE RADIEUSE: W zasadach osiedlania się nastąpi dominacja trzech warunków natury: 1) Słooca 2) Przestrzeni 3) Zieleni Te trzy warunki wyznaczają podstawowe aktywności człowieka: mieszkanie, pracę, doskonałości ducha i ciała, cyrkulację. Le Corbusier świadomie wyeksponował tylko niektóre z obowiązujących praw i zasad (np. bez realiów politycznych) Przykład struktury pasmowej. LA VILLE CONTEMPORAIRE 1922 – 1925 R. Skrzyżowanie głównych osi (wyznaczonych według stron świata zgodnie z kompasem) stanowi wielopoziomowy węzeł komunikacyjny łączący różne rodzaje transportu zbiorowego. Ścisłe centrum stanowił prostokątny obszar centralny z wewnętrzną współśrodkowo osadzoną prostokątną platformą. 24 wieżowce wokół placu, z czego 8 na samej platformie to nowe „city”. Centrum miasta miał zajmowad zespół 24 biurowców lokalizowanych w węzłach założonej siatki ortogonalnej. Przykład struktury koncentrycznej. Wykład nr 12 (28.05.2010) Kontynuatorzy idei E. Howarda Frank Lloyd Wright (1867 – 1959) Nowy Urbanizm Miasta idealne wg J. J. Moll z 1809 r. Przeznaczone dla 100 tys. Mieszkaoców Będące nawiązaniem do idealnego miasta A. Dürera, częściowo również inspiracja dla: Standtkrone B. Tauta – miasta idealnego wg Bruno Taut’a z 1919 r. 43 STANDTKRONE Centrum miasta z budynkiem centralnym (jako budynkiem użyteczności publicznej), Die Standtkrone, jako symbolem miasta, elementem krystalizującym plan *Koncepcje E. Howarda jako zasada twórcza obecna w planie ogólnym Venice (Floryda – USA) 1926 r. Schemat jednostki sąsiedzkiej wg Clarenca Perrego 1923 r. przedstawiona na posiedzeniu amerykaoskich stowarzyszeo socjologicznych i komunalnych: Zasada opiera się o sąsiedztwo nie anonimowe, stąd dystans ¼ mili jako potencjalna odległośd 15-minutowego spaceru, podczas którego możemy poznad sąsiadów. Liczba mieszkaoców miała oscylowad wokół 1000 osób. Własna szkoła w każdym układzie. Program mieszkaniowy komórki E. Gloedene przypomina jednak zasadę koncepcyjną Howarda. Idea nawiązująca do koncepcji F. Schumachera rozbicia scentralizowanego miasta na szereg komórek stanowiących mini miasteczka odseparowane od siebie pasami zieleni o szerokości 500 m. Były one samowystarczalne (pełny program zatrudnienia dla mieszkaoców) E. Gloedene wprowadził również formułę funkcji dominującej dla każdej komórki. Zasada systemu Radburn wyrastająca również z przełomowej myśli Howarda. Nazwa pochodzi od osiedla Radburn zbudowanego w New Jersey (USA) wg projektu H. Wrighta i C. Steina. Realizacja idei E. Howarda w Polsce – 1916 r. Miasto – ogród, osada ząbki pod Warszawą, zaprojektowane przez Tadeusza Tołwioskiego. Podkowa Leśna wg projektu A. Jawornickiego, 1925 r, na terenach porcelanowego majątku S. Lilpop. Współczesne nawiązania do koncepcji Howarda - park technologiczny UJ w Pychowicach (Kraków). *Plan kolonii Oficerskiej na Żoliborzu wg K. Tołłoczki z 1924 r. 44 Richard J. Neutra (1892 – 1970 r.) Twórca systemu Rush City Reformed, który nie był kolejną wersją miasta idealnego, był natomiast zasadą sąsiedztwa dla miasta. ZASADNICZE TEZY FILOZOFII R. NEUTRY ARCHITEKTURY ORGANICZNEJ: Piękno leży w detalu. Architektura powinna otworzyd się na indywidualizm jej użytkowników (różnorodnośd form – jak w świecie przyrody) Wnętrz otwarte na przestrzeo – bardzo duże przeszklenia ścian. Konstrukcja budynku z reguły szkieletowa sprowadzona do minimum. Świat przyrodniczy jest integralną częścią domu – stąd efekty odbicia lustrzanego Dach budynku jako płaszczyzna – strop mocny, często wykraczający poza obrys planu, dający poczucie bezpieczeostwa Rush City Reformed Podział na 4 strefy zamieszkiwania: 1) Gospodarstwo jednoosobowe – osób samotnych 2) Rodziny bezdzietne i emeryci, i osoby szukające izolacji społecznej Obie grupy miały zamieszkiwad w budownictwie wysokim (11-kondygnacyjnym) 3) Rodziny rozwojowe z małymi dziedmi w sąsiedztwie przedszkoli i żłobków 4) Rodziny z dziedmi dorastającymi zapewniająca sąsiedztwo szkół średnich i wyższych terenów zielonych i sportowych. Frank Lloyd Wright „istotą budynku nie są ściany ale przestrzeo zawarta między nimi” „nie ma najmniejszego powodu, dla którego miałyby byd przedmiotem zachwytu formy odarte ze wszystkiego poza funkcją i użytecznością..” Pracownia L. Sullivana Pierwszy okres twórczości F. L. Wrighta Szkoła Chicagowska w architekturze – przykład budynku szkieletowego – nowa rola okien Budynek domu towarowego Carson, Scott i Pirie w Chicago, który powstał w pracowni Louisa Sullivana z przełomu XIX i XX w. *”Dom nad wodospadem” – willa Kaufmann’a, projekt z 1936 r. – projektowi przyświecała zasada architektury organicznej. W przypadku „domu nad wodospadem” kontekst formy ujawnia szczególne walory projektu, gdzie przestrzeo zbudowana uszlachetnia przestrzeo naturalną. Frank Lloyd Uważał, że każdy człowiek potrzebuje do realizacji siebie jako indywidualności własnego miejsca na ziemi. Formą gwarancji wolności jednostki była własnośd ziemi w wymiarze minimum jednego akra ziemi (0,449 ha). Koncepcja miasta nawiązywała do XIX wiecznych pionierskich miasteczek zachodu 45 przenikniętych zielenią i kwitnących sąsiedzką współpracą, która wyzwalała obywatelską odpowiedzialnośd. Broadacre City Niosło ze sobą konsekwentnie rozproszenie zabudowy; standard domu określał Wright liczbą miejsc parkingowych (od domu z 1 miejscem garażowym do domu z 5 miejscami). Podobnie zasięg integracji sąsiedzkiej określał nie liczbą minut spaceru pieszego ale przejazdu samochodem. MILTON KEYNES (1971 – 1995) Dereka Walkera (kontynuatora idei E. Howarda) jako miasto idealne. Leżące na trasie Londyn – Coventy Obszary przemysłowe są rozłożone równomiernie po obrzeżach miasta oraz wzdłuż linii kolejowej W środku zaznaczony jest podwójny moduł jako jednostka centralna Indywidualizm jako ucieczka przed globalizacją; próba redefinicji nowej przestrzeni sąsiedztwa – przedstawieni mieszkaocy rozwijają wszystkie możliwe formy aktywności. Łączy ich jedno – nikt nie siedzi przed telewizorem. Walker jako pierwszy zaproponował odwrócenie idei procesów miastotwórczych – upatrując przyszłośd miast nie w czynnikach ekonomicznych, warunkach fizjograficznych, bogactwach naturalnych czy funkcji administracyjnej terenu, ale w świadomej decyzji człowieka założenia swej siedziby, traktując sąsiedztwo jako przyciąganie się osobowości. Rysunek 8 Jednostka Neat Hill w północnej części miasta 46 Spis treści: Renesans ..................................................................................................................................... 2 Renesans – geneza zmian: ................................................................................................................... 2 Renesans – geneza i zasady kompozycji.............................................................................................. 3 Działalnośd Andrea Palladia................................................................................................................. 5 Urbanistyka doby renesansu. Miasto idealne. Wielcy teoretycy I ................................................... 5 Przebudowa wzgórza kapitolioskiego w Rzymie wg Michała Anioła .................................................. 5 Tomasz Morus – teoretyk miasta idealnego ....................................................................................... 6 Urbanistyka doby renesansu. Miasto idealne. Wielcy teoretycy II .................................................. 8 Teorie Antonio Averlino Filarete ......................................................................................................... 8 Idea miasta Giorgio Martiniego........................................................................................................... 9 Miasto Vincenza Scamozzi’ego.......................................................................................................... 10 Miasto idealne Giorgio Vasariego ..................................................................................................... 10 Miasto w kontekście regionu w pracach Petro Cataneo ................................................................... 10 Miasto idealne Albrechta Dürera ...................................................................................................... 11 Dualistyczne koncepcje miasta idealnego wg Leonarda Da Vinci ..................................................... 13 Girolamo Savonarola ......................................................................................................................... 14 Zamośd............................................................................................................................................... 14 Elementy sztuki renesansowej .......................................................................................................... 15 Barok ......................................................................................................................................... 17 Geneza baroku: ................................................................................................................................. 17 Cechy baroku: .................................................................................................................................... 17 Elementy charakterystyczne w sztuce barokowej: ........................................................................... 18 ARCHITEKTURA OKRESU PEŁNEGO BAROKU..................................................................................... 18 BAROKOWA PRZEBUDOWA RZYMU.................................................................................................. 19 XVII – WIECZNA PRZEBUDOWA LONDYNU ....................................................................................... 20 BAROKOWA PRZEBUDOWA PARYŻA ................................................................................................. 20 Wielkie rezydencje barokowe ........................................................................................................... 21 Wersal............................................................................................................................................ 22 Wiedeo .......................................................................................................................................... 22 Poczdam ........................................................................................................................................ 23 Rokoko ...................................................................................................................................... 23 47 Styl ludwika XV – ego ................................................................................................................. 23 Cechy klasycyzmu: ............................................................................................................................. 23 LONDYN ............................................................................................................................................. 24 Endynburg (Szkocja) .......................................................................................................................... 25 PARYŻ................................................................................................................................................. 25 PRZEBUDOWA PARYŻA...................................................................................................................... 26 URBANISTYKA OKRESU NEOKLASYCYSTYCZNEGO............................................................................. 26 Petersburg ......................................................................................................................................... 26 Miasto idealne wg Claude – Nicolas Ledoux (1736–1806); konstrukcje z żeliwa, żelaza i stali ....... 27 MIASTO IDEALNE WG CLAUDE – NICOLAS LEDOUX .......................................................................... 27 NARODZINY ARCHITEKTURY ŻELAZA, STALI I SZKŁA .......................................................................... 28 Historyzm i eklektyzm ................................................................................................................ 29 EKLEKTYZM – MIESZANIE STYLÓW .................................................................................................... 29 SECESJA.............................................................................................................................................. 29 Urbanistyka i architektura okresu rewolucji przemysłowej. Miasto liniowe .................................. 30 MIASTO IDEALNE (osada fabryczna) WG MORRISA .......................................................................... 32 Idea miasta liniowego – Arturo Soria .......................................................................................... 32 Citta Nuova – futuryści i Antonio Sant’Elia.Tony Garnier – Miasto przemysłowe .......................... 33 Antonio San’t Elia (1888 – 1916 r.) .................................................................................................... 33 11punktów programowych futurystów ............................................................................................ 33 Testament Sant’Eli Massagio – manifest architektury fffuuuturystycznej ....................................... 34 Antonio Sant’Elia – Centrale Elettrica ............................................................................................... 34 Tony Garnier ...................................................................................................................................... 35 Zasada i struktura miasta przemysłowego ........................................................................................ 36 Garnier – protofunkcjonalista ........................................................................................................... 36 Ebenezer Howard – idea miasta ogrodu – koncepcje i rzeczywistośd Daniel Hudson Durnham – City Beautiful movement in America .................................................. 36 Ebenezer Howard (1850 – 1928) ....................................................................................................... 37 Miasto – ogród – kompozycja i struktura.......................................................................................... 37 Letchworth ........................................................................................................................................ 39 Daniel Hudson Burnham ................................................................................................................... 40 Główne uwarunkowania nieformalnego ruchu City Beautiful .......................................................... 40 Walter Gropius (1883 – 1969 r.) Le Corbusier .............................................................................. 41 Główne założenia twórcze funkcjonalnych zasad Bauhausu ............................................................ 41 48 Podstawowe zasady programowe budownictwa mieszkaniowego wg Gropiusa ............................. 41 Nowe normy w budownictwie i zasada sąsiedztwa wg Gropiusa ..................................................... 42 5 zasad architektury modernistycznej wg Gorbusiera ...................................................................... 42 Kontynuatorzy idei E. Howarda . Frank Lloyd Wright (1867 – 1959) Nowy Urbanizm ......................................................................................................................... 43 Miasta idealne wg J. J. Moll z 1809 r. ................................................................................................ 43 Richard J. Neutra (1892 – 1970 r.) ..................................................................................................... 45 Rush City Reformed ........................................................................................................................... 45 Frank Lloyd Wright ............................................................................................................................ 45 Pracownia L. Sullivana ....................................................................................................................... 45 Broadacre City ................................................................................................................................... 46 49