Himiin hort bolon ayultai bodis garin avlaga

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИС Гарын авлага

Улаанбаатар хот 2010 он

1

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

Олон óлсын õимийн áîäèñûí ìенежментийн ñòðàòåãè (SAICM)-ийн санхүүжилтээр хэвлэв.

Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого зохицуулалтын асуудал эрхэлсэн Үндэсний зөвлөл, Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам

Эмхтгэсэн:

Л.Жаргалсайхан Б.Алтангадас

Хаяг: 14201. Улаанбаатар хот Чингэлтэй дүүрэг Нэгдсэн үндэстний гудамж 5/2 Засгийн газрын 2 дугаар байр Тел/Факс: 976-51-266528 е-майл: [email protected] Цахим хуудас: www.mne.mn/chemical

2

3

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Гарчиг I. МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ Монгол Улсын Үндсэн Хууль

9

Ìîíãîë Óëñûí ¯нäýñíèé àþóëãүй áàéäëûí ¯зýë áàðèìòëàë



9

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль

12

Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль



43

Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай

53

Эрүүгийн хууль

55

II. ОЛОН УЛСЫН ГЭРЭЭ, КОНВЕНЦИ Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàãчдèéн òóõàé Сòîêãîëüìûí êîíâåíö

57

Çàðèì àþóëòàé õèìèéí áîäèñ áîëîí ïåñòèöèäèéã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõàä õýðýãëýõ óðüäчèëàí ìýäýýëæ, çөâøèëöөõ æóðìûí òóõàé Рîòòåðäàìûí êîíâåíöè 102 Аюултай хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх, зайлуулахад хяналт тавих тухай Базелийн конвенц

129

Îçîíû үå äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûí òóõàé Мîíðåàëûí ïðîòîêîë

167

III. ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР “Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàãчдèéí òóõàé” ¯íäýñíèé õөòөëáөð

203

Îçîíû үå äàâõàðãûã õàìãààëàõ ¯íäýñíèé õөòөëáөð

218



IV. ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ ÁОДИСЫН БОДЛОГО ЗОХИЦУУЛАЛТЫН АСУУДАЛ ЭРХЭЛСЭН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛ Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого, зохицуулалтын асуудлаар мэргэжлийн санал, дүгнэлт гаргах зөвлөлийн бүрэлдэхүүн

225

Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого, зохицуулалтын асуудлаар мэргэжлийн санал, дүгнэлт гаргах Үндэсний зөвлөлийн дүрэм

226

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

4

V. ЖУРАМ Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэх, худалдах журам 231 Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ æóðàì

237

Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг турших, ашиглах журам

252

Îçîí çàäàëäàã áîäèñûã èìïîðòëîõ, àøèãëàõ çөâøөөðөë îëãîõ æóðàì

257

YI. АНГИЛАЛ, ЖАГСААЛТ Монгол улсад ашиглахыг хориглосон химийн хорт болон   аюултай бодисын жагсаалт

260

Монгол улсад ашиглахыг хязгаарласан химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт 271 Õимийн àюултай áîäèñûí ангилал

274

Химийн хорт болон аюултай бодисын ангиллыг ашиглах аргачлал

276

Химийн хорт болон аюултай бодисын ангиллын жагсаалт

298

VII. ХОР, АЮУЛЫН ЛАВЛАХ МЭДЭЭЛЭЛ Давсны хүчил

361

Хүхрийн хүчил

363

Азотын хүчил

370

Натрийн гидроксид



377

Мөнгөн ус

382

Натрийн цианид

387

Аммиак

394

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

5

ӨМНӨХ ҮГ Орчин үеийн нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд химийн бодисын үүрэг их боловч зөв харьцаж, зохистойгоор хэрэглээгүйгээс үүсэх аюул, учрах хохирол нь түүнээс дутахгүй их билээ. Олон улсын болон дотоодын түвшинд химийн бодисын зохистой менежментийг бий болгож, хамтран ажиллах нь тогтвортой хөгжлийг хангах, хүний эрүүл мэнд, байгаль орчныг химийн бодисын бохирдол, хор аюулаас хамгаалахад чухал үүрэгтэй гэдгийг дэлхийн улс орнууд хүлээн зөвшөөрч, хэд хэдэн гэрээ, конвенц, тунхаг бичгийг гарган, хэрэгжүүлэхээр хамтран ажиллаж байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулиар иргэн хүн “Эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй” гэсэн заалт сүүлийн үед үйлдвэржилт, уул уурхайн салбарын хөгжил, хүн амын төвлөрөл, хотжилттой холбоотойгоор зөрчигдөх тохиолдлууд нэлээд гарах боллоо. Áàéãàëü îð÷íû áàãö õóóëèéí ººð÷ëºëòèéí õ¿ðýýíä “Õèìèéí õîðò áîäèñîîñ õàìãààëàõ òóõàé” õóóëèéí øèíý÷èëñýí íàéðóóëàãà áîëîõ “Õèìèéí õîðòîé áà àþóëòàé áîäèñûí òóõàé õóóëü”-èéã Монгол Óлсын Их хурал 2006 онд бàòëàсан ба уã õóóëийг õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð холбогдох яам, агентлагууд òîäîðõîé àæëóóäûã õèéæ áàéíà. Õимийн бодистой холбоотой үйл ажиллагааг зохицуулдаг æóðàì, àíãèëàë, æàãñààëòóóäûã олон улсад тавигдаж буй шаардлагад нийцүүлэн шинэчлэн áоловсруулж, мөрдүүлж эхлээд байна. Õèìèéí áîäèñт тавигдах õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð õèìèéí áîäèñ íýâòð¿¿ëýõ áîîìòûí òîîã öººëæ, çºâøººðëийн системийг ººð÷ëºí, õèìèéí áîäèñòîé õîëáîîòîé ¿éë àæèëëàãàà ýðõýëäýã àæ àõóéí íýãæ áîëîí òýäãýýðèéí àøèãëàäàã áîäèñûí á¿ðòãýë ìýäýýëýë áèé áîëсноор түүнд тавигдах шаардлага өндөрсөж, хяналт сайжирч байгаа боловч хууль бус хэрэглээ, èìïîðòûã á¿ð ìºñºí òàñëàí çîãñîîæ ÷àäàхã¿é áàéíà. Мөн îëîí íèéтэд хандсан химийн бодисын талаархи ìýäээлэл хангалтгүй, химийн бодистой õàðüöàæ ажилладаг хүмүүсийн түүнтэй харьцах, өөрийгөө хамгаалах мэдлэг õàíãàëòã¿é áàéгаагаас хүний эрүүл мэнд хохирох, байгаль орчин бохирдох тохиолдлууд гарсаар байгаа юм. Иймээс химийн бодистой холбоотой үйл ажиллагаанд хяналт тавьдаг эрх бүхий байгууллагын ажилтнууд болон аж ахуйн нэгж, байгууллага, олон нийтэд системтэй мэдээлэл өгөх, сурталчлан таниулах

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

6

зорилгоор www.mne.mn/chemical цахим хуудсыг нээж, энэхүү гарын авлагыг хэвлэн гаргалаа. Та бүхнийг эдгээр хууль эрхзүйн баримт бичгүүдийг амьдрал практикт нийцүүлэн боловсронгуй болгоход цаашид бидэнтэй хамтран ажиллаж, санал бодлоо хуваалцана гэдэгт итгэж байна. Монгол эх орны маань агаар нь цэнгэг, ус нь ариун, хөрс нь цэвэр, ард иргэд нь эрүүл саруул байх болтугай. БАЙГАЛЬ ОРЧИН, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЫН САЙД БӨГӨӨД ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИСЫН БОДЛОГО ЗОХИЦУУЛАЛТЫН АСУУДАЛ ЭРХЭЛСЭН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛИЙН ДАРГА Л.ГАНСҮХ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

7

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

8

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

9

I. МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ МОНГОЛ УЛСЫН ҮНДСЭН ХУУЛЬ (хэсэгчлэн авав) ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà կÍÈÉ ÝÐÕ, ÝÐÕ ×ªËªª Арван зургадугаар зүйл Монгол улсын  иргэн  дараахь үндсэн эрх, эрх чөлөөг баталгаатай эдэлнэ: 2/ эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй;

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄËÛÍ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË (Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðëûí 1994 îíû 56 äóãààð òîãòîîë) (хэсэгчлэн авав) Õ. ÝÊÎËÎÃÈÉÍ ÀÞÓËÃ¯É ÁÀÉÄÀË 52. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäàë ãýæ áàéãàëü, öàã óóðûí ººð÷ëºëò áîëîí áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ áîäëîãûí õàðüöàà àëäàãäñàíààñ õ¿íèé àìüäðàõ îð÷èí, ýäèéí çàñàãò ¿¿ñýõ ñºðºã íºëººë뺺ñ ñýðãèéëýõ íºõöºë õàíãàãäñàí áàéäëûã õýëíý. 53. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ñºðºã íºëººëæ áîëîõ ãàäààä õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä: 1/äýëõèéí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ öºëæèëò ýð÷èìæèõ, õóð òóíàäàñíû õýìæýý, õóâààðèëàëò ººð÷ëºãäºõ, ãàí, çóäòàé æèëèéí òîî íýìýãäýõ, îçîíû äàâõàðãà íèìãýðýõ; 2/õèë äàìæèí àãààð, óñààð îðæ èðýõ öàöðàã èäýâõæèë, õèìèéí áîõèðäîë, õ¿÷èëëýã áîðîî èõñýõ, õ¿í àìüòíûã îëíîîð õºíººõ ºâ÷èí òàõàë ãàðàõ, îé ìîä, áýë÷ýýð, óðãàìëûã óñòãàõ õîðòîí ìýðýã÷èä, õîðõîé øàâüæ îëøðîõ; 3/ìàíñóóðóóëàõ áîëîí õ¿íèé îþóí óõààí, ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîéãîîð íºëººëºõ áîäèñûí ò¿¿õèé ýä áýëäýõ ò¿øèö ãàçàð áîëîí õóâèðàõ.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

10

54. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ñºðºã íºëººëæ áîëîõ äîòîîä õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä: 1/ýêîëîãèéí òýíöâýðò òîãòîëöîî àëäàãäàõ, õºðñíèé ýëýãäýë ýâäðýë èõñýõ, óðãàìàë, àìüòíû óäìûí ñàí õîìñäîõ; 2/óðãàìëûí íºìðºã ÿäóóð÷ îéí íººö õîìñäîí ìºðºí, ãîë íóóð, ãàçðûí äîîðõè óñ òàòàð÷ øèðãýõ, íóòàã áýë÷ýýð ãàíäàí õóóðàéøèõ; 3/áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã ñîð÷ëîõ, öºëìºõ áàéäëààð àøèãëàõ; 4/õàÿãäàë èõòýé òåõíèê, òåõíîëîãè õóðèìòëàãäàõ õîðòîé õîã õàÿãäàë ãàðãàäàã ¿éëäâýðëýë Ẻãíºðºõ, ãàäààä îðíû õîðòîé õîã õàÿãäàë áóëøëàõ ãàçàð áîëîõ. 55. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà çàì: 1/áàéãàëü îð÷íîî õàéðëàí õàìãààëäàã àðäûí óëàìæëàë, ¸ñ çàíøëûã ñýðãýýæ á¿õ íèéòýä ò¿ãýýí òºëºâø¿¿ëýõ àæëûã òºðèéí áîäëîãûí õýìæýýíä òàâèõ; 2/áàéãàëèéí íºõºí ñýðãýýãäýõ íººöèéí õ¿ðýýíä àìüäðàëûí õýðýãöýýã á¿ðýí õàíãàõ, ¿ë íºõºãäºõ áóþó óäààí ñýðãýäýã íººöèéã çºâõºí óëñ îðíû õºãæëèéí àøèã ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ íýìýëò õ¿÷èí ç¿éë áîëãîæ àøèãëàõ çàð÷èì áàðèìòëàõ; 3/ýäèéí çàñãàà ýêîëîãèéí áàðèìæààòàéãààð õºãæ¿¿ëæ ÝÊÎÌÀÐÊ á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿íýýð äýëõèéí çàõ çýýëä òîäîðõîé áàéð ñóóðü ýçëýõ áîäëîãî áàðèìòëàõ; 4/ãàçàð íóòãèéí çàðèì øààðäëàãàòàé õýñãèéã äàðõëàí õàìãààëæ, áóñäûã íü ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã áàðèõ áîäëîãî, õºø¿¿ðýãòýéãýýð àæ àõóéí ýðãýëòýä ààæìààð îðóóëàõ; 5/ãàçðûã ÷ºëººòýé ýçýìøèõ õýëáýðýýð ýçýíã¿éä¿¿ëýõ áóþó õ¿í á¿ðä õóâü îíîîõ õýëáýðýýð òàñäàí õóâààõààñ çàéëñõèéõ, áýë÷ýýðèéã ýðãýæ áóöàëòã¿é òàëõàãäàëä îðóóëàõààñ ñýðãèéëýõ; 6/ýäèéí çàñãèéí äýä á¿òýö, áàéãàëèéí íººöèéí èæ á¿ðäëèéã áàãòààñàí áàéãàëü îð÷íû òýíöâýðèéã õàíãàõóéö öîãöîëáîð á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéí ºíººãèéí õóâààðèëàëòûã öààøèä çàäàëæ æèæèãð¿¿ëýõã¿éãýýð ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí á¿ñ áèé áîëãîõ ÷èãëýë áàðèìòëàõ; 7/õîò, ñóóðèí ãàçðûã òºëºâëºõ, áàéãóóëàõäàà õ¿í àìûã õýò Ẻãíºð¿¿ëæ òóõàéí á¿ñ íóòàãò áàéãàëü îð÷èí òýíöâýð àëäàãäàõ ãîëîìò áîëîõîîñ çàéëñõèéõ; 8/ýëñ òîãòîîõ, óñ øèíãýýí õàäãàëàõ áóòëàã óðãàìëûã ò¿ëøèíä õýðýãëýõèéã õÿçãààðëàæ, ìîäîí ìàòåðèàëûí õýðýãöýýã õàíãàõàä õºðø çýðãýëäýý îðíóóäûí áîëîìæèéã àøèãëàõ áîäëîãî áàðèìòëàõ.Îé ìîäûã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

11

íºõºí ñýðãýýõ, ãàë ò¿éìðèéí àþóëààñ ñýðãèéëýõ, áóëàã, øàíä, ãîë ãîðõèéí ýõèéã îéæóóëàõ, òàðèàëàíãèéí òàëáàéä õàìãààëàëòûí îéí çóðâàñ áàéãóóëàõ çýðýã öîãöîëáîð àðãà õýìæýýã ¿íäýñíèé ñòðàòåãèéí çîðèëò áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõ; 9/äîðîéòñîí îð÷íûã óðãàìàëæóóëàõ, óðãàìëûí íºìðºãèéí õýìæýýã æèëýýñ æèëä íýìýãä¿¿ëýõ; 10/¿íäýñíèé “Óëààí íîì”-ûã áàéíãà ñýðãýýí áàÿæóóëæ äýëõèéä õîâîðäñîí áîëîí Ìîíãîë îðíû õîâîð õîâîðäñîí ¿ëäýö, óñòàõ àþóëä îðñîí áóþó îðæ áîëçîøã¿é áè÷èë áèåòíèé óäìûí ñàíã õàìãààëàõ öýãöòýé áîäëîãî ÿâóóëàõ; 11/ýìèéí áîëîí õ¿íñíèé ò¿¿í÷ëýí òåõíèêèéí ¿íýò óðãàìëûã íóòàãøóóëàõ, òàðèìàëæóóëàõ çàìààð ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýíä àøèãëàõ, ìîíãîëûí óíàãàí áîëîí õîâîðäñîí, àæ àõóéí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë á¿õèé àìüòàí, óðãàìëûí ãàðàëòàé îëçâîðûí ç¿éëèéã ýäèéí çàñãèéí àøèã ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ ãàäààäàä ãàðãàõûã õÿçãààðëàõ; 12/Ìîíãîë Óëñûí òóñ óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéãàà íóóð ìºðºí ãîë, óñò öýã¿¿ä, óñíû íèéò íººö òºð, àðä ò¿ìíèé õàìãààëàëòàä áàéæ, óñíû íººöèéã õýìíýëòòýé çàðöóóëàõ, õóðèìòëóóëàõ, õóð òóíàäàñíû óñ õóðààõ ñàí áàéãóóëàõ, àõóéí áîëîí ¿éâëäâýðëýëèéí õýðýãëýýíèé öýâýð óñíû íººö ÷àíàðûí õÿíàëòûí òîãòîëöîî á¿ðä¿¿ëýõ; 13/Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò áîëîí ò¿¿íèé õèëèéí îéðîëöîî ãàçàðò öºìèéí çýâñýã òóðøèõ, áàéðëóóëàõûí ýñðýã èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãààã îíîâ÷òîé àðãà õýëáýðýýð ÿâóóëàõ; 14/áàéãàëü îð÷èíä õàëòàé íºëºº á¿õèé àæ àõóé ýðõëýõ ÿâäëûã ýðõ ç¿éí áîëîí ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðãýýð õÿçãààðëàõ ÷èãëýë áàðèìòëàõ; 15/îçîíûã ñààðìàãæóóëàõ ¿éë÷èëãýý á¿õèé õèé ãàðãàäàã ¿éëäâýðëýë ÿâóóëàõã¿é áàéõ, èéì òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õÿçãààðëàõ; 16/áàéãàëèéí ãàìøèã, ãýíýòèéí àþóëààñ ñýðãèéëýõ, òýìöýõ òîãòîëöîî áèé áîëãîõ; 17/õóóðàé áóþó öºëæñºí á¿ñ íóòàãò õ¿í àðäûíõàà àìüäðàëûã õàíãàõ ¿íäýñíèé óëàìæëàëò òåõíîëîãèéã ñóäàëæ, óóð àìüñãàëûí áîëçîøã¿é ººð÷ëºëòèéí àëèâàà òîõèîëäîëä ¿íäýñíèéõýý àìüäðàõ ÷àäâàðûã õàíãàõ áýëòãýëòýé áàéõ; 18/Ìîíãîë îðíû àìüä áèåòíèé á¿ðäëèéí ºâºðìºö ãîëîìò, øèìò ìàíäëûí çàíãèëãàà öýã¿¿äèéã äàðõàí ãàçðûí ñ¿ëæýýíä á¿ðýí õàìðóóëàõûí õàìò òýäãýýðèéí çàðèìûã íü îëîí óëñûí ñòàòóñòàé áîëãîæ äýëõèéí ñî¸ëûí ºâä áàãòààõ àðãà õýìæýý àâàõ; 19/Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðèéã îëîí óëñûí õàìãààëàëòòàé ýêîëîãèéí á¿ñ íóòàãò õàìðóóëàõ áîäëîãî ÿâóóëàõ;

12

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

20/áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ àñóóäëààð îëîí óëñûí ãýðýý, õýëýëöýýð áàéãóóëàõ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä õàíäèâëàã÷ îðíóóäòàé õàìòðàí ýêîëîãèéí ÷èãëýëèéí òºñë¿¿ä õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð òýðã¿¿íèé òåõíîëîãè îðóóëàõ, áîëçîøã¿é àëèâàà àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ ÿìàð ÷ íºõöºëä õîõèðîë áàãàòàé äàâàí òóóëàõ òîãòîëöîî áèé áîëãîõ.

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ ТУХАЙ ХУУЛЬ 1995 оны 3 дугаар сарын 30-ны өдөр



Улаанбаатар хот

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ 1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт Энэ хуулийн зорилт нь хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах, нийгэм, эдийн засгийн хөгжлийг байгаль орчны тэнцэлтэй уялдуулах, өнөө болон ирээдүйн үеийнхний ашиг сонирхлын үүднээс байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, жам ёсны боломжтойг нь нөхөн сэргээхтэй холбогдож төр, иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүсэх харилцааг зохицуулахад оршино. 2 дугаар зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж 1. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ. 2. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөзаасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө. З дугаар зүйл. Хуулиар хамгаалах объект, түүнтэй холбогдсон нэр томъёо 1. Энэ хуулиар байгалийн дор дурдсан объектыг байгаль орчинд хортой нөлөөлж болзошгүй үйл ажиллагаанаас хамгаалж, байгаль орчны тэнцэл алдагдахаас сэргийлнэ: 1/ газар, түүний хөрс; 2/ газрын хэвлий, түүний баялаг; З/ ус; 4/ ургамал; 5/ амьтан 6/ агаар.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

13

2. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно: 1/ “байгаль орчин” гэдэгт хүний амьдрал, үйл ажиллагаанд шууд болон шууд бусаар нөлөөлдөг. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн чулуун мандал, усан мандал, шим мандал, агаар мандлын харилцан шүтэлцээт хүрээлэл хамаарна; 2/ “ус” гэдэгт Монгол Улсын нутаг дэвсгэр дэх мөрөн, гол, горхи, булаг, шанд, рашаан, мөнх цас, мөс, мөсөн гол, байгалийн болон хиймэл нуур, цөөрөм зэрэг газрын гадаргын болон газрын доорхи ус хамаарна; З/ “ургамал” гэдэгт Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт ургадаг байгалийн болон таримал ой, мод, бүх төрлийн дээд, доод ургамал хамаарна; 4/ “амьтан” гэдэгт Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байнга буюу түр нутагшсан хөхтөн, шувуу, мөлхөгч, хоёр нутагтан, загас, хавч хэлбэртэн, шавьж, зөөлөн биетэн, эгэл биетэн хамаарна; 5/ “агаар” гэдэгт Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн хийн бүрхэвч хамаарна; 6/ “байгаль орчинд хортой нөлөөлөх” гэдэгт байгаль орчин, түүний баялгийг бохирдуулах, муутгах, гэмтээх, сүйтгэх, сөнөөж мөхөөх үйлдэл / эс үйлдэхүй/ хамаарна. 7/ “байгаль орчныг хамгаалах” гэдэгт байгаль орчныг бохирдохоос урьдчилан сэргийлэх, байгалийн баялгийг жам ёсоороо нөхөн сэргэх боломжийг нь алдагдуулахгүйгээр, байгалийн даацад нь тохируулан зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, тэдгээрт хяналт тавих ажиллагаа хамаарна; 8/ ”байгаль орчныг хамгаалах иргэдийн нөхөрлөл” гэдэгт / цаашид “нөхөрлөл” гэх/ иргэд тухайн нутаг дэвсгэртээ байгаа байгалийн тодорхой төрлийн баялгийг хамгаалах, гэрээгээр зохистой ашиглах, эзэмших зорилгоор Иргэний хуулийн 481.1-д заасны дагуу зохион байгуулагдаж, энэ хуульд зааснаар гэрээ байгуулан үйл ажиллагаа явуулж байгаа иргэдийн сайн дурын байгууллага хамаарна; 9/ “байгаль орчны мэдээллийн сан” /цаашид “мэдээллийн сан” гэх/ гэж байгаль орчны өгөгдөл, мэдээллийг бүрдүүлэх, цуглуулах, дамжуулах, боловсруулах, ашиглах, хадгалах, баяжуулах, өөрчлөх, шинэчлэх, хамгаалах зэрэг үйл ажиллагааг хангах мэдээллийн технологийн иж бүрдлийг; 10/ “мета мэдээлэл” гэж мэдээний эх сурвалж, хариуцах этгээд, формат, масштаб, чанар, хамрах хүрээ, хугацаа, ашиглалт зэрэг

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

14

өгөгдлийн талаархи мэдээллийн багцыг. З. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан объект, тэдгээрийн баялгийг өмчлөх, эзэмших, ашиглахтай холбогдсон харилцааг тусгай хуулиар зохицуулна. 4 дүгээр зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах талаархи иргэний эрх, үүрэг 1. Иргэн байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь эрхийг эдэлнэ: 1/ гэм буруутай этгээд байгаль орчинд хортой нөлөөлснөөс эрүүл мэнд, эд хөрөнгөндөө учирсан хохирлыг түүгээр нөхөн төлүүлэхээр нэхэмжлэх; 2/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн зөрчилтэй тэмцэх болон байгаль орчинд хортой нөлөөлсөн этгээдэд хариуцлага хүлээлгэхийг шаардах; З/ байгаль орчныг хамгаалах олон нийтийн байгууллага байгуулах, хөрөнгийн сан үүсгэх нутгийн иргэд сайн дурын үндсэн дээр нэгдэж байгалийн баялгийг арчлан хамгаалах, нөхөн сэргээх, түүний ашиг шимийг хүртэх; 4/ холбогдох байгууллагаас байгаль орчны тухай үнэн, зөв мэдээлэл авах; 5/ байгаль орчинд хортой нөлөөлөх аливаа үйл ажиллагааг хязгаарлах, таслан зогсоох шийдвэр гаргахыг болон байгаль орчинд хортой нөлөөлж болзошгүй аж ахуйн нэгж, байгууллагыг шинээр байгуулах зөвшөөрөл олгохгүй байхыг холбогдох эрх бүхий байгууллагаас шаардах; 6/ сайн дурын үндсэн дээр зохион байгуулалтад орж, энэ хуулийн 3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 8 дахь заалтад заасан нөхөрлөл байгуулах замаар оршин суугаа нутгийнхаа байгалийн тодорхой төрлийн баялгийг хамгаалах, холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу гэрээгээр ашиглах, эзэмших. 2. Иргэн байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь үүрэг хүлээнэ: 1/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийг сахин биелүүлэх; 2/ байгаль орчныг хамгаалах үндэсний уламжлал, зан заншил эзэмшиж хэрэглэх, үр хүүхэддээ экологийн хүмүүжил олгох; З/ байгаль орчинд хортой нөлөөлөхөөс сэргийлэх, өөрийн буруугаас учруулсан хортой нөлөөлөл, түүний хохирлыг арилгах буюу нөхөн төлөх. 4/ байгалийн баялгийг хууль бусаар ашигласан, гэмтээсэн,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

15

хөнөөж сүйтгэсэн үйлдлийг олж мэдсэн иргэн тэр тухайгаа тухайн орон нутгийн Засаг дарга, улсын байцаагч, байгаль хамгаалагчид нэн даруй мэдэгдэх. 5 дугаар зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах талаархи төрийн чиг үүрэг, зарчим 1. Төр нь хүний эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах эрхийг хангах зорилгоор байгаль орчинд хортой нөлөөлөхөөс болон байгаль орчны тэнцэл алдагдахаас сэргийлэн хамгаалах чиг үүргийг хэрэгжүүлнэ. 2. Төр нь байгаль орчныг хамгаалах чиг үүргээ хэрэгжүүлэхдээ дараахь зарчим баримтална: 1/ хүний амьдрах, хөдөлмөрлөх, амрах байгаль орчны тааламжтай нөхцөл бүрдүүлэх ; 2/ экологийн баримжаатай эдийн засгийг хөгжүүлж байгаль орчны тэнцлийг хангах; З/ байгалийн баялгийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй зохистой ашиглах нөхцөлийг хангах; 4/ байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн баялгийг ашиглах шийдвэр, үйл ажиллагаа ил тод байх. 6 дугаар зүйл. Байгалийн баялгийг өмчлөх 1. Газар, түүний хэвлий, ой, ус, амьтан, ургамал болон байгалийн бусад баялаг гагцхүү ард түмний мэдэл, төрийн хамгаалалтад байх бөгөөд Монгол Улсын иргэдэд өмчлүүлснээс бусад газар, түүнчлэн газрын хэвлий, түүний баялаг, ой, усны нөөц, ан амьтан төрийн өмч мөн. 2. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага, гадаадын иргэн, хуулийн этгээд байгалийн баялгийг зохих төлбөр, хураамжийг төлж, гэрээ, тусгай зөвшөөрөл буюу эрхийн бичгийн дагуу ашиглаж болно. 3. Хууль, гэрээнд заасан журмын дагуу иргэн өмчийн болон эзэмшлийн, аж ахуйн нэгж, байгууллага эзэмшлийн газар дээрээ өөрийн хөрөнгөөр тарьж ургуулсан ургамал, ой мод, өсгөж үржүүлсэн амьтан болон хурын усыг хуримтлуулах замаар байгуулсан усан сан, нуур, цөөрмийг өмчилж болно. 4. Байгалийн баялгийг энэ хуулийн 6 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасны дагуу бий болгосон эсэх талаар мэргэжлийн эрдэм шинжилгээний байгууллагын дүгнэлт, орон нутгийн засаг захиргааны болон байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын тодорхойлолтыг үндэслэн тэдгээрт өмчлүүлэх асуудлыг хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

16

ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ҮНЭЛГЭЭ, СУДАЛГАА, ШИНЖИЛГЭЭ 7 дугаар зүйл. Байгаль орчны үнэлгээ 1. Байгаль орчны унаган төрхийг хадгалах, түүний тэнцэл алдагдахаас сэргийлэх арга хэмжээ боловсруулж хэрэгжүүлэх, байгалийн баялгийн ашиглалтыг зохицуулах зорилгоор байгалийн баялгийн нөөцийн үнэлгээ болон байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээг тус тус хийнэ. 2. Байгалийн баялгийг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглахыг хүсч байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан үнэлгээг өөрийн зардлаар хийлгэх буюу үнэлгээг урьд нь тогтоосон бол түүнийг гүйцэтгэсний зардлыг төлнө. 3. Байгаль орчны үнэлгээг энэ зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасны дагуу эрх олгосон аж ахуйн нэгж, байгууллага хийж тухайн төрлийн байгалийн баялгийг хамгаалах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална. 4. Аж ахуйн нэгж, байгууллагад байгалийн баялгийн нөөцийн үнэлгээ хийх эрхийг тухайн төрлийн байгалийн баялгийг хамгаалах, зохистой ашиглах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээ хийх эрхийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага / цаашид “төрийн захиргааны төв байгууллага” гэх/ олгоно. 5. Дараахь шаардлага хангасан аж ахуйн нэгж, байгууллагад байгаль орчны үнэлгээ хийх эрх олгоно: 1/ үнэлгээний багийн бүрэлдэхүүний гуравны нэгээс доошгүй нь орон тооны мэргэжлийн боловсон хүчин байх; 2/ хэмжилт, судалгааны багаж,хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжтэй байх; 3/ магадлан итгэмжлэгдсэн мэргэжлийн байгууллагаас батлагдсан байгаль орчны үнэлгээ хийх арга зүйтэй байх; 4/ үнэлгээ хийх асуудлаархи мэдээллийн сантай байх. 8 дугаар зүйл. Байгалийн баялгийн нөөцийн үнэлгээ 1. Байгалийн тодорхой төрлийн баялгийн хэмжээг тоо, чанар болон мөнгөн үзүүлэлтээр тодорхойлсныг байгалийн баялгийн нөөцийн үнэлгээ гэнэ. 2. Үнэлгээгээр байгалийн баялгийн нөөцийн хэмжээ, тухайн

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

17

баялгийг хамгаалах, зохистой ашиглах, жам ёсны боломжтойг нь нөхөн сэргээх арга хэмжээг тогтоож, байгаль орчны улсын нэгдсэн мэдээллийн санд бүртгэнэ. 3. Байгалийн баялгийн нөөцийн мөнгөн үнэлгээг экологи, эдийн засгийн ач холбогдлыг харгалзан төрийн захиргааны төв байгууллага холбогдох бусад байгууллагатай хамтран тогтооно. 4. Нөөцийн мөнгөн үнэлгээг тухайн баялгийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамж, байгальд учруулсан хортой нөлөөлөл, шууд хохирлын нөхөн төлбөрийн хэмжээг тогтоох үндэс болгоно. 9 дүгээр зүйл. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ 2. Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээтэй холбогдсон харилцааг хуулиар зохицуулна. З.Нөлөөллийн үнэлгээний зардлыг захиалагч этгээд санхүүжүүлнэ 4. Нөлөөллийн үнэлгээгээр тогтоогдсон шаардлагыг төсөл хэрэгжүүлэгч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага биелүүлэх үүрэгтэй. 10 дугаар зүйл. Байгаль орчны төлөв байдлын хяналт-шинжилгээ 1. Байгаль орчны төлөв байдлын хяналт-шинжилгээнд байгаль орчны төлөв байдал, түүний хувьсал өөрчлөлтөд байнгын ажиглалт, хэмжилт, судалгаа, шинжилгээ хийж дүгнэлт гаргах, илэрсэн сөрөг өөрчлөлтийг зогсоох, арилгах арга хэмжээ боловсруулах үйл ажиллагаа хамаарна. 2. Төрийн захиргааны төв байгууллага энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан ажлыг хэрэгжүүлэх зорилгоор байгаль орчны төлөв байдлын хяналт-шинжилгээний сүлжээ /цаашид “хяналт-шинжилгээний сүлжээ” гэх/ -г зохион байгуулж ажиллуулна. 3. Хяналт-шинжилгээний сүлжээгээр дараахь ажлыг хэрэгжүүлнэ: 1/ байгаль орчинд гарах физик, хими, биологийн хувьсал өөрчлөлт, бохирдолтын түвшинд байнгын ажиглалт, хэмжилт, судалгаа хийж байгаль орчны төлөв байдлын өөрчлөлтийг тогтоох, үнэлгээ өгөх; 2/ байгаль орчин, түүний баялгийн талаар хүн ам, сонирхогч аж ахуйн нэгж, байгууллагыг мэдээллээр хангах; 3/ хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд учруулах хортой нөлөө, байгалийн аюул гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, хор уршгийг арилгах арга хэмжээний төсөл боловсруулах. 11 дүгээр зүйл. Байгаль орчны судалгаа, шинжилгээ, түүний санхүүжилт 1. Улсын болон бүс нутгийн хөгжлийн баримжааг тодорхойлох,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

18

нэн ховордсон амьтан, ургамлыг нөхөн сэргээх, өсгөн үржүүлэх, хөрс, ус, агаарыг хамгаалах болон хүн амын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах талаархи судалгаа, шинжилгээний ажлыг улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ. 2. Төрийн захиргааны төв байгууллага, зохих шатны Засаг дарга нь эрдэм шинжилгээний болон холбогдох мэргэжлийн байгууллагад байгаль орчны судалгаа, шинжилгээний ажил хийх, төсөл боловсруулах захиалга өгч зохих төсвийн хөрөнгөөр санхүүжүүлэхээс гадна сонирхогч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад өөрийн хөрөнгөөр судалгаа,шинжилгээ хийхэд нь дэмжлэг үзүүлнэ. ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ БАЙГАЛЬ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ ТАЛААРХИ ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН БҮРЭН ЭРХ 1З дугаар зүйл. Улсын Их Хурлын бүрэн эрх Улсын Их Хурал байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх төрийн бодлогыг тодорхойлох; 2/ Засгийн газрын өргөн мэдүүлснээр байгаль орчныг хамгаалах, экологийн аюулгүй байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөр батлах; З/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийг батлах тэдгээрийн биелэлтэд хяналт тавих; 4/ байгалийн баялгийн нөөцийг ашигласны болон орчныг бохирдуулсны төлбөр, хураамжийн дээд, доод хэмжээг тогтоох; 5/ устах аюулд орсон амьтан, ургамлын жагсаалтыг батлах, өөрчлөх, байгалийн зарим объектыг улсын тусгай хамгаалалтад авах; 6/ хуульд заасан бусад бүрэн эрх. 14 дүгээр зүйл. Засгийн газрын бүрэн эрх Засгийн газар байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ байгаль орчныг хамгаалах, экологийн аюулгүй байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөрийг боловсруулах, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах; 2/ байгалийн баялгийг ашиглах, импортлох, экспортлох хэмжээг хуульд заасан үндэслэлээр хязгаарлах буюу тодорхой хугацаагаар хориглох; З/ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хүн амын эрүүл

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

19

мэнд,байгаль орчинд хортой нөлөөлөл бүхий үйлдвэрлэлийн болон бусад үйл ажиллагааг төрийн захиргааны төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын саналыг харгалзан өмчийнх нь хэлбэрийг үл харгалзан зогсоох; 4/ амьтан, ургамал, түүнчлэн байгалийн гаралтай түүхий эд экспортлох, импортлоход хил, гааль, хорио цээрийн хяналтыг зохион байгуулах; 6/ иргэдэд экологийн боловсрол, хүмүүжил олгох ажлыг зохион байгуулах; 7/ хуульд заасан бусад бүрэн эрх. 15 дугаар зүйл. Төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх 1. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, байгаль орчны тэнцлийг хангах төрийн бодлого, хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах; 2/ байгаль орчныг хамгаалах тодорхой асуудлаар төрийн захиргааны бусад төв байгууллага, аймаг, нийслэлийн хэмжээнд мөрдөх шийдвэр, дүрэм, журам батлаж биелэлтийг хангуулах; 3/ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх талаар салбар дундын болон бүс нутаг хоорондын зохицуулалт хийх, байгаль орчны чадавхийн хэм хэмжээ, стандартыг боловсруулж, эрх бүхий байгууллагаар батлуулах буюу төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллагатай хамтран баталж, биелэлтийг зохион байгуулах; 4/ хууль тогтоомжийн дагуу жил бүр ашиглаж болох ой, ургамал, амьтны тоо хэмжээг тодорхойлж, экологийн шаардлага, нөөцийг харгалзан тухайн бүс нутагт байгалийн зарим төрлийн баялгийн ашиглалтыг хязгаарлах буюу тодорхой хугацаагаар хориглох; 5/ байгаль орчныг хамгаалах талаар улсын захиалга өгч судалгаа, шинжилгээ, зураг төслийн ажил гүйцэтгүүлэх, өөрийн харьяа судалгаа, шинжилгээ, зураг төслийн болон мэргэжлийн байгууллагын үйл ажиллагааг удирдах; 6/ байгаль орчны тухай мэдээллээр иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хангах биологийн болон генетикийн нөөцийг тогтвортой ашиглахад чиглэгдсэн уламжлалт мэдлэг, шинэ санаа, амьдралын туршлагыг хэрэглэснээр гарах үр ашгийг тэгш, шударгаар ашиглах явдлыг дэмжих;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

20

7/ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх талаар төрийн захиргааны болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагад аргачилсан туслалцаа үзүүлэх; 8/ байгаль орчныг хамгаалах асуудлаар гадаад улс, олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллах; 11/ байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн баялгийг нөхөн сэргээх, экологийн боловсрол, хүмүүжил олгох ажилд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх. 12 / идэвхтэн байгаль хамгаалагч ажиллуулах, ажлын үр дүнгээр урамшуулах журам боловсруулан батлах; 13/ байгаль орчны мэдээллийн сангийн үйл ажиллагааны талаархи хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх ажлыг нэгдсэн удирдлагаар хангаж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих; 14/ хуульд заасан бусад бүрэн эрх. 2. Төрийн захиргааны бусад төв байгууллага байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ салбарынхаа хөгжлийн чиг баримтлалд байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх арга хэмжээг тухайлан тусгаж хэрэгжүүлэх; 2/ салбартаа байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн биелэлтийг зохион байгуулж үр дүнг жил бүр Засгийн газарт тайлагнах. 16 дугаар зүйл. Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын болон Засаг даргын бүрэн эрх 1. Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ нутаг дэвсгэртээ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ, төсөв баталж, биелэлтэд хяналт тавих; 2/ нутаг дэвсгэртээ тухайн жилд ашиглах байгалийн баялгийн нөөцийн дээд хэмжээг энэ хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу тогтоох; 3/ байгаль орчны улсын тусгай хамгаалалтад ороогүй объектыг орон нутгийн хамгаалалтад авах шийдвэр гаргаж, түүний хилийн зааг, хамгаалалтын дэглэм тогтоож, биелэлтэд нь хяналт тавих; 4/ хот, тосгон, бусад суурин болон амралт, сувиллын газар, гол, мөрний эх, нуур, рашаан, булаг, шанд, уст цэгийн орчинг хамгаалах, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангах тусгай бүсийн заагийг тогтоох; 5/ байгаль орчны төлөв байдал, мэдээллийн сангийн тухай Засаг

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

21

даргын мэдээлэл, тайланг хэлэлцэх. 2. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэрийн биелэлтийг зохион байгуулах; 2/ нутаг дэвсгэртээ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ боловсруулж, иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд өргөн мэдүүлэх, гарсан шийдвэрийн биелэлтийг зохион байгуулах; З/ байгаль орчны мэдээллийн сангийн мэдээ, баримтыг төрийн захиргааны төв байгууллагад хугацаанд нь ирүүлэх; 4/ нутаг дэвсгэрийнхээ аж ахуйн нэгж, байгууллагын байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг ашиглах, нөхөн сэргээх үйл ажиллагаанд харьяалал харгалзахгүйгээр хяналт тавьж, илэрсэн зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авах, шаардлагатай бол тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын байгаль орчинд хортой нөлөөлж буй үйл ажиллагааг өөрөө түдгэлзүүлэн зогсоох буюу уг асуудлыг эрх бүхий байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх; 5/ нутаг дэвсгэртээ ажиллах байгаль орчны улсын ахлах болон улсын байцаагчийг энэ хуульд заасны дагуу ялгах тэмдэг, дүрэмт хувцас, бие хамгаалах зэвсэг, техник хэрэгсэл, уналгаар хангах; 6/ аймаг, нийслэлийн байгаль орчны албаны даргыг байгаль хамгаалах асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай зөвшилцөж томилох, чөлөөлөх. 3. Аймаг, нийслэлийн байгаль орчны албаны даргыг байгаль орчны мэргэжилтэй, тухайн салбарт 3-аас доошгүй жил ажиллаж байгаа төрийн албан хаагчдаас Төрийн албаны тухай хуулийн 17.1-д заасны дагуу сонгон шалгаруулж томилно. 17 дугаар зүйл. Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын болон Засаг даргын бүрэн эрх 1. Сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ нутаг дэвсгэртээ байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ, төсөв баталж, биелэлтэд хяналт тавих; 2/ нутаг дэвсгэртээ тухайн жилд ашиглах байгалийн баялгийн нөөцийн хэмжээг хууль тогтоомжид заасан үндэслэл, журмын дагуу тогтоох; 4/ байгаль орчныг хамгаалах талаар Засаг даргын ажлын тайлан

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

22

хэлэлцэх. 5/ нутаг дэвсгэрийнхээ байгалийн тодорхой төрлийн баялгийн хамгаалалт, ашиглалт, эзэмшилтийг энэ хуулийн 3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 8 дахь заалтад заасан нөхөрлөлд хариуцуулах асуудлыг баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын саналыг үндэслэн шийдвэрлэх. 2. Сум, дүүргийн Засаг дарга байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ нутаг дэвсгэртээ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж, иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, дээд шатны байгууллагын шийдвэрийн биелэлтийг зохион байгуулах; 2/ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад байгалийн баялгийн нөөц ашиглах эрхийн бичгийг хууль тогтоомжийн дагуу олгох; 3/ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын байгалийн баялгийн ашиглалтад хяналт тавьж, тэдний ургуулсан ой, ургамал, өсгөн үржүүлсэн амьтан, сэргээн сайжруулсан, засаж тохижуулсан газар, уст цэгийг хүлээн авах; 4/ нутаг дэвсгэрийнхээ аж ахуйн нэгж, байгууллагын байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх үйл ажиллагаанд харьяалал харгалзахгүйгээр хяналт тавьж, илэрсэн зөрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авах, шаардлагатай бол тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагын байгаль орчинд хортой нөлөөлж буй үйл ажиллагааг өөрөө түдгэлзүүлэн зогсоох буюу уг асуудлыг эрх бүхий байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх; 5/ байгаль хамгаалагчийн ажлыг удирдан чиглүүлэх, албан үүргээ гүйцэтгэхэд нь шаардагдах ялгах тэмдэг, дүрэмт хувцас, бие хамгаалах зэвсэг, техник хэрэгсэл, уналгаар орон нутгийн төсөвтөө тусган хангах, шаардлагатай бусад туслалцаа үзүүлэх; 6/ аж ахуйн нэгж, байгууллагын хог хаягдлын цэг тогтоох, бохирдлыг багасгах арга хэмжээ авах. 7/ энэ хуулийн 17 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 5 дахь заалтад заасан шийдвэрийг үндэслэн иргэдийн нөхөрлөлд хариуцуулах байгалийн тодорхой төрлийн баялгаас нь зохих болзол, хугацаатайгаар хууль, журмын дагуу хамгаалуулах, ашиглуулах, эзэмшүүлэх гэрээ байгуулж, биелэлтэд нь хяналт тавих. 18 дугаар зүйл. Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал болон Засаг даргын бүрэн эрх 1. Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ бусдын эзэмшил, ашиглалтад олгоогүй хадлан, бэлчээр, уст

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

23

цэгийг хамгаалах, ашиглах хуваарь гаргаж зохицуулах; 2/ нийтийн ашиглалтын байгалийн баялгийн хамгаалалт, ашиглалтад хяналт тавих; 3/ байгаль орчныг хамгаалах талаархи Засаг даргын ажлын тайлан сонсох. 2. Баг, хорооны Засаг дарга байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/ байгаль орчныг хамгаалах талаархи хууль тогтоомж, иргэдийн Нийтийн Хурал болон дээд шатны байгууллагын шийдвэрийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах 2/ нутаг дэвсгэртээ байгаль орчныг хамгаалах ажлыг удирдан чиглүүлж орчны бохирдол, хог хаягдлыг цэвэрлэх жил бүрийн ажилд иргэдийг татан оролцуулах; З/ хууль тогтоомжид заасан тохиолдолд байгалийн баялгийн нөөц ашиглах эрхийн бичиг олгох; 4/ нутаг дэвсгэртээ орчны эрүүл ахуй, ариун цэврийн шаардлагыг хангуулах, нийтийн хог хаягдлын цэг тогтоох. ДӨРӨВДҮГЭЭР БҮЛЭГ БАЙГАЛЬ ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ, БАЙГАЛИЙН БАЯЛГИЙГ АШИГЛАХ, НӨХӨН СЭРГЭЭХ НИЙТЛЭГ АРГА ХЭМЖЭЭ 19 дүгээр зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах нийтлэг арга хэлбэр 1. Монгол Улс санхүүгийн баталгаа бүхий “Байгаль орчныг хамгаалах, экологийн аюулгүй байдлыг хангах үндэсний хөтөлбөр”- тэй байна. 2. Төр, түүний байгууллага, албан тушаалтан дараахь нийтлэг арга хэлбэрээр байгаль орчныг хамгаална: 1/ нэн ховор амьтныг агнах, барих, ургамлыг бэлтгэж ашиглахыг хориглох; 2/ нэн ховор, ховор амьтан, ургамлыг Монгол Улсын улаан номонд бүртгэж хамгаалах; 3/ байгаль орчинд үзүүлэх хортой аюултай нөлөөллийн хэм хэмжээ, стандарт тогтоож мөрдүүлэх; 4/ хүн амд экологийн боловсрол, хүмүүжил олгох, үндэсний өв уламжлалыг эзэмшүүлэх; 5/ хоргүй, аюулгүй, бохирдолгүй, хаягдалгүй технологи нэвтрүүлэн ашиглахыг урамшуулах;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

24

6/ хот, тосгон, бусад суурин газрын орчинд болон гол, мөрөн, нуур, рашаан, булаг, шандын эх, ундаргын орчныг хамгаалах, эрүүл ахуйн бүс тогтоох. 7/ нөхөрлөлд гэрээний дагуу байгалийн тодорхой төрлийн баялгийн хамгаалалт, ашиглалт, эзэмшилтийг хариуцуулах. 20 дугаар зүйл. Байгаль орчны чадавхийн хэм хэмжээ 1. Хүн амын эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг хангах, байгаль орчныг хамгаалах зорилгоор байгаль орчинд гаргах хортой, аюултай бодисын агууламж, үзүүлэх сөрөг нөлөөллийн түвшний хэм хэмжээ /цаашид “байгаль орчны чадавхийн хэм хэмжээ”гэх/ -г дараахь үзүүлэлтээр тогтооно: 1/ агаар, ус, хөрс дэх хими, биологийн хортой аюултай бодисын хүлцэх хэм хэмжээ; 2/ байгаль орчинд хаяж болох хортой, аюултай бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ; 3/ чимээ, шуугиан, чичиргээ, цахилгаан соронзон талбай болон физикийн бусад хортой нөлөөллийн хүлцэх хэм хэмжээ; 4/ цацраг идэвхжлийн хүлцэх хэм хэмжээ; 5/ газар тариалан, бэлчээр хамгаалахад хэрэглэх агрохимийн бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ; 6/ хүнсний бүтээгдэхүүн дэх химийн бодисын зөвшөөрөх дээд агууламж; 7/ байгаль орчны даацын болон нөөцийн ашиглалтын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ: 2. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1, 2, З, 4, 6-д заасан хэм хэмжээг стандартчиллын байгууллага тогтооно. З. Байгаль орчны чадавхийн тогтоосон хэм хэмжээг хэтрүүлэн байгаль орчинд хорт бодис гаргасан, хортой нөлөөлөл үзүүлсэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага байгаль орчинд учруулсан хохирлыг өөрөө арилгах буюу мэргэжлийн байгууллагаар арилгуулж гарсан зардлыг нөхөн төлнө. 21 дүгээр зүйл. Байгаль орчныг бохирдохоос хамгаалах 1. Байгаль орчны чадавхийн тогтоосон хэм хэмжээнээс хэтрүүлж үйлдвэрлэлийн болон ахуйн хог хаягдал хаяхыг байгаль орчныг бохирдуулах гэнэ. 2. Бохирдуулах эх үүсвэрийн улсын нэгдсэн бүртгэлийг төрийн захиргааны төв байгууллага хөтөлнө. З. Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага үйлдвэрлэлийн болон ахуйн хог хаягдлаар байгаль орчныг бохирдуулахгүй байх талаар

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

25

дараахь үүрэгтэй: 1/ хортой, аюултай бодис болон хог хаягдлыг гагцхүү тусгайлан тогтоосон зориулалтын газар зөвшөөрөгдсөн аргаар булах, устгах; 2/ хог хаягдлыг ялган, зориулалтын саванд цуглуулан, тусгайлан тоноглогдсон тээврийн хэрэгслээр зөөж тогтоосон цэгт хаях; З/ оршин суугаа /оршин байгаа/ орчноо болон нүүхдээ бууцаа цэвэрлэж, шаардлагатай бол ариутгаж байх; 4/ хашаа, байрныхаа орчны хог хаягдлыг тогтмол цэвэрлэх. 4. Цацраг идэвхт болон химийн хортой, аюултай бодис, тэдгээрийг агуулсан нэгдлийг үйлдвэрлэх, хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах журмыг хуулиар, үйлдвэрлэл, ахуйн хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, хоргүйжүүлэх, халдваргүйжүүлэх, боловсруулах, булах, устгах журмыг Засгийн газар тус тус тогтооно. 22 дугаар зүйл. Байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюул бүхий газар нутаг 1. Хүний үйл ажиллагаа болон байгалийн үйл явцаас шалтгаалан байгаль орчин, хүн ам, мал, амьтан, ургамал, тэдгээрийн удмын санд хөнөөл учруулахуйц хортой нөлөөлөл, өөрчлөлт үүссэн нутаг дэвсгэрийг байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюул бүхий газар нутаг гэнэ. 2. Байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюул бүхий газар нутагт хамрах бүсийн заагийг төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн Засгийн газар тогтооно. 3. Байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюулаас сэргийлэх, түүний эх үүсвэрийг хязгаарлах, хор уршгийг арилгах, байгаль орчныг засаж сайжруулах, байгалийн баялгийг нөхөн сэргээх арга хэмжээг төрийн захиргааны төв байгууллага, иргэний хамгаалалтын алба, бүх шатны Засаг дарга, холбогдох бусад байгууллага хамтран авч хэрэгжүүлнэ. 4. Байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюулын хор уршгийг арилгах зардлыг улсын төсвөөс гаргаж, учруулсан хохирлын шалтгааныг тогтоосны дараа түүнийг гэм буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлнэ. 2З дугаар зүйл. Онц байдал тогтоосон үед байгаль орчныг хамгаалах Монгол Улсын Үндсэн хуульд зааснаар онц байдал тогтоосон нутаг дэвсгэрт байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюулыг сааруулах, түүний хор уршгийг арилгах, байгаль орчин, түүний баялгийг хамгаалах арга хэмжээг онц байдлын тухай болон онц байдал зарласан хуульд заасан үндэслэл, журмын дагуу авч хэрэгжүүлнэ. 24 дүгээр зүйл. Байгалийн баялгийн нөөцийн ашиглалтын дээд хэмжээ 1. Байгалийн баялгийн нөөцийг түүний даац, нөхөн сэргэх чадварыг харгалзан тодорхой хугацаанд ашиглаж болох хэмжээг байгалийн баялгийн нөөцийн ашиглалтын дээд хэмжээ гэнэ.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

26

2. Байгалийн баялгийн нөөцийн ашиглалтын дээд хэмжээг байгалийн тухайн баялгийг хамгаалах, зохистой ашиглах тухай хуульд заасны дагуу тогтооно. 25 дугаар зүйл. Байгалийн баялгийг нөхөн сэргээх 1. Байгалийн баялгийг үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглагч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага байгаль орчны тэнцлийг хангах зорилгоор дараахь арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ: 1/ ховордсон амьтан, ургамлын ашиглалтыг хязгаарлах, тэдгээрийг үржүүлэх, нутагшуулах, тэжээлээр хангах зэргээр нөөцийг нь нэмэгдүүлэх; 2/ байгалийн баялаг ашигласан газар, орчныг засаж сайжруулах, тохижуулах. 2. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт байдаггүй амьтныг үржүүлэх, нутагшуулах ургамлыг тарималжуулах, эгэл биетнийг өсгөвөрлөх ажлыг төрийн захиргааны төв байгууллага, эрх бүхий бусад байгууллагын зөвшөөрөл, хяналтын дор гүйцэтгэнэ. ТАВДУГААР БҮЛЭГ БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ХЯНАЛТ 26 дугаар зүйл. Байгаль орчны хяналт 1. Байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээхэд тавих хяналтыг мэргэжлийн хяналтын байгууллага хэрэгжүүлнэ. 2. Хил, гааль, мал эмнэлэг, эрүүл ахуй, халдвар судлал, уул уурхайн зэрэг хяналтын байцаагч буюу хуульд зааснаар энэхүү хяналтыг хэрэгжүүлэх үүрэг бүхий ажилтанд байгаль орчны улсын байцаагчийн эрх олгож, хяналтын үүрэг гүйцэтгүүлж болно. З. Мэргэжлийн хяналтын албанд байгаль орчны улсын ерөнхий байцаагч, улсын ахлах байцаагч, улсын байцаагч, аймаг, нийслэлд улсын ахлах байцаагч, улсын байцаагч, сум, дүүрэгт улсын байцаагч /цаашид “улсын байцаагч” гэх/ болон байгаль хамгаалагч тус тус ажиллана. 4. Улсын байцаагчийг дараахь байдлаар томилж, чөлөөлнө: 1/ улсын ахлах байцаагч, улсын байцаагчийн эрхийг Төрийн хяналт шалгалтын тухай хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 3, 4 дэх хэсэгт заасны дагуу олгоно. 4/ байгаль хамгаалагчийг энэ хуулийн 26 дугаар зүйлийн 7 дахь хэсэгт заасан нормативын дагуу сум, дүүргийн улсын байцаагчийн

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

27

саналыг харгалзан сум, дүүргийн Засаг дарга. 5. Байгаль орчны хяналтын улсын байцаагчаар экологи, байгаль хамгаалал, байгаль орчны хяналт, үнэлгээнийн чиглэлийн мэргэжилтэй, эсхүл энэ чиглэлээр мэргэшиж дадлагажсан дээд боловсролын зэрэгтэй иргэнийг томилно. 6. Боловсролын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас байгаль орчны чиглэлээр сургалт эрхлэх тусгай зөвшөөрөл бүхий сургуулийн мэргэжлийн сургалтанд хамрагдаж төгссөн иргэнийг байгаль хамгаалагчаар ажиллуулна. 7. Нэг байгаль хамгаалагчийн хариуцан ажиллах талбайн хэмжээ нь өндөр уулын бүсэд 100.0, ойт хээрийн бүсэд 120.0 , тал хээрийн бүсэд 500.0, цөлөрхөг хээрийн бүсэд 600.0, цөлийн бүсэд 800.0 мянга хүртэл га, улсын төсвийн хөрөнгөөр зориудаар тарьж ургуулсан ойн зурваст 30 км тутамд нэг байгаль хамгаалагч байх ба энэ нормативийг хот орчмын ногоон бүсэд 70 хувиар багасгаж тооцно. Тухайн бүсчлэлд хамрагдах сумдын нэрийн жагсаалт, дархан цаазат болон байгалийн цогцолборт газарт нэг байгаль хамгаалагчийн хариуцах талбайн хэмжээг тухайн тусгай хамгаалалттай газрын ангилал, хамгаалах дэглэм, онцлог, ачаалал зэргийг харгалзан Засгийн газар тогтооно. 8.Тухайн орон нутагт байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээхэд тавих хяналтыг хэрэгжүүлэхэд туслах үүрэг бүхий идэвхтэн байгаль хамгаалагчийг томилон ажиллуулж болно. 27 дугаар зүйл. Улсын байцаагчийн эрх, үүрэг 1. Улсын байцаагч дараахь эрхтэй байна: 1/ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийг хэрхэн биелүүлж байгаад харьяалал харгалзахгүйгээр хянан шалгах; 2/ хяналтад шаардагдах мэдээ, баримтыг холбогдох иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаар гаргуулах; 3/ хууль тогтоомж, стандарт, зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээг зөрчиж байгаль орчинд хортой нөлөөлөл үзүүлсэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад уг зөрчлийг арилгахыг шаардах, тодорхой хугацаагаар үйл ажиллагааг нь түдгэлзүүлэн зогсоох; 4/ хяналт, шалгалт хийхээр аж ахуйн нэгж, байгууллагад нэвтрэн орох, сорьц, дээж авах, тэдгээрийг өөрийн хяналтын дор шинжлүүлэх 5/ байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюулын үед шаардлагатай бол нийтийн тээврийн хэрэгслээр дараалал харгалзахгүйгээр зорчих, бусад тээврийн хэрэгслийг дайчилж хөлсийг нь төлөх;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

28

6/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хянах явцдаа тухайн иргэний болон тээврийн хэрэгслийн баримт бичгийг шалгах, зөрчил илэрсэн тохиолдолд баримт бичиг, хууль бусаар агнасан, түүсэн, бэлтгэсэн, олборлосон байгалийн баялаг, ашигласан техник, тоног төхөөрөмж, багаж, хэрэгслийг хураах 7/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээдэд хуульд заасан захиргааны шийтгэл ногдуулах; 8/ байгаль хамгаалагчийн ажлыг шалгах, заавар өгөх. 9/ноцтой зөрчил гаргах үед ашигласан тээврийн хэрэгслийг хураах. 10/хууль тогтоомж, технологийн зөрчил гаргаж байгаль орчинд хохирол учруулсан аж ахуйн нэгж, байгууллагын лицензи, зөвшөөрөл, байгаль орчны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах эрхийг хүчингүй болгуулах, үйл ажиллагааг түр болон бүрмөсөн зогсоох саналаа тухайн эрх олгосон байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх; 11/байгаль орчны тухай хууль тогтоомжийг зөрчсөн шийдвэр гаргасан байгууллага, албан тушаалтны шийдвэрийг хүчингүй болгохыг шаардах, эсхүл дээд шатны байгууллагад гомдол гаргаж, шийдвэрлүүлэх. 2. Улсын байцаагч дараахь үүрэгтэй байна: 1/ байгаль орчныг хамгаалах үүргээ биелүүлэхдээ хууль тогтоомж, түүнд нийцүүлэн гаргасан дүрэм, журмыг чанд сахин биелүүлэх; 2/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн зөрчлийн шинж байдал /зөрчил гаргагчийн нэр, хаяг, үйлдлийн шинж байдал, учруулсан хохирол, хөнгөрүүлэх болон хүндрүүлэх нөхцөл/-ын тухай тэмдэглэл хөтлөн зөрчил гаргагчийн гарын үсэг зуруулах буюу зурахаас татгалзсан бол энэ тухай тайлбар тэмдэглэл хийх; 3/ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад захиргааны шийтгэл ногдуулах, тэдгээрийн хууль бус үйл ажиллагааг түдгэлзүүлэн зогсоохдоо түүний үндэслэл, шалтгааныг хууль тогтоомжийн зүйл, заалтын дагуу тодорхойлж, баталсан загвараар үйлдсэн акт буюу торгуулийн хуудаст тэмдэглэх; 4/ илрүүлсэн зөрчлийг таслан зогсоох, арилгах арга хэмжээ авахдаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын эрх, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хүндэтгэх, үйлдвэрлэлийн нууцыг хадгалах; 5/ зөрчил гаргагчаас хуульд заасан үндэслэлээр хураан авсан зүйл, зэвсэг, хэрэгсэл, түр хураасан бичиг баримтын бүртгэлийг үйлдэж эзэнд нь үлдээж, зэвсэг, хэрэгслийн бүрэн бүтэн байдлыг хангаж эрх

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

29

бүхий байгууллагад хугацаанд нь шилжүүлэх. 6/ байгаль орчныг хамгаалах, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, хяналт тавих үйл ажиллагаанд орон нутгийн иргэд, олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэх, тэдний идэвх санаачлагыг өрнүүлэх, зөвлөн туслах, зохион байгуулах, хамтарч ажиллах. 28 дугаар зүйл. Байгаль хамгаалагчийн эрх, үүрэг 1. Байгаль хамгаалагч дараахь эрхтэй байна: 1/ нутаг дэвсгэртээ энэ хуулийн 27 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1,4, 5-д заасан улсын байцаагчийн эрхийг хэрэгжүүлэх; 2/ нутаг дэвсгэртээ энэ хуулийн 2 7 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 6, 7-д заасан улсын байцаагчийн эрхийг хуульд тусгайлан заасан тохиолдолд хэрэгжүүлэх. 2. Байгаль хамгаалагч энэ хуулийн 27 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаас гадна дараахь үүрэгтэй байна: 1/ хариуцсан нутаг дэвсгэртээ байгаль орчинд учирч болзошгүй аюулаас сэргийлэх, байгалийн баялгийг хамгаалах арга хэмжээ авах; 2/ хууль тогтоомжид заасан тохиолдолд байгалийн баялгийн нөөц ашиглах эрхийн бичиг олгох; З/ иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад гэрээ, тусгай зөвшөөрөл, эрхийн бичгийн дагуу тухайн баялгийг ашиглах газрыг зааж өгөх, хяналт тавих; 4/ хариуцсан нутаг дэвсгэртээ байгалийн баялгийн өөрчлөлтийн ажиглалт хийж, мэдээг мэдээллийн санд тусгуулах; 5/ байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюул гарсан даруйд зохих шатны Засаг даргад мэдээлж, хор уршгийг арилгах арга хэмжээ авах; 6/ хариуцсан нутаг дэвсгэртээ байгалийн баялгийг нөхөн сэргээх ажлыг зохион байгуулах. 29 дүгээр зүйл. Улсын байцаагч,байгаль хамгаалагч галт зэвсэг, бие хамгаалах тусгай хэрэгсэл хэрэглэх 1. Улсын байцаагч, байгаль хамгаалагч хээрийн нөхцөлд хууль тогтоомжийн биелэлтийг хянан шалгах үедээ галт зэвсэг, бие хамгаалах тусгай хэрэгсэл биедээ авч явах эрхтэй. 2. Улсын байцаагч, байгаль хамгаалагч хээрийн нөхцөлд хяналт, шалгалт хийх үедээ илэрсэн зөрчил, гадны халдлагыг өөр арга хэрэгслээр таслан зогсоох боломжгүй бол дараахь тохиолдолд галт зэвсэг хэрэглэж болно: 1/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээд хууль ёсны шаардлагыг нь илт , эсэргүүцэн зэвсэг хэрэглэх буюу өөр аргаар хүч хэрэглэн амь насанд нь халдсан;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

30

2/ зэрлэг амьтан довтолж амь насанд аюул учруулахад хүрсэн. З. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зөрчсөн этгээд улсын байцаагч, байгаль хамгаалагчийн хууль ёсны шаардлагыг хүч хэрэглэн эсэргүүцвэл резинэн болон цахилгаан бороохой, нулимс асгаруулагч, амьсгал боогдуулагчаар цэнэглэсэн буу, резинэн буюу хуванцар сумтай буу зэрэг нэг бүрийн тусгай хэрэгсэл хэрэглэж болно. 4. Галт зэвсэг, тусгай хэрэгсэл хэрэглэх зааврыг төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг харгалзан Улсын ерөнхий прокурортой зөвшилцөн цагдаагийн төрийн захиргааны төв байгууллага батална. 291 дүгээр зүйл. Улсын байцаагч, байгаль хамгаалагчийн нийгмийн болон эрхээ хэрэгжүүлэх баталгаа 1. Улсын байцаагч, байгаль хамгаалагч нь нийгмийн болон эрхээ хэрэгжүүлэх дараахь баталгаагаар хангагдана: 1/ төрийн албанд 25 ба түүнээс дээш жил, түүнээс сүүлийн 10 жилийг нь байгаль хамгаалах албанд ажилласан байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч, байгаль хамгаалагч нарыг тэтгэвэрт гарахад нь 12 сарын үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний мөнгөн тусламжийг ажиллаж байгаа байгууллагаас нь нэг удаа олгох; 2/ ажил үүргээ гүйцэтгэх зориулалтаар унаа, дүрэмт хувцас, галт зэвсэг, бие хамгаалах тусгай хэрэгсэлээр хангагдах. 2. Улсын байцаагч, байгаль хамгаалагч албан үүргээ гүйцэтгэх явцдаа бусдын нөлөөгөөр хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан, хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон, амь насаа алдсан тохиолдолд түүнд болон түүний ар гэрт нь дараахь буцалтгүй тусламж, цалингийн зөрүүг олгоно: 1/ хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан тохиолдолд эмнэлэгийн чөлөөтэй байсан хугацааны тэтгэмж, албан тушаалын үндсэн цалингийн зөрүүг ; 2/ хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон тохиолдолд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний тэтгэвэр, албан тушаалын үндсэн цалингийн зөрүүг; 3/ амь насаа алдсан тохиолдолд ар гэрт нь хохирогчийн 3 жилийн үндсэн цалинтай тэнцэх хэмжээний нэг удаагийн буцалтгүй тусламж; 4/ энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан үндсэн цалингийн зөрүү, буцалтгүй тусламжийг төсвөөс олгож, түүнтэй тэнцэх хөрөнгийг гэм буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлнэ. 5/ хуульд заасан бусад баталгаа. ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

31

БАЙГАЛЬ ОРЧИН, БАЙГАЛИЙН БАЯЛГИЙГ ХАМГААЛАХ ТАЛААРХИ АЖ АХУЙН НЭГЖ, БАЙГУУЛЛАГЫН ҮҮРЭГ 30 дугаар зүйл. Мэргэжлийн байгууллага 1. Ой, амьтан, ус, ашигт малтмал зэрэг байгалийн баялаг хамгаалах, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх асуудлыг хуулиар болон төрийн захиргааны төв байгууллагаас олгосон эрхийн дагуу эрхлэн зохицуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагыг мэргэжлийн байгууллага гэнэ. 2. Мэргэжлийн байгууллагад энэ зүйлийн 1дэх хэсэгт заасан үйл ажиллагааг эрхлэн зохицуулах эрх олгох журмыг Засгийн газар батална. 3. Мэргэжлийн байгууллага хариуцсан нутаг дэвсгэртээ дараахь үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ: 1/ төрийн захиргааны төв байгууллага, Засаг даргын шийдвэрийг үндэслэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай байгалийн баялгийг ашиглах гэрээ байгуулах, уг гэрээний дагуу байгалийн баялгийг ашиглах газрыг зааж өгөх; 2/ байгалийн баялгийг хамгаалах, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх төсөл, төлөвлөгөө боловсруулах, тэдгээрийг хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах, эрх олгосон тохиолдолд нөлөөллийн үнэлгээ хийх; 3/ байгалийн баялгийн нөөцийн судалгаа хийлгэх захиалга өгөх; 4/ байгалийн баялгийг өвчин, хөнөөлт мэрэгч амьтан, хөнөөлт шавьж, түймэр зэрэг байгалийн гамшиг, гэнэтийн аюулаас урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах, тэдгээртэй тэмцэх арга хэмжээг хэрэгжүүлэх; 5/ байгалийн баялгийг хамгаалах, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад технологийн хяналт тавих, мэргэжил, арга зүйн туслалцаа үзүүлэх; 6/ хариуцсан нутаг дэвсгэртээ байгалийн баялгийн өөрчлөлтийн ажиглалт хийж, мэдээг мэдээллийн санд тусгуулах; 7/ байгалийн баялгийг судлах, хамгаалах, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх талаар саналаа иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргад танилцуулж шийдвэрлүүлэх, шаардлагатай бол төрийн захиргааны төв байгууллагад уламжлах; 8/ байгалийн баялгийг хамгаалах, нөхөн сэргээх, зохистой ашиглах, арчлах, тэдгээрийг ашиглан хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

32

З1 дүгээр зүйл. Аж ахуйн нэгж, байгууллагын үүрэг Аж ахуйн нэгж, байгууллага байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь үүрэгтэй байна: 1/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж, Засгийн газар, нутгийн өөрөө удирдах байгууллага болон Засаг даргын шийдвэр, улсын байцаагч, байгаль хамгаалагчийн шаардлагыг биелүүлэх; 2/ эрх бүхий байгууллагаас баталсан байгаль орчны холбогдолтой стандарт, хэм хэмжээ, дүрэм, журмыг чанд сахин биелүүлж, дотоодын хяналтыг хэрэгжүүлэх; 3/ үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхлэх явцад байгаль орчинд гаргаж байгаа хорт бодис, физикийн хортой нөлөөлөл, хог хаягдлын хэмжээг бүртгэж, тэдгээрийг багасгах, цэвэрлэх талаар авсан арга хэмжээ, хянах төхөөрөмжийн ажиллагааны тухай тайлан мэдээг хугацаанд нь гаргаж холбогдох байгууллагад өгөх; 4/ байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл бүхий үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага үйл ажиллагааныхаа сөрөг нөлөөллийг бууруулах, зогсоох болон байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээний зардлыг жил бүр төсөвтөө тусган хэрэгжүүлэх; 5/ гэрээний дагуу тарьж ургуулсан ой, ургамал, үржүүлсэн амьтан, сэргээн сайжруулсан усны ундарга, засаж тохижуулсан газрыг сум, дүүргийн Засаг даргад хугацаанд нь хүлээлгэн өгөх; 6/ төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталсан журмын дагуу экологийн паспорт хөтлөх. 311 дүгээр зүйл. Нөхөрлөл 1. Байгаль орчныг хамгаалах ажиллагаанд тухайн орон нутгийн иргэд энэ хуулийн 3 дугаар зүйлийн 2 дахь хэсгийн 8 дахь заалтад заасан нөхөрлөлийн хэлбэрээр зохион байгуулагдан оролцож болох бөгөөд гэрээний үндсэн дээр хамгаалахаар хариуцаж байгаа нутаг дэвсгэрийнхээ байгалийн тодорхой төрлийн баялгийг хуулийн хүрээнд гэрээнд заасны дагуу зохистой ашиглах, эзэмших давуу эрхтэй байна. 2. Нөхөрлөлийн гишүүн нь 18 нас хүрсэн, тухайн сум, дүүргийн харьяат, мөн сум, дүүрэгтээ байнга оршин суугч Монгол Улсын иргэн байна. 3. Байгалийн тодорхой төрлийн баялгийг хариуцан хамгаалах, ашиглах, эзэмших талаар нөхөрлөлийн баримтлах журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батална. 4. Энэ зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасны дагуу байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас баталсан журмыг үндэслэн нөхөрлөлийн бүх гишүүдийн хурлаар байгаль хамгаалах

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

33

чиглэлээр явуулах үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг хэлэлцэж батална. 5. Байгалийн тодорхой төрлийн баялгийг гэрээний дагуу нөхөрлөлд хариуцуулахдаа нөхөрлөлийн гишүүдийн тоо, хариуцуулах талбай, баялгийн нөөц хэмжээ, онцлог зэргийг харгалзана. 6. Нөхөрлөлд хариуцуулах байгалийн баялагт газарт түүний хэвлийн баялаг, бэлчээр, усан сан бүхий газар, тусгай хэрэгцээний газар хамаарахгүй. 7. Байгаль хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах тухай иргэдийн нөхөрлөлийн хүсэлтийг шийдвэрлэх асуудлыг дараахь баримт бичгийг үндэслэн сум, дүүргийн Засаг дарга зохион байгуулна: 1/ баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын санал, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэр; 2/ нөхөрлөлийн байгаль хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулахыг хүссэн өргөдөл; 3/ нөхөрлөлийн бүх гишүүдийн хурлаар хэлэлцэж баталсан байгаль хамгаалах чиглэлээр явуулах үйл ажиллагааны хөтөлбөр; 4/ нөхөрлөл байгуулсан гишүүдийн хамтран ажиллах тухай гэрээний хуулбар; 5/ нөхөрлөлийн гишүүдийн иргэний үнэмлэхийн хуулбар. 8. Ирүүлсэн баримт бичиг нь энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан шаардлага, энэ зүйлийн 7 дахь хэсэгт заасан бүрдэл, мөн зүйлийн 3 дахь хэсгийн дагуу баталсан журмын нөхцөлийг хангасан, баримт бичиг бүрэн бол сум, дүүргийн Засаг дарга нөхөрлөлийн хүсэлтийг хүлээн авч байгаль хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах тухай гэрээ байгуулж, гэрчилгээ олгоно. 9. Нөхөрлөлийн байгаль хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах гэрээ болон гэрчилгээний загварыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална. 10. Нөхөрлөлийн байгаль хамгаалах чиглэлээр явуулах үйл ажиллагааг дараахь тохиолдолд тухайн сум, дүүргийн Засаг дарга зогсоож, гэрээг цуцлана: 1/ нөхөрлөлийн байгаль хамгаалах чиглэлээр явуулах үйл ажиллагааг зогсоох тухай баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын санал, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын шийдвэр гарсан; 2/ энэ зүйлийн 11 дэх хэсэг болон гэрээгээр хүлээсэн үүргээ удаа дараа биелүүлээгүй, гэрээ байгуулснаас эхлэн 6 сар байгаль хамгаалах чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулаагүй ; 3/ бүх гишүүдийн хурлаар нөхөрлөлийн байгаль хамгаалах чиглэлээр явуулах үйл ажиллагааг зогсоох талаар шийдвэр гарсан;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

34

4/ энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан шаардлагыг зөрчсөн. 11. Нөхөрлөл нь энэ хуулийн 31 дүгээр зүйл, байгалийн тодорхой төрлийн баялгийг хамгаалах, ашиглах, эзэмших харилцааг зохицуулсан холбогдох хууль тогтоомжид заасан үүргийг биелүүлэхийн зэрэгцээ, тухайн шатны Засаг даргатай байгуулсан гэрээнд заасны дагуу өөрийн үйл ажиллагааг хууль тогтоомжид нийцүүлэн эрхлэнэ. 12. Нөхөрлөл нь жил бүр сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд байгаль хамгаалах чиглэлээр явуулж байгаа үйл ажиллагааныхаа хөтөлбөрийн биелэлтийг танилцуулж, тайлан тавьж байна. З2 дугаар зүйл. Байгаль орчныг хамгаалахад төрийн бус байгууллага оролцох 1. Байгаль орчин, түүний баялгийг хамгаалах дүрмийн зорилго бүхий олон нийтийн байгууллага байгаль орчныг хамгаалах талаар дараахь үйл ажиллагааг хэрэгжүүлж болно: 1/ байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд олон нийтийн хяналт тавих, үзлэг хийх, илэрсэн зөрчлийг арилгахыг шаардах, уг асуудлыг эрх бүхий байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх; 2/ байгаль орчныг хамгаалах талаархи саналаа төрийн захиргааны төв байгууллага болон зохих шатны Хурал, Засаг даргад уламжлах; 3/ экологийн сургалт, хүмүүжлийн ажлыг өөрөө болон холбогдох байгууллагатай хамтран зохион байгуулах; 4/ байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх төсөл, зөвлөмж, аргачлал боловсруулж холбогдох байгууллагад танилцуулж шийдвэр гаргуулах. 2. Засгийн газар байгаль орчныг хамгаалах талаархи төрийн гүйцэтгэх байгууллагын тодорхой чиг үүргийг гэрээний үндсэн дээр байгаль орчныг хамгаалах дүрмийн зорилго бүхий төрийн бус байгууллагад эсхүл тухайн нутгийн иргэдийн сайн дурын үндсэн дээр нэгдэн байгуулагдсан этгээдэд шилжүүлж, түүний хэрэгжилтийг санхүүжүүлж болно. ДОЛДУГААР БҮЛЭГ БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ МЭДЭЭЛЛИЙН САН 33 дугаар зүйл. Мэдээллийн сангийн хэлбэр 1. Мэдээллийн санг цахим хэлбэрээр бүрдүүлнэ. 2. Мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь өгөгдөл, дуу авиа, дүрс

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

35

бичлэг, зураг, график, бичгийн хэлбэртэй байна. Энэ зүйлд заасан зурган мэдээлэл нь Засгийн газраас баталсан солбилцол, өндрийн тогтолцоонд үндэслэгдэнэ 3. Мэдээллийн сангийн өгөгдөл тоон хэлбэртэй байна. 4. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол мэдээллийн сан олон нийтэд нээлттэй байна. 34 дүгээр зүйл. Мэдээллийн сангийн тогтолцоо 1. Мэдээллийн сан нь дараахь ангилалтай байна: 1/ улсын; 2/ аймаг, нийслэлийн; 3/ сум, дүүргийн. 2. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан мэдээллийн сан нь нэгдмэл байна. 3. Мэдээллийн санг бүрдүүлэх, боловсруулах, түгээх, ашиглах, хадгалах, хамгаалах журам болон эх мэдээний дэлгэрэнгүй жагсаалтыг Засгийн газар батална. 35 дугаар зүйл. Мэдээллийн сангийн бүрдэл 1.Улсын мэдээллийн сан дараахь зүйлийн талаархи мэдээллээс бүрдэнэ: 1/ газар, түүний хөрс; 2/ газрын хэвлий, ашигт малтмал; 3/ ус, рашаан; 4/ ой; 5/ байгалийн ургамал; 6/ амьтан; 7/ агаар, түүний бохирдол; 8/ уур амьсгал; 9/ байгалийн гамшиг; 10/ химийн хорт болон аюултай бодис; 11/ хог хаягдал; 12/ тусгай хамгаалалттай газар нутаг; 13/ байгаль орчны эрх зүй; 14/ байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээ; 15/ байгаль орчны бодлого, хөтөлбөрийн хэрэгжилт; 16/ байгаль орчны статистик мэдээлэл, тайлан; 17/ байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээний төсөв, зардал; 18/ байгаль орчны чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа байгууллага, хүний нөөц; 19/ мета мэдээллийн сан;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

36

20/ байгаль орчны талаархи бусад мэдээлэл 2. Аймаг, нийслэлийн мэдээллийн сан энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-7, 9-12, 14-18, 20-д заасан зүйлийн талаархи мэдээллээс бүрдэнэ. 3. Сум, дүүргийн мэдээллийн сан энэ зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-6, 9-12, 14, 15, 17, 18, 20-д заасан зүйлийн талаархи мэдээллээс бүрдэнэ. 36 дугаар зүйл. Мета мэдээллийн сан 1. Байгаль орчны мета мэдээллийн сан дараахь мэдээллээс бүрдэнэ: 1/ мэдээллийн нэр, товч тайлбар; 2/ мэдээллийн чанарын тодорхойлолт; 3/ мэдээллийн үндсэн эх сурвалж; 4/ мэдээллийн тойм дүрслэл, солбилцлын тогтолцоо; 5/ мэдээллийн хэрэглээ, түгээлт. 2.Байгаль орчинтой холбоотой мэдээлэл бүрдүүлдэг иргэн, төрийн болон төрийн бус байгууллага энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан мэдээллийг бүрдүүлэх, шинэчлэх бүрд мета мэдээллийг бүрдүүлж улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 37 дугаар зүйл. Мэдээллийн санд мэдээлэл төвлөрүүлэх үүрэг бүхий байгууллага, хэрэгжүүлэх хугацаа 1.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 1-д заасан мэдээллийг газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага жил бүрийн 2 дугаар сарын 20-ны дотор улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 2.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 2-т заасан мэдээллийг геологи, уул уурхайн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга жил бүрийн 3 дугаар сарын 1-ний дотор улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 3.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 3, 4, 7-д заасан мэдээллийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв болон тухайн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага жил бүрийн 12 дугаар сарын 20-ны дотор улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 4.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 5, 6-д заасан мэдээллийг эрдэм шинжилгээний болон тухайн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага жил бүрийн 12 дугаар сарын 20-ны дотор улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 5.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 8, 9-д заасан мэдээллийг ус цаг уур, орчны хяналт шинжилгээ болон онцгой байдлын

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

37

асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага гамшгийн нөхцөл байдал үүссэн тухай бүр улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 6.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 10-т заасан мэдээллийг байгаль орчин, геологи, уул уурхай болон тухайн асуудал эрхэлсэн бусад төрийн захиргааны төв байгууллага жил бүрийн 12 дугаар сарын 20-ны дотор улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 7.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 11, 12-т заасан мэдээллийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн Засаг дарга жил бүрийн 12 дугаар сарын 20-ны дотор улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 8.Энэ хуулийн 35 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсгийн 13- 18-д заасан мэдээллийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага тухай бүр улсын мэдээллийн санд төвлөрүүлнэ. 38 дугаар зүйл. Мэдээллийн сангийн үйл ажиллагааг хангах байгууллага 1.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага мэдээллийн сангийн үйл ажиллагааг улсын хэмжээнд удирдан зохион байгуулна. 2.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэд байгаль орчны мэдээллийн төв байх бөгөөд уг төв нь улсын мэдээллийн сангийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх төрийн үйлчилгээний байгууллага байна. 39 дүгээр зүйл. Байгаль орчны мэдээллийн төвийн бүрэн эрх 1. Байгаль орчны мэдээллийн төв дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/мэдээллийн сангийн үйл ажиллагааны талаархи хууль тогтоомжийг хэрэгжүүлэх; 2/мэдээллийн санг бүрдүүлэх, баяжуулах, хадгалах, хамгаалах, шинэчлэх, ашиглах үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах; 3/мэдээллийн сангийн хүрээнд программ хангамж, техник технологи, хүний нөөцийн нэгдмэл бодлого хэрэгжүүлэх, тэдгээрийг сургаж бэлтгэх, мэргэшүүлэх; 4/хэрэглэгчийг мэдээллийн сангаас мэдээлэл авах эрхийг хэрэгжүүлэх нөхцөлийг хангах; 5/нийтийн хэрэгцээний болон хоёрдогч мэдээллийг бий болгоход шаардлагатай мэдээлэл боловсруулах; 6/мэдээллийн сангийн өгөгдөл, мэдээлэлд бүртгэл хөтлөх, баримтжуулах; 7/мэдээллийн сангийн мэдээллийг энэ хуулийн 37 дугаар зүйлд

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

38

зааснаас бусад иргэн, хуулийн этгээдээс цуглуулах, сонгох, нягтлан шалгах ажлыг зохион байгуулах; 8/мэдээллийн үнэн зөв, мэдээллийн сангийн шуурхай байдал, хэвийн ажиллагаа, хамгаалалт, хадгалалт, нууцлалт, хуулбарлалтыг хариуцах; 9/ мэдээллийн сангийн нөөц хувь бүрдүүлэх; 10/ мэдээллийн сангийн аюулгүй байдлыг хангах; 11/ мэдээллийн сан бүрдүүлэх асуудлаар мэдээлэл бүрдүүлэх, төвлөрүүлэх үүрэг бүхий байгууллагад мэргэжил, арга зүйн туслалцаа үзүүлэх; 12/ мэдээллийн санд өөрчлөлт хийх, мэдээлэл бүрдүүлэх, мэдээллийн сангийн талаархи тайланг жил бүр гаргах; 13/мэдээллийн санд халдлага, гэмтэл гарсан даруйд холбогдох байгууллагад мэдэгдэх, түүний хэвийн үйл ажиллагааг сэргээх; 14/мэдээллийн сангийн асуудлаар гадаадын болон олон улсын байгууллагатай хамтран ажиллах; 15/мэдээллийн санг зориулалтын байр, программ хангамж, компьютер, тоног төхөөрөмжөөр хангах, шаардлагатай өгөгдөл, мэдээлэл худалдан авахад шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг жил бүрийн улсын төсөвт тусгуулах. 40 дүгээр зүйл. Мэдээллийн санд мэдээлэл төвлөрүүлэх үүрэг бүхий байгууллагын бүрэн эрх 1. Энэ хуулийн 37 дугаар зүйлд заасны дагуу улсын мэдээллийн санд мэдээлэл төвлөрүүлэх үүрэг бүхий байгууллага дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ: 1/холбогдох мэдээллийг бүрдүүлж, улсын мэдээллийн санд цахим хэлбэрээр буюу сүлжээгээр нийлүүлэх, техникийн хувьд боломжгүй бол мэдээлэл зөөгч хэрэгслээр өгөх; 2/байгаль орчны өгөгдөл, мэдээллийг шинэчлэх, өөрчлөлт оруулах, шинэ өгөгдөл, мэдээллээр мэдээллийн санг баяжуулах; 3/байгаль орчны өгөгдөл, мэдээллийн үнэн зөв, бодит байдлыг хариуцах; 4/байгаль орчны өгөгдөл, мэдээллийн анхдагч боловсруулалтыг хариуцах; 5/байгаль орчны өгөгдөл, мэдээлэлийн нэмэлт, өөрчлөлт, шинэчлэлтийн тухай байгаль орчны мэдээллийн төвд ажлын 7 өдөрт багтаан мэдэгдэх; 6/улсын мэдээллийн санд мэдээлэл төвлөрүүлэх техник, технологийн нөхцөлийг бүрдүүлэх, холбогдох зардлыг хариуцах.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

39

41 дүгээр зүйл. Мэдээллийн санг хэрэглэгчийн эрх, үүрэг 1.Мэдээллийн сангийн хэрэглэгч дараахь эрх, үүрэгтэй: 1/мэдээллийн сангийн өгөгдөл, мэдээллийг ашиглан эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил хийх, лавлагааны мэдээлэл бэлтгэх болон бусад хэлбэрээр ашиглахдаа мэдээлэл эзэмшигчийн нэрийг ишлэл болгох; 2/мэдээллийн сангийн үйл ажиллагаа болон өгөгдөл, мэдээллийн талаар гомдол гаргах. 42 дугаар зүйл. Мэдээллийн санг бүрдүүлэх ерөнхий шаардлага 1.Мэдээллийн санг бүрдүүлэх, ашиглах, түгээх үйл ажиллагаа, техник, технологи нь мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн төрийн нэгдсэн бодлоготой уялдсан байна. 2.Мэдээллийн сангийн агуулга, нэр төрөл, хамрах хүрээ нь хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээгээр тодорхойлогдоно. 3.Мэдээллийн сангийн үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх байгууллагын техник, технологийн шийдэл нь мэдээллийн нэгдмэл байдлыг хангахад чиглэгдэнэ. 43 дугаар зүйл. Мэдээллийн сангийн үйл ажиллагаанд хориглох зүйл 1.Мэдээллийн сангийн үйл ажиллагаанд дараахь зүйлийг хориглоно: 1/мэдээллийн сангийн өгөгдөл, мэдээллийг өөрчлөх, устгах, хулгайлах; 2/мэдээллийн сангийн программ хангамжийг өөрчлөх, устгах, эвдэх; 3/мэдээллийн сангийн техник хэрэгсэл, тоног төхөөрөмж, сүлжээний найдвартай үйл ажиллагааг санаатай болон санамсаргүйгээр алдагдуулах, эвдэх, гэмтээх; 4/мэдээллийн санд вирус тараах; 5/мэдээллийн санд агуулагдаж буй иргэн, хуулийн этгээдийн нууцтай холбоотой мэдээллийг задруулах; 6/мэдээллийн сангаас авсан мэдээллийг эзэмшигчийн зөвшөөрөлгүйгээр арилжааны зорилгоор ашиглах, бусдад дамжуулах, худалдах; 7/мэдээллийн сангаас санаатай болон болгоомжгүйгээр мэдээлэл хуулбарлах, ишлэлгүйгээр ашиглах; 8/ашиглах хүрээг нь хязгаарласан өгөгдөл, мэдээлэлд хууль бусаар нэвтрэх, тэдгээрийг өөрчлөх, хуулбарлах, устгах; 9/мэдээллийн санд хандах эрхийг хууль бусаар олж авах, бусдад дамжуулах;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

40

10/мэдээллийн сангийн ажилтан хуулиар хүлээсэн давуу эрхтэй холбоотойгоор өгөгдөл, мэдээлэл болон мэдээллийн сангийн бүрэн бүтэн, аюулгүй байдлыг алдагдуулах. 44 дүгээр зүйл. Мэдээллийн сангийн санхүүжилт, төлбөрийн нөхцөл 1.Мэдээллийн сан төрийн өмч байх бөгөөд түүний үйл ажиллагааг улсын төсвөөс санхүүжүүлнэ. 2.Мэдээллийн сангийн мэдээлэл нь төлбөртэй болон төлбөргүй байна. Төлбөргүй болон нийтэд зориулсан мэдээллийн жагсаалтыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн батална. 3.Иргэн, хуулийн этгээд өөрийн хөрөнгөөр цуглуулж бүрдүүлсэн өгөгдөл, мэдээллийн тухай мета мэдээллийг улсын санд төлбөргүй өгөх үүрэгтэй. 4.Байгаль орчны мэдээллийн төв энэ зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан иргэн, хуулийн этгээдээс шаардлагатай мэдээллийг худалдан авч болно. 5.Иргэн, байгууллага, хуулийн этгээд нь улсын төсөв, шинжлэх ухаан, технологийн сан, олон улсын болон гадаадын зээл, тусламжийн хүрээнд бүрдүүлсэн байгаль орчны өгөгдөл, мэдээллийг улсын мэдээллийн санд үнэ төлбөргүй төвлөрүүлэх үүрэгтэй. 6.Мэдээллийн сангийн сургалт, танин мэдэхүй, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг хангахтай холбоотой нийтэд зориулсан мэдээллийг иргэн, хуулийн этгээд төлбөргүй ашиглах эрхтэй. 7.Энэ зүйлд заасан төлбөртэй мэдээллийн орлогын 50 хүртэл хувийг мэдээллийн санг шинэчлэх, үйлчилгээний хүрээг нэмэгдүүлэх, түүний хүчин чадлыг сайжруулахад зарцуулна. НАЙМДУГААР БҮЛЭГ БУСАД ЗҮЙЛ 45 дугаар зүйл. Санхүүжилт 1. Төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллагаас байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг нөхөн сэргээх арга хэмжээ хэрэгжүүлэх, байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд хяналт тавихад шаардагдах зардлыг улсын болон орон нутгийн төсвөөс санхүүжүүлнэ. 2. Хуульд өөрөөр заагаагүй бол байгалийн баялгийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамжийн орлого орон нутгийн төсөвт орно. 46 дугаар зүйл. Байгал орчныг хамгаалах эдийн засгийн хөшүүрэг

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

41

1. Байгаль орчныг хамгаалах, түүний баялгийг зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, байгаль орчинд үзүүлэх хортой аюултай нөлөөллийг багасгах дэвшилт арга, хоргүй, аюулгүй, бохирдолгүй, хаягдалгүй технологи нэврүүлсэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг төрөөс урамшуулна. 2.Экологийн боловсрол, хүмүүжил олгох, байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн баялгийг нөхөн сэргээх ажилд төсвөөс санхүүгийн дэмжлэг үзүүлнэ. З. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг урамшуулах журмыг Засгийн газар тогтооно. 4. Байгаль орчны хууль тогтоомж зөрчсөн тухай үнэн бодит мэдээллийг эрх бүхий байгууллага, албан тушаалтанд өгсөн, түүнчлэн зөрчлийг илрүүлсэн, илрүүлэхэд бодитой туслалцаа үзүүлсэн иргэнд зөрчил гаргагчид ногдуулсан торгууль, нөхөн төлбөрийн орлогын дүнгийн 15 хувьтай тэнцэх мөнгөн урамшууллыг сум, дүүргийн Засаг дарга олгоно. 5. Хууль бусаар бэлтгэж хураалгасан байгалийн баялгийн борлуулалтын орлогын 15 хувийг тухайн зөрчлийг илрүүлсэн улсын байцаагчид мэргэжлийн хяналтын байгууллага, байгаль хамгаалагчид тухайн аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг дарга олгоно. 6. Энэ зүйлийн 4, 5 дахь хэсэгт заасан урамшуулал олгох журмыг Сангийн болон Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд батална. 7. Энэ зүйлийн 4 дэх хэсэгт заасан мэдээлэгчийг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу нууцлана. 47 дугаар зүйл. Байгалийн баялгийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамж 1. Байгалийн баялгийн нөөц ашигласны төлбөр, хураамжид байгалийн баялгийн нөөц ашиглах эрхийн бичиг олгосны хураамж, нөөц ашигласны төлбөр, зөвшөөрсөн хэмжээнд хог хаягдал, бохирдуулах бодис гаргасны төлбөр хамаарна. 2. Эрхийн бичиг, гэрээнд заасан хэмжээнээс хэтрүүлэн ашигласан болон зөвшөөрөлгүй агнасан, түүсэн, бэлтгэсэн, олборлосон байгалийн баялаг болон зөвшөөрсөн хэмжээнээс хэтрүүлэн хог хаягдал, бусад бодис гаргахад нөхөн төлбөр ногдуулна. 3. Энэ зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасан нөхөн төлбөрийг орон нутгийн төсөвт оруулна. 4. Энэ зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасан төлбөр,хураамжийн дээд, доод хэмжээ, төлөх журмыг хуулиар тогтооно. 48 дугаар зүйл. Экологийн боловсрол, хүмүүжил

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

42

1. Засгийн газар албан болон албан бус боловсролын тогтолцооны хүрээнд иргэдэд экологийн боловсрол, хүмүүжил, байгаль орчныг хамгаалах арга, дадал олгох хөтөлбөрийг баталж биелэлтийг зохион байгуулна. 2. Экологийн боловсрол, хүмүүжил олгох ажлыг дараахь байдлаар зохион байгуулна: 1/ сургуулийн өмнөх боловсролын байгууллага, ерөнхий боловсролын сургуульд байгаль орчныг хамгаалах анхны мэдлэг, хүмүүжил олгох; 2/ коллеж, их, дээд сургууль болон мэргэжлийн сургалтын байгууллагад мэргэжлийн чиг баримжааг харгалзан байгаль орчныг хамгаалах, байгалийн баялгийг зохистой ашиглах шинжлэх ухааны үндэс, эрх зүйн мэдлэг олгох; 3/ хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр экологийн мэдлэг, байгаль орчныг хамгаалах үндэсний уламжлал, зан заншил, хууль тогтоомж сурталчлах. 49 дүгээр зүйл. Байгаль орчинд учруулсан хохирлыг нөхөн төлөх 1. Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага хууль бус үйл ажиллагаагаараа байгаль орчин, түүний баялагт учруулсан шууд хохирлыг нөхөн төлөх үүрэгтэй. 2. Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хууль бус үйл ажиллагааны улмаас байгаль орчны алдагдсан тэнцлийг болон байгалийн баялгийг нөхөн сэргээх, хүн амыг нүүлгэх, мал, амьтныг тухайн нутаг дэвсгэрээс шилжүүлэхэд гарсан зардлыг гэм буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлэхээр сум, дүүргийн Засаг дарга шүүхэд нэхэмжлэл гаргана. 3. Гэм буруутай этгээд энэ зүйлийн 1, 2 дахь хэсэгт заасан хохирлыг нөхөн төлсөн нь түүнд зохих хууль тогтоомжийн дагуу эрүүгийн болон захиргааны хариуцлага хүлээлгэхээс чөлөөлөх үндэслэл болохгүй. 50 дугаар зүйл. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага 1. Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зөрчсөн гэм буруутай этгээдэд зөрчлийн шинж байдал, хохирлын хэмжээг харгалзан эрүүгийн болон захиргааны хариуцлага хүлээлгэнэ. 2. Шүүгч буюу байгаль орчны хяналтын улсын байцаагч байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийг дараахь байдлаар зөрчсөн этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол дор дурдсан захиргааны шийтгэл ногдуулна: 1/ энэ хуулийн 21 дүгээр зүйлийн 3, 31 дүгээр зүйлийн З, 4, 5,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

43

6-д заасан үүргийг биелүүлээгүй аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000200000 төгрөгөөр торгох; 2/ байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээнд төрөөс төлөвлөн олгосон хөрөнгийг өөр зориулалтаар ашигласан албан тушаалтныг 20000-400000 төгрөгөөр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000-250000 төгрөгөөр торгох; 3/ энэ хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 4 дэх хэсэг, 20 дугаар зүйлийн 3 дахь хэсэгт заасан шаардлагыг биелүүлээгүй иргэнийг 25000-50000 төгрөгөөр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 200000-250000 төгрөгөөр торгох. 4/ энэ хуулийн 49 дүгээр зүйлийн 2 дахь хэсэгт заасны дагуу гэм буруутай этгээдээр хохирлыг нөхөн төлүүлэхээр шүүхэд нэхэмжлэл гаргаагүй албан тушаалтныг 30000 - 60000 төгрөгөөр торгох; 5/ энэ хуулийн 37, 40 дүгээр зүйлд заасны дагуу холбогдох мэдээллийг улс, аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн мэдээллийн санд төвлөрүүлээгүй, мэдээллийн санд өгөх тайлан, мэдээллийг энэ хуульд заасан хугацаанд гаргаж өгөөгүй, буруу мэдээлэл өгсөн бол холбогдох албан тушаалтныг 20000-60000, хуулийн этгээдийг 100000-200000 төгрөгөөр торгох; 6/ энэ хуулийн 43 дугаар зүйлийг санаатайгаар зөрчсөн иргэнийг 20000-50000, албан тушаалтныг 30000-60000, хуулийн этгээдийг 150000250000 төгрөгөөр торгох. 3. Улсын байцаагч, байгаль хамгаалагчийн хууль ёсны шаардлагыг зориуд үл биелүүлсэн, биелүүлэхгүй байхыг уриалсан, эсэргүүцсэн, албан үүргээ биелүүлэхэд нь санаатай саад учруулсан, албан үүрэгтэй нь холбогдуулан улсын байцаагч, байгаль хамгаалагч болон тэдгээрийн гэр бүлийн гишүүдийг доромжилсон, гүтгэсэн, заналхийлсэн, хүч хэрэглэсэн этгээдэд Эрүүгийн хууль болон Захиргааны хариуцлагын тухай хуульд заасан хариуцлага хүлээлгэнэ. 51 дүгээр зүйл. Хууль хүчин төгөлдөр болох Ýнэ хуулийг 1995 оны 6 дугаар сарын 5-ны өдрөөс эхлэн дагаж мөрдөнө.

ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИСЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ

44

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 2006 оны 05 сарын 25 өдөр

Улаанбаатар хот

НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ Нийтлэг үндэслэл 1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт Энэ хуулийн зорилт нь химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, Монгол Улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэх, хадгалах, худалдах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах, хяналт тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино. 2 дугаар зүйл. Хууль тогтоомж 2.1. Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль, Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хууль, Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэрлэлтийг хориглох, экспортлох тухай хууль, Ахуйн болон үйлдвэрлэлийн хог хаягдлын тухай хууль, Тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгслийн эргэлтэд хяналт тавих тухай хууль, Гамшгаас хамгаалах тухай хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бүрдэнэ. 2.2. Мансууруулах, сэтгэцэд нөлөөлөх зэрэг эмийн, түүнчлэн цацраг идэвхт болон хүнсний зориулалттай химийн бодистой холбогдсон харилцааг тусгай хуулиар зохицуулна. 2.3. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө. 3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томъёо 3.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно: 3.1.1. “химийн хорт бодис“ гэж хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтанд хортой нөлөө үзүүлэх, улмаар үхэл, мөхөлд хүргэх үйлчилгээтэй химийн бодис, тэдгээрийн нэгдлийг; 3.1.2. “химийн аюултай бодис” гэж тэсрэмтгий, шатамхай, идэмхий, исэлдүүлэгч, цочромтгой шинж чанартай химийн бодис, тэдгээрийн нэгдлийг; 3.1.3. “хориглосон химийн бодис” гэж Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хэрэглэхийг хориглосон химийн хорт ба аюултай бодис, тэдгээрийн нэгдлийг; 3.1.4. “хязгаарласан химийн бодис” гэж зөвхөн зөвшөөрсөн газарт, заасан зориулалт, хэмжээ, технологийн дагуу тодорхой хяналтын дор хэрэглэхийг зөвшөөрсөн химийн хорт ба аюултай бодис, тэдгээрийн

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

45

нэгдлийг; 3.1.5. “пестицид” гэж мал, амьтан, ургамлыг аливаа өвчнөөс сэргийлэх, хөнөөлт шавж, мэрэгч, хогийн ургамлаас хамгаалах зориулалттай химийн бодис, тэдгээрийн нэгдлийг; 3.1.6. “химийн хорт болон аюултай бодисын хаягдал” гэж олон улсын гэрээгээр ашиглахыг хориглосон химийн хорт болон аюултай бодис, түүнчлэн хадгалах, ашиглах хугацаа дууссан буюу чанарын шаардлага хангахгүй болсон, тэрчлэн нэр томъёо, ашиглах хугацаа тодорхойгүй химийн хорт ба аюултай бодис, тэдгээрийн үлдэгдэл болон сав, баглаа боодлыг ; 3.1.7. ”химийн хорт болон аюултай бодисыг устгах” гэж химийн хорт болон аюултай бодис, тэдгээрийн хаягдлыг хоргүй ба аюулгүй болгон зайлуулахыг; 3.1.8. ”эрсдлийн үнэлгээ” гэж химийн хорт болон аюултай бодис, тэдгээрийн нэгдэлтэй харьцах явцад хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтанд үзүүлж болзошгүй сөрөг нөлөөллийг судлан тогтоож, үнэлгээ өгөх, сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх, бууруулах талаар авах арга хэмжээг тодорхойлохыг; 3.1.9. “хүлцэх хэмжээ” гэж химийн хорт болон аюултай бодисын хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл үзүүлэхгүй байх хамгийн дээд агууламжийг. 4 дүгээр зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодисын ангилал 4.1. Химийн бодисыг шинж чанар болон хүнийы эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал амьтанд үзүүлэх нөлөөллөөр нь: 4.1.1. хортой; 4.1.2. аюултай гэж тус тус ангилна 4.2. Химийн хорт болон аюултай бодисын ангиллыг байгаль орчны болон эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүд хамтран батална. 5 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох үйл ажиллагааны зөвшөөрөл 5.1. Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах, ашиглах, устгах зөвшөөрлийг Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд заасны дагуу олгоно. 6 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох үйл ажиллагааг зохицуулах 6.1. Химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох үйл ажиллагааг зохицуулах, хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг хангах талаар

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

46

байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв  байгууллага  дараахь бүрэн эрхийг хэрэгжүүлнэ : 6.1.1. химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэх, худалдах журмыг үйлдвэр, худалдааны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамтран батлах; 6.1.2. химийн хорт болон аюултай бодис хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах журмыг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв болон онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагатай хамтран батлах; 6.1.3. ашиглаж болох пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисын жагсаалт, тэдгээрийн ашиглалтын хэмжээг хүнс, хөдөө аж ахуйн болон эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамтран жил бүр шинэчлэн батлах; 6.1.4. энэ хуулийн  6.1.3 -т заасан бодисыг турших, ашиглах журмыг хүнс, хөдөө аж ахуйн болон эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагатай хамтран батлах; 6.1.5. химийн хорт болон аюултай бодисын эрсдлийн үнэлгээ хийх журмыг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв болон онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагатай хамтран батлах; 6.1.6. Монгол Улсад ашиглахыг хориглосон буюу хязгаарласан химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалтыг тухай бүр шинэчлэн баталгаажуулах арга хэмжээ авч олон улсын байгууллагад мэдээлэх; 6.1.7. химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэх, хадгалах, худалдах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах үйл ажиллагааны мэдээ, тайланг нэгтгэж, мэдээллийн нэгдсэн  сан  бүрдүүлэх; 6.1.8. химийн хорт болон аюултай бодис ашигласан үйл ажиллагааны нэгдсэн тайланг жил бүр гаргах; 6.1.9. химийн хорт болон аюултай бодис ашиглахтай холбогдсон үйл ажиллагааг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах, шаардлагатай зөвлөмж гаргах; 6.1.10. химийн хорт болон аюултай бодисын асуудлаар олон улсын байгууллагатай мэдээлэл солилцох, эдгээр бодисын физик, химийн болон хор аюулын шинж чанар, осол, эрсдлийн үед авах арга хэмжээ, тухайн бодис, түүний хольц, хаягдлыг устгах аргачлал, тээвэрлэх аргын талаархи мэдээллээр иргэдийг хангах;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

47

6.1.11. Монгол Улсын нэгдэн орсон химийн хорт болон аюултай бодисын талаархи олон улсын гэрээг хэрэгжүүлэх ажлыг өөрийн бүрэн эрхийн хүрээнд эрхлэх; 6.1.12. химийн хорт болон аюултай бодисын нөлөөллөөс үндэсний аюулгүй байдал, хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтанд учирсан хор хөнөөлийг арилгахад олон улсын байгууллагаас тусламж хүсэх саналыг Засгийн газарт тавих; 6.1.13. байгаль орчинд онцгой хор хөнөөл учруулж болзошгүй нөлөө бүхий химийн хорт болон аюултай бодис импортлох, худалдах эрх олгох. 6.2. Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого, зохицуулалтын асуудлаар мэргэжлийн санал,  дүгнэлт  гаргах чиг үүрэг бүхий орон тооны бус Үндэсний зөвлөл Ерөнхий сайдын дэргэд,  салбар  зөвлөл холбогдох төрийн захиргааны төв  байгууллага  болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын дэргэд ажиллах бөгөөд Үндэсний зөвлөлийн дүрэм, бүрэлдэхүүнийг Засгийн  газар  батална. 6.3. Цэргийн зориулалттай химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох үйл ажиллагааг батлан хамгаалахын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв  байгууллага  хариуцах бөгөөд энэхүү үйл ажиллагаатай холбогдолтой тайлан, мэдээг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад ирүүлнэ. 6.4. Энэ хуулийн  6.1.6 -д заасан хориглосон буюу хязгаарласан бодисын жагсаалтыг Засгийн  газар  батална. 7 дугаар зүйл. Мэдээллийн нэгдсэн сан 7.1. Энэ хуулийн  6.1.7 -д заасан мэдээллийн нэгдсэн  сан  нь химийн хорт болон аюултай бодисын олон улсын мэдээллийн сан, түүний жишигт нийцүүлэн бүрдүүлсэн улсын мэдээллийн нэгдсэн сангаас бүрдэнэ. 7.2. Эрүүл мэнд, хүнс, хөдөө аж ахуй, үйлдвэр, худалдаа, хил, гаалийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв болон холбогдох бусад  байгууллага  нь салбарын чиг үүрэгтэй уялдсан химийн хорт болон аюултай бодисын мэдээллийн сантай байх бөгөөд эдгээр нь энэ хуулийн  7.1 -д заасан мэдээллийн нэгдсэн сангийн бүрэлдэхүүнд багтаж түүнтэй сүлжээгээр холбогдсон байна. 7.3. Энэ хуулийн  7.2 -т заасан сангаас мөн хуулийн  6.1.10 -д заасан мэдээ, мэдээллийг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад үнэ төлбөргүй олгоно. ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

48

Химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох үйл ажиллагааг зохицуулахад тавих үндсэн шаардлага 8 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодисоос хамгаалахад тавих үндсэн шаардлага 8.1. Иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хилээр дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэх, хадгалах, худалдах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах явцад хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтанд үзүүлэх сөрөг нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх, гарсан хор уршгийг арилгах арга хэмжээг өөрийн зардлаар авч хэрэгжүүлнэ. 8.2. Энэ хуулийн  8.1 -д заасан үйл ажиллагаа эрхэлж буй иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  нь холбогдох хууль тогтоомж, аюулгүй ажиллагааны дүрэм, технологийн горимыг дагаж мөрдөнө. 8.3. Химийн хорт болон аюултай бодис, тэдгээрийн нэгдлийг химийн зэвсгийн болон хорлон сүйтгэх үйл ажиллагааны зориулалтаар экспортлох, импортлох, хилээр дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, хадгалах, худалдах, худалдан авах, тээвэрлэх, ашиглах болон бусдад дамжуулахыг хориглоно. 9 дүгээр зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хилээр дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэхэд тавих үндсэн шаардлага 9.1. Энэ хуулийн  5.1 -д заасны дагуу химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, үйлдвэрлэх, ашиглах зөвшөөрөл авахдаа тухайн бодисын талаар дараахь мэдээллийг бүрдүүлнэ : 9.1.1. бодисын нэр, томъёо; 9.1.2. худалдааны болон техникийн нэр; 9.1.3. олон улсын бүртгэлийн дугаар; 9.1.4. ашиглах газар, зориулалт, хугацаа, тоо хэмжээ; 9.1.5. физик, химийн болон хор аюулын шинж чанар; 9.1.6. болзошгүй осол, эрсдлийн үед авах арга хэмжээ; 9.1.7. үйл ажиллагаа явуулах ажлын байрны дүгнэлт; 9.1.8. тухайн бодис, түүний хольц, хаягдлыг устгах аргачлал, тээвэрлэх арга. 9.2. Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хилээр дамжуулан тээвэрлэх болон үйлдвэрлэхдээ энэ хуулийн  6.1.1 -д заасны дагуу батлагдсан журмыг мөрдөнө. 10 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодис хадгалахад тавих үндсэн шаардлага

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

49

10.1. Химийн хорт болон аюултай бодис хадгалах агуулахын байршлыг холбогдох мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн зохих шатны Засаг дарга тогтооно. 10.2. Химийн хорт болон аюултай бодисыг түүний онцлог шинж чанарыг нь харгалзан зориулалтын тусгай агуулахад энэ хуулийн  6.1.2 -т заасны дагуу батлагдсан журмыг баримтлан хадгална. 10.3. Хадгалж байгаа химийн хорт болон аюултай бодисын сав, баглаа  боодол  нь тухайн бодисын нэр, анхааруулах тэмдэг, аюулын шинж чанарыг тод, томоор бичсэн шошготой байна. 10.4. Химийн хорт болон аюултай бодис алдагдсан тохиолдолд түүнийг эзэмшигч иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  нь цагдаа, тагнуулын болон холбогдох бусад байгууллагад 24 цагийн дотор мэдэгдэж, эрэн сурвалжлах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхэд бүх талын туслалцаа үзүүлэх үүрэгтэй. 11 дүгээр зүйл.Химийн хорт болон аюултай бодис худалдахад тавих үндсэн шаардлага 11.1. Тусгай зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  химийн хорт болон аюултай бодис худалдахдаа худалдан авсан этгээдийн хаяг, бодисын нэр, төрөл, хэмжээ, ашиглах зориулалтыг заасан баримтыг 2 хувь үйлдэн баталгаажуулж, нэг хувийг худалдан авагчид , үлдсэн хувийг өөртөө хадгална. 11.2. Химийн хорт болон аюултай бодисыг энэ хуулийн  6.1.1 -д заасны дагуу батлагдсан журмыг баримтлан тусгай цэгээр дамжуулан хүнсний болон бусад төрлийн  бараа  бүтээгдэхүүнээс тусад нь худалдана. 12 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодис тээвэрлэхэд тавих үндсэн шаардлага 12.1. Химийн хорт болон аюултай бодисыг энэ хуулийн  6.1.2 -т заасны дагуу батлагдсан журмыг баримтлан техникийн болон аюулгүйн шаардлага хангасан тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэх бөгөөд уг тээврийн хэрэгсэлд анхааруулах тэмдэг, аюулын шинж чанарын тухай санамж байрлуулна. 12.2. Химийн хорт болон аюултай бодис тээвэрлэсний дараа тээврийн хэрэгслийг хоргүйжүүлж аюулгүй болгоно. 12.3. Химийн хорт болон аюултай бодисыг хүн, мал,  амьтан  болон  бараа  бүтээгдэхүүнтэй хамт тээвэрлэхийг хориглоно. 12.4. Химийн хорт болон аюултай бодисыг шуудангаар илгээх, нийтийн тээврийн хэрэгслээр болон ердийн хөсгөөр тээвэрлэхийг хориглоно.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

50

13 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодис ашиглахад тавих үндсэн шаардлага 13.1. Химийн хорт болон аюултай бодис ашиглахтай холбоотой үйл ажиллагааг хөдөлмөр хамгаалал, аюулгүй ажиллагааны нөхцөл, шаардлагыг бүрэн хангасан зориулалтын байр, талбайд явуулна. 13.2. Химийн хорт болон аюултай бодис ашиглах явцад тухайн ажлын байр болон байгаль орчинд эрх бүхий байгууллагаас тогтоосон химийн хорт болон аюултай бодисын хүлцэх хэмжээг хэтрүүлэхийг хориглоно. 13.3. Химийн хорт болон аюултай бодис ашиглах аж ахуйн нэгж,  байгууллага  өөрийн аюулгүй ажиллагааны дүрмийг боловсруулан нутаг дэвсгэрийнхээ байгаль орчны болон эрүүл ахуйн улсын байцаагчаар хянуулж мөрдөнө. 13.4. Химийн хорт болон аюултай бодистой харьцах ажилд мэргэжлийн зохих мэдлэг, дадлага туршлагатай 18-аас дээш настай хүнийг ажиллуулна. 13.5. Жирэмсэн болон хөхүүл хүүхэдтэй эмэгтэйг химийн хорт болон аюултай бодистой харьцах ажилд ажиллуулахыг хориглоно. 13.6. Аж ахуйн нэгж,  байгууллага  нь химийн хорт болон аюултай бодистой харьцаж ажиллагчдад аюулгүй ажиллагаа, болзошгүй осол, эрсдлээс сэргийлэх болон анхны тусламж үзүүлэх сургалтыг өөрийн зардлаар зохион байгуулна. 13.7. Иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  нь үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах химийн хорт болон аюултай бодисын ашиглалт, зарцуулалтын бүртгэл хөтөлж, тайлан мэдээг сум, дүүргийн Засаг даргад жил бүрийн 11 дүгээр сарын 15-ны дотор, төрийн захиргааны төв байгууллагад дараа оны 1 дүгээр сард багтаан хүргүүлнэ. 13.8. Нэр төрөл, шинж чанар, хэрэглэх заавар нь тодорхой бус химийн хорт болон аюултай бодисыг эрх бүхий мэргэжлийн байгууллагын  дүгнэлт  гаргуулаагүй нөхцөлд ашиглахыг хориглоно. 13.9. Иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  нь химийн хорт болон аюултай бодисыг ашиглахдаа энэ хуулийн  6.1.2 -т заасны дагуу батлагдсан журмыг мөрдөнө. 14 дүгээр зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодис устгахад тавих үндсэн шаардлага 14.1. Химийн хорт болон аюултай бодисын хаягдлыг холбогдох мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн сум, дүүргийн Засаг даргаас тогтоосон цэгт энэ хуулийн 6.1.2-т зааснаар тогтоосон журмын дагуу хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтанд хоргүй

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

51

буюу аюулгүй аргаар устгах бөгөөд энэхүү ажиллагаанд тухайн нутаг дэвсгэрийн байгаль орчин, эрүүл ахуйн улсын байцаагч, онцгой байдлын асуудал хариуцсан мэргэжилтнээс бүрдсэн Комиссыг байлцуулна. 14.2. Энэ хуулийн  14.1 -д заасан Комисс химийн хорт болон аюултай бодисын хаягдал устгасан тухай акт үйлдэж, сум, дүүргийн Засаг даргад хүргүүлнэ. 15 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодисыг улсын хилээр нэвтрүүлэх 15.1. Химийн хорт болон аюултай бодисыг улсын хилээр нэвтрүүлэхэд хилийн мэргэжлийн хяналтын алба хяналт тавина. 15.2. Хилээр нэвтрүүлж байгаа химийн хорт болон аюултай бодисыг хилийн мэргэжлийн хяналтын алба бүртгэж, мэдээг улирал тутам байгаль орчны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ. 15.3. Химийн хорт болон аюултай бодисыг улсын хилээр нэвтрүүлэх боомтыг Засгийн  газар  тогтооно. 15.4. Зохих зөвшөөрөлгүйгээр химийн хорт болон аюултай бодисыг улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглоно. 16 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодисын хүлцэх хэмжээг тогтоох 16.1. Химийн хорт болон аюултай бодисын хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд нөлөөлөх нөлөөллийн хүлцэх хэмжээг стандартаар тогтооно. 17 дугаар зүйл. Эрсдлийн үнэлгээ 17.1. Химийн хорт болон аюултай бодис үйлдвэрлэх, хадгалах, ашиглах үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж,  байгууллага  тухайн бодисын эрсдлийн үнэлгээг Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хуулийн дагуу заавал хийлгэнэ. 17.2. Эрсдлийн үнэлгээнд тухайн химийн хорт болон аюултай бодисын хор, аюулын шинж чанар, болзошгүй эрсдлийг судлан тодорхойлох, түүнээс сэргийлэх арга хэмжээ болон хаягдлыг хоргүйжүүлэн устгах асуудлыг тусгана. ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ Бусад зүйл 18 дугаар зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох үйл ажиллагаанд тавих хяналт 18.1. Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд улсын мэргэжлийн хяналтын алба хяналт

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

52

тавина. 18.2. Иргэд,  төрийн бус байгууллага  нь химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль тогтоомж зөрчигдөж байгаа талаархи санал, хүсэлтээ холбогдох төрийн захиргааны байгууллагад тавьж шийдвэрлүүлэх эрхтэй. 18.З. Аж ахуйн нэгж,  байгууллага  нь химийн хорт болон аюултай бодисын ашиглалт, зарцуулалтад дотоод хяналт тавина. 19 дүгээр зүйл. Хууль тогтоомж зөрчигчид хүлээлгэх хариуцлага 19.1. Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль тогтоомж зөрчсөн гэм буруутай этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол  шүүгч  болон улсын байцаагч учирсан хохирлыг нөхөн төлүүлж дор дурдсан захиргааны шийтгэл ногдуулна: 19.1.1. энэ хуулийн  6.1 -д заасны дагуу батлагдсан журам зөрчсөн албан тушаалтныг 30000-60000 төгрөгөөр торгох; 19.1.2. энэ хуулийн 7 дугаар зүйл, 8.1, 8.2-ыг зөрчсөн албан тушаалтныг 30000-60000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 200000-250000 төгрөгөөр торгох; 19.1.3. энэ хуулийн 10 дугаар зүйлд заасныг зөрчсөн иргэнийг 20000-50000, албан тушаалтныг 30000-60000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000-200000 төгрөгөөр торгох; 19.1.4. энэ хуулийн 11 дүгээр зүйлд заасныг зөрчсөн иргэнийг 30000-50000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 200000-250000 төгрөгөөр торгох; 19.1.5. энэ хуулийн 12 дугаар зүйлд заасныг зөрчсөн иргэнийг 20000-50000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 200000-250000 төгрөгөөр торгох; 19.1.6. энэ хуулийн 13 дугаар зүйлд заасныг зөрчсөн иргэнийг 20000-40000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-150000 төгрөгөөр торгох; 19.1.7. энэ хуулийн 14 дүгээр зүйлд заасныг зөрчсөн иргэнийг 20000-50000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-250000 төгрөгөөр торгох; 19.1.8. химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдсон үйл ажиллагааг эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөлгүйгээр явуулсан, түүнчлэн эрсдлийн үнэлгээ хийлгээгүй бол хууль бусаар олсон орлого, ашиглаж байгаа химийн хорт болон аюултай бодисыг хурааж, зөрчил гаргасан иргэнийг 30000-50000, аж ахуйн нэгж, байгуууллагыг 200000250000 төгрөгөөр торгох; 19.1.9. энэ хуулийн  15.4 -д заасныг зөрчсөн, зөрчихийг завдсан

53

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

бол хууль бусаар олсон орлого, химийн хорт болон аюултай бодисыг хурааж, зөрчил гаргасан иргэнийг 50000 хүртэл, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000-250000 төгрөгөөр торгох. 19.1.10. энэ хуулийн 18.1, 18.3-ыг зөрчсөн албан тушаалтныг 30000-60000 төгрөгөөр торгох; 19.2. Энэ хуулийн 8.3-ыг зөрчсөн гэм буруутай этгээдэд холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ. 19.3. Химийн хорт болон аюултай бодисыг зориулалтын бусаар ашигласан, болгоомжгүйгээр буюу санаатайгаар бусдын эрүүл мэнд, байгаль орчинд ноцтой хохирол учруулсан бол гэм буруутай этгээдэд эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэнэ. 20 дугаар зүйл. Хохирлыг нөхөн төлүүлэх 20.1. Химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдох хууль тогтоомж зөрчиж, хууль бус үйл ажиллагаа явуулсны улмаас бусдын эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал, амьтан, эд хөрөнгөд учирсан хохирлыг гэм буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлнэ.

АЖ АХУЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТУСГАЙ ЗӨВШӨӨРЛИЙН ТУХАЙ 2001 оны 02 дугаар сарын 01-ний өдөр (Хэсэгчлэн авав)



Улаанбаатар хот

15 дугаар зүйл. Тусгай зөвшөөрөлтэйгээр эрхлэх аж ахуйн үйл ажиллагааны төрөл 15.1. Энэ зүйлд заасан үйл ажиллагааг тусгай зөвшөөрөлтэйгээр эрхэлнэ. 15.6. Байгаль орчны чиглэлээр: 15.6.1. озон задалдаг бодис, түүнийг агуулсан бүтээгдэхүүнийг импортлох, худалдах, ашиглах; 15.6.2. тэсэрч, дэлбэрэхээс бусад химийн хорт болон аюултай бодис үйлдвэрлэх; 15.6.3. химийн хорт болон аюултай бодис импортлох, экспортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, ашиглах, худалдах, устгах 15.6.7.байгаль орчинд онцгой хор хөнөөл учруулж болзошгүй нөлөө бүхий химийн хорт болон аюултай бодис импортлох, худалдах, үйлчилгээ эрхлэх.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ



54

15.11.Хүнс, хөдөө аж ахуйн чиглэлээр: 15.11.6. ургамал хамгаалахад ашиглах бодисыг импортлох, борлуулах; 15.12. Эрүүл мэндийн чиглэлээр: 15.12.8.ахуйн шавьж, мэрэгч устгах, халдваргүйжүүлэх үйлчилгээ эрхлэх;

55

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

ЭРҮҮГИЙН ХУУЛЬ 2002 оны 1 дүгээр сарын 3-ны өдөр (Хэсэгчлэн авав)

Улаанбаатар хот

НАЙМДУГААР ХЭСЭГ НИЙГМИЙН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ, ХҮН АМЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ЭСРЭГ ГЭМТ ХЭРЭГ 184 дүгээр зүйл. Тэсэрч дэлбэрэх болон түргэн шатамхай бодисыг агаарын хөлөгт хууль бусаар авч явах 184.1.Тэсэрч дэлбэрэх болон түргэн шатамхай бодисыг агаарын хөлөгт хууль бусаар авч явсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс нэг зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 184.2.Энэ хэргийн улмаас хүний амь нас хохирсон, бусад хүнд хор уршиг учирсан бол таваас дээш арван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 190 дүгээр зүйл. Тэсэрч дэлбэрэх болон цацраг идэвхт бодисыг бүртгэх, хадгалах, ашиглах,тээвэрлэх, илгээх журам зөрчих 190.1.Тэсэрч дэлбэрэх болон цацраг идэвхт бодисыг бүртгэх, хадгалах, ашиглах, тээвэрлэх, илгээх журмыг зөрчсөний улмаас хүний бие махбодид хүндэвтэр буюу хүнд гэмтэл учирсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуун тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаагаар баривчлах, эсхүл гурван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 190.2.Энэ хэргийн улмаас хүний амь нас хохирсон, бусад хүнд хор уршиг учирсан бол гурваас дээш таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 191 дүгээр зүйл.Түргэн шатамхай болон идэмхий бодисыг хууль бусаар илгээх 191.1.Түргэн шатамхай болон идэмхий бодисыг шуудан, тээшээр илгээсний улмаас хүний амь нас хохирсон, бусад хүнд хор уршиг, эсхүл онц их хэмжээний хохирол учирсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуун тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

56

хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 200 дугаар зүйл. Хүчтэй үйлчлэх болон хорт бодисыг хууль бусаар бэлтгэх, олж авах, хадгалах, тээвэрлэх, илгээх, борлуулах 200.1.Мансууруулахаас бусад хүчтэй үйлчлэх болон хорт бодисыг үйлдвэрлэх, олж авах, хадгалах, олгох, бүртгэх, тээвэрлэх, илгээх талаар тогтоосон журам зөрчсөн бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс нэг зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 200.2.Мансууруулахаас бусад хүчтэй үйлчлэх болон хорт бодисыг борлуулах зорилгоор хууль бусаар бэлтгэсэн, олж авсан, хадгалсан, тээвэрлэсэн, илгээсэн, борлуулсан бол гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаагаар баривчлах, эсхүл хоёроос дээш таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 200.3.Энэ хэргийн улмаас бусдад их буюу онц их хэмжээний хохирол учирсан бол таваас дээш найман жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 206 дугаар зүйл. Химийн гаралтай хорт бодис, үйлдвэрлэлийн хог хаягдал цэвэрлэх, тээвэрлэх, булшлах журам зөрчих 206.1.Үйлдвэрлэлийн хортой хог хаягдал, цацраг идэвхт, биологийн болон химийн бодисыг цэвэрлэх, тээвэрлэх, булшлах талаар тогтоосон журмыг зөрчсөний улмаас хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд их хэмжээний хохирол учирсан буюу учирч болох байсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаагаар баривчлах, эсхүл хоёроос таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 207 дугаар зүйл. Газрын хөрс, усыг бохирдуулах 207.1.Химийн бодис, бордоог экспортлох, импортлох, улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, хадгалах, худалдах, устгах, ашиглах, тээвэрлэх журам зөрчсөн, үйлдвэрийн болон ахуйн хог хаягдлаар газрын хөрс, усыг бохирдуулж хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд үлэмж хэмжээний хохирол учруулсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуун тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаагаар баривчлах, эсхүл таван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 209 дүгээр зүйл. Ургамлын өвчин, хортон амьтантай тэмцэх талаар

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

57

тогтоосон журам зөрчих 209.1.Ургамлын өвчин, хортон амьтантай тэмцэх талаар тогтоосон журам зөрчсөний улмаас их буюу онц их хэмжээний хохирол учирсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл хоёр жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 2141 дүгээр зүйл. Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль тогтоомж зөрчих 2141.1.Химийн хорт болон аюултай бодисыг зөвшөөрөлгүйгээр экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, хадгалах, худалдах, худалдан авах, тээвэрлэх, ашиглах болон бусдад дамжуулсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг тавин нэгээс хоёр зуун тавь дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл гурван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. 2141.2.Химийн хорт болон аюултай бодисыг зориулалт бусаар ашигласан, бусдын эрүүл мэнд, байгаль орчинд хүнд хор уршиг, их хэмжээний хохирол учруулсан бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг хоёр зуун тавин нэгээс таван зуу дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, эсхүл таваас дээш арван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ

II. ОЛОН УЛСЫН ГЭРЭЭ, КОНВЕНЦИ

ÓÄÀÀÍ ÇÀÄÀÐÄÀà ÎÐÃÀÍÈÊ ÁÎÕÈÐÄÓÓËÀÃ×ÈÉÍ ÒÓÕÀÉ ÑÒÎÊÃÎËÜÌÛÍ ÊÎÍÂÅÍÖ Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîã÷ Òàëóóä íü: Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ íü õîðò ÷àíàðòàé, óäààí çàäàðäàã, áèîàêêóìóëÿöè øèíæòýé áºãººä àãààð, óñ áîëîí í¿¿äýëëýã÷ àìüä îðãàíèçìààð äàìæèí õèë õÿçãààð àëãàñàí ¿¿ññýí ãàçðààñàà õîë òàðõàæ, ýõ ãàçðûí áîëîí äàëàé òýíãèñèéí ýêîñèñòåìä õóðèìòëàãäàæ áàéãààã àíõààðàí, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷äàä ºðòñºíèé óëìààñ ó÷ðàõ ñºðºã ¿ð äàãàâàð íü ãîëäóó õºãæèæ áóé îðíóóäûí õ¿í àì, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿äýä, òýäíýýð óëàìæëàí õîé÷ ¿åä íºëººëºõ áîëæ áàéãààã õàðãàëçàí, ßëàíãóÿà Óìàðä òóéëûí ýêîñèñòåì, õ¿í àì íü óäààí çàäàðäàã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

58

îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí áèî-õóðèìòëàëä ºðòºí ýðñäýí, óëàìæëàëò õîîë õ¿íñ íü áîõèðäîí íèéòèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë ãàð÷ áàéãààã àíõààðàí, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òàëààð äýëõèé íèéòýýðýý àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàéã õàðãàëçàí, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí ¿ëäýãäýë, ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ, óñòãàõ àðãà õýìæýý àâ÷, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ îëîí óëñûí ¿éë àæèëëàãààíû ýõëýëèéã òàâèõàä ÷èãëýñýí ͯÁ-ûí Îð÷íû Õºòºëáºðèéí Óäèðäàõ Ǻâëºëèéí 1997 îíû 2 äóãààð ñàðûí 7-íû ºäðèéí 19/13 Ñ òîîò øèéäâýðèéã èø ¿íäýñ áîëãîí, Áàéãàëü îð÷íû òàëààðõ îëîí óëñûí õîëáîãäîõ êîíâåíöèéí çààëòóóäûã, òóõàéëáàë Àþóëòàé çàðèì õèìèéí áîäèñ, ïåñòèöèäèéã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõàä õýðýãëýõ óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ æóðìûí òóõàé Ðîòòåðäàìûí êîíâåíö, Àþóëòàé õîã õàÿãäëûã õèë äàìæóóëàí òýýâýðëýõ, çàéëóóëàõàä õÿíàëò òàâèõ òóõàé Áàçåëèéí êîíâåíö, ò¿¿íèé äîòîð óã êîíâåíöèéí 11 ä¿ãýýð ç¿éëèéí çààëòûí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí á¿ñ íóòãèéí õýëýëöýýðèéã èø òàòàí, ̺í ò¿¿í÷ëýí Áàéãàëü îð÷èí, õºãæëèéí àñóóäëààðõ Ðèîãèéí òóíõàãëàë, Õºòºëáºð-21-èéí õîëáîãäîõ çààëòóóäûã èø òàòàí, Áîëãîîìæëîí ñýðýìæëýõ ÿâäàë íü á¿õ Òàëóóäûí àíõààðàëä áàéãàà áºãººä ýíýõ¿¿ êîíâåíöîä òóñãàãäñàíûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, Ýíýõ¿¿ êîíâåíö íü õóäàëäàà, áàéãàëü îð÷íû ÷èãëýëèéí îëîí óëñûí áóñàä ãýðýý, õýëýëöýýð¿¿äýä íèéöýæ, òýäãýýðò äýì áîëæ áàéãààã òýìäýãëýæ, Óëñ îðíóóä ͯÁ-ûí Ä¿ðýì, îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí çàð÷ìóóäûí äàãóó áàéãàëèéí íººö áàÿëãàà áàéãàëü îð÷íû áîëîí õºãæëèéí áîäëîãûíõîî äàãóó àøèãëàõ á¿ðýí ýðõòýé áºãººä òýðõ¿¿ ýðõýý ýäëýõäýý ýðõ, õÿíàëòûíõ íü äîð ÿâàãäàæ áóé ¿éë àæèëëàãàà ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ ¿éë÷ëýõ õ¿ðýýíýýñ íü ãàäíà áóé ãàçàð íóòàã, áóñàä îðíû áàéãàëü îð÷èíä õîð õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿é áàéõ õàðèóöëàãà õ¿ëýýõèéã íîòîëæ, Õºãæèæ áóé îðíóóäûí, ÿëàíãóÿà íýí áóóðàé õºãæèëòýé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí íºõöºë áàéäàë, îíöãîé õýðýãöýý øààðäëàãûã, ò¿¿íèé äîòîð õèìèéí ñàëáàðûí íü óäèðäëàãà, çîõèöóóëàëòûí ¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã òåõíîëîãè äàìæóóëàõ, ñàíõ¿¿, òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, Òàëóóäûí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ çýðýã çàìààð áýõæ¿¿ëýõèéí ÷óõëûã àíõààð÷, Õºãæèæ áóé àðëûí æèæèã óëñóóäûã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû 1994 îíû 5 äóãààð ñàðûí 6-íä Áàðáàäîñò áàòàëñàí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

59

õºòºëáºðèéã àíõààðàëäàà á¿ðýí àâ÷, Õºãæèíã¿é áà õºãæèæ áóé îðíóóäûí áîëîìæ ÷àäàâõ ººð ººð, õàðèóöëàãà íü íèéòëýã õýäèé ÷ Áàéãàëü îð÷èí áà õºãæëèéí òóõàé Ðèîãèéí òóíõàãëàëûí 7 äóãààð çàð÷èìä çààñàí÷ëàí ÿëãàâàðòàé áîëîõûã òýìäýãëýí, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí ¿ëäýãäýë, ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ, óñòãàõàä õóâèéí õýâøèë, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä ÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëæ ÷àäàõûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéã ¿éëäâýðëýã÷èä íü á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý ñºðºã ¿ð äàãàâðûã áóóðóóëàõ, õîð óðøãèéí íü òàëààð õýðýãëýã÷èä, Çàñãèéí Ãàçàð, îëîí íèéòèéã ìýäýýëëýýð õàíãàõ õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ íü ÷óõàë áîëîõûã öîõîí òýìäýãëýí, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí óðøèã íºëººíººñ õàìãààëàõ àðãà õýìæýýã áîõðèäóóëàã÷èéí á¿õèé ë øàòàíä àâàõ øààðäëàãàòàéã õàðãàëçàí, Ýðõ á¿õèé ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãóóä áàéãàëü îð÷íû õîëáîãäîëòîé õîõèðëûã òóõàéí ãàçàð íóòàãò íü õÿçãààðëàõ, ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðã¿¿äèéã õýðýãëýõèéã ýðìýëçýõ, áîõèðäóóëàã÷ íü áîõèðäóóëñíûõàà á¿õ çàðäëûã íèéòèéí àøèã ñîíèðõîë, îëîí óëñûí õóäàëäàà, õºðºí㺠îðóóëàëòûí øààðäëàãûã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàí õàðèóöàõ ¸ñòîéã çààñàí Áàéãàëü îð÷èí áà õºãæëèéí òóõàé Ðèîãèéí Òóíõàãëàëûí 16 äóãààð Çàð÷ìûã íîòîëæ, Ïåñòèöèä, ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòòàé õèìèéí áîäèñûí òàëààð çîõèöóóëàëòûí áà ¿íýëãýýíèé õºòºëáºðã¿é Òàëóóäûã òèéì õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõèéã íü äýìæèæ, Áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é ¿éëäâýðëýë, õèìèéí áîäèñûã áèé áîëãîõ, õýðýãëýõèéí ÷óõëûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí óðøèã íºëººíººñ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûã çîðèí, Äàðààõèéã õýëýëöýí òîõèðîâ. Íýãä¿ãýýð ç¿éë Çîðèëãî Ýíýõ¿¿ êîíâåíö íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ààñ õàìãààëàõ çîðèëãîòîé áºãººä Áàéãàëü îð÷èí, õºãæëèéí òóõàé Ðèîãèéí Òóíõàãëàëûí 15 äóãààð Çàð÷èìä òóñãàñàí áîëãîîìæëîëûã õàðãàëçàæ áàéãàà áîëíî.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Òîäîðõîéëîëò

60

Õî¸ðäóãààð ç¿éë

Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí õóâüä: (à) ”Òàë” ãýäýã íü ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð ¿¿ðýã õ¿ëýýõèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ººðèéí íü õóâüä ýíýõ¿¿ êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð ¿éë÷èëæ áóé óëñ áóþó ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñèéí áàéãóóëëàãûã õýëíý. (á) “Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñèéí áàéãóóëëàãà” ãýäýã íü òóõàéí á¿ñ íóòãèéí á¿ðýí ýðõò óëñ îðíóóäààñ áàéãóóëñàí, ãèø¿¿ä íü ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð çîõèöóóëàãäàõ àñóóäëóóäààðõ ýðõ ìýäëýý ò¿¿íä øèëæ¿¿ëñýí, ãîðèìûíõîî äàãóó ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ, ò¿¿íèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áàòëàõ áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðîõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûã õýëíý. (â) “Áàéëöàí ñàíàë ºã÷ áóé Òàëóóä” ãýäýã íü áàéëöàí äýìæèæ áóþó ýñðýã ñàíàë ºã÷ áóé Òàëóóäûã õýëíý. Ãóðàâäóãààð ç¿éë Çàéëøã¿é ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýòýé õîëáîãäñîí ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ áóþó óñòãàõ àðãà õýìæýý 1. Îðîëöîã÷ Òàë á¿ð: (à) äàðààõ ç¿éëèéã õîðèãëîõîä ÷èãëýñýí õóóëèéí áîëîí çàõèðãààíû àðãà õýìæýý àâíà. ¯¿íä: (i) Õàâñðàëò À–ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóäûã ìºí õàâñðàëòàä çààñàí íºõöëèéí äàãóó ¿éëäâýðëýõ, õýðýãëýõ; (ii) Õàâñðàëò À-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóäûã 2 äóãààð çààëòûí äàãóó èìïîðòëîõ, ýêñïîðòëîõ; (á) Õàâñðàëò Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóäûã ìºí õàâñðàëòàä çààñàí íºõöëèéí äàãóó ¿éëäâýðëýõ, õýðýãëýõèéã õÿçãààðëàõ. 2. Äàðààõ íºõöºë, çîðèëòóóäûã õàíãàõûí òóëä îðîëöîã÷ Òàë á¿ð àðãà õýìæýý àâíà. ¯¿íä: (à) Õàâñðàëò À, Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóäûã çºâõºí äàðààõ çîðèëãîîð èìïîðòîëíî: (i) 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 (ã)-ä çààñíû äàãóó áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿éãýýð çàéëóóëàõ; áóþó (ii) Õàâñðàëò À áóþó Á-ãèéí íºõöëèéí äàãóó òóõàéí Òàëä çºâøººðñºí õýðýãëýý, çîðèëãîä àøèãëàõ;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

61

(á) Õàâñðàëò À-ä äóðäñàí áºãººä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíä íü òóñãàé çºâøººðºë îëãîñîí õèìèéí áîäèñûã áóþó Õàâñðàëò Á-ä äóðäñàí áºãººä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíä íü òóñãàé çºâøººðºë îëãîñîí áóþó çîðèóëàëòûã íü çºâøººðñºí õèìèéí áîäèñûã óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ îëîí óëñûí æóðìûí õîëáîãäîõ á¿õ íºõöëèéã õàðãàëçàí, çºâõºí äàðààõ íºõöºëä ýêñïîðòëîõ. ¯¿íä: (i) 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 (ã)-ä çààñíû äàãóó áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿éãýýð çàéëóóëàõ; (ii) Õàâñðàëò À áóþó Á-ä çààñíû äàãóó òóõàéí õèìèéí áîäèñûã àøèãëàõ çºâøººðºë àâñàí îðîëöîã÷ Òàëä ýêñïîðòëîõ: (iii) Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîîã¿é áîëîâ÷ ýêñïîðòëîã÷ Òàëä æèë á¿ð áàòàëãàà ãàðãàæ ºãñºí Òàëä ýêñïîðòëîõ. Áàòàëãààíä òóõàéí õèìèéí áîäèñûã ÿìàð çîðèóëàëòààð õýðýãëýõèéã çààñàí áàéõ áºãººä èìïîðòëîã÷ óëñ íü òóõàéí õèìèéí áîäèñûí õóâüä äàðààõ ¿¿ðýã õ¿ëýýõ òóõàé ìýäýãäëèéã òóñãàñàí áàéíà: à. ãàðö õàÿãäëààñ ñýðãèéëýõ áóþó ò¿¿íèéã õàìãèéí áàãà õýìæýýíä íü õ¿ðòýë áóóðóóëàõàä ÷èãëýñýí øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýýã àâ÷, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ: á. 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 ä¿ãýýð çààëòóóäûã áèåë¿¿ëýõ; â. õîëáîãäîõ òîõèîëäîëä õàâñðàëò Á-ãèéí II õýñãèéí 2 äóãààð çààëòóóäûã áèåë¿¿ëýõ. Ýíýõ¿¿ áàòàëãààíä ìºí ýðõ ç¿éí àêò, çîõèöóóëàëòûí, çîõèîí áàéãóóëàëòûí áîëîí áîäëîãûí øèíæòýé õîëáîãäîõ áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã õàâñàðãàíà. Ýêñïîðòëîã÷ Òàë íü áàòàëãààã çºâøººðºë àâñíààñàà õîéø 60 õîíîãèéí äîòîð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëíý. (â) Õàâñðàëò À-ä äóðäñàí áºãººä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òàëààðõ òóñãàé íºõöºë íü ÿìàð ÷ Òàëä ¿éë÷ëýõýý áîëüñîí õèìèéí áîäèñûã 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 (ã)-ä çààñàí÷ëàí áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿éãýýð çàéëóóëàõààñ áóñàä íºõöºëä ýêñïîðòëîõã¿é áàéõ: (ã) “Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîîã¿é Òàë” ãýäýã íü òîäîðõîé õèìèéí áîäèñûí õóâüä ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèîð ¿¿ðýã õ¿ëýýãýýã¿é óëñ áóþó ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñèéí áàéãóóëëàãûã ýíýõ¿¿ çààëòûí õóâüä õýëíý. 3. Øèíý ïåñòèöèä áóþó ¿éëäâýðëýëèéí øèíý õèìèéí áîäèñûí òàëààð çîõèöóóëàëòûí áà ¿íýëãýýíèé íýã áóþó õýä õýäýí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ áóé Òàë Õàâñðàëò Ã-ãèéí 1-ä çààñàí øàëãóóðààð àâ÷ ¿çâýë óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí øèíæ ÷àíàðòàéä òîîöîãäîõ øèíý ïåñòèöèä áóþó ¿éëäâýðëýëèéí øèíý õèìèéí áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã õîðèãëîõ çîðèëãîîð çîõèöóóëàëòûí õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

62

àâíà.

4. Ïåñòèöèä, ¿éëäâýðëýëèéí õèìèéí áîäèñûí òàëààð çîõèöóóëàëòûí áà ¿íýëãýýíèé íýã áóþó õýä õýäýí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëæ áóé Òàë ïåñòèöèä, ¿éëäâýðèéí õèìèéí áîäèñûí òàëààð ¿íýëãýý õèéõäýý Õàâñðàëò Ã-ãèéí 1-ä çààñàí øàëãóóðóóäûã õàðãàëçàí ¿çíý. 5. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä ººðººð çààãààã¿é áîë 1, 2 äóãààð çààëò íü ëàáîðàòîðèéí ñóäàëãàà áîëîí ñòàíäàðòûí çîðèëãîîð àøèãëàõ õèìèéí áîäèñò õàìààðàõã¿é. 6. Õàâñðàëò À-ãèéí äàãóó òóñãàé çºâøººðºë àâñàí áóþó Õàâñðàëò Á-ãèéí äàãóó òóñãàé çºâøººðºë àâñàí áóþó çîðèóëàëò íü çºâøººðºãäñºí Òàë òóñãàé çºâøººðºë, çîðèóëàëòûí íü äîð ÿâàãäàæ áóé ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýý õ¿íä íºëººëºõ, áàéãàëü îð÷èíä õàÿãäàë áîëîí ãàðàõààñ ñýðãèéëýõ áóþó òèéì íºëºº, õàÿãäëûã õàìãèéí áàãà áàéëãàõààð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëíà. Ǻâøººðºãäñºí õýðýãëýý, çîðèóëàëòûí íü óëìààñ áàéãàëü îð÷èíä õýâèéí íºõöºëä çàéëøã¿é ãàðàõ ãàðö õàÿãäëûã ìºðäºãäºæ áàéãàà ñòàíäàðò, çºâëºìæèéí äàãóó àëü áîëîõ áàãà õýìæýýíä áàéëãàíà. ĺðºâä¿ãýýð ç¿éë Òóñãàé çºâøººðëèéí á¿ðòãýë 1. Õàâñðàëò À áîëîí Á-ä äóðäñàí òóñãàé çºâøººðëèéã àâñàí Òàëóóäûã òîãòîîõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ á¿ðòãýëèéã áèé áîëãîâ. ¯¿íä Õàâñðàëò À áóþó Á-ãèéí á¿õ Òàëààñ õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ çààëòóóäûã àøèãëàäàã Òàëóóä õàìààðàõã¿é. Á¿ðòãýëèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ õºòëºõ áà íèéòýä íýýëòòýé áàéíà. 2. Á¿ðòãýëä äàðààõ ç¿éë áàãòàíà. ¯¿íä: (à) Õàâñðàëò À, Á-ä çààñàí òóñãàé çºâøººðëèéí òºðëèéí æàãñààëò; (á) Õàâñðàëò À, Á-ä çààñàí òóñãàé çºâøººðëèéã àâñàí Òàëóóäûí æàãñààëò; áîëîí (â) Á¿ðòãýãäñýí òóñãàé çºâøººðºë á¿ðèéí õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöààíû æàãñààëò. 3. Êîíâåíöèä îðîëöîõûã õ¿ññýí àëèâàà Óëñ Íàðèéí áè÷ãèéí ãàçàðò áè÷ãýýð ìýäýãäýë ºã÷, õàâñðàëò À, Á-ä çààñàí òóñãàé çºâøººðëèéí íýã áóþó õýä õýäýí òºðëèéã àâàõààð á¿ðòã¿¿ëíý. 4. Õýðýâ Òàë íü á¿ðòãýëäýý õóãàöàà çààãààã¿é áóþó õóãàöààã íü 7 äóãààð çààëòûí äàãóó ñóíãààã¿é áîë òóñãàé á¿õèé çºâøººðëèéí õóãàöàà

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

63

ýíýõ¿¿ êîíâåíö òóõàéí áîäèñûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 5 æèëèéí äàðàà äóóñíà. 5. Òàëóóäûí Áàãà Õóðàë íü àíõäóãààð õóðàëäààíààðàà á¿ðòã¿¿ëýõ ç¿éëèéã õÿíàí õýëýëöýõ æóðìûí òàëààð øèéäâýð ãàðãàíà. 6. Á¿ðòã¿¿ëñýí ç¿éëèéã õÿíàõààñ ºìíº õîëáîãäîõ Òàë òóñãàé çºâøººðëèéã á¿ðòã¿¿ëýõ øààðäëàãà õýâýýð áàéãààã íîòîëñîí èëòãýëèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ºãíº. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð èëòãýëèéã á¿õ Òàëä õ¿ðã¿¿ëíý. Á¿ðòãýëèéã îëäñîí á¿õ ìýäýýëýëä ¿íäýñëýí õÿíàíà. Ä¿íãýýð íü Òàëóóäûí Áàãà õóðàë õîëáîãäîõ Òàëä çîðèóëæ çºâëºìæ ãàðãàæ áîëíî. 7. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë õîëáîãäîõ Òàëûí õ¿ñýëòèéã ¿íäýñëýí òóñãàé çºâøººðëèéí õóãàöààã 5 õ¿ðòýë æèëýýð ñóíãàæ áîëíî. ×èíãýõäýý õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí - Òàëóóäûí îíöãîé íºõöºë áàéäëûã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàí ¿çíý. 8. Àëèâàà Òàë òóñãàé çºâøººðºë àâàõààð á¿ðòã¿¿ëñýí ìýäýãäëýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò áè÷ãýýð ìýäýãäýë ºãºí öóöëóóëæ áîëíî. ×èíãýõýä á¿ðòãýë òóõàéí ìýäýãäýëä äóðäñàí ºäðººñ ýõëýí ¿éë÷ëýõã¿é. 9. ßìàð ÷ Òàë àëü íýã òºðëèéí òóñãàé çºâøººðºë àâàõààð á¿ðòã¿¿ëýýã¿é áàéãàà ¿åä òóõàéí òºðëèéí õóâüä øèíý á¿ðòãýë õèéõã¿é áàéæ áîëíî. Òàâäóãààð ç¿éë Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ãàðàõ õàÿãäëûã áóóðóóëàõ áà óñòãàõ àðãà õýìæýý

Òàë á¿ð Õàâñðàëò Â-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñ á¿ðèéí õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäîí áèé áîëñîí ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ, áîëáîë á¿ðìºñºí çîãñîîõ çîðèëãîîð íààä çàõûí äàðààõ àðãà õýìæýýã àâíà. ¯¿íä: (à) ªºðèéí íü õóâüä Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 2 æèëèéí äîòîð ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã, øààðäëàãàòàé áîë á¿ñèéí áóþó äýä á¿ñèéí õýìæýýíä áîëîâñðóóëæ, óëìààð 7 äóãààð ç¿éëä çààñàí òºëºâëºãººíèé íýã õýñýã áîëãîí õýðýãæ¿¿ëíý. ×èíãýõäýý Õàâñðàëò Â-ä äóðäñàí õèìèéí ãàðö õàÿãäëûã òîãòîîõ, òîäîðõîéëîõ áîëîí çîõèöóóëàõ, (á)-ãýýñ (ä) õ¿ðòýëõ äýä çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõèéã çîðèíî. ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíä äîîðõ ç¿éëèéã îðóóëíà. ¯¿íä: (i) Ãàð÷ áàéãàà áîëîí öààøèä ãàð÷ áîëçîøã¿é ãàðö õàÿãäëûí,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

64

ò¿¿íèé äîòîð ýõ ¿¿ñâýðèéí á¿ðòãýëèéã áèé áîëãîõ, õèèéõýé õîëáîãäñîí ¿íýëãýý. ×èíãýõäýý Õàâñðàëò Â-ä òîäîðõîéëñîí ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿äèéã õàðãàëçàí ¿çíý; (ii) Òèéì ãàðö õàÿãäëûã çîõèöóóëàõ òàëààð îðîëöîã÷ Òàëààñ ÿâóóëæ áóé áîäëîãî, ãàðñàí õóóëü òîãòîîìæèéí ¿ð ä¿íãèéí ¿íýëãýý; (iii) Ýíýõ¿¿ çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áºãººä (i), (ii)-ä äóðäñàí ¿íýëãýýã õàðãàëçñàí ñòðàòåãè; (iv) Äýýðõ ñòðàòåãèòàé õîëáîãäñîí áºãººä ò¿¿íèéã òàíèóëàí ñóðòàë÷ëàõàä ÷èãëýñýí ñóðãàëò, áîëîâñðîëûã äýìæèõ àëõìóóä; (v) Ýäãýýð ñòðàòåãè áîëîí ýíýõ¿¿ çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàðñàí àõèö îëîëòûã 5 æèë òóòàì õÿíàí ¿çýõýä ãàðàõ ¿ð ä¿í; õÿíàëòûí ¿ð ä¿íã 15 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó òàâèõ èëòãýëä òóñãàíà; (vi) ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã, ò¿¿íèé äîòîð ò¿¿íä òóñãàãäñàí ñòðàòåãè, àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõ ãðàôèê; (á) Ãàðö õàÿãäëûã ò¿ðãýí áºãººä áîäèòîéãîîð áóóðóóëàõ, ýõ ¿¿ñâýðèéã íü àðèëãàõàä õ¿ðãýõ¿éö õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ çîõèñòîé ïðàêòèê àðãà õýìæýýã àâàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý; (â) Õàâñðàëò Â-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñ áèé áîëîõ, õàÿãäàë áîëîí ãàðàõààñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð îðëóóëàõ áóþó ñàéæðóóëñàí ìàòåðèàë, á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë ÿâöûã áèé áîëãîõ, õýðýãëýõèéã äýìæèõ áóþó çîõèõ íºõöºëä øààðäàíà. ×èíãýõäýý Õàâñðàëò Â-ä äóðäñàí ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ, õàÿãäëààñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé åðºíõèé ÷èãëýë áîëîí Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ áàòëàí ãàðãàõ çºâëºìæèéã õàðãàëçàíà; (ã) Øèíý ýõ ¿¿ñâýðèéí õóâüä òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã õýðýãëýõ ÿâäëûã Òàëààñ òèéì àðãà õýìæýý àâàõ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿äèéí õóâüä äýìæèõ áóþó øààðäëàãàòàé áîë ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ ãðàôèêèéí äàãóó øààðäàíà. ×èíãýõäýý Õàâñðàëò Â-ãèéí II õýñýãò òîäîðõîéëñîí ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿äýä ýõýí ¿åä îíöãîé àíõààð÷ àðãà õýìæýý àâíà. Òóõàéí Õàâñðàëòûí II õýñýãò çààñàí òºðë¿¿ä äýõ øèíý ýõ ñóðâàëæèéí õóâüä òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã àøèãëàõ øààðäëàãûã áîëîìæèéí õýðýýð äàðóé, ãýõäýý òóõàéí Òàëûí õóâüä êîíâåíöè õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 4 æèëýýñ õýòðýëã¿é òàâèíà. Òîäîðõîéëñîí òºðë¿¿äèéí õóâüä áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèê àøèãëàõûã Òàëóóä äýìæèíý. Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã àøèãëàõ, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèê àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõäýý ãàðö õàÿãäëààñ ñýðãèéëýõ, õîðîãäóóëàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààð òóõàéí õàâñðàëòàä òóñãàñàí åðºíõèé ÷èãëýë áîëîí Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ áàòëàí ãàðãàõ òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèê, áàéãàëü

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

65

îð÷íû òýðã¿¿íèé ïðàêòèêèéí òóõàé çºâëºìæèéã õàðãàëçàíà; (ä) Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã àøèãëàõ, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèêèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäëûã: (i) Áàéãàà ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí õóâüä Õàâñðàëò Â-ãèéí II õýñýãò äóðäñàí ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿äèéí áîëîí ìºíõ¿¿ õàâñðàëòûí III õýñýãò òóñãàñàíòàé àäèë ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿äèéí õóâüä; (ii) Øèíý ñóðâàëæèéí õóâüä Õàâñðàëò Â-ãèéí III õýñýãò äóðäñàíòàé àäèë áºãººä Òàëààñ äýä çààëò (ã) 2-ûí õ¿ðýýíä àâ÷ ¿çýýã¿é ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí õóâüä òóñ òóñ ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººíèé äàãóó äýìæèíý Òàëóóä òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã àøèãëàõ, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèê àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõäýý ãàðö õàÿãäëààñ ñýðãèéëýõ, áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýíèé òàëààð Õàâñðàëò Â-ä òóñãàñàí åðºíõèé ÷èãëýë áîëîí Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ áàòëàí ãàðãàõ òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèê áà áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèêèéí òóõàé çºâëºìæèéã õàðãàëçàíà; (å) Ýíýõ¿¿ çààëò áîëîí Õàâñðàëò  –ãèéí õóâüä: (i) “Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèê” ãýäýã íü Õàâñðàëò Â-ãèéí I õýñýãò äóðäñàí õèìèéí áîäèñûí ãàðö õàÿãäàë, ò¿¿íýýñ áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëººíººñ ñýðãèéëýõ, ýíý íü áèåëøã¿é òîõèîëäîëä áóóðóóëàõàä ÷èãëýñýí, ïðàêòèêèéí õóâüä õàÿãäëûã áóóðóóëàõ ¿íäñèéã çàð÷ìûí õóâüä îëãîæ áóé ¿éë àæèëëàãàà, ò¿¿íèéã ÿâóóëàõ õàìãèéí ¿ð àøèãòàé, øèëäýã àðãà áàðèëûã õýëíý; (ii) “Àðãà òåõíèê” ãýäýã íü àøèãëàæ áóé òåõíîëîãè áîëîí ò¿¿íèéã çîõèîõ, õèéæ á¿òýýõ, àð÷ëàõ, àæèëëóóëàõ áîëîí àøèãëàëòààñ ãàðãàõ àðãà çàìûã õýëíý; (iii) “Áàéãàà” àðãà òåõíèê ãýäýã íü ã¿éöýòãýã÷èä àøèãëàõ áîëîìæòîé, ¿éëäâýðëýëèéí õîëáîãäîõ ñåêòîðò ºðãºíººð õýðýãëýõýýð ýäèéí çàñãèéí áîëîí òåõíèêèéí íºõöºë, çàðäàë, äàâóó òàëûã íü õàðãàëçàí áîëîâñðóóëñàí àðãà òåõíèêèéã õýëíý; (iv) “Òýðã¿¿íèé” ãýäýã íü áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõàä õàìãèéí ¿ð àøèãòàé áàéõ ÿâäëûã õýëíý: (v) “Áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèê ” ãýäýã íü áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí àðãà õýìæýý, ñòðàòåãèéí õàìãèéí çîõèñòîé õîñëîëûã õýðýãëýõ ÿâäëûã õýëíý; (vi) “Øèíý ýõ ¿¿ñâýð” ãýäýã íü äîð äóðäñàíààñ íààä çàõ íü 1 æèëèéí äàðàà áàéãóóëæ ýõýëñýí áóþó ¿ëýìæ ººð÷ëºëò îðóóëñàíòàé õîëáîãäîí áèé áîëñîí ýõ ¿¿ñâýð áîëíî: à. Õîëáîãäîõ Òàëûí õóâüä ýíýõ¿¿ êîíâåíöè õ¿÷èí òºãºëäºð

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

66

áîëñîí; áóþó á. Õàâñðàëò Â-ä îðóóëñàí ººð÷ëºëòºä äóðäñàí ýõ ¿¿ñâýð ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí íºõöºëä õàìààðàõ áîëæ, òóõàéí ººð÷ëºëò õîëáîãäîõ Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí. (¸) Òàë íü ýíýõ¿¿ çààëòûí äàãóó òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã àøèãëàõ ¿¿äíýýñ õàÿãäëûã õÿçãààðëàõ õýìæýý áóþó ¿éë àæèëëàãààíû ñòàíäàðòûã àøèãëàæ áîëíî. Çóðãàäóãààð ç¿éë ͺºöººñ ¿¿ññýí ãàðö áîëîí õàÿãäëûã áóóðóóëàõ áóþó óñòãàõ àðãà õýìæýý 1. Õàâñðàëò À áóþó Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñîîñ á¿ðäñýí áóþó òèéì áîäèñ á¿õèé áîäèñûí íººö áîëîí Õàâñðàëò À,Á, Â-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñîîñ á¿ðäñýí áóþó òèéì áîäèñ á¿õèé áóþó òèéì áîäèñîîð õîðäñîí áîäèñ á¿õèé õàÿãäàë, ò¿¿íèé äîòîð õàÿãäàë áîëæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿í, ç¿éëèéã õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð çîõèöóóëàõûí òóëä Òàë òóñ á¿ð: (à) äàðààõèéã òîäîðõîéëîõîä ÷èãëýñýí õîëáîãäîõ ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëíà: (i) Õàâñðàëò À áóþó Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñîîñ á¿ðäñýí áóþó òèéì áîäèñ á¿õèé áîäèñóóäûí íººö; (ii) Õàâñðàëò À, Á, Â-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñûã àãóóëñàí áóþó òýäãýýðýýð áîõèðäñîí õàÿãäàë, õýðýãëýæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿í, ç¿éëñ. (á) Õàâñðàëò À áóþó Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñîîñ á¿ðäñýí áóþó òèéì áîäèñûã àãóóëñàí, ò¿¿ãýýð áîõèðäñîí íººöèéã äýä çààëò (à)-ä çààñàí ñòðàòåãèéí ¿íäñýí äýýð áîëîìæèéí õýðýýð òîãòîîíî: (â) ͺºöèéã íºõöºë áàéäëûã íü õàðãàëçàí àþóëã¿éãýýð, ¿ð àøèãòàéãààð, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿éãýýð çîõèöóóëíà. Õàâñðàëò À, Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñûí íººöèéã õàâñðàëò À-ä çààñàí òóñãàé çºâøººðºë áóþó Õàâñðàëò Á-ä çààñàí òóñãàé çºâøººðºë áóþó çºâøººðºãäñºí çîðèóëàëòûí äàãóó àøèãëàõ áîëîìæã¿é íºõöºëä õàÿãäàë õýìýýí ¿çýæ, äýä çààëò (ã)–ä çààñíû äàãóó àðãà õýìæýý àâíà. ¯¿íä 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí äàãóó ýêñïîðòëîõûã çºâøººðñºí íººö õàìààðàõã¿é. (ã) Òèéì õàÿãäàë, ò¿¿íèé äîòîð á¿òýýãäýõ¿¿í, ç¿éëñ õàÿãäàë áîëîõîä çîõèõ àðãà õýìæýýã àâíà. Òóõàéëáàë: (i) Áàéãàëü îð÷èíä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð öóãëóóëæ, òýýâýðëýæ, õàäãàëíà; (ii) Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ íü óñòàõ áóþó

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

67

á¿ðìºñºí õóâèð÷, áîõèðäóóëàã÷èéí øèíæ ÷àíàðàà àëäàæ áàéõààð çàéëóóëíà. Õýðýâ óñòãàõ áóþó á¿ðìºñºí õóâèðãàõ íü áàéãàëü îð÷èíä õàëòàé ýñâýë óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àãóóëàìæ íü ìàø áàãà áîë áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é ººð çàìààð çàéëóóëíà. ×èíãýõäýý îëîí óëñûí, ò¿¿íèé äîòîð 2 äóãààð çààëòûí äàãóó áîëîâñðóóëàí ãàðãàõ ä¿ðýì, ñòàíäàðò, çºâëºìæ¿¿ä áîëîí àþóëòàé õàÿãäëûí òàëààðõ äýëõèé íèéòèéí áîëîí á¿ñ íóòãèéí õîëáîãäîõ äýãëýì, æóðìûã õàðãàëçàíà; (iii) Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéã ñýðãýýõ, äàõèí áîëîâñðóóëàõ, õýðýãëýýíä îðóóëàõ, øóóä áóþó ººð õýëáýðýýð àøèãëàõàä õ¿ðãýõ¿éö çàéëóóëàõ àðãà àæèëëàãààíä çºâøººðºë îëãîõã¿é áàéíà; (iv) Îëîí óëñûí õîëáîãäîõ ä¿ðýì, ñòàíäàðò, çºâëºìæèéã ÷àíä ñàõèõ ¿íäñýí äýýð îëîí óëñûí õèë äàìæóóëàí òýýâýðëýíý. (ä) Õàâñðàëò À, Á, áóþó Â-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñîîð áîõèðäñîí ãàçðûã òîäîðõîéëîõ àðãà çàìûã áèé áîëîâñðóóëàõ òàëààð õ¿÷ ÷àðìàéëò òàâèíà: òèéì ãàçðûã ñýðãýýõ àðãà õýìæýý àâ÷ áóé áîë ò¿¿íèéã áàéãàëü îð÷èíä õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿éãýýð ÿâóóëíà: 2. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü Àþóëòàé õîã õàÿãäëûã õèë äàìæóóëàí òýýâýðëýõ, çàéëóóëàõàä õÿíàëò òàâèõ òóõàé Áàçåëèéí êîíâåíöèéí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé, òóõàéëáàë äàðààõ çîðèëãîîð îéð äîòíî õàìòðàí àæèëëàíà: (à) Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí Õàâñðàëò Ã-ãèéí 1 ä¿ãýýð çààëòàä çààñàí øèíæ ÷àíàð äàõèí èëðýõã¿éãýýð óñòàõ, á¿ðìºñºí õóâèðàõ ò¿âøèíã òîãòîîõ; (á) Äýýð äóðäñàí áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é çàéëóóëàõ àðãà ãýæ þó áîëîõûã òîäîðõîéëîõ; (â) Ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòûí (ã) (ii) –ä äóðäñàí óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí áàãà àãóóëàìæèéã òîäîðõîéëîõ ¿¿äíýýñ Õàâñðàëò À, Á,  -ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóäûí êîíöåíòðàöèéí ò¿âøèíã òîãòîîõ. Äîëäóãààð ç¿éë Õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº 1. Òàë á¿ð: (a) Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, ò¿¿íèéãýý áèåë¿¿ëýõèéã çîðèíî; (á) ªºðèéíõ íü õóâüä êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø 2 æèëèéí äîòîð Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãººãºº õ¿ðã¿¿ëíý.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

68

(â) Êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãººãºº ¿å ¿å áîëîí Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ çààñíû äàãóó òîãòìîë õÿíàí øèíý÷èëíý. 2. Òàëóóä êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ, áèåë¿¿ëýõ, øèíý÷ëýõýä áèå áèåäýý òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ øóóä áóþó äýëõèé íèéòèéí, á¿ñèéí, äýä á¿ñèéí áàéãóóëëàãóóäààð äàìæóóëàí õàìòðàí àæèëëàõ áà ¿íäýñíèé õîëáîãäîõ ýòãýýä¿¿äòýé, ò¿¿íèé äîòîð ýìýãòýé÷¿¿äèéí õýñã¿¿ä, õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë ýðõýëñýí õýñã¿¿äòýé çºâëºëäºíº. 3. Òàëóóä óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òàëààðõ ¿íäýñíèé òºëºâëºãººãºº áîëáîë òîãòâîðòîé õºãæëèéíõºº ñòðàòåãèä òóñãàõ àðãà çàìûã ýðýëõèéëæ àæèëëàíà. Íàéìäóãààð ç¿éë Õàâñðàëò À, Á, Â-ä îðóóëñàí õèìèéí áîäèñóóä 1. Òàë íü Õàâñðàëò À, Á, áóþó Â-ä õèìèéí áîäèñ íýìæ îðóóëàõ ñàíàëàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ãàðãàæ áîëíî. Ñàíàëä Õàâñðàëò Ã-ä äóðäñàí ìýäýýëëèéã òóñãàñàí áàéíà. Ñàíàëûã áîëîâñðóóëàõäàà áóñàä Òàëûí áîëîí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí òóñëàëöààã àâ÷ áîëíî. 2. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ñàíàëä Õàâñðàëò Ã-ä çààñàí ìýäýýëëèéã òóñãàñàí ýñýõèéã íÿãòëàí øàëãàíà. Ìýäýýëëèéã òóñãàñàí ãýæ ¿çâýë ò¿¿íèéã Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àñóóäàë õàðèóöñàí Õîðîîíä õ¿ðã¿¿ëíý. 3. Õîðîî íü ñàíàëûã Õàâñðàëò Ã-ä çààñàí øàëãóóðóóäûã àøèãëàí óÿí õàòàí, èë òîä áàéäëààð õÿíàí ¿çíý. ×èíãýõäýý áàéãàà á¿õ ìýäýýëëèéã çîõèõ ¸ñîîð õàðãàëçàíà. 4. Õýðýâ Õîðîî: (à) øàëãóóðûí íºõöë¿¿ä õàíãàãäñàí ãýæ ¿çâýë óã ñàíàë áîëîí Õîðîîíû ä¿ãíýëòèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí á¿õ Òàë áà àæèãëàã÷äàä òîëèëóóëæ, õàâñðàëò Ä-ä çààñàí ìýäýýëëèéã ãàðãàæ ºãºõèéã õ¿ñíý: (á) øàëãóóðûí íºõöë¿¿ä õàíãàãäñàíã¿é ãýæ ¿çâýë óã ñàíàë áîëîí Õîðîîíû ä¿ãíýëòèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí á¿õ Òàë áîëîí àæèãëàã÷äàä òîëèëóóëæ, ñàíàëûã õýëýëöýõ ÿâäëûã ò¿äãýëç¿¿ëíý. 5. Àëèâàà Òàë 4 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó õýëýëöýõèéã íü ò¿äãýëç¿¿ëñýí ñàíàëûã Õîðîîíä äàõèí òàâüæ áîëíî. ×èíãýõäýý ò¿¿íèéã àâ÷ ¿çýõ ººðèéí ¿íäýñëýë¿¿äèéã, ò¿¿í÷ëýí Õîðîî ÿàãààä ò¿¿íèéã äàõèí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

69

àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàéã çààñàí ¿íäýñëýë¿¿äèéã Õîðîîíä ãàðãàæ áîëíî. Õýðýâ Õîðîî ò¿¿íèéã ýíýõ¿¿ æóðìûí äàãóó àâ÷ ¿çýýä õýëýëöýõèéã íü äàõèí ò¿äãýëç¿¿ëáýë õîëáîãäîõ Òàë Õîðîîíû øèéäâýðòýé çààëäàæ áîëîõ áà Òàëóóäûí Áàãà õóðàë àñóóäëûã äàðààãèéí õóðàëäààíààðàà àâ÷ ¿çíý. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü Õàâñðàëò Ã-ä äóðäñàí øàëãóóðóóäûã ¿íäýñëýí Õîðîîíû ä¿ãíýëò áîëîí Òàë, àæèãëàã÷äààñ ºãñºí íýìýëò ìýäýýëëèéã õàðãàëçàí ñàíàëûã õýëýëöýõ øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî. 6. Õýðýâ Õîðîî øàëãóóðûí íºõöë¿¿ä õàíãàãäñàí ãýæ ¿çñýí áóþó Áàãà õóðàë ñàíàëûã õýëýëöýõ íü ç¿éòýé ãýæ òîãòñîí òîõèîëäîëä Õîðîî ñàíàëûã õÿíàí ¿çíý. ×èíãýõäýý õ¿ëýýí àâñàí íýìýëò ìýäýýëëèéã õàðãàëçàõ áºãººä Õàâñðàëò Ä-ãèéí äàãóó ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûí òºñëèéã áýëòãýíý. Ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûí òºñëèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí á¿õ Òàë, àæèãëàã÷äàä òîëèëóóëàí ñàíàëûã íü àâ÷, ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýýíý. 7.Õîðîî Õàâñðàëò Ä-ãèéí äàãóó áýëòãýñýí ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûí ¿íäñýí äýýð: (à) òóõàéí õèìèéí áîäèñ íü áàéãàëü îð÷íû ¿éë ÿâöàä õîë òàðõàæ, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä äýëõèé íèéòèéã õàìàðñàí àðãà õýìæýý àâàõûã øààðäàõóéö ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áîëçîøã¿é ãýæ ¿çâýë ñàíàëûã õýëýëöýíý. Øèíæëýõ óõààíû á¿ðýí ìýäýýëýë íîòîëãîî õàíãàëòòàé áóñ áàéõ íü ñàíàëûã õýëýëöýõýä ñààä áîëîõã¿é. Õîðîî Õàâñðàëò Å-ä äóðäñàí àñóóäëóóäòàé õîëáîãäñîí ìýäýýëýë ºãºõèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí á¿õ Òàë, àæèãëàã÷äààñ õ¿ñíý. ̺í ýðñäëèéí óäèðäëàãûí ¿íýëãýýã, ò¿¿íèé äîòîð òóõàéí õèìèéí áîäèñò òàâèõ õÿíàëòûí àðãà õýìæýýíä Õàâñðàëò Å –ãèéí äàãóó õèéõ ¿íýëãýýã áýëòãýõ; áóþó (á) ñàíàëûã öààøèä õýëýëöýõ øààðäëàãàã¿é ãýæ ¿çâýë ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí á¿õ Òàë, àæèãëàã÷äàä òîëèëóóëàí ñàíàëûã õýëýëöýõèéã ò¿äãýëç¿¿ëíý. 8. Òàë íü 7 (á) çààëòûí äàãóó ò¿äãýëç¿¿ëñýí ñàíàëòàé õîëáîãäóóëàí ñàíàë òàâèã÷ áîëîí áóñàä Òàëààñ íýã æèë õ¿ðòýëõ õóãàöààíû äîòîð íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ àñóóäëûã Õîðîîíä òàâèõ õ¿ñýëòèéã Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä ãàðãàæ áîëíî. Õîðîî ñàíàëûã äóðäñàí õóãàöààã ºíãºðñíèé äàðàà õ¿ëýýí àâñàí íýìýëò ìýäýýëëèéí ¿íäñýí äýýð 6 äóãààð çààëò áîëîí Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ òîãòîîõ äàðààëëûí äàãóó äàõèí õýëýëöýíý. Õýðýâ ñàíàëûã àâ÷ ¿çýýä ò¿¿íèéã õýëýëöýõèéã äàõèí ò¿äãýëç¿¿ëáýë Òàë Õîðîîíû øèéäâýðòýé çààëäàæ áîëîõ áà Òàëóóäûí Áàãà õóðàë àñóóäëûã äàðààãèéí õóðàëäààíààðàà àâ÷ ¿çíý. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü íü Õàâñðàëò Ä-ä äóðäñàí ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí Õîðîîíû ä¿ãíýëò, Òàë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

70

áîëîí àæèãëàã÷äààñ ºãñºí áóñàä íýìýëò ìýäýýëëèéã õàðãàëçàí ñàíàëûã õýëýëöýõ øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî. Õýðýâ Òàëóóäûí Áàãà õóðàë ñàíàëûã õýëýëöýõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çâýë Õîðîî ýðñäëèéí óäèðäëàãûí ¿íýëãýýã áýòãýíý. 9. Õîðîî 6 äóãààð çààëòàä äóðäñàí ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëò, 7(à) áóþó 8 äóãààð çààëòàä äóðäñàí ýðñäëèéí óäèðäëàãûí ¿íýëãýýã ¿íäýñëýí òóõàéí õèìèéí áîäèñûã Õàâñðàëò À, Á áóþó  äýõ æàãñààëòàä îðóóëàõ àñóóäëûã Òàëóóäûí Áàãà õóðëààð õýëýëö¿¿ëýõ ýñýõ òàëààð çºâëºìæ ãàðãàíà. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë Õîðîîíû çºâëºìæèéã, ò¿¿íèé äîòîð øèíæëýõ óõààíû áàðèìò íîòîëãîî õàíãàëòòàé áóñ áàéãààã õàðãàëçàí òóõàéí õèìèéí áîäèñûã Õàâñðàëò À, Á áóþó Â-ä îðóóëàõ ýñýõ, õÿíàëòûí õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã òóñãàõ ýñýõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàíà. Åñä¿ãýýð ç¿éë Ìýäýýëýë ñîëèëöîî 1. Òàë á¿ð äîîðõ ÷èãëýëýýð ìýäýýëýë ñîëèëöîõ áóþó òèéíõ¿¿ ñîëèëöîõîä òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëíý: (à) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýý, ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ áóþó çîãñîîõ: (á) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéã îðëîõ ç¿éëñ, ò¿¿íèé äîòîð òýäãýýðèéí óëìààñ ó÷èð÷ áóé ýðñäýë, ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õîõèðîë. 2. Òàëóóä 1 ä¿ãýýð çààëòàä äóðäñàí ìýäýýëèéã øóóä áóþó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí ñîëèëöîíî. 3. Òàë á¿ð òèéì ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ¿íäýñíèé òºâèéã òîìèëæ àæèëëóóëíà. 4. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð íü óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òàëààðõ ìýäýýëëèéí, ò¿¿íèé äîòîð Òàëóóä, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäààñ èð¿¿ëñýí ìýäýýëëèéí çóó÷ëàã÷èéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý. 5. Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, àþóëã¿é áàéäàë, áàéãàëü îð÷íû àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé ìýäýýëëèéã ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí çîðèëãûí ¿¿äíýýñ íóóöàä õàìààðóóëàõã¿é. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí äàãóó ººð áóñàä ìýäýýëýë ñîëèëöîæ áàéãàà Òàëóóä õàðèëöàí òîõèðîëöñîíû ¿íäñýí äýýð íóóö ìýäýýëèéã çàäðóóëàõã¿é áàéíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

71

Àðàâäóãààð ç¿éë Îëîí íèéòèéí ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãàà, áîëîâñðîë Òàë á¿ð äàðààõ àðãà õýìæýýã àâàõàä áîëîëöîîíûõîî õýðýýð äýìæèæ òóñàëíà. ¯¿íä: (à) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òàëààð áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷èä, øèéäâýð ãàðãàã÷äàä ñóðòàë÷ëàí òàíèëöóóëàõ; (á) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òóõàé áàéãàà á¿õèé ë ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä õ¿ðãýõ. ×èíãýõäýý 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 5 äóãààð çààëòûã õàðãàëçàíà. (â) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èä, òýäãýýðýýñ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëäýã óðøèã íºëºº áîëîí òýäãýýðèéã îðëóóëàõ ç¿éëèéí òàëààð òàíèëöóóëñàí îëîí íèéòèéí ñóðòàë÷èëãààíû áîëîí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã, ÿëàíãóÿà ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õýä, áîëîâñðîë äóòìàã õ¿ì¿¿ñò çîðèóëàí áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ; (ã) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èä, òýäãýýðýýñ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé óðøèã íºëººíèé òàëààð õýëýëöýõ, õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýã áîëîâñðóóëàõàä îëîí íèéòèéã îðîëöóóëàõ, òóõàéëáàë ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã ¿íäýñíèé õýìæýýíä õýðýãæ¿¿ëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõ áîëîìæèéã îëãîõ; (ä) àæèë÷èí, ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèëòàí, ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýã÷èä, òåõíèêèéí áîëîí óäèðäàõ áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ; (å) ñóðãàëò, îëîí íèéòèéí ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðàëûã ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí õýìæýýíä áîëîâñðóóëàõ, ñîëèëöîõ; áîëîí (¸) áîëîâñðîëûí áà ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéã ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí õýìæýýíä áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ. 2. Òàë á¿ð 1 ä¿ãýýð çààëòàä äóðäñàí ìýäýýëèéã áîëîëöîîíû õýðýýð îëîí íèéòýä íýýëòòýé áàéëãàæ, øèíý÷èëæ áàéíà. 3. ¯éëäâýðëýëèéí áîëîí ìýðãýæëèéí àøèãëàã÷èä íü 1 ä¿ãýýð çààëòàä äóðäñàí ìýäýýëëèéã ¿íäýñíèé, øààðäëàãàòàé áîë äýä á¿ñèéí, á¿ñèéí áà îëîí óëñûí ò¿âøèíä ñîëèëöîõ ÿâäëûã Òàë á¿ð áîëîëöîîíû õýðýýð äýìæèíý. 4. Òàëóóä óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èä áîëîí òýäãýýðèéã îðëîõ ç¿éëèéí òóõàé ìýäýýëýë ñîëèëöîõäîî ìýäýýëýõ õóóäàñ, èëòãýë, îëîí íèéòèéí ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áîëîí õàðèëöàà õîëáîîíû áóñàä õýðýãñëèéã àøèãëàæ áîëîõ áºãººä ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ìýäýýëèéí òºâ¿¿äèéã áàéãóóëæ áîëíî. 5. Òàë á¿ð õàâñðàëò À, Á, áóþó Â-ä äóðäñàí áºãººä æèëä ãàðñàí áóþó çàéëóóëñàí õèìèéí áîäèñûí õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëýë öóãëóóëàõ,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

72

ñîëèëöîõ ¿¿äíýýñ ãàðñàí, øèëæ¿¿ëñýí áîõèðäóóëàã÷èéã á¿ðòãýõ õýðýãñýë, ìåõàíèçìûã áèé áîëãîõ àñóóäëûã íààøòàéãààð àâ÷ ¿çíý. Àðâàí íýãä¿ãýýð ç¿éë Ñóäàëãàà, áîëîâñðóóëàëò, àæèãëàëò 1. Òàëóóä óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èä, òýäãýýðèéã îðëóóëàõ áîäèñ, óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîäèñ áîëæ áîëçîøã¿é ç¿éëñ, ò¿¿íèé äîòîð òýäãýýðèéí: (à) áàéãàëü îð÷èíä ãàðàõ ãàðö õàÿãäàë, ýõ ñóðâàëæ; (á) áàéãàëü îð÷èí áîëîí õ¿íèé áèåä îðøèõ áàéäàë, ò¿âøèí, õàíäëàãà; (â) áàéãàëü îð÷èíä øèëæèí òàðõàõ, õóâèðàõ ÿâäàë; (ã) õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº; (ä) íèéãýì-ýäèéí çàñàã, ñî¸ëûí ¿ð äàãàâàð; (å) ãàðö õàÿãäëûí õîðîãäîë, óñòàë; áîëîí (¸) ¿¿ñãýã÷ ýõ ñóðâàëæèéã á¿ðòãýõ íýãäñýí àðãà ç¿é áîëîí ãàðö õàÿãäëûã õýìæèõ àíàëèòèê àðãà òåõíèêèéí òàëààð ¿íäýñíèé áà îëîí óëñûí ò¿âøèíä çîõèõ ñóäàëãàà, áîëîâñðóóëàëò, àæèãëàëò õèéõ áîëîí õàìòàð÷ àæèëëàõûã áîëîöîîíû õýðýýð äýìæèíý. 2. Òàëóóä 1 ä¿ãýýð çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõäýý: (à) øèíæèëãýý ñóäàëãàà õèéõ, ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, àæèãëàëò ÿâóóëàõ ÿâäëûã òîäîðõîéëîõ, ¿íýëæ ä¿ãíýõ, ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí îëîí óëñûí õºòºëáºð, ñ¿ëæýý, áàéãóóëëàãûã áîëîëöîîíû õýðýýð õºãæ¿¿ëæ äýìæèíý. ×èíãýõäýý äàâõàðäñàí àæèëëàãàà, õ¿÷ ÷àðìàéëò àëü áîëîõ áàãà ãàðãàíà; (á) ÿëàíãóÿà õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí øèíæëýõ óõààí-òåõíèêèéí ñóäëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, ìýäýýëýë, ñóäàëãààã àøèãëàõ, ñîëèëöîõ ÿâäëûã íü õºõ¿¿ëýí äýìæèõýä ÷èãëýñýí ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã áîëîëöîîãîîðîî äýìæèíý; (â) õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí, ÿëàíãóÿà ñàíõ¿¿ õèéãýýä òåõíèêèéí òàëààðõ õýðýãöýý øààðäëàãûã õàðãàëçàæ, (à), (á) äýä çààëòàä äóðäñàí õ¿÷ ÷àðìàéëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä îðîëöîõ ÷àäàâõèéã íü áýõæ¿¿ëýõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàíà; (ã) óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ààñ íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëäýã íºëººëëèéã áóóðóóëàõ òàëààð ñóäàëãàà õèéíý; (ä) ñóäëàõ, áîëîâñðóóëàõ, àæèãëàëò õèéõ òàëààð ýíýõ¿¿ çààëòàä äóðäñàí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íòýé öàã òóõàéä íü òàíèëöàõ áîëîìæèéã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

73

îëîí íèéòýä áàéíãà îëãîíî; (å) øèíæèëæ ñóäëàõ, áîëîâñðóóëàõ áîëîí àæèãëàëò õèéõ ÿâöàä ãàðñàí ìýäýýëëèéã õàäãàëàõ, áàÿæóóëàõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàõ áóþó òèéíõ¿¿ õàìòðàí àæèëëàõ ÿâäëûã äýìæèíý. Àðâàí õî¸ðäóãààð ç¿éë Òåõíèêèéí òóñëàìæ 1. Õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäûí õ¿ñýëòýýð òåõíèêèéí çîõèõ òóñëàëöààã öàã òóõàéä íü îëãîæ áàéõ íü ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëýõ ÷óõàë íºõöºë ãýäãèéã Òàëóóä õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàéíà. 2. Òàëóóä õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäàä îíöãîé õýðýãöýý øààðäëàãûã íü õàðãàëçàí òóñëàõ, ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ÷àäàâõèéã íü õºãæ¿¿ëýí áýõæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ òýäýíä òåõíèêèéí çîõèõ òóñëàëöààã öàã òóõàéä íü ¿ç¿¿ëýõ òàëààð õàìòðàí àæèëëàíà. 3. Õºãæèíã¿é áîëîí áóñàä îðîí – Òàëààñ áîëîìæ ÷àäàâõèà õàðãàëçàí ¿ç¿¿ëýõ òåõíèêèéí òóñëàëöààíä ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõ ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òåõíèêèéí òóñëàìæèéã õàðèëöàí òîõèðîëöñîíîîð îðóóëíà. Ýíý òàëààð óäèðäëàãà áîëãîõ íýìýëò ÷èãëýëèéã Òàëóóäûí áàãà õóðàë áàòëàí ãàðãàíà. 4. Òàëóóä õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäàä ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäóóëàí òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, òåõíîëîãè øèëæ¿¿ëýõèéã äýìæèõ ¿¿äíýýñ øààðäëàãàòàé áîë òîõèðîëöîî áàéãóóëíà. Òèéì òîõèðîëöîîíä ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä íü õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäàä òóñëàõ ¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, òåõíîëîãè øèëæ¿¿ëýõ á¿ñèéí áîëîí ñàëáàð á¿ñèéí òºâ¿¿ä õàìààðíà. Ýíý òàëààð óäèðäëàãà áîëãîõ íýìýëò ÷èãëýëèéã Òàëóóäûí áàãà õóðàë áàòëàí ãàðãàíà. 5. Òàëóóä òåõíèêèéí òóñëàëöààíû òàëààð àðãà õýìæýý àâàõäàà íýí áóóðàé õºãæèëòýé áîëîí àðëûí õºãæèæ áóé æèæèã îðíóóäûí îíöëîã õýðýãöýý øààðäëàãà, îíöãîé áàéäëûã ýíý ç¿éëèéí õóâüä á¿ðýí õàðãàëçàí ¿çíý.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

74

Àðâàí ãóðàâäóãààð ç¿éë Ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ñóðâàëæ, ìåõàíèçì 1. Òàë á¿ð ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààã ¿íäýñíèé òºëºâëºãºº, òýðã¿¿ëýõ çîðèëò, õºòºëáºðèéí äàãóó ñàíõ¿¿ãèéí òàëààð áîëîëöîîíû õýðýýð äýìæèæ óðàìøóóëíà. 2. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý á¿ðýí áèåë¿¿ëýõýä ãàðàõ òîõèðîëöñîí íýìýëò á¿õ çàðäëûã íºõºõ áîëîìæèéã õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäàä îëãîõ ¿¿äíýýñ õºãæèíã¿é îðîí – Òàëóóä ñàíõ¿¿ãèéí øèíý íýìýëò õºðºíãèéã òóñëàìæ àâ÷ áóé Òàë áîëîí 6 äóãààð çààëòàä äóðäñàí ìåõàíèçìä îðîëöîæ áóé ýòãýýäèéí õîîðîíä òîõèðîëöñîíû äàãóó ãàðãàíà. Áóñàä òàë ñàíõ¿¿ãèéí òèéì õºðºíãèéã ººðèéí áîëîìæèéí äàãóó ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð îëãîæ áîëíî. Áóñàä ýõ ñóðâàëæààñ õàíäèâ îðóóëàõ ÿâäëûã äýìæèíý. Ýäãýýð ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõýä ¿ç¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàëöàà íü õ¿ðýëöýõ¿éö, óðüä÷èëàí òîîöîæ áîëîõóéö, öàã ¿åý îëñîí, õàíäèâ îðóóëæ áóé Òàëóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà íü òýíöâýðòýé áàéõûí ÷óõëûã òóñ òóñ õàðãàëçàíà. 3. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõòýé õîëáîãäóóëàí õºãæèíã¿é áîëîí áóñàä îðîí - Òàëààñ ººðñäèéí áîëîìæ, ¿íäýñíèé òºëºâëºãºº, òýðã¿¿ëýõ çîðèëò, õºòºëáºðºº õàðãàëçàí ¿ç¿¿ëæ áîëîõ áîëîí õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäûí àâàõ ñàíõ¿¿ãèéã òóñëàëöààã õî¸ð òàëûí, á¿ñèéí áîëîí îëîí òàëûí áóñàä ñóðâàëæ áóþó ñóâãààð äàìæóóëæ áîëíî. 4. Õºãæèæ áóé îðîí – Òàëóóäààñ ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýð çýðýã áèåë¿¿ëýõ íü õºãæèíã¿é îðîí – Òàëóóä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, òåõíîëîãè øèëæ¿¿ëýõ òàëààð êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýð çýðýã áèåë¿¿ëýõýýñ õàìààðíà. Õºãæèæ áóé îðîí – Òàëóóäûí õóâüä íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ, ÿäóóðëûã àðèëãàõ íü íýí òýðã¿¿íèé áºãººä õàìãààñ ÷óõàë çîðèëãî áîëîõûã á¿ðýí õàðãàëçàõûí õàìò õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõàä çîõèõ ¸ñîîð àíõààðíà. 5. Òàëóóä ñàíõ¿¿æèëòèéí òàëààð àðãà õýìæýý àâàõäàà íýí áóóðàé õºãæèëòýé áîëîí àðëûí õºãæèæ áóé æèæèã îðíóóäûí îíöëîã õýðýãöýý øààðäëàãà, îíöãîé áàéäëûã á¿ðýí àíõààð÷ ¿çíý. 6. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä íü òóñëàõ ¿¿äíýýñ õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäàä ñàíõ¿¿ãèéí õ¿ðýëöýõ¿éö áºãººä òîãòâîðòîé õºðºíãèéã áóöàëòã¿éãýýð áóþó õºíãºëºëòòýé íºõö뺺ð îëãîõ ìåõàíèçìûã ¿¿ãýýð òîãòîîæ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

75

áàéíà. Ýíýõ¿¿ ìåõàíèçì íü Òàëóóäûí áàãà õóðëûí åðºíõèé óäèðäëàãà, øààðäëàãàòàé áîë òîäîðõîé ÷èãëýëèéí äîð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõ áºãººä àæëàà Áàãà õóðàëä òàéëàãíàíà. Ìåõàíèçìûí ¿éë àæèëëàãààã Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ áàòëàí ãàðãàõ øèéäâýðèéí ¿íäñýí äýýð íýã áóþó õýä õýäýí ýòãýýäýä, ò¿¿íèé äîòîð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóäàä õàðèóöóóëíà. Ìåõàíèçì íü îëîí òàëûí, á¿ñèéí áîëîí õî¸ð òàëûí øóãàìààð ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëäýã áóñàä ýòãýýäèéã õàìàð÷ áîëíî. Ìåõàíèçìä îðóóëàõ õàíäèâ íü õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäàä 2 äóãààð çààëòûí äàãóó îëãîæ áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí áóñàä õºðºíãºä íýìýëò äýìæëýã áîëíî. 7. Òàëóóäûí áàãà õóðàë ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí çîðèëãî áîëîí 6 äóãààð çààëòûí äàãóó óã ìåõàíèçìûí ¿éë àæèëëàãààíä óäèðäëàãà áîëãîõ ÷èãëýëèéã àíõäóãààð õóðàëäààíààðàà áàòàëæ, ò¿¿íèéã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõ æóðìûí òàëààð ñàíõ¿¿ãèéí ìåõàíèçìä îðîëöîæ áóé ýòãýýä áóþó ýòãýýä¿¿äòýé òîõèðíî. ×èãëýë íü, òóõàéëáàë äàðààõ àñóóäëóóäûã çîõèöóóëíà: (à) áîäëîãî, ñòðàòåãè áîëîí õºòºëáºðèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä, ò¿¿í÷ëýí ñàíõ¿¿æèëò àâàõ, ò¿¿íèéã õýðýãëýõ äýëãýðýíã¿é áºãººä òîäîðõîé øàëãóóð, çºâëºìæèéã òîäîðõîéëîõ, ò¿¿íèé äîòîð õºðºíãèéí àøèãëàëòûã òîãòìîë õÿíàæ, ¿íýëæ ä¿ãíýõ; (á) ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíû ñàíõ¿¿æèëò íü õàíãàëòòàé áºãººä òîãòâîðòîé áàéãàà ýñýõ òàëààð ñàíõ¿¿ãèéí ìåõàíèçìä îðîëöîæ áóé ýòãýýä áóþó ýòãýýä¿¿äýýñ Òàëóóäûí áàãà õóðàëä òîãòìîë èëòãýë áýëòãýí òàâèõ; (â) ñàíõ¿¿æèëòèéí îëîí ñóðâàëæèéã îëæ àøèãëàõ àðãà çàì, ìåõàíèçì, òîõèðîëöîîã äýìæèõ; (ã) ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé áºãººä áýëýí áàéãàà ñàíõ¿¿æèëòèéí õýìæýýã àëü áîëîõ ¿íýí çºâººð òîäîðõîéëîõ àðãà çàì, õýëáýð. ×èíãýõäýý óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéã øàõàí çàéëóóëàõ íü óäààí õóãàöààíû òîãòâîðòîé ñàíõ¿¿æèëò áîëîí ò¿¿íèéã ¿å ¿å õÿíàí ¿çýõèéã øààðäàæ áîëçîøã¿éã õàðãàëçàõ; (ä) Çîõèöóóëàëòàä íü òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ ñàíõ¿¿ãèéí áýëýí áàéãàà ñóðâàëæ áîëîí ñàíõ¿¿æèëòèéã õýðýãæ¿¿ëæ áóé áàéäëûí òóõàé ìýäýýëëèéã ñàíõ¿¿ãèéí õýðýãöýý øààðäëàãûí òóõàé ìýäýýíèé õàìò ñîíèðõñîí Òàëóóäàä ºãºõ. 8. Òàëóóäûí áàãà õóðàë ýíýõ¿¿ ç¿éëèéí äàãóó áàéãóóëæ áóé ìåõàíèçìûí ¿ð ºãººæ, ò¿¿íýýñ õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí – Òàëóóäûí ººð÷ëºãäºæ áóé õýðýãöýý øààðäëàãûã õàíãàæ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

76

áóé áàéäàë, 7 äóãààð çààëòàä äóðäñàí øàëãóóð, ÷èãëýë, ñàíõ¿¿æèëòèéí ò¿âøèí, ò¿¿í÷ëýí ñàíõ¿¿ãèéí ìåõàíèçìûã àæèëëóóëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã õî¸ð äàõü õóðàëäààíààñàà õýòðýëã¿é õÿíàæ ýõýëæ, ò¿¿íýýñ õîéø òîãòìîëæóóëíà. Àðâàí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë Ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ð òîõèðîëöîî Áàéãàëü îð÷íû ªºð÷ëºí áàéãóóëñàí äýëõèé äàõèíû Ñàíã áèé áîëãîõ òóõàé áàòëàìæ áè÷ãèéí äàãóó àæèëëàæ áóé Áàéãàëü îð÷íû äýëõèé äàõèíû Ñàí íü ýíýõ¿¿ êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ¿åýñ Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí àíõíû õóðàëäààí áîëîõ õ¿ðòýë áóþó Òàëóóäûí áàãà õóðàë 13 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó çîõèîí áàéãóóëàëòûí õîëáîãäîõ á¿òöèéã òîìèëîõ õ¿ðòýë 13 äóãààð ç¿éëä çààñàí ñàíõ¿¿æèëòèéí ìåõàíèçìûí ¿¿ðãèéã ò¿ð ã¿éöýòãýíý. Áàéãàëü îð÷íû äýëõèé äàõèíû Ñàí óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òàëààð òóõàéëñàí àðãà õýìæýý àâàõ çàìààð ýíýõ¿¿ ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýíý. ×èíãýõäýý ýíý ñàëáàðò øèíý òîõèðîëöîî øààðäàãäàæ áîëçîøã¿éã õàðãàëçàíà. Èëòãýë ìýäýýëýë

Àðâàí òàâäóãààð ç¿éë

1. Òàë á¿ð ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýýð àâ÷ áóé àðãà õýìæýý áîëîí òýäãýýð àðãà õýìæýý íü õýð ¿ð ä¿íòýé áàéãàà òàëààð Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä òàéëàãíàíà. 2. Òàë á¿ð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò äîîðõ ç¿éëèéã õ¿ðã¿¿ëíý. ¯¿íä: (à) Õàâñðàëò À, Á-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñ òóñ á¿ðèéí ¿éëäâýðëýñýí, èìïîðòëîñîí, ýêñïîðòëñîí íèéò õýìæýýíèé òóõàé ñòàñòèñòèêèéí òîî áàðèìò áóþó òèéì ìýäýýëëèéí ¿íýëãýý; (á) òèéì õèìèéí áîäèñûã èìïîðòîîð àâñàí áîëîí ýêñïîðòëîñîí îðíóóäûí æàãñààëò. 3. Òàéëàíãèéí õóãàöàà, ôîðìàòûã Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí àíõäóãààð õóðàëäààíààñ òîãòîîíî. Àðâàí çóðãàäóãààð ç¿éë ¯íýëãýý

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

77

1. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë ýíýõ¿¿ êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø äºðºâ äýõ æèëýýñ íü ýõëýí, öààøäàà Áàãà õóðëààñ òîãòîîõ õóãàöààíä êîíâåíöèéí ¿ð ä¿íã òîãòìîë ¿íýëæ áàéíà. 2. ¯íýëãýýã õèéõýä òóñ äºõºì ¿ç¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ áîëîí Õàâñðàëò À, Á, Â-ä äóðäñàí õèìèéí áîäèñ áîëîí òýäãýýðèéí á¿ñ íóòàã õèéãýýä äýëõèé äàõèíàà òàðõñàí áàéäëûí òóõàé õÿíàëòûí õàðüöóóëñàí ìýäýýëýëòýé áîëîõûí òóëä Òàëóóäûí áàãà õóðàë àíõíû õóðàëäààíààðàà çîõèõ òîõèðîëöîîã ñàíàà÷èëíà. Òîõèðîëöîî íü: (à) øààðäëàãàòàé áîë á¿ñèéí õýìæýýíä õýðýãæèõýýð áàéõ áºãººä Òàëóóäûí òåõíèêèéí áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí áîëîëöîîíä ò¿øèãëýñýí, õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà õºòºëáºð, õÿíàëòûí ìåõàíèçìûã á¿ðýí õýìæýýãýýð àøèãëàõ, õîëáîãäîõ àðãà çàì, õàíäëàãóóäûã óÿëäóóëàí çîõèöóóëàõ ÿâäëûã äýìæèõýä ÷èãëýñýí áàéíà; (á) øààðäëàãàòàé áîë íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëæ áîëîõîîð áàéíà. ×èíãýõäýý á¿ñ õîîðîíäûí ÿëãàà, òýäãýýðýýñ õÿíàëò õèéõ ÷àäàâõèéã íü õàðãàëçàí ¿çíý; (â) á¿ñèéí áîëîí äýëõèé äàõèíû õýìæýýíä Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ òîãòîîõ õóãàöààíä ÿâóóëàõ õÿíàëòûí ä¿íãèéí òàëààð Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä òàâèõ èëòãýëèéã õàìàðíà. 3. Ýíý ç¿éëèéí 1 ä¿ãýýð çààëòàä äóðäñàí ¿íýëãýýã øèíæëýõ óõààí, áàéãàëü îð÷èí, òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí ò¿¿íèé äîòîð äàðààõ ìýäýýëëèéí ¿íäñýí äýýð ãàðãàíà. ¯¿íä: (à) 2 äóãààð çààëòûí äàãóó ãàðãàõ òàéëàí áîëîí õÿíàëòûí áóñàä ìýäýýëýë; (á) 15 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó ºãºõ ¿íäýñíèé èëòãýë; áîëîí (â) êîíâåíö áèåëýãäýýã¿é òàëààð 17 äóãààð ç¿éëýýð òîãòîîõ ãîðèìûí äàãóó ºãºõ ìýäýýëýë. Àðâàí äîëäóãààð ç¿éë Êîíâåíö áèåëýãäýõã¿éä Òàëóóäûí Áàãà õóðàë ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí çààëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýýã¿é íºõöºë áàéäëûã òîãòîîõ áîëîí êîíâåíöèéã áèåë¿¿ëýýã¿é Òàëûí òàëààð àâàõ àðãà õýìæýýã òîäîðõîéëîõ æóðàì, çîõèîí áàéãóóëàëòûí ìåõàíèçìûã àëü áîëîõ äàðóé áîëîâñðóóëàí áàòëàíà. Àðâàí íàéìäóãààð ç¿éë Ìàðãààíûã çîõèöóóëàõ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

78

1.Òàëóóä ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã òàéëáàðëàõ, õýðýãëýõ òàëààð ãàðñàí àëèâàà ìàðãààíûã õýëýëöýýð áóþó ñîíãîñîí áóñàä àðãà çàìààð ýâ ç¿éãýýð çîõèöóóëíà. 2. Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñèéí áàéãóóëëàãààñ ººð Òàë ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áàòëàõ áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðîõ ¿åäýý áóþó ò¿¿íýýñ õîéø êîíâåíöèéã òàéëáàðëàõ, õýðýãëýõ òàëààð ãàðñàí àëèâàà ìàðãààíòàé õîëáîãäóóëàí äàðààõ õî¸ð àðãûí àëü íýãèéã áóþó õî¸óëàíã íü øèéäâýðèéã íü çààâàë áèåë¿¿ëýõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñýí àëèâàà Òàëûí õóâüä õ¿ëýýí àâàõàà Õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýæ áîëíî: (à) Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ àëü áîëîõ äàðóé õàâñðàëòààð áàòëàõ ãîðèìûí äàãóó ÿâàãäàõ àðáèòðàæ; (á) ìàðãààíûã Îëîí óëñûí Ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýõ. 3. Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà - Òàë 2(à) çààëòàä äóðäñàí ãîðèìûí äàãóó ÿâàãäàõ àðáèòðàæèéí õóâüä äýýðõ ìýäýãäëèéã õèéæ áîëíî: 4. ýíý ç¿éëèéí 2 áóþó 3 äóãààð çààëòûí äàãóó õèéñýí ìýäýãäýë íü íºõöëèéíõºº õóãàöàà äóóñòàë áóþó ò¿¿íèéã öóöàëñàí òàëààð Õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýë ºãñíººñ õîéø 3 ñàðûí õóãàöàà ºíãºðòºë õ¿÷èí òºãºëäºð áàéíà. 5. Ìýäýãäëèéí õóãàöàà äóóññàí, ò¿¿íèéã öóöàëñàí áóþó øèíý ìýäýãäýë õèéñýí çýðýã íü Òàëóóä ººðººð òîõèðîîã¿é áîë àðáèòðàæ áóþó Îëîí óëñûí ø¿¿õèéí ÿâöàä íºëººëºõã¿é. 6. Õýðýâ ìàðãàëäàæ áóé Òàëóóä 2 äóãààð çààëòûí äàãóó áóþó ò¿¿íä äóðäñàíû àäèë æóðìûã õ¿ëýýí àâààã¿é áóþó õîîðîíä íü ìàðãààí áàéãàà ãýäãèéã íýã Òàë íü íºãºº Òàëäàà ìýäýãäñýíýýñ õîéø 12 ñàðûí äîòîð ìàðãààíàà çîõèöóóëæ ÷àäààã¿é áîë óã ìàðãààíûã àëü íýã òàëûí íü õ¿ñýëòýýð Ýâëýð¿¿ëýõ êîìèññò øèëæ¿¿ëíý. Ýâëýð¿¿ëýõ êîìèññ íü çºâëºìæ á¿õèé èëòãýë ãàðãàíà. Ýâëýð¿¿ëýõ êîìèññò õîëáîãäîõ íýìýëò ãîðèìûã Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí 2 äóãààð õóðàëäààíààñ õýòðýëã¿éãýýð õàâñðàëòààð áàòëàí ãàðãàíà. Àðâàí åñä¿ãýýð ç¿éë Òàëóóäûí Áàãà õóðàë 1. ¯¿ãýýð Òàëóóäûí Áàãà õóðëûã çîõèîí áàéãóóëàâ. 2. Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí àíõäóãààð õóðàëäààíûã ýíýõ¿¿ êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýã æèëýýñ õýòðýëã¿éãýýð ͯÁ-ûí Áàéãàëü îð÷íû Õºòºëáºðèéí ÿéöýòãýõ Çàõèðàë õóðàëäóóëíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

79

Öààøèä Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí ýýëæèò õóðàëäààíûã Áàãà õóðëààñ òîãòîîõ õóãàöààíä çàðëàí õóðàëäóóëíà. 3. Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí ýýëæèò áóñ õóðàëäààíûã Áàãà õóðëààñ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí ¿åä áóþó îðîëöîã÷ Òàëóóäûí íààä çàõ íü ãóðàâíû íýãíèé äýìæëýã àâñàí àëèâàà Òàëûí áè÷ãýýð èð¿¿ëñýí õ¿ñýëòèéí äàãóó õóðàëäóóëíà. 4. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü àíõíûõàà õóðàëäààíàà𠺺ðèéí áîëîí òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäûíõàà ãîðèì, ñàíõ¿¿ãèéí ä¿ðýì, ìºí ò¿¿í÷ëýí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíä óäèðäëàãà áîëîõ ñàíõ¿¿ãèéí çààëòóóäûã êîíñåíñóñààð òîõèð÷ áàòàëíà. 5. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí áèåëýëòèéã áàéíãà õÿíàí ¿íýëæ ä¿ãíýíý. ̺í êîíâåíöèîð õ¿ëýýëãýñýí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõ áºãººä ¿¿íèé òóëä: (à) ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäûã 6 äóãààð çààëòûí äàãóó áàéãóóëíà; (á) ýðõ á¿õèé îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàíà; (â) 15 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó Òàëóóäàä òîëèëóóëæ áóé á¿õ ìýäýýëýë, ò¿¿íèé äîòîð 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 (á) (iii) çààëòûí ¿ð ä¿íã òîãòìîë õÿíàí ¿çíý; (ã) êîíâåíöèéí çîðèëãîä õ¿ðýõýä øààðäàãäàõ íýìýëò àðãà õýìæýýã õýëýëöýæ õýðýãæ¿¿ëíý. 6. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöààð õ¿ëýýëãýñýí ¿¿ðãèéã íü ã¿éöýòã¿¿ëýõèéí òóëä Òàëóóäûí Áàãà õóðàë àíõíûõàà õóðàëäààíààð Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àñóóäëààðõ Õîðîî õýìýýõ òóñëàõ áàéãóóëëàãûã áàéãóóëíà. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí: (à) Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àñóóäëààðõ Õîðîîíû ãèø¿¿äèéã Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ òîìèëíî. Ãèø¿¿ä íü õèìèéí ñàëáàðò ¿íýëãýý áóþó óäèðäëàãûí ÷èãëýëýýð ìýðãýæñýí, çàñãèéí ãàçðààñ òîìèëñîí ìýðãýæèëòí¿¿ä áàéíà. Õîðîîíû ãèø¿¿äèéã ãàçàð ç¿éí òýãø õóâààðèëàëòûí ¿íäñýí äýýð òîìèëíî. (á) Òàëóóäûí Áàãà õóðàë íü Õîðîîíû ãîðèì, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð øèéäâýð ãàðãàíà. (â) Õîðîî íü çºâëºì溺 êîíñåíñóñûí ¿íäñýí äýýð ãàðãàõ òàëààð õ¿÷ ÷àðìàéëò òàâèíà. Õýðýâ êîíñåíñóñò õ¿ðýõ á¿õ àðãà çàì áàðàãäàæ, êîíñåíñóñò õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áîë çºâëºì溺 áàéëöàí ñàíàë ºã÷ áóé ãèø¿¿äèéí ãóðàâíû õî¸ðûí ñàíàëààð áàòëàí ãàðãàíà. 7. Òàëóóäûí Áàãà õóðàë 3 äàõü õóðàëäààíààðàà 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 (á) çààëòàä äóðäñàí æóðàì øààðäëàãàòàé õýâýýð áàéãàà ýñýõèéã ¿ð

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

80

ä¿íãèéí íü õàìò ¿íýëæ ä¿ãíýíý. 8. ͯÁ, ò¿¿íèé òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, Îëîí óëñûí àòîìûí ýíåðãèéí Àãåíòëàã, ìºí ò¿¿í÷ëýí êîíâåíöèä îðîëöîîã¿é óëñ Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä àæèãëàã÷ààð îðîëöîæ áîëíî. ̺í êîíâåíöèä õàìààðàõ àñóóäëààð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã áºãººä Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä àæèãëàã÷ààð îðîëöîõ õ¿ñýëòýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò òàâüñàí ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûã Òàëóóäûí ãóðàâíû íýãýýñ áàãàã¿é íü äýìæñýí òîõèîëäîëä Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä îðîëöóóëæ áîëíî. Õîðüäóãààð ç¿éë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð

¯¿íä:

1. ¯¿ãýýð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûã áàéãóóëàâ. 2. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð äîîðõ ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý.

(à) Òàëóóäûí Áàãà õóðàë, ò¿¿íèé òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäûí õóðàëäààíû áýëòãýëèéã õàíãàõ, øààðäëàãàòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ; (á) Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõýä íü õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðîí - Òàëóóäàä õ¿ñýëòèéíõ íü äàãóó òóñëàõ; (â) Îëîí óëñûí õîëáîãäîõ áóñàä áàéãóóëëàãûí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðòàé øààðäëàãàòàé çîõèöóóëàëò õèéõ; (ã) 15 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó õ¿ëýýí àâñàí áîëîí áàéãàà áóñàä ìýäýýëýë äýýð ¿íäýñëýí ¿å ¿å èëòãýë áýëòãýæ, Òàëóóäàä õ¿ðã¿¿ëýõ; (ä) ¯¿ðãýý ¿ð ä¿íòýé áèåë¿¿ëýõýä íü øààðäàãäàõ àæ àõóéí áîëîí ãýðýýò òîõèðîëöîîã Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí åðºíõèé ÷èãëýëèéí äîð áàéãóóëàõ; (å) Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä çààñàí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãûí ãàçðûí áóñàä àæèë áîëîí Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ òîãòîîæ áîëîõ áóñàä ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ. 3. Õýðýâ Òàëóóäûí Áàãà õóðàë áàéëöàí ñàíàë ºã÷ áóé ãèø¿¿äèéíõýý äºðºâíèé ãóðâûí ñàíàëààð íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ¿¿ðãèéã îëîí óëñûí ººð ÿìàð íýã áóþó õýä õýäýí áàéãóóëëàãàä õàðèóöóóëàõààð øèéäâýðëýýã¿é ë áîë ͯÁ-ûí Áàéãàëü îð÷íû Õºòºëáºðèéí ÿéöýòãýõ çàõèðàë òóñ íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý. Õîðèí íýãä¿ãýýð ç¿éë.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

81

Êîíâåíöèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ 1. Àëü ÷ Òàë ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë òàâüæ áîëíî. 2. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéã Òàëóóäûí Áàãà õóðëûí õóðàëäààíààð áàòàëíà. Íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òóõàé ñàíàëûã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð óã íýìýëò ººð÷ëºëòèéã õýëýëöýí áàòëàõ õóðàëäààí áîëîõîîñ 6 ñàðààñ äîîøã¿é õóãàöààíû ºìíº Òàëóóäàä òàðààíà. Íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òóõàé ñàíàëûã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ìºí êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Òàëóóäàä áîëîí êîíâåíöèéã Õàäãàëàã÷èä òàíèëöóóëàõààð õ¿ðã¿¿ëíý. 3. Òàëóóä Êîíâåíöèä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òàëààð êîíñåíñóñò õ¿ðýõ òàëààð õ¿÷ ÷àðìàéëò òàâèíà. Êîíñåíñóñò õ¿ðýõ á¿õ àðãà çàì áàðàãäàæ, ò¿¿íä õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áîë íýìýëò ººð÷ëºëòèéã áàéëöàí ñàíàë ºã÷ áóé Òàëóóäûí äºðºâíèé ãóðâûí ñàíàëààð áàòëàíà. 4. Íýìýëò ººð÷ëºëòèéã Õàäãàëàã÷ ñî¸ðõîí áàòëóóëàõ, õ¿ëýýí àâàõóóëàõ áóþó áàòëóóëàõààð á¿õ Òàëä õ¿ðã¿¿ëíý. 5. Íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí àâñàí áóþó áàòàëñíûã Õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. 3 äóãààð çààëòûí äàãóó áàòàëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü ò¿¿íèéã õ¿ëýýí àâñàí Òàëóóäûí äºðºâíèé ãóðâààñ äîîøã¿é íü íýìýëò ººð÷ëºëòèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí àâñàí, áàòàëñàí òóõàé áàòëàìæ áè÷ãýý Õàäãàëàã÷èä õàäãàëóóëñíààñ õîéø 90 äýõ õîíîãîîñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. Ò¿¿íýýñ õîéø ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí àâñàí, áàòàëñàí Òàëûí õóâüä õîëáîãäîõ áàòëàìæ áè÷ãèéã Õàäãàëàã÷ õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø 90 äýõ ºäºð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. Õîðèí õî¸ðäóãààð ç¿éë Õàâñðàëòûã áàòëàõ, ò¿¿íä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ 1. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí Õàâñðàëò íü êîíâåíöèéí ñàëøã¿é õýñýã áàéõ áºãººä ò¿¿íä ººðººð çààãààã¿é áîë êîíâåíöèîñ èø òàòàõ íü ò¿¿íèé õàâñðàëòààñ èø òàòñàíòàé àäèë áàéõ áîëíî. 2. Íýìýëò Õàâñðàëò íü ãîðèìûí, øèíæëýõ óõààí, òåõíèêèéí áóþó çîõèîí áàéãóóëàëòûí àñóóäëóóäûã õàìàðíà. 3. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä Õàâñðàëò íýìýõèéã ñàíàë áîëãîõ, õàâñðàëòûã áàòëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõîä äàðààõ æóðìûã ìºðäºíº. ¯¿íä: (à) Íýìýëò õàâñðàëòûã 21 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1, 2, 3 äóãààð çààëòàä òóñãàñàí æóðìûí äàãóó ñàíàë áîëãîæ áàòëàíà;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

82

(á) Íýìýëò õàâñðàëòûã õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæã¿é àëèâàà Òàë õàâñðàëòûã áàòàëñàí òóõàé Õàäãàëàã÷ààñ ìýäýýëýë àâñíààñàà õîéø 1 æèëèéí äîòîð ýíý òóõàéãàà Õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. Õàäãàëàã÷ ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâñàí äàðóéäàà á¿õ Òàëä óëàìæèëíà. Àëèâàà Òàë õ¿ëýýí àâàõ áîëîìæã¿é òàëààð ºìíº íü õèéñýí ìýäýãäëýý õýçýý ÷ öóöàëæ áîëîõ áºãººä ÷èíãýõýä õàâñðàëò òóõàéí Òàëûí õóâüä ìýäýãäýë õèéñýí ¿åýñ ýõëýí /â/ äýä çààëòûí äàãóó õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî; (â) Íýìýëò õàâñðàëò íü ò¿¿íèéã áàòàëñàí òóõàé Õàäãàëàã÷ ìýäýãäýë òàðààñíààñ õîéø íýã æèëèéí äàðàà (á) äýä çààëòûí äàãóó ìýäýãäýë õèéãýýã¿é á¿õ Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 4. Õàâñðàëò À, Á áóþó Â-ä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõûã ñàíàë áîëãîõ, íýìýëò ººð÷ëºëòèéã áàòëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõäîî ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä õàâñðàëò íýìýõèéã ñàíàë áîëãîõ, õàâñðàëòûã áàòëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõîä áàðèìòàëäãèéí àäèë æóðìûã ìºðäºíº. Ãàãöõ¿¿ Õàâñðàëò À, Á áóþó Â-ä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü òýäãýýð õàâñðàëòàä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òàëààð 25 äóãààð ç¿éëèéí 4 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó ìýäýãäýë õèéñýí Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõã¿é. Òèéì ìýäýãäýë õèéñýí Òàëûí õóâüä õàâñðàëòàä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü ò¿¿íèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí àâñàí, áàòàëñàí áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðñîí òóõàé áàòëàìæ áè÷ãýý Õàäãàëàã÷èä õàäãàëóóëñíààñ õîéø 90 õîíîãèéí äàðàà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 5. Õàâñðàëò Ã, Ä áóþó Å–ä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõûã ñàíàë áîëãîõ, íýìýëò ººð÷ëºëòèéã áàòëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõäîî äîîðõ æóðìûã áàðèìòàëíà: (à) íýìýëò ººð÷ëºëòèéã 21 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1, 2 äóãààð çààëòàä òóñãàñàí ãîðèìûí äàãóó ñàíàë áîëãîíî; (á) Òàëóóä õàâñðàëò Ã, Ä áóþó Å –ä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òóõàé øèéäâýðèéã êîíñåíñóñààð ãàðãàíà; (â) Õàâñðàëò Ã, Ä áóþó Å –ä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òóõàé øèéäâýðèéã Õàäãàëàã÷ Òàëóóäàä õ¿ðãýíý. Íýìýëò ººð÷ëºëò øèéäâýðò çààñàí õóãàöààíä á¿õ Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 6. Õýðýâ íýìýëò õàâñðàëò áóþó õàâñðàëòàä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëò íü ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòòýé õîëáîîòîé áîë íýìýëò õàâñðàëò áóþó íýìýëò ººð÷ëºëò íü ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ¿åä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

83

Õîðèí ãóðàâäóãààð ç¿éë Ñàíàë ºãºõ ýðõ 1. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä îðîëöîã÷ Òàë á¿ð ýíý ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòàä äóðäñàíààñ áóñàä òîõèîëäîëä íýã ñàíàë ºãíº. 2. Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóëëàãà íü ýðõ õýìæýýíèéõýý àñóóäëààð ñàíàë ºãºõ ýðõòýé áºãººä ñàíàëûí òîî íü ò¿¿íèé ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä îðîëöîã÷ ãèø¿¿í óëñóóä - Òàëóóäûí òîîòîé òýíö¿¿ áàéíà. Òèéì áàéãóóëëàãà ãèø¿¿í àëü íýã óëñ íü ñàíàë ºãºõ ýðõýý ýäëýõýä ñàíàë ºãºõã¿é, áàéãóóëëàãà íü ñàíàë ºãºõ ýðõýý ýäýëæ áàéõàä ãèø¿¿í óëñóóä íü ñàíàë ºãºõã¿é. Õîðèí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë Ãàðûí ¿ñýã çóðàõ Ýíýõ¿¿ êîíâåíö íü 2001 îíû 5 äóãààð ñàðûí 23-íä Ñòîêãîëüìä, 2001 îíû 5 äóãààð ñàðûí 24-íººñ 2002 îíû 5 äóãààð ñàðûí 22 –íä Íüþ-Éîðê äàõü ͯÁ-ûí Òºâ áàéðàíä á¿õ óëñ, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä ãàðûí ¿ñýã çóðàõàä íýýëòòýé áàéíà. Õîðèí òàâäóãààð ç¿éë Ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áàòëàõ áóþó íýãäýí îðîõ 1. Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéã óëñ îðíóóä áîëîí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä ñî¸ðõîí áàòàëæ, õ¿ëýýí àâ÷ áàòàëíà. Êîíâåíö íü ò¿¿íä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ ÿâäàë õààãäñàíû äàðàà ºäðººñ íü ýõëýí óëñ îðíóóä áîëîí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä íýãäýí îðîõîä íýýëòòýé áàéíà. Êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áàòëàõ áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðîõ òóõàé áàòëàìæ áè÷ã¿¿ä íü Õàäãàëàã÷èä õàäãàëàãäàíà. 2. Àëü ÷ ãèø¿¿í îðîí íü îðîëöîã÷ Òàë áîëîîã¿é áàéõàä ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä îðîëöîã÷ áîëæ áàéãàà ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà êîíâåíöèä çààñàí á¿õèé ë ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëíý. Íýã áóþó õýä õýäýí ãèø¿¿í îðîí íü êîíâåíöèéí òàë áàéõ òèéì áàéãóóëëàãûí õóâüä êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ òàëààð õýí íü ÿìàð õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ òàëààð áàéãóóëëàãà áà ò¿¿íèé ãèø¿¿í îðíóóä õýëýëöýí øèéäâýðëýíý. Áàéãóóëëàãà áîëîí ò¿¿íèé ãèø¿¿í îðíóóä êîíâåíöèéí äàãóó ýäëýõ ýðõýý äàâõàðäàí õýðýãæ¿¿ëýõã¿é.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

84

3. Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà íü êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áàòëàõ áóþó íýãäýí îðîõ áàòëàìæ áè÷èãòýý êîíâåíöèîð çîõèöóóëàãäàõ àñóóäëûí òàëààð ýäëýõ ýðõ õýìæýýíèéõýý õ¿ðýýã çààíà. Áàéãóóëëàãà ýðõ õýìæýýíèéõýý õ¿ðýýíä ãàðñàí õîëáîãäîõ ººð÷ëºëòèéí òàëààð Õàäãàëàã÷èä ìýäýýëæ, òýð íü öààø Òàëóóäàä ìýäýãäýíý. 4. Àëèâàà òàë êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí àâàõ, áàòëàõ áóþó íýãäýí îðîõ áàòëàìæ áè÷èãòýý À, Á, áóþó Â-ä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü ò¿¿íèé õóâüä õîëáîãäîõ áàòëàìæ áè÷ãýý Õàäãàëàã÷èä ºãñíººð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî ãýæ ìýäýãäýæ áîëíî. Õîðèí çóðãàäóãààð ç¿éë Õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ 1. Ýíýõ¿¿ êîíâåíö ò¿¿íèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí àâñàí, áàòàëñàí áóþó íýãäýí îðñîí òóõàé 50 äàõü áàòëàìæ áè÷ãèéã õàäãàëóóëàõààð ºãñºíèé äàðàà ºäðººñ õîéø 90 äýõ õîíîãîîñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 2. Ýíýõ¿¿ êîíâåíö íü ò¿¿íèéã ñî¸ðõîí áàòàëñàí, õ¿ëýýí àâñàí, áàòàëñàí áóþó íýãäýí îðñîí òóõàé 50 äàõü áàòëàìæ áè÷ãèéã õàäãàëóóëàõààð ºãñíººñ õîéø ñî¸ðõîí áàòàëæ, õ¿ëýýí àâ÷, áàòàëæ áóþó íýãäýæ áàéãàà óëñ îðîí, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãûí õóâüä òóõàéí óëñ, áàéãóóëëàãà õîëáîãäîõ áàòëàìæ áè÷ãýý õàäãàëóóëàõààð ºãñíººñ õîéø 90 äýõ õîíîãîîñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 3. Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãààñ õàäãàëóóëàõààð ºãñºí àëèâàà áàòëàìæ áè÷ãèéã 1, 2 äóãààð çààëòûí çîðèëãûí ¿¿äíýýñ òóõàéí áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í îðíóóäààñ õàäãàëóóëàõààð ºãñºí áàðèìò áè÷ãèéí íýìýëò ãýæ ¿çýõã¿é. Õîðèí äîëäóãààð ç¿éë Òàéëáàð Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä òàéëáàð õèéæ áîëîõã¿é. Õîðèí íàéìäóãààð ç¿éë Êîíâåíöèîñ ãàðàõ 1. Òàë íü ýíýõ¿¿ êîíâåíö ººðèéí íü õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø 3 æèë ºíãºðñíèé äàðàà Õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýë ºãºí

85

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

êîíâåíöèîñ ãàð÷ áîëíî. 2. Õàäãàëàã÷ ãàðàõ ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø íýã æèë ºíãºðñíèé äàðàà áóþó ãàðàõ ìýäýãäýëä çààñàí õóãàöàà ºíãºðºõºä êîíâåíö òóõàéí òàëä ¿éë÷ëýõýý áîëèíî. Õîðèí åñä¿ãýýð ç¿éë Õàäãàëàã÷ ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí Õàäãàëàã÷ áàéíà. Ãó÷äóãààð ç¿éë Àäèë õ¿÷èíòýé áàéõ áè÷âýð¿¿ä Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí àíãëè, àðàá, èñïàíè, õÿòàä, îðîñ, ôðàíö õýëýýð ¿éëäýãäñýí, àäèë õ¿÷èíòýé ýõ¿¿ä íü ͯÁ-ûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëàãäàíà. ÄÝÝÐÕÈÉà ÍÎÒÎËÆ äîîðõ íýð á¿õèé òºëººëºã÷èä á¿ðýí ýðõèéíõýý äàãóó ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. Õî¸ð ìÿíãà íýãýí îíû òàâäóãààð ñàðûí õîðèíõî¸ð äàõü ºäºð Ñòîêãîëüìä ¿éëäýâ. Õàâñðàëò À ÓÑÒÃÀÕ I Õýñýã Õèìèéí áîäèñ Àëüäðèí* CAS¹ 309-00-2

¯éë àæèëëàãàà ¿éëäâýðëýë õýðýãëýý

Òóñãàé íºõöºë Áàéõã¿é Îðîí íóòãèéí ýêòîïàðàçèò Èíñåêòèöèä

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Õëîðäåí* CAS ¹ 57-74-9

¿éëäâýðëýë

Äèëäðèí* CAS ¹ 60-57-1 Ýíäðèí* CAS ¹72-20-8 Ãåïòàõëîð* CAS ¹ 76-44-8

¿éëäâýðëýë õýðýãëýý ¿éëäâýðëýë õýðýãëýý ¿éëäâýðëýë õýðýãëýý

Ãåêñàõëîðáåíçîë CAS ¹118-74-1

¿éëäâýðëýë

Ìèðåêñ* CAS¹2385-85-5

¿éëäâýðëýë

Òîêñàôåí* CAS¹ 8001-35-2 Ïîëèõëîðò áèôåíèë (ÐÑÂ)

õýðýãëýý

õýðýãëýý

õýðýãëýý ¿éëäâýðëýë õýðýãëýý ¿éëäâýðëýë õýðýãëýý

86 Á¿ðòãýëä îðñîí Tàëóóäàä çºâøººðºãäñºíººð Îðîí íóòãèéí ýêòîïàðàçèòèöèä Èíñåêòèöèä Òåðìèòèöèä Áàéøèí áàðèëãà, ã¿¿ð äàëàíãèéí òåðìèòèöèä Çàñìàë çàìûí òåðìèòèöèä Íààìàë áàíç, ñàðàìïàéí öàâóóíû íýìýëò Áàéõã¿é ÕÀÀ-í ¿éë àæèëëàãààíä Áàéõã¿é Áàéõã¿é Áàéõã¿é Òåðìèòèöèä Áàðèëãûí õèéöèéí òåðìèòèöèä Òåðìèòèöèä (õºðñíèé) Îé ìîäûã àð÷ëàõ Ãàçàð äîîðõè êàáåëü øóãàìûí àøèãëàëò Á¿ðòãýëä îðñîí Tàëóóäàä çºâøººðºãäñºíººð Çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í Ïåñòèöèäèéí óóñãàã÷ Çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õÿçãààðëàñàí áèò¿¿ ñèñòåìèéí õýñýã Á¿ðòãýëä îðñîí Tàëóóäàä çºâøººðºãäñºíººð Òåðìèòèöèä Áàéõã¿é Áàéõã¿é Áàéõã¿é Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûí II õýñýãò çààãäñàí íºõöºëä õýðýãëýíý

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

87

Òàéëáàð: (i) Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä ººðººð çààãààã¿é ë áîë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí ýä ç¿éëñò çîðèóäûí áóñ ìèêðîáîõèðäóóëàã÷èéí õýëáýðýýð áàéõ õèìèéí áîäèñ ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòàä õàìààðàõã¿é. (ii) Ýíýõ¿¿ òàéëáàð 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí çîðèëãûí õóâüä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òàëààðõ òóñãàé çºâøººðºëä õàìààðàõã¿é. Òóõàéí áîäèñûí õóâüä õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ¿åä áóþó ºìíº íü ¿éëäâýðëýñýí áóþó õýðýãëýãäýæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íä áàéõ áîäèñûí õýìæýý íü òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿í àøèãëàãäàæ áàéãàà òóõàé õîëáîãäîõ Òàë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäñýí òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòàä õàìààðàõã¿é. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð òèéì ìýäýýëëèéã íèéòýä õ¿ðòýýëòýé áàéëãàíà. (iii) Ýíý òàéëáàð íü ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòèéí “Õèìèéí áîäèñ” áàãàíàä îäîîð òýìäýãëýñýí áîäèñóóäàä õàìààðàõã¿é áºãººä 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí çîðèëãûí õóâüä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òàëààðõ òóñãàé çºâøººðºëä òîîöîãäîõã¿é. Õààëòòàé òîãòîëöîîíä, õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýí äýõ ¿éëäýðëýë, õýðýãëýýíèé ÿâöàä áàéãàà çàâñðûí õèìèéí áîäèñ íü õ¿í, áàéãàëüòàé èõ õýìæýýãýýð õàðüöààíä îðîõã¿é ãýæ ¿çýæ áîëîõ òóë Îðîëöîã÷ Òàë ýíýõ¿¿ õàâñðàëòàä çààñàí õèìèéí áîäèñûí òîäîðõîé õýìæýýíèé ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã Õàâñðàëò Ã-ãèéí 1 ä¿ãýýð çààëòàä äóðäñàí øàëãóóðààð àâ÷ ¿çâýë óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí øèíæ ÷àíàðûã ãàðãàäàãã¿é áóñàä áîäèñûã ¿éëäâýðëýõ ÿâöàä õèìèéí óðâàëä îðæ õóâèðàõ çàâñðûí õèìèéí áîäèñ ìýòýýð ¿çýæ, Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýí çºâøººð÷ áîëíî. Ìýäýãäýë íü òóõàéí õèìèéí áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé íèéò õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëëèéã áóþó òèéì ìýäýýëèéã ¿íýëæ ä¿ãíýñýí òàéëáàðûã áîëîí õààëòòàé òîãòîëöîîíä, õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýí äýõ ¿éë ÿâöûí øèíæ ÷àíàðûí òóõàé ìýäýýëëèéã, ò¿¿íèé äîòîð ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àíõäàã÷ ìàòåðèàëûí õóâèðààã¿é áîëîí çîðèóäûí áèø ìèêðîáîõèðäóóëàã÷èéí òîî õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëëèéã òóñãàñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòàíä ººðººð çààãààã¿é áîë ýíýõ¿¿ æóðìûã õýðýãëýíý. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð íü ìýäýãäëèéã Òàëóóäûí Áàãà õóðàë áà îëîí íèéòýä õ¿ðòýýëòýé áàéëãàíà. Òèéì ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òóñãàé çºâøººðºëä õàìààðóóëæ ¿çýõã¿é. Õîëáîãäîõ Òàë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò øèíý ìýäýãäýë ºãºí Òàëóóäûí Áàãà õóðàë òóõàéí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã õÿíàí ¿çýæ, ººðººð øèéäýýã¿éãýýñ õóãàöààã íü äàõèí àðâàí æèëýýð ñóíãààã¿é ë áîë, òèéì ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã àðâàí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

88

æèëèéí äàðàà çîãñîîíî. Ìýäýãäëèéã äàâòàí ºã÷ áîëíî. (iv) Ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûí òóñãàé á¿õ çºâøººðëèéã 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí äàãóó á¿ðòã¿¿ëñýí Òàëóóä ýäýëæ áîëíî. ¯¿íä ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûí 2 äóãààð õýñãèéí çààëòûí äàãóó á¿õ Òàë ýäýëæ áîëîõ áºãººä õýðýãëýýíä áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé ïîëèõëîðò áèôåíèëèéã àøèãëàõ ÿâäàë õàìààðàõã¿é. Ïîëèõëîðò áèôåíèë

II Õýñýã

Îðîëöîã÷ Òàë á¿ð: (à) Ïîëèõëîðò áèôåíèëûã òîíîã òºõººðºìæèä (òðàíñôîðìàòîð, êîíäåíñàòîð áîëîí øèíãýí áîäèñ àãóóëäàã áóñàä õ¿ëýýí àâàã÷èä) õýðýãëýõ ÿâäëûã Òàëóóäûí Áàãà õóðëààð õýëýëöýæ, 2025 îí ãýõýä õîðèãëîõòîé õîëáîãäóóëàí äàðààõ òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûí äàãóó àðãà õýìæýý àâíà. ¯¿íä: (i) 5 ëèòðýýñ èë¿¿ ýçýëõ¿¿íòýé, 10 õóâèàñ èë¿¿ êîíöåíòðàöèòàé ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéã èëð¿¿ëýõ, øîøãîëîõ, õýðýãëýýíýýñ ãàðãàõ; (ii) 5 ëèòðýýñ èë¿¿ ýçýëõ¿¿íòýé, 0.05 õóâèàñ èë¿¿ ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéã èëð¿¿ëýõ, øîøãîëîõ, õýðýãëýýíýýñ ãàðãàõ; (iii) 5 ëèòðýýñ èë¿¿ ýçýëõ¿¿íòýé, 0.005 õóâèàñ èë¿¿ êîíöåíòðàöèòàé ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéã èëð¿¿ëýõ, õýðýãëýýíýýñ ãàðãàõ. (á) ïîëèõëîðò áèôåíèëä ºðòºõ, ýðñäýõ ÿâäëûã áóóðóóëàõ, ò¿¿íèé õýðýãëýýíä õÿíàëò òàâèõ çîðèëãîîð (à) äýä çààëòàä òóñãàñàí çîðèëòóóäûí äàãóó äàðààõ àðãà õýìæýý àâàõûã äýìæèíý: (i) îãò ãýìòýýã¿é, øèíãýí àëäàõã¿é áèò¿¿ òîíîã òºõººðºìæèéã çºâõºí áàéãàëü îð÷èíä õàÿãäàõ ãàðö áîõèðäîë íü ìàø áàãà áàéõ áºãººä àðèëãàæ áîëîõ ãàçàðò ë àøèãëàõ; (ii) õ¿íñ, òýæýýë ¿éëäâýðëýäýã, áîëîâñðóóëäàã ãàçðóóäàä àøèãëàõã¿é áàéõ; (iii) ñóðãóóëü, ýìíýëýã á¿õèé ñóóðèí ãàçàðò àøèãëàõ òîõèîëäîëä ãàë ò¿éìýð ãàðàõàä õ¿ðãýæ áîëçîøã¿é öàõèëãààíû ñààòëààñ ñýðãèéëýõ, õàìãààëàõ á¿õèé ë àðãà õýìæýýã àâàõ, áèò¿¿ ñàâ àãóóëàìæèéã òîãòìîë øàëãàæ áàéõ. (â) äýä çààëò (a)-ä äóðäñàí ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí òîíîã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

89

òºõººðºìæèéã áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é çàéëóóëàõààñ ººð çîðèóëàëòààð ýêñïîðòëîõ, èìïîðòëîõã¿é áàéõ; ÷èíãýõäýý 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûã õàðãàëçàõã¿é áàéíà; (ã) 0.005 õóâèàñ äýýø êîíöåíòðàö á¿õèé ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí øèíãýíèéã àð÷èëãàà, ¿éë÷èëãýýíýýñ ººð áóñàä çîðèëãîîð àøèãëóóëàõã¿é áàéõ; (ä) ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí øèíãýíèéã áîëîí 0.005 õóâèàñ äýýø êîíöåíòðàö á¿õèé ïîëèõëîðò áèôåíèëýýð áîõèðäñîí òîíîã òºõººðºìæèéã 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿éãýýð çàéëóóëàõ àñóóäëûã Òàëóóäûí Áàãà õóðëààð õýëýëö¿¿ëýí 2028 îíîîñ ºìíº àëü áîëîõ äàðóé øèéäâýðëýõ; (å) 0.005 õóâèàñ äýýø êîíöåíòðàö á¿õèé ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëñàí áóñàä (êàáåëèéí á¿ðõ¿¿ë, õàòñàí æèéðãýâ÷ áà áóäñàí ýäëýë ãýõ ìýò) ç¿éëèéã èëð¿¿ëæ, 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó àðãà õýìæýý àâàõ; /ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûí I ä¿ãýýð õýñãèéí (ii) òàéëáàð õàìààðàõã¿é/ (¸) ïîëèõëîðò áèôåíèëûã óñòãàõ ÿâöûí òàëààð 5 æèë òóòàì èëòãýë áýëòãýí 15 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó Òàëóóäûí Áàãà õóðàëä õ¿ðã¿¿ëýõ; (æ) Òàëóóäûí Áàãà õóðàë ïîëèõëîðò áèôåíèëòýé õîëáîãäñîí àñóóäëóóäûã õÿíàí ¿çýõäýý (¸)-ä çààñàí èëòãýëèéã õýëýëöýíý; Áàãà õóðàë ïîëèõëîðò áèôåíèëèéã óñòãàõ ¿éë ÿâöûã 5 æèë òóòàì áóþó çîõèõ ººð õóãàöààíä õÿíàí ¿çíý. ×èíãýõäýý äýýð äóðäñàí èëòãýëèéã õàðãàëçàíà. Õàâñðàëò Á ÕßÇÃÀÀÐËÀËÒ I õýñýã Õèìèéí áîäèñ

¯éë àæèëëàãàà

Ǻâøººðºãäºõ çîðèóëàëò áóþó òóñãàé çààëò

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ ÄÄÒ [1.1.1-òðèõëîð –2.2-áèñ (4õëîðôåíèë)ýòàí] CAS ¹ 50-29-3

¯éëäâýðëýë

Õýðýãëýý

90

Ǻâøººðºãäºõ çîðèóëàëò: Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûí II õýñýãò çààñíû äàãóó ºâ÷íèé íÿí òýýã÷èéí õÿíàëòàíä àøèãëàõ Òóñãàé íºõöºë: Äèêîôîëûí ¿éëäâýðëýëä çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í áàéäëààð Çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í Ǻâøººðºãäºõ çîðèóëàëò: Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûí II õýñýãò çààñíû äàãóó ºâ÷íèé íÿí òýýã÷èéí õÿíàëò. Òóñãàé íºõöºë: Äèêîôîëûí ¿éëäâýðëýë Çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í

Òàéëáàð: (i) Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä ººðººð çààãààã¿é ë áîë á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîí ýä ç¿éëñýä çîðèóäûí áèø ìèêðîáîõèðäóóëàã÷èéí õýëáýðýýð îðøèõ õèìèéí áîäèñûí òîî õýìæýý ýíýõ¿¿ õàâñðàëòàä õàìààðàõã¿é. (ii) Ýíýõ¿¿ òàéëáàð 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí çîðèëãûí õóâüä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òàëààðõ òóñãàé çºâøººðºëä õàìààðàõã¿é. Òóõàéí áîäèñûí õóâüä õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ¿åä áóþó ºìíº íü ¿éëäâýðëýñýí áóþó õýðýãëýãäýæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íä áàéõ áîäèñûí õýìæýý íü òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿í àøèãëàãäàæ áàéãàà òóõàé õîëáîãäîõ Òàë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäñýí òîõèîëäîëä ýíýõ¿¿ õàâñðàëòàä õàìàààõã¿é. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð òèéì ìýäýýëëèéã íèéòýä õ¿ðòýýëòýé áàéëãàíà. (iii) Ýíý òàéëáàð íü ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòèéí “Õèìèéí áîäèñ” áàãàíàä îäîîð òýìäýãëýñýí áîäèñóóäàä õàìààðàõã¿é áºãººä 3 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí çîðèëãûí õóâüä ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òàëààðõ òóñãàé çºâøººðºëä òîîöîãäîõã¿é. Õààëòòàé òîãòîëöîîíä, õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýí äýõ ¿éëäýðëýë, õýðýãëýýíèé ÿâöàä áàéãàà çàâñðûí õèìèéí áîäèñ íü õ¿í, áàéãàëüòàé èõ õýìæýýãýýð õàðüöààíä îðîõã¿é ãýæ ¿çýæ áîëîõ òóë Îðîëöîã÷ Òàë ýíýõ¿¿ õàâñðàëòàä çààñàí õèìèéí áîäèñûí òîäîðõîé õýìæýýíèé ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã õàâñðàëò Ã-ãèéí 1 ä¿ãýýð çààëòàä äóðäñàí øàëãóóðààð àâ÷ ¿çâýë óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí øèíæ ÷àíàðûã ãàðãàäàãã¿é áóñàä áîäèñûã ¿éëäâýðëýõ ÿâöàä õèìèéí óðâàëä îðæ õóâèðàõ çàâñðûí õèìèéí áîäèñ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

91

ìýòýýð ¿çýæ, Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýí çºâøººð÷ áîëíî. Ìýäýãäýë íü òóõàéí õèìèéí áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé íèéò õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëýë áóþó òèéì ìýäýýëèéã ¿íýëæ ä¿ãíýñýí òàéëáàðûã áîëîí õààëòòàé òîãòîëöîîíä, õÿçãààðëàãäìàë õ¿ðýýíä äýõ ¿éë ÿâöûí øèíæ ÷àíàðûí òóõàé ìýäýýëëèéã, ò¿¿íèé äîòîð ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àíõäàã÷ ìàòåðèàëûí õóâèðààã¿é áîëîí çîðèóäûí áèø ìèêðîáîèðäóóëàã÷èéí òîî õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëëèéã òóñãàñàí áàéíà. Ýíý õàâñðàëòàä ººðººð çààãààã¿é áîë ýíýõ¿¿ æóðìûã õýðýãëýíý. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð íü òèéì ìýäýãäëèéã Òàëóóäûí Áàãà õóðàë áà îëîí íèéòýä õ¿ðòýýëòýé áàéëãàíà. Òèéì ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òóñãàé çºâøººðºëä õàìààðóóëæ ¿çýõã¿é. Õîëáîãäîõ Òàë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò øèíý ìýäýãäýë ºãºí Òàëóóäûí Áàãà õóðàë òóõàéí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã õÿíàí ¿çýæ, ººðººð øèéäýýã¿éãýýñ õóãàöààã íü äàõèí àðâàí æèëýýð ñóíãààã¿é ë áîë, òèéì ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã àðâàí æèëèéí äàðàà çîãñîîíî. Ìýäýãäëèéã äàâòàí ºã÷ áîëíî. (iv) Ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûí òóñãàé á¿õ çºâøººðëèéã 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí äàãóó á¿ðòã¿¿ëñýí Òàëóóä ýäýëæ áîëíî. II õýñýã ÄÄÒ (1.1.1 òðèõëîð-2, 2-áèñ(4-õëîðôåíèë) ýòàí) 1. ÄÄÒ-ã ¿éëäâýðëýõ áà/áóþó õýðýãëýõ õ¿ñýëòýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýýã¿é òîõèîëäîëä ÄÄÒ-ãèéí ¿éëäâýðëýë áà õýðýãëýýã õîðèãëîíî. ¯¿ãýýð áàéãóóëæ áóé ÄÄÒ-ãèéí á¿ðòãýë íü îëîí íèéòýä èë òîä áàéíà. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ÄÄÒ-ãèéí á¿ðòãýëèéã õèéíý. 2. Àþóëã¿é, ¿ð àøèãòàé îðëóóëàõ ç¿éë áàéõã¿é ¿åä ÄÄÒ-ã ºâ÷íèé íÿí òýýã÷äýä õÿíàëò òàâèõ çîðèëãîîð ¿éëäýðëýõ áà/áóþó õýðýãëýæ áàéãàà Òàë òèéì ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãààñ áîëîâñðóóëñàí çºâëºìæ áîëîí ÄÄÒ-ã àøèãëàõ ÷èãëýëèéí äàãóó õÿçãààðëàíà. 3. ÄÄÒ-ãèéí á¿ðòãýëä îðîîã¿é Òàë íü ºâ÷íèé íÿí òýýã÷äýä õÿíàëò òàâèõ çîðèëãîîð ÄÄÒ-ã ¿éëäâýðëýõ øààðäëàãàòàé áîë ÄÄÒ-ãèéí á¿ðòãýëä á¿ðòã¿¿ëýõ õ¿ñýëòýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò àëü áîëîõ äàðóé òàâèíà. ×èíãýõäýý Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä ìºí àäèë ìýäýãäýíý. 4. ÄÄÒ-ã àøèãëàæ áóé Òàë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

92

ãàçàð áîëîí Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàä àøèãëàæ áóé òîî õýìæýý, àøèãëàëòûí íºõöºë, ÄÄÒ íü õîëáîãäîõ ºâ÷ëºëèéã àíàãààõàä õýð çýðýã õàìààòàé òàëààð Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãàòàé çºâëºëäºí òîãòîîõ æóðìûí äàãóó 3 æèë òóòàì ìýäýýëíý. 5. ÄÄÒ-ãèéí õýðýãëýýã áàãàñãàõ, óëìààð á¿ðìºñºí ¿ã¿é áîëãîõ çîðèëãîîð Òàëóóäûí Áàãà õóðàë äàðààõ àðãà õýìæýý àâàõûã äýìæèíý: (à) ÄÄÒ-ã àøèãëàäàã Òàë á¿ð ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººã 7 äóãààð ç¿éëä çààñàí õýðýãæ¿¿ëýõ òºëºâëºãººíèé íýãýí õýñýã áîëãîí áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ. ¯éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãºº íü äàðààõ àðãà õýìæýýã òóñãàíà: (i) ÄÄÒ-ãèéí õýðýãëýýã ºâ÷íèé íÿí òàðààã÷äàä òàâèõ õÿíàëòààð õÿçãààðëàõàä ÷èãëýñýí çîõèöóóëàëòûí áîëîí áóñàä ìåõàíèçìûã áîëîâñðóóëàõ: (ii) Çîõèõ àëüòåðíàòèâ á¿òýýãäýõ¿¿í, àðãà çàì, ñòðàòåãèéã, ò¿¿íèé äîòîð óäèðäëàãûí õîëáîãäîõ ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ. ×èíãýõäýý òèéì àëüòåðíàòèâ ç¿éëñèéã ¿ð ä¿íòýé áàéëãàõûã çîðèõ. (iii) Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààð òàâèõ àíõààðàë õàëàìæèéã ñàéæðóóëàõ, ºâ÷ëºëòèéã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ: (á) Òàëóóä ÄÄÒ-ã àøèãëàäàã Òàëóóäàä çîðèóëæ, õèìèéí áîëîí õèìèéí áóñ àþóëã¿é àëüòåðíàòèâ á¿òýýãäýõ¿¿í, àðãà áàðèë, ñòðàòåãèéã ºâ÷ëºëòººñ õ¿ì¿¿ñò áîëîí ýäèéí çàñàãò ¿ç¿¿ëýõ äàðàìòûã áàãàñãàõ çîðèëãîîð ñóäëàõ, áîëîâñðóóëàõûã íºõöºë áàéäëàà õàðãàëçàí áîëîëöîîãîîðîî äýìæèíý. Äóðüäñàí àëüòåðíàòèâ áóþó òýäãýýðèéí çîõèñòîé õîñëîëûã àâ÷ ¿çýõäýý õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëæ áóé õ¿÷èí ç¿éëñèéã äýìæèíý. ÄÄÒ-ã îðëóóëàõ ç¿éëñ íü õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä áàãà õîõèðîë ó÷ðóóëäàã, ºâ÷ëºëä õÿíàëò òàâèõàä Îðîëöîã÷ Òàëóóäûí íºõöºë áàéäàëä òîõèðñîí, àæèãëàëò õÿíàëòûí òîî áàðèìòààð áàòëàãäàæ áàéõ ¸ñòîé. 6. Òàëóóäûí áàãà õóðàë àíõíû õóðàëäààíàñàà ýõëýí ò¿¿íýýñ õîéø íààä çàõ íü 3 æèë òóòàìä ºâ÷íèé íÿí òýýã÷äýä õÿíàëò òàâèõàä ÄÄÒ õýðýãòýé õýâýýð áàéãàà ýñýõ òàëààð ¿íýëýëò ä¿ãíýëò ãàðãàíà. ×èíãýõäýý Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãàòàé çºâëºëäºí øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, áàéãàëü îð÷èí, ýäèéí çàñãèéí õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã, ò¿¿íèé äîòîð äàðààõ ç¿éëèéã õàðãàëçàíà: (a) ÄÄÒ-ãèéí õýðýãëýý, ¿éëäâýðëýë áîëîîí 2 äóãààð çààëòàä òóñãàãäñàí íºõöë¿¿ä; (á) ÄÄÒ-ã îðëóóëàõ ç¿éë íü õýð çýðýã îëäîöòîé, õýðýãëýõýä

93

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

çîõèìæòîé, áîëîìæòîé; (â) Òèéì ç¿éëèéã àþóëã¿é øèëæ¿¿ëýõ òàëààð óëñ îðíóóäàä ãàð÷ áóé àõèö. 7. Îðîëöîã÷ Òàë ÄÄÒ-ãèéí á¿ðòãýëýýñ Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò áè÷ãýýð ìýäýãäýë ºãºí ãàð÷ áîëíî. Òóõàéí Òàëûã ìýäýãäýëä äóðäñàí õóãàöààíààñ ýõëýí Á¿ðòãýëýýñ ãàðñàíä òîîöíî. Õàâñðàëò  ÇÎÐÈÓÄÛÍ ÁÓÑ ¯ÉËÄÂÝÐËÝË I Õýñýã: 5 äóãààð ç¿éëèéí øààðäëàãàä õàìààðàõ óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èä Ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûã õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîãäîí ¿¿ññýí óäààí çàäàðäàã äàðààõ îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí õóâüä õýðýãëýíý. Õèìèéí áîäèñ Ïîëèõëîðæóóëñàí äèáåíçî-n-äèîêñèíóóä (PCDD/PCDF) Ãåêñàõëîðáåíçîë (HCB) (CAS ¹:118-74-1) Ïîëèõëîðò áèôåíèë¿¿ä (ÐÑÂ)

áà

äèáåíçîôóðàíóóä

II Õýñýã. Ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðºë Ïîëèõëîðò äèáåíçî-n-äèîêñèíóóä, äèáåíçîôóðàíóóä, ãåêñàõëîðáåíçîëóóä áà ïîëèõëîðò áèôåíèë¿¿ä çýðýã áîäèñ íü îðãàíèê íýãäýë, õëîð îðîëöñîí äóëààíû ¿éë ÿâöàä õèìèéí óðâàë áîëîí äóòóó øàòàëòûí ¿ð äàãàâàð áîëîí áèé áîëäîã. ¯éëäâýðëýëèéí äàðààõ ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿ä íü áèé áîëîõ, äýýðõ áîäèñóóäûã áàéãàëü îð÷èíä ÿëãàðóóëàí ãàðãàõäàà õàðüöàíãóé ò¿ðãýí áàéäàã: (a) Õîã øàòààã÷, ò¿¿íèé äîòîð õîòûí áîëîí ýìíýëãèéí õàÿãäàë, áîõèðûí óñ çýðýã õîã õàÿãäëûã óñòãàõ òºõººðºìæ; (á) Õîðòîé õàÿãäàë øàòààõ öåìåíòèéí çóóõ; (â) Öàéðóóëàã÷ààð àøèãëàäàã äàí õëîð áà äàí õëîð ÿëãàðóóëäàã õèìèéí áîäèñûã àøèãëàí ýëäýâ çóóðìàã ¿éëäâýðëýõ; (ã) Òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðëýë äýõ äàðààõ äóëààíû ïðîöåññóóä: (i) Çýñèéí õî¸ðäîã÷ ¿éëäâýðëýë; (ii) Òºìºð áîëîí ãàíãèéí ¿éëäâýðëýëèéí õàéëóóëàõ õýñýã; (iii) Õºíãºí öàãààíû õî¸ðäîã÷ ¿éëäâýðëýë;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

94

(iv) Öàéðûí õî¸ðäîã÷ ¿éëäâýðëýë. III Õýñýã. Ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðºë Ïîëèõëîðò äèáåíçî-n-äèîêñèíóóä, äèáåíçîôóðàíóóä, ãåêñàõëîðáåíçîëóóä áà ïîëèõëîðò áèôåíèë¿¿ä íü äàðààõ ýõ ¿¿ñâýðèéí òºðë¿¿äýýñ ¿¿ñýí òàðõàæ áîëíî. ¯¿íä: (à) Õîã õàÿãäëûã èë çàäãàé øàòààõ, ãàçàðò áóëñàí õîã õàÿãäëûã øàòààõ; (á) II õýñýãò äóðäààã¿é òºìºðëºãèéí ¿éëäâýðëýëèéí äóëààíû ïðîöåññ; (â) Àõóéí øàòàëòûí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä (ã) Áàéãàëèéí øàòàã÷ ìàòåðèàëààð àæèëëàäàã òºõººðºìæ, ¿éëäâýðèéí óóðûí òîãîîíóóä; (ä) Ìîä áîëîí áóñàä áèîìàññûã ò¿ëøíèé çîðèóëàëòààð øàòààõ òºõººðºìæ; (å) Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èä, ÿëàíãóÿà õëîðôåíîë áà õëîðàíèëèéã ãàðãàã÷ õèìèéí òóñãàé ¿éëäâýðèéí ïðîöåññ; (¸) ×àíäàðëàõ; (æ) Äîòîîä øàòàëòûí, ÿëàíãóÿà õàð òóãàëãàòàé áåíçèí øàòààäàã õºäºëã¿¿ð õýðýãñýë; (ç) Àìüòíû ñýã óñòãàë; (è) Áºñ äààâóó, àðüñ øèðíèé õëîðàíèë á¿õèé áóäàã áîëîí ºíãºëºã÷ (ø¿ëòèéí õàíä) àøèãëàäàã áîëîâñðóóëàëò; (ê) Õýðýãëýýíýýñ ãàðñàí òîíîã òºõººðºìæ, õýðýãñëèéã áóòàëæ æèæèãëýõ ¿éëäâýð; (ë) Çýñ êàáåëèéã øàòààõ; (ì) Íåôòü áîëîâñðóóëàõòàé õîëáîãäîí áèé áîëñîí õàÿãäàë. IV Õýñýã. Òîäîðõîéëîëò 1.Ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòûí çîðèëãûí õóâüä: (à) “Ïîëèõëîðò áèôåíèë” íü áèôåíèëèéí (í¿¿ðñòºðºã÷í¿¿ðñòºðºã÷ ãýñýí äàí õîëáîîãîîð õîëáîãäñîí 2 áåíçîëûí öàãèðàã) ìîëåêóëûí óñòºðºã÷èéí àòîìóóä íü 10 õ¿ðòýë òîîíû õëîðûí àòîìààð õàëàãäñàí àðîìàòèê íýãäýë þì. (á) “Ïîëèõëîðò äèáåíçî-n-äèîêñèí” áà “ïîëèõëîðò äèáåíçîôóðàíóóä” íü 3 öàãèðàãò àðîìàòèê íýãäë¿¿ä áºãººä “ïîëèõëîðò

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

95

äèáåíçî-n-äèîêñèíóóä” íü 2-õ¿÷èëòºðºã÷èéí àòîìààð äàìæèí õîëáîãäñîí õî¸ð áåíçîëûí öàãèðàã áà “ïîëèõëîðò äèáåíçîôóðàíóóä” íü í¿¿ðñòºðºã÷-í¿¿ðñòºðºã÷ äàí õîëáîî áà íýã õ¿÷èëòºðºã÷èéí àòîìààð äàìæèí õîëáîãäñîí õî¸ð áåíçîëûí öàãèðàã þì. Ýäãýýðèéí óñòºðºã÷èéí àòîìóóä íü íàéì õ¿ðòýë òîîíû õëîðûí àòîìààð õàëàãäñàí áàéæ áîëíî. 2. Ýíýõ¿¿ Õàâñðàëòàä äóðäñàí ïîëèõëîðò äèáåíçî-n-äèîêñèí áîëîí õëîðò äèáåíçîôóðàíûí õîðóó ÷àíàðûã òîäîðõîéëîõäîî ýäãýýð íýãäë¿¿ä áà êîïëàíàð ïîëèõëîðò áèôåíèëèéí òºñººò íýãäë¿¿äèéã 2, 3, 7, 8-òåòðàõëîð-äèáåíçî-n-äèîêñèíòîé õàðüöóóëàí õîðóó ÷àíàðûã õýìæèæ äèîêñèíòîé òºñººò õîðóó ÷àíàðûí ýêâèâàëåíò ãýñýí íýð òîìú¸îãîîð èëýðõèéëíý. Ýíý êîíâåíöèéí çîðèëãîä õýðýãëýõ õîðóó ÷àíàðûí ýêâèâàëåíò õ¿÷èí ç¿éëèéí óòãà íü 1998 îíä Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãààñ õºõòºí àìüòäûí õóâüä ãàðãàñàí ïîëèõëîðò äèáåíçî-n-äèîêñèí, ïîëèõëîðò äèáåíçîôóðàí áîëîí êîïëàíàð ïîëèõëîðò áèôåíèëèéí õîðóó ÷àíàðûí òîäîðõîéëîëòîä áîëîí îëîí óëñûí õ¿ëýýí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí áóñàä ñòàíäàðòàä òîõèðîõ ¸ñòîé. Êîíöåíòðàö íü õîðóó ÷àíàðûí ýêâèâàëåíòààð èëýðõèéëýãäýíý. V Õýñýã. Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèê, áàéãàëü îð÷èíä çîõèñòîé òýðã¿¿íèé ïðàêòèêò õîëáîãäîëòîé åðºíõèé àðãà õýìæýý Ýíýõ¿¿ õýñýã íü I õýñýãò äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóäààñ õàìãààëàõ áóþó òýäãýýðèéã áóóðóóëàõ òàëààð Òàëóóäààñ áàðèìòëàõ åðºíõèé ÷èãëýë áîëíî. À. Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèê, áàéãàëü îð÷èíä çîõèñòîé òýðã¿¿íèé ïðàêòèêò õîëáîãäîëòîé óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ åðºíõèé àðãà õýìæýý I õýñýãò äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóä ¿¿ñ÷ òàðõàõààñ õàìãààëàõ ÿâäëûã òýðã¿¿ëýõ çîðèëò áîëãîíî. Àøèãòàé àðãà õýìæýýíä äàðààõèéã îðóóëæ áîëíî. ¯¿íä: (à) Õàÿãäàë áàãà ãàðãàäàã òåõíîëîãè àøèãëàõ; (á) Àþóë óðøèã áàãàòàé áîäèñóóäûã àøèãëàõ; (â) ¯éëäâýðëýëèéí ÿâöàä àøèãëàñàí áà ¿¿ññýí áîäèñ, õîã õàÿãäëûã äàõèí áîëîâñðóóëàõ áîëîí ýðã¿¿ëæ àøèãëàõ ÿâäëûã äýìæèõ; (ã) Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ ººðºº òýæýýë áîëæ áàéõ áóþó ýñâýë ýõ ¿¿ñâýðýýñ ãàð÷ áàéãàà óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ áà ìàòåðèàë íü øóóä õîëáîîòîé áàéâàë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

96

ò¿¿íèéã îðëóóëàõ; (ä)¯éëäâýðëýë ýðõëýëò áà óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñàéí õºòºëáºð¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ; (å) Õîã õàÿãäëûã çàäãàéãààð áîëîí õÿíàëòã¿éãýýð øàòààõ, ãàçàð äîîð áóëñàí õîãèéã øàòààõ ÿâäëûã çîãñîîõ ¿¿äíýýñ õîãèéí ìåíåæìåíòèéí áîäëîãûã ñàéæðóóëàõ. Õîã áîëîâñðóóëàõ øèíý áàéãóóëàìæèéã áàéãóóëàõ àñóóäëûã àâ÷ ¿çýõäýý õîòûí áîëîí ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûã áàãàñãàõ, õîãèéã ÿëãàæ äàõèí áîëîâñðóóëæ àøèãëàõ, õîã áàãà ãàðãàõ øèíý òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéã äýìæèõ çýðýã øèéäë¿¿äýä à÷ õîëáîãäîë ºãíº. Ýäãýýð øèéäýëä õ¿ðýõäýý õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé àñóóäëûã àíõààð÷ ¿çíý. (¸) Ýäãýýð áîäèñûã á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ áîõèðäóóëàã÷ õýìýýí ¿çýæ àëü áîëîõ áàãàñãàõ; (æ) Öàéðóóëàã÷ áîëãîí àøèãëàäàã äàí õëîð áîëîí äàí õëîð ÿëãàðóóëäàã õèìèéí áîäèñûã àøèãëàõààñ çàéëñõèéõ. Á. Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèê Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéí òàëààðõ êîíöåïö íü ÿìàð íýãýí òîäîðõîé òåõíèê, òåõíîëîãèéã çºâëºìæ áîëãîõîä áóñ õàðèí õîëáîãäîõ áàéãóóëàìæèéí òåõíèêèéí ¿ç¿¿ëýëò, ãàçàð ç¿éí áàéðøèë, òóõàéí áàéãàëü îð÷íû íºõöºë áàéäëûã õàðãàëçàõàä ÷èãëýæ áàéãàà áîëíî. I õýñýãò äóðäñàí õèìèéí áîäèñóóä ÿëãàðàõ ÿâäëûã áóóðóóëàõ õÿíàëòûí àðãà òåõíèê íü åðºíõèé人 àäèë áîëíî. Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã òîäîðõîéëîõäîî õîëáîãäîõ àðãà õýìæýýíèé ºðòºã çàðäàë, àøèã òóñ, õàìãààëàõ áîëîí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õýðýãöýý øààðäàëãûã õàðãàëçàí äàðààõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýä åðºíõèéä íü áîëîí òóñãàéëàí òýðã¿¿ëýõ à÷ õîëáîãäîë ºãíº: (a) Àíõààðàõ åðºíõèé ç¿éëñ: (i) ¯¿ññýí áîäèñóóäûí ìºí ÷àíàð, ¿ð äàãàâàð, òîî õýìæýý; àøèãëàõ àðãà òåõíèê íü ýõ ¿¿ñâýðèéí õýìæýýíýýñ õàìààðàí ººð ººð áàéæ áîëíî. (ii) Øèíý, õóó÷èí áàéãóóëàìæèéã àøèãëàëòàä îðóóëñàí õóãàöàà; (ii) Òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã íýâòð¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé õóãàöàà; (iv) ¯éëäâýðëýëèéí ïðîöåññò õýðýãëýãäýæ áàéãàà ò¿¿õèé ýäèéí øèíæ ÷àíàð, õýðýãöýý, ýð÷èì õ¿÷ çàðöóóëàëò;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

97

(v) ¯¿ññýí áîäèñóóäààñ îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëºº, ýðñäëèéã àëü áîëîõ áóóðóóëàõ áóþó ò¿¿íýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ; (vi) Îñëîîñ õàìãààëàõ, òýäãýýðýýñ îð÷èíäîî ¿ç¿¿ëýõ ¿ð äàãàâðûã áàãàñãàõ; (vii)Àæëûí áàéðíû àþóëã¿é áàéäàë áîëîí ìýðãýæëèéí õîëáîãäîëòîé ºâ÷ëºë ãàðãàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàõ; (viii) ¯éëäâýðëýëä àìæèëòòàé íü øàëãàãäñàí ¿éë àæèëëàãààíû àäèë òºñòýé ïðîöåññ, áàéãóóëàìæ, àðãà áàðèë; (ix) Øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã, îéëãîëòîä ãàðñàí òåõíîëîãèéí äýâøèë, ººð÷ëºëò¿¿ä. (á) ¯¿ñ÷ áóé áîäèñóóäûã áóóðóóëàõ åðºíõèé àðãà õýìæýý Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòàä äóðäñàí õèìèéí áîäèñûã ¿¿ñãýäýã ïðîöåññûã àøèãëàõ áàéãóóëàìæ áàéãóóëàõ áóþó õóó÷èí áàéãóóëàìæèéã ñàéæðóóëàõ ñàíàëûã àâ÷ ¿çýõäýý àøãèéí õóâüä àäèë áîëîâ÷ äóðäñàí áîäèñ ¿¿ñãýäýãã¿é àðãà áàðèë, ïðàêòèêò èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºãíº. Òèéì áàéãóóëàìæèéã áàéãóóëàõ áóþó ¿ëýìæ ººð÷ëºõ òîõèîëäîëä àøèãëàõ òýðã¿¿íèé àðãà òåõíèêèéã òîäîðõîéëîõäîî V õýñãèéí À-ä äóðäñàí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýí¿¿äýýñ ãàäíà ãàäíà äàðààõ àðãà õýìæýý, õàíäëàãûã àâ÷ ¿çýæ áîëíî. ¯¿íä: (i) ßëãàðñàí õèéã öýâýðëýõ äóëààíû áóþó êàòàëèçàòîðûí èñýëä¿¿ëýëò, òîîñ áóóëãàõ, øèíãýýõ ãýõ ìýò ñàéæðóóëñàí àðãûã àøèãëàõ; (ii) Äóëààíààð ¿éë÷ëýõ, èäýâõã¿éæ¿¿ëýõ, õèìèéí àðãààð õîðã¿éæ¿¿ëýõ çýðýã àðãààð òóíàäàñ, õàÿãäàë óñ, õîã õàÿãäàë áà áîõèð óñûã áîëîâñðóóëæ öýâýðëýõýä (iii) Áèò¿¿ ñèñòåìä øèëæèõ çýðýã çàìààð ãàðö õàÿãäëûã áóóðóóëàõ áóþó ¿ã¿é õèéõýä õ¿ðãýõ ººð÷ëºëò õèéõ; (iv) Øàòààõ òåìïåðàòóð, õóãàöàà çýðýã ¿ç¿¿ëýëòèéã õÿíàõ çàìààð øàòàëòûã ñàéæðóóëàõ, ýíý õàâñðàëòàä äóðäñàí áîäèñóóä ¿¿ñýõýýñ ñýðãèéëýõ ïðîöåññò äýâøèë ãàðãàõ.

Â. Áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèê

Òàëóóäûí Áàãà õóðàë áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òýðã¿¿íèé ïðàêòèêèéí òàëààð óäèðäëàãà áîëãîõ çºâëºìæ áîëîâñðóóëæ áîëíî. Õàâñðàëò à ÌÝÄÝÝËÝËÄ ÒÀÂÈÕ ØÀÀÐÄËÀÃÀ,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

98

ØÀËÃÓÓÐ ¯Ç¯¯ËÝËÒ¯¯Ä 1. Õàâñðàëò À, Á áóþó Â-ä õèìèéí áîäèñ íýìæ îðóóëàõààð ñàíàë òàâüæ áóé Òàë òóõàéí áîäèñûã äýä çààëò (à)–ä çààñàí áàéäëààð òîäîðõîéëîõ áà ò¿¿íèé áîëîí ò¿¿íèé õóâèðëûí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿äèéí òàëààð äýä çààëò (á)-ãýýñ (ä)-ä çààñàí øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äýä õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã ºãíº: (a) Õèìèéí ÷àíàð: (i) Íýð, ò¿¿íèé äîòîð ¿éëäâýðèéí áîëîí õóäàëäààíû íýð, òºñòýé íýãäëèéí íýð, Îëîí óëñûí êîäûí á¿ðòãýëèéí äóãààð, Öýâýð áîëîí õýðýãëýýíèé õèìèéí îëîí óëñûí õîëáîî (IUPAC)-íîîñ îíîîñîí íýð; (ii) Á¿òýö, ò¿¿íèé äîòîð èçîìåðóóäûíõ íü òîäîðõîéëîëò, á¿òýö áà õèìèéí àíãè á¿ëãèéí íü á¿òýö; (á) Óäààí çàäðàõ ÷àíàð: (i) Òóõàéí áîäèñûí óñàí äàõü õàãàñ çàäðàëûí ¿å íü 2 ñàðààñ, õºðñºí äýõ õàãàñ çàäðàëûí ¿å íü 6 ñàðààñ, ÷óëóóëàã äàõü õàãàñ çàäðàëûí õóãàöàà íü 6 ñàðààñ òóñ òóñ èë¿¿ áàéãààã õàðóóëàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä; (ii) Ýñâýë òóõàéí áîäèñ íýí óäààí çàäàðäàã òóë ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä õàìðóóëàõ øààðäëàãàòàé ãýäãèéã õàðóóëàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä; (â) Áèî-õóðèìòëàë: (i) Òóõàéí áîäèñûí óñíû îðãàíèçì, áèåòýä áàéõ áèîêîíöåíòðàöèéí õ¿÷èí ç¿éë áóþó áèî-õóðèìòëàëûí ÷àäâàð íü 5000-ààñ èõ, áóþó òèéì áàðèìò ¿ã¿é òîõèîëäîëä logKow (èîíû ¿ðæâýðèéí ëîãàðèôìûí óòãà) íü 5-ààñ èõ áàéãààã õàðóóëàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä; (ii) Õèìèéí áîäèñ áóñàä òàëààð ÷ àñóóäàë, óðøèã òàðèõ øèíæòýéã, òóõàéëáàë áèîëîãèéí áóñàä òºðºë ç¿éëä õóðèìòëàãäàõäàà àìàðõàí, õîðóó ÷àíàð èõòýé áóþó ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä õîðòîéã õàðóóëàõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä; (iii) Áèî-õóðèìòëàãäàõ ÷àäâàð íü êîíâåíöèä õàìààðóóëàõ õàíãàëòòàé ¿íäýñëýë áîëæ áàéãààã õàðóóëàõ àìüä áàéãàëü äàõü õÿíàëòûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä. (ã) Áàéãàëü îð÷èíä õîë òàðõàõ ÷àäâàð: (i) Ýõ ¿¿ñâýðýýñýý õîë, ò¿ãøìýýð èõ òàðõñàí áàéäàë; (ii) Àãààð, óñ áîëîí í¿¿äýëëýäýã îðãàíèçì, áèåòýýð äàìæèí áàéãàëü îð÷èíä õîë òàðõàõ ÷àäâàðûã íü õàðóóëñàí õÿíàëòûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä; (iii) Òóõàéí áîäèñûí àãààð, óñ, í¿¿äýëëýäýã îðãàíèçì, áèåòýýð äàìæèí ýõ ¿¿ñâýðýýñýý õîë òàðõàõ ÷àäâàðûã õàðóóëàõ áàéãàëü îð÷íû øèíæ ÷àíàð áóþó çàãâàðûí ¿ç¿¿ëýëò. Àãààðààð äàìæèí òàðõäàã áîäèñóóäûí õóâüä òýäãýýðèéí àãààð äàõü õàãàñ çàäðàëûí õóãàöàà íü 2 ºäðººñ èë¿¿ áàéíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

99

(ä) Ѻðºã íºëºº (i) Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé ñºðºã íºëºº íü òóõàéí áîäèñûã ýíýõ¿¿ êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä õàìðóóëàõ ¿íäýñëýë áîëîõ ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä (ii) Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áóþó áàéãàëü îð÷èíä õîõèðîë ó÷ðóóëàõ áîëîìæèéã íü èëòãýñýí àþóëòàé áóþó õîðòîé ÷àíàðûí íü ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 2. Ñàíàë ãàðãàã÷ Òàë òóõàéí áîäèñòîé õîëáîãäóóëàí áîëãîîìæëîõ ¿íäýñëýëèéã òàéëáàðëàñàí ìýäýãäýë õèéíý. ×èíãýõäýý áîëîìæòîé áîë ò¿¿íèé áàéãàëü îð÷èíä òàðõñíû íü óëìààñ õîðóó ÷àíàðûí íü òîãòîîãäñîí áîëîí õ¿ð÷ áîëçîøã¿é ò¿âøèíòýé íü õàðüöóóëñàí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òóñãàõ áºãººä ìºí äýëõèé íèéòýýð õÿíàëò òàâèõ øààðäëàãàòàéã àíõààðóóëñàí òîâ÷ ìýäýãäýë õèéíý. 3. Ñàíàë ãàðãàã÷ Òàë 8 äóãààð ç¿éëèéí 6 äóãààð çààëòàä äóðäñàí ñàíàëûã õýëýëöýõýä òóñ äºõºì áîëîõ íýìýëò ìýäýýëëýýð áîëîìæèéí õýðýýð õàíãàíà. Ñàíàëûã áîëîâñðóóëàõäàà ÿìàð ÷ ýõ ¿¿ñâýðýýñ ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà àâ÷ áîëíî. Õàâñðàëò Ä ÝÐÑÄËÈÉÍ ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒÎÄ ÕÎËÁÎÃÄÎÕ ÌÝÄÝÝËÝËÄ ÒÀÂÈÕ ØÀÀÐÄËÀÃÀ Ýíýõ¿¿ õÿíàëò íü òóõàéí áîäèñ íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áà/ áóþó áàéãàëü îð÷èíä äýëõèé äàõèíûã õàìàðñàí àðãà õýìæýý àâàõûã øààðäñàí íîöòîé õîõèðîë ó÷ðóóëàõàä õ¿ðãýæ áîëçîøã¿é ýñýõèéã ¿íýëýõ çîðèëãîòîé. ¯¿íèé òóëä Õàâñðàëò Ã-ä äóðäñàí ìýäýýëëèéã äýëãýð¿¿ëýõ, ¿íýëýõýä ÷èãëýñýí áºãººä äàðààõ òºðëèéí ìýäýýëëèéã òóñãàñàí ýðñäëèéí òîäîðõîéëîëòûã áîëîâñðóóëíà: (a) Çîõèõ ¿åä äàðààõ ç¿éëèéã àãóóëñàí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä: (i) Õýìæýý áà áàéðøëûã òóñãàñàí ¿éëäâýðëýëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä; (ii) Õýðýãëýý; (iii) Õàÿõ, àëäàõ, ÿëãàðàõ çýðýãò ¿¿ññýí áîäèñ, ç¿éëñ. (á) Îëîí òîîíû õèìèéí áîäèñóóäûí õîðóó ÷àíàðûí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëèéí ¿íýëãýý; (â) Òóõàéí áîäèñûí ôèçèê õèìèéí øèíæ ÷àíàð, çàäðàë, òýäãýýð íü òóõàéí áîäèñûí áàéãàëü îð÷èíä òàðõàõ, íýã îð÷èíãîîñ íºãºº îð÷èíä øèëæèõ, çàäàð÷ áóñàä õèìèéí áîäèñò õóâèðàõàä õýðõýí íºëººëæ áàéãàà çýðãèéã òóñãàñàí áàéãàëü îð÷íû ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä. Áèîêîíöåíòðàö áóþó áèî-õóðèìòëàëûí õ¿÷èí ç¿éëèéí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

100

õýìæèãäñýí óòãóóä äýýð òóëãóóðëàñàí òîäîðõîéëîëòòîé õÿíàëòûí òèéì ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä íü ýíý øààðäëàãûã õàíãàæ áàéãàà ýñýõèéã àâ÷ ¿çýõýýñ áóñàä òîõèîëäîëä òàíèëöàõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé. (ã) Õÿíàëòûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä: (ä) ßëàíãóÿà áàéãàëü îð÷èíä òàðõñíû óëìààñ õýñýã÷ëýí ºðòñºí áàéäàë.¯¿íä áèî-áîëîìæèéí òóõàé ìýäýýëëèéã òóñãàñàí áàéíà. (å) ¯íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí ýðñäëèéí ¿íýëãýý, òîäîðõîéëîëò, á¿òýýãäýõ¿¿íèé øîøãîä òóñãàõ ìýäýýëýë áîëîí óðøèã àþóëûí àíãèëàë, (¸) Òóõàéí áîäèñûí îëîí óëñûí êîíâåíö äàõü ñòàòóñ. Õàâñðàëò Å ÍÈÉÃÝÌ, ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÕÎËÁÎÃÄÎËÒÎÉ ÌÝÄÝÝËÝË Ýíýõ¿¿ êîíâåíöèä õàìðóóëàõààð àâ÷ ¿çýæ áóé áîäèñóóäàä õÿíàëò òàâèõ á¿õèé ë õóâèëáàðûã, ò¿¿íèé äîòîð çîõèöóóëàõ, óñòãàõ àñóóäëûã òóñãàñàí ¿íýëãýý õèéíý. ¯¿íèé òóëä õÿíàëòûí àðãà õýìæýýíä õîëáîãäîëòîé íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí àñóóäëóóäûí òóõàé ìýäýýëëýýð õàíãàæ, Òàëóóäûí Áàãà õóðëààñ øèéäâýð ãàðãàõ áîëîìæèéã îëãîíî. Òèéì ìýäýýëýë íü Òàëóóäûí ººð ººð áîëîìæ ÷àäàâõè, íºõöºë áàéäëûã òóñãàõ áºãººä äàðààõèéã àâ÷ ¿çñýí áàéíà. (à) Ýðñäëèéã áàãàñãàõ çîðèëãûã õýðýãæ¿¿ëýõ õÿíàëòûí àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿í; (i) Òåõíèêèéí áîëîìæ; áîëîí (ii) Çàðäàë, ò¿¿íèé äîòîð áàéãàëü îð÷èí, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí ºðòºã çàðäàë (á) Àëüòåðíàòèâ á¿òýýãäýõ¿¿í, ïðîöåññ: (i) Òåõíèêèéí áîëîìæ; (iii) Çàðäàë, ò¿¿íèé äîòîð áàéãàëü îð÷èí, ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí ºðòºã çàðäàë; (iii) ¯ð àøèã; (iv) Ýðñäýë; (v) Îëäîö; (vi) Õ¿ðòýýìæ. (â) Õÿíàëòûí àðãà õýìæýýã õýðýãæ¿¿ëýõýä íèéãýìä ãàðàõ ýåðýã áà/ áóþó ñºðºã íºëºº. (i) Íèéòèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ, ò¿¿íèé äîòîð áàéãàëü

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

101

îð÷íû áîëîí ìýðãýæëèéí ºâ÷ëºëèéã àíàãààõ; (ii) Óñíû áîëîí îéí àæ àõóéã õàìàðñàí õºäºº àæ àõóé; (iii) Àìüä áàéãàëü (áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë); (iv) Ýäèéí çàñãèéí àñóóäëóóä; (v) Òîãòâîðòîé õºãæèëä õ¿ðãýõ õºäºë㺺í; áîëîí (vi) Íèéãìèéí ºðòºã çàðäàë. (ã) Õîã õàÿãäàëòàé õîëáîãäñîí ¿ð äàãàâàð (òóõàéëáàë, ïåñòèöèäèéí õóó÷èí íººöèéã óñòãàõ, áîõèðäñîí ãàçðûã öýâýðø¿¿ëýõ) (i) Òåõíèêèéí áîëîìæ; áîëîí (ii) ªðòºã çàðäàë. (ä) Ìýäýýëýëòýé òàíèëöàõ, îëîí íèéòýä òàíèóëàõ áîëîìæ (å) Õÿíàõ, àæèãëàëò ÿâóóëàõ ÷àäàâõè; (¸) ¯íäýñíèé áóþó á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíä àâñàí àðãà õýìæýý, ò¿¿íèé äîòîð îðëóóëàõ ç¿éëèéí áîëîí ýðñäëèéí ìåíåæìåíòèéí õîëáîãäîëòîé áóñàä ìýäýýëýë. Тайлбар: 2009 онд Женев хотноо хуралдсан талуудын бага хурлаар 9 төрлийн шинэ удаан задардаг органик бохирдуулагчдыг тус конвенцийн хавсралтад нэмэлтээр оруулсан. Эдгээр 9 УЗОБ-чдын талаархи мэдээллийг www.mne.mn/chemical цахим хуудаснаас монгол хэлээр авна уу.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

102

ÇÀÐÈÌ ÀÞÓËÒÀÉ ÕÈÌÈÉÍ ÁÎÄÈÑ ÁÎËÎÍ ÏÅÑÒÈÖÈÄÈÉà ÎËÎÍ ÓËÑÛÍ ÕÝÌÆÝÝÍÄ ÕÓÄÀËÄÀÀËÀÕÀÄ ÕÝÐÝÃËÝÕ ÓÐÜÄ×ÈËÀÍ ÌÝÄÝÝËÆ ÇªÂØÈËÖªÕ ÆÓÐÌÛÍ ÒÓÕÀÉ ÐÎÒÒÅÐÄÀÌÛÍ ÊÎÍÂÅÍÖÈ Óäèðòãàë Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèä îðîëöîã÷ Òàëóóä, Îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëæ áàéãàà çàðèì àþóëòàé õèìèéí áîäèñ áîëîí ïåñòèöèä íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áàéãàëü îð÷èíä õîðòîé íºëººòýéã õàðãàëçàí, Áàéãàëü îð÷èí, õºãæëèéí àñóóäëààðõè Ðèî-ãèéí òóíõàãëàëûí çîõèõ çààëòóóä áîëîí “Õîðòîé áîëîîä àþóëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóóëü áóñààð õèë äàìæóóëàí 纺âºðëºõººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àñóóäëûã õàìðóóëàí õèìèéí õîðò áîäèñûã áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿éãýýð àøèãëàõ” òóõàé XXI çóóíû ìºðèéí õºòºëáºðèéí 19 ä¿ãýýð á¿ëãèéã ¿íäýñëýí, Õèìèéí áîäèñûí îëîí óëñûí õóäàëäààíä ìýäýýëýë ñîëèëöîõ òóõàé íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí Ëîíäîíãèéí çàð÷èì ( öààøèä “Íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí Ëîíäîíãèéí çàð÷èì” ãýíý) áîëîí Ïåñòèöèäèéã õóâààðèëàõ áîëîí àøèãëàõ òàëààðõè Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãûí õýðýãëýíèé îëîí óëñûí êîä (öààøèä Õýðýãëýýíèé îëîí óëñûí êîä ãýíý)-îä òóñãàãäñàí ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ æóðìûã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð ͯÁ-ûí Îð÷íû Õºòºëáºð áîëîí ͯÁ-ûí Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãààñ ã¿éöýòãýñýí àæëûã àíõààðàëäàà àâ÷, Õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí õóâüä Òàëóóäûí õîîðîíäûí õàìòûí àæèëëàãàà õºãæ¿¿ëýõ, òåõíèêèéí òóñëàìæ àâàõ, ÿëàíãóÿà õèìèéí áîäèñûã çîõèñòîé àøèãëàõ ¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ çýðýã íºõöºë áàéäàë, øààðäëàãà áàéãààã àíõààðàí ¿çýæ, Çàðèì îðíóóäàä õèìèéí áîäèñûã õèë äàìæóóëàí õóäàëäààëàõ òàëààð ìýäýýëýë àâàõ òîäîðõîé øààðäëàãà áàéãààã òýìäýãëýæ, Ïåñòèöèäèéã õóâààðèëàõ áîëîí àøèãëàõ òàëààðõè Õýðýãëýíèé îëîí óëñûí êîä áîëîí ͯÁ-ûí Îð÷íû Õºòºëáºðèéí Õèìèéí áîäèñûí îëîí óëñûí õóäàëäàà õèéõ ä¿ðìèéí êîäîä òóñãàãäñàí ñàéí äóðûí ñòàíäàðòóóäûã àíõààðàëäàà àâ÷ á¿õ óëñ îðîíä õèìèéí áîäèñûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ àðãà òóðøëàãûã íýâòð¿¿ëýõ íü ç¿éòýéã õ¿ëýýí çºâøººð÷,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

103

Ýêñïîðòëîã÷ Òàëûí íóòàã äýâñãýðýýñ ãàð÷ áàéãàà àþóëòàé õèìèéí áîäèñûã Íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí Ëîíäîíãèéí çàð÷èì áîëîí Õýðýãëýýíèé îëîí óëñûí êîäîä òóñãàãäñàí øààðäëàãûí äàãóó õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áàéãàëü îð÷íûã íàéäâàðòàé õàìãààëàõààð ñàâëàæ, çîõèõ ¸ñîîð øîøãîæóóëñàí áàéõ íºõöëèéã õàíãàõûã õ¿ñ÷, Òîãòâîðòîé õºãæèëä õ¿ðýõýä õóäàëäààíû áîëîí áàéãàëü îð÷íû áîäëîãóóä íýã íü íºãººãºº õàðèëöàí äýìæèæ áàéõ ¸ñòîéã õ¿ëýýí çºâøººð÷, Ýíý Êîíâåíöèéí çààëòóóäûã ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä ò¿¿íèé Òàëóóäààñ õèìèéí áîäèñûí îëîí óëñûí õóäàëäàà áîëîí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ àñóóäëààð îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýðýýð õ¿ëýýñýí ýðõ, ¿¿ðãèéã íü ººð÷ëºõ áàéäëààð òàéëáàðëàõã¿éã îíöëîí òýìäýãëýæ, Èéíõ¿¿ äóðüäñàí íü ýíý Êîíâåíö áîëîí îëîí óëñûí áóñàä ãýðýý õýëýëöýýð¿¿äýä äýñ äóãààð òîãòîîõ çîðèëãî àãóóëààã¿é õýìýýí îéëãîæ, Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ò¿¿íèé äîòîð õýðýãëýã÷èä, àæèë÷èä áîëîí áàéãàëü îð÷íûã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëæ áàéãàà çàðèì àþóëòàé õèìèéí áîäèñ áîëîí ïåñòèöèäýýñ ¿ç¿¿ëæ áîëîõ õîðòîé íºëººë뺺ñ õàìãààëàõ øèéäâýð òºãñ áàéãààãàà èëýðõèéëæ, ÄÀÐÀÀÕ Ç¯ÉËÈÉà ÕÝËÝËÖÝÍ ÒÎÕÈÐÎÂ: 1 ä¿ãýýð ç¿éë Çîðèëãî Ýíý Êîíâåíöèéí çîðèëãî íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áàéãàëü îð÷íûã çàðèì àþóëòàé õèìèéí áîäèñûí õîð õºíººëººñ õàìãààëàõ, òýäãýýðèéã çîõèñòîé àøèãëàõàä õóâü íýìýð îðóóëàõûí òóëä óã áîäèñóóäûí òîäîðõîéëîëòûí òàëààð õàðèëöàí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, èìïîðòëîõ áîëîí ýêñïîðòëîõ àñóóäëûã ¿íäýñíèé ò¿âøèíä øèéäâýðëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ ãàðñàí øèéäâýðèéã Òàëóóäàä õ¿ðãýõ çàìààð çàðèì àþóëòàé õèìèéí áîäèñûã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëàõàä Òàëóóäûí õ¿ëýýõ õàìòûí õàðèóöëàãà áîëîí õàìòðàí àæèëëàõ õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã äýýøë¿¿ëýõýä îðøèíî. 2 äóãààð ç¿éë Òîäîðõîéëîëò Ýíý Êîíâåíöèéí çîðèëãîä: (à) “Õèìèéí áîäèñ” ãýæ ººðèéí ¿íäñýí ýñâýë õîëüö áîëîí áýëòãýö áàéäëààð áàéãàà ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð ýñâýë áàéãàëèàñ ãàðãàæ àâñàí õèìèéí áîäèñûã õýëýõ áºãººä ò¿¿íä ÿìàð íýã àìüä áèåò ¿ë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

104

õàìààðíà. Ýíýõ¿¿ õèìèéí áîäèñ íü ïåñòèöèäèéí ( îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã îðóóëàí) áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí ãýñýí çîðèóëàëòûí àíãèëàëòàé áàéíà. (á) “Õîðèãëîñîí õèìèéí áîäèñ” ãýæ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûí òóëä ýöýñëýí æóðàìëàñàí òîãòîîëîîð íýã áóþó õýä õýäýí çîðèóëàëòûí àíãèëàëûí õ¿ðýýíä á¿õ òºðëèéí àøèãëàëòûã íü õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûã õýëíý. Ò¿¿íä õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûí áîäèò øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ àíõ óäààãèéí õýðýãëýýã íü çºâøººðººã¿é ò¿¿í÷ëýí ¿éëäâýðëýëèéí óëìààñ äîòîîäûí çàõ çýýëýýñ õàñàãäñàí ýñâýë äîòîîäîä õýðýãëýõ àñóóäëûã öààøèä àâ÷ õýëýëöýõã¿é áîëñîí õèìèéí áîäèñóóä õàìààðíà. (â) “Îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñ” ãýæ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûí òóëä ýöýñëýí æóðàìëàñàí òîãòîîëîîð íýã áóþó õýä õýäýí çîðèóëàëòûí àíãèëàëûí õ¿ðýýíä á¿õ òºðëèéí àøèãëàëòûã íü õÿçãààðëàñàí áîëîâ÷ çàðèì îíöãîé òîõèîëäîëä àøèãëàõûã çºâøººðñºí õèìèéí áîäèñûã õýëíý. Ò¿¿íä õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûí áîäèò øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ áàðàã á¿õ òºðëèéí õýðýãëýýã íü çºâøººðººã¿é ò¿¿í÷ëýí ¿éëäâýðëýëèéí óëìààñ äîòîîäûí çàõ çýýëýýñ õàñàãäñàí ýñâýë äîòîîäîä õýðýãëýõ àñóóäëûã öààøèä àâ÷ õýëýëöýõã¿é áîëñîí õèìèéí áîäèñóóä õàìààðíà (ã) “Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í” ãýæ õºäºº àæ àõóéí õîðòîí øàâüæ óñòãàõ çîðèóëàëòààð ¿éëäâýðëýñýí áºãººä àøèãëàëòûí íºõöëèéí äàãóó ãàíö ýñâýë õýä õýäýí óäàà õýðýãëýñíèé äàðàà áîãèíî õóãàöààíû äîòîð õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä îíöãîé àþóë ó÷ðóóëàõ õèìèéí áîäèñûã õýëíý. (ä) “Ýöýñëýí æóðàìëàñàí òîãòîîë” ãýæ ÿìàð íýã õèìèéí áîäèñûã õîðèãëîõ ýñâýë îíöãîé õÿçãààðëàõûí òóëä òóõàéí Òàëààñ öààøèä äàõèí æóðàìëàõ øààðäëàãàã¿éãýýð ãàðãàñàí òîãòîîëûã õýëíý. (å) “Ýêñïîðò” áîëîí “Èìïîðò” ãýæ òýäãýýðèéí òóñ òóñûí óòãààð íýã Òàëààñ íºãºº Òàëä õèìèéí áîäèñ øèëæ¿¿ëýõèéã õýëýõ áºãººä õàðèí öýâýð øèëæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí ¿éëäë¿¿ä ò¿¿íä ¿ë õàìààðíà. (¸) “Òàë” ãýæ ýíý Êîíâåíöîîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýýð õîîðîíäîî õîëáîîòîé áºãººä òýäíèé õóâüä óã Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí óëñ ýñâýë á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãûã õýëíý. (æ) “Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà” ãýæ àëü íýã á¿ñ íóòãèéí áèå äààñàí óëñóóä õàìòðàí áàéãóóëñàí, ýíý Êîíâåíöîîð çîõèöóóäàãäàõ àñóóäëóóäûã õàðèóöàõûã ãèø¿¿í óëñóóäààñ íü äààëãàñàí, äîòîîä æóðìûíõàà äàãóó ýíý Êîíâåíöèä

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

105

ãàðûí ¿ñýã çóðàõ, ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ, ñàéøààí äýìøèõ ýñâýë íýãäýí îðîõ ýðõ îëãîãäñîí áàéãóóëëàãûã õýëíý. (ç) “Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîî” ãýæ 19 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 6 äóãààð çààëòûí (á)-ä òóñãàãäñàí òóñëàõ áàéãóóëëàãûã õýëíý.



3 äóãààð ç¿éë Êîíâåíöèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý 1. Ýíý Êîíâåíöèä äàðààõ áîäèñóóä õàìààðíà. ¯¿íä: (à) Õîðèãëîñîí áîëîí îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñ; (á) Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í. 2. Ýíý Êîíâåíöèä äàðààõ áîäèñóóä ¿ë õàìààðíà. ¯¿íä: (à) Ìàíñóóðóóëàõ ýìèéí ç¿éëñ áîëîí ñýòãýöýä íºëººëºõ áîäèñóóä; (á) Ðàäèî èäýâõèò ìàòåðèàë; (â) Õîã õàÿãäàë; (ã) Õèìèéí çýâñýã; (ä) Õ¿í áîëîí ìàëûí ýìèéí ç¿éëñèéã îðóóëñàí ýìèéí áîäèñóóä; (å) Õîîë õ¿íñýíä íýìæ õýðýãëýäýã õèìèéí áîäèñóóä; (¸) Õîîë õ¿íñ; (æ) Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõººðã¿é òîî õýìæýýãýýð äàðààõ çîðèëãîîð èìïîðòëîæ áóé õèìèéí áîäèñóóä. ¯¿íä: (I) Ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé çîðèóëàëòààð; ýñâýë (II) Õóâü õ¿í ººðèéí àõóéí õýðýãöýýíä øààðäàãäàõ òîî õýìæýýãýýð èìïîðòëîõ. 4 ä¿ãýýð ç¿éë ¯íäýñíèé òîìèëîãäñîí áàéãóóëëàãóóä

1. Òàë òóñ á¿ð ò¿¿íèé íýðèéí ºìíººñ ýíý Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ îëãîãäñîí ¿íäýñíèé íýã ýñâýë õýä õýäýí áàéãóóëëàãûã òîìèëíî. 2. Òàë òóñ á¿ð ººðèéí òîìèëñîí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãûã çîðèëòîî õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿ðýëöýýòýýé íººö áîëîìæîîð õàíãàõûã ýðìýëçýíý. 3. Òàë òóñ á¿ð ýíý Êîíâåíö ò¿¿íèé õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ºäðººñ õýòð¿¿ëýëã¿éãýý𠺺ðèéí òîìèëñîí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãà áóþó áàéãóóëëàãóóäûí íýð áîëîí õàÿãèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýíý. Òàë òóñ á¿ð èéì áàéãóóëëàãà áóþó áàéãóóëëàãóóäûíõàà íýð

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

106

áîëîí õàÿãèéã ººð÷ëºãäºõºä íýí äàðóé Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýíý. 4. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 3 äóãààð çààëòûí äàãóó àâñàí ìýäýýëëèéã íýí äàðóé Òàëóóäàä òàðààíà. 5 äóãààð ç¿éë Õîðèãëîñîí áîëîí îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûí òàëààðõè æóðàì 1. Ýöýñëýí æóðàìëàñàí òîãòîîë ãàðãàñàí Òàë òóñ á¿ð ýíý òóõàéãàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. Èéì ìýäýãäëèéã àëü áîëîõîîð õóðäàí ãýõäýý ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë ãàðãàñàí ºäðººñ õîéø 90 õîíîãèéí äîòîð ºãºõ áºãººä ò¿¿íä I õàâñðàëòûí äàãóó øààðäàãäàõ ìýäýýëëèéã îðóóëíà. 2. Òàë òóñ á¿ð ò¿¿íèé õóâüä ýíý Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäºð Íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí Ëîíäîíãèéí çàð÷èì áîëîí Õýðýãëýýíèé îëîí óëñûí êîäûí õ¿ðýýíä óðüä ºìíº ãàðãàñàí áºãººä äàõèí ìýäýãäýõ øààðäëàãàã¿é ýöýñëýí æóðàìëàñàí òîãòîîëóóäàà îðîëöóóëàõã¿éãýýð ýíý ºäðèéã õ¿ðòýë ãàðãàñàí èéì òîãòîîëóóäûíõàà òóõàé Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. 3. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 1 áîëîí 2 äóãààð çààëòûí äàãóó òóõàéí ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâñíû äàðàà àëü áîëîõ õóðäàí ãýõäýý ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä 6 ñàðààñ õýòð¿¿ëýëã¿éãýýð óã ìýäýãäýëä I õàâñðàëòûí äàãóó øààðäàãäàõ ìýäýýëýë îðñîí ýñýõèéã øàëãàíà. Õýðýâ ìýäýãäýëä øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë îðñîí áîë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð àâñàí ìýäýýëëèéíõýý òîéìûã á¿õ Òàëóóäàä íýí äàðóé èëãýýíý. Õýðýâ ìýäýãäýëä øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë îðîîã¿é áîë óã ìýäýãäëèéã èð¿¿ëñàí Òàëä ýíý òóõàé ìýäýýëíý. 4. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 6 ñàð òóòàì 1 áîëîí 2 äóãààð çààëòûí äàãóó àâñàí ìýäýýëëèéí òîâ÷ òîéìä I õàâñðàëòûí äàãóó øààðäàãäàõ á¿õ ìýäýýëëèéã àãóóëààã¿é ìýäýãäë¿¿äèéí òàëààðõè ìýäýýëëèéã òóñãàí Òàëóóäàä ÿâóóëæ áàéíà. 5. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð òîäîðõîé íýã õèìèéí áîäèñûí òàëàà𠺺ðèéí øàëãàæ òîãòîîñíû äàãóó I õàâñðàëòûí øààðäëàãûã õàíãàñàí ìýäýãäýë Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ æóðìûã õýðýãëýõ çîðèëãîîð õóâààñàí õî¸ð á¿ñ òóñ á¿ðýýñ äîð õàÿæ íýã íýãèéã àâñàí áîë ýäãýýð ìýäýãäëèéã Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîîíä èëãýýíý. Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ, çºâøººðºë àâàõ æóðìûã õýðýãëýõ çîðèëãîîð õóâààõ á¿ñ¿¿äèéã á¿ðýëäýõ¿¿íèéã Òàëóóäûí àíõäóãààð áàãà õóðëààñ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

107

õàâñðàëòààð òîäîðõîéëæ øèéäâýðëýíý. 6. Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîî ýäãýýð ìýäýãäýëä îðñîí ìýäýýëëèéã õÿíàæ II õàâñðàëòàä ºãºãäñºí øàëãóóðûí äàãóó òóõàéí õèìèéí áîäèñûã Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ, çºâøèëöºõ æóðàìä õàìààðóóëàí III õàâñðàëòàä îðóóëàõ ýñýõ òàëààð Òàëóóäûí áàãà õóðàëä çºâëºìæ ºãíº. 6 äóãààð ç¿éë Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé òàëààðõè æóðàì 1. ªºðèéí íóòàã äýâñãýð äýýð àøèãëàëòûí íºõöëèéí äàãóó õýðýãëýñýí îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íýýñ ¿¿äñýí àñóóäàëòàé òóëãàðñàí áºãººä ýíý Êîíâåíöèä íýãäñýí õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé àëü íýã îðîí óã îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ ñàíàëûã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò òàâüæ áîëíî. Òàë íü ñàíàëàà áýëòãýõäýý çîõèõ ýõ ¿¿ñâýðýýñ àâñàí òåõíèêèéí òîäîðõîéëîëò áîëîí ìýäýýíä ¿íäýñëýæ áîëíî. Ñàíàëä IV õàâñðàëòûí 1 ä¿ãýýð õýñýãò øààðäàãäàõ ìýäýýëëèéã òóñãàíà. 2. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 1 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó ñàíàë õ¿ëýýí àâñíû äàðàà àëü áîëîõ õóðäàí ãýõäýý ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä 6 ñàðààñ õýòð¿¿ëýëã¿éãýýð óã ñàíàëä IV õàâñðàëòûí 1 ä¿ãýýð õýñýãò øààðäàãäàõ ìýäýýëýë îðñîí ýñýõèéã øàëãàíà. Õýðýâ ñàíàëä øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë îðñîí áîë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð àâñàí ìýäýýëëèéíõýý òîéìûã á¿õ Òàëóóäàä íýí äàðóé èëãýýíý. Õýðýâ ñàíàëä øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë îðîîã¿é áîë óã ñàíàëûã ãàðãàñàí òàëä ýíý òóõàé ìýäýýëíý. 3. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 2 äóãààð çààëòûí äàãóó èð¿¿ëñýí ñàíàëòàé õîëáîãäóóëàí IV õàâñðàëòûí 2 äóãààð õýñýãò òóñãàãäñàí íýìýëò ìýäýýëýë öóãëóóëíà. 4. Òóõàéí îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí õóâüä 2 áîëîí 3 äóãààð çààëòûí øààðäëàãóóä áèåëýãäâýë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð óã ñàíàë áîëîí õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîîíä èëãýýíý. 5. Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîî ñàíàëä òóñãàãäñàí ìýäýýëýë áîëîí öóãëóóëñàí íýìýëò ìýäýýëëèéã õÿíàæ IV õàâñðàëòûí 3 äóãààð õýñýãò ºãºãäñºí øàëãóóðûí äàãóó òóõàéí õèìèéí áîäèñûã Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ æóðàìä õàìààðóóëàí III õàâñðàëòàä îðóóëàõ ýñýõ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

108

òàëààð Òàëóóäûí áàãà õóðàëä çºâëºìæ ºãíº. 7 äóãààð ç¿éë Õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ 1. Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîî III õàâñðàëòàä îðóóëàõàà𠺺ðèéí çºâëºìæ áîëãîñîí õèìèéí áîäèñ òóñ á¿ðèéí òàëààð øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí òºñºë áýëòãýíý. Øèéäâýð ãàðãóóëàõ ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷èã íü äîð õàÿæ I õàâñðàëòàä àãóóëàãäàõ ìýäýýëýëä ¿íäýñëýñýí áàéõ áºãººä, ýöýñëýí æóðàìëàñàí òîãòîîëä õàìààðàõ çîðèóëàëòûí àíãèëàëààñ ººð àíãèëàëûí õèìèéí áîäèñûí àøèãëàëòûí òàëààðõè ìýäýýëëèéã ìºí àãóóëñàí áàéõ ¸ñòîé. 2. 1 ä¿ãýýð çààëòàä ºãºãäñºí çºâëºìæèéã øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí õàìò Òàëóóäûí áàãà õóðàëä îðóóëíà. Òàëóóäûí áàãà õóðàë òóõàéí õèìèéí áîäèñûã Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ æóðàìä õàìààðóóëàõ, III õàâñðàëòàä îðóóëàõ áîëîí øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí òºñëèéã áàòëàõ ýñýõ çýðãèéã øèéäâýðëýíý. 3. Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòàä îðóóëàõààð øèéäâýðëýæ, óã øèéäâýðèéã ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéã áàòàëñíû äàðàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ýíý òóõàé íýí äàðóé á¿õ Òàëóóäàä ìýäýýëíý. 8 äóãààð ç¿éë Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ ñàéí äóðûí æóðàìä îðñîí õèìèéí áîäèñóóä 1. III õàâñðàëòàä îðñíîîñ ººð áºãººä Òàëóóäûí áàãà õóðëûí àíõäóãààð õóðàëäààí áîëîõ ºäðººñ ºìíº Óðüä÷èëàí ìýäýýëæ çºâøèëöºõ ñàéí äóðûí æóðàìä îðñîí õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ øèéäâýðèéã óã õàâñðàëòàä îðóóëàõàä òàâèãäàõ á¿õ øèéäâýðèéã õàíãàñàí ãýæ ¿çñýí íºõöºëä Òàëóóäûí áàãà õóðàë àíõíûõàà õóðàëäààíààð øèéäâýðëýíý. 9 ä¿ãýýð ç¿éë Õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòààñ õàñàõ

1. Õýðýâ àëü íýã Òàë òóõàéí õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

109

øèéäâýð ãàðàõ ¿åä áàéãààã¿é ìýäýýëëèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ºã÷ òýð ìýäýýëëèéí óëìààñ óã õèìèéí áîäèñ II áîëîí IV õàâñðàëòàä ºãºãäñºí çîõèõ øàëãóóðûã öààøèä õàíãàæ ÷àäàõã¿é áîëâîë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð òýðõ¿¿ ìýäýýëëèéã Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîîíä ÿâóóëíà. 2. Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîî 1 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó õ¿ëýýí àâñàí ìýäýýëýëä ø¿¿ìæ õèéíý. Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîî III õàâñðàëòààñ ãàðãóóëàõàà𠺺ðèéí çºâëºìæ áîëãîñîí õèìèéí áîäèñ òóñ á¿ðèéí õóâüä II ýñâýë IV õàâñðàëòûí çîõèõ øàëãóóðò ¿íäýñëýí øèíýýð øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷èã áýëòãýíý. 3. 2 äóãààð çààëòàä òóñãàãäñàí çºâëºìæèéã øèíýýð øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéí õàìò Òàëóóäûí áàãà õóðàëä îðóóëíà. Òàëóóäûí áàãà õóðàë òóõàéí õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòààñ õàñàõ, øèíýýð øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéã áàòëàõ ýñýõ çýðãèéã øèéäâýðëýíý. 4. Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòààñ õàñàõààð øèéäâýðëýæ, óã øèéäâýðèéã ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéã áàòàëñíû äàðàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ýíý òóõàé íýí äàðóé á¿õ Òàëóóäàä ìýäýýëíý. 10 äóãààð ç¿éë III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñûã èìïîðòëîõòîé õîëáîãäñîí ¿¿ðã¿¿ä 1. Òàë òóñ á¿ð III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñûã èìïîðòëîõ òàëààð öàã òóõàéä íü øèéäâýð ãàðãàõòàé õîëáîãäñîí çîõèõ õóóëü ýðõèéí áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. 2. Òàë òóñ á¿ð 7 äóãààð ç¿éëèéí 3 äóãààð çààëòàä òóñãàãäñàí øèéäâýð ãàðãóóëàõ áàðèìò áè÷ãèéã ÿâóóëñàí ºäðººñ õîéø àëü áîëîõ ò¿ðãýí õóãàöààíä ãýõäýý 9 ñàðààñ õýòð¿¿ëýëã¿éãýýð òóõàéí õèìèéí áîäèñûí öààøäûí èìïîðòûí òàëààð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò õàðèóëò ºãíº. Õýðýâ Òàë íü ýíý õàðèóíäàà ÿìàð íýãýí ººð÷ëºëò õèéâýë òýð òóõàéãàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ÿàðàëòàé ìýäýãäýíý. 3. 2 äóãààð çààëòàä ºãºãäñºí õóãàöàà õýòýðñýí òîõèîëäîëä Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ òóõàéí Òàëä õàðèóãàà ÿàðàëòàé ºãºõèéã áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. Õýðýâ óã Òàë õàðèó ºã÷ ÷àäàõã¿é áîë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð áîëîìæòîé íºõöºëä õàðèó ºãºõºä íü ò¿¿íä òóñàëíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

110

2 äóãààð çààëòûí äàãóóõ õàðèóã äàðààõ õýëáýð¿¿äèéí àëü íýãýýð ºãíº. ¯¿íä: (à) Õóóëü ýðõèéí áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýí¿¿äýä íèéöñýí ýöñèéí øèéäâýð: (I) èìïîðòûã çºâøººðºõ; (II) èìïîðòûã ¿ë çºâøººðºõ; (III) èìïîðòûã òóñãàé íºõöºëòýéãýýð çºâøººðºõ; ýñâýë (á) Äàðààõ ç¿éëèéã òóñãàñàí ò¿ð õàðèó: (I) òóñãàé íºõöºëòýéãýýð áîëîí íºõöºëã¿éãýýð èìïîðòûã çºâøººðñºí ò¿ð õàðèó, ýñâýë ò¿ð õóãàöààíä èìïîðòûã ¿ë çºâøººðºõ ò¿ð õàðèó; (II) ýöñèéí øèéäâýð ãàðãàõ àñóóäëûã èäýâõèòýé àâ÷ õýëýëöýæ áàéãàà òóõàé ìýäýãäýë; (III) Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ýñâýë òóõàéí Òàëä õàíäàæ ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûí òàëààð íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ òàëààð ãàðãàñàí õ¿ñýëò; (IV) Õèìèéí áîäèñò ¿íýëãýý ºãºõºä òóñëàìæ àâàõ òàëààð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ãàðãàñàí õ¿ñýëò. 5. 4 ä¿ãýýð çààëòûí (à) ýñâýë (á)-ãèéí äàãóó ºãºãäºõ õàðèó íü III õàâñðàëòàä îðñîí òóõàéí õèìèéí áîäèñûí çýðýãëýë ýñâýë çýðýãëýë¿¿äýä õàìààðíà. 6. Ýöñèéí øèéäâýðò ò¿¿íèéã ãàðãàõàä ¿íäýñëýñýí õóóëü ýðõèéí áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýí¿¿äèéí òàëààðõè áè÷èãëýëèéã õàâñàðãàíà. 7. Òàë òóñ á¿ð ò¿¿íèé õóâüä ýíý Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ ºäðººñ õýòð¿¿ëýëã¿éãýýð III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñ á¿ðýýð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò õàðèó ºãíº. Íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëñàí Ëîíäîíãèéí çàð÷èì áîëîí Õýðýãëýýíèé îëîí óëñûí êîäûí äàãóó èéì õàðèó ºãñºí Òàë äàõèí ºãºõ øààðäëàãàã¿é. 8. Òàë òóñ á¿ð ººðèéí àâ÷ õýðýãæ¿¿ëñýí õóóëü ýðõèéí áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýòýé óÿëäóóëàí õóóëü ýðõèéíõýý õ¿ðýýíä ñîíèðõîã÷ ýòãýýä¿¿äýä õàðèóíû òàëààð ýíý ç¿éëèéí äàãóó ìýäýýëíý. 9. Õýðýâ äýýðõè 2 áîëîí 4 ä¿ãýýð çààëò, ìºí 11 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí äàãóó õèìèéí áîäèñûã èìïîðòëîõûã ¿ë çºâøººðºõ, ýñâýë çºâõºí òóñãàé íºõöëèéí äàãóó èìïîðòëîõûã çºâøººðºõ øèéäâýð ãàðãàñàí Òàë óã ¿éëäëýý ã¿éöýòãýýã¿é áàéãàà áîë íýãýí çýðýã õîðèãëîõ ýñâýë äàðààõ õî¸ð òîõèîëäëûí õóâüä àäèë òºñòýé íºõöºë áàéäàë òîãòîîíî. ¯¿íä: (à) äóðûí ýõ ¿¿ñâýðýýñ õèìèéí áîäèñ èìïîðòëîõ;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

111

(á) äîòîîääîî àøèãëàõààð õèìèéí áîäèñûã äîòîîääîî ¿éëäâýðëýõ. 10. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçà𠺺ðèéí õ¿ëýýí àâ÷ áóé õàðèóíû òàëààð á¿õ Òàëóóëàä çóðãààí ñàð òóòàì ìýäýýëæ áàéíà. Ýíý ìýäýýëýëä øèéäâýð ãàðãàõàä ¿íäýñëýñýí õóóëü ýðõèéí áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýýíèé òàëààð áàéãàà ìýäýýã îðóóëíà. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð õàðèóã äàìæóóëæ ÷àäààã¿é òîõèîëäîëóóäûí òàëààð Òàëóóäàä ìýäýýëíý. 11 ä¿ãýýð ç¿éë III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñûã ýêñïîðòëîõòîé õîëáîãäñîí ¿¿ðã¿¿ä 1. Ýêñïîðòëîã÷ Òàë òóñ á¿ð: (à) 10 äóãààð ç¿éëèéí 10 äóãààð çààëòûí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ èð¿¿ëñýí õàðèóíóóäûã õóóëü ýðõèéí õ¿ðýýíä çîõèõ Òàëóóäàä ìýäýãäýõ õóóëü ýðõèéí áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí øààðäëàãàòàé àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. (á) 10 äóãààð ç¿éëèéí 10 äóãààð çààëòûí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ Òàëóóäàä èéì õàðèóíóóäûí òàëààð ìýäýýëñýí ºäðººñ õîéø çóðãààí ñàðààñ õýòð¿¿ëýëã¿éãýýð õàðèó á¿ðò òóñãàãäñàí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õóóëü ýðõèéí õ¿ðýýíä Ýêñïîðëîã÷ Òàëóóäààð õàíãóóëàõ ýðõ ç¿éí áîëîí óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí çîõèõ àðãà õýìæýý àâíà. (â) Èìïîðòëîã÷ Òàëóóäàä òýäíèé õ¿ñýëòýýð äîîðõ òîõèîëäîëä çºâëºãºº ºãºõ, äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ¯¿íä: (1) 10 äóãààð ç¿éëèéí 4 ä¿ãýýð çààëò áîëîí ýíý ç¿éëèéí 2 (â) çààëòûí äàãóó øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ íýìýëò ìýäýýëýë àâàõ; (2) Õèìèéí áîäèñûã õ¿÷èíòýé õóãàöààíûõ íü òóðøèä àþóëã¿é àøèãëàõ áîëîìæ, ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ. 2. Õýðýâ àëü íýã èìïîðòëîã÷ Òàë íü õàðèó èð¿¿ëýýã¿é ýñâýë ÿìàð íýãýí ò¿ð øèéäâýð àãóóëààã¿é çàâñðûí õàðèó èð¿¿ëñýí îíöãîé òîõèîëäîëä Òàë òóñ á¿ð III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñûã äîîðõèîñ áóñàä òîõèîëäîëä ò¿¿íä ýêñïîðòëîõã¿é. ¯¿íä: (à) Òóõàéí õèìèéí áîäèñûã èìïîðòîëæ áàéõ ¿åä ò¿¿íèéã èìïîðòëîã÷ Òàë õèìèéí áîäèñ õýìýýí á¿ðòãýæ àâàõ; (á) Òóõàéí õèìèéí áîäèñûã èìïîðòëîã÷ Òàë óðüä íü àøèãëàæ áàéñàí áîëîí èìïîðòîëæ áàéñàí òóõàé áàòàëãàà áàéãàà áîëîí ò¿¿íèé àøèãëàëòûã õîðèãëîõ øèéäâýð ãàðãààã¿é áàéõ; (â) Ýêñïîðòëîã÷ íü èìïîðòëîã÷ Òàëûí ¿íäýñíèé òîìèëîãäñîí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

112

áàéãóóëëàãàä òóõàéí õèìèéí áîäèñûã ò¿¿íä ýêñïîðòëîõ õ¿ñýëò òàâüæ èìïîðòûí òîäîðõîé çºâøººðºë ãàðãóóëæ àâíà. Èìïîðòëîã÷ Òàë èéì õ¿ñýëòèéã 60 õîíîãèéí äîòîð áàðàãäóóëæ Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ººðèéí øèéäâýðèéí òóõàé ÿàðàëòàé ìýäýãäýíý. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 10 äóãààð ç¿éëèéí 10 äóãààð çààëòûí äàãóó àëü íýã Òàë õàðèóãàà èð¿¿ëýýã¿é áîëîí ÿìàð íýãýí ò¿ð øèéäâýð àãóóëààã¿é çàâñðûí õàðèó èð¿¿ëñýí òóõàé Òàëóóäàä ìýäýãäñýíýýñ õîéø 6 ñàðûí õóãàöàà ºíãºðñíèé äàðàà Ýêñïîðòëîã÷ Òàë ýíý çààëòûí äàãóó ¿¿ðãýý 1 æèëèéí õóãàöààãààð õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýíý. 12 äóãààð ç¿éë Ýêñïîðòûí ìýäýãäýë 1. ªºðèéí íóòàã äýâñãýð äýýð àøèãëàõûã õîðèãëîñîí áîëîí îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûã ýêñïîðòîëæ áàéãàà Òàë èìïîðòëîã÷ Òàëä ýêñïîðòûí ìýäýãäýë ºãíº. Ýêñïîðòûí ìýäýãäýëä V õàâñðàëòàä îðñîí ìýäýýëëèéã òóñãàíà. 2. Òóõàéí áîäèñûí õóâüä ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë ãàðñíû äàðàà àíõíû ýêñïîðò õèéõèéí ºìíº ýêñïîðòûí ìýäýãäýë ºãíº. Ò¿¿íýýñ õîéø ýêñïîðòûí ìýäýãäëèéã àëü íýã õóàíëèéí æèëä àíõíû ýêñïîðò õèéõèéí ºìíº ºãíº. Ýêñïîðò õèéõýýñ ºìíº ìýäýãäýë ºãºõ øààðäëàãààñ èìïîðòëîã÷ Òàëûí ¿íäýñíèé òîìèëîãäñîí áàéãóóëëàãà òàòãàëçàæ áîëíî. 3. Ýêñïîðòëîã÷ Òàë àëü íýã õèìèéí áîäèñûí õîðèãëîëò, îíöãîé õÿçãààðëàëòûã ººð÷èëñºí ýöýñëýí øèéäâýðëýõ òîãòîîë ãàðãàâàë èìïîðòëîã÷ Òàëäàà ýêñïîðòûí øèíý÷èëñýí ìýäýãäýë ºãíº. 4. Èìïîðòëîã÷ Òàë íü ýöýñëýí øèéäâýðëýõ òîãòîîë ãàðñíû äàðàà õ¿ëýýí àâñàí àíõíû ýêñïîðòûí ìýäýãäëèéã àâñàí òóõàéãàà õàðèó ìýäýýëíý. Õýðýâ ýêñïîðòëîã÷ Òàë ýêñïîðòûí ìýäýãäëýý ÿâóóëñíààñ õîéø ãó÷èí ºäðèéí äîòîð õàðèó àâàõã¿é áîë õî¸ð äàõü ìýäýãäëýý ÿâóóëíà. Ýêñïîðòëîã÷ Òàë íü ººðèéí ºãñºí õî¸ð äàõü ìýäýãäëýý èìïîðòëîã÷ Òàëä õ¿ðãýõ òàëààð õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàíà. 5. 1 ä¿ãýýð çààëòàä òóñãàãäñàí Òàëûí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã äàðààõ òîõèîëäîëä õ¿÷èíã¿é áîëíî. ¯¿íä: (à) Òóõàéí õèìèéí áîäèñ III õàâñðàëòàä îðîõ; (á) Èìïîðòëîã÷ Òàë òóõàéí õèìèéí áîäèñ òàëààð 10 äóãààð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòûí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò õàðèó èð¿¿ëýõ; (â)Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 10 äóãààð ç¿éëèéí 10 äóãààð çààëòûí äàãóó óã õàðèóíû òóõàé Òàëóóäàä ìýäýýëýõ.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

113

13 äóãààð ç¿éë Ýêñïîðòëîãäîæ áóé õèìèéí áîäèñûã äàãàëäàõ ìýäýýëýë 1. Òàëóóäûí áàãà õóðàë III õàâñðàëòàä îðñîí áèå äààñàí áîäèñóóä áîëîí íýã õýñýã õèìèéí áîäèñûí õóâüä ãààëèéí òîäîðõîé çºâøººðºãäñºí êîäûí ñèñòåì ãàðãàæ ìºðä¿¿ëýõèéã ñàíàë áîëãîíî. Êîäûí ñèñòåì ìºðäºãäºæ ýõëýõýä ýêñïîðòëîãäîæ áàéãàà õèìèéí áîäèñ á¿ðèéã äàãàëäàõ áè÷èã áàðèìòàä çîõèõ êîäûã òàâüñàí áàéõûã Òàë á¿ð øààðäàíà. 2. Òàëóóä èìïîðòëîã÷ Òàëûí àëü íýã øààðäëàãûã õºíäºõã¿éãýýð III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñóóä áîëîí ýêñïîðòëîã÷ Òàëûí íóòàã äýâñãýðò àøèãëàõûã õîðèãëîñîí ýñâýë îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñóóäûã ýêñïîðòëîõîä îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä ýðñäýë, õîðò íºëºº ¿ç¿¿ëýõã¿é áàéëãàõûí òóëä õàíãàëòòàé ìýäýýëýë àãóóëñàí øîøãî õèéõ øààðäëàãûã òàâèíà. 3. Òàëóóä èìïîðòëîã÷ Òàëûí àëü íýã øààðäëàãûã õºíäºõã¿éãýý𠺺ðñäèéí íóòàã äýâñãýðò áàéãàëü îð÷èí ýñâýë õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ øîøãîæóóëàõ øààðäëàãà òàâèãäñàí õèìèéí áîäèñûã ýêñïîðòëîõîä îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä ýðñäýë, õîðò íºëºº ¿ç¿¿ëýõã¿é áàéëãàõûí òóëä õàíãàëòòàé ìýäýýëýë àãóóëñàí øîøãî õèéõ øààðäëàãà òàâüæ áîëíî. 4. 2 äóãààð çààëòàä äóðüäàãäñàí, ìýðãýæëèéí çîðèëãîîð àøèãëàõ õèìèéí áîäèñóóäûí õóâüä ýêñïîðòëîã÷ Òàë á¿ð îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí çàãâàð á¿õèé õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí àþóëã¿éí ìýäýý àãóóëñàí õóóäñûã èìïîðòëîã÷ Òàëóóäàä ÿâóóëàõûã øààðäàíà. 5. Øîøãîí äýýðõè áîëîí àþóëã¿éí ìýäýý àãóóëñàí õóóäñàí äàõü ìýäýýëýëèéã áîëîìæèéí õýðýýð èìïîðòëîã÷ Òàëûí íýã ýñâýë õýä õýäýí àëáàí ¸ñíû õýë äýýð ºãíº. 14 ä¿ãýýð ç¿éë Ìýäýýëýë ñîëèëöîõ 1. Òàëóóä ýíý Êîíâåíöèéí çîðèëãîä íèéö¿¿ëýí äàðààõ ç¿éë¿¿äýýð çîõèõ äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý. ¯¿íä: (à) Ýíý Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä õèìèéí áîäèñóóäûí òàëààðòýäãýýðèéí õîð àþóë, ýêîëîãèéí õîð àþóë áîëîí àþóëã¿éí ìýäýýýëëèéã îðóóëñàí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé, òåõíèêèéí, ýäèéí çàñãèéí áîëîí õóóëü ýðõèéí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ; (á) Ýíý Êîíâåíöèéí çîðèëãîä íèéöýõ äîòîîääîî ãàðãàñàí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

114

çîõèöóóëàëòûí àðãà õýìæýýíèé òàëààðõè ºðãºí ìýäýýëëèéã ºãºõ; (â) Õèìèéí áîäèñûí íýã áóþó õýä õýäýí òºðëèéí àøèãëàëòûã èõýýõýí õÿçãààðëàñàí ¿éë àæèëëàãààíûõàà òóõàé ìýäýýëëèéã áóñàä Òàëóóääàà øóóä ýñâýë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí ºãºõ. 2. Ýíý Êîíâåíöèéí äàãóó ìýäýýëýë ñîëèëöîæ áàéãàà Òàëóóä õàðèëöàí òîõèðñîí ¸ñîîð ìýäýýëëèéí íóóöûã õàäãàëíà. 3. Ýíý Êîíâåíöèéí çîðèëãîä äàðààõ ìýäýýëëèéã íóóö áóñ ìýäýýëýë ãýæ ¿çíý. ¯¿íä: (à) 5 áîëîí 6 äóãààð ç¿éëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð I áîëîí IV õàâñðàëòàä ºãºãäñºí ìýäýýëýë; (á) 13 äóãààð ç¿éëèéí 4 ä¿ãýýð çààëòàä ºãºãäñºí àþóëã¿éí ìýäýýëëèéí õóóäñàíä îðñîí ìýäýýëýë; (â) Õèìèéí áîäèñûí õóãàöàà äóóñàõ îí ñàð ºäºð; (ã) Õîð õºíººëèéí àíãèëàë, ýðñäëèéí øèíæ òºðõ áîëîí àþóëã¿é àæèëëàãààíû çºâëºìæ çýðãèéã õàìàðñàí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé òàëààðõè ìýäýýëýë; (ä) Õîð àþóë áîëîí ýêîëîãèéí õîð àþóëûí òóðøèëò øèíæèëãýýíèé íýãäñýí ä¿í. 5. ªºðèéí íóòàã äýâñãýð äýýã¿¿ð III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñûã ºíãºð¿¿ëæ áàéãààòàé õîëáîãäóóëàí ìýäýýëýë øààðäàõ Òàë ººðèéí õýðýãöýýíèé òàëààð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýýëæ áîëîõ áºãººä òýð íü á¿õ Òàëóóäàä ýíý òóõàé ìýäýãäýíý. 15 äóãààð ç¿éë Êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõ 1. Òàë òóñ á¿ð ýíý Êîíâåíöèéã ¿ð àøèãòàé õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàæ áîëîõ äýä á¿òýö áîëîí ¿íäýñíèé áàéãóóëëàãóóäûã áèé áîëãîõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý àðãà õýìæýýíä çîõèõ øààðäëàãûí ¿¿äíýýñ ¿íäýñíèé ò¿âøèíä õóóëü òîãòîîìæ ãàðãàõ, ººð÷ëºõ áîëîí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûí àðãà õýìæýý àâàõ çýðýã àæëóóä îðîõûí çýðýãöýý äàðààõ ¿éë àæèëëãààã õàìðóóëæ áîëíî. ¯¿íä: (à) Õèìèéí áîäèñûã àþóëã¿é àøèãëàõ ìýäýýëýë çýðãèéã àãóóëñàí ¿íäýñíèé á¿ðòãýëèéí áîëîí ìýäýýëëèéí ñàí áàéãóóëàõ; (á) Õèìèéí àþóëã¿é áàéäëûí òàëààð ñàíàà÷ëàãà ãàðãàí àæèëëàæ áóé ¿éëäâýðèéã óðàìøóóëàõ; (â) 16 äóãààð ç¿éëèéí çààëòóóäûí äàãóó ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð ãýðýý õýëýëöýýð áàéãóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ. 2. Òàë òóñ á¿ð õèìèéí áîäèñòîé õàðüöàõ, àþóë îñëûí ¿åèéí àðãà

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

115

àæèëëàãàà, ä¿ðýì çààâàð áîëîí III õàâñðàëòàä îðñîí õèìèéí áîäèñóóäòàé õàðüöóóëàõàä õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä õîð íºëºº áàãàòàé àäèë òºñòýé õèìèéí áîäèñóóäûí òàëààðõè ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä çîõèõ ¸ñîîð õ¿ðãýõ àæëûã áàòàëãààæóóëíà. 3. Òàëóóä ýíý Êîíâåíöèéã äýä á¿ñèéí, á¿ñèéí áîëîí äýëõèéí äàõèíû ò¿âøèíä õýðýãæ¿¿ëýõýä øóóä ýñâýë ýðõ á¿õèé îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí õàìòðàí àæèëëàíà. 4. Ýíý Êîíâåíöèéí ÿìàð ÷ çààëò õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûí òóëä Òàëóóäûí ç¿ãýýñ Êîíâåíöèä òóñãàãäñàíààñ èë¿¿ õàòóó àðãà õýìæýý àâàõ ýðõèéã õÿçãààðëàõã¿é áºãººä èéì àðãà õýìæýý íü ýíý Êîíâåíö áîëîí îëîí óëñûí õóóëèéí çààëòóóäòàé óÿëäàæ áàéõ íºõöºëòýé. 16 äóãààð çààëò Òåõíèêèéí òóñëàìæ Òàëóóä õºãæèæ áóé áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäûí õýðýãöýý øààðäëàãûã õàðãàëçàí ýíý Êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð õèìèéí áîäèñûã àøèãëàëòûã óäèðäàí çîõèöóóëàõ äýä á¿òýö áîëîí ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõýä òåõíèêèéí òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõýä õàìòðàí àæèëëàíà. Õèìèéí áîäèñûã æóðàìëàõ òàëààð èë¿¿ äýâøèëòýò õºòºëáºðòýé Òàëóóä õèìèéí áîäèñûí àøèãëàëòûã ò¿¿íèé õýðýãëýýíèé õóãàöààíûõ íü òóðøèä óäèðäàí çîõèöóóëàõ äýä á¿òýö áîëîí ÷àäàâõè áèé áîëãîí õºãæ¿¿ëýõ ñóðãàëòûã îðîëöóóëñàí òåõíèêèéí òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëýõ ¸ñòîé. 17 äóãààð ç¿éë Äàãàæ ìºðäºõ Òàëóóäûí áàãà õóðàë ýíý Êîíâåíöèéã Òàëóóä äàãàæ ìºðäºæ áàéãàà ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ áîëîí äàãàæ ìºð人ã¿é íü òîãòîîãäâîë õýðõýí õàíäàõ òàëààð áàðèìòëàõ æóðàì áîëîí çîõèîí áàéãóóëàëòûí ìåõàíèçì áèé áîëãîæ áàòàëíà. 18 äóãààð ç¿éë Òàëóóäûí áàãà õóðàë

1. ¯¿ãýýð Òàëóóäûí áàãà õóðëûã çîõèîí áàéãóóëíà. 2. Òàëóóäûí áàãà õóðëûí àíõäóãààð ÷óóëãàíûã ýíýõ¿¿ Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýã æèëèéí äîòîð ͯÁ-ûí Îð÷íû

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

116

Õºòºëáºðèéí ÿéöýòãýõ çàõèðàë áîëîí ͯÁ-ûí Õ¿íñ õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé çàõèðàë íàð õàìòðàí õóðàëäóóëíà. Öààøèä Òàëóóäûí áàãà õóðëûí ýýëæèò ÷óóëãàíûã áàãà õóðëûí àíõíû ÷óóëãàíààð òîãòîîñîí õóãàöààíä òîãòìîë çàðëàí õóðàëäóóëíà. 3. Òàëóóäûí áàãà õóðëûí ýýëæèò áóñ ÷óóëãàíûã áàãà õóðëààñ øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí ýñâýë àëü íýã Òàëûí áè÷ãýýð ºãñºí õ¿ñýëòèéí äàãóó Òàëóóäûí äîð õàÿæ ãóðàâíû íýã íü äýìæñýí òîõèîëäîëä õóðàëäóóëíà. 4. Òàëóóäûí áàãà õóðàë íü ººðèéí áîëîí òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäûíõàà ¿éë àæèëëàãààíû áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ä¿ðýì, æóðàì, òýð÷ëýí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíä øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðèéí òàëààð àíõíûõàà ÷óóëãàíààð çºâøèëä õ¿ð÷ øèéäâýð ãàðãàíà. 5. Òàëóóäûí áàãà õóðàë íü Êîíâåíöèéí õýðýãæèëòèéã áàéíãà õýëýëöýæ ¿íýëýëò ºãíº. Òýðýýð Êîíâåíöîîð õ¿ëýýëãýñýí ¿¿ðã¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ áºãººä ¿¿íèé òóëä äàðààõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëíà. ¯¿íä: (à) Êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäûã áàéãóóëàõ; (á) Îëîí óëñûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãóóä, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ; (â) Êîíâåíöèéí çîðèëãîä õ¿ðýõýä øààðäàãäàõ íýìýëò àðãà õýìæýýã õýëýëöýæ õýðýãæ¿¿ëýõ. 6. Òàëóóäûí áàãà õóðàë àíõíûõàà ÷óóëãàíààð ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä çàðèì ¿¿ðã¿¿äèéã õ¿ëýýæ àæèëëàõ Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîî ãýæ íýðëýãäýõ òóñëàõ áàéãóóëëàãûã áàéãóóëíà. ¯¿íòýé õîëáîãäóóëàí: (à) Õèìèéí áîäèñûí ìàãàäëàõ õîðîîíû ãèø¿¿äèéã Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ òîìèëíî. Õîðîîíû ãèø¿¿í÷ëýëä õèìèéí áîäèñûí àøèãëàëòûí àñóóäàë õàðèóöäàã ìýðãýæèëòí¿¿äýý òîìèëñîí öººí òîîíû Çàñãèéí ãàçðóóä õàìààðàãäàíà. Õîðîîíû ãèø¿¿äèéã ãàçàð ç¿éí áàéðøëûí òýíö¿¿ õóâààðèëàëòûã ¿íäýñ áîëãîí, õºãæèíã¿é áîëîí õºãæèæ áóé Òàëóóäûí àäèë òýãø îðîëöîîã õàíãàí òîìèëíî; (á) Òàëóóäûí áàãà õóðàë íü Õîðîîíû ã¿éöýòãýõ àæèë, çîõèîí áàéãóóëàëò áîëîí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð øèéäâýð ãàðãàíà; (â) Õîðîî íü ººðèéí ãàðãàñàí çºâëºìæèéã çºâøèëöºõ æóðìààð øèéäâýðë¿¿ëýõýä á¿õ õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàíà. Õýðýâ á¿õ õ¿÷èí ÷àðìàéëò ¿ð ä¿íã¿é áîëæ çºâøèëä õ¿ðýõã¿é áîë ñàíàë àñóóëãàä îðîëöîæ áàéãàà ãèø¿¿äèéí ãóðàâíû õî¸ðûí ñàíàëààð øèéäâýðëýíý. 7. ͯÁ, ò¿¿íèé òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä áîëîí Îëîí óëñûí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

117

àòîìûí ýð÷èì õ¿÷íèé àãåíòëàã, òýð÷ëýí ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí Òàë áóñ àëü íýã óëñ Òàëóóäûí áàãà õóðàëä àæèãëàã÷ààð îðîëöîæ áîëíî. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí õàìðàõ àñóóäëààð ìýðãýøñýí ¿íäýñíèé ýñâýë îëîí óëñûí, çàñãèéí ãàçðûí ýñâýë òºðèéí áóñ ÿìàð ÷ áàéãóóëëàãà Òàëóóäûí áàãà õóðàëä àæèãëàã÷ààð îðîëöîõ õ¿ñýëòýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò èëýðõèéëñýí áîë õóðàëä îðîëöîã÷ Òàëóóäûí ãóðàâíû íýãýýñ èë¿¿ íü òàòãàëçààã¿é òîõèîëäîëä õóðàëä îðîëöóóëæ áîëíî. Àæèãëàã÷äûã õóðàëä îðîëöóóëàõ àñóóäëûã Òàëóóäûí áàãà õóðëààð áàòëàõ æóðìààð çîõèöóóëíà. 19 ä¿ãýýð ç¿éë Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð 1. ¯¿ãýýð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð áàéãóóëàãäàíà. 2. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð íü äàðààõ àæèë ¿¿ðãèéã ýðõëýí ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä: (à) Òàëóóäûí áàãà õóðàë áîëîí ò¿¿íèé òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäû õóðàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëàõ, øààäëàãàòàé ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ; (á) Òàëóóä ò¿¿íèé äîòîð õºãæèæ áàéãàà áîëîí øèëæèëòèéí ýäèéí çàñàãòàé îðíóóäàä õ¿ñýëòèéí äàãóó Êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ; (â) Îëîí óëñûí õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ; (ã) Òàëóóäûí áàãà õóðëûí åðºíõèé óäèðäàìæ çààâðûí äàãóó ººðèéí ¿éë àæèëëàãààã ¿ð ä¿íòýé ÿâóóëàõàä øààðäàãäàæ áîëîõ çàõèðãààíû áîëîí ãýðýý õýëöýë õèéõ àæèëä îðîëöîõ; (ä) Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðòàé õîëáîãäñîí áîëîí Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ õ¿ëýýëãýæ áîëîõ áóñàä àæèë ¿¿ðã¿¿äèéã õýðýãæ¿¿ëýõ. 3. Ýíýõ¿¿ Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí àæèë ¿¿ðãèéã ͯÁ-ûí Îð÷íû Õºòºëáºðèéí ÿéöýòãýõ çàõèðàë, ͯÁûí Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé çàõèðàë íàð õàìòðàí ã¿éöýòãýõ áºãººä øààðäëàãàòàé àñóóäëóóäûã õàðèëöàí òîõèðîëöîæ Òàëóóäûí áàãà õóðëààð áàòëóóëàí àæèëëàíà. 4. Õýðýâ Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð àæèë ¿¿ðãýý çîõèõ ¸ñîîð ã¿éöýòãýæ ÷àäàõã¿é áîë Òàëóóëûí áàãà õóðëààñ ñàíàë àñóóëãàä îðîëöîæ áóé Òàëóóäûí äºðºâíèé íýãýýñ äèéëýíõèéí ñàíàëààð ò¿¿íèé àæèë ¿¿ðãèéã íýð õ¿íä á¿õèé îëîí óëñûí íýã ýñâýë õýä õýäýí áàéãóóëëàãàä

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

118

øèëæ¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî. 20 äóãààð ç¿éë Ìàðãààíûã çîõèöóóëàõ 1. Òàëóóä íü òýäíèé õîîðîíä Êîíâåíöèéã õýðýãëýõ áîëîí òàéëáàðëàõòàé õîëáîãäîí ãàðñàí ÿìàð ÷ ìàðãààíûã õýëöýë õèéõ áóþó ººðñäèéí ñîíãîí àâñàí ýâèéí áóñàä àðãààð çîõèöóóëíà. 2. Êîíâåíöèéã ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ, ñàéøààí äýìæèõ ¿åä áóþó ò¿¿íä íýãäýí îðîõ, ìºí ò¿¿íèé äàðàà á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í áóñ àëèâàà Òàë Êîíâåíöèéã õýðýãëýõ áîëîí òàéëáàðëàõòàé õîëáîãäñîí ÿìàð ÷ ìàðãààíû òóõàé ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä äóðûí ¿åä áè÷ãýýð èð¿¿ëæ áîëîõ áºãººä ìºí òèéì ¿¿ðýã ººðòºº õ¿ëýýñýí áóñàä Òàëûí ìàðãààíûã çîõèöóóëàõàä äîð äóðäñàí àðãà çàìûí àëü íýãèéã áóþó õî¸óëàíã õ¿ëýýí çºâøººðíº. ¯¿íä: (à) Òàëóóäûí áàãà õóðëààñ øèéäâýðëýí õàâñðàëòààð ãàðãàñàí ä¿ðýì æóðìûí äàãóó àëü áîëîõ áîãèíî õóãàöààíä àðáèòðààð õÿíàí õýëýëö¿¿ëýõ; (á) Ìàðãààíûã îëîí óëñûí ø¿¿õýä øèëæ¿¿ëýõ. 3. Êîíâåíöèéí Òàë áîëîõ á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãà 2 äóãààð çààëòûí (à)-ä äóðäñàí æóðìûí äàãóó àðáèòðûí ø¿¿í øèéäâýðëýñýíòýé òºñòýé ìýäýãäýë ãàðãàæ áîëíî. 4. 2 äóãààð çààëòûí äàãóó õèéñýí ìýäýãäýë íü ò¿¿íèé íºõöºë áîëçëûí äàãóó õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöàà äóóñàõ õ¿ðòýë, ýñâýë ò¿¿íèéã áóöààí òàòàõ òóõàé ñàíóóëãûã Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ºãñíººñ õîéø ãóðâàí ñàðûí òóðø õ¿÷èí òºãºëäºð áàéíà. 5. Õýðýâ ìàðãàëäàã÷ Òàëóóä ººðººð òîõèðîîã¿é áîë ìýäýãäëèéí õ¿÷èíòýé áàéõ õóãàöàà äóóñàõ, ò¿¿íèéã áóöààí òàòàõ áîëîí øèíýýð ìýäýãäýë õèéõ çýðýã íü àðáèòðûí ø¿¿õ áîëîí Îëîí óëñûí ø¿¿õýýð õÿíàãäàæ áóé àñóóäëûã ÿìàð íýã áàéäëààð ¿ë õºíäºíº. 6. Õýðýâ Òàëóóä ìàðãààíäàà 2 äóãààð çààëòûí äàãóó ò¿¿íòýé àäèë ýñâýë ººð ÿìàð ÷ æóðàì õýðýãëýýã¿é áºãººä òýäíèé õîîðîíä ìàðãààí áàéãààã íýã Òàë íü íºãººäºº ìýäýãäñýíýýñ õîéø àðâàí õî¸ð ñàðûí äîòîð ìàðãààíûã çîõèöóóëæ ÷àäààã¿é áîë ìàðãàã÷ Òàëóóäûí àëü íýãíèé õ¿ñýëòýýð ò¿¿íèéã Ýâèéí êîìèññò øèëæ¿¿ëíý. Ýâèéí êîìèññòîé õîëáîãäñîí íýìýëò æóðìûã Òàëóóäûí áàãà õóðàë õî¸ðäóãààð ÷óóëãàíààñàà õýòð¿¿ëýëã¿éãýýð õàâñðàëòààð áàòàëæ ãàðãàíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

119

21 ä¿ãýýð ç¿éë Êîíâåíöèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ 1. Àëü ÷ Òàë ýíý Êîíâåíöèä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàæ áîëíî. 2. Ýíý Êîíâåíöèä îðóóëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòèéã Òàëóóäûí áàãà õóðëààð áàòàëíà. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ÿìàð íýã íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ òóõàé ñàíàëûã õýëýëö¿¿ëýõ õóðàë ýõëýõýýñ äîð õàÿæ çóðãààí ñàðûí ºìíº Òàëóóäàä õ¿ðã¿¿ëíý. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð ñàíàë áîëãîæ áóé íýìýëò ººð÷ëºëòèéí òóõàé ýíý Êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Òàëóóäàä ìýäýãäýõ áºãººä Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä ìºí ìýäýýëýë ºãíº. 3. Òàëóóä ýíý Êîíâåíöèä îðóóëàõ ÿìàð íýã íýìýëò ººð÷ëºëòèéã çºâøèëöºõ æóðìààð øèéäâýðë¿¿ëýõýä á¿õ õ¿÷èí ÷àðìàéëò òàâèíà. Õýðýâ á¿õ õ¿÷èí ÷àðìàéëò ¿ð ä¿íã¿é áîëæ çºâøèëä õ¿ðýõã¿é áîë õóðàëäààíû ñàíàë àñóóëãàä îðîëöîæ áàéãàà ãèø¿¿äèéí äºðºâíèé ãóðâûí ñàíàëààð øèéäâýðëýíý. 4. Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ íü íýìýëò ººð÷ëºëòèéã áàòëàìæëóóëàõ, õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëýõ ýñâýë ñàéøààí äýìæ¿¿ëýõýýð á¿õ Òàëóóäàä ÿâóóëíà. 5. Áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýñâýë ñàéøààí äýìæñýí òóõàéãàà Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. 3 äóãààð çààëòûí äàãóó îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü Òàëóóäûí äîð õàÿæ äºðºâíèé ãóðâààñ äèéëýíõèéí ñàíàëààð áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýñâýë ñàéøààí äýìæñýí òóõàé áàðèìò áè÷ãèéã Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ õ¿ëýýí àâñàí ºäðººñ õîéø åð äýõ õîíîã äýýð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. Ò¿¿íýýñ õîéø ÿìàð íýã Òàë óã íýìýëò ººð÷ëºëòèéã áàòëàìæëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí ýñâýë ñàéøààí äýìæñýí òóõàé áàðèìò áè÷ãýý Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä ºãñºí ºäðººñ õîéø åð äýõ õîíîã äýýð òýðõ¿¿ íýìýëò ººð÷ëºëò óã Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 22 äóãààð ç¿éë Õàâñðàëòóóäûã áàòëàõ, íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ 1. Ýíý Êîíâåíöèéí õàâñðàëòóóä íü ò¿¿íèé ñàëøã¿é õýñýã áîëîõ áºãººä õýðýâ ººðººð çààãààã¿é áîë Êîíâåíöîîñ èø òàòàõ íü ò¿¿íèé õàâñðàëòóóäààñ èø òàòñàíòàé àäèë áàéõ áîëíî. 2. Õàâñðàëòàä çºâõºí øèíæëýõ óõààí-òåõíèê, óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí áîëîí æóðìûí ÷àíàðòàé àñóóäëûã îðóóëíà. 3. Ýíý Êîíâåíöèä øèíýýð õàâñðàëò íýìæ îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ, áàòëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõîä äàðààõ æóðìûã áàðèìòëàíà. ¯¿íä:

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

120

(à) Íýìýëò õàâñðàëòûã 21 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1, 2 áîëîí 3 äóãààð çààëòóóäàä òóñãàãäñàí æóðìûí äàãóó ñàíàë áîëãîõ áóþó áàòàëíà; (á) Íýìýëò õàâñðàëòûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ áîëîìæã¿é àëü íýã Òàë ýíý òóõàéãàà óã õàâñðàëòûã øèíýýð íýìæ îðóóëñàí òóõàé Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ààñ ìýäýýëýë àâñàí ºäðººñ õîéø íýã æèëèéí äîòîð ò¿¿íä áè÷ãýýð ìýäýãäýíý. Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ èéì ìýäýãäýë á¿ðèéã òóõàé á¿ð íü á¿õ Òàëóóäàä ìýäýýëíý. Òàë íü àëü íýã íýìýëò õàâñðàëòûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ áîëîìæã¿é òóõàé ºìíº ºãñºí ìýäýãäëýý äóðûí ¿åä áóöààí àâ÷ áîëîõ áºãººä ýíý òîõèîëäîëä óã õàâñðàëò òýðõ¿¿ Òàëûí õóâüä äîîðõè (â) çààëòûí äàãóó õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî; (â) Íýìýëò õàâñðàëò øèíýýð íýìæ îðóóëñàí òóõàé Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ààñ ìýäýýëýë òàðààñíààñ õîéø íýã æèëèéí õóãàöàà ºíãºðñíèé äàðàà óã õàâñðàëò (á) çààëòûí äàãóó ìýäýãäýë ºãººã¿é á¿õ Òàëóóäûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 4. III õàâñðàëòààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý Êîíâåíöèéí õàâñðàëòóóäàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ, áàòëàõ áîëîí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõ ¿éë àæèëëàãàà íü ò¿¿íä íýìýëò õàâñðàëò îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ, áàòëàõ áîëîí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõòîé àäèë æóðìûí äàãóó õèéãäýíý. 5: III õàâñðàëòàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ, áàòëàõ áîëîí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõ ¿éë àæèëëàãààã äàðààõ æóðìààð ÿâóóëíà. ¯¿íä: (à) III õàâñðàëòàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàë ãàðãàõ, áàòëàõ, õ¿÷èí òºãºëäºð áîëãîõ ¿éë àæèëëàãààã 5 - 9 ä¿ãýýð ç¿éë¿¿ä áîëîí 21 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 2 äóãààð çààëòàä òóñãàãäñàí æóðìûí äàãóó ÿâóóëíà; (á) Òàëóóäûí áàãà õóðàë áàòëàõ øèéäâýðýý çºâøèëöºõ æóðìààð ãàðãàíà; (â) III õàâñðàëòàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõààð ãàðãàñàí øèéäâýðèéã Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ Òàëóóäàä íýí äàðóé ìýäýýëíý. Íýìýëò ººð÷ëºëò íü øèéäâýðò çààñàí ºäºð á¿õ Òàëóóäûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 6. Õýðýâ øèíýýð îðóóëñàí íýìýëò õàâñðàëò ýñâýë àëü íýã õàâñðàëòàä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò ýíý Êîíâåíöèä îð ó ó ëàõ íýìýëò ººð÷ëºëòòýé õîëáîîòîé áîë òýðõ¿¿ íýìýëò õàâñðàëò ýñâýë àëü íýã õàâñðàëòàä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëò íü Êîíâåíöèä îðóóëñàí íýìýëò ººð÷ëºëòèéã õ¿÷èíòýé áîëòîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõã¿é. 23 äóãààð ç¿éë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

121

Ñàíàë ºãºõ ýðõ 1. Äîîðõè 2 äóãààð çààëòàä àâ÷ ¿çñýíýýñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý Êîíâåíöèéí Òàë òóñ á¿ð íýã ñàíàë ºãíº. 2. Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãóóä íü ººðèéí ýðõèéí õ¿ðýýíä õàìààðàõ àñóóäëààð ýíý Êîíâåíöèéí Òàëóóä áîëîõ ãèø¿¿í óëñóóäûíõàà òîîòîé òýíö¿¿ òîîíû ñàíàëòàéãààð ñàíàë õóðààëòàä îðîëöîõ ýðõ ýäýëíý. Õýðýâ ãèø¿¿í óëñóóäûí àëü íýã íü ñàíàë ºãºõ ýðõýý ýäýëæ áàéãàà òîõèîëäîëä òýäãýýð áàéãóóëëàãóóä ñàíàë ºãºõ ýðõ ýäëýõã¿é áóþó äýýðõèéí ýñðýã áàéíà. 3. Ýíý Êîíâåíöèéí çîðèëãîä “îðîëöîí ñàíàë ºãºã÷ Òàëóóä” ãýäýã íü ñàíàë õóðààëòàä îðîëöîí áàòàëãààæóóëàõ ýñâýë ýñðýã ñàíàë ºãºã÷ Òàëóóäûã õýëíý. 24 ä¿ãýýð ç¿éë Ãàðûí ¿ñýã çóðàõ 1. Ýíý Êîíâåíö á¿õ óëñ îðíóóä áîëîí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãóóä ãàðûí ¿ñýã çóðàõàä çîðèóëæ 1998 îíû ….. íýýñ …. íä ……….. ä, ìºí Íüþ Èîðê õîòíîî ͯÁ-ûí Òºâ áàéðàíä 1998 îíû ……… íýýñ … íä íýýëòòýé áàéíà. 25 äóãààð ç¿éë Ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ, ñàéøààí äýìæèõ áà íýãäýí îðîõ 1. Ýíý Êîíâåíöèéã óëñ îðíóóä áîëîí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãóóä ñî¸ðõîí áàòëàõ, õ¿ëýýí çºâøººðºõ áóþó ñàéøààí äýìæèíý. Êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðàõ õóãàöàà äóóññàí ºäðººñ ýõëýí ò¿¿íä óëñ îðíóóä áîëîí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãóóä íýãäýí îðîõ ÿâäàë íýýëòòýé áîëíî. Áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí ýñâýë íýãäýí îðñîí òóõàé áàðèìò áè÷ãèéã Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä õàäãàëóóëàõààð ºãíº. 2. Íýã ÷ ãèø¿¿í óëñ íü Êîíâåíöèéí Òàë áîëîîã¿é áîë ò¿¿íèé Òàë áîëñîí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû àëü íýã áàéãóóëëàãà Êîíâåíöèéí á¿õ ¿¿ðãèéã ººðòºº õ¿ëýýíý. ̺í èéì áàéãóóëëàãûí õóâüä ò¿¿íèé íýã ýñâýë õýä õýäýí ãèø¿¿í óëñ ýíý Êîíâåíöèéí Òàë áîëñîí òîõèîëäîëä óã áàéãóóëëàãà áîëîí òýäãýýð ãèø¿¿ä Êîíâåíöèîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä òóñ òóñûí õ¿ëýýõ õàðèóöëàãûí òàëààð øèéäâýð ãàðãàíà. Èéì òîõèîëäîëä óã áàéãóóëëàãà áîëîí òýäãýýð ãèø¿¿í îðíóóä

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

122

Êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä íýãýí çýðýã ýäëýõ ýðõýýð õàíãàãäàõã¿é. 3. Á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãóóä íü áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí ýñâýë íýãäýí îðñîí òóõàé áàðèìò áè÷èãòýý Êîíâåíöèîð çîõèöóóëàãäàõ àñóóäëóóäàà𠺺ðèéí ýäëýõ ýðõèéí õýð õýìæýýã ìýäýãäýíý. ̺í ýäãýýð áàéãóóëëàãóóä íü ººðèéí ýäëýõ ýðõèéí õýð õýìæýýã ººð÷èëñºí áîë ýíý òóõàé Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä ìýäýýëýõ áºãººä òýð íü áóñàä Òàëóóäàä ìýäýýëíý.

26 äóãààð ç¿éë Õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ 1. Ýíý Êîíâåíö íü ò¿¿íèéã áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí ýñâýë íýãäýí îðñîí òóõàé òàâü äàõü áàðèìò áè÷ãèéã Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä ºãñíººñ õîéø åð äýõ õîíîã äýýð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 2. Áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí ýñâýë íýãäýí îðñîí òóõàé òàâü äàõü áàðèìò áè÷ãèéã õàäãàëóóëñíààñ õîéø óã Êîíâåíöèéã áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí ýñâýë íýãäýí îðñîí óëñ ýñâýë á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãûí õóâüä áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí ýñâýë íýãäýí îðñîí òóõàé áàðèìò áè÷ãýý õàäãàëóóëàõààð ºãñºí ºäðººñ õîéø åð õîíîãèéí äàðàà óã Êîíâåíö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 3. 1 áà 2 äóãààð çààëòóóäûí õóâüä á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãààñ Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷èä ºãñºí ÿìàð íýã áàðèìò áè÷ãèéã ò¿¿íèé ãèø¿¿í îðíóóäààñ ºãñºí íýìýëò áàðèìò áè÷èã ãýæ ¿çýõã¿é. 27 äóãààð ç¿éë Õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é áàéõ çàð÷èì Ýíý Êîíâåíöèéã õýñýã÷ëýí õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é. 28 äóãààð ç¿éë Êîíâåíöèîñ ãàðàõ 1. Àëü íýã Òàë ò¿¿íèé õóâüä ýíý Êîíâåíöè õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø ãóðâàí æèë ºíãºðñíèé äàðàà äóðòàé ¿åäýý Ýõ áè÷èã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

123

õàäãàëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýë ºã÷ Êîíâåíöèîñ ãàð÷ áîëíî. 2. Óã ìýäýãäëèéã Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ õ¿ëýýí àâñàí ºäðººñ õîéø íýã æèëèéí äàðàà ýñâýë ìýäýãäýëä çààñàí õóãàöààãààð òóõàé Òàëûã Êîíâåíöèîñ ãàðñàí ãýæ ¿çíý. 29 ä¿ãýýð ç¿éë Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà ýíý Êîíâåíöèéí Ýõ áè÷èã õàäãàëàã÷ áàéíà. 30 äóãààð ç¿éë Èæèë ýõ áè÷âýð Ýíý Êîíâåíöèéí æèíõýíý ýõ áè÷âýð íü àíãëè, àðàâ, èñïàíè, îðîñ, õÿòàä, ôðàíö õýë äýýð öºì àäèë õ¿÷èíòýé ¿éëäýãäñýí áºãººä Íýäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëàãäàíà. ¯¿íèéã íîòîëæ çîõèõ á¿ðýí ýðõ á¿õèé äîð íýð äóðäñàí òºëººëºã÷èä ýíý Êîíâåíöèä ãàðûí ¿ñýã çóðàâ. Íýã ìÿíãà åñºí çóóí åðýí íàéìàí îíû … ñàðûí …. íû ºäºð ………….ä ¿éëäýâ. I õàâñðàëò 5 ÄÓÃÀÀРǯÉËÈÉÍ ÄÀÃÓÓ ÕÈÉÕ ÌÝÄÝÃÄÝËÄ ØÀÀÐÄÀÃÄÀÕ ÌÝÄÝÝËÝË Ìýäýãäýëä äàðààõ ç¿éëñ îðíî. ¯¿íä: 1. Õèìèéí øèíæ ÷àíàð ò¿¿íèé èëðýëò áîëîí õýðýãëýýíèé òºðë¿¿ä (à) Åðºíõèé íýð; (á) Îëîí óëñûí õýìæýýíä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí íîìåíêëàòóð (æèøýýëáýë Îíîëûí áîëîí õàâñðàãà õèìèéí îëîí óëñûí õîëáîî) áàéãàà íºõöºëä ò¿¿íä îðñîí õèìèéí íýð; (â) Õóäàëäààíû íýð áîëîí áýëäýöèéí íýð; (ã) Êîäûí äóãààð: Õèìèéí øèíæèëãýýíèé òîéì áýëòãýõ àëáàíû äóãààð, Ãààëèéí êîäûí íýãäñýí ñèñòåìèéí áîëîí áóñàä äóãààðóóä; (ä) Àíãèëàëä õàìààðóóëàõ øààðäëàãàòàé õèìèéí áîäèñóóäûã àþóëûí çýðãýýð àíãèëñàí ìýäýýëýë; (å) Õèìèéí áîäèñûí àøèãëàëòûí òºðë¿¿ä; (¸) Ôèçèê-õèìè, õîð àþóë, ýêîëîãèéí õîð àþóëûí øèíæ ÷àíàð.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

124

2. Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë (à) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëòîé õîëáîãäñîí ìýäýýëýë. ¯¿íä: (I) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûí òîâ÷ òîéì; (II) Àøèãëàñàí ä¿ðýì æóðìûí áàðèìò áè÷ã¿¿ä; (III) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõ îí ñàð ºäºð; (IV) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûã ýðñäëèéí àëü ýñâýë õîð ºíººëèéí ¿íýëãýýíèé ¿íäñýí äýýð ãàðãàñàí ýñýõèéã áè÷èõ, õýðýâ èéì áîë ¿íýëãýýíèé òàëààðõè ìýäýýëëèéã àøèãëàñàí ä¿ðýì æóðìûí õàìò ìýäýýëýõ; (V) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûã õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ò¿¿íèé äîòîð õýðýãëýã÷èä áîëîí àæèëëàãñäûí ýð¿¿ë ìýíäèéã ýñâýë áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ¿¿äíýýñ ãàðãàñàí øàëòãààí; (VI) Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ò¿¿íèé äîòîð õýðýãëýã÷èä áîëîí àæèëëàãñäûí ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä ó÷ðóóëàõ õîð õºíººë áîëîí ýðñäýëèéí òîâ÷ òîéì, ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëîîñ ¿¿äýõ ¿ð äàãàâàð. (á) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë ãàðãàñàí çýðýãëýë¿¿ä: (I) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëîîð õîðèãëîñîí àøèãëàëòûí òºðë¿¿ä; (II) Àøèãëàëòûí çºâøººðºãäñºí òºðë¿¿ä; (IV) ¯éëäâýðëýñýí, èìïîðòëîñîí, ýêñïîðòëîñîí áîëîí àøèãëàñàí õèìèéí áîäèñûí òîî õýìæýýíèé ¿íýëãýý. (â) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë íü áóñàä óëñ áîëîí á¿ñ íóòãèéí õóâüä õýð õàìààòàé áîëîõûã çààõ: (ã) Äàðààõ àñóóäëóóäûã õàìàðñàí áóñàä ìýäýýëýë. ¯¿íä: (I) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûí íèéãýì-ýäèéí çàñãèéí ¿ð äàãàâàðûí ¿íýëãýý; (II) Èæèë òºñòýé õèìèéí áîäèñóóä, òýäãýýðòýé õîëáîãäîí ãàðàõ ýðñäýë áîëîí äîîðõè ç¿éëèéã õàìàðñàí ìýäýýëýë: - պ人 àæ àõóéí õîðòîí øàâüæòàé òýìöýõ íýãäñýí ñòðàòåãè; - Öýâýð òåõíîëîãèéã îðîëöóóëñàí ¿éëäâýðëýëèéí àðãà áîëîí ¿éë àæèëëàãàà; II õàâñðàëò ÕÎÐÈÃËÎÑÎÍ ÁÎËÎÍ ÎÍÖÃÎÉ ÕßÇÃÀÀÐËÀÑÀÍ ÕÈÌÈÉÍ ÁÎÄÈÑÛà III ÕÀÂÑÐÀËÒÀÄ ÎÐÓÓËÀÕ ØÀËÃÓÓÐ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

125

Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîî íü 5 äóãààð ç¿éëèéí 5 äóãààð çààëòûí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò èð¿¿ëñýí ìýäýãäë¿¿äýä ø¿¿ìæ õèéõýä äàðààõ ¿éëäë¿¿äèéã ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä: (à) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûã õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõûí òóëä ãàðãàñíûã áàòëàõ; (á) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûã ýðñäëèéí ¿íýëãýýíèé ¿ð ä¿íä ãàðãàñàí áîëîõûã òîãòîîõ. Ýíý ¿íýëãýý íü òóõàéí Òàëûí ãîëëîõ íºõöë¿¿äèéã õàìàðñàí øèíæëýõ óõààíû ìýäýý ìàòàðèàëä õèéñýí ø¿¿ìæèä òóëãóóðëàñàí áàéíà. Ýíý çîðèëãîîð áàðèìò áè÷èã ¿éëäýõýä äàðààõ øààðäëàãûã õàíãàíà: (I) Ìýäýý ìàòåðèàëûã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé àðãààð ãàðãàæ àâñàí áàéõ; (II) Ìýäýý ìàòåðèàëûã òîéìëîæ, áàðèìò áè÷èãò îðóóëàõäàà øèíæëýõ óõààíû íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí çàð÷èì áîëîí ä¿ðýì æóðàìä ¿íäýñëýõ; (III) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîëûã ãàðãàõäàà ýäãýýð àðãà õýìæýýã àâ÷ áàéãàà Òàëûí ãîëëîõ íºõöë¿¿äèéã ýðñäëèéí ¿íýëãýýíä òóëãóóðëàõ. (â) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë íü õèìèéí áîäèñûã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ õàíãàëòòàé ¿íäýñëýë áîëîõ ýñýõèéã äàðààõ áàéäëûã õàðãàëçàí òîäîðõîéëîõ ¯¿íä: (I) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë íü õèìèéí áîäèñûí àøèãëàëòûí õýìæýý áîëîí òºðëèéã ýðñ áàãàñãàñàí áîëîí áàãàñãàõ ýñýõ; (II) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë íü ìýäýãäýë ºãñºí Òàëûí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä ýñâýë áàéãàëü îð÷èíä òîõèîëäîõ ýðñäýëèéã áîäèòîéãîîð áàãàñãàñàí ýñâýë èõýýõýí õýìæýýãýýð áàãàñãàõ ýñýõ; (III) Ýöýñëýí øèéäâýðëýñýí òîãòîîë ãàðãàõ ¿íäýñëýë íü çºâõºí ãàçàð ç¿éí õÿçãààðëàãäìàë îð÷èí ýñâýë õÿçãààðëàãäìàë íºõöºë áàéäàëä õ¿÷èíòýé ýñýõ; (IV) Òóõàéí õèìèéí áîäèñûã îëîí óëñûí õýìæýýíä õóäàëäààëæ áóé áàòàëãàà áàéãàà ýñýõ; (ã) Õèìèéí áîäèñûã ñàíààòàéãààð áóðóó àøèãëàæ áàéãàà íü ò¿¿íèéã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ õàíãàëòòàé øàëòãààí áîëîõã¿é ãýäãèéã àíõààðàëäàà àâàõ. III õàâñðàëò ÓÐÜÄ×ÈËÀÍ ÌÝÄÝÝËÆ ÇªÂØÈËÖªÕ ÆÓÐÀÌÄ ÕÀÌÀÀÐÀÕ ÕÈÌÈÉÍ ÁÎÄÈÑÓÓÄ

126

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Õèìèéí áîäèñóóä 2,4,5-Ò Àëäðèí Êàïòàôîë Õëîðäàí Õëîðäèìåôîðì Õëîðîáåíçèëàò ÄÄÒ Äåëäðèí Äèíîñèâ áîëîí ò¿¿íèé äàâñóóä 1, 2-äèáðîìýòàí, ÝÄ Ôëóîðàöèòàìèä ÍÑÍ èçîìåðèéí õîëèìîãóóä Ãåïòàõëîð Ãåêñàõëîðáåíçèí Ëèíäàí ̺íãºí óñíû íýãäë¿¿ä, ìºíãºí óñíû îðãàíèê áóñ íýãäë¿¿ä, àëêèë ìºíãºí óñíû íýãäë¿¿ä, àëêèëîêñèàëêèë áóþó ìºíãºí óñíû àðèë íýãäë¿¿ä 5 õëîð ôåíîë Íýãêðîòîôîñ (600 ãð/ëèòð èäýâõò áîäèñ á¿õèé øèíãýí õýëáýðò óóñìàë) Ìåòàìèäôîñ (600 ãð/ëèòð èäýâõò áîäèñ á¿õèé øèíãýí õýëáýðò óóñìàë) Ôîñôîàìèäîí (1000 ãð/ëèòð èäýâõò áîäèñ á¿õèé øèíãýí õýëáýðò óóñìàë)

Ìåòèë-ïàðàòèîí (ýìóëüñèéí êîíöåíòðàö íü 19.5 %, 40%, 50% –èéí õýëáýðèéí, 60% –èéí èäýâõò áîäèñ á¿õèé 1.5 %–èéí òîîñîíöîð àãóóëñàí, 2% áà 3% -èéí èäýâõò áîäèñ á¿õèé ) Ïàðàòèîí (ñóñïåíçýýñ áóñàä àýðîçîëü, òîîñîíöîð, ýìóëñü, áóóðöàãò õýëáýðòýé )

Îëîí óëñûí êîä 93-76-5 309-00-2 2425-06-1 57-74-9 6164-98-3 510-15-6 50-29-3 60-57-1 88-85-7 106-93-4 640-19-7 608-73-1 76-44-8 118-74-1 58-89-9

Çîðèóëàëòûí аíãèëàë Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä Ïåñòèöèä

87-86-5 6923-22-4

Ïåñòèöèä Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

10265-92-6

Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

13171-21-6 (E) & (Z) èçîìåðèéí õîëèìîã 23783-98-4 (Z)èçîìåðò 297-99-4 (¿)èçîìåðò 298-00-0

56-38-2

Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿í

127

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Êðîñèäîëèò Îëîí õëîðò áèôåíèë¿¿ä (ÐÂÂ) Îëîí õëîðò áèôåíèë¿¿ä (ÐÑÂ) Îëîí õëîðò òåðôåíèë¿¿ä ( ÐÑÒ) Òðèñ (2,3 äèáðîìïðîïèë ôîñôàòóóä)

12001-28-4 59080-40-9 àæèðÝ 27858-07-7 ìèñÝ 13654-09-6 áâèÝ 1336-36-3 61788-33-3

¯éëäâýðëýëèéí ¯éëäâýðëýëèéí

126-72-7

¯éëäâýðëýëèéí

¯éëäâýðëýëèéí ¯éëäâýðëýëèéí

IV õàâñðàëò ÎÍÖÃÎÉ ÀÞÓËÒÀÉ ÏÅÑÒÈÖÈÄÈÉÍ Á¯ÐÝËÄÝÕ¯¯ÍÈÉà III ÕÀÂÑÐÀËÒÀÄ ÎÐÓÓËÀÕÀÄ ØÀÀÐÄÀÃÄÀÕ ÌÝÄÝÝËÝË ÁÎËÎÍ ØÀËÃÓÓÐ 1 ä¿ãýýð õýñýã. Ñàíàë ãàðãàã÷ Òàëààñ øààðäàãäàõ áàðèìò áè÷ã¿¿ä 6 äóãààð ç¿éëèéí 1 ä¿ãýýð çààëòûí äàãóó ãàðãàñàí ñàíàëä äàðààõ ìýäýýëëèéã àãóóëñàí áàðèìò áè÷ãèéã õàâñàðãàíà. ¯¿íä: (à) Àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé íýð; (á) Á¿ðýëäýõ¿¿íä àãóóëàãäàõ èäýõèòýé áîëîí áóñàä áîäèñûí íýð; (â) Á¿ðýëäýõ¿¿íä àãóóëàãäàõ èäýâõèòýé áîëîí áóñàä áîäèñûí õàðüöàíãóé õýìæýý; (ã) Á¿ðýëäýõ¿¿íèé òºðºë; (ä) Õýðýâ áàéãàà áîë ¿éëäâýðëýã÷èéí íýð áîëîí õóäàëäààíû íýð; (å) Ñàíàë ãàðãàã÷ Òàëä óã á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ºðãºí õýðýãëýæ áóé õýëáýð¿¿ä; (¸) Á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ÿàæ àøèãëàñàí áîëîí ÿìàð õîð óðøèã èëýðñýí çýðãèéã îðóóëàí àþóëòàé òîõèîëäîë á¿ðèéí òóõàé õèéñýí íàðèéâ÷èëñàí áè÷ëýã; (ç) Ñàíàë ãàðãàã÷ Òàëààñ ýíýõ¿¿ àþóëòàé òîõèîëäëûí õàðèóä àâñàí áîëîí àâàõààð òºëºâëºæ áóé çîõèöóóëàëò, óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí áîëîí áóñàä àðãà õýìæýý. 2 äóãààð õýñýã. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ öóãëóóëàõ ìýäýýëýë 6 äóãààð ç¿éëèéí 3 äóãààð çààëòûí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õîëáîãäñîí çîõèõ ìýäýýëëèéã öóãëóóëàõ áºãººä äàðààõ ìýäýýëëèéã õàìðóóëíà. ¯¿íä: (à) Ôèçèê-õèìè øèíæ ÷àíàð, õîð àþóë áîëîí ýêîëîãèéí õîð àþóë; (á) Áóñàä îðíóóäàä áîëîâñðóóëàõ, õýðýãëýõòýé õîëáîãäóóëàí ãàðãàñàí õÿçãààðëàëòûí òàëààðõè ìýäýýëýë;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

128

(â) Áóñàä îðíóóäàä ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õîëáîãäîí ãàðñàí àþóëòàé òîõèîëäëûí òóõàé ìýäýýëýë; (ã) Áóñàä Òàëóóä, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä, ò¿¿í÷ëýí ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí áóñàä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ ºãñºí ìýäýýëýë; (ä) Ýðñäýë áîëîí àþóëûí ¿íýëãýý; (å) Ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé õýðýãëýýíèé öàð õ¿ðýýã èëòãýñýí ìýäýýëýë, æèøýý íü á¿ðòãýëèéí òîî, ¿éëäâýðëýë, õóäàëäààíû õýìæýýã çýðãèéã áàéãàà áîëîìæîîð íü ìýäýýëýõ; (¸) Ïåñòèöèäèéí áóñàä á¿ðýëäýõ¿¿í¿¿ä, òýäãýýðòýé õîëáîãäñîí àþóëòàé òîõèîëäëóóä; (ç) պ人 àæ àõóéí õîðòîí øàâüæòàé òýìöýõ èæèë òºñòýé àðãóóä; (æ) Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîîíîîñ ýíý àñóóäàëòàé õîëáîîòîé ãýæ ¿çñýí áóñàä ìýäýýëýë. 3 äóãààð õýñýã. Îíöãîé àþóëòàé ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ øàëãóóð

Õèìèéí áîäèñûí ø¿¿ìæèéí õîðîî íü 6 äóãààð ç¿éëèéí 5 äóãààð çààëòûí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ èð¿¿ëñýí ñàíàëûã àâ÷ õýëýëöýõäýý äàðààõ ç¿éëèéã õàðãàëçàí ¿çíý. ¯¿íä: (à) Ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ñàíàë ãàðãàã÷ Òàëûí õ¿ðýýíä íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí àðãààð àøèãëàñàí íü àþóëòàé òîõèîëäîëä õ¿ðãýñíèéã èëòãýñýí ìýäýýíèé íàéäâàðòàé áàéäàë; (á) Èéì àþóëòàé òîõèîëäîë íü óóð àìüñãàë, íºõöºë áàéäàë áîëîí ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèé àøèãëàëòûí òºð뺺ð îéðîëöîî áóñàä óëñ îðíóóäàä ãàðñàí áàéäàë; (â) Øààðäëàãàòàé äýä á¿òýöã¿é óëñ îðíóóäàä çîõèõ ¸ñîîð ºðãºí õýðýãëýãäýæ ÷àäàõã¿é áàéæ áîëîõ òåõíèê, òåõíîëîãèòîé õîëáîãäóóëàí áîëîâñðóóëàõ áîëîí àøèãëàõ òàëààð õèéñýí õÿçãààðëàëò; (ã) Á¿ðòãýãäñýí ñºðºã ¿ð äàãàâðûã àøèãëàñàí ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿ííèé õýìæýýòýé õàðüöóóëñàí áàéäàë; (ä) Ïåñòèöèäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã ñàíààòàéãààð áóðóó àøèãëàæ áàéãàà íü ò¿¿íèéã III õàâñðàëòàä îðóóëàõ õàíãàëòòàé øàëòãààí áîëîõã¿é. V õàâñðàëò ÝÊÑÏÎÐÒÛÍ ÌÝÄÝÃÄÝËÄ ØÀÀÐÄÀÃÄÀÕ ÌÝÄÝÝËÝË 1.Ýêñïîðòûí ìýäýãäýë äàðààõ ìýäýýëëèéã àãóóëíà. ¯¿íä:

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

129

(à) Ýêñïîðòëîã÷ áîëîí èìïîðòëîã÷ Òàëóóäûí ¿íäýñíèé òîìèëîãäñîí áàéãóóëëàãóóäûí íýð õàÿã; (á) Èìïîðòëîã÷ Òàë ðóó ýêñïîðò õèéõ óðüä÷èëñàí îí ñàð ºäºð; (â) Õîðèãëîñîí áîëîí îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûí íýð, 5 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ºãºõººð I õàâñðàëòàä çààñàí ìýäýýëëèéí òîâ÷ òîéì. Õýðýâ õîëüö áîëîí áýëäýöýä íýãýýñ èë¿¿ õèìèéí áîäèñ îðñîí áîë áîäèñ òóñ á¿ðýýð ìýäýýëýë ºãíº; (ã) Õèìèéí áîäèñûã èìïîðòëîã÷ Òàëûí ÿìàð çýðýãëýëä îðóóëàõ, óã çýðýãëýëèéí õ¿ðýýíä õýðõýí àøèãëàõ òàëààð õèéñýí ìýäýãäýë; (ä) Õèìèéí áîäèñûí õîðòîé íºëººëëèéã áàãàñãàõ òàëààð àâàõ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé ìýäýýëýë; (å) Õîëüö ýñâýë áýëäýö áàéõ òîõèîëäîëä õîðèãëîñîí áîëîí îíöãîé õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûí íàéðëàãà; (¸) Èìïîðòëîã÷èéí íýð, õàÿã; (ç) Èìïîðòëîã÷ Òàëûí ¿íäýñíèé òîìèëîãäñîí áàéãóóëëàãàä õýðýã áîëîõîîð Ýêñïîðòëîã÷ Òàëûí ¿íäýñíèé òîìèëîãäñîí áàéãóóëëàãàä áýëýí áàéãàà äóðûí íýìýëò ìýäýýëýë. 2. Ýêñïîðòëîã÷ Òàë ýíýõ¿¿ 1 ä¿ãýýð çààëòàä ºãºãäñºí ìýäýýëýëä íýìýëò áîëãîí I õàâñðàëòàä çààñàí èéìýðõ¿¿ ìýäýýëëèéã èìïîðòëîã÷ Òàëààñ õ¿ñýëò áîëãîæ áîëãîñíîîð ãàðãàæ ºãíº.

АЮУЛТАЙ ХОГ ХАЯГДЛЫГ ХИЛ ДАМЖУУЛАН

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

130

ТЭЭВЭРЛЭХ, ЗАЙЛУУЛАХАД ХЯНАЛТ ТАВИХ ТУХАЙ БАЗЕЛИЙН КОНВЕНЦ УДИРТГАЛ Энэхүү Конвенцид оролцогч Талууд: Аюултай болон бусад хог хаягдал, тэдгээрийг хил дамжуулан тээвэрлэх нь хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд хохирол учруулж болзошгүйг харгалзан, -үйлдвэрлэлийн өсөлттэй уялдан гарах аюултай болон бусад хог хаягдлын төвөгтэй шинж байдал, тэдгээрийг хил дамжуулан тээвэрлэх явцад хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд учрах аюул улам нэмэгдэж байгааг ухамсарлан, -аюултай хог хаягдлын хор хөнөөлөөс хүний эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалах хамгийн үр дүнтэй арга бол үйлдвэрлэлээс гарах хаягдлын хэмжээ, түүний аюулын чадавхийг бууруулах явдал гэдгийг мөн ухамсарлаж, -аюултай болон бусад хог хаягдлыг зохицуулах түүний дотор хил дамжуулан тээвэрлэх, зайлуулах ажлыг хүний эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалах асуудалтай нийцүүлэх арга хэмжээг улс орнууд авч хэрэгжүүлэх үүрэгтэй гэдэгт итгэж, -аюултай болон бусад хог хаягдлыг хаягдал гаргагч нь байгаль орчныг хамгаалахад зохицсон аргаар тээвэрлэн зайлуулах арга хэмжээг улс орнууд авч байх ёстойг тэмдэглэж, -аюултай болон бусад хаягдлыг өөрийн нутаг дэвсгэрт оруулах, хаяхыг хориглох биеэ даасан эрхтэй гэдгийг улс орнууд бүрэн хүлээн зөвшөөрч, -аюултай болон бусад хог хаягдлыг өөр улсад, ялангуяа хөгжиж буй орнуудад тээвэрлэх, зайлуулахыг таслах зогсоох эрмэлзлэл улам бүр өсөж байгааг мөн хүлээн зөвшөөрч, -аюултай болон бусад хог хаягдлыг анх гаргасан тухайн улсад нь байгаль орчинд аюулгүй байдлаар зайлуулах ёстой гэдэгт итгэж, -хаягдлыг анх гаргагч улсаас өөр аль ч улсад хил дамжуулан тээвэрлэх асуудал нь энэхүү Конвенцийн нөхцөлийг хангасан, хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд аюул учруулахгүй нөхцөлд л шийдвэрлэгдэх ёстой гэдгийг ухамсарлаж, -аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэхэд тавих хяналтыг хүчтэй болгосноор тэдгээрийг тээвэрлэх хэмжээг нь багасгаж, байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах боломжтой болно гэдэгт

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ итгэж,

131

Аюултай болон бусад хог хаягдлыг улс орондоо оруулах буюу гаргах, түүнд хяналт тавих талаар мэдээлэл солилцох арга хэмжээг улс бүр авбал зохино гэж үзэж, Олон улсын болон бүс нутгийн хэлэлцээрүүдэд аюултай ачаа тээврлэхтэй холбогдуулан байгаль орчныг хамгаалах асуудал тусгагдсаныг тэмдэглэж, Байгаль орчны асуудлаархи НҮБ-ын бага хурлын Тунхаглал Стокольм НҮБ-ын Хүрээлэн буй орчны хөтөлбөрийн Удирдах зөвлөлөөс 1987 оны 6 дугаар сарын 17-нд гаргасан аюултай хог хаягдлыг экологийн хувьд зүй зохистой ашиглах тухай 14/30 тоот шийдвэр дэх Каирын баримтлах чиглэл, зарчим, аюултай ачааг тээвэрлэх асуудлаар 1957 онд анх гаргасан /2 жил тутамд шинэчлэгдэж байдаг/ НҮБ-ын шинжээчя нарын хорооны зөвлөмж, НҮБ-ын системийн хүрээнд гаргасан холбогдох зөвлөмж, уриалга, баримт бичиг, дүрэм журам мөн түүнчлэн олон улсын болоод бүс нутгийн бусад байгууллагын судалгаа дүгнэлтийг анхааралдаа авч, НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн З7 дугаар чуулган /1982/-аас гаргасан Дэлхий нийтийн байгаль орчны Харти-д заасан хүрээлэн буй орчныг хамгаалах, байгалийн нөөцийг зүй зохистой ашиглах дүрмийн зорилго, зарчим, үзэл санааг анхааран үзэж, Улс орнууд хүний эрүүл мэндийг хамгаалах, байгаль орчны тэнцвэртэй байдлыг хадгалах талаар олон улсын өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлэх ёстой бөгөөд олон улсын эрх зүйн дагуу хариуцлага хүлээнэ гэдгийг баталж, Энэхүү Конвенц болон түүнд хамаарах аливаа Протоколын заалтыг ноцтой зөрчсөн тохиолдолд олон улсын гэрээ хэлэлцээрийн холбогдох заалтыг хэрэглэнэ гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, Үйлдвэрлэлээс гарах аюултай болон бусад хог хаягдлын хэмжээг багасгах зорилгоор экологийн хувьд зохистой хаягдал багатай технологи дахин боловсруулах арга зам, бүтэц, аж ахуйн үр ашигтай систем боловсруулж нэвтрүүлэх шаардлагатай байгааг ухамсарлан, Олон улсын харилцаанд түгшүүр төрүүлж буй аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэхэд тавих хяналтыг хүчтэй болгох, тээвэрлэлтийн хэмжээг аль болохоор багасгах шаардлагатайг тэмдэглэж, Аюултай болон бусад хог хаягдлыг хууль бусаар хил дамжуулан тээвэрлэх асуудалд сэтгэл зовнин, Аюултай болон бусад хог хаягдлыг зүй зохистой ашиглах боломж

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

132

хөгжиж буй орнуудын хувьд хязгаарлагдмал байгааг анхааралдаа авч, Байгаль хамгаалах технологийг нэвтрүүлэх ажлыг өргөжүүлэх тухай НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн удирдах зөвлөлийн 14/16 тоот шийдвэр, Каирын баримтлах чиглэлийн үзэл санааны дагуу улс орнуудад гарч байгаа аюултай болон бусад хог хаягдлыг зүй зохистой ашиглах, ялангуяа хөгжиж буй орнуудад технологи нэвтрүүлэх ажлыг өргөжүүлэх шаардлагатай байгааг хүлээн зөвшөөрч, Аюултай болон бусад хог хаягдлыг олон улсын Конвенц, зөвлөмжийн дагуу тээвэрлэх ёстойг мөн хүлээн зөвшөөрч, Аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх, зайлуулах үйл ажиллагаа нь зөвхөн байгаль орчинд халгүй аргаар явуулах нөхцөлд л хэрэгжих ёстойг эрхэмлэн үзэж, Үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас үүсэх аюултай болон бусад хог хаягдал, түүнийг ашиглах явцад гарч болох хортой нөлөөллөөс хүн амын эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчныг хатуу хяналтын дотор хамгаалах шийдвэр төгс байгаагаа илэрхийлж, ДАРААХЬ ЗҮЙЛИЙГ ХЭЛЭЛЦЭН ТОХИРОВ: НЭГДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Конвенцийн үйлчлэх хүрээ Энэхүү Конвåнцид хил дамжуулан тээвэрлэх обьект болох дор дурдсан хог хаягдлыг “Аюултай хог хаягдал” гэж үзнэ: а/Хог хаягдал нь нэгдүгээр хавсралтын аль нэг ангилалд орсон боловч . . . дугаар хавсралтад заасан аливаа шинж чанарыг агуулаагүй бол; б/Хог хаягдал нь /а/ хэсэгт хамаарахгүй боловч экспортлогч, импортлогч болон дамжуулан өнгөрүүлэгч Талуудын үндэсний хууль тогтоомжийн дагуу аюултай тогтоогдсон буюу аюултайд тооцогддог бол. Хил дамжуулан тээвэрлэж байгаа хаягдал нь энэхүү Конвенцийн 2 дугаар хавсралт дахь аль нэг ангилалд хамаарагдаж байгаа бол түүнийг “бусад хог хаягдал” гэж үзнэ. Цацраг идэвхит чанартайн улмаас олон улсын хяналтын бусад систем, түүний дотор цацраг идэвхит материалд тусгайлан хэрэглэгддэг олон улсын гэрээ хэлэлцээрт хамаарагдах хог хаягдлууд энэхүү Конвенцид үл хамаарна. Далайн тээврийн хэрэгслийн хэвийн үйл ажиллагааны явцад

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

133

гардаг болон олон улсын эрх зүйн бусад баримт бичигт тусгагдсан хог хаягдлууд энэхүү Конвенцид мөн үл хамаарна. ХОЁРДУГААР ЗҮЙЛ Тодорхойлолт Энэхүү Конвенцид: 1.”хог хаягдал”-үндэсний хууль тогтоомжийн заалтын дагуу зайлуулж байгаа болон зайлуулах юмс; 2.”ашиглах”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, зайлуулах, хяналт тавих бүх үйл ажиллагаа; З.”хил дамжуулан тээвэрлэх”-аюултай болон бусад хог хагдлыг нэг улсын үндэсний хууль тогтоомжийн үйлчлэх нутгаас өөр нэг улсын үндэсний хууль тогтоомжийн үйлчлэх нутагт, эсвэл нутаг орноор нь дамжуулан тээвэрлэх, эсвэл аль нэг улсын үндэсний хууль тогтоомжид үл хамаарах нутагт болон тухайн нутгаар дамжуулан тээвэрлэх, наад зах нь хоёр улсыг хамрах үйл ажиллагаа; 4.”зайлуулах”-энэхүү Конвенцийн 4 дүгээр хавсралтад тодорхойлсон аливаа үйл ажиллагаа; 5.”зөвшөөрөгдсөн газар буюу обьект”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг зайлуулахад тухайн улсын зохих байгууллагаас зөвшөөрөл олгосон газар буюу обьект; 6.”эрх бүхий байгууллага”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх тухай мэдэгдэл, түүнтэй холбоотой бүхий л мэдээлэл болон 6 дугаар зүйлийн дагуу мэдэгдэлд хариу өгөх ажиллагааг газар зүйн нутгийн хүрээнд хариуцуулахаар тухайн Талаас томилсон төрийн байгууллага; 7.”товлосон төв”-1З, 15 дугаар зүйлийн дагуу мэдээлэл хүлээн авах, дамжуулах асуудлыг хариуцсан, 5 дугаар зүйлд дурдсан Талын хуулийн этгээд; 8.”аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр зүй зохистой ашиглах”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг ашиглах үед тэдгээрийн хортой нөлөөллөөс хүний эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалахын тулд авах боломжтой бүх арга хэмжээ; 9.”Үндэсний хууль тогтоомжийн үйлчлэх хүрээнд оршин нутаг”тухайн улсын олон улсын эрх зүйн дагуу хүний эрүүл мэнд, байгаль орчны төлөв байдлыг хамгаалах талаар захиргааны болон эрх зүйн хэм хэмжээний хариуцлага хүлээх үүрэгтэй хуурай газар, ус, агаарын орон зай; 10.”экспортлогч улс”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

134

дамжуулан тээвэрлэж эхэлсэн буюу тээвэрлэхээр төлөвлөж буй Тал; 11.”импортлогч улс”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг өөрийн нутаг эсвэл өөр улсын хууль тогтоомжид үл хамрах газар нутагт зайлуулах зорилгоор хүлээн авч байгаа буюу хүлээн авахаар төлөвлөж буй Тал; 12.”дамжуулан өнгөрүүлэгч улс”-аюултай болон бусад хаягдлыг экспортлох буюу импортлох бус, өөрийн нутгаар тээвэрлэн өнгөрүүлж байгаа, эсвэл өнгөрүүлэхээр төлөвлөж буй улс; 13.”сонирхогч улсууд”-Тал мөн бишээс үл хамаарах экспортлогч, импортлогч, дамжуулан өнгөрүүлэгч улсууд; 14.”этгээд”-хуулийн этгээд буюу бие хүн; 15.”экспортлогч”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг экспортлох ажлыг зохион байгуулж байгаа Талын этгээд; 16.”импортлогч”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг импортлох ажлыг зохион байгуулж байгаа Талын этгээд; 17.”тээвэрлэгч”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг тээвэрлэх ажлыг гүйцэтгэгч этгээд; 18.”хаягдал гаргагч”-аюултай болон бусад хаягдлыг бий болгох үйл ажиллагаа явуулдаг этгээд, энэхүү этгээд нь тодорхойгүй бол уг хаягдлыг эзэмшиж байгаа буюу түүнд хяналт тавигч этгээд; 19.”зайлуулагч этгээд”-аюултай болон бусад хог хаягдлыг хүлээн авч зайлуулдаг этгээд; 20.”улс төр буюу эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллага”-тухайн бүс нутгийн бүрэн эрхт улс орнуудын байгуулсан энэхүү Конвенцоор зохицуулагдах асуудлыг шийдвэрлэх эрх бүхий, дотоод журмын дагуу холбогдох баримт бичигт гарын үсэг зурах, батламжлах, хүлээн зөвшөөрөх, сайшаах, эсвэл түүнд нэгдэн орох зохих эрхээр хангагдсан байгууллага; 21.”хууль бус тээвэрлэлт”-энэхүү Конвенцийн 9 дүгээр зүйлд тодорхойлсон аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх аливаа үйл ажиллагаа. ГУРАВДУГААР ЗҮЙЛ Аюултай хаягдлын үндэсний тодорхойлолт 1.Талууд энэхүү Конвенцид нэгдэн орсноос хойш 6 сарын хугацаанд өөрийн улсын хууль тогтоомжоор мөн тэдгээрийг хил дамжуулан тээвэрлэхтэй холбогдсон ямар нэгэн шаардлагуудын дагуу аюултай гэж үзсэн 1, 2 дугаар хавсралтуудад дурдсанаас бусад хог

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

135

хаягдлын талаар Конвенцийн Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдээлнэ. 2.Талууд нэгдүгээр заалтын дагуу өгсөн мэдээлэлдээ гарсан аливаа өөрчлөлтийг тухай бүр нь Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдэгдэж байна. З.Нарийн бичгийн дарга нарын газар энэ зүйлийн 1, 2 дугаар заалтын дагуу хүлээн авсан мэдээллийг бүх Талуудад даруй хүргүүлж байна. 4.Талууд, З дугаар заалтын дагуу Нарийн бичгийн дарга нарын газраас ирүүлсэн мэдээллийг өөрсдийн экспортлогч нартаа хүргэх үүргийг хүлээнэ. ДӨРӨВДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Ерөнхий үүрэг 1.а/ Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг зайлуулах зорилгоор импортлохыг өөрийн эрх хэмжээний хүрээнд хориглосон тухай шийдвэрийг 1З дугаар зүйлд заасны дагуу бусад Талуудад мэдэгдэнэ. б/ энэ зүйлийн 1-ийн “а”-д дурдсаны дагуу мэдэгдэл хүлээн авсан Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг импортлохыг хориглосон Талуудад түүнийг экспортлохыг үл зөвшөөрч, хориг тавина; с/ аюултай болон бусад хог хаягдлыг импортлоход хориг тавиагүй улстай харьцахдаа хэрэв импортлогч улс нь тодорхой ачаанд бичгээр албан ёсны зөвшөөрөл өгөөгүй бол Талуудад хог хаягдал тээвэрлэхийг үл зөвшөөрөх буюу хориглоно. 2. Талууд дараахь арга хэмжээг авна. Үүнд: а/нийгэм, эдийн засаг, техникийн боломжийг харгалзан аюултай болон бусад хог хаягдлыг аль болохоор багасгах; b/аюултай болон бусад хог хаягдлыг зайлуулах газраас үл хамааран байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах обьектуудыг боломжийнхоо хэрээр өөрийн нутагт байлгах; с/аюултай болон бусад хог хаягдлыг ашиглахад оролцож буй хүмүүсийг уг хаягдлаас үүсэх хортой нөлөөллөөс хамгаалах бүхий л арга хэмжээ авах ба хэрэв ямар нэг хэмжээгээр сөрөг нөлөө үзүүлэх тохиолдолд хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд учруулах хор уршгийг багасгах арга хэмжээ авах; d/аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагааг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах шаардлагын дагуу

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

136

хязгаарлах тээвэрлэлтээс учирч болох сөрөг үр дагавраас хүний эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалсан нөхцөлд тээвэрлэх үйл ажиллагааг явуулж байх; е/конвенцид Тал болж нэгдэн орсон улс төр болон эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагад хамаарах улс буюу хэсэг бүлэг улсуудад, ялангуяа хөгжиж буй улсуудад хэрэв тэд өөрсдийн хуулийн хүрээнд импортлохыг хориглосон буюу Талуудын анхны хуралдаанаар тодорхойлсон шалгуураар хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах боломжгүй гэж үзсэн тохиолдолд аюултай болон бусад хог хаягдлыг тэдгээрт экспортлохыг хориглох; f/аюултай болон бусад хог хаягдлыг тээвэрлэснээс хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд учирч болох хортой нөлөөллийн талаар тодорхой мэдээллийг хавсралт, ҮА-д заасны дагуу сонирхогч улсуудад хүргэхийг шаардах; g/аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах боломжгүй бол түүнийг импортлохыг хориглох; h/аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах аргыг боловсронгуй болгох, хууль бусаар тээвэрлэхээс сэргийлэх зорилгоор тийм хаягдлыг дамжуулан тээвэрлэхтэй холбогдсон мэдээлэл солилцох асуудлаар сонирхогч байгууллагууд болон бусад Талуудтай шууд буюу Нарийн бичгийн дарга нарын газраар дамжуулан хамтран ажиллах. Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг хууль бусаар тээвэрлэхийг гэмт хэрэг гэж үзнэ. Энэхүү Конвенцийн заалтыг биелүүлэх, мөрдөхийн тулд түүнийг зөрчих аюулаас сэргийлэх, зөрчсөн тохиолдолд шийтгэл ногдуулах талаар Талууд эрх зүй, захиргааны болон холбогдох бусад арга хэмжээ авна. Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг Конвенцид нэгдэн ороогүй улсаас импортлох, экспортлохыг хориглоно. Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх хаягдал мөн бишээс үл хамааран өмнөд өргөргийн 600 урагш орших газар нутагт экспортлохгүй байхаар тохиролцов. Үүнээс гадна Талууд: а/аюултай болон бусад хог хаягдлыг тээвэрлэх, зайлуулах зөвшөөрлийг үндэсний хууль тогтоомжийн дагуу аваагүй этгээдийг ийм үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно; b/аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрэлэхэд түүнийг савлах,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

137

тэмдэг тавих, тээвэрлэх үйл ажиллагааг олон улсын бүх нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн олон улсын дүрэм, норм, туршлагын дагуу явуулахыг шаардана; c/аюултай болон бусад хог хаягдлыг гаргаж байгаа газраас нь зайлуулах газар хүртэл тээвэрлэх талаар дагалт баримт бичгийг шаардана. Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг экспортлохдоо байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах шаардлагыг импортлогч болон бусад улсуудад тавина. Энэхүү Конвенцид хамаарах хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах арга зүйн зарчмуудыг Талууд анхны хуралдаанаар тодорхойлно. 9.Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг зөвхөн дор дурдсан нөхцөлд хил дамжуулан тээвэрлэж байх талаар холбогдох арга хэмжээг авна. Үүнд: а/экспортлогч улс нь байгаль орчинд халгүйгээр зайлуулах техникийн хүчин чадал, боломж, тусгай тоног төхөөрөмж байхгүй буюу зайлуулах газар тохиромжгүй байх, эсвэл, b/тийм хаягдал нь импортлогч улсын үйлдвэрт түүхий эд болгон дахин ашиглах буюу сэргээн ашиглах боломж байх;, эсвэл, c/хил дамжуулан тээвэрлэх ажиллагаа нь энэхүү Конвенцийн зорилгод нийцсэн бөгөөд Талуудын тодорхойлсон бусад шалгуурт тохирсон байх. 10.Аюултай болон бусад хог хаягдал гаргадаг улс нь түүнийг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглахыг энэ Конвенцийн хүрээнд шаардах үүрэгтэй бөгөөд харин ямар ч тохиолдолд импортлогч буюу дамжуулан өнгөрүүлэгч улсад шилжүүлж болохгүй. 11.Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээг сайжруулах зорилгоор Талууд энэхүү Конвенцийн заалт болон олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээнд нийцсэн нэмэлт шаардлага тавихад энэхүү Конвенц ямар нэг саад болохгүй. 12.Энэхүү Конвенц нь олон улсын эрх зүйн дагуу тогтоосон далайн болон эдийн засгийн бүс нутгийн халдашгүй дархан байдалд нөлөөлөхгүй бөгөөд олон улсын эрх зүйн хэм хэмжээ, баримт бичгийн дагуу усан болон агаарын тээвэр хийхэд саад болохгүй. 13.Талууд бусад улсуудад ялангуяа хөгжиж буй орнуудад экспортолж байгаа аюултай болон бусад хог хаягдлын хэмжээ, бохирдлын хортой нөлөөллийг багасгах боломжийг байнга судалж байх үүрэгтэй.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

138

ТАВДУГААР ЗҮЙЛ Эрх бүхий байгууллага буюу Товлосон төвийг томилох Талууд энэхүү Конвенцийн хэрэгжилтийг дэмжих зорилгоор: 1.Нэг буюу хэд хэдэн эрх бүхий байгууллага ба нэг товлосон төвийг томилох буюу байгуулна. Дамжуулан өнгөрүүлэх улсын хувьд мэдээлэл хүлээн авч байх зорилгоор нэг эрх бүхий байгууллагыг томилно. 2.Энэхүү Конвенцийг хүчин төгөлдөр болсноос хойш З сарын дотор өөрийн эрх бүхий байгууллага болон товлосон төвийг байгуулсан тухай Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдэгдэнэ. З.Энэ зүйлийн 2 дугаар заалтад хамаарах ямар нэг өөрчлөлт хийсэн тухай шийдвэрийг нэг сарын дотор Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдээлнэ. ЗУРГАДУГААР ЗҮЙЛ Талууд хоорондоо хил дамжуулан тээвэрлэх 1.Экспортлогч улс аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэхээр төлөвлөж буй экспортлогч болон хаягдал гаргагчаас экспортлогч улсын эрх бүхий байгууллагаар дамжуулан сонирхогч улсын эрх бүхий байгууллагад бичгээр мэдээлэхийг шаардна. Ийм мэдэгдэлд ҮА дугаар хавсралтын дагуу өргөдөл ба мэдээллийг импортлогч улсын эх хэлээр бичнэ. Сонирхогч улс бүрт уг мэдэгдлийг хүргүүлнэ. 2.Импортлогч улс мэдэгдэл хүлээн авсан тухай бичгээр хариу өгөх ба түүндээ зөвшөөрсөн эсэх, тодорхой нөхцөлд зөвшөөрсөн буюу нэмэлт мэдээлэл шаардсан тухайгаа дурдсан байна. Импортлогч улсад өгөх эцсийн хариуны хуулбарыг сонирхогч Талуудын эрх бүхий байгууллагад явуулна. 3.Экспортлогч улс дараахь баталгааг албан ёсоор бичгээр авсан тохиолдолд хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх ажлыг эхлэх зөвшөөрөл олгоно. Үүнд: а/импортлогч улсаас бичгээр зөвшөөрөл авсан байх; b/хаягдлыг экспортлогч болон түүнийг зайлуулахаар хүлээн авагч хоёр этгээдийн хооронд байгаль орчинд халгүй байдлаар ашиглах тухай гэрээ байгуулсныг импортлогч улс нотолсон байх. 4.Дамжуулан өнгөрүүлэгч Талууд нь мэдэгдэл хүлээн авсан тухайгаа нотолж даруй эргэж мэдэгдэнэ. Дараа нь зөвшөөрөл олгох

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

139

эсэх, тодорхой нөхцөлд зөвшөөрсөн, нэмэлт мэдээлэл шаардлагатай зэргийг 60 хоногийн дотор бичгээр мэдэгдэнэ. Экспортлогч улс нь дамжуулан өнгөрүүлэгч улсаас зөвшөөрлийн бичиг аваагүй нөхцөлд хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагааг эрхлэх зөвшөөрөл олгохгүй. Гэхдээ тухайн Тал аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх талаар урьдчилсан зөвшөөрлийг бичгээр огт шаардахгүй буюу тодорхой нөхцөлд шаардахгүй байх шийдвэр гаргасан буюу эсвэл энэ талаар шаардлагаа өөрчилсөн бол 13 дугаар зүйлийн дагуу бусад Талуудад даруй мэдэгдэнэ. Энэ тохиолдолд дамжуулан өнгөрүүлэгч улс мэдэгдэл хүлээн авснаас хойш 60 хоногийн дотор экспортлогч улсад хариу өгөөгүй бол экспортлогч улс нь хил дамжуулан тээвэрлэх ажлыг эхэлж болно. 5.Хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэхэд түүнийг хуулийн үндсэн дээр аюултай хаягдал гэж тодорхойлохдоо зөвхөн: а/экспортлогч улс тодорхойлсон бол импортлогч, зайлуулагч этгээд болон экспортлогч улсад тавьдаг энэ зүйлийн 9 дүгээр заалтын шаардлагууд mutatis mutandis /зохих өөрчлөлттэйгээр/ экспортлогч этгээд болон экспортлогч улсад мөн адил тавигдана. b/конвенцид Тал болж орсон импортлогч улс буюу импортлогч болон дамжуулан өнгөрүүлэгч орнууд тодорхойлсон бол экспортлогч этгээд болон экспортлогч улсад тавьдаг энэ зүйлийн 1,З,4,6 дугаар заалтын шаардлагууд mutatis mutandis /зохих өөрчлөлттэйгээр/ импортлогч буюу зайлуулах үүрэгтэй этгээд болон импортлогч улсад мөн адил тавигдана. с/конвенцид Тал болж нэгдэн орсон дамжуулан өнгөрүүлэгч аливаа улс оронд зөвхөн 4 дүгээр заалтыг хэрэглэнэ. 6.Экспортлогч улс сонирхогч орнуудтай бичгээр тохиролцсон нөхцөлд нэгэн төрлийн физик, химийн шинж чанар бүхий хаягдлыг зайлуулах үүрэг бүхий нэгэн этгээдэд экспортлогч, импортлогч болон дамжуулан өнгөрүлэгч улсын гаалийн хилийн боомтоор оруулж гаргах буюу дамжуулан өнгөрүүлж байнга тээвэрлэх тохиолдолд хаягдал гаргагч болон экспортлогчид ерөнхий мэдэгдэл ашиглахыг зөвшөөрч болно. 7.Тээвэрлэх гэж байгаа аюултай болон хог хаягдлын жагсаалт, нарийн тоо хэмжээ зэрэг тодорхой мэдээллийг авсан тохиолдолд сонирхогч улсууд 6 дугаар заалтад дурдсан ерөнхий мэдэгдлийг ашиглах зөвшөөрлөө бичгээр илэрхийлж болно. 8. 6, 7 дугаар хэсэгт заасан ерөнхий мэдэгдэл, бичгээр өгсөн зөвшөөрлийг аюултай болон бусад хог хаягдлыг 12 сарын турш олон

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

140

дахин тээвэрлэх үйл ажиллагаанд хэрэглэж болно. 9.Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэгч этгээдийн ачааг хүргэж өгсөн буюу хүлээн авсан тухай баримт бичигт гарын үсэг зурахыг шаардана. Мөн Талууд тухайн хаягдлыг хүлээн авсан, мэдэгдэлд заасны дагуу түүнийг зайлуулсан тухайгаа экспортлогч этгээд болон экспортлогч улсын эрх бүхий байгууллагад мэдэгдэхийг хаягдал зайлуулах үүрэг бүхий этгээдээс шаардана. Экспортлогч улс ийм мэдээлэл аваагүй бол экспортлогч этгээд эсвэл экспортлогч улсын эрх бүхий байгууллага энэ тухай импортлогч улсад мэдэгдэнэ. 10.Энэ зүйлийн дагуу шаардсан мэдэгдэл ба түүнд өгсөн хариуг сонирхогч талуудын эрх бүхий байгууллага болон Тал болж нэгдээгүй улсын Төрийн холбогдох байгууллагад илгээнэ. 11.Аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх аливаа үйл ажиллагаа нь импортлогч болон дамжуулан өнгөрүүлэгч Талуудын хүсэлтээр даатгагдаж баталгаажсан байна. ДОЛООДУГААР ЗҮЙЛ Конвенцид Тал болж нэгдэн орсон улсаас нэгдэн ороогүй улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэх тухай Конвенцид Тал болж нэгдэн орсон улсаас аюултай болон бусад хог хаягдлыг тал бус улсын хилээр дамжуулан тээвэрлэхэд энэхүү Конвенцийн 6 дугаар зүйлийн 2 дугаар заалтыг mutatis mutandis /зохих өөрчлөлттэйгээр/ хэрэглэнэ. НАЙМДУГААР ЗҮЙЛ Дахин импортлох үүрэг Энэхүү Конвенцийн заалтын дагуу сонирхогч улсууд зөвшөөрөл олгосон аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагаа гэрээний нөхцөлийн дагуу хэрэгжих боломжгүй тохиолдолд импортлогч улс экспортлогч орон болон Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдэгдсэнээс хойш 90 хоногийн дотор буюу мөн сонирхогч улсуудтай тохиролцсон хугацаанд уул хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр зайлуулах өөр боломж буйг олж чадаагүй бол экспортлогч улс уг хаягдлыг экспортлогчид буцаах боломжийг бүрдүүлнэ. Үүнийг үндэслэн экспортлогч улс болон дамжуулан өнгөрүүлэгч аль ч Тал уг

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

141

хаягдлыг экспортлогч улсад буцаахад ямар нэгэн саад болох ёсгүй. ЕСДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Хууль бусаар тээвэрлэх 1.Аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх аливаа үйл ажиллагааг дараахь байдлаар гүйцэтгэсэн бол энэхүү Конвенцийн дагуу хууль бус тээвэрлэлт гэж үзнэ. Үүнд: а/сонирхогч бүх улсуудад энэхүү Конвенцийн заалтын дагуу мэдэгдэл өгөөгүй; эсвэл, b/сонирхогч бүх улсуудаас энэхүү Конвенцийн дагуу зөвшөөрөл аваагүй; эсвэл, c/хуурах, залилан мэхлэх замаар сонирхогч улсуудаас зөвшөөрөл авсан; эсхүл, d/баримт бичгийн шаардлагад нийцээгүй; эсвэл, e/аюултай болон бусад хог хаягдлыг тээвэрлэх ажиллагаа нь энэхүү Конвенц болон олон улсын эрх зүйн ерөнхий зарчмыг зөрчсөн, санаатай үйлдэл болох. 2.Аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагааг экспортлогч буюу хаягдал гаргагчаас шалтгаалан хууль бус тээвэрлэлт гэж үзсэн тохиолдолд экспортлогч улс дараахь арга хэмжээ авна. Үүнд: а/шаардлагатай бол экспортлогч улс нь экспортлогч болон хаягдал ялгагчаар өөрийн нутаг дэвсгэрт буцааж авчруулах; b/хууль бус тээвэрлэлт гэж үзсэн тухай экспортлогч улсад мэдээлснээс хойш 30 хоногийн дотор эсвэл сонирхогч улсуудтай тохиролцсон хугацаанд энэхүү Конвенцийн заалтын дагуу өөр аргаар зайлуулна. Энэ зорилгоор уг хаягдлыг экспортлогч улсад нь буцаахад сонирхогч Талууд ямар нэгэн саад эсэргүүцэл үзүүлэхгүй. 3.Аюултай болон бусад хог хаягдлын тээвэрлэлтийг импортлогч болон зайлуулагч этгээдээс шалтгаалан хууль бус гэж үзвэл импортлогч улс, импортлогч болон зайлуулах үүрэг бүхий этгээдээр уг хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр зайлуулах ба шаардлагатай үед импортлогч улс өөрөө хууль бус тээвэрлэлтийн тухай мэдээлэл авснаас хойш 30 хоногийн дотор буюу эсвэл сонирхогч улсуудтай тохиролцож болох хугацааны дотор байгаль орчинд халгүйгээр зайлуулах арга хэмжээ авна. Сонирхогч Талууд хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр зайлуулах шаардлагатай арга хэмжээг хамтран авна. 4.Экспортлогч, хаягдал гаргагч этгээд эсвэл импортлогч болон

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

142

зайлуулах үүрэг бүхий этгээдэд хууль бус тээвэрлэлтийн хариуцлага хүлээлгэх боломжгүй байх тохиолдолд сонирхогч Талууд болон Талууд хамтран экспортлогч, импортлогч улсуудад буюу өөр газарт уг хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр зайлуулах арга хэмжээг яаралтай авна. 5.Талууд энэ зүйлийн заалтыг хэрэгжүүлэхийн төлөө хамтран ажиллах ба хууль бус тээвэрлэлтийг хориглох, түүнд шийтгэл ногдуулах талаар үндэснийнхээ хууль тогтоомжид тусгасан байна. АРАВДУГААР ЗҮЙЛ Олон улсын хамтын ажиллагаа 1.Аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах ажлыг сайжруулах зорилгоор Талууд хамтран ажиллана. 2.Энэ зорилгоор Талууд: а/хоёр болон олон талын хүсэлтийн үндсэн дээр аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглаж байгаа талаар мэдээллүүдийг танилцуулж, аюултай болон бусад хог хаягдлыг ашиглаж байгаа практик ажиллагаанд техникийн нормуудыг нийцүүлнэ. b/аюултай болон бусад хог хаягдлыг ашигласнаас хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн буй орчинд үзүүлэх хортой нөлөөлөлд хамтран хяналт тавина; с/аюултай болон бусад хог хаягдлыг гаргадаг үйлдвэрийг аль болохоор устгах зорилгоор одоогийн технологийг экологт сөрөг нөлөөлөлгүй, хаягдал бага гаргадаг болгон шинэчлэн сайжруулах, хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах талаар илүү үр дүнтэй арга зүйг шинээр боловсруулан хэрэглэх, эдгээр шинэ болон шинэчилсэн техник, технологи нэвтрүүлснээс эдийн засаг, нийгэм, байгаль орчинд үзүүлэх үр дагаврыг судлах талаар тус орнууд өөрсдийн үндэснийхээ хууль дүрэм, бодлогын хүрээнд хамтран ажиллана. d/аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах технологи дамжуулах, ялангуяа энэ талаар туслалцаа шаардлагатай Талуудын техникийн чадавхийг нэмэгдүүлэх талаар өөрсдийн хууль, дүрэм, бодлогын хүрээнд идэвхтэй хамтран ажиллана; е/техникийн удирдлагын зарчим, холбогдох хууль, дүрэм боловсруулах асуудлаар хамтран ажиллана. 3.4 дүгээр зүйлийн 2 дугаар заалтын a, b, c хэсгүүдийг ялангуяа хөгжиж буй улсуудад хэрэгжүүлэхэд туслах талаар Талууд хамтарч шаардлагатай арга хэмжээ авна. 4.Хөгжиж буй орнуудын шаардлага хэрэгцээг харгалзан

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

143

үзсэний үндсэн дээр Талууд хоорондын болон олон улсын эрх бүхий байгууллагуудын хамтын ажиллагаа, ялангуяа /inter alia/ энэ асуудлаарх олон нийтийн ойлголтыг идэвхжүүлэх, аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах үйл ажиллагааг өргөжүүлэх, хаягдал бага гаргадаг шинэ технологи нэвтрүүлэхэд нөлөөлөх зорилгоор хөхүүлэн дэмжинэ. АРВАН НЭГДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Хоёр болон олон тал, бүс нутгийн хэлэлцээр Талууд хоорондоо болон Тал болж нэгдэн ороогүй улс орнуудтай аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх, байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах талаар 5 дугаар зүйлийн 4 дүгээр заалтыг үл харгалзан энэхүү Конвенцийн шаардлагыг хангасан хоёр болон олон тал, бүс нутгийн гэрээ хэлэлцээр байгуулж болно. Эдгээр гэрээ хэлэлцээрүүд нь ялангуяа хөгжиж буй орнуудын сонирхлыг харгалзан, аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр зохицуулах замаар энэхүү Конвенцийн заалтыг хангасан байх ёстой. Хэлэлцэн тохирогч Талуудын хооронд, энэхүү Конвенцийн дагуу аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагаанд хяналт тавих зорилгоор Талууд нэгдүгээр заалтад заасан хоёр болон олон тал, бүс нутгийн энэхүү Конвенцид нэгдэн орохоос өмнө байгуулсан аливаа хэлэлцээрийн талаар Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдэгдэнэ. Гагцхүү эдгээр гэрээ хэлэлцээрүүд аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах талаар энэхүү Конвенцийн шаардлагаг хангасан байх шаардлагатай. АРВАН ХОЁРДУГААР ЗҮЙЛ Хариуцлагын талаар Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэснээс гарах үр дагавар, хохирлыг арилгах, хүлээх хариуцлагын талаар зохих дүрэм, журмыг тусгасан протоколыг аль болох богино хугацаанд байгуулах зорилгоор хамтран ажиллана. АРВАН ГУРАВДУГААР ЗҮЙЛ Мэдээлэл дамжуулах 1.Талууд, аюултай болон бусад хог хаягдлыг тээвэрлэх,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

144

зайлуулах үед осол болон хүн амын эрүүл мэнд, байгаль орчинд аюул учруулах нөхцөл бий болсон тухай мэдээ авсан даруй холбогдох бусад улсуудад яаралтай мэдэгдэх ёстой. 2.Талууд Нарийн бичгийн дарга нарын газраар дамжуулж дараахь мэдээллийг дамжуулна. Үүнд: а/5 дугаар зүйлийн дагуу холбогдох эрх бүхий байгууллага, товлосон төвийн талаар гарсан өөрчлөлт; b/З дугаар зүйлийн дагуу аюултай хог хаягдлын шинж байдлын үндэсний тодорхойлолтод гарсан өөрчлөлт Яаралтай мэдээлэх зүйл: с/аюултай болон бусад хог хаягдлыг үндэсний хууль тогтоомжийн үйлчлэх газар нутагт импортлохыг бүр мөсөн буюу хэсэгчилсэн байдлаар хориглосон тухай шийдвэр; d/аюултай болон бусад хог хаягдлыг экспортлохыг хориглосон буюу хязгаарлах тухай шийдвэр; е/энэ зүйлийн 4 дүгээр заалтад шаардлагатай холбогдох бусад мэдээлэл. З.Талууд үндэсний хууль, дүрмийн дагуу жил бүрийн эцэст Нарийн бичгийн дарга нарын газраар дамжуулан 15 дугаар зүйлийг үндэслэн байгуулсан Талуудын бага хуралд тайлангаа тавина. Тайланд дараахь зүйлийг оруулна. Үүнд: а/5 дугаар зүйлийн дагуу томилогдсон эрх бүхий байгууллагууд болон товлосон төвийн тухай мэдээлэл; b/аюултай болон бусад хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх аливаа үйл ажиллагаанд оролцсон тухай мэдээлэл; Үүнд: -мэдэгдлийн хариунд заасан аюултай болон бусад хог хаягдлыг экспортолсон хэмжээ, ангилал, шинж чанар, зайлуулах газар, дамжуулсан улс ба зайлуулсан арга, -аюултай болон бусад хог хаягдлыг импортолсон хэмжээ, түүний ангилал, шинж чанар, гарал үүсэл, зайлуулсан арга, -хил дамжуулан тээвэрлэх аюултай болон бусад хог хаягдлын хэмжээг багасгах зорилгоор хийсэн ажил, с/энэхүү Конвенцийг биелүүлэх талаар авсан арга хэмжээний тухай мэдээлэл; d/аюултай болон бусад хог хаягдлыг гаргах, тээвэрлэх, зайлуулах явцад хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд үзүүлж байгаа нөлөөллийн талаар цуглуулсан статистикийн найдвартай тоо баримт, мэдээлэл; e/энэхүү Конвенцийн 12 дугаар зүйлийн дагуу байгуулсан хоёр болон олон тал, бүсийн гэрээ, хэлэлцээрүүдэд хамаарах мэдээлэл;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

145

f/аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх, зайлуулах үед гарсан аюул осол, түүний хор уршгийг арилгах талаар авсан арга хэмжээний тухай мэдээлэл; g/үндэсний хууль тогтоомжийн үйлчлэх газар нутагт хаягдал зайлуулах боломжтой арга замын талаар мэдээлэл; h/аюултай болон бусад хог хаягдал гаргахыг багасгах, улмаар зогсооход чиглэсэн технологи боловсруулах талаар авсан арга хэмжээний тухай мэдээлэл; i/Талуудын Бага хурлын шаардсан бусад мэдээлэл. 4.Аль нэг Тал өөрийн байгаль орчны асуудалтай холбогдуулан хүсэлт гаргавал Талууд үндэснийхээ хууль, дүрмийн дагуу аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэхтэй холбогдсон мэдэгдлүүд, тэдгээрт өгсөн хариуны хуулбарыг Нарийн бичгийн дарга нарын газарт өгнө. АРВАН ДӨРӨВДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Санхүүгийн асуудал Бүсийн болон дэд бүс нутгийн тодорхой шаардлагыг харгалзан аюултай хог хаягдлыг багасгах, түүнийг оновчтой ашиглах технологийг нэвтрүүлэх, боловсон хүчин бэлтгэх бүсийн болон дэд бүсийн төвүүдийг байгуулахаар талууд тохиролцоно. Талууд энэ арга хэмжээг сайн дурын үндсэн дээр санхүүжүүлэх механизм буй болгох талаар шийдвэр гаргана. Талууд аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх, зайлуулах үеийн гэнэтийн аюул ослоос гарах хохирлыг багасгах зорилгоор онцгой тохиолдолд тусламж үзүүлэх эргэлтийн сан байгуулах асуудлыг шийдвэрлэнэ. АРВАН ТАВДУГААР ЗҮЙЛ Талуудын бага хурал Талуудын бага хурлыг байгуулах: Талуудын бага хурлын зохион байгуулна. Талуудын бага хурлын анхдугаар чуулганыг энэхүү Конвенц хүчин төгөлдөр болсноос хойш нэг жилийн дотор НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрийн гүйцэтгэх захирал хуралдуулна. Цаашид Талуудын бага хурлын ээлжит чуулганыг бага хурлын анхны чуулганаар тогтоосон хугацаанд тогтмол зарлан хуралдуулж байна. Талуудын бага хурлын ээлжит бус чуулганыг хуралдуулах чухал

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

146

шаардлагатай гэж үзсэн Тал энэ тухай хүсэлтийг Нарийн бичгийн дарга нарын газарт бичгээр гаргана. Нарийн бичгийн дарга нарын газраас энэ хүсэлтийг Талуудад уламжилснаас хойш 6 сарын дотор Талуудын гуравны нэгээс доошгүй нь дэмжсэн тохиолдолд зарлан хуралдуулна. Талуудын бага хурал нь өөрийн болон туслах байгууллагуудынхаа үйл ажиллагааны дэг журам, Конвенцийн хүрээнд талуудын санхүүгийн оролцооны дүрмийн талаар нэгдсэн зөвшилд хүрэх шийдвэр гаргана. Энэ Конвенцийн хүрээнд далайн орчныг хамгаалахтай холбогдсон өөрийн хүлээсэн үүргийг биелүүлэх талаар ямар нэгэн нэмэлт арга хэмжээ авах асуудлыг Талууд анхны хуралдаанаараа авч хэлэлцэнэ. Талууд бага хурал нь Конвенцийг бүрэн биелүүлэхэд тогтмол хяналт тавихын зэрэгцээ дараахь арга хэмжээг авна. Үүнд: а/аюултай болон бусад хог хаягдлаас хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд учруулах хохирлыг багасгахад чиглэсэн бодлого, стратеги, арга хэмжээг уялдуулан зохицуулах; б/Шаардлагатай гэж үзвэл энэхүү Конвенц болон түүний хавсралтуудад, ялангуяа /inter alia/ шинжлэх ухаан, техник, эдийн засгийн болон байгаль орчны талаарх мэдээллийг харгалзан үзсэн нэмэлт өөрчлөлт оруулах асуудлыг авч хэлэлцэх, батлах, с/Конвенцийг хэрэгжүүлэх, 11 дүгээр зүйлд заасан гэрээ, хэлэлцээрийг биелүүлэх явцад хуримтлуулсан туршлагад үндэслэн Конвенцийн зорилтыг хангахад шаардлагатай нэмэлт арга хэмжээг авах, d/шаардлагатай гэж үзвэл Протокол гаргах; е/энэ Конвенцийг хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай туслах байгууллагуудыг байгуулна. 6.Нэгдсэн үндэстний байгууллага, түүний төрөлжсөн байгууллагууд, аливаа улс орон, мөн энэ Конвенцид нэгдэн ороогүй аливаа улс орон, Талуудын бага хуралд ажиглагчаар оролцож болно. Аюултай болон бусад хог хаягдлын асуудлаар эрх мэдэл бүхий олон улсын болон үндэсний, Засгийн газрын болон төрийн бус ямар ч байгууллага хуралд оролцох хүсэлтээ Нарийн бичгийн дарга нарын газарт илэрхийлж, хэрэв оролцогч Талуудын гуравны нэгээс доошгүй хэсэг нь зөвшөөрвөл энэ хуралд ажиглагчаар оролцож болно. Ажиглагчаар оролцох үйл ажиллагааг Талуудын бага хурлын дүрэм журмаар зохицуулна. 7.Талуудын бага хурал энэхүү Конвенц хүчин төгөлдөр болсноос хойш эхний З жилд, дараа нь 6 жилд нэгээс доошгүй удаа түүний үр дүнг үнэлэх ба хэрэв шаардлагатай гэж үзвэл сүүлийн үеийн шинжлэх ухаан,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

147

эколог, техник эдийн засгийн мэдээллийг үндэслэн аюултай болон бусад хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагааг бүр мөсөн буюу хэсэгчлэн хориглох боломжийг авч хэлэлцэнэ. АРВАН ЗУРГАДУГААР ЗҮЙЛ Нарийн бичгийн дарга нарын газар Нарийн бичгийн дарга нарын газар нь дараахь ажлыг эрхлэн гүйцэтгэнэ. Үүнд: а/15 болон 17 дугаар зүйлд заасны дагуу хурлыг зохион байгуулах; b/З,4,6,11,13 дугаар зүйлийн дагуу авсан мэдээлэл, 15 дугаар зүйлд заасан туслах байгууллагуудын хурлын мэдээлэл, мөн түүнчлэн Засгийн газар хоорондын буюу Төрийн бус байгууллагаас өгсөн мэдээллийг үндэслэн илтгэл бэлтгэж дамжуулах; c/энэ Конвенцоор хүлээсэн үүргээ хэрхэн биелүүлж байгаа талаар илтгэл бэлтгэж Талуудын бага хуралд танилцуулах; d/үүргээ амжилттай гүйцэтгэхэд олон улсын холбогдох бусад байгууллагуудтай үйл ажиллагаагаа уялдуулан зохицуулах, захиргааны болон бусад гэрээ хэлэлцээрийг байгуулах; e/энэхүү Конвенцийн 5 дугаар зүйлийн дагуу Талуудын байгуулсан эрх бүхий байгууллагууд, товлосон төвүүдтэй холбоо тогтоож ажиллах; f/аюултай болон бусад хог хаягдлыг зайлуулж болох Талуудын баталсан газар, обьектын талаар мэдээлэл бэлтгэж, Талуудад тараах; g/дараахь мэдээллийг авч тэдэнд мэдээлж байх. Үүнд: -техникийн тусламж боловсон хүчин бэлтгэх, нөөц боломж; -шинжлэх ухаан техникийн мэдлэг, туршлага; -зөвлөх, шинжээчдийн боломж; -нөөц боломж зэрэг болно. Оролцогч Талуудын хүсэлтээр дараахь чиглэлээр туслалцаа үзүүлнэ. Үүнд: -энэ Конвенцийн хүрээнд мэдээлэх систем хэрэглэх; -аюултай болон бусад хог хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр ашиглах; -аюултай болон бусад хог хаягдалтай холбогдох байгаль орчинд халгүй технологи болон хаягдал багатай буюу хаягдалгүй технологи нэвтрүүлэх; -хаягдлыг зайлуулах боломж болон газрын үнэлгээ;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

148

-аюултай болон бусад хог хаягдлын хяналт; -онцгой тохиолдолд авах арга хэмжээ. h/оролцогч Талуудын хүсэлтээр аюултай болон бусад хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх талаар мэдээллийг хянаж үзэх, мэдээллийн дагуу зайлуулах боломжтой эсэх, хаягдлыг экологийн халгүйгээр ашиглаж болох эсэх, зайлуулах газар нь экологийн хувьд тохирч байгаа эсэхийг хянахад тусалж чадах техникийн боломж бүхий зөвлөх болон зөвлөгөө өгөх фирмүүдийн тухай мэдээллээр хангана. Эдгээр асуудлыг Нарийн бичгийн дарга нарын газрын зардал хөрөнгөөр хэрэгжүүлэхгүй; i/Нарийн бичгийн дарга нарын газар Талуудын хүсэлтээр хууль бус тээвэрлэлтийг илрүүлэхэд нь тэдэнд туслах ба хууль бус тээвэрлэлттэй холбогдсон аливаа мэдээллийг хүлээн авсан даруй сонирхогч Талуудад тараах; j/Талууд онцгой нөхцөл байдалтай болсон улс оронд шинжээч тоног төхөөрөмж явуулж яаралтай тусламж үзүүлэх талаар олон улсын эрх бүхий байгууллагуудтай хамтран ажиллах; k/Талуудын бага хурлаар тодорхойлсон энэхүү Конвенцтой холбоотой бусад ажил үүргийг гүйцэтгэнэ. НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөрийн байгууллага 15 дугаар зүйлд заасан Талуудын бага хурлын анхдугаар чуулганыг дуустал Нарийн бичгийн дарга нарын ажлыг түр гүйцэтгэнэ. Талуудын бага хурлын анхдугаар чуулганаар энэ Конвенцийн дагуу Нарийн бичгийн дарга нарын газрын үүргийг гүйцэтгэхэд бэлэн байгаагаа илэрхийлсэн Засгийн газар хоорондын эрх бүхий байгууллагуудаас Нарийн бичгийн дарга нарын газрыг зохион байгуулна. Мөн Талууд анхдугаар чуулганаараа Нарийн бичгийн дарга нарын газрын үүргийг нэгдүгээр заалтад дурдсаны дагуу түр гүйцэтгэсэн ажлын явцыг дүгнэж, энэ үүргийг гүйцэтгэхэд шаардлагатай механизмын талаар шийдвэр гаргана. АРВАН ДОЛДУГААР БҮЛЭГ Конвенцид нэмэлт өөрчлөлт оруулах 1.Энэхүү Конвенц болон аливаа протоколд нэгдэн орсон Талууд тэдгээрт нэмэлт, өөрчлөлт хийх саналаа тавьж болно. Санал болгож буй нэмэлт, өөрчлөлтөд ялангуяа /inter alia/ шинжлэх ухаан, техникийн шаардлагыг харгалзан үзэх ёстой. 2.Энэ Конвенцид оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг оролцогч

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

149

Талуудын бага хурлын чуулганаар, аль нэг Протоколд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийг тухайн Протоколд оролцогч Талуудын зөвлөлгөөнөөр тус тус хэлэлцэж батална. Нарийн бичгийн дарга нарын газар энэ Конвенц ба аль нэг Протоколд оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн эх бичвэрийг хэрвээ тухайн Протоколд өөрөөр заагаагүй бол уг нэмэлт, өөрчлөлтийг хэлэлцэх зөвлөлгөөн болохоос 6 сараас доошгүй хугацааны өмнө Талуудад мэдэгдэх бөгөөд энэ санал болгосон нэмэлт өөрчлөлтийн эхийг Конвенцид гарын үсэг зурсан улсуудад тараана. З.Оролцогч Талууд энэ Конвенцид оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай саналыг нэгдсэн тохиролцоонд хүрч батлахын төлөө бүхий л хүчин чармайлт тавина. Тохиролцоонд хүрч чадахгүй бол эцсийн арга хэмжээ болгож нэмэлт, өөрчлөлтийг санал хураалтаар шийдвэрлэх бөгөөд санал хураахад зөвлөлгөөнд байлцсан болон санал хураалтад оролцсон Талуудын дөрөвний гурвын саналаар засварыг баталж эх бичвэр Хадгалагчаар дамжуулан батламжлах, сайшаах, албан ёсоор батлуулахаар оролцогч бүх Талуудад хүргүүлнэ. 4.Энэ зүйлийн З дугаар заалтын зарчмыг зөвлөлгөөнд байлцсан, санал хураалтад оролцсон Талуудын гуравны хоёроос доошгүйн саналаар баталдаг зарим протоколоос бусад аливаа Протоколд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахад мөрдөнө. 5.Нэмэлт, өөрчлөлтийг батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, сайшаан дэмжсэн, албан ёсоор баталсан баримт бичгийг эх бичвэр Хадгалагчид өгч хадгалуулна. Энэ зүйлийн З, 4 дүгээр заалтын дагуу оруулах нэмэлт, өөрчлөлт нь түүнийг зөвшөөрсөн Талуудын дөрөвний гурваас доошгүй нь эсвэл тухайн Протоколд өөрөөр заагаагүй бол Протоколын нэмэлт, өөрчлөлтийг баталсан Талуудын гуравны хоёроос доошгүй нь батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, сайшаан дэмжсэн, албан ёсоор баталсан тухай баримт бичгийг эх бичвэр Хадгалагчид хүлээн авснаас хойш 90 дэх хоногоос тэдгээр Талуудын хувьд тус тус хүчин төгөлдөр болно. Бусад Талуудын хувьд нэмэлт, өөрчлөлтийг батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, сайшаан дэмжсэн албан ёсоор баталсан тухай мэдэгдлээ өгснөөс хойш 90 дэх хоногоос уг нэмэлт өөрчлөлт хүчин төгөлдөр болно. 6.Энэ зүйлийн дотор байгаа “байлцсан, санал хураалтад оролцсон Талууд” гэдгийг санал хураалтад оролцож “татгалзсан”, “зөвшөөрсөн” санал өгсөн Талууд гэж ойлгоно. АРВАН НАЙМДУГААР БҮЛЭГ Хавсралтыг батлах, түүнд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

150

1.Энэхүү Конвенц болон аливаа протоколын хавсралт нь энэ Конвенц болон тухайн Протоколын салшгүй хэсэг байх бөгөөд хэрэв өөрөөр заагаагүй бол Конвенц болон Протоколоос иш татах нь тэдгээрийн хавсралтаас иш татсантай ижил байх болно. Хавсралтад зөвхөн шинжлэх ухаан-техникийн болон удирдлага, зохион байгуулалтын асуудлыг оруулна. 2.Хэрэв ямар нэгэн Протоколд түүнд оруулах хавсралтын талаар өөрөөр заагаагүй бол энэхүү Конвенц болон Протоколын хавсралтыг санал болгох, батлах, хүчин төгөлдөр болгоход дараахь журмыг мөрдөнө: а/энэхүү Конвенц болон Протоколын хавсралтыг 17 дугаар зүйлийн 2,З,4 дүгээр заалт дахь журмын дагуу хүлээн авах; b/ энэхүү Конвенц болон холбогдох аливаа Протоколд оруулах нэмэлт хавсралтыг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй гэж үзэж байгаа аливаа Тал тэдгээрийг баталсан тухай эх бичвэр Хадгалагчаас мэдээлснээс хойш 6 сарын дотор эх бичвэр Хадгалагчид энэ тухайгаа бичгээр мэдэгдэнэ. Эх бичвэр Хадгалагч нь мэдэгдэл хүлээн авсан тухайгаа бүх Талуудад нэн даруй мэдээлнэ. Аливаа Тал хүссэн цагтаа өмнө илгээсэн татгалзсан мэдэгдлээ өөрчилж хүлээн авсан тухай мэдэгдэл өгч болох бөгөөд энэ үеэс эхлэн тухайн Талын хувьд хавсралт хүчин төгөлдөр болно. с/эх бичвэр Хадгалагчаас мэдэгдэл тарааснаас хойш 6 сар болоод энэхүү Конвенц болон аливаа Протоколд хамаарах хавсралтуудад дурдсан /b/-д заасны дагуу мэдэгдлээ ирүүлээгүй бүх Талуудын хувьд хүчин төгөлдөр болно. З.Энэхүү Конвенц болон аливаа Протоколын хавсралтад нэмэлт, өөрчлөлт оруулах талаар санал дэвшүүлэх, батлах, хүчин төгөлдөр болох журам нь Конвенц болон аль нэг Протоколд нэмэлт хавсралт оруулах журамтай нэгэн адилаар зохицуулагдана. Хавсралт ба нэмэлт өөрчлөлтүүдэд, ялангуяа /inter alia/ шинжлэх ухаан-техникийн ойлголтыг харгалзан үзсэн байх шаардлагатай. 4.Хэрэв нэмэлт хавсралт, түүнд оруулах нэмэлт, өөрчлөлт нь энэ Конвенц болон аливаа Протоколд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсантай холбоотой бол тэдгээр нь Конвенц болон Протоколд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлт хүчин төгөлдөр болсны дараа хүчин төгөлдөр болно.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

151

АРВАН ЕСДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Шалгалт Оролцогч аливаа Тал нөгөө Талыг энэхүү Конвенцоор хүлээсэн үүргээ зөрчсөн эсвэл зөрчиж байна гэж үзэх үндэслэлтэй бол энэ тухайгаа Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдэгдэнэ. Энэ тохиолдолд тухайн зөрчил гаргаж байгаа Талдаа шууд буюу Нарийн бичгийн дарга нарын газраар дамжуулан яаралтай мэдэгдэнэ. Нарийн бичгийн дарга нарын газар нь Талуудад зайлшгүй шаардлагатай мэдээллийг танилцуулна. ХОРЬДУГААР ЗҮЙЛ Маргааныг зохицуулах 1.Энэхүү Конвенц болон түүний Протоколыг мөрдөж хэрэгжүүлэх үед Талуудын хооронд маргаан, санал зөрөлдөөн гарвал түүнийг хэлэлцээний замаар буюу өөрсдөө сонгож авсан бусад ямар нэгэн эвийн аргаар зохицуулахыг эрмэлзэнэ. 2.Талууд дээр дурдсан аргаар маргааныг зохицуулж чадаагүй тохиолдолд харилцан тохиролцсоны үндсэн дээр маргааныг олон улсын шүүх эсвэл хөндлөнгөөс маргаан таслах тухай 6 дугаар хавсралтад дурдсаны дагуу арбитрт шилжүүлнэ. Маргааныг олон улсын шүүх эсвэл арбитрт шилжүүлэх талаар Талууд нэгдүгээр заалтад заасны дагуу хэлэлцээний замаар зохицуулах замыг тохиролцож чадаагүй тохиолдолд үргэлжлүүлэн хайх үүргээс чөлөөлөгдөхгүй. З.Энэхүү Конвенцийг батламжлах, хүлээн зөвшөөрөх, сайшаан дэмжих, соёрхон батлах, түүнд нэгдэн орох үед болон энэ бүхний дараахь ямар ч үед аливаа улс болон улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагаас Талууд дараахь арга замаар шийдвэрлэх үүрэгтэйг ipso facto /байгаа байдлаар нь/ хүлээн зөвшөөрч байгаагаа мэдэгдэж болно. Үүнд: а/маргааныг олон улсын шүүхэд өгөх; эсвэл, б/6 дугаар хавсралтад заасан журмын дагуу маргааныг арбитрт өгнө. Ийм өргөдлийг Нарийн бичгийн дарга нарын газарт бичгээр өгөх ба тэрээр Талуудад мэдэгдэнэ. ХОРИН НЭГДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Гарын үсэг зурах Энэхүү Конвенц нь Намиби Улсыг төлөөлж НҮБ-ын Намибийн

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

152

Зөвлөл, улс төр, эдийн засгийн хамт ажиллагааны байгууллагууд болон бусад улсууд гарын үсэг зурахад зориулж Базельд 1989 оны З дугаар сарын 22-нд, дараа нь Швейцарийн Берн дахь Холбооны департаментын гадаад хэргийн хэлтэст 1989 оны З дугаар сарын 2З-наас 7 дугаар сарын 30-ны хооронд, Нью-Йорк дахь НҮБ-ын Төв байгууллагуудад 1989 оны 7 дугаар сарын 1-нээс 1990 оны З дугаар сарын 2З-ны хооронд тус тус гарын үсэг зурахад нээлттэй байна. ХОРИН ХОЁРДУГААР ЗҮЙЛ Соёрхон батлах, хүлээн зөвшөөрөх, албан ёсоор нотлох буюу сайшаан дэмжих 1.Энэхүү Конвенцийг Намиби Улсыг төлөөлж НҮБ-ын Намибийн Зөвлөл болон бусад улс орнууд соёрхон баталж, хүлээн зөвшөөрч, сайшаан дэмжих бөгөөд улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагууд албан ёсоор нотолж сайшаан дэмжинэ. Батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, албан ёсоор нотолсон буюу сайшаан дэмжсэн тухай баримт бичгээ эх бичвэр Хадгалагчид хадгалуулахаар өгнө. 2.Энэ зүйлийн нэгдүгээр заалтад заасан энэ Конвенцид Тал болж нэгдэн орсон хамтын ажиллагааны байгууллага нь түүний гишүүн улсуудаас Тал болж нэгдэн ороогүй тохиолдолд Конвенцоос урган гарах бүхий л үүргийг хүлээнэ. Хэрэв тухайн байгууллагад нэг эсвэл хэд хэдэн гишүүн улсууд Конвенцид Тал болж орсон тохиолдолд уг байгууллага ч, түүний гишүүн улсууд ч хүлээсэн үүргээ хэрэгжүүлэх талаар шийдвэр гаргана. Энэ тохиолдолд тухайн байгууллага, түүний гишүүн улсууд энэ Конвенцийн дагуу давхар эрх эдлэхгүй. 3.Энэ зүйлийн нэгдүгээр заалтад дурдсан байгууллагууд өөрийн соёрхон баталсан, сайшаан дэмжсэн тухай баримт бичигтээ Конвенцоор зохицуулагдах асуудлын талаар өөрийн эрх хэмжээний хүрээг зааж өгөх ба цаашид эрх хэмжээнийхээ хүрээнд гарсан өөрчлөлтийг эх бичвэр Хадгалагчид тухай бүр нь мэдээлж байна. ХОРИН ГУРАВДУГААР ЗҮЙЛ Нэгдэн орох 1.Намиби улсыг төлөөлж НҮБ-ын Намибийн Зөвлөл, бусад улс орнууд болон улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын хувьд Конвенцид гарын үсэг зурах хугацаа дуусгавар болсны дараа өдрөөс нэгдэн орох явдал чөлөөтэй байх бөгөөд нэгдэн

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

153

орсон тухай баримт бичгээ эх бичвэр Хадгалагчид өгнө. 2.Энэ зүйлийн 1 дүгээр заалтад дурдсан байгууллагууд нэгдэн орсон тухай баримт бичигтээ Конвенцоор зохицуулагдах асуудлуудын талаар өөрийн эрх хэмжээний хүрээг зааж өгөх ба цаашид энэ талаар гарсан өөрчлөлтийг тухай бүр нь эх бичвэр Хадгалагчид мэдээлж байна. 3.22 дугаар зүйлийн 2 дугаар заалт энэхүү Конвенцид нэгдэн орсон улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс нутгийн байгууллагуудад нэгэн адил хамаарна. ХОРИН ДӨРӨВДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Санал өгөх эрх 1.Энэ зүйлийн 2 дугаар заалтад дурдсанаас бусад тохиолдолд Конвенцийн аль ч Тал нэг санал өгнө. 2.Улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны бүс нутгийн байгууллагууд 22 дугаар зүйлийн З дугаар заалт, 2З дугаар зүйлийн 2 дугаар заалтын дагуу өөрийн эрх хэмжээний хүрээний асуудлаар санал өгөх эрхтэй байна. Саналын тоо нь Конвенц эсвэл Протоколд оролцогч Талууд болох гишүүн улсуудын тоотой тэнцүү байна. Харин гишүүн улсууд санал өгч байхад байгууллага нь санал өгөх эрхээ эдлэхгүй, эсвэл байгууллага нь санал өгөх эрхээ эдэлж байхад гишүүн улсууд нь бие даан санал өгөх эрхгүй. ХОРИН ТАВДУГААР ЗҮЙЛ Хүчин төгөлдөр болох 1.Энэхүү Конвенц нь түүнийг батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, сайшаан дэмжсэн буюу нэгдэн орсон тухай 20 дахь баримт бичиг хадгалуулахаар өгсөн өдрөөс хойш ер дэх хоногоос эхлэн хүчин төгөлдөр болно. 2.Батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, сайшаан дэмжсэн буюу нэгдэн орсон тухай 20 дахь баримт бичгийг хадгалуулахаар өгснөөс хойш батламжлах, хүлээн зөвшөөрөх, сайшаан дэмжих буюу нэгдэн орж байгаа улс орон, хамтын ажиллагааны бүс нутгийн байгууллагын хувьд тэд өөрийн батламжилсан, хүлээн зөвшөөрсөн, сайшаан дэмжсэн буюу нэгдэн орсон тухай баримт бичгээ хадгалуулахаар өгснөөс хойш 90 дэх хоногоос эхэлж энэхүү Конвенц хүчин төгөлдөр болно. 3.Энэ зүйлийн 1, 2 дугаар заалтын хувьд эдийн засгийн хамтын

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

154

ажиллагааны бүс нутгийн байгууллагаас хадгалуулахаар өгсөн аливаа баримт бичгийг уг байгууллагын гишүүн орнуудын хадгалуулахаар өгсөн баримт бичгийн нэмэлт гэж үзэхгүй. ХОРИН ЗУРГАДУГААР ЗҮЙЛ Нэмэлт тайлбар ба мэдэгдэл 1.Энэ конвенцид ямар нэг нэмэлт тайлбар хийхийг зөвшөөрөхгүй. 2.Энэ зүйлийн нэгдүгээр заалт нь аль чулс орон эсвэл улс төр, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагуудын энэхүү Конвенцид гарын үсэг зурах, батламжлах, сайшаан дэмжих, хүлээн зөвшөөрөх буюу нэгдэн орохд мөн түүнчлэн өөрийн хууль дүрмийг Конвенцийн заалттай уялдуулах зорилгоор ямар нэг томъёолол ба нэрээр тунхаг бичиг, мэдэгдэл гаргахад саад болохгүй. Гэндээ энэ тунхаг бичиг мэдэгдэл нь тус улс энэхүү Конвенцийг хэрэглэхэд түүний заалтуудад хууль зүйн өөрчлөлт оруулахааргүй байх шаардлагатай. ХОРИН ДОЛДУГААР ЗҮЙЛ Конвенцоос гарах 1.Тухайн Талын хувьд энэхүү Конвенц хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс хойш З жил өнгөрсний дараа хүссэн цагтаа эх бичвэр Хадгалагчид бичгээр мэдэгдээд Конвенцоос гарч болно. 2.Эх бичвэр Хадгалагч мэдэгдэл хүлээн авснаас хойш нэг жил өнгөрсний дараа буюу гарах тухай өгсөн мэдэгдэлд заасан хугацаа өнгөрмөгц гарах явдал хүчин төгөлдөр болно. ХОРИН НАЙМДУГААР ЗҮЙЛ Эх бичвэр Хадгалагч НҮБ-ын Ерөнхий Нарийн Бичгийн Дарга энэхүү Конвенц болон түүнд хавсаргасан аливаа Протоколын эх бичвэр Хадгалагчийн үүрэг гүйцэтгэнэ. ХОРИН ЕСДҮГЭЭР ЗҮЙЛ Эх бичвэрүүд адил хүчинтэй байх Энэхүү Конвенцийн Араб, Хятад, Англи, Франц, Орос, Испани

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

155

хэл дээрх эх бичвэрүүд нь адил хүчинтэй байна. ДЭЭР ДУРДСАНЫГ НОТОЛЖ доорхи нэр бүхий төлөөлөгчид бүрэн эрхийнхээ дагуу энэхүү КОНВЕНЦИД гарын үсэг зурав. 1 дүгээр хавсралт ХОГ ХАЯГДЛЫН АНГИЛАЛ ХОГ ХАЯГДЛУУД: Ү1. Клиник, поликлиник болон бусад нэгдсэн эмнэлгээс өвчтөнг эмчлэх, сувилах явцад гарах хаягдал Ү2.Эмийн бүтээгдэхүүнийг дахин боловсруулах болон үйлдвэрлэснээс гарах хаягдал ҮЗ.Хэрэгцээгүй болсон эм бэлдмэл болон эмийн бүтээгдэхүүн Ү4.Биологийн болон ургамлын гаралтай бэлдмэл үйлдвэрлэх, хэрэглэснээс гарах хаягдал Ү5.Модны үйлдвэрт хэрэглэх химийн бодисыг үйлдвэрлэх, болон түүний хэрэглээнээс гарах хаягдал Ү6.Органик уусгагчийг хэрэглэдэг болон гарган авдаг үйлдвэрийн хаягдал Ү7.Цианид агуулсан материалыг цэвэрлэх болон дулааны боловсруулалтаас гарах хаягдал Ү8.Хэрэгцээгүй болсон буюу хэрэглэхэд тохиромжгүй эрдэс тос. Ү9.Тос-ус, нүүрс-устөрөгч-усны хольц болон эмульс байдалтай хаягдал. Ү10.Полихлорбифенил, полихлортерфенил, полибромбифенил болон тэдгээрийн хольцыг агуулсан хэрэгцээгүй болсон бодис, бүтээгдэхүүн Ү11. Нэрэх, цэвэрлэх болон бусад пиролизын боловсруулалтын явцад үүсэх хэрэгцээгүй болсон давирхайлаг хаягдал Ү12. Будаг, лак, маажин, пигмент, бэх хэрэглэдэг болон тэдгээ рийг гарган авдаг үйлдвэрийн хаягдал Ү13.Нийлэг давирхай, каучук, уяруулагч, цавуу, холбогч бодис зэргийг хэрэглэдэг болон тэдгээрийг гарган авдаг үйлдвэрийн хаягдал. Ү14. Эрдэм шинжилгээ, сургалтын явцад буй болсон, шинж чанар нь судлагдаагүй, хүний эрүүл мэнд, хүрээлэн байгаа орчинд хэрхэн нөлөөлөх нь тогтоогдоогүй, хэрэгцээгүй болсон химийн бодис.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

156

Ү15. Бусад хууль тогтоомжоор зохицуулагдахгүй тэсрэх аюул бүхий бодисын хаягдал Ү16. Фотоматериал боловсруулах зориулалттай фотохимийн бодис, материалыг хэрэглэдэг болон тэдгээрийг гарган авдаг үйлдвэрийн хаягдал Ү17. Металл болон плассмасс боловсруулалтаас гарсан хаягдал. Ү18. Үйлдвэрийн хаягдлыг зайлуулснаас гарах үлдэгдэл. Ү19. Металлын карбонил нэгдлүүд Ү2О. Бериллий, түүний нэгдлүүд. Ү21. 6 валенттай хромын нэгрдлүүд Ү22. Зэсийн нэгдлүүд Ү2З Цайрын нэгдлүүд Ү24. Хүнцэл, түүний нэгдлүүд Ү25. Селен, түүний нэгдлүүд Ү26. Кадмий, түүний нэгдлүүд Ү27. Сурьма, түүний нэгдлүүд Ү28. Теллур, түүний нэгдлүүд Ү29. Мөнгөн ус, түүний нэгдлүүд ҮЗ0. Таллий, түүний нэгдлүүд Ү31. Хар тугалга, түүний нэгдлүүд Ү32. Фторт кальциас бусад фторын органик бус нэгдлүүд ҮЗЗ. Органик бус цианидууд Ү34. Шингэн буюу хатуу хүчлүүд ҮЗ5. Шүлтийн нэгдлүүд ба хатуу сууриуд Ү36. Асбест /нунтаг, ширхэглэг/ Ү37. Фосфорын органик нэгдлүүд Ү38. Органик цианидууд Ү39. Фенол, фенолын нэгдлүүд, хлорфенолууд Ү40. Эфирүүд Ү41. Галогенжуулсэн органик уусгагчууд Ү42. Галогенжуулснаас бусад органик уусгагчууд Ү4З Дибензфураны төрлийн бүх материал Ү44. Полихлордибензопидиоксины төрлийн бүх материал Ү45. Энэ хавсралтад заасан бодисуудаас /ҮЗ9, Ү41, Ү42, Ү4З, Ү44/ бусад органик галогент нэгдлүүд. 2 дугаар хавсралт ОНЦГОЙЛОН АВЧ ҮЗЭХ ХАЯГДЛЫН АНГИЛАЛ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Ү46. Ү47.

157

Орон сууцнаас гарах хаягдал Ахуйн хог хаягдлыг шатааснаас гарах үлдэгдэл З дугаар хавсралт АЮУЛТАЙ БОДИСУУДЫН ЖАГСААЛТ

НҮБ-ын Код Шинж чанар ангилал 1 Н1 Тэсрэх бодис Тэсрэх бодис буюу хаягдал. Температур, даралт, хурдны нөлөөгөөр химийн урвалд орж өөрөө тэсэрч орчны юмсыг гэмтээдэг хатуу, шингэн байдалтай бодис буюу хаягдлууд З НЗ Галын аюултай шингэнүүд. “Галын аюултай” гэдэг нь “хялбар шатамхай” гэсэнтэй ижил утгатай. Галын аюултай шингэн гэдэг нь уусмал буюу суспензид / будаг, лак г.м/ аюултай шинж чанар бүхий хатуу бодисыг агуулсан, задгай саванд 60.5- аас дээш хэмд, битүү саванд 65.6-аас дээш хэмд галын аюултай уур ялгаруулдаг, аюултай шинж чанараар нь ангилсан бодис буюу хаягдлаас бусад шингэн болон шингэний хольцууд. 4.1 Н4.1 Галд аюултай хатуу бодисууд Тэсрэх бодисын ангилалд хамаарагдахгүй, тээвэрлэх үед үрэлтээс гал авалцаж хялбархан асдаг хатуу бодис буюу хатуу хаягдлууд. 4.2. Н4.2 Өөрөө шатдаг бодис буюу хаягдлууд Ердийн нөхцөлд тээвэрлэхэд өөрөө халдаг буюу агаартай шүргэлцэхэд халж өөрөө шатдаг бодис буюу хаягдлууд 4.3 Н4.З Устай харилцан үйлчилж галын аюултай хий ялгаруулдаг бодис буюу хаягдлууд Устай харилцан үйлчлэхэд өөрөө шатамхай болон хялбар шатамхай хийг аюул учруулах хэмжээгээр

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

158

ялгаруулдаг бодис буюу хаягдлууд 5.1 Н5.1 Исэлдүүлэгч бодисууд Өөрөө заавал шатдаг бус, харин хүчилтөрөгчийг ялгаруулж бусад материалын шаталтыг тэтгэдэг бодисууд. 5.2. Н5.2 Органик хэт ислүүд Хоёр валенттай бүлэг /-О-О-/-ийг агуулсан дулаанд тэсвэргүй буюу дулаан ялгаруулах урвалд орж өөрөө түргэн задардаг шим бодисууд. 6.1. Н6.1 Хортой бодисууд. Амьсгалын зам, хоол боловсруулах эрхтэн, арьсаар дамжин хүний организмд орвол үхэлд хүргэх буюу хүчтэй хордуулдаг бодис буюу хаягдлууд 6.2. Н6.2 Халдвартай бодисууд. Амьд бичил биет буюу тэдгээрийн хорыг агуулсан хүн, амьтанд өвчин үүсгэдэг бодис буюу хаягдлууд 8 Н8. Идэмхий бодисууд Химийн үйлчлэл шууд харилцан явагдсанаас болж амьд эд эсэд хүчтэй гэмтэл үүсгэдэг, гоожих болон асгарч алдагдахад бусад ачаа, тээврийн хэрэгслийг гэмтээдэг бодис буюу хаягдлууд 9 Н.10 Агаар, устай харилцан үйлчилснээс хортой хий ялгаруулдаг бодисууд Агаар, устай харилцан үйлчилснээс аюул учруулах хэмжээний хортой хий ялгаруулдаг бодис буюу хаягдлууд 9 Н11. Хортой бодисууд /архаг өвчин үүсгэх/ Амьсгалын зам, хоол боловсруулах эрхтэн, арьс салстаар дамжин хүний организмд ороход архаг өвчин үүсгэж улмаар хорт хавдар үүсгэх бодис буюу хаягдлууд

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

159

9 Н12 Экологт хортой бодисууд Хүрээлэн буй орчинд байх тохиолдолд хоромхон уур биоидэвх үүсгэж аюул учруулдаг буюу био- системд хортой нөлөөлөл үзүүлдэг бодис буюу хаягдлууд 9 Н1З Зайлуулсны дараа ямар нэг байдлаар /ж: шүлтлэг болох г.м/ дээрх шинж чанарыг агуулсан бусад материалыг үүсгэдэг бодисууд. ШАЛГУУР Зарим төрлийн хаягдлын аюулын тодорхойлолт нь бүрэн гүйцэд баримтжаагүй, аюулын хэмжээг нь тооцоолон үнэлэх арга зүй одоогоор байхгүй байна. Эдгээр бодисоос хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд учруулж болзошгүй аюулыг судлах арга зүйг боловсруулах шаардлагатай байна. Стандарт шалгуурын аргуудыг цэвэр бодис, материалд зориулан боловсруулсан байдаг. Олонхи гишүүн орнуудад нэгдүгээр хавсралтад заасан хаягдлуудын шинж чанарыг тодорхойлоход хэрэглэх үндэсний шалгуурын арга зүйг боловсруулсан байна. 4 дүгээр хавсралт ЗАЙЛУУЛАХ АЖИЛЛАГАА Боловсруулах, дахин сэргээх, эргүүлж ашиглах буюу шууд дахин хэрэглэж болохгүй хаягдлыг зайлуулах арга А хэсэгт хаягдал зайлуулах практикт тохиолдож буй бүх төрлийн үйл ажиллагаа орно. D1 Газарт булшлах буюу газар дээр асгах /хогийн цэгт асгах г.м./ D2 Хөрсийг боловсруулах /хөрсөн дахь шингэн буюу лаг зэрэг хаягдлыг биохимийн аргаар задлах г.м/ D3 Газрын гүнд хаях /өрөмдлөгийн цооног, байгалийн тогтоц бүхий гүн хонгил, нүхэнд г. м./ D4 Ил задгай усанд хаях /шингэн ба лаг шаварлаг хаягдлыг цөөрөм, тунгаах усан сан г.м/ D5 Тусгай тоноглосон хогийн цэгт хаях /хүрээлэн буй орчноос нь болон өөр хооронд нь тусгайлах, хамгаалалт хашилт хийх,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

160

бүтээх г.м/ D6 Тэнгис, далайгаас бусад усан санд хаях. D7 Тэнгис, далайд хаях, далайн ёроолд булшлах. D8 Энэ хавсралтын бусад хэсэгт дурдаагүй, биологийн боловсруулалт хийсэн эцсийн нэгдэл буюу хольцыг А хэсэгт дурдсан аль нэг аргаар зайлуулах D9 Энэ хавсралтын бусад хэсэгт дурдаагүй, физик-химийн боловсруулалт хийсэн эцсийн нэгдэл буюу хольцыг А хэсэгт дурдсан аль нэг аргаар зайлуулах /ууршуулах, хатаах, шатаах, саармагжуулах, тунадасжуулах г.м/ D10 Хуурай газарт шатаах D11 Тэнгист шатаах D12 Булшлах /чингэлгийг уурхай булшлах г.м/ D13 А хэсэгт дурдсан аливаа ажиллагааг эхлэхийн өмнө нэг төрлийн буюу нэг төрлийн бус хольцыг гарган авах. D14 А хэсэгт дурдсан ажиллагааг эхлэхийн өмнө дахин боох буюу савлах D15 А хэсэгт дурдсан ажиллагааг хүлээж хадгалах. Боловсруулах, дахин сэргээх, эргүүлэн буюу дахин ашиглах зэргийг сонгон хэрэглэх ажиллагаа В хэсэгт аюултай хог хаягдал буюу аюултай гэж үзэж хууль эрхийн хүрээнд тодорхойлогдсон материалуудтай харьцах бүх төрлийн ажиллагаа хамрагдах бөгөөд А хэсэгт дурдсан үйл ажиллагааны эсрэг тохиолдолд хэрэглэнэ. R1 Түлшний хэлбэрээр /шууд шатахаас бусад/ буюу эрчим хүчийг гарган авах бусад хэлбэрээр ашиглах R2 Дахин сэргээх /уусгагчуудыг ангижруулах/ R3 Эргүүлэн ашиглах /уусгагч байдлаар ашиглагдахгүй органик бодисуудыг боловсруулан ашиглах/ R4 Эргүүлэн ашиглах /металлууд болон тэдгээрийн нэгдлүүдийг боловсруулан ашиглах R5 Эргүүлэн ашиглах /бусад органик бус материалуудыг ашиглах/ R6 Хүчил, шүлтийг ангижруулах R7 Бохирдлыг арилгахад хэрэглэдэг бодисуудыг давтан ашиглах R8 Катализаторуудыг давтан ашиглах

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

161

R9 Нефтийн бүтээгдэхүүнийг дахин нэрэх, урьд ашиглагдсан нефтийн бүтээгдэхүүнийг өөр байдлаар дахин ашиглах R10 Газар тариаланд аятай нөлөөлөх буюу экологийн нөхцөл байдлыг сайжруулах үүднээс хөрсийг боловсруулах R11 R1-R10-д заасан аль ч ажиллагаанаас гарсан хаягдлыг ашиглах R12 R1- R11-д заасан ажиллагаагаар зайлуулах хаягдлуудыг солилцох. R13 В хэсэгт заасан ажиллагаагаар зайлуулах материалыг хуримтлуулах. 5А дугаар хавсралт МЭДЭГДЭЛД ДУРДСАН БАЙХ ЁСТОЙ ЗҮЙЛҮҮД 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13.

14. 15.

Хаягдлыг экспортлох шалтгаан Хаягдал экспортлогч 1/ Хаягдал гаргагч /гаргагчид/ 1/ Хаягдал зайлуулах ажлыг хариуцагч тэгээд 1/ Хаягдал тээвэрлэгч, түүний салбарууд, хэрэв энэ нь тодорхой бол 1/ Хаягдал экспортлох улс Эрх бүхий Засаг захиргаа 2/ Дамжуулан өнгөрүүлэх улс Эрх бүхий Засаг захиргаа 2/ Хаягдал импортлох улс Эрх бүхий Засаг захиргаа 2/ Ерөнхий буюу нэг удаагийн мэдэгдэл Хаягдлыг экспортлохоор төлөвлөж буй замын маршрут орох гарах хилийн албад, хэзээ тээвэрлэх болон түүний үргэлжлэх хугацаа 3/ Төлөвлөж буй тээврийн хэлбэр /автомашинаар, төмөр замаар, агаар болон дотоодын усан тээврээр г.м/ Даатгалд хамаарах мэдээлэл 4/ Хаягдлын тодорхойлолт үүний дотор Ү дугаар буюу НҮБ-ын дугаар, тэдгээрийн бүтэц 5/ ба аюул ослын үед авах арга хэмжээ болон тусгайлан анхаарвал зохих зүйлийн талаар мэдээлэл Савлах хэлбэр /жиш: овоолох, торхонд хийх, шингэн тээвэрлэх тээврийн хэрэгсэлд г.м/ Хэмжээ жингээр, эзэлхүүнээр 6/

162

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

16. Хаягдал гарах үеийн үйл явц 7/ 17. Конвенцийн 1 болон 2 дугаар хавсралтуудад дурдсан хаягдлыг аюултай байдлын ангилал, аюултай шинж чанар, Н дугаар НҮБ-ын ангилал 18. З дугаар хавсралтын дагуу зайлуулах арга 19. Энэ мэдээлэл үнэн болох тухай хаягдал гаргагч буюу экспортлогчийн мэдэгдэл 20. Хаягдлыг байгаль орчинд халгүйгээр импортлогч орны норм, дүрмийн дагуу зайлуулах талаар экспортлогч болон хаягдал гаргагчдад өгөх мэдээлэл 21. Экспортлогч болон хаягдал зайлуулах ажиллагааг хариуцагч этгээдийн хооронд байгуулсан гэрээний тухай мэдээлэл ТАЙЛБАР 1.Байгууллага болон харилцах хүний бүрэн нэр, хаяг, телефон, телекс, телефаксын дугаар 2.Бүтэн нэр, хаяг, телефон, телекс, телефаксын дугаар З.Хэд хэдэн нийлүүлэгчийг хамруулан ерөнхий мэдэгдэл авсан тохиолдолд болон эсвэл санал болгож буй нийлүүлэгч бүрийн төлөвлөж байгаа хугацааны тухай, хэрэв энэ нь тодорхой бус бол нийлүүлж болох үе шатны тухай мэдээлэл 4.Хаягдал зайлуулах ажиллагааг хариуцагч этгээдийн баталгаа, холбогдох даатгалын мэдэлэлтэй танилцана. 5.Хор зүйн болон бусад аюултай хэлбэрээрээ онц аюултай бодис агуулсан буюу шинж чанар бүхий хаягдлыг зайлуулах үйл ажиллагааны аргыг анхааран үзнэ. 6.Нийлүүлэгч тус бүрийн хэмжээг дүгнэсэн тухай ерөнхий хэмжээний дүгнэлт буюу хэд хэдэн нийлүүлэгчийн мэдээллийн тухай мэдэгдэл шаардана. 7.Хаягдал зайлуулахаар төлөвлөж буй үйл ажиллагааны тодорхойлолт болон болзошгүй аюулын үнэлгээ 5В дугаар хавсралт ТЭЭВЭРЛЭХ ТУХАЙ БИЧИГ БАРИМТАД БАЙВАЛ ЗОХИХ МЭДЭЭЛЭЛ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

163

1. Хаягдал экспортлогч 1/ 2. Хаягдал гаргагч болон түүний байрлаж буй газар 3. Хаягдлыг хариуцагч этгээд, зайлуулах гэж буй газрын байршил 1/ 4. Хаягдал тээвэрлэгчид 1/ буюу байгууллага 5. Хаягдлын талаар ерөнхий буюу нэг удаагийн мэдэгдэл 6. Хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэж эхэлсэн хугацаа, түүнийг хариуцагч этгээдийн гарын үсэг зурсан хугацаа 7. Тээвэрлэлтийн хэлбэрүүд /машинаар, гал тэргээр, орон нутгийн усан замаар, далайгаар, агаараар/ экспортлогч, дамжуулан өнгөрүүлэгч болон импортлогч улс мөн тэдгээрт орох болон тэдгээрээс гарах хилийн цэгүүд зэрэгт тодорхой байна. 8. Хаягдлын ерөнхий бүртгэл /физик шинж чанар, НҮБ-аас гаргасан ачааны нэршил, ангилал, дугаар, Ү болон Н код хэлбэрийн хаягдал зэргийг тодорхой бичих/ 9. Аюул, ослын зэрэг зарим онцгойлон анхаарал шаардагдах үед авах арга хэмжээний тухай мэдээлэл 10. Савлалтын хэлбэр, ачааны тоо 11. Ачааны хэмжээ, эзэлхүүн 12. Хаягдал гаргагч ба экспортлогчийн холбогдох үйл ажиллагааны тухай мэдэгдэл 13. Талуудад байгаа бүх сонирхогч улсууд, эрх бүхий байгууллагуудын зүгээс татгалзах зүйлгүйг харуулсан хаягдал гаргагч, экспортлогчийн мэдэгдэл 14. Хаягдлыг зайлуулахаар төлөвлөсөн хугацаа, аргын талаар товлосон байгууллагаас хариуцагч, гэрчийн этгээд. ТАЙЛБАР Тээвэрлэлтийн бичиг баримтад шаардлагатай мэдээллийг тээвэрлэх дүрэм, журмын тухай мэдээлэлтэй нэгтгэнэ. Нэгтгэх боломжгүй бол уг мэдээллийг тээвэрлэх дүрэм, журмын талаар мэдээлэлтэй давхардуулалгүйгээр тодотгол хийж байх хэрэгтэй. Тээвэрлэлтийн бичиг баримтад хэн мэдээлэл өгсөн, баримтуудыг бөглөсөн тухай зааж өгөх ёстой. 1/Ослын үед хандах байгууллага хүний бүрэн нэр /овог/, хаяг, утас, телекс, факсын дугаар;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

164

6 дугаар хавсралт АРБИТР 1 дүгээр зүйл Хэрэв хэлэлцэн тохирогч энэхүү Конвенцийн 20 дугаар зүйлд дурдсанаас өөрөөр хэлэлцэн тохиролцоогүй бол арбитрын хянан хэлэлцэх журмыг дараахь 10 хэсэгт зааснаар шийднэ. 2 дугаар зүйл Конвенцийг хэрэгжүүлэх явцад гарсан маргааныг уг Конвенцийн 20 дугаар зүйлийн 2, З дугаар заалтын дагуу арбитрт хянан хэлэлцүүлэхээр шилжүүлж байгаагаа нэхэмжлэгч Тал Нарийн бичгийн дарга нарын газарт мэдэгдэнэ. Мэдэгдэлдээ уг Конвенцийн аль зүйлтэй холбогдсон зарга үүссэн тухайгаа тодруулан бичнэ. Нарийн бичгийн дарга нарын газар хүлээн авсан мэдээллийг Конвенцид оролцогч бүх Талуудад илгээнэ. З дугаар зүйл Арбитрын шүүх нь гурван гишүүнээс бүрдэнэ. Маргалдагч талууд тус бүр нэг арбитр томилох ба эдгээр хоёр арбитр нь харилцан тохиролцож гурав дахь арбитр буюу шүүхийн даргыг томилно. Гуравдахь арбитр нь маргалдагч Талуудын иргэн биш, энэ хоёр Талын аль нэгэнд байнга оршин суудаггүй буюу алба хашдаггүй, энэ хэрэгт ямар нэгэн байдлаар холбогдолгүй байна. 4 дүгээр зүйл Хоёр дахь Арбитрыг томилсноос хойш хоёр сарын дотор арбитрын даргыг томилоогүй бол аль нэг Талын хүсэлтээр НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга дараагийн хоёр сарын дотор түүнийг томилно. Хэрэв маргалдагч Талуудын аль нэг нь хүсэлтийг хүлээж авснаас хойш 2 сарын дотор арбитраа томилоогүй бол нөгөө тал нь энэ тухай НҮБ-ын Ерөнхий Нарийн Бичгийн Даргад мэдэгдэж, 2 сарын дотор арбитрын шүүхийн даргыг томилуулах эрхтэй. Арбитрын шүүхийн дарга нь сонгогдсоныхоо дараа арбитраа томилоогүй талд 2 сарын дотор арбитраа томилуулах хүсэлт тавина. Энэ 2 сарын дараа

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

165

НҮБ-ын Ерөнхий Нарийн Бичгийн Дарга Арбитрын шүүхийн даргын хүсэлтээр арбитрыг томилно. 5 дугаар зүйл Арбитрын шүүх нь олон улсын эрх зүй болон энэхүү Конвенцийн заалтуудын дагуу шийдвэрээ гаргана. Энэхүү хавсралтын дагуу байгуулсан Арбитрын шүүх нь өөрийн үйл ажиллагаандаа дагаж мөрдөх журам боловсруулж гаргана. 6 дугаар зүйл 1.Арбитрын шүүхийн дагаж мөрдөх журам болон хэлэлцэж буй хэргийн асуудлаар гаргасан шийдвэрийг гишүүдийн олонхийн саналаар батална. 2.Шүүх хэрэг шийдвэрлэхэд холбогдох бүхий л арга хэмжээ авна. Мөн аль нэг талаас тавьсан хүсэлтийн дагуу шаардагдах хамгаалалтын арга хэмжээг түр авахыг зөвлөнө. З.Маргалдагч Талууд хянан хэлэлцэхэд шаардагдах бүхий л нөхцөлөөр хангаж, идэвхтэй ажиллагаа явуулахад дэмжлэг үзүүлнэ. 4.Маргалдагч Талуудын аль нэг нь шүүхэд ирээгүй буюу оролцоогүй байх нь хэргийг хянан шийдвэрлэхэд саад болохгүй. 7 дугаар зүйл Шүүх нь маргаантай шууд холбоотой сөрөг нэхэмжлэлийг хүлээн авч түүний талаар шийдвэр гаргаж болно. 8 дугаар зүйл Хэрэв хэргийн тодорхой нөхцөл байдлаас үүдэн гагцхүү арбитрын шүүх өөрөөр шийдээгүй бол шүүхийн зардал, шүүхийн гишүүдийн ажлын хөлсийг маргалдагч Талуудаас тэнцүү гаргуулна. Шүүх өөрийн бүх зардлыг бүртгэж эцсийн тайланг Талуудад танилцуулна. 9 дүгээр зүйл Маргаантай асуудлаар гаргасан шийдвэр нь маргалдагч Талуудын аль нэгний эрхийн шинжтэй сонирхолд харшилж байвал

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

166

хохирогч гэж үзэж байгаа тал шүүхийн зөвшөөрлөөр шүүх хурал дээр үг хэлэх эрхтэй. 10 дугаар зүйл 1.Хэрэв шийдвэр гаргах хугацааг 5 сараас дээшгүй хугацаагаар дахин сунгах шаардлагагүй гэж үзэж байгаа бол шүүх байгуулагдсан өдрөөсөө хойш 5 сарын дотор шийдвэрээ гаргана. 2.Арбитрын шүүхийн шийдвэрт учир шалтгааны тайлбарыг хавсаргана. Маргалдагч талуудын хувьд шүүхийн шийдвэр нь эцсийн бөгөөд заавал биелүүлэх үүрэг болно. З.Шүүхийн эцсийн шийдвэрийг тайлбарлах, түүнийг биелүүлэхтэй холбогдсон Талуудын дунд гарч болох аливаа маргааныг шийдвэр гаргасан арбитрын шүүхэд хэлэлцүүлэхээр аль нэг Тал шилжүүлж болно. Хэрэв анхны арбитрын шүүхтэй холбоо барих боломжгүй бол түүнтэй ижил зорилготой байгуулагдсан аливаа шүүхэд хандаж болно.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

167

ÎÇÎÍÛ ¯Å ÄÀÂÕÀÐÃÛà ÇÀÄÀËÄÀà ÁÎÄÈÑÛÍ ÒÓÕÀÉ ÌÎÍÐÅÀËÛÍ ÏÐÎÒÎÊÎË УДИРТГАЛ Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàëóóä, Îçîíû ¿å äàâõàðãûã õàìãààëàõ Âåíèéí Êîíâåíöèéí Òàëóóä áîëîõûí õóâüä, Îçîíû ¿å äàâõàðãûã ººð÷èëæ áàéãàà áóþó ººð÷ëºõ áîëîìæ á¿õèé õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ áóé áîëñîí áóþó áóé áîëæ áîëçîøã¿é ñºðºã ¿ð äàãàâðààñ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òàëààð Êîíâåíöèéí äàãóó õîëáîãäîõ àðãà õýìæýý àâàõ ººðèéí ¿¿ðãèéã ñàíàí, îçîíûã çàäàëäàã çàðèì áîäèñûí äýëõèé äàõèíû õýìæýýíèé ÿëãàðàëò íü îçîíû ¿å äàâõàðãûã ýðñ õîìñäóóëàõ áóþó ººð÷èëæ ýíý íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä ñºðºã ¿ð äàãàâàð ó÷ðóóëæ áîëîõûã óõàìñàðëàí, ýäãýýð áîäèñûí ÿëãàðàëò óóð àìüñãàëä íå뺺ëºõ ÷àäàâõèòàé ãýäãèéã ñàíàí, îçîíû ¿å äàâõàðãûã íèìãýðýõýýñ õàìãààëàõ çîðèëãîîð àâ÷ áàéãàà àðãà õýìæýý íü òåõíèêèéí áîëîîä ýäèéí çàñãèéí áîäðîë á¿õèé øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã äýýð ¿íäýñëýõ ¸ñòîé ãýäãèéã óõàìñàðëàí, òåõíèêèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí øèíæòýé áîäðîë ò¿¿íèé äîòîð õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí õºãæèëòýé õîëáîãäîõ õýðýãöýýã òîîöñîí øèíæëýõ óõààíû ìýäëýã äýýð ò¿øèãëýí îçîíûã çàäàëäàã áîäèñóóäûí äýëõèé äàõèíû õýìæýýíèé ÿëãàðàëòûã á¿ðýí õýìæýýãýýð çîõèöóóëæ, ýíý ¿íäñýí äýýðýý òýäãýýðèéí ÿëãàðàëòûã á¿ðýí çîãñîîõîä ÷èãëýñýí óðüä÷èëñàí àðãà õýìæýý àâàõ çàìààð îçîíû ¿å äàâõàðãûã õàìãààëàõ øèéäâýð òºãñ áàéãààãàà èëýðõèéëýí, ýíý áîäèñóóäûí õóâüä õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí õýðýãöýýã õàíãàõ îíöãîé áàéäàë ò¿¿íèé äîòîð îçîíû çàäðàë, òèéì çàäðàëûí ñºðºã ¿ð äàãàâðûí òàëààð øèíæëýõ óõààíû õóâüä òîãòîîñîí àñóóäëûã äýëõèéí õýìæýýíä øèéäâýðëýõýä ìýäýãäýõ¿éö àõèö ººð÷ëºëò ãàðãàæ ÷àäàõóéö òèéì õºðºí㺠õ¿÷íèé õýìæýýã óðüä÷èëàí òîîöñîí ñàíõ¿¿ãèéí íýìýëò íººö îëãîõ, çîõèõ òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ íü çàéëøã¿éã õ¿ëýýí çºâøººð÷, çàðèì òºðëèéí õëîðôòîðò í¿¿ðñòºðºã÷èéí ÿëãàðàëòûã çîõèöóóëàõ óðüä÷èëñàí àðãà õýìæýýã óëñ îðíóóäûí õýìæýýíä áîëîí á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíä àâñàí þì óó àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààã òîîöîí, îçîíû ¿å äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûí ÿëãàðàëòûã çîõèöóóëàõ, áóóðóóëàõòàé õîëáîãäñîí ñóäàëãàà ÿâóóëàõ, îðëóóëàõ òåõíîëîãè áîëîâñðóóëàõ, äàìæóóëàõ (øèíæëýõ óõààí òåõíèêèéí ñóäàëãàà ÿâóóëàõ, áîëîâñðóóëàõ) çýðãýýð îëîí óëñûí ÿëàíãóÿà õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí õýðýãöýý øààðäëàãûã àíõààðñàí õàìòûí àæèëëàãààã ÿâóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ íü ÷óõëûã òîîöîí, ÄÀÐÀÀÕ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

168

ǯÉËÝÝÐ ÕÝËÝËÖÝÍ ÒÎÕÈÐÎËÖÎÂ: 1 ä¿ãýýð ç¿éë. ÒÎÄÎÐÕÎÉËÎËÒ Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí çîðèëãîîð: 1. «Êîíâåíö» ãýæ 1985 îíû 3 äóãààð ñàðûí 22-íä áàòàëñàí îçîíû ¿å äàâõàðãûã õàìãààëàõ òóõàé Âåíèéí Êîíâåíöèéã õýëíý. 2. «Òàëóóä» ãýæ áè÷ëýã äîòî𠺺ðººð çààãààã¿é áîë ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàëóóäûã îéëãîâ. 3. «Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð» ãýæ Êîíâåíöèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûã õýëýâ. «Çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ» ãýæ ýíý Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò À áóþó õàâñðàëò Â-ä (õàâñðàëò Â, õàâñðàëãï Ñ áóþó õàâñðàëò ¨) çààñàí àëü íýã áîäèñ äàíãààð þìóó õîëüö õýëáýðýýð áàéõûã õýëíý. Ýíý îéëãîëòîíä õîëáîãäîõ õàâñðàëòàíä çààñàí áîäèñóóäààñ áóñàä èéì áîäèñûí èçîìåðóóä õàìààðàõ áºãººä [ãýõäýý] äóðäñàí áîäèñûã òýýâýðëýõ þì óó õàäãàëàõàä àøèãëàæ áàéãàà ÷èíãýëãýýñ ººð õýëáýðò áàéãàà áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã áîëæ áàéãàà [òèéì] ÿìàð íýã çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ þìóó ò¿¿íèé õîëüö ýíä õàìààðàõã¿é. 5. «¯éëäâýðëýë» ãýæ ¿éëäâýðëýñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýìæýýíýýñ Òàëóóäûí çîõèõ ¸ñîîð áàòàëñàí òóõàéí ¿åä õýðýãëýæ áàéãàà òåõíîëîãèîð óñòãàæ áàéãàà áîäèñûí áîëîîä õèìèéí ººð áîäèñ ¿éëäâýðëýõýä çºâõºí ò¿¿õèé ýä áîëãîí õýðýãëýæ áàéãàà áîäèñûã õàññàí íèéò õýìæýýã îéëãîíî. ¯éëäâýðëýëèéí ýðãýëòýíä îðæ áàéãàà þì óó äàõèí àøèãëàãäàæ áàéãàà áîäèñûã «¿éëäâýðëýë»-èéí õýìæýýíä îðóóëæ òîîöîõã¿é. 6. «Õýðýãëýý» ãýæ çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýë áà èìïîðòûí íèéëáýðýýñ ýêñïîðòûã õàññàíûã õýëíý. 7. «¯éëäâýðëýë, èìïîðò, ýêñïîðò õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèí» ãýæ 3 äóãààð ç¿éëýýð òîäîðõîéëîãäîõ ò¿âøèíã õýëíý. 8. «¯éëäâýðëýëèéí îíîâ÷òîé çîõèñæóóëàëò» ãýæ ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã õàíãàõ þì óó ¿éëäâýðèéã õààñíààñ áîëæ ãàðàõ ýðýëò õýðýãöýýã íºõºõ çîðèëãîîð íýã òàëààñ íºãºº òàëäàà ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíèéã á¿õëýýð íü þì óó õýñýã÷ëýí øèëæ¿¿ëýõèéã îéëãîíî.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

169

2 äóãààð ç¿éë. ÇÎÕÈÖÓÓËÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝ 1. (1990 îíä Ëîíäîí õîòíîî áîëñîí Òàëóóäûí 2 äóãààð çºâëºëãººíººð õèéñýí çàñâàðûí äàãóó 2À äóãààð ç¿éëä áàéãàà) 2. 2 äóãààð ç¿éëýýð ñîëüñîí. 3 áà 4. 2À äóãààð ç¿éëýýð ñîëüñîí. [5. Õàâñðàëò À-ûí íýãä¿ãýýð á¿ëãèéí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèí íü 1986 îíû áàéäëààð æèëä 25 ìÿíãàí òîííîîñ áàãà áàéãàà àëü ÷ Òàë ýíý ç¿éëèéí 1,3,4 äýõ çààëòûí õÿçãààðààñ äàâæ áàéãàà ¿éëäâýðëýëèéã îíîâ÷òîé ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð àëü íýã Òàëä äàìæóóëàõ þì óó àëü íýã Òàëààñ àâ÷ áîëîõ áà ãýõäýý íºãºº Òàëûí õóâüä ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû íèéò íèéëáýð ò¿âøèí íü ýíý ç¿éëýýð òîãòîîñîí ¿éëäâýðëýëèéí õÿçãààðëàëòûí õ¿ðýýíä áàéõ ¸ñòîé. Òèéì ¿éëäâýðëýëèéã äàìæóóëàõ ÿìàð ÷ ¿éë àæèëëàãààã íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò òèéíõ¿¿ äàìæóóëàõ õóãàöààíààñ õîæèìäóóëàëã¿é ìýäýãäýíý.] 5. Àëü ÷ Òàë çîõèöóóëàëòûí íýã áîëîí õýä õýäýí ¿åèéí äîòîð íºãºº àëü íýã Òàëäàà 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éëä {ìºí 2Í äóãààð ç¿éë} çààñàí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíèé ººðò îíîãäîõ õóâèéí àëü íýã õýñãèéã äàìæóóëæ áîëîõ áîëîâ÷ íºãºº Òàëûíõ íü õóâüä çîõèöóóëàãäàõ àëü ÷ á¿ëýã áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí åðºíõèé íèéëáýð òîîöîîíû ò¿âøèí íü òóõàéí á¿ëýã áîäèñûí õóâüä ýíý ç¿éë¿¿äýýð òîãòîîñîí ¿éëäâýðëýëèéã íü õÿçãààðëàõ õÿçãààðààñ äàâæ áîëîõã¿é. Ýíý ¿éë ÿâöàä îðîëöîæ áàéãàà Òàë á¿ð òýðõ¿¿ äàìæóóëàëòûíõàà òóõàé ò¿¿íèé íºõöºë, äàìæóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàõ õóãàöààíû òóõàé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýíý. 5-áèc. 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòûí õ¿ðýýíä õàìðàãäàõã¿é àëü ÷ Òàë çîõèöóóëàëòûí àëü íýã þìóó õýä õýäýí ¿åä 2F ç¿éëä çààñàí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíèé îíîãäîõ àëü íýã õýñãèéã íºãºº àëü ÷ Òàëä äàìæóóëæ áîëîõ áà ãýõäýý õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíèé ººðèéí õýñãèéí àëü íýã õýñãèéã äàìæóóëæ áàéãàà Òàëûí õóâüä õàâñðàëò À-ûí 1 á¿ëãèéí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèí íü 1989 îíû áàéäëààð íýã õ¿í àìä 0.25 êã-ààñ äàâààã¿é, ýíý Òàëûí õóâüä õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíèé íèéò íèéëáýð íü 2F ä¿ãýýð ç¿éëýýð òîãòîîñîí õÿçãààðëàëòûí çààãààñ äàâàõã¿é áàéâàë çîõèíî. Òóõàéí õàðãàëçàõ Òàë á¿ð íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò òýðõ¿¿ äàìæóóëàëòûí íºõöºë, ¿ðãýëæëýõ õóãàöààíû òóõàé ìýäýãäýíý. 6. 5 äóãààð ç¿éëèéí õ¿ðýýíä õàìðàãäàõã¿é, õàâñðàëò A þìóó

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

170

õàâñðàëò Â-ýýð çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäëûã 1987 îíû 9 ä¿ãýýð ñàðûí 16-íààñ ºìíº êîíòðàêòààð áóé áîëãîõîîð ¿¿ðýã àâñàí, ýñâýë áàðèëãûí àæèë íü ÿâàãäàæ áàéãàà áîëîîä ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæîîð 1987 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë óðüä÷èëàí òîãòîîñîí àðãà õýìæýý áàéâàë òýð øèíýýð áóé áîëãîæ áóé õ¿÷èí ÷àäàë íü 1990 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé ºìíº àøèãëàëòàíä îðîõ áºãººä òýð øèíý õ¿÷èí ÷àäëûã îðîëöóóëààä ýíý Òàëûí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèëèéí õýðýãëýýíèé ºñºëò íýã õ¿íä 0.5 êã-ààñ õýòðýõýýðã¿é íºõöºëä 1986 îíûõîî ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîîð 1986 îíûõîî ¿éëäâýðëýëèéí ñóóðü ò¿âøèí äýýð íýìæ áîëíî. 7. Ýíý ç¿éëèéí 5 äàõü çààëòûí äàãóó ¿éëäâýðëýëèéí ÿìàð íýã äàìæóóëàëò õèéñýí òóõàé áîëîí 6 äàõü çààëòûí Äàãóó ¿éëäâýðëýëèéí ÿìàð íýã ºñºëò ãàðâàë ýíý òóõàé äàìæóóëàëò õèéõ õóãàöààíààñ õîæèìäóóëàëã¿é Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýíý. 8. à. Ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í- óëñ áîëîõ àëü ÷ Òàë Êîíâåíöèéí 1 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 6 äóãààð çààëòàíä ºãñºí òîäîðõîéëîëòûí äàãóó ýíý ç¿éë áîëîîä 2À2Å ä¿ãýýð ç¿éëèéí {2À-2Í äóãààð ç¿éë} õ¿ðýýíä õýðýãëýýíèéõýý õóâüä ººðñäèéí ¿¿ðãèéã õàìòààðàà áèåë¿¿ëýõ òàëààð òîãòîæ áîëîõ áºãººä òýãýõäýý õýðýãëýýíèé òîîöîîíû åðºíõèé íèéëáýð ò¿âøèí íü ýíý ç¿éë áîëîîä 2À-2Å ä¿ãýýð {2À-2Í äóãààð ç¿éë} ç¿éëýýð òîãòîîñîí ò¿âøíýýñ äàâæ áîëîõã¿é. â. õýðýãëýýã áóóðóóëàõ òóõàéä õèéñýí õýëýëöýýðèéí õóãàöàà äóóñàõààñ ºìíº ýíý õýëýëöýýðèéí Òàëóóä Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò óã õýëýëöýýðèéí íºõöëèéí òóõàé ìýäýýëíý. ñ. ýäèéí çàñãèéí á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áàéãóóëëàãûí á¿õ ãèø¿¿í-óëñóóä õèéãýýä á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà ººðºº Ïðîòîêîëûí Òàë áîëæ áàéãàà òîõèîëäîëä òýð õýëýëöýýðèéí áèåëýëòèéã õýðõýí õàíãàõ òóõàéãàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäñýíèé äàðàà ñàÿ óã õýëýëöýýð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 9. à. 6 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó õèéæ áàéãàà ¿íýëãýýíèé äàãóó Òàëóóä: i. Õàâñðàëò A áà / áóþó õàâñðàëò  {õàâñðàëò Â, õàâñðàëò Ñ áà áóþó Å}-ä çààñàí îçîíûã çàäëàõ ÷àäâàðûí òîîöîîíû êîýôôèöèåíòèéí çàñâàðûã õèéõ, õýðýâ òýãâýë ÿìðûã íü íàðèéâ÷ëàõ áà ii. çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã áóóðóóëàõ [1986 îíû ò¿âøèíòýé õàðüöóóëáàë) öààøèä çàñâàð õèéõ ýñýõ, õýðýâ õèéâýë ÿìàð õýìæýý õ¿ðýýíä ÿìàð õóãàöààíä õèéõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

171

â. Òàëóóä òèéì çàñâàðûíõàà òóõàé ñàíàëàà Òàëóóäûí Ǻâëºë㺺í ýõëýõýýñ íààä çàõ íü 6 ñàðààñ äîîøã¿é õóãàöààíû ºìíº Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäýæ óã Ǻâëºë㺺íä òàâüæ áàòëóóëíà. c. Òàëóóä òèéì øèéäâýð ãàðãàõûí òóëä á¿õèé ë õ¿÷èí ÷àðìàéëò òàâüæ íýãäñýí ñàíàëä õ¿ðýõèéã ýðìýëçýíý. Õýðýâ íýãäñýí ñàíàëä õ¿ðýõ á¿õèé ë õ¿÷èí ÷àðìàéëò íýãäñýí çºâøèëä õ¿ðãýõã¿é áîë ýöñèéí ýöýñò 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ, ñàíàë õóðààëòàíä îðîëöîã÷ áîëîí áàéëöàã÷ Òàëóóäûí èõýíõ áà ýíý çààëòàíä ýñ õàìðàãäàõ àâ÷ ñàíàë õóðààëòàíä îðîëöîã÷, áàéëöàã÷ Òàëóóäûí èõýíõèéã òºëººëºõ [çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí íèéò õýðýãëýýíèé òàâèàñ äîîøã¿é õóâèéã ýçëýõ Òàëóóä] ñàíàë õóðààëòàíä îðîëöîã÷ õèéãýýä áàéëöàã÷ Òàëóóäûí ãóðàâíû õî¸ðûí ñàíàëààð øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî. d. á¿õ Òàëóóäûí õóâüä äàãàæ ìºðäºõ øèéäâýðèéã ýõ áè÷âýð Õàäãàëàìæëàã÷ààñ Òàëóóäàä íýí äàðóé ìýäýýëíý. Õýðýâ òóõàéí øèéäâýðò ººðººð çààãààã¿é áîë òýð íü ýõ áè÷âýð Õàäãàëàìæëàã÷ààñ ìýäýýëýë òàðààñàí ºäðººñ õîéø 6 ñàðûí õóãàöàà ºíãºðìºãö õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 10. (à)] Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí 6 äóãààð ç¿éë, Êîíâåíöèéí 9 ä¿ãýýð ç¿éëä ºã¿¿ëñýí äýãèéí äàãóó õèéæ áóé ¿íýëãýýíèéõýý ¿íäñýí äýýð Òàëóóä äàðààõ øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî. i. Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí àëü íýã õàâñðàëòàíä îðóóëàõ þìóó ò¿¿íýýñ õàñàõ ÿìàð íýã áîäèñ; áà i i . òóõàéí áîäèñûí õóâüä õýðýãëýõ çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíèé ìåõàíèçì, õýìæýý, õ¿ðýý, õèéãýýä õóãàöààíû òóõàé çýðýã áîëíî. (â) òóõàéí ÿìàð íýã øèéäâýð íü ñàíàë õóðààëòàíä îðîëöîã÷ áîëîí áàéëöàã÷ Òàëóóäûí ãóðàâíû õî¸ðûí îëîíõèéí ñàíàëààð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî.] 11. Ýíý ç¿éë áîëîí 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éë {2À-2Í äóãààð ç¿éë} -ä çààñíûã õàðãàëçàõã¿éãýýð Òàëóóä ýíý ç¿éë õèéãýýä 2À-2Å ä¿ãýýð (2À2Í ä¿ãýýð ç¿éë} ç¿éëä äóðäñàí øààðäëàãàòàé õàðüöóóëáàë èë¿¿ õàòóó øèéäâýðòýé àðãà õýìæýý àâ÷ áîëíî. ÇÀÑÂÀÐÛÍ ÎÐØÈË Îçîíû ¿å äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûí òóõàé Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí Òàëóóäûí Õî¸ðäóãààð çºâëºëãººíººð Ïðîòîêîëûí 6 äóãààð ç¿éëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýýð õèéãäñýí ¿íýëãýýíèé ¿íäñýí äýýð Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò À-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã õîðîãäóóëàõ ÿâäëûã äàðààõ áàéäëààð îéëãîæ áàéõààð òîãòîîâ.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

172

à. 2 äóãààð ç¿éëèéí »ýíýõ¿¿ ç¿éëä» ãýñýí áîëîí Ïðîòîêîëûí íèéò áè÷ëýãò »2 äóãààð ç¿éëä» ãýæ èøëýë õèéñíèéã 2, 2À áà 2 ä¿ãýýð ç¿éë¿¿äýýñ èøëýë òàòñàí ãýæ; â. Ïðîòîêîëûí á¿õ áè÷ëýãò »2 äóãààð ç¿éëèéí 1-4 äýõ çààëò»ààñ ãýæ èøëýë òàòñàíûã 2À áà 2 ä¿ãýýð ç¿éëýýñ èø òàòñàíòàé àäèëààð ¿çýõ; áà ñ. 2 äóãààð ç¿éëèéí 5 äàõü çààëòàíä » 1,3 áà 4 ä¿ãýýð çààëò»-ààñ ãýæ èøëýë õèéñíèéã 2À äóãààð ç¿éëýýñ èøëýë õèéñýí ãýæ òóñ òóñ ¿çýõ áîëíî. 2À äóãààð ç¿éë. ÕÔÍ 1. Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø 7 äàõü cap ºíãºðººä ýõíèé ºäºð íü ýõëýõ 12 ñàðûí äîòîð, ìºí äàðàà äàðààãèéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å á¿ðò Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëãèéí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíãýý 1986 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéíà. Ýíý áàéãàà íýã áóþó õýä õýäýí òºðëèéí áîäèñ ¿éëäâýðëýäýã Òàëóóä äýýðõ ¿å á¿ðèéí ñ¿¿ë÷ ãýõýä ýäãýýð áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ äàâàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàõ áºãººä ýíý ò¿âøèí ºñ뺺 ºñ뺺 ãýõýä ýíý íü 1986 îíû ò¿âøèíãýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòðýõã¿é áàéíà. Ãýõäýý èéì ºñºëòèéã 5 äóãààð ç¿éëèéí õ¿ðýýíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîäûí ¿íäñýí õýðýãöýýã õàíãàõ õèéãýýä Òàëóóäûí õîîðîíä àæ-¿éëäâýðëýëèéí õóâààðüò çîõèñæóóëàëò õèéõ çîðèëãûí ¿¿äíýýñ çºâøººðíº. 2. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðæ áàéãàà çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé áîëîîä ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1991 îíû 7 äóãààð ñàðûí 1-íýýñ 1992 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íèé õîîðîíäîõ 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä ýäãýýð áîäèñûí 1986 îíû õýðýãëýý, ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ 150 õóâèàñ äàâàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. 1993 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí äàðàà äàðààãèéí 12 ñàðûí ¿å á¿ðò çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí çîõèöóóëàëòûã îí á¿ðèéí 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ 12 äóãààð ñàðûí 31-íä òîãòîîæ áàéíà. 3. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë á¿ðèéí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 1994 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðààãèéí 12 ñàðûí ¿å òóñ á¿ðò 1986 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ 25 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

173

Ýíä çààñàí íýã áóþó õýä õýäýí òºðëèéí áîäèñ ¿éëäâýðëýäýã Òàë á¿ð äýýð äóðäñàí ¿å¿äýä ýäãýýð áîäèñûí æèë á¿ðèéí ¿éëäâýðëýëèéí ò¿âøèí íü 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ 25 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòð¿¿ëýõã¿é áàéíà. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ, Òàëóóäûí õóâüä äîòîîäûíõîî ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ ¿íäñýí äýýð ¿éëäâýðëýë íü ýíý õÿçãààðààñ äàâæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòýð÷ áîëîõã¿é. 4. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä, äàðàà äàðààãèéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä òýã ò¿âøíýýñ äàâóóëàõã¿é. Ýíý çààñàí íýã áóþó õýä õýäýí áîäèñ ¿éëäâýðëýäýã òàë òóñ á¿ð äýýð äóðäñàí ¿å¿äýä æèë á¿ðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ äàâóóëàõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ ¿¿äíýýñ òýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 15 õóâèàñ èë¿¿ õýòðýõã¿é áàéíà. Òàëóóä óðüä÷èëàí ¿íäñýí ãýæ õýëýëöýí òîõèðñîí õýðýãëýõ õýëáýðèéã íü õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ¿éëäâýðëýë õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã íü çºâøººðºõ òàëààð Òàëóóäûí øèéäâýð ãàðñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý çààëòûã ìåðäºíº. 2 ä¿ãýýð ç¿éë. ÃÀËÎÍÓÓÄ 1. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû æèë á¿ðèéí ò¿âøèíã 1992 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õîîðîíäîõ ¿å áîëîîä äàðàà äàðààãèéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä 1986 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíãýýñ õýòð¿óëýõã¿é. Ýíä çààñàí íýã áóþó õýä õýäýí áîäèñ ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð äýýð äóðäñàí ¿å¿äýä æèë á¿ðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýý äýýðõ õÿçãààðààñ äàâóóëæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòýð÷ áîëîõã¿é. 2. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

174

çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 1994 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí íýãýí ¿å õèéãýýä äàðàà äàðààãèéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ýíä çààñàí íýã þìóó õýä õýäýí áîäèñ ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð äýýðõ ¿å¿äýä ýäãýýð áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîî ò¿âøèíãýý ýíý çààãààñ äàâóóëæ áîëîõ ÷ 15 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéíà. Òàëóóä óðüä÷èëàí ¿íäñýí ãýæ õýëýëöýí òîõèðñîí õýðýãëýõ õýëáýðèéã íü õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã íü çºâøººðºõ, òàëààð Òàëóóäûí, øèéäâýð ãàðñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý çààëòûã ìºðäºíº. 2Ñ ä¿ãàýð ç¿éë. Á¯ÐÝÍ ÃÀËÎÃÅÍƯ¯ËÑÝÍ ÁÓÑÀÄ ÕÔÍ 1. Òàëòóñ á¿ð 1993 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí òóðø äàõü ¿åä õàâñðàëò Â-èéí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàõ áîäèñûí æèë òóòìûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 1986 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíèé 80 õóâèàñ õýòðýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíä îðñîí íýã áóþó õýä õýäýí áîäèñ ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð äýýð çààñàí õóãàöààíä ýäãýýð áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí æèë òóòìûí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1989 îíû òýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíèé 80 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéíà. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ýíý õÿçãààðààñ ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýý õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ òýð íü 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòýð÷ áîëîõã¿é. 2. Òàë òóñ á¿ð 1994 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí òóðø äàõü íýã ¿å áîëîîä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å òóñ á¿ðò õàâñðàëò Â-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé æèë á¿ðèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýäãýýðèéí 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 25 õóâèàñ äàâóóëàõã¿é ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíä çààñàí íýã þìóó õýä õýäýí áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð äýýðõ ¿å¿äýä òýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí æèë òóòìûí òîîöîîíû ò¿âøèíã íü 1986 îíû ¿éëäâýðëýëèéí ìºí áîäèñûí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 25 õóâèàñ äàâóóëàõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíèé õÿçãààðûã õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ òýð íü óã áîäèñûí 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

175

10 õóâèàñ èë¿¿ ãàð÷ áîëîõã¿é. 3. Òàë òóñ á¿ð 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí íýã ¿å õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Â-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíä îðñîí íýã áóþó õýä õýäýí áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð äýýðõ ¿å¿äýä òýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð òýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 15-ààñ èë¿¿ õóâèàð äàâàõã¿é. Òàëóóä óðüä÷èëàí ¿íäñýí ãýæ õýëýëöýí òîõèðñîí õýðýãëýõ õýëáýðèéã íü õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã íü çºâøººðºõ òàëààð Òàëóóäûí øèéäâýð ãàðñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý çààëòûã ìºðäºíº. 2D ä¿ãýýð ç¿éë. ĪÐÂªÍ ÕËÎÐÒ ÌÅÒÀÍ 1. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò Â-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé æèë òóòìûí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1995 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí ¿åèéí äîòîð òýäãýýðèéí 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 15 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíý áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð ìºí äýýðõ ¿åä ýäãýýðèéí æèë òóòìûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã ýäãýýðèéí 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 15 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýý õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü ýäãýýðèéí 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòýð÷ áîëîõã¿é. 2. Òàë òóñ á¿ð 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýýä 12 ñàðûí òóðø äàõü íýã ¿å áîëîîä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýòýé ¿å¿ä ýä õàâñðàëò Â-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýë áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë á¿ð äýýðõ ¿å á¿ðò óã áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã ýíý õÿçãààðààñ õýòð¿¿ëæ áîëîõ ÷ ãýñýí ò¿¿íèé 1989 îíû

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

176

¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 15 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòð¿¿ëýõã¿é. Òàëóóä óðüä÷èëàí ¿íäñýí ãýæ õýëýëöýí òîõèðñîí õýðýãëýõ õýëáýðèéã íü õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã íü çºâøººðºõ òàëààð Òàëóóäûí øèéäâýð ãàðñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý çààëòûã ìºðäºíº. 2Å ä¿ãýýð ç¿éë. ÃÓÐÂÀÍ ÕËÎÐÒ ÝÒÀÍ (ÌÅÒÈËÕËÎÐÎÔÎÐÌ) 1. Òàë òóñ á¿ð 1993 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 äóãààð ñàðûí äîòîð õàâñðàëò Â-ûí 3 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë òóòìûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíýýñ äàâóóëàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíý áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë á¿ð ìºí äýýðõ õóãàöààíä æèë òóòìûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîîíû ò¿âøèíãýý 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéíà. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ýë áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã õýòð¿¿ëæ áîëîõ áîëîâ÷ ýíý íü 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ äàâæ áîëîõã¿é. 2. Òàë òóñ á¿ð 1994 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýýä 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä áîëîîä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Â-ûí 3 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé æèë òóòìûí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 50 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíý áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð äýýðõ ¿å¿äýä æèë á¿ðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýý 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 50 õóâèàñ èë¿¿ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ ¿¿äíýýñ ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíãýý ýíý õÿçãààðààñ õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòýð÷ áîëîõã¿é. 3. Òàë òóñ á¿ð 1996 îíû 1 äóãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Â-ûí 3 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíý áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð ìºí äýýðõ ¿å¿äýä ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

177

õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð òýð çààãèéã õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ òýð íü 1989 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 15 õóâèàñ èë¿¿ãýýð äàâàõ ¸ñã¿é. Òàëóóä óðüä÷èëàí ¿íäñýí ãýæ òîõèðñîí õýðýãëýõ õýëáýðèéã íü õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã íü çºâøººðåõ òàëààð Òàëóóäûí øèéäâýð ãàðãàñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý çààëòûã ìºðäºíº. 2F ä¿ãýýð ç¿éë. ÃÈÄÐÎÕËÎÐÔÒÎÐÒ Í¯¯ÐÑҪЪÃׯ¯Ä 1. Òàë òóñ á¿ð 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýýä 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë á¿ðèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã äàðààõ íèéëáýð ¿ç¿¿ëýëòýýñ äàâàõã¿é áàéëãàíà. à) Õàâñðàëò À-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé ò¿âøíýýñ 3.1 (ãóðâàí á¿õýë àðàâíû íýãýí õóâèàñ) áà; á) Õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí 1989 îíû õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèí ýäãýýð áîëíî. 2. Òàë òóñ á¿ð 2004 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé æèë á¿ðèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä çààñàí íèéëáýð ¿ç¿¿ëýëòýýñ äàâóóëàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. 3. Òàë òóñ á¿ð 2010 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë á¿ðèéí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä çààñàí íèéëáýð ¿ç¿¿ëýëòýýñ 35 õóâèàñ èë¿¿ãýýð õýòðýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. 4. Òàë òóñ á¿ð 2015 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë òóòìûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä ºã¿¿ëñýí íèéëáýð ¿ç¿¿ëýëòýýñ 10 õóâèàñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. 5. Òàë òóñ á¿ð 2020 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí òóðø äàõü íýã ¿å õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

178

¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îãñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë òóòìûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä ºã¿¿ëñýí íèéëáýð ¿ç¿¿ëýëòýýñ 0.5 õóâèàñ äýýø ãàðãàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. 6. Òàë òóñ á¿ð 2030 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé íýã ¿å õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 1-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë òóòìûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíèéã òýã ò¿âøíýýñ äàâóóëàõã¿é. 7. Òàë òóñ á¿ð 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí: à. õàâñðàëò Ñ-ûí 1 äýõ á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí àøèãëàëò íü ýêîëîãèéí õóâüä èë¿¿ çîõèñòîé îðëóóëàõ áîäèñ áîëîîä òåõíîëîãè õàðààõàí îëäîîã¿é òèéì õýðýãëýýíèé õýëáýðýýð õÿçãààðëàãäàõ; â. õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, àìü íàñûã õàìãààëàõàä çàéëøã¿é çàðèì õîâîð òîõèîëäëîîñ áóñàä ¿åä õàâñðàëò À,Â,Ñ-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñîîð îäîî ¿åä õýðýãöýýãýý õàíãàäàã ñàëáàðààñ ãàäóóð õàâñðàëò Ñ-ûí 1 äýõ á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýã çîãñîîõ; áà ñ. îçîíû ¿å äàâõàðãà çàäðàõ ÿâäëûã õàìãèéí áàãà áîëãîõûí òóëä áà áàéãàëü îð÷èí, ýäèéí çàñãèéí àþóëã¿é áàéäëûí ¿¿äíýýñ õàâñðàëò Ñ-ûí 1 äýõ á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ñîíãîëò õèéõ ÿâäëûã õàíãàõûã õè÷ýýíý. 2G ä¿ãýýð çóéë. ÃÈÄÐÎÁÐÎÌÔÒÎÐÒ Í¯¯ÐÑҪЪÃ× Òàë òóñ á¿ð 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé íýã ¿å õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí ¿å¿äýä õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ äàâóóëàõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíý áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð ìºí äýýðõ ¿å¿äýä ýäãýýðèéí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã òýã ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Òàëóóä óðüä÷èëàí ¿íäñýí ãýæ òîõèðñîí õýðýãëýõ õýëáýðèéã íü õàíãàõàä çàéëøã¿é øààðäàãäàõ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã íü çºâøººðºõ òàëààð Òàëóóäûí øèéäâýð ãàðãàñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä ýíý çààëòûã ìºðäºíº. 2Í äóãýýð ç¿éë. ÁÐÎÌÒ ÌÅÒÈË Òàë òóñ á¿ð 1995 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 12 ñàðûí õýìæýýíèé ¿åä õèéãýýä äàðàà äàðàà÷èéí 12 ñàðûí õýìæýýòýé

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

179

¿å¿äýä õàâñðàëò Å-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 1991 îíû õýðýãëýýíèé æèëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é áàéõ ÿâäëûã õàíãàíà. Ýíý áîäèñûã ¿éëäâýðëýäýã Òàë òóñ á¿ð ìºí äýýðõ ¿å¿äýä ýíý áîäèñûí ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã 1991 îíû ¿éëäâýðëýëèéí æèëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ õýòð¿¿ëýõã¿é. Ãýõäýý 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóä äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð ò¿¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã õýòð¿¿ëæ áîëîõ àâ÷ ýíý íü 1991 îíû ¿éëäâýðëýëèéí òîîöîîíû ò¿âøíýýñ 10 õóâèàñ èë¿¿ãýýð äàâæ áîëîõã¿é. Ýíý ç¿éëèéí äàãóóõ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíä Òàëóóä õîðèî öýýðèéí çîðèóëàëòààð áîëîí òýýâýðëýëò õèéõèéí ºìíº á¿òýýãäýõ¿¿í áîëîâñðóóëàõ çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéãàà áîäèñóóäûí òîî õýìæýý õàìðàãäàõã¿é. 3 äóãààð ç¿éë. ÇÎÕÈÖÓÓËÀÃÄÀÕ Ò¯ÂØÍÈÉ ÒÎÎÖÎÎ Òàë òóñ á¿ð 2, 2À-2Å (2À-2Í) áà 5 äóãààð ç¿éë¿¿äèéã õýðýãæ¿óëýõèéí òóëä õàâñðàëò À áóþó õàâñðàëò  (õàâñðàëò A, õàâñðàëò ¨ áîëîí õàâñðàëò Å)-ä áàéãàà á¿ëýã áîäèñ á¿ðýý𠺺ðèéí òîîöîîíû ò¿âøèí òîäîðõîéëíî. à. ¯éëäëèéã: i. Çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ á¿ðèéí ººðèéí æèëèéí ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýã õàâñðàëò À áóþó õàâñðàëò  {õàâñðàëò B, õàâñðàëò G áóþó õàâñðàëò Å}-ä ºãñºí îçîíûã çàäëàõ ÷àäâàðûí ¿ç¿¿ëýëòýýð ¿ðæ¿¿ëíý; ii. Ãàðãàæ àâñàí ¿ç¿¿ëýëòèéã á¿ëýã á¿ðýýð íü íèéëáýð÷ëýõ ìàÿãààð õèéíý. â. ºìíºõ à/ õýñýãò òîäîðõîéëñîí mutatis mutandis äýãèéã õýðýãëýýä õàðãàëçàõ èìïîðò, ýêñïîðòûã òîäîðõîéëîõ; áà ñ. çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýã ººðèéí ¿éëäâýðëýë, èìïîðòûí òîîöîîíû ò¿âøèíã íèéëáýð÷ëýýä ò¿¿íýýñýý à/ áà â/ õýñýãò ºãñºí ººðèéí ýêñïîðòûí òîîöîîíû ò¿âøèíã õàñàæ áîëíî. Ãýõäýý 1993 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí ýêñïîðò÷ëîã÷ Òàëûí õýðýãëýýíèé ò¿âøèíã ãàðãàõäàà ýíý Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é îðîíä ýêñïîðòîëñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã õàñàõã¿é. 4 ä¿ãýýð ç¿éë. ÒÀË ÁÓÑ ÓËÑ ÎÐÍÓÓÄÒÀÉ ÕÈÉÕ ÕÓÄÀËÄÀÀà ÇÎÕÈÖÓÓËÀÕ ÍÜ [1. Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ ýõëýí íýãýí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

180

æèëèéí òóðø Òàë òóñ á¿ð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëæ îðîîã¿é àëü ÷ óëñààñ çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 2. 1993 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 ä ýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ àëü íýã Òàë ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é ÿìàð ÷ óëñàä ÿìàð íýãýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ ýêñïîðòîëæ áîëîõã¿é. 3. Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä óðüä÷èëàí çààñíû äàãóó ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø 3 æèëèéí òóðø Òàëóóä íü çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðèéí æàãñààëòûã õàâñðàëò õýëáýðýýð áýëòãýíý. Õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýãýí æèëèéí òóðø çîõèõ äýãèéí äàãóó õàâñðàëòûã ýñ çºâøººðºõ òóõàéãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ äýýðõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî.] [4. Òàëóóä ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë õ¿÷èí òåãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 5 æèëèéí òóðø çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àøèãëàí ¿éëäâýðëýäýã, ãýõäýý òýäãýýðèéã àãóóëäàãã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é óëñ îðíóóäààñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîõ þì óó õÿçãààðëàõ ïðàêòèê áîëîìæèéã òîäîðõîéëíî. Òàëóóä õýðýâ ¿¿íèéã áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä çààñàí ä ýãèéí äàãóó òèéì á¿òýýãä ýõ¿¿íèé íýðèéí æàãñààëòûã áýëòãýíý. Ò¿¿íèé ýñðýã áàéãààãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýã æèëèéí òóðø çîõèõ äýãèéí äàãóó ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ òèéì á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòëîõûã õîðèãëîõ þìóó õÿçãààð òàâèíà. 5. Òàë áóñ á¿ð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñàä çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ ¿éëäâýðëýõ, àøèãëàõ òåõíîëîãèéí ýêñïîðòûã óðàìøóóëàõã¿é.] 1. Òàë òóñ á¿ð 1990 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí õàâñðàëò À-ä ¿ç¿¿ëñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 1-áèc. Òàë òóñ á¿ð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýã æèëèéí òóðø õàâñðàëò Å-ä ¿ç¿¿ëñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 1-òåð. Òàë òóñ á¿ð ýíý çààëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýãýí æèëèéí òóðø õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð áóëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

181

2. Òàë òóñ á¿ð 1993 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-íýýñ ýõëýí õàâñðàëò À-ä ¿ç¿¿ëñýí á¿õ çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñàä ýêñïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 2-áèñ. Òàë òóñ á¿ð ýíýõ¿¿ çààëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø íýã æèë ºíãºðººä õàâñðàëò Â-ä äóðäñàí á¿õ çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñàä ýêñïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 2-òåð. Òàë òóñ á¿ð ýíý çààëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø íýã æèë åíãºðººä õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí á¿õ çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñàä ýêñïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 3. Òàëóóä 1992 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-í ãýõýä Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä óðüä÷èëàí çààñàí äýãò íèéöó¿ëýí õàâñðàëò À-ä ¿ç¿¿ëñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñóóäûã àãóóëæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðñèéí æàãñààëòûã õàâñðàëò õýëáýðýýð áýëòãýíý. Ýíý õàâñðàëòûí ýñðýã áàéãààãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä ýíý õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýãýí æèëèéí äîòîð çîõèõ äýãò çààñíû äàãóó èéì á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñ îðíîîñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 3-áèñ. Ýíý ç¿éë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí åäðººñ ýõëýí 3 æèëèéí äîòîð Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä óðüä÷èëàí çààñàí äýãèéí äàãóó Òàëóóä õàâñðàëò Â-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àãóóëæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðñèéí æàãñààëòûã õàâñðàëò áàéäëààð çîõèîíî. Ýíý õàâñðàëòûí ýñðýã áàéãààãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ¿åýñ õîéø íýãýí æèëèéí äîòîð äýãò çààñíû äàãóó ýäãýýð áîäèñûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 3-òåð. Ýíý ç¿éë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðºåñ ýõëýí 3 æèëèéí òóðø Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëýýð òîãòîîñîí äýãèéí äàãóó Òàëóóä õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àãóóëæ áàéãàà á¿òýýãäýõ¿¿íèé æàãñààëòûã õàâñðàëò õýëáýðýýð çîõèîíî. Ýíý õàâñðàëòûí ýñðýã áàéãààãàà çîõèõ äýãèéí äàãóó èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ¿åýñ ýõëýí íýãýí æèëèéí òóðø ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ òèéì á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 4. Òàëóóä 1994 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-í ãýõýä õàâñðàëò À-ä ¿ç¿¿ëñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ àøèãëàí ¿éëäâýðëýäýã òýãýõäýý òýäãýýðèéí àãóóëààã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é óëñ îðíóóäààñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîõ þìóó õÿçãààðëàõ ïðàêòèê áîëîìæèéã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

182

òîäîðõîéëíî. Õýðýâ ¿¿íèéã áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë Òàëóóä Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä óðüä÷èëàí çààñàí äýãèéí òèéì á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðñèéí æàãñààëòûã õàâñðàëò õýëáýðýýð áýëòãýíý. Ýíý õàâñðàëòûí ýñðýã áàéãààãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýãýí æèëèéí äîòîð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ òèéì á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòëîõûã äóðäñàí äýãèéí äàãóó õîðèãëîíî. 4-áèñ. Òàëóóä ýíý ç¿éë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ ýõëýí 5 æèëèéí äîòîð õàâñðàëò Â-ä ¿ç¿¿ëñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ àøèãëàí ¿éëäâýðëýñýí, ãýõäýý òýäãýýðèéã àãóóëààã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñ îðíîîñ èìïîðòëîõûã õîðèãëîõ þìóó õÿçãààðëàõ ïðàêòèê áîëîìæèéã òîäîðõîéëíî. Òàëóóä õýðýâ ¿¿íèéã áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä óðüä÷èëàí çààñàí äýãèéí äàãóó òèéì á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðñèéí æàãñààëòûã õàâñðàëò õýëáýðýýð áýëòãýíý. Ýíý õàâñðàëòûí ýñðýã áàéãààãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýã æèëèéí äîòîð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñààñ èéì á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòëîõûã äóðäñàí äýãèéí äàãóó õîðèãëîíî. 4-òåð. Ýíý çààëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ ýõëýí 5 æèëèéí òóðø õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àøèãëàæ ¿éëäâýðëýñýí, ãýõäýý òýäãýýðèéã àãóóëààã¿é á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõûã õîðèãëîõ þìóó õÿçãààðëàõ áîëîìæèéã òîäîðõîéëæ, õýðýâ ýíý íü áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë Êîíâåíöèéí 10 äóãààð ç¿éëä çààñàí äýãèéí äàãóó òèéì áîäèñûí íýðñèéí æàãñààëòûã õàâñðàëò õýëáýðýýð áîëîâñðóóëíà. Ýíý õàâñðàëòûã çºâøººðºõãóé áàéãààãàà èëýðõèéëýýã¿é Òàëóóä ýíý õàâñðàëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýãýí æèëèéí òóðø ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñ îðíîîñ òèéì á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòëîõûã õîðèãëîíî. 5. Òàë òóñ á¿ð {õàâñðàëò A, B áà õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí} çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã ¿éëäâýðëýõ, àøèãëàõ òåõíîëîãèéã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñ îðîí ýêñïîðòëîõ ÿâäëûã àëü áîëîõ óðàìøóóëàõãóé áàéõ ¿¿ðýãòýé. 6. Òàë òóñ á¿ð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü ÷ óëñ îðíóóäàä çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã {õàâñðàëò A, B áà õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí} ¿éëäâýðëýõýä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ¿éö ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿í, òîíîã òºõººðºìæ, òîíîãëîë, òåõíîëîãèä çîðèóëàí øèíý òýòãýìæ, òóñëàìæ, çýýëëýã äààòãàëûí õºòºëáºð, áàòàëãàà îëãîõîîñ ò¿äãýëçýíý. 7. Ýíý ç¿éëèéí 5 áà 6 äóãààð ç¿éë íü çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí {õàâñðàëò A, B áà õàâñðàëò Ñ-ûí 2 äóãààð á¿ëýãò îðñîí} ÿëãàðàëòûã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

183

áàãàñãàõàä äýìæëýã áîëîõ þìóó îðëóóëàõ áîäèñ ýðæ õàéõ ÿâäëûã ò¿ðãýòãýõýä ÷èãëýñýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àþóëã¿é õàäãàëàõ, õàÿãäàë àøèãëàõ, äàõèí ýðãýëòýíä îðóóëàõ, óñòãàõ çîðèóëàëòòàé á¿òýýãäýõ¿¿í, òîíîã òºõººðºìæ, òîíîãëîë õèéãýýä òåõíîëîãèéí õóâüä õàìààðàõã¿é. 8. Õýðýâ Òàëóóäûí Ǻâëºëãººíººñ ýäãýýð óëñ îðíóóä 2 äóãààð ç¿éë 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éë¿¿ä {2G ä¿ãýýð ç¿éë} áîëîîä ýíýõ¿¿ ç¿éëèéã á¿ðýí áèåë¿¿ëæ áàéãàà óëñóóä ìºí ãýæ òîäîðõîéëñîí, ìºí òýäãýýð íü 7 äóãààð ç¿éëýýð òîãòîîñîí ìýäýýëëýý ãàðãàæ ºã÷ áàéâàë ýíý ç¿éëèéã 1.1áèñ, 3.3-áèñ [áà] 4.4-áèñ çààëòàíä äóðäñàí èìïîðò, 2 áîëîí 2-áèñ çààëòàíä äóðäñàí ýêñïîðò {ýíý ç¿éëèéí 1-4-òåð çààëòàíä àâ÷ ¿çñýí ýêñïîðò}-ûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é îðíîîñ îðóóëàõ þìóó òèéì îðîíä ãàðãàõ òóõàéä ýíý ç¿éëä çààñíûã õàðãàëçàõã¿éãýýð çºâøººð÷ áîëíî. 9. Ýíý ç¿éëä áàéãàà »ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é óëñ îðíóóä» ãýäýãò òóõàéí ÿìàð íýãýí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õóâüä çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýòýé ñàíàë íýãäýýã¿é óëñ îðîí þìóó ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãûã îéëãîíî. 10. 1996 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1-í ãýõýä Òàëóóä ýíý Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é óëñ îðíóóäòàé õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýã, õàâñðàëò Å-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õóâüä õóäàëäààíû ñàëáàðò ýíý ç¿éëýýð óðüä÷èëàí òîãòîîñîí àðãà õýìæýýã õýðõýõ òóõàé ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä çàñâàð îðóóëàõ ýñýõ àñóóäëûã àâ÷ ¿çíý. 5 äóãààð ç¿éë. ÕªÃÆÈÆ ÁÀÉÃÀÀ ÎÐÍÓÓÄÛÍ ÎÍÖÃÎÉ ÁÀÉÐ ÑÓÓÐÜ 1. ªºðèéí õóâüä Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëæ áàéãàà ºäºð áóþó ò¿¿íýýñ õîéø 1990 îíä 1 ñàðûí 1 õ¿ðòýë [Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 10 æèëèéí òóðø ] õàâñðàëò À-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé æèë á¿ðèéí òîîöîîíû ò¿âøèí íü íýã õ¿í àìä 0.3 êã-ààñ áàãà áàéãàà õºãæèæ áàéãàà îðíû àëü ÷ Òàë ººðèéí äîòîîä ¿íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ çîðèëãîîð 2À-2Å ç¿éëä óðüä÷èëàí çààñàí [2 äóãààð ç¿éëèéí 1-4 äýõ çààëòàíä áàéãàà õóãàöààíààñ õîéø 10 æèë ] çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýí¿¿äèéã 10 æèëýýð õîéøëóóëàõ ýðõ ýäýëíý. [Ãýõäýý ýíý Òàëûíõàí íýã õ¿í àìä îíîãäîõ õýðýãëýýíèé æèë òóòìûí òîîöîîíû ò¿âøèíã 0.3êã-ààñ äàâóóëàõ ¸ñã¿é. Èéì àëü ÷ Òàë íü ººðèéí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýã äàãàæ ìºðäºõººð äîîð ¿ç¿¿ëñýí ñóóðèàñàà õàìààð÷ íýã áîë 1995 îíîîñ 1997 îí äóóñòàë ¿å äýõ õýðýãëýýíèé æèëèéí äóíäàæ òîîöîîíû ò¿âøíýý, íýã áîë õ¿í àìä 0.3 êã õýìæýýíèé

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

184

õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèí îíîãäîõ ãýñíèé àëü íýãèéã àøèãëàõ ýðõòýé.] 1990 îíû VI ñàðûí 29-íä Ëîíäîí õîòíîî áîëñîí Òàëóóäûí II çºâëºëãºåíººð ýíý çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäàä òàðààñàí çàñâàð, çàëðóóëãàíä îðóóëñàí ÿìàð ÷ íýìýëò çàñâàð ýíý ç¿éëèéí 8 äàõü çààëòàíä äóðäñàí ¸ñîîð òîéì àâàõ àæèëëàãàà ÿâóóëñíû äàðàà ýäãýýð òîéìûí ¿íäñýí äýýð ä¿ãíýëò ãàðñàí õîéíî ìåðäºãäåíº. 1-Áèñ. 2 äóãààð ç¿éëèéí 9 äýõ çààëòàíä äóðäñàí äýãèéí ¿íäñýí äýýð Òàëóóä 1996 îíû 1 ñàðûí 1 ãýõýä 6 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó ÿâóóëñàí òîéì áîëîîä áóñàä õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéí äàãóó ýíý ç¿éëèéí 8 äàõü çààëòàíä íèéö¿¿ëýí äàðààõ øèéäâýð ãàðãàíà. a. 2F ä¿ãýýð ç¿éëèéí 1-6 äàõü çààëòàíä õîëáîãäóóëàí õàâñðàëò Ñ-ûí 1 á¿ëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õýðýãëýýíèé õóâüä ÿìàð ñóóðü îíûã àâàõ, ýõëýëèéí ò¿âøèí ÿìàð áàéõ, ýäãýýð áîäèñûí õýðýãëýýíèé õÿíàëòûí ãðàôèê, çîãñîîõ õóãàöààíû òóõàéä ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäûí õóâüä òîãòîîõ; â. 2G ä¿ãýýð ç¿éëòýé õîëáîãäóóëàí õàâñðàëò Ñ-ûí II áóëýãò îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã õýçýý çîãñîîõûã ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäûí õóâüä òîãòîîõ; ñ. 2Í äóãààð ç¿éëòýé õîëáîãäóóëàí õàâñðàëò Å-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õóâüä ÿìàð ñóóðü îí àâàõ, ýõëýëèéí ò¿âøèí ÿìàð áàéõ, ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýíèé õÿíàëòûí ãðàôèêèéí àñóóäëààð ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ ç¿éëä õàìðàãäàõ Òàëóóäûí õóâüä òîãòîîõ çýðýã áîëíî. [2. Õºãæèæ áàéãàà îðíû Òàëóóäàä ýêîëîãèéí õóâüä àþóëã¿é õèìèéí îðëóóëàõ áîäèñ, òåõíîëîãè îëæ àâàõ, òýäýíä òèéì îðëóóëàõ áîäèñ, òåõíîëîãè àøèãëàõàä àëü áîëîõ ò¿ðãýí øèëæèõýä íü òóñëàìæ äýìæëýã ¿ç¿óëýõ ¿¿ðãèéã Òàëóóä õ¿ëýýíý] 3. Õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí Òàëóóäàä îðëóóëàõ òåõíîëîãè, îðëóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿í àøèãëóóëàõ çîðèëãîîð Òàëóóä õî¸ð áóþó îëîí òàëûí ñóâãààð òýäýíä òýòãýìæ, òóñëàìæ, çýýëëýã îëãîõ, çîðèóëñàí äààòãàëûí áàòàëãàà, õºòºëáºð ãàðãàõ òàëààð ¿¿ðýã õ¿ëýýíý.] 2. Ãýõäýý ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ àëü ÷ Òàë õàâñðàëò À-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë á¿ðèéí õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã íýã õ¿í àìä 0.3 êã-ààñ, õàâñðàëò Â-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí æèë á¿ðèéí òîîöîîíû ò¿âøèíã íýã õ¿í àìä 0.2 êã-ààñ òóñ òóñ õýòð¿¿ëýõã¿é. 3. 2À-2Å ç¿éëèéí äàãóóõ çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýã õýðýãëýæ áàéãàà òîõèîëäîëä ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ àëü ÷ Òàë:

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

185

à. Õàâñðàëò À-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õóâüä 1995 îíîîñ ýõëýí 1997 îí äóóñòàëõ ¿åä ººðèéí õýðýãëýýíèé æèëèéí äóíäàæ òîîöîîíû ò¿âøèíã òîãòîîõ, íýã õ¿íä îíîãäîõ õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøíèé õýìæýý 0.3 êã-ààñ áàãà áàéëãàõ õî¸ðûí àëü íü áàãà áàéíà ãýäãýýñ õàìààð÷ ò¿¿íèé çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíèé ìºðäºõ êðèòåðèéã òîäîðõîéëîõ ¿íäñèéã ñîíãîí àâ÷ áîëîõ; â. Õàâñðàëò Â-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õóâüä 1998 îíîîñ ýõëýí 2000 îí äóóñòàëõ ¿åä ººðèéí õýðýãëýýíèé æèëèéí äóíäàæ òîîöîîíû ò¿âøèíã òîãòîîõ þìóó íýã õ¿íä îíîãäîõ õýðýãëýýíèé òîîöîîíû ò¿âøèíã 0.2 êã-ààñ áàãà áàéëãàõ õî¸ðûí àëü íü áàãà áàéíà ãýäãýýñ õàìààð÷ ò¿¿íèé çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíèé ìåðäºõ êðèòåðèéã òîäîðõîéëîõ ¿íäñèéã ñîíãîí àâ÷ áîëîõ ýðõ ýäýëíý. 4. Ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàë 2À-2Å [ 2À-2Í ä¿ãýýð ç¿éë¿¿ä ] ä¿ãýýð ç¿éë¿¿äýä óðüä÷èëàí çààñàí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýí¿¿ä ò¿¿íèé õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëîõîîñ ºìíº àëü ÷ ¿åä çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí õàíãàëòòàé òîî õýìæýýã ãàðãàæ ÷àäàõã¿é íü ãýäýã íü òîäîðâîë ýíý òóõàéãàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýýëíý. Èéì ìýäýýëëèéí õóâèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð òîäîðõîé àðãà õýìæýýíèé øèéäâýð ãàðãóóëàõààð äàðààãèéí Ǻâëºë㺺íä îðóóëàõûí òóëä Òàëóóäàä ÿàðàëòàé òàðààíà. 5. 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éë, 2F-2H ä¿ãýýð çóéëýýð çîõèöóóëàõ ÿìàð íýã àðãà õýìæýý àâàõ òóõàé ýíý ç¿éëèéí 1-áèñ. Çààëòûí äàãóó øèéäâýð ãàðãàõ òóõàé óðüä÷èëàí çààñàí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýã ìºðäºõºä ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëò õàìðàãäàõ Òàëóóäûã õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ ÷àäâàðûã íü õàíãàõ, ìºí ýíý Òàëûí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäàë áîë 10A äóãààð ç¿éëä çààñàí÷ëàí òåõíîëîãè äàìæóóëàõ, 10 äóãààð ç¿éëä çààñàí÷ëàí ñàíõ¿¿ãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð àøèãòàé õýðýãæèëòýýñ õàìààðíà. 6. Ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ ÿìàð íýã Òàë àëü ÷ ¿åä Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò áîëîìæòîé á¿õ ïðàêòèê àëõàì õèéñýí àâ÷ 10 áà 10A äóãààð ç¿éëèéã á¿ðýí áèåë¿¿ëýýãóé øàëòãààíààð 2À- 2Å ä¿ãýýð ç¿éëä òîìü¸îëñîí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýãýýð àâñàí ¿¿ðãèéí àëü íýãèéã þìóó á¿ãäèéã íü ýñâýë ýíý ç¿éëèéí 1-áèñ. çààëòûí äàãóó àâàõ ¸ñòîé àðãà õýìæýýãýýð õýðýãæèõ 2F-2H ä¿ãýýð ç¿éëä òîìú¸îëñîí àëü íýã þìóó á¿õ ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýæ ÷àäàõã¿é áàéãàà òóõàé áè÷ãýýð ìýäýýëæ áîëíî. Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ ýíý ìýäýýã ýíý ç¿éëèéí 5 äàõü çààëòûã òîîöîí äàðààãèéí çºâëºë㺺í äýýð àñóóäàë áîëãîæ àâ÷ ¿çýæ øààðäàãäàõ øèéäâýð ãàðãóóëàõûí òóëä Òàëóóäàä ÿàðàëòàé èëãýýíý.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

186

7. Äýýðõ ìýäýýã àâñàí, ºìíºõ 6 äàõü çààëòûí äàãóó øààðäàãäàõ àðãà õýìæýýíèé òóõàé øèéäâýð ãàðãàõ ¸ñòîé Òàëóóäûí çºâëºë㺺ê õóðàëäàõ õ¿ðòýëõ ¿å õèéãýýä ò¿¿íèé äàðààõ àëü ÷ ¿åä Òàëóóäûí çºâëºëãåºíèé øèéäâýðýýð 8 äóãààð ç¿éëä òîìú¸îëñîí äàãàí ìºðäºåã¿éòýé õîëáîãäîí ãàðàõ äýãèéã ìýäýý өãñºí Òàëä õýðýãëýõã¿é. 8. Òàëóóäûí çºâëºëãººíººñ 1995 îíîðñ îðîéòîëã¿éãýýð ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäûí áàéäëûí òóõàé òîéì õèéæ òýíäýý ýíý Òàëóóäûí õóâüä õýðýãëýõ, çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíèé ãðàôèêèéí õóâüä øààðäëàãàòàé ãýæ ¿çñýí ÿìàð íýã ººð÷ëºëò, ñàíõ¿¿ãèéí õàìòûí àæèëëàãàà, òåõíîëîãè äàìæóóëàõ õàìòûí àæèëëàãààã ¿ð àøèãòàé õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäëûã òóñãàíà. 9. Ýíý ç¿éëèéí 4. 6 áà 7 äàõü çààëòóóäàä ºã¿¿ëñýí Òàëóóäûí øèéäâýðèéã 10 äóãààð ç¿éëèéí õ¿ðýýíä ãàðãàõ äýãèéã áàðèìòëàí ãàðãàíà. 6 äóãààð ç¿éë. ÇÎÕÈÖÓÓËÀÕ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ¯ÍÝËÃÝÝ ÁÀ ÒÎÉÌ 1990 îíîîñ ýõëýí öààøèä 4 æèë òóòàì íýãýýñ äîîøã¿é óäàà Òàëóóä øèíæëýõ óõààí, ýêîëîãèéí áîëîîä òåõíèê, ýäèéí çàñãèéí õóðèìòàëñàí ìýäýýëëèéí ¿íäñýí äýýð 2 äóãààð ç¿éë, 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éë¿¿äýä òîãòîîñîí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýý, ìºí òýð÷ëýí õàâñðàëò Ñ-ûí 1 á¿ëýãò áàéãàà {2À-2Í ä¿ãýýð ç¿éë} øèëæèõ áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, èìïîðò, ýêñïîðòûí áàéäàëä ¿íýëãýý ºã÷ áàéíà. Òóõàéí ¿íýëãýý õèéõýýñ íýã æèëýýñ äîîøã¿é õóãàöààíû ºìíº Òàëóóä äýýð çààñàí ñàëáàðóóäààð íàðèéí ìýðãýøñýí øèíæýý÷äèéí á¿ëýã çîõèîí áàéãóóëæ, á¿ëýã á¿ðèéí á¿ðýëäýõ¿¿í, àâ÷ ¿çýõ àñóóäëûã òîäîðõîéëæ ºãíº. ªºðèéí á¿ëãèéã çîõèîí áàéãóóëñíààñ õîéø íýãýí æèëèéí äîòîð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààð äàìæóóëàí á¿ëã¿¿ä ººðèéí ä¿ãíýëòèéã Òàëóóäàä õ¿ðã¿¿ëíý. 7 äóãààð ç¿éë. ªÃªÃÄªË ÒÀÍÈËÖÓÓËÀÕ ÍÜ 1. Òàë áîëîí îðñíîîñ õîéø 3 ñàðûí äîòîð Òàë òóñ á¿ð Õàâñðàëò À-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ á¿ðýýð ¿éëäâýðëýë, ýêñïîðò, èìïîðòûí òóõàé åºðèéí ñòàòèñòèê ºãºãäºë þìóó õýðýâ òèéì áîäèò ºãºãäºë áàéõã¿é áîë òýð òóõàéä àëü áîëîõ íàéäâàðòàé òîéì÷èëñîí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

187

ºãºãä뺺 Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ãàðãàæ ºãíº. [2. Òàë òóñ á¿ð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ººðèéí æèë òóòìûí ¿éëäâýðëýë {Òàëóóäààð çîõèõ ¸ñîîð áàòëàãäñàí òåõíîëîãèéã õýðýãëýí æèë á¿ð óñòãàæ áàéãàà áîäèñûí too õýìæýýíèé òóõàé ºãºãäëèéã òóñãàéëàí çààãààä} áîëîîä åºðèéí Òàë áîëæ îðñîí æèëèéí õèéãýýä ¿¿íýýñ õîéøõè æèë òóòàìä ýíý Ïðîòîêîëûí Òàë áîëñîí áîëîîã¿é àëü ÷ óëñ îðîíòîé õèéñýí òóõàéí áîäèñûí èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ñòàòèñòèê ºãºãä뺺 óã ºãºãäºë õàìààðàõ îí äóóññàíààñ õîéø 9 ñàðûí äîòîð ãàðãàæ ºãíº.] 2. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò Â-ä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ òóñ á¿ð ìºí òýð÷ëýí õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò áàéãàà øèëæèõ áîäèñûí 1989 îíû ººðèéí ¿éëäâýðëýë, èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ñòàòèñòèê ºãºãäºë, õýðýâ áîäèò ºãºãäºë áàéõã¿é áîë òýäãýýðèéí òóõàé àëü áîëîõ íàéäâàðòàé òîéì÷èëñîí ºãºä뺺 õàâñðàëò Â-ä îðñîí áîäèñîä õàìààðàõ Ïðîòîêîëûí òîìú¸îëëóóä òóõàéí Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 3 ñàðûí äîòîð áàãòààí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò òàíèëöóóëíà. 3. Òàë òóñ á¿ð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ººðèéí æèë òóòìûí ¿éëäâýðëýëèéí òóõàé (1 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 5 äàõü çààëòàíä òîäîðõîéëñíîîð) ñòàòèñòèê ºãºãäºë áîëîí òóñàä íü: - àíõëàí õýðýãëýõ ò¿¿õèé ýä áîëîí àøèãëàæ áàéãàà áîäèñûí òîî õýìæýýíèé òóõàéä; - Òàëóóäûí áàòàëñàí òåõíîëîãèéã õýðýãëýí, óñòãàæ áóé áîäèñûí too õýìæýýíèé òóõàé; - Òàë áîëîîã¿é óëñ îðîí õèéãýýä áàéãóóëëàãàòàé òóõàéí Òàëûí õèéñýí èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé; Õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí øèëæèõ áîäèñ áà õàâñðàëò À, Â-ä òîî÷ñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ á¿ðýýð ºãºãäºë ãàðãàæ òóõàéí Òàëûí õóâüä õàâñðàëò Â-ä îðñîí çààëò õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí îíûã õàìðóóëàí äàðàà äàðàà÷èéí æèë á¿ð ãàðãàíà. Ýë ºãºãäëèéã òóõàéí ºãºãäºë õàìààðàõ îí äóóññàíààñ õîéø 9 ñàðûí äîòîð áàãòààí èëãýýæ áàéíà. 2. Òàë òóñ á¿ð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò: - õàâñðàëò  áà Ñ-ûí 1989 îíû - õàâñðàëò Å -èéí 1991 îíû çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ á¿ðýý𠺺ðèéí ¿éëäâýðëýë, èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ñòàòèñòèê ºãºãäºë áóþó õýðýâ òèéì áîäèò ºãºãäºë áàéõã¿é áîë àëü áîëîõ íàéäâàðòàé òîéì÷èëñîí ºãºãäëèéã ãàðãàæ õàâñðàëò Â,Ñ,Å-ä îðñîí õàðãàëçàõ áîäèñûí òóõàé Ïðîòîêîëûí òîìú¸îëîë òóõàéí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

188

Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø ãóðâàí ñàðûí äîòîð ãàðãàæ ºãíº. 3. Òàë òóñ á¿ð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò õàâñðàëò À,Â,Ñ áà Å-ä çààñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ á¿ðýý𠺺ðèéí æèë òóòìûí ¿éëäâýðëýëèéí (1 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 5 äàõü çààëòàíä òîäîðõîéëñíîîð) òóõàé ñòàòèñòèê ºãºãäºë áîëîîä áîäèñ òóñ á¿ðýýð: - àíõëàí ò¿¿õèé ýä õýëáýðýð àøèãëàæ áàéãàà áîäèñûí òîî õýìæýýíèé òóõàé - Òàëóóäûí áàòàëñàí òåõíîëîãèéã àøèãëàí óñòãàæ áàéãàà áîäèñûí òîî õýìæýýíèé òóõàé áà - Òàë áîëîîã¿é óëñ îðîí áîëîí áàéãóóëëàãàòàé òóõàéí Òàëûí õèéæ áàéãàà èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ìýäýýã õàâñðàëò À,Â,Ñ áà Å-ä áàéãàà áîäèñóóäûí òóõàé Ïðîòîêîëûí òîìú¸îëîë òóõàéí Òàëûí õóâüä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí æèëèéã îðîëöóóëààä äàðàà äàðàà÷èéí æèë òóòàì ãàðãàæ áàéíà. Ýë ºãºãäëèéã òóõàéí ºãºäºë õàìðàõ îí äóóññàíààñ õîéø 9 ñàðûí äîòîð ÿâóóëæ áàéíà. 3-áèñ. Òàë òóñ á¿ð õàâñðàëò À-ûí 2 äóãààð á¿ëýã, õàâñðàëò Ñ-ûí 1 ä¿ãýýð á¿ëýãò îðñîí, äàõèí ýðãýëòýíä îðñîí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ á¿ðýý𠺺ðèéí æèë òóòìûí èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ñòàòèñòèê ºãºãäëèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ºã÷ áàéíà. 4. 2 äóãààð ç¿éëèéí 8 à/ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëûí õóâüä ýíý ç¿éëèéí 1, 2 áà 3 äàõü çààëòàíä ºã¿¿ëñýí {1,2,3, 3- áèñ çààëòóóäûí} èìïîðò, ýêñïîðòûíõîî òóõàé ñòàòèñòèê ºãºãäºë ãàðãàõ øààðäëàãûí òóõàéä çºâõºí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãààñ ºåð õîîðîíäîî áîëîîä ýíý áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í áóñ óëñ îðîíòîé õèéñýí èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ºãºãä뺺 ãàðãàíà. 8 äóãààð ç¿éë. ÄÀÃÀÍ ÌªÐĪÕÃ¯É ÁÀÉÕ ÍÜ Òàëóóäûí ýýëæèò àíõäóãààð çºâëºëãººíººðºº ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí òîìú¸îëëûã äàãàí ìºðäºõã¿é áàéãàà áàðèìò íîòîëãîîã òîäîðõîéëîõ áîëîîä Ïðîòîêîëûã äàãàí ìºð人ã¿é Òàëòàé õîëáîãäîõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí ìåõàíèçì, äýã æóðìûã õýëýëöýí áàòàëíà. 9 ä¿ãýýð ç¿éë. ÑÓÄÀËÃÀÀ ÁÎËÎÂÑÐÓÓËÀËÒ, ÎËÎÍ ÍÈÉÒÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË ÁÀ ÌÝÄÝÝËÝË ÑÎËÈËÖÎÎ 1. Òàëóóä ººð ººðèéí ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ, äóðýì, ïðàêòèêò íèéö¿¿ëýí äàðààõ øèíæèëãý ñóäàëãàà, áîëîâñðóóëàëò,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

189

ìýäýýëýë ñîëèëöîîã õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãîî𠺺ð õîîðîíäîî øóóä þìóó îëîí óëñûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí ÿëàíãóÿà õºãæèæ áàéãàà óëñ îðíû øààðäëàãà õýðýãöýýã òîîöîí äàðààõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàíà. ¯¿íä: à. çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àþóëã¿é õàäãàëàõ, äàõèí áîëîâñðóóëàõ, ¿éëäâýðëýëèéí ýðãýëòýíä îðóóëàõ, óñòãàõ ÿâäëûã ñàéæðóóëàõ èë¿¿ òºãñ ñàéí òåõíîëîãè áîëîí áóñàä àðãààð òýäãýýðèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ òàëààð; â. çîõèö óóëàãäàõ áîäèñ òýä ãýýðèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îðëóóëàõ áîëîìæòîé áîäèñ, òýäãýýðèéí ¿íäñýí äýýð ¿éëäâýðëýäýã á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààð; áà ñ. çîõèöóóëàëòûí õîëáîãäîõ ñòðàòåãèéã õýðýãëýõòýé õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäàë, ¿ð àøãèéí òàëààð ýäãýýð áîëíî 2. Òàëóóä áèå äààãààä þìóó õàìòààðàà ýñâýë îëîí óëñûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí îçîíû ¿å äàâõàðãûã çàäàëäàã çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ, ýíä îðîîã¿é áóñàä áîäèñûí ÿëãàðàëòààñ áîëæ ãàðàõ ýêîëîãèéí ¿ð äàãàâðûí òàëààð îëîí íèéòèéã ã¿íçãèé îéëãîëòòîé áîëãîõ ÿâäëûã õàíãàõàä õàìòðàí àæèëëàíà. 3. Òàë òóñ á¿ð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø 2 æèëèéí äîòîð, öààøèä ìºí 2 æèë òóòàìä ýíý ç¿éëèéí äàãóó ººðèéí àâ÷ ÿâóóëæ áàéãàà àðãà õýìæýýíèé òóõàé òîâ÷ òàéëàíãàà Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò òàíèëöóóëæ áàéíà. 10 äóãààð ç¿éë. ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÒÓÑËÀÌÆ 1. Òàëóóä õºãæèæ áàéãàà óëñ îðíóóäûí õýðýãöýýã îíöãîéëîí òîîöîæ, Êîíâåíöèéí 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí òîìú¸îëîëä íèéö¿¿ëýí ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä îðîëöîõ ÿâäëûã õºíãºâ÷ëºõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òåõíèêèéí òóñëàëöààã ºðãºæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàíà. 2. Àëü ÷ Òàë ò¿óíèé äîòîð ýíý Ïðîòîêîëä ãàðûí ¿ñýã çóðñàí Òàë ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ þìóó ò¿¿íä îðîëöîõ ÿâäëàà õàíãàõ çîðèëãîîð òåõíèêèéí òóñëàìæ àâàõ òóõàé õ¿ñýëòýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò èëãýýæ áàéíà. 3. Òàëóóä ººðèéí àíõäóãààð çºâëºëãººíººð 9 ä¿ãýýð ç¿éë áîëîîä ýíý ç¿éëèéí 1, 2 äóãààð çààëòàíä òîäîðõîéëñîí ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ àðãà çàì ò¿¿íèé äîòîð àæëûí òºëºâëºãºº áýëòãýõòýé õîëáîãäóóëàí õýëýëöýýð õèéæ ýõýëíý. Òýð àæëûí òºëºâëºãººíä õºãæèæ áàéãàà îðíóóäûí õýðýãöýý øààðäëàãà, íºõöåë áàéäëûã îíöãîéëîí àíõààðàõ ¸ñòîé. ̺í

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

190

àæëûí òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí àðãà õýìæýýíä Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîãóé óëñ îðîí, ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãûí îðîëöîîã õºõ¿¿ëýí äýìæèõýýð áîäèî. 10 äóãààð ç¿éë. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÌÅÕÀÍÈÇÌ 1. Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí Òàëóóä 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýã òýäíýýð ìºðä¿¿ëýõýä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ Ïðîòîêîëûí 5 äóãààð ç¿éëèéí 1-áèñ çààëòûí äàãóó øèéäâýð ãàðãàõòàé óÿëäàí 2F-2H äóãààð ç¿éëèéí äàãóó çîõèöóóëàõ àëèâàà àðãà õýìæýý àâ÷ ÿâóóëàõàä íü ýíý Ïðîòîêîëûí 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäàä òåõíîëîãè äàìæóóëàõ ÿâäëûã îðîëöóóëààä ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààã õàíãàõ ìåõàíèçìûã çîõèîí áàéãóóëíà. Ýíý çààëòûí õ¿ðýýíä õàìðàãäàõ òàëóóäàä çîðèóëàãäñàí ñàíõ¿¿ãèéí áóñàä ýõ ¿¿ñâýðò íýìýí íîîãäóóëæ áàéãàà òàòâàðûí ìåõàíèçì íü Ïðîòîêîëä çààñàí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíèé õýðýãæèëòèéã õàíãàõàä ýäãýýð Òàëóóäûí õàðèëöàí çîõèöñîí á¿õ íýìýëò çàðäëûã íºõíº. Íýìýëò çàðäëûí ¿ëãýð÷èëñýí æàãñààëòûí Òàëóóäûí çºâëºëãººíººð òîäîðõîéëíî. 2. 4 äýõ çààëòûí äàãóó áóé áîëãîñîí ìåõàíèçìóóäàä îëîí òàëûí ôîíä îðíî. Ò¿¿í÷ëýí ýíý íü îëîí òàëûí, á¿ñ íóòãèéí áîëîîä õî¸ð òàëûí õàìòûí àæèëëàãààíû áóñàä õýëáýðèéã õàìàð÷ áîëíî. 3. Îëîí òàëûí ôîíä: à. õóñýëòèéí ¿íäñýí äýýð çîõèõ òýòãýìæ áóþó õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ, Òàëóóäûí òîãòîîñîí êðèòåðèéí äàãóó çîõèöóóëñàí íýìýëò çàðäëûã íºõíº; â. äàðààõ çîðèëãîîð çóó÷ëàõ ìåõàíèçìûí àæëûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý: i) 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ îðíóóäàä òýäãýýð îðíû õýìæýýíä ñóäàëãàà õèéõ àæèëëàãàà ÿâóóëàõ õýðýãöýý øààðäëàãûã òîãòîîõ, áóñàä òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä íü òóñëàìæ ¿ç¿óëýõ; ii) ýíý èëð¿¿ëæ îëñîí øààðäëàãà õýðýãöýýã õàíãàõ çîðèëãîîð òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãàà ÿâóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ; Hi) õºãæèæ áàéãàà îðíû Òàëóóäàä 9 ä¿ãýýð çóéëä çààñíààð ìýäýýëýë, áóñàä õîëáîãäîõ ìàòåðèàë òàðààõ, ñåìèíàð, ñóðãàëò ÿâóóëàõ, òýð÷ëýí áóñàä àðãà õýìæýý àâ÷ ÿâóóëàõ çýðãýýð òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ; iv) õºãæèæ áàéãàà îðíû Òàëóóäàä áóñàä îëîí òàëûí, áóñ íóòãèéí, õî¸ð òàëûí õàìòûí àæèëëàãààã ÿâóóëàõàä íü äýìæëýã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

191

¿ç¿¿ëýõ õÿíàëò òàâèõ çýðýã áîëíî. ñ. îëîí òàëûí ôîíäûã ¿éë÷ëýõ Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí çàðäàë áà áóñàä õîëáîãäîõ íýìýëò çàðäëóóäûã ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõ 4. Îëîí òàëûí ôîíä íü ò¿¿íèé áîäëîãûí ¿íäñýí ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëæ ºãäºã Òàëóóäûí øóóä óäèðäëàãà äîð àæèëëàíà. 5. Òàëóóä òîäîðõîé øóóðõàé áîäëîãî õèéãýýä, îëîí òàëûí ôîíäûí ºìíº òàâèãäñàí çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä íººö õýðýãñýë ãàðãàõ ÿâäëûã îðîëöóóëààä óäèðäëàãûí áà óäèðäàí çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíèé çàð÷ìûã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿ðýã á¿õèé ÿéöýòãýõ õîðîîã çîõèîí áàéãóóëíà. ÿéöýòãýõ õîðîî íü Òàëóóäûí õàðèëöàí çîõèöñîí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ººðèéí ¿¿ðýã çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõäýý Îëîí óëñûí õºãæèë øèíý÷ëýëèéí áàíê (Äýëõèéí áàíê), ͯÁ-ûí áàéãàëü îð÷íû õºòºëáºð, ͯÁ-ûí õºãæëèéí õºòºëáºð áîëîí õîëáîãäîõ áóñàä áàéãóóëëàãàòàé òýäíèé ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä íèéö¿¿ëæ õàìòðàí àæèëëàíà. ÿéöýòãýõ õîðîîíû ãèø¿¿äèéã 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ ýñýõ á¿õ Òàëûí çîõèõ òýíöâýð õàíãàñàí òîîíû òºëººëºã÷人ñ ñîíãîæ, Òàëóóäààð áàòëóóëíà. 6. Îëîí òàëûí ôîíä íü 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä ¿ë õàìðàãäàõ Òàëóóäûí ͯÁ-ä ºãäºã òàòâàðûí õóâààðèéí ¿íäñýí äýýð õºðâºõ âàëþòààð, òîäîðõîé íºõöºëä çîõèõ ¿éëä÷èëãýý áà/ áóþó ¿íäýñíèé âàëþòààð ºãñºí òàòâàðààð ñàíõ¿¿æèíý. Áóñàä Òàëóóäààñ ºãºõ òàòâàðûã óðàìøóóëíà. Õî¸ð òàëûí îíöãîé òîõèîëäîëä Òàëóóäûí øèéäâýðèéí ¿íäñýí äýýð çîõèöóóëñàí á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä Òàëóóäààð òîäîðõîéëîãäñîí äóðûí êðèòåðèéí äàãóó òîäîðõîé õýìæýýíèé õóâèéã Îëîí òàëûí ôîíäûí òàòâàð ãýæ òîîöîæ áîëîõ áºãººä ýíý ¿åä òèéì õàìòûí àæèëëàãàà íü äîîð õàÿæ : à. ýíý Ïðîòîêîëûã äàãàæ ìåðäºõòýé íÿãò óÿëäñàí áàéõ; â. íýìýëò íººö îðîõ ÿâäëûã õàíãàõ; áà ñ. çîõèöóóëñàí íýìýëò çàðäëûã íºõºõ íºõöëèéã õàíãàæ áàéõ ¸ñòîé. 7. Îëîí òàëûí ôîíäûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿å á¿ðäýõ õºòºëáºðèéí òºñâèéã Òàëóóä áàòàëæ áàéõ áà ìºí Òàë òóñ á¿ðèéí òàòâàðûí õýìæýýã õóâèàð òîãòîîíî. 8. Îëîí òàëûí ôîíäûí õ¿ðýýíèé õºðºí㺠õ¿÷èéã Òàëòàé íü çîõèöîí ãàðãàõ áà òýòãýìæèéí øèíæòýé áàéíà. 9. Ýíý ç¿éëòýé õîëáîãäîõ Òàëóóäûí øèéäâýðèéã àëü áîëîõ íýãäñýí ñàíàëä õ¿ðýõ çàð÷ìààð ãàðãàíà. Õýðýâ á¿õèé ë õ¿÷èí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

192

÷àðìàéëò òàâüñàí àâ÷ íèéòëýã çºâøèëä õ¿ð÷ ÷àäààã¿é áîë 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäûí äèéëýíõèéã òºëººëºæ ñàíàë õóðààëòàíä îðîëöñîí, áàéëöñàí Òàëóóä áîëîîä ýíý çààëòàíä ¿ë õàìààðàãäàõ Òàëóóäûí äèéëýíõèéã òºëººëæ ñàíàë õóðààëòàíä îðîëöñîí, áàéëöñàí Òàëóóäûí ãóðàâíû õî¸ðûí îëîíõèéí ñàíàëààð øèéäâýð ãàðãàíà. 10. Ýíýõ¿¿ ç¿éëýýð òîäîðõîéëîãäîæ áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí ìåõàíèçì íü ýêîëîãèéí áóñàä àñóóäëûã øèéäâýðëýõ çîðèëãîîð áîëîâñðóóëñàí àëü íýã ãýðýý õýëýëöýýð¿¿äèéã õîõèðîîõã¿é, 10A äóãààð ç¿éë. ÒÅÕÍÎËÎÃÈ ÄÀÌÆÓÓËÀËÒ Òàë òóñ áóð ñàíõ¿¿ãèéí ìåõàíèçìààð äýìæèãäýæ áàéãàà õºòºëáºð¿¿äòýé çîõèöñîí á¿õ áîëîìæòîé àðãà õýìæýý àâàõ.áà ýíý íü: à. òóõàéí ¿åä áýëýí áàéãàà ýêîëîãèéí õóâüä àþóëã¿é îðóóëàõ áîäèñ, ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ àëü ñàéí òåõíîëîãèéã 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä õàìðàãäàõ Òàëóóäàä ÿàðàëòàé äàìæóóëàõ; áà â. à) õýñýãò òýìäýãëýñýí òåõíîëîãè äàìæóóëàëòûã øóäàðãà, õàìãèéí òààòàé íºõöëååð õýðýãæ¿¿ëýõ ÿâäëûã õàíãàõàä ÷èãëýíý. 11 ä¿ãýýð ç¿éë. ÒÀËÓÓÄÛÍ ÇªÂ˪ËêªÍ 1. Òàëóóäûí áàéíãûí òîäîðõîé õóãàöààíä çºâëºë㺺í çîõèîí áàéãóóëíà. Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø íýã æèëýýñ èë¿¿ã¿é õóãàöààíä áàãòààí Òàëóóäûí àíõäóãààð çºâëºë㺺íèéã Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ çàðëàí õóðàëäóóëàõ áà õýðýâ Êîíâåíöèéí Òàëóóäûí çåâëºë㺺íèéã ýíý ¿åä õèéõýýð òîãòîîñîí áîë õàìòðóóëàí õóðàëäóóëíà. 2. Õýðýâ Òàëóóä ºåð øèéäâýð ãàðãààã¿é áîë Òàëóóäûí äàðààãèéí çýëæèò çåâëºëãºåíèéã Êîíâåíöèéí Òàëóóäûí çºâëºë㺺íòýé õàìòðóóëàí õèéíý. Òàëóóäûí ýýëæèò áóñ çºâëºëãåºíèéã Òàëóóäûí çºâëºë㺺íèé øèéäâýðýýð òîãòîîñîí àëü ÷ ¿åä õèéæ áîëîõ áà ýñâýë ÿìàð íýã Òàëààñ áè÷ãýýð õ¿ñýëò ãàðãààä òýð õ¿ñýëòèéã íü Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ Òàëóóäûí èëãýýñýí ºäðººñ õîéø 6 ñàðûí äîòîð Òàëóóäûí ãóðàâíû íýãýýñ èë¿¿ íü äýìæñýí áîë çàðëàí õóðàëäóóëæ áîëíî. 3. Òàëóóäûí àíäóãààð çºâëºë㺺í 4. ººðèéí çºâëºë㺺íèé äýãèéí äóðìèéã ñàíàë íýãäìýë áàéõ çàð÷ìààð áàòëàõ; â. 13 äóãààð ç¿éëèéí õî¸ð äàõü çààëòàíä ºã¿¿ëñýí ñàíõ¿¿ãèéí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

193

ä¿ðìèéã ñàíàë íýãäìýë áàéõ çàð÷ìààð áàòëàõ; c. 6 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó á¿ëýã çîõèîí áàéãóóëæ ýðõëýõ àæëûí õ¿ðýýã íü òîãòîîæ ºãºõ; d. 8 äóãààð ç¿éëä ºã¿¿ëñýí äýã, çîõèîí áàéãóóëàëòûí ìåõàíèçìûã õýëýëöýí áàòëàõ; e. 10* äóãààð ç¿éëèéí 3 äàõü çààëòûí äàãóó àæëûí òºëºâëºãºº áýëòãýæ ýõëýõ çýðýã áîëíî; 4. Òàëóóäûí çºâëºë㺺í äàðààõ ¿¿ðýãòýé: à. ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí áèåëýëòèéí òîéì; â. 2 äóãààð ç¿éëèéí 9 äýõ çààëòàíä ºã¿¿ëñíýýð ÿìàð íýã çàñâàð áóþó õîðîãäóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ øèéäâýð ãàðãàõ ; c. õàâñðàëòàíä îðñîí áîäèñóóäûí òîîã ºðãåòãºõ þìóó õîðîãäóóëàõ, íýìýëò îðóóëàõ, ò¿¿í÷ëýí 2 äóãààð ç¿éëèéí 10 äàõü çààëòûí äàãóó çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýíä õîëáîãäîõ øèéäâýð ãàðãàõ; d. 7 äóãààð ç¿éë áà 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 3 äàõü çààëòàíä õîëáîãäóóëàí øààðäàãäâàë óäèðäëàãûí áàðèìò áè÷èã þìóó ìýäýýëýë ºãºõ äýãèéã áàòëàõ; e. 10 äóãààð ç¿éëèéí 2 äàõü çààëòûí äàãóó îðóóëæ èðæ áàéãàà òåõíèêèéí òóñëàëöààòàé õîëáîãäîõ õ¿ñýëòèéã õýëýëöýõ; f. 12 äóãààð ç¿éëèéí ñ/ õýñýãò íèéö¿¿ëýí Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðààñ áýëòãýñýí èëòãýëèéã õýëýëöýõ; g. [2 äóãààð ç¿éëä çààñíààð]* øèëæèõ áîäèñûí òîìú¸îëîë áà çîõèöóóëàõ àðãà õýìæýýã 6 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó àâ÷ õýëýëöýõ; h. ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä áóþó îäîî áàéãàà õàâñðàëò, øèíýýð íýìýõ ãýæ áàéãàà õàâñðàëòàíä çàñâàð îðóóëàõ òóõàé ñàíàëûã òîãòñîí æóðìààð õýëýëöýí áàòëàõ; å. ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí òºñâèéã õýëýëöýõ áàòëàõ; áà j. ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëîîð òàâüñàí çîðèëòîíä õ¿ðýõýä øààðäàãäàæ áîëîõ ÿìàð íýã íýìýëò àðãà õýìæýýã õýëýëöýí áàòëàõ; 5. Íýãäñýí ¯íäýñíèé Áàéãóóëëàãà, ò¿¿íèé òºðºëæñºí áàéãóóëëàãóóä, îëîí óëñûí àòîìûí ýð÷èì õ¿÷íèé àãåíòëàã ò¿¿í÷ëýí ýíý Ïðîòîêîëûí Òàë áîëîîã¿é àëü íýã óëñ Òàëóóäûí çºâëºë㺺íä àæèãëàã÷ààð îðæ áîëíî. Îçîíü: ¿å äàâõàðãûã õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí ñàëáàðò çîõèõ õàìààðàëòàé ¿íäýñíèé áîëîí îëîí óëñûí, Çàñãèéí ãàçðûí áîëîí Çàñãèéí ãàçðûí áóñ ÿìàð ÷ áàéãóóëëàãà Òàëóóäûí çºâëºë㺺íä àæèãëàã÷ààð îðîëöîõ ººðèéí õ¿ñýëòýý Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò ìýäýãäñýí, òýð ñàíàëûã íü çºâëºë㺺íä îðîëöîã÷ Òàëóóäûí ãóðàâíû

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

194

õî¸ðîîñ èë¿¿ íü çºâøºåºðñºí áîë çºâëºë㺺íä àæèãëàã÷ààð îðîëöóóëæ áîëíî. Àæèãëàã÷èéã îðîëöóóëàõ, áàéëãàõ òóõàé àñóóäëûã Òàëóóäûí áàòàëñàí äýãèéí ä¿ðìýýð øèéäâýðëýíý. 12 äóãààð ç¿éë. ÍÀÐÈÉÍ ÁÈ×ÃÈÉÍ ÄÀÐÃÀ ÍÀÐÛÍ ÃÀÇÀÐ Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð íü ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä íèéö¿¿ëýí: à. 11 äóãýýð ç¿éëèéí äàãóó Òàëóóäûí çºâëºë㺺íèéã çîõèîí áàéãóóëæ, ¿éë÷ëýõ; â. 7 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó èð¿¿ëñýí ºãºãäë¿¿äèéã Òàëóóäûí õ¿ñýëòýýð õ¿ëýýí àâàõ, òàðààõ; ñ. 7 áà 9 ä¿ãýýð ç¿éëèéí äàãóó àâñàí ìýäýýëýë äýýðýý ò¿øèãëýí áàéíãûí èëòãýë áýëòãýæ Òàëóóäàä èëãýýõ; d.10 äóãààð ç¿éëèéí äàãóó àâñàí òåõíèêèéí òóñëàëöààíû òóõàé ÿìàð íýã õ¿ñýëòèéã, ìºí òèéì õ¿ñýëòèéã òàíèëöóóëàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëãîîð Òàëóóäàä ìýäýýëæ àâàõ; f. ñ/ áà d/ õýñýãò ºã¿¿ëñýí ìýäýýëýë áà õ¿ñýëòèéã Òàë áîëîîã¿é óëñ îðîí, áàéãóóëëàãûí àæèëëàã÷èä çîõèõ ¸ñîîð èëãýýõ; g. Òàëóóäààñ ò¿¿íä ¿óðýã áîëãîí ºã÷ áîëîõ Ïðîòîêîëûí çîðèëòîíä íèéöñýí àëèâàà áóñàä ¿¿ðãèéã áèåëó¿ëýõ; 13 äóãààð ç¿éë. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË 1. Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ ò¿¿íèé äîòîð Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçðûí ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëòîé õîëáîãäñîí ¿éë àæèëëàãààíä øààðäàãäàõ õºðºí㺠çºâõºí Òàëóóäûí òàòâàðààñ á¿ðäýíý. 2.Òàëóóä ººðèéí àíõäóãààð çºâëºëãåºíººð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ñàíõ¿¿ãèéí ä¿ðìèéã ñàíàë íýãäìýë áàéõ çàð÷ìààð áàòàëíà. 14 ä¿ãýýð ç¿éë. ÝÍÝÕ¯¯ ÏÐÎÒÎÊÎË ÁÀ ÊÎÍÂÅÍÖÈÉÍ ÕÎËÁÎÎ Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä ººðººð òîìú¸îëîîã¿é áîë Ïðîòîêîëä õàìààðàõ Êîíâåíöèéí òîìú¸îëëûã ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä õýðýãëýíý. 15 äóãààð ç¿éë. ÃÀÐÛÍ ¯ÑÝà ÇÓÐÀÕ ÍÜ Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä óëñ îðíóóä õèéãýýä ýäèéí çàñãèéí õàìòûí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

195

àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä 1987 îíû IX ñàðûí 16-íä Ìîíðåàë õîòíîî, 1987 îíû IX ñàðûí 17-íîîñ 1988 îíû 1 ñàðûí 16-íûã äóóñòàë Îòòàâà õîòíîî, 1998 îíû 1 ñàðûí 17-íîîñ 1988 îíû IX ñàðûí 15íûã äóóñòàë Íüþ-Éîðê õîòíîî Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí òåâ áàéðàíä ãàðûí ¿ñýã çóðàõàä íýýëòòýé. 16 äóãààð ç¿éë. Õ¯×ÈÍ ÒªÃªËĪРÁÎËÎÕ ÍÜ 1. Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëä íü çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûí 1986 îíû äýëõèéí äàõèíû òîéì÷èëñîí õýðýãëýýíèé ãóðàâíû õî¸ðîîñ áàãàã¿é õýñýã íú îíîãääîã óëñ îðíóóä õèéãýýä ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä ººðèéí áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñºí, ñàéøààí äýìæñýí, íýãäýí îðñîí òóõàé 11-ýýñ öººíã¿é áàðèìò áè÷ãýý õàäãàëóóëàõààð ºãñºí áîëîí Êîíâåíöèéí 17 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòûí òîìú¸îëîë áèåëñýí çýðýã íºõöºëä 1989 îíû 1 ñàðûí 1-íýýñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. Õýðýâ ýíý õóãàöààíä çààñàí íºõöåë áèåëýýã¿é áîë ýäãýýð íºõöºë áèåëñíýýñ õîéø 90 äýõ õîíîãîîñ ýõëýí ýíý Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 2. 1 äýõ çààëòàíä ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí ÿìàð íýã áàéãóóëëàãààñ õàäãàëàëòàíä ºãñºí àëü íýã áàðèìò áè÷èã íü ýíý áàéãóóëëàãûí ãèø¿¿í-óëñààñ õàäãàëàëòàíä ºãñºí áàðèìò áè÷ãèéí ãàäíà íýìýëò ãýæ òîîöîãäîõã¿é. 3. Ýíý Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñíîîñ õîéø ÿìàð íýã óëñàä õèéãýýä ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãààñ ººðèéí áàòëàìæèëñàí, õ¿ëýýí çºâøººðñåí, ñàéøààí äýìæñýí áóþó íýãäýí îðñîí òóõàé áàðèìò áè÷ãýý õàäãàëóóëàõààð ºãñºí ºäðººñ õîéø åð äýõ õîíîã äýýðýý òýðýýð ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëíî. 17 Äугаар зүйл. ÏÐÎÒÎÊÎË Õ¯×ÈÍ ÒªÃªËĪРÁÎËÑÍÎÎÑ ÕÎÉØ Ò¯¯ÍÄ ÍÝÃÄÝÍ ÎÐÑÎÍ ÒÀËÓÓÄ 5 äóãààð ç¿éëèéí òîìú¸îëëûí äàãóó àëü ÷ óëñ îðîí ýñâýë ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãà ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ õîéø ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí Òàë áîëñîÿ áîë Ïðîòîêîë õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí ºäðººñ ýõëýí Òàëóóä áîëñîí óëñ îðíóóä õèéãýýä ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû á¿ñ íóòãèéí áàéãóóëëàãûí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

196

õóâüä ýíý ºäðººñ ýõëýí ¿éë÷èëæ ýõëýõ ¸ñòîé. 2 äóãààð ç¿éë, ìºí òýð÷ëýí 2À-2Å ä¿ãýýð ç¿éëñ {2À-2Í ä¿ãýýð ç¿éë} 4 ä¿ãýýð ç¿éëýýñ óðãàí ãàðàõ á¿õèé ë ¿¿ðãèéã íýí äàðóé ìºðäºæ ýõëýíý. 18 äóãààð ç¿éë. ÍÝÌÝËÒ ÒÀÉËÁÀÐ ÕÈÉÆ ÁÎËÎÕ ÝÑÝÕ ÍÜ Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîë ÿìàð íýã íýìýëò òàéëáàð òàâèõûã çºâøºåðºõã¿é. 19 ä¿ãýýð ç¿éë. ÃÀÐÀÕ ÍÜ Ãàð÷ áîëîõ òóõàé Êîíâåíöèéí 19 ä¿ãýýð ç¿éëèéí òîìú¸îëëûã ýíý Ïðîòîêîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿óäíýýñ 5 äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòàíä çààñíààñ áóñàä Òàëóóäàä õýðýãëýíý. Äóðäñàí ÿìàð íýã Òàë 2 äóãààð ç¿éëèéí 1-4 äýõ çààëòààð àâñàí ¿¿ðã¿¿äèéã õ¿ëýýí çºâøººðñíººñºº õîéø 4 æèë åíãºðñíèé äàðàà àëü ÷ ¿åä ýõ áè÷âýð Õàäãàëàìæëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýýä ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëîîñ ãàð÷ áîëíî, Ãàðàõ ÿâäàë ýõ áè÷âýð Õàäãàëàìæëàã÷ ãàðàõ òóõàé ìýäýãäëèéã íü õ¿ëýýí àâñàí åäðººñ õîéø íýã æèë ºíãºðººä þì óó ãàðàõ òóõàéãàà çààñàí äàðààãèéí àëü íýã õóãàöààíä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 19 ä¿ãýýð ç¿éë. ÃÀÐÀÕ ÍÜ ßìàð íýã Òàë 2À äóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ çààëòûí ¿¿ðã¿¿äèéã õ¿ëýýí çºâøººðñíººñºº õîéø 4 æèë ºíãºðñíèé äàðàà àëü ÷ ¿åä ýõ áè÷âýð Õàäãàëàìæëàã÷èä áè÷ãýýð ìýäýãäýýä ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëîîñ ãàð÷ áîëíî. Ãàðàõ ÿâäàë íü ãàðàõ òóõàé ìýäýãäëèéí íü ýõ áè÷âýð Õàäãàëàìæëàã÷ õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø íýã æèë ºíãºðñíèé äàðàà þìóó ãàðàõ òóõàéãàà çààñàí äàðààãèéí àëü íýã õóãàöààíä õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. 20 äóãààð ç¿éë. ÀÄÈË Õ¯×ÈÍÒÝÉ ÝÕ ÁÈ×ÂÝЯ¯Ä Ýíýõ¿¿ Ïðîòîêîëûí àíãëè, àðàá, èñïàíè, õÿòàä, îðîñ, ôðàíö õýë äýýðõ ýõ áè÷âýð¿¿ä àäèë õ¿÷èíòýé áºãººä Íýãäñýí ¯íäýñòíèé Áàéãóóëëàãûí åðºíõèé íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàä õàäãàëóóëàõààð ºãíº. ÄÝÝÐÕ ÄÓÐÄÑÀÍÛà ÍÎÒÎËÆ ÇÎÕÈÕ Á¯ÐÝÍ ÝÐÕ

197

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Á¯ÕÈÉ ÒªËªªËªÃ×ÈÄ ÝÍÝÕ¯¯ ÏÐÎÒÎÊÎËÄ ¯ÑÝà ÇÓÐÀÂ.

ÄÎÐ ÃÀÐÛÍ

Õàâñðàëò A Хяналтанд байх бодис Ãðóïï Ãðóïï I CFCI3 CF2CI2 C2F3CI3 C2F4CI2 C2F5CI Ãðóïï II CF2BrCI CF3Br C2F4Br2

Áîäèñ

Îçîí çàäëàõ ÷àäâàð

CFC-11 CFC-12 CFC-113 CFC-114 CFC- 115

1.0 1.0 0.8 1.0 0.6

( halon-1211) ( halon-1301) (halon-2402)

3.0 10.0 6.0

*Îçîíûã çàäëàõ ÷àäâàðûí ýë óòãóóä ºíººãèéí øèíæëýõ óõààíû ìýäýýëýëä ¿íäýñëýñýí áºãººä öààøèä áàéíãûí òîéì, õÿíàëòààð íàðèéâ÷ëàãäàõ áîëíî. Õàâñðàëò  Хяналтанд байх бодис Ãðóïï Ãðóïï I CF3CI C2FCI5 C2F2CI4 C3FCI7 C3F2CI6 C3F3CI5 C3F4CI4 C3F5CI3 C3F6CI2 C3F7CI Ãðóïï II CCI4 Ãðóïï III C2H3CI3

Áîäèñ

Îçîí çàäëàõ ÷àäâàð

CFC-13 CFC-111 CFC-112 CFC-211 CFC-212 CFC-213 CFC-214 CFC-215 CFC-216 CFC-217

1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0

ĺðâºí õëîðò ìåòàí

1.1

Ãóðâàí õëîðò ýòàí (ìåòèë õëîðîöîðì)

0.1

• Ýíý òîìú¸î 1,1, 2- ãóðâàí õëîðò ýòàíä õàìààðàõã¿é.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

198

199

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Õàâñðàëò Ñ Çîõèöóóëàãäàõ áîäèñ Á¿ëýã

Áîäèñ

Èçîìåðèéí òîî

Îçîíûã çàäëàõ ÷àäâàð

I Á¯ËÝà CHFC12

(ÃÕÔÍ-21) **

1

CHF2C12 CH2FC1 C2HFC14 C2HF2C13 C2HF3C12 CHC12CF3 C2HF4C1 CHFCICF3 C2H2 FC13 C2 H2 F2 C12 C2 H2 F3CI C2 H3FC12 CH3CFC12 C2H3F2Cl CH3CF2Cl C2H4FC1 C3HFC16 C3HF2 Cl5 C3HF2C14 C3HF4C13 C3HF2C12 CF3CF2 CHC12 CF2 C1CF2 CHC1F (ÃÕÔÍ225ññ1)** C3HF6Cl C3H2FCI 5 C3H2 F2 C14. C3H2 F3C13 C3H2 F2C12 C3H2 F5C1 C3H3FC14 C3H3F2 C13 C3H3F3C12 C3H3F4C1 C3H4FC13

(ÃÕÔÍ-22) ** (ÃÕÔÍ-31) (ÃÕÔÍ-121) (ÃÕÔÍ-122) (ÃÕÔÍ-123) (ÃÕÔÍ-123) ** (ÃÕÔÍ-124) (ÃÕÔÍ-124) ** (ÃÕÔÍ-131) (ÃÕÔÍ-132) (ÃÕÔÍ-133) (ÃÕÔÍ-141) (ÃÕÔÍ-141â) ** (ÃÕÔÍ-142) (ÃÕÔÍ-142â) (ÃÕÔÍ-151) (ÃÕÔÍ-221) (ÃÕÔÍ-222) (ÃÕÔÍ-223) (ÃÕÔÍ-224) (ÃÕÔÍ-225) (ÃÕÔÍ-225ñà)**

1 1 2 3 3 2 3 4 3 3

0.4

3 2 5 9 12 12 9 -

0.055 0.02 0.01-0.04 0.02-0.08 0.02-0.06 0.02 0.02-0.04 0.022 0.007-0.05 0.008-0.05 0.02-0.06 0.005-0.07 0.11 0.008-0.07 0.065 0.003-0.005 0.015-0.07 0.01-0.09 0.01-0.08 0.01-0.09 0.02-0.07 0.025

5 9 16 18 16 9 12 18 18 12 12

0.02-0.10 0.05-0.09 0.008-0.10 0.007-0.23 0.01-0.28 0.03-0.52 0.004-0.09 0.005-0.13 0.007-0.12 0.009-0.14 0.001-0.01

0.33 (ÃÕÔÍ-226) (ÃÕÔÍ-231) (ÃÕÔÍ-232) (ÃÕÔÍ-233) (ÃÕÔÍ-234) (ÃÕÔÍ-235) (ÃÕÔÍ-241) (ÃÕÔÍ-242) (ÃÕÔÍ-243) (ÃÕÔÍ-244) (ÃÕÔÍ-251)

200

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ C3H4F2 C12 C3H4F3C1 C3H5F2 Cl C3H5F2 Cl C3H6FCl II Á¯ËÝà CHFBr2 CHF2Br

(ÃÕÔÍ-252) (ÃÕÔÍ-253) (ÃÕÔÍ-261) (ÃÕÔÍ-262) (ÃÕÔÍ-271)

16 12 9 9 5

0.005-0.04 0.003-0.03 0.002-0.02 0.002-0.02 0.001-0.03

( ÃÕÔÍ-22Ì1 )

1 1

1.00 0.74

CH2FBr

1

0.73

C2HFBr4 C2HF2Br3 C2HF3Br2 C2HF4Br C2H2FBr3 C2H2F2Br2 C2H2F3Br C2H3FBr2 C2H3F2Br C2H4FBr C3HFBr6 C3HF2Br5 C3HF3Br4 C3HF4Br3 C3HF6Br C3HF6Br2 C3H2FBr5 C3H2F2Br4 C3H2F3Br3 C3H2F4Br2 C3H2F5Br C3H3FBr4 C3H3F2Br3 C3H3F3Br2 C3H3F4Br C3H4FBr3 C3H4F2Br2 C3H4F3Br C3H5FBr2 C3H5F2Br C3H6FBr

2 3 3 2 3 4 3 3 3 2 5 9 12 12 9 5 9 16 18 16 8 12 18 18 12 12 16 12 9 9 5

0.3-0.8 0.5-1.8 0.4-1.6 0.7-1.2 0.1-1.1 0.2-1.5 0.7-1.6 0.1-1.7 0.2-1.1 0.07-0.1 0.3-1.5 0.2-1.9 0.3-1.8 0.5-2.2 0.9-2.0 0.7-3.3 0.1-1.9 0.2-2.1 0.2-5.6 0.3-7.5 0.9-1.4 0.08-1.3 0,1-3.1 0.1-2.5 0.3-4.4 0.03-0.3 0.1-1.0 0.07-0.8 0.04-0.4 0.07-0.8 0.02-0.7

201

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

* Ïðîòîêîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ ¿ç¿¿ëýëòèéí öàðààòàé ¿åä ýíý öàðààíû õàìãèéí èõ ¿ç¿¿ëýëòèéã îðóóëàâ. Õ¿ñíýãòýíä íýã ¿ç¿¿ëýëò òàâüñàí íü ëàáîðàòîðèéí õýìæèëòèéí ¿íäñýí äýýð òîîöîîãîîð ãàðñàí ÎÇ× þì. Õàðèí ¿ç¿¿ëýëòèéí öàðààã ¿íýëãýýíèé ¿íäñýí äýýð èõ õýëáýëçýëòýé áàéæ áîëîõûã èëýðõèéëýâ. ¯ç¿¿ëýëòèéí öàðàà íü èçîìåðèéí á¿ëýãò õàìààðíà. Ýíý ¿åä õàìãèéí ºíäºð ¿ç¿¿ëýëò íü ÎÇ× õàìãèéí èõ èçîìåðèéí ÎÇ×-ûí òîîöîîíû óòãà, õàìãèéí áàãà íü ÎÇ× õàìãèéí áàãà èçîìåðèéí òîîöîîíû ¿ç¿¿ëýëò þì. **Ýíý Ïðîòîêîëä ÎÇ×-ûí ¿ç¿¿ëýëòýýð õàìãèéí ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé áîäèñûã àâàâ. Õàâñðàëò D* ÕÀÂÑÐÀËÒÀÍÄ ÇÀÀÑÀÍ ÇÎÕÈÖÓÓËÀÃÄÀÕ ÁÎÄÈÑ ÀÃÓÓËÆ ÁÓÉ Á¯ÒÝÝÃÄÝÕ¯¯ÍÈÉ ÍÝÐÑÈÉÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ (4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 3 äàõü ç¿éëèéí äàãóó áýëòãýâ ) Á¿òýýãäýõ¿¿í

ÃÀÀËÈÉÍ ÊÎÄÛÍ ÒÎÌÚ¨ÎÃ

1. À÷ààíû áîëîí õºíãºí òýðýãíèé àãààðæóóëàã÷ (àâòîìàøèíû äýýð òàâüñàí ýñýõýýñ õàìààðàõã¿é) 2. Àõóéí áîëîîä õóäàëäààíû õºðãºã÷ òºõººðºìæ áà àãààðæóóëàã÷ (äóëààíû øàõóóðãà*** Æèøýý íü: õºðãºã÷ õºë人õ ø¿¿ãýý óñàí õºðãºëòèéí òºõåºðºìæ ìºñ ¿¿ñã¿¿ð àãààðæóóëàã÷, äóëààí øàõóóðãà 3. Ýìíýëãèéí òîîñðóóëàã÷ààñ áóñàä òîîñðóóëàã÷ á¿òýýãäýõó¿í 4. Ǻºâðèéí ãàë óíòðààãóóð 5. Òóñãààðëàõ ñàìáàð, õàâòàíöàð, õîîëîéí òóñãààðëàã÷

6. Ôîðïîëèìåðó¿ä *Ýíýõ¿¿ õàâñðàëòûã Ïðîòîêîëûí 4 ä¿ãýýð ç¿éëèéí 3 äàõü çààëòûí äàãóó 1991 îíû VI ñàðûí 21-íä Íàéðîáè õîòíîî Òàëóóäûí III çºâëºëãººíººð çºâøººðºâ. ** Õóâèéí õîãøèë, ãýð àõóéí ýä ç¿éëòýé ÷èíãýëýã áðëîí áóñàä òºñººòýé õóäàëäààíû áóñ íºõöåëä ãààëèéí àëáàíä ºðòºãäºõã¿é òîõèîëäëûã îðóóëàõã¿é. *** Õºðã¿¿ð áà/áóþó á¿òýýãäýõ¿óíèé òóñãààðëàõ ìàòåðèàëä îðäîã,

202

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

õàâñðàëò À-ä äóðäñàí çîõèöóóëàãäàõ áîäèñûã àãóóëæ áàéãàà íºõöºëä àâíà. Õàâñðàëò Å Çîõèöóóëàõ áîäèñ Á¿ëýã

Áîäèñ

Îçîí çàäëàõ áîäèñ

CH3Br

Áðîìò ìåòèë

0,7

Á¯ËÝÃ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

203

III. ҮНДЭСНИЙ ХӨТӨЛБӨР “ÓäÀÀÍ ÇÀäÀÐäÀà ÎÐÃÀÍÈê ÁÎÕÈÐäÓÓËÀÃ×ÈÉÍ ÒÓÕÀÉ” ¯íäýñíèé ÕªÒªËÁªÐ (Çàñãèéí ãàçðûí 2006 îíû 99 ä¿ãýýð òîãòîîëоор батлагдсан) НЭГ. НИЙТЛЭГ ¯ÍДÝÑËÝË Ìîíãîë Óëñ õèìèéí áîäèñûí àþóëã¿é áàéäëûí îëîí óëñûí ãýðýý õýëýëöýýð¿¿äýä íýãäýí îðæ, òýäãýýðèéí øèéäâýð, çààëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë àæèëëàãààíóóäûã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãààãèéí íýã èëðýë íü Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí òóõàé Ñòîêãîëüìûí êîíâåíöèä 2004 îíä íýãäýí îðñîí ÿâäàë þì. Áàéãàëèéí ãàðàëòàé ýñâýë õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààãààð ¿¿ññýí, îíöãîé õîðòîé øèíæ ÷àíàð á¿õèé áàéãàëü äýýð çàäðàëã¿éãýýð óäààíààð õàäãàëàãääàã îíöëîãòîé îðãàíèê áîäèñóóäûã óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷ (ÓÇÎÁ) ãýæ íýðëýäýã. Ýäãýýð áîäèñ íü àãààð, óñààð äàìæèí ¿¿ññýí ãàçðààñàà õîë òàðõàæ, õºðñ, óñûã áîõèðäóóëàí óëìààð óðãàìàë, àìüòäûã õîðäóóëàõ áà óã óðãàìàë, àìüòäààð õîîëëîñîí õ¿í, àìüòàí õîðäîõ çàìààð áàéãàëü äýýð áîõèðäëûí áèò¿¿ õýëõýýã ¿¿ñãýíý. Ýäãýýð áîäèñ õ¿íèé áèåä îðæ áèîõóðèìòëàë ¿¿ñãýõ áà äîòîîä ø¿¿ðýë, äàðõëàà, äýýä ìýäðýë, ¿ðæëèéí ñèñòåìä íºëººëºí õîðò õàâäàð, ÷èõðèéí øèæèí, ¿ðã¿éäýë, äàðõëàà õîìñäîë, äîòîîä ø¿¿ðëèéí ñèñòåìèéí õÿìðàë, àðüñíû ºâ÷ëºë, ìýäðýëèéí ñîãîã çýðýã ºâ÷í¿¿äèéã ¿¿ñãýíý. ¯¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é ýõèéí õýâëèé äýõ óðàãò íºëººëæ, ýõèéí ñ¿¿ãýýð äàìæèí ¿ð óäìûã õîðäóóëäàã. Ñ¿¿ëèéí 50 æèëä õºõíèé õîðò õàâäàð 26%, ÷ºìºãíèé õîðò õàâäàð 3 äàõèí, òóíãàëàãèéí çàíãèëãààíû Õîæêèíû áóñ õîðò õàâäàð 3 äàõèí, õ¿¿õäèéí õîðò õàâäàð 13%-èàð ºññºíèéã ýðäýìòýä ÓÇÎÁ-òàé õîëáîí òàéëáàðëàæ áàéíà. ÓÇÎÁ-èéí òóõàé Ñòîêãîëüìûí êîíâåíöèéí õàâñðàëòàä äîîðõè 3 òºðëèéí áîäèñóóä îðíî. ¯¿íä: 1. պ人 àæ àõóéä õîðòîí øàâüæ óñòãàõ çîðèëãîîð õýðýãëýäýã 9 òºðëèéí ïåñòèöèä (àëüäðèí, äèëüäðèí, õëîðäàí, ãåêñàõëîðáåíçîë, ãåïòàõëîð, ÄÄÒ (1.1.1-òðèõëîð –2.2-áèñ (4-õëîðôåíèë) ýòàí), ýíäðèí, ìèðåêñ, òîêñàôåí); 2. Öàõèëãààí òîíîã òºõººðºìæèéí òîñ, áóäàã, ëàê, õóâàíöàð áîëîí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

204

ïîëèìåð ãýõ ìýò ìàòåðèàëóóäàä íýìýëò áîëãîí õýðýãëýäýã ïîëèõëîðò áèôåíèë¿¿ä (ÏÕÁ); 3. Òºðºë á¿ðèéí øàòàëòûí ïðîöåññ áîëîí çàðèì ¿éëäâýðëýëèéí ¿åä çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í õýëáýðýýð ¿¿ñäýã ïîëèõëîðò äèáåíçîï-äèîêñèíóóä (äèîêñèí) áà ïîëèõëîðò äèáåíçîôóðàíóóä (ôóðàí). ÓÇÎÁ-èéí õîð íºëººë뺺ñ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ çîðèëãîîð êîíâåíöèä äîîðõè çîðèëòóóäûã äýâø¿¿ëñýí: - ÓÇÎÁ ïåñòèöèä¿¿äèéí (ÄÄÒ-ýýñ áóñàä) ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýýã çîãñîîæ, íººö õàÿãäëûã óñòãàõ; - ÄÄÒ-èéí õýðýãëýýã õÿçãààðëàí çºâõºí çºâøººðºãäñºí çîðèëãîîð õýðýãëýõ; - Ïîëèõëîðò áèôåíèëèéí õóâüä õýðýãëýýã 2025 îí ãýõýä çîãñîîæ, 2028 îí ãýõýä óñòãàõ - Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ¿¿ñýõ äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëàõ, ¿¿íèé òóëä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýä òýðã¿¿íèé òåõíîëîãè, áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé àðãà àæèëëàãààã íýâòð¿¿ëýõ. Ìîíãîë óëñ 1950-èàä îíû ñ¿¿ë÷ýýñ ìàë àæ àõóéä ìàëûí ãàäààä, äîòîîä øèìýã÷ õîðõîé, ºâ÷ëºëòýé òýìöýõ áîëîí óðãàìàë õàìãààëàë, àðèóòãàë, óñòãàëûí ÷èãëýëýýð ïåñòèöèä¿¿äèéã õýðýãëýæ ýõëýñýí áà ÓÇÎÁ ïåñòèöèä¿¿äýýñ ãåêñàõëîðáåíçîë, õëîðäàí, àëüäðèí, äèëüäðèí, ãåïòàõëîðèéã áàãà õýìæýýãýýð õàðèí ãåêñàõëîð öèêëîãåêñàí áóþó ëèíäàíûã èõ õýìæýýãýýð õýðýãëýæ áàéñàí áºãººä ýäãýýðèéã íèéòýä íü “äóñò” ãýæ íýðëýæ áàéæýý. Õýäèéãýýð ýäãýýð ïåñòèöèä¿¿äèéí íººö, õàÿãäàë Ìîíãîë Óëñàä áàéõã¿é ÷ ýäãýýðýýð áîõèðäñîí ãàçðóóä íýëýýä áàéãàà íü øèíæèëãýýãýýð òîãòîîãäñîí þì. Äýëõèéí îëîí îðîíä 1990-ýýä îíû ýõýí õ¿ðòýë ÏÕÁ-èéã ¿éëäâýðëýí ºðãºíººð õýðýãëýæ èðñýí áºãººä Ìîíãîë Óëñàä 2005 îíû áàéäëààð 5 500 òîíí òîñ àãóóëñàí 13 ìÿíãà ãàðóé òîíîã òºõººðºìæ àøèãëàãäàæ áàéãààãèéí 90 ãàðóé õóâü íü ÎÕÓ-ä 1990 îíîîñ ºìíº ¿éëäâýðëýãäæýý. 2004-2005 îíä ÿâóóëñàí ÓÇÎÁ-ûí óðüä÷èëñàí òîîëëîãîîð 500 ãàðóé òîíîã òºõººðºìæèéã øèíæèëãýýíä õàìðóóëñíû 10 ãàðóé õóâü íü çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ èõ ïîëèõëîðò áèôåíèë àãóóëæ áàéëàà. Äèîêñèí, ôóðàí íü õèé áàéäëààð ÿëãàð÷, àãààð îð÷íûã áîõèðäóóëàõààñ ãàäíà ¿íñ, òîðòîã, ôèëüòðèéí òîîñ, ëàã çýðýãò àãóóëàãääàã. Ìîíãîëä öàõèëãààí, äóëààíû ñòàíö, óóðûí çóóõ, ãýðèéí çóóõ, õîã õàÿãäëûí õÿíàëòã¿é øàòàëò, ýìíýëãèéí õîã õàÿãäàë øàòààõ çóóõ, àõóéí áîëîí ¿éëäâýðèéí áîõèð óñ öýâýðëýõ áàéãóóëàìæèéí ëàã,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

205

àâòîìàøèí, á¿õ òºðëèéí ò¿éìýð, õàÿãäàë òºìºð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð, òîîñãî, öåìåíò, øîõîéí ¿éëäâýð, àðüñ øèð, íîîñ íîîëóóð áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð çýðýã ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ äèîêñèí, ôóðàí ¿¿ñ÷ áàéíà. Äýýð äóðüäñàí íºõöºë áàéäëûã ¿íäýñëýí áàéãàëü îð÷èí áîëîí àðä èðãýäèéíõýý ýð¿¿ë ìýíäèéã ÓÇÎÁ-èéí õîð íºëººë뺺ñ õàìãààëàõ, êîíâåíöèéí õ¿ðýýíä õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéí äàãóó òýäãýýðèéí íººö õàÿãäëûã áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é àðãà, òåõíîëîãèîð óñòãàõ, òýäãýýðèéí ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëàõ, áîõèðäñîí ãàçðûã õîðã¿éæ¿¿ëýõ, õÿíàëò øèíæèëãýý, ñóäàëãàà ÿâóóëàõ ÷àäàâõèéã á¿ðä¿¿ëýõòýé õîëáîãäñîí ¿éë àæèëëàãààã ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õýìæýýíä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ çàéëøã¿é øààðäëàãà ãàðñàí áîëíî. ÕΨÐ. ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ ÇÎÐÈËÃÎ, ÇÎÐÈËÒÓÓÄ ÇÎÐÈËÃÎ ÓÇÎÁ-èéí õîð íºëººë뺺ñ áàéãàëü îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ Çîðèëòóóä 1. ÓÇÎÁ-èéí òóõàé Ñòîêãîëüìûí êîíâåíöèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçì, ýðõç¿éí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ 2. ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí õýðýãëýýã çîãñîîæ, íººö õàÿãäëûã 2020 îí ãýõýä óñòãàæ äóóñãàõ 3. Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ¿¿ñýõ äèîêñèí áà ôóðàíû õýìæýýã áóóðóóëàõ 4. ÓÇÎÁ àãóóëñàí ïåñòèöèä¿¿äýýð áîõèðäñîí ãàçðóóäûã îëæ òîãòîîí, õîðã¿éæ¿¿ëýõ 5. ÓÇÎÁ-èéí òàëààðõè óõóóëãà ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà, ìýäýýëëèéí ¿íäýñíèé òîãòîëöîî áèé áîëãîõ 6. ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëò-øèíæèëãýý áà ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé ÷àäàâõèéã á¿ðä¿¿ëýõ ÃÓÐÀÂ. ÕªÒªËÁªÐÈÉÍ ¯ÍÄÑÝÍ ÇÀÐ×ÈÌ, ×ÈÃËÝË 1. ÓÇÎÁ-èéí òóõàé Ñòîêãîëüìûí êîíâåíöèéí ¿íäñýí çàð÷èì, ÷èãëýëèéã áàðèìòëàíà

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

206

2. Ìîíãîë óëñûí õóóëü òîãòîîìæ, òºðººñ áàðèìòëàõ áîäëîãîòîé óÿëäñàí áàéíà ĪЪÂ. Õýðýã毯ëýõ ¯å øàò ÓÇÎÁ-èéí òóõàé ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ õóãàöààã 2 ¿å øàòòàé áàéõààð òîäîðõîéëæ áàéíà. I ¯Å ØÀÒ /2007-2010 îí/-íä õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ ç¿éí îð÷íûã ñàéæðóóëàí, ÓÇÎÁ-èéí õýìæýý, ýõ ¿¿ñâýð, õàÿãäëûí õýìæýý, áîõèðäñîí ãàçðóóäûã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîæ, ò¿¿íèéã óñòãàõ, ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëàõ, õîðã¿éæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíû áýëòãýëèéã õàíãàí, ¿íäýñíèé ÷àäàâõèéã áèé áîëãîíî. II ¯Å ØÀÒ /2011-2020 îí/-íä ÓÇÎÁ-èéã àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí õýðýãëýýã çîãñîîõ, íººö õàÿãäëûã óñòãàõ, áîõèðäñîí ãàçðóóäûã õîðã¿éæ¿¿ëýõ, ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ ÒÀÂ. ÕªÒªËÁªÐÈÉã õýðýã毯ëýõ ¯éë àæèëëàãàà Íýãä¿ãýýð çîðèëò. ÓÇÎÁ-èéí òóõàé Ñòîêãîëüìûí õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçì, ýðõç¿éí îð÷íûã á¿ðä¿¿ëýõ

êîíâåíöèéã

1.1 Ìîíãîë Óëñàä õýðýãëýõèéã õîðèãëîñîí áóþó õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûí æàãñààëòàíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ 2.2 ÓÇÎÁ-èéí òàëààð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ òóõàé æóðàì áîëîâñðóóëàõ 2.3 Ìýäýýëëèéí ñàí, ñ¿ëæýýã õºãæ¿¿ëýõ çààâàð, æóðàì áîëîâñðóóëàõ 1.4 “ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ ¿¿ñýõ õýìæýýíä òàâèõ øààðäëàãà” ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàõ 1.5 ÓÇÎÁ áîäèñûí çºâøººðºãäºõ äýýä õýìæýýíèé ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàõ 1.6 Õºäºëìºðèéí íºõöëèéí àíãèëëûí ñòàíäàðòàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ 1.7 ÓÇÎÁ àãóóëñàí õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, óñòãàõ, õîðã¿éæ¿¿ëýõ æóðàì áîëîâñðóóëàõ 1.8 Ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûã óñòãàõ òóõàé ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ãèéã øèíý÷ëýõ 1.9 ÓÇÎÁ àãóóëñàí ¿éëäâýðèéí õîã õàÿãäëûã áóëàõ öýãò òàâèãäàõ øààðäëàãà áîëîí õÿíàëò-øèíæèëãýý õèéõ àðãà÷èëñàí çààâàð

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

207

áîëîâñðóóëàõ 1.10 Òýðã¿¿íèé òåõíîëîãè/áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé àðãà àæèëëàãààã (ÒÒ/ÁÎÝÀÀ) õýðýãæ¿¿ëýõýä ýäèéí çàñãèéí äýìæëýã, õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ Õî¸ðäóãààð çîðèëò. ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí õýðýãëýýã çîãñîîæ, íººö õàÿãäëûã 2020 îí ãýõýä óñòãàæ äóóñãàõ 2.1 ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ, õàÿãäàë, áîõèðäñîí ãàçðûí òîîëëîãî ÿâóóëæ, óëñûí íýãäñýí ìýäýýëèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëýí, òîíîã òºõººðºìæèéã õàÿãæóóëàõ 2.2 ÏÕÁ-èéí òàëààð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, ñîëèëöîõ ñ¿ëæýýã áèé áîëãîæ, ìýäýýëëèéí ñàíã øèíý÷èëæ áàéõ 2.3 ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ, õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ ìåõàíèçìûã á¿ðä¿¿ëýõ 2.4 ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí õýðýãëýýã äîîðõè õóâààðèéí äàãóó çîãñîîæ, áîõèðäñîí òîíîã òºõººðºìæèéã öýâýðëýõ 2012 îí 20% 2014 îí 40% 2016 îí 60% 2018 îí 80% 2020 îí 100% 2.5. ÏÕÁ àãóóëñàí õàÿãäëûã 2.4-ä çààñàí õóâààðèéí äàãóó óñòãàõ Ãóðàâäóãààð çîðèëò. Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ¿¿ñýõ äèîêñèí áà ôóðàíû õýìæýýã áóóðóóëàõ 3.1 Äèîêñèí áà ôóðàí ¿¿ñãýã÷ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí çýðýãëýëèéã øèíý÷ëýí òîãòîîæ áàéõ 3.2 Äèîêñèí áà ôóðàíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä äýýð õàÿãäëûí êîýôôèöèåíòèéã òîãòîîõ, ò¿¿íèéã òåõíèê, òåõíîëîãèéí ººð÷ëºëò á¿ðèéí äàðàà øèíý÷ëýí òîãòîîæ áàéõ 3.3 Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ¿¿ñýõ ÓÇÎÁ-èéí ìýäýýëëèéí ñàí áèé áîëãîõ 3.4 Äèîêñèí áà ôóðàíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä äýýð õýìæèëò õèéõ 3.5 Äèîêñèí áà ôóðàíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëëèéí ¿íýëãýý õèéõ 3.6 Äèîêñèí áà ôóðàí àãóóëñàí õàÿãäàë ¿¿ñäýã òåõíîëîãè ¿éë àæèëëàãààíóóäûã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîõ 7.7 Äèîêñèí áà ôóðàí ¿¿ñãýã÷ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýä ÒÒ/ÁÎÝÀÀ-ã íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæèéí ¿íýëãýý õèéõ 3.8 Äèîêñèí áà ôóðàí ¿¿ñãýã÷ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýä ÒÒ/ÁÎÝÀÀ-ã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

208

íýâòð¿¿ëýõ 3.9 Äèîêñèí áà ôóðàí àãóóëñàí õàÿãäëûí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çààâàð÷èëãààã áîëîâñðóóëàõ 3.10 ÓÇÎÁ àãóóëñàí ¿éëäâýðèéí õîã õàÿãäëûã áóëàõ öýã¿¿äýä ¿íýëãýý õèéõ ĺðºâä¿ãýýð çîðèëò. ÓÇÎÁ àãóóëñàí ïåñòèöèä¿¿äýýð áîõèðäñîí ãàçðóóäûã îëæ òîãòîîí, õîðã¿éæ¿¿ëýõ 4.1

ÓÇÎÁ-èéí ïåñòèöèäýýð áîõèðäñîí ãàçðóóäûã îëæ òîãòîîí õîðã¿éæ¿¿ëýõ, íºõºí ñýðãýýõ 2.2 Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ ïåñòèöèäèéí ¿ëäýãäýë áîëîí ïåñòèöèäèéí èìïîðòîíä òàâèõ õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ ìåõàíèçìûã á¿ðä¿¿ëýõ 4.3 ÓÇÎÁ-ààð áîõèðäñîí ãàçðûí áàéðøèë, ¿¿íèéã õýðýãëýã÷ àæ àõóé íýãæ áàéãóóëëàãûí ýçýìøèë, àøèãëàëòàíä îëãîãäñîí ãàçàð, óã áîäèñîîñ öýâýðëýãäñýí ãàçðóóäûã êàäàñòðûí çóðàãò îðóóëæ, 1-3 æèëä ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí õÿíàí áàòàëãààíä îðóóëæ áàéõ Òàâäóãààð çîðèëò. ÓÇÎÁ-èéí òàëààðõè óõóóëãà ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà, ìýäýýëëèéí ¿íäýñíèé òîãòîëöîî áèé áîëãîõ 5.2 Îþóòàí, ñóðàã÷äàä çîðèóëñàí ÓÇÎÁ-èéí òóõàé àãóóëëàãûã áîëîâñðóóëæ, àëáàí áà àëáàí áóñ ñóðãàëòûí õºòºëáºðò îðóóëàõ 2.2 ÓÇÎÁ-èéí õèìèéí áîäèñòîé øóóä õàðüöàæ àæèëëàäàã ýðñäýëòýé á¿ëýã áîëîí õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëëàãñäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ 2.3 Äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëò, áàéãàëü îð÷èí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëýõ õîð íºëºº, äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëàõ àðãà çàìûí òàëààð ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàë áýëòãýæ, ðàäèî, òåëåâèç, ñîíèí õýâëýëýýð îëîí íèéòýä òîãòìîë ñóðòàë÷ëàõ 2.4 ÓÇÎÁ-èéí ÷èãëýëýýð ìýðãýøñýí ñóðãàã÷ áàãø íàðûã ºíäºð õºãæèëòýé îðîíä óðò áà áîãèíî õóãàöààíû ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ Çóðãàäóãààð çîðèëò. ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëò-øèíæèëãýý áà ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé ÷àäàâõèéã á¿ðä¿¿ëýõ 6.1 ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëò-øèíæèëãýý áà ñóäàëãàà øèíæèëãýýã ã¿éöýòãýõ ÷àäàâõè á¿õèé ëàáîðàòîðèéã áèé áîëãîõ 6.2 ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä òºâëºðñºí áîëîí áîõèðäîëòîé ãàçðóóäàä òýäãýýðèéí áîõèðäëûí áîëîí ¿¿ñýëòèéí çýðýãëýëèéã óñ, àãààð, õºðñ, õóðäàñò òîãòîîæ, òýäãýýðýýñ áàéãàëü îð÷èí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëëèéí ¿íýëãýýã õèéõ 6.3 ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýðò áîëîí òýäãýýðèéã àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

209

á¿òýýãäýõ¿¿íòýé øóóä õàðüöàæ àæèëëàäàã ýðñäýëòýé á¿ëãèéíõíèéã õàìðóóëàí ñóäàëãàà õèéæ, ºâ÷ëºëèéí íèéòëýã õàíäëàãà, èëðýëèéã òîãòîîí, ýðñäëèéí ¿íýëãýý õèéõ 6.4 Í¿¿ðñýýð àæèëëàäàã äóëààíû öàõèëãààí ñòàíö, óóðûí çóóõ áîëîí ãýð õîðîîëëûí àéë ºðõèéí çóóõíààñ ¿¿ñýõ äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëòèéí çýðýãëýë áà ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ áîëîìæèéí ¿íýëãýý õèéõ 6.5 ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëò-øèíæèëãýýã àãààð, óñ, õºðñ, õóðäàñ, õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä õèéõ àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëæ, õÿíàëòøèíæèëãýýíèé öýã¿¿ä áà õýìæèëò õèéõ õóãàöààã òîãòîîí, áàéíãûí õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ Çóðãàà. Õªòªëáªðèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò, ñàíõ¯¯æèëò Óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã óëñûí õýìæýýíä çîõèîí áàéãóóëàõ, çîõèöóóëàõ, õÿíàëò òàâèõ ¿¿ðãèéã Áàéãàëü îð÷íû àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí äýðãýäýõ Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàã÷èéí àñóóäàë ýðõýëñýí îðîí òîîíû áóñ çºâëºë õýðýãæ¿¿ëíý. Óã çºâëºë íü õîëáîãäîõ ÿàì, ãàçàð, ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òºëººë뺺ñ á¿ðäýíý. Ǻâëºë íü îðîí òîîíû íàðèéí áè÷ãèéí äàðãàòàé áàéæ áîëíî. Õºòºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëò Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ ñàíõ¿¿æèëòèéã äàðààõü ýõ ¿¿ñâýðýýñ á¿ðä¿¿ëíý: à/ Äàÿí Äýëõèéí Áàéãàëü Îð÷íû Ñàíãèéí (ÄÄÁÎÑ) ñàíõ¿¿ãèéí òóñëàëöàà; á/ îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, õàíäèâëàã÷ îðíû ñàíõ¿¿, òåõíèêèéí òóñëàëöàà, òåõíîëîãè äàìæóóëàëò; â/ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí õºðºíãº; ã/ óëñûí òºâëºðñºí áîëîí îðîí íóòãèéí òºñºâ; ä/ áàéãàëèéí íººöèéã õàìãààëàõ çîðèóëàëòûí ñàí; å/ áóñàä.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

210

Äîëîî. Ãàðàõ ¯ð ä¯í, ò¯¯íèéã òàéëàãíàõ Ãàðàõ ¿ð ä¿í Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð äàðààõü ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîëíî. ¯¿íä: 1. ÓÇÎÁ-òàé õîëáîãäñîí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ ýðõ ç¿éí îð÷èí á¿ðäýíý; 2. ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýðèéí íýãäñýí á¿ðòãýë, ìýäýýëëèéí ñàí, õÿíàëò òàâèõ õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé ñèñòåì áèé áîëíî; 3. ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí õýðýãëýýã çîãñîîæ, íººö õàÿãäëûã áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é àðãààð óñòãàæ äóóñíà; 4. Äýâøèëòýä òåõíîëîãè, áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé àðãà àæèëëàãààã íýâòð¿¿ëýõ çàìààð ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ ¿¿ñýõ äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëíà; 5. ÓÇÎÁ-ààð áîõèðäñîí ãàçðóóäûã õîðã¿éæ¿¿ëíý; 6. ÓÇÎÁ õèìèéí áîäèñûí ñóäàëãàà, øèíæèëãýý, õÿíàëò òàâèõ ëàáîðàòîðèéí ÷àäàâõè á¿ðäýíý; 7. Àþóëòàé õîã õàÿãäëûã çàéëóóëàõ ìåíåæìåíò áîëîâñðîíãóé áîëíî; 8. Õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäýä îíöãîé àþóëòàé ýðñäëèéã áóóðóóëíà. Õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íã òàéëàãíàõ Êîíâåíöèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàðò: 1. ¯íýëãýýíèé àðãà÷ëàëûí ñèñòåìèéã áèé áîëãîæ, 4 æèë òóòàìä õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íã ¿íýëýí õ¿ðã¿¿ëíý; 2. ÏÕÁ óñòãàõ ¿éë ÿâöûí òàëààð 5 æèë òóòàìä òàéëàí ãàðãàíà; 3. ÓÇÎÁ-èéí áîäèñûí õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä ÿëãàðàõ áîëîí õàäãàëàãäàæ áàéãàà õýìæýýíèé ººð÷ëºëòèéí òàëààðõè òàéëàíã õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé ä¿íä ¿íäýñëýí 4 æèë òóòàìä òàéëàãíàíà. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðò: 1. Õºòºëáºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû áèåëýëòèéí ÿâöûí òàéëàíã æèë á¿ð ãàðãàíà; 2. Õºòºëáºðèéí ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã ¿å øàò á¿ðýýð ãàðãàæ òàéëàãíàíà.

211

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

Øààðäàãäàõ çàðäàë, ñàÿ òºãðºã

Ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð

Õóãàöàà

¯éë àæèëëàãàà

Îðîëöîõ áàéãóóëëàãà

Ä /ä

Õàðèóöàõ áàéãóóëëàãà

Óäààí çàäàðäàã îðãàíèê áîõèðäóóëàãЧèéí òóõàé” Үíäýñíèé õӨòӨëáӨðèéã õýðýãæҮҮëýõ Үéë àæèëëàãààíû òӨëӨâëӨãӨӨ

2

ÓÇÎÁ-èéí òàëààð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ òóõàé æóðàì áîëîâñðóóëàõ

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß, ÕÕÀÀß

3

Ìýäýýëëèéí ñàí, ñ¿ëæýýã õºãæ¿¿ëýõ çààâàð, æóðàì áîëîâñðóóëàõ

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß ÕÕÀÀß

4

“ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýðýýñ ¿¿ñýõ õýìæýýíä òàâèõ øààðäëàãà” ñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàõ

ÁÎß

ÑÕ¯Ò

5

ÓÇÎÁ õèìèéí áîäèñûí çºâøºº-ðºãäºõ äýýä õýìæýýíèé ñòàíäàð-òûã áîëîâñðóóëàõ

ÁÎß, ÑÕ¯Ò

ÒÝÕß, ¯Õß, ÝÌß

2006 2007 2007 2007

Óëñûí òºñºâ Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä) òºñâèéí áàãöàä)

ÁÎß

Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä)

Ìîíãîë Óëñàä õýðýãëýõèéã õîðèãëîñîí áóþó õÿçãààðëàñàí õèìèéí áîäèñûí æàãñààëòàíä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ

2006

1

Óëñûí òºñºâ Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä) òºñâèéí áàãöàä)

Íýã. .Ýðõç¿éí îð÷èí, õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçìûã á¿ðä¿¿ëýõ àñóóäëààð: 0.5

1.0

1.0

1.5

1.5

212

7

ÓÇÎÁ àãóóëñàí õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, óñòãàõ, õîðã¿éæ¿¿ëýõ æóðàì áîëîâñðóóëàõ

ÁÎß, ÎÁÅÃ

ÒÝÕß, ¯Õß, ÕÕÀÀß, ÝÌß,

8

Ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûã óñòãàõ òóõàé ýðõ ç¿éí áàðèìò áè÷ãèéã øèíý÷ëýõ

ÁÎß

ÝÌß

9

ÓÇÎÁ àãóóëñàí ¿éëäâýðèéí õîã õàÿãäëûã áóëàõ öýãò òàâèãäàõ øààðäëàãà áîëîí õÿíàëòøèíæèëãýý õèéõ àðãà÷èëñàí çààâàð áîëîâñðóóëàõ Òýðã¿¿íèé òåõíîëîãè /áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé àðãà àæèëëàãààã (ÒÒ/ ÁÎÝÀÀ) õýðýãæ¿¿ëýõýä ýäèéí çàñãèéí äýìæëýã, õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß,

Ñß, ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß

2008 2008

0.8

2.0

1.0

2009

1.5

2008-2020

10

Óëñûí òºñºâ Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä) òºñâèéí áàãöàä)

ÒÝÕß, ¯Õß,

Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä)

ÁÎß, ÝÌß, ÍÕÕß

-

Õºäºëìºðèéí íºõöºëèéí àíãèëëûí ñòàíäàðòàä íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõ

2007

6

Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä)

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

Õî¸ð. ÏÕÁ-¿¿ä àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí èìïîðò, õýðýãëýý, õàÿãæóóëàëò, òýýâýðëýëò, õàäãàëàëò áà óñòãàëòûí àñóóäëààð:

213

ÏÕÁ-èéí òàëààð ìýäýýëýë öóãëóóëàõ, ñîëèëöîõ ñ¿ëæýýã áèé áîëãîæ, ìýäýýëëèéí ñàíã øèíý÷èëæ áàéõ

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß, ÓÌÕÃ, ÃÅÃ

3

ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ, õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ ìåõàíèçìûã á¿ðä¿¿ëýõ

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß, ÇÒÀÆß

4

ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæèéí õýðýãëýýã äîîðõè õóâààðèéí äàãóó çîãñîîæ, áîõèðäñîí òîíîã òºõººðºìæèéã öýâýðëýõ 2012 îí 20% 2014 îí 40% 2016 îí 60% 2018 îí 80% 2020 îí 100% ÏÕÁ àãóóëñàí õàÿãäëûã 2 äóãààð çîðèëòûí 4-ò çààñàí õóâààðèéí äàãóó óñòãàõ

ÁÎß

ÝÕß, ¯Õß

ÁÎß

ÁÎß

2008-2020

2008

2007

50.0

2008-2020

5

300.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ àøèãëàã÷ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ

2

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ àøèãëàã÷ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ

ÒÝÕß, ¯Õß

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ àøèãëàã÷ áàé-ãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ¿¿ä

ÁÎß

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ, õàÿãäàë, áîõèðäñîí ãàçðûí òîîëëîãî ÿâóóëæ, óëñûí íýãäñýí ìýäýýëèéí ñàíã á¿ðä¿¿ëýí, òîíîã òºõººðºìæèéã õàÿãæóóëàõ

2007

1

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, ÏÕÁ àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ àøèãëàã÷ áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

200.0

500.0

1 000.0

214

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Ãóðàâ. Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ¿¿ñýõ ÓÇÎÁ-ûí õýìæýýã áóóðóóëàõ àñóóäëààð:

5

6

7

8

ÒÝÕß, ¯Õß

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß

ÓÇÎÁ àãóóëñàí õàÿãäàë ¿¿ñäýã òåõíîëîãè ¿éë àæèëëàãààíóóäûã íàðèéâ÷ëàí òîãòîîõ

ÁÎß

12.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí

10.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

7.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

150.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

20.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

12.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, ¿éëäâýð, àæ àõóéí íýãæ ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí

500.0

2009

Òóõàé á¿ð

2009 ÁÎß

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

2010

ÁÎß ÁÎß 2010

4

ÒÝÕß, ¯Õß

ÁÎß 2010

3

ÁÎß

ÁÎß

ÒÝÕß, ¯Õß

2010-2020

2

Äèîêñèí áà ôóðàí ¿¿ñãýã÷ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí çýðýãëýëèéã øèíý÷ëýí òîãòîîõ Äèîêñèí áà ôóðàíû ãîë ýõ ¿¿ñâýð á¿ð äýýð õàÿãäëûí êîýôôèöèåíòèéã òîãòîîõ, ò¿¿íèéã òåõíèê òåõíîëîãèéí ººð÷ëºëò á¿ðèéí äàðàà øèíý÷ëýí òîãòîîæ áàéõ Çîðèóäûí áóñ ¿éëäâýðëýëýýñ ¿¿ñýõ ÓÇÎÁ-èéí ìýäýýëëèéí ñàí áèé áîëãîõ Äèîêñèí áà ôóðàíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä äýýð õýìæèëò õèéõ Äèîêñèí áà ôóðàí ¿¿ñãýã÷ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýä ÒÒ/ÁÎÝÀÀ-ã íýâòð¿¿ëýõ áîëîìæèéí ¿íýëãýý õèéõ Äèîêñèí áà ôóðàíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëëèéí ¿íýëãýý õèéõ Äèîêñèí áà ôóðàí ¿¿ñãýã÷ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýä ÒÒ/ÁÎÝÀÀ-ã íýâòð¿¿ëýõ

2009

1

30.0

215

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

10

ÁÎß

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí

5.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí

30.0

2010

Òåõíîëîãè ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä çàâñðûí á¿òýýãäýõ¿¿í õýëáýðýýð ¿¿ñäýã ÓÇÎÁ àãóóëñàí õàÿãäëûí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ çààâàð÷èëãààã áîëîâñðóóëàõ ÓÇÎÁ àãóóëñàí ¿éëäâýðèéí õîã õàÿãäëûã áóëàõ öýãò ¿íýëãýý õèéõ

ÁÎß

ÝÌß 2010

9

3

4

ÕÕÀÀß, ÓÌÕÃ

ÁÎß

Îðîí íóòãèéí çàñàã çàõèðãàà

Õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿í äýõ ïåñòèöèäèéí ¿ëäýãäýë áîëîí ïåñòèöèäèéí èìïîðòîíä òàâèõ õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ ìåõàíèç-ìûã á¿ðä¿¿ëýõ ÓÇÎÁ-ààð áîõèðäñîí ãàçðûí áàéðøèë, ¿¿íèéã õýðýãëýã÷ àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûí ýçýìøèë, àøèãëàëòàíä îëãîãäñîí ãàçàð, óã áîäèñîîñ öýâýðëýãäñýí ãàçðóóäûã êàäàñòðûí çóðàãò îðóóëæ, 1-3 æèëä ãàçðûí òºëºâ áàéäàë, ÷àíàðûí õÿíàí áàòàëãààíä îðóóëæ áàéõ

ÕÕÀÀß, ÓÌÕÃ

ÁÎß

2011-2020

ÁÎß

2008

2

ÓÇÎÁ-èéí ïåñòèöèäýýð áîõèðäñîí ãàçðóóäûã îëæ òîãòîîõ ÓÇÎÁ-èéí ïåñòèöèäýýð áîõèðäñîí ãàçðóóäûã íºõºí ñýðãýýõ

ÁÕÁß

ÁÎß

2011-2020

1

2009

ĺðºâ. ÓÇÎÁ ïåñòèöèä¿¿äèéí èìïîðò, õýðýãëýý, íººö áà õàÿãäëûí àñóóäëààð: ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

100.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, îðîí íóòãèéí òºñºâ Óëñûí òºñºâ

400.0

(ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä) ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

1.5

100.0

216

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Òàâ. ÓÇÎÁ-ûí òàëààðõè óõóóëãà ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà, ìýäýýëëèéã íýìýãä¿¿ëýõ àñóóäëààð:

3

4

Ýðñäýëòýé á¿ëýã áîëîí õÿíàëò øàëãàëòûí áàéãóóëëàãûí àæèëëàãñäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòûí õºòºëáºð áîëîâñðóóëæ, ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ Äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëò, áàéãàëü îð÷èí, õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëýõ õîð íºëºº, äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëòèéã áóóðóóëàõ àðãà çàìûí òàëààð ñóðòàë÷èëãààíû ìàòåðèàë áýëòãýæ, ðàäèî, òåëåâèç, ñîíèí õýâëýëýýð îëîí íèéòýä òîãòìîë ñóðòàë÷ëàõ ÓÇÎÁ-èéí ÷èãëýëýýð ìýðãýøñýí ñóðãàã÷ áàãø íàðûã ºíäºð õºãæèëòýé îðîíä óðò áà áîãèíî õóãàöààíû ñóðãàëòàíä õàìðóóëàõ

ÁÎß

ÁÑØÓß

Óëñûí òºñºâ (ÁÎ-íû ñàéäûí òºñâèéí áàãöàä) ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä,

5.0

60.0

2007 –2008

2008 -2009

ÁÎß

ÁÎß

ÒÁÁ-óóä

ÁÎß

ÁÑØÓß

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí, ÒÁÁ

200.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä,

100.0

2007 –2010

2

Îþóòàí, ñóðàã÷äàä çîðèóëñàí ÓÇÎÁ-èéí òóõàé àãóóëëàãûã áîëîâñðóóëæ, àëáàí áà àëáàí áóñ ñóðãàëòûí õºòºëáºðò îðóóëàõ

2007-2010

1

Çóðãàà. ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëò-øèíæèëãýý áà ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé ÷àäàâõèéã á¿ðä¿¿ëýõ òàëààð: ÁÎß

Ñß

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä 1 000.0

ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëòøèíæèëãýý áà ñóäàëãàà øèíæèëãýýã ã¿éöýòãýõ ÷àäàâõè á¿õèé ëàáîðàòîðèéã áèé áîëãîõ

2008 –2010

1

217

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

4

5

ÝÌß

ÁÎß, ÝÌß

ÒÝÕß, ¯Õß

ÁÎß

ØÓÀ

ÁÎß

ØÓÀ

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä, Áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí

30.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

60.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä

50.0

ÄÄÁÎÑ, äîíîðóóä,

80.0

2010-2012

2010-2011

ÁÎß

2010-2012

3

ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä òºâëºðñºí áîëîí áîõèðäîëòîé ãàçðóóäàä òýäãýýðèéí áîõèðäëûí áîëîí ¿¿ñýëòèéí çýðýãëýëèéã óñ, àãààð, õºðñ, õóðäàñò òîãòîîæ, òýäãýýðýýñ áàéãàëü îð÷èí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººëëèéí ¿íýëãýýã õèéõ ÓÇÎÁ-èéí ýõ ¿¿ñâýðò áîëîí òýäãýýðèéã àãóóëñàí òîíîã òºõººðºìæ, á¿òýýãäýõ¿¿íòýé øóóä õàðüöàæ àæèëëàäàã ýðñäýëòýé á¿ëãèéíõíèéã õàìðóóëàí ñóäàëãàà õèéæ, ºâ÷ëºëèéí íèéòëýã õàíäëàãà, èëðýëèéã òîãòîîí, ýðñäëèéí ¿íýëãýý õèéõ Í¿¿ðñýýð àæèëëàäàã öàõèëãààí äóëààíû ñòàíö, óóðûí çóóõ áîëîí ãýð õîðîîëëûí àéë ºðõèéí çóóõíààñ ¿¿ñýõ äèîêñèí áà ôóðàíû ¿¿ñýëòèéí çýðýãëýë áà ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ áîëîìæèéí ¿íýëãýý õèéõ ÓÇÎÁ-èéí õÿíàëòøèíæèëãýýã àãààð, óñ, õºðñ, õóðäàñ, õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íä õèéõ àðãà÷ëàëûã áîëîâñðóóëæ, õÿíàëòøèíæèëãýýíèé öýã¿¿ä áà õýìæèëò õèéõ õóãàöààã òîãòîîí áàéíãûí õÿíàëòøèíæèëãýýíèé ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ

2009 –2011

2

ÍÈÉÒ

218 5015.7

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

ÎÇÎÍÛ ¯Å ÄÀÂÕÀÐÃÛà ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕªÒªËÁªÐ (Засгийн газрын 1999 оны 129 дүгээр тогтоолоор батлагдсан) Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë 1. Õ¿í òºðºëõòºí õèìèéí îëîí òºðëèéí ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ, õèìèéí îëîí òºðëèéí áîäèñóóäûã àæ àìüäðàëäàà õýðýãëýõ áîëñíîîð îçîí çàäàëäàã áîäèñûã ¿ëýìæ õýìæýýãýýð ÿëãàðóóëàí àãààð ìàíäàë äàõü îçîíû äàâõàðãà õîìñäîõ, óëìààð íàðíû õýò ÿãààí òóÿàíû õîð õºíººëä äýëõèéí øèì ìàíäëûí àìüòàí, óðãàìàë, õ¿í àì èõ õýìæýýãýýð íýðâýãäýõ àþóëä òóëãàðààä áàéíà. 2. Ìîíãîë óëñ õ¿í òºðºëõòíèé õºãæëèéí íèéòëýã õàíäëàãà áîëñîí òîãòâîðòîé õºãæëèéí ÷èã áàðèìæààãààð áàéãàëü îð÷íûã òýòãýõ äààöàíäàà íèéö¿¿ëýí íèéãýì, ýäèéí çàñãàà õºãæ¿¿ëýõ áîäëîãî áàðèìòàëæ áàéíà. 3. Îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ òóõàé Âåíèéí Êîíâåíöè, Îçîíû ¿å äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûí òóõàé Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîë áîëîí òýäãýýðò îðóóëñàí 1990 îíû Ëîíäîíãèéí, 1992 îíû Êîïåíãàãåíèé íýìýëò¿¿äýä ìîíãîë óëñ íýãäýí îðñîí òóë ìàíàé óëñ äýýðõ Êîíâåíöè, Ïðîòîêîëûí àëáàí ¸ñíû Òàë áîëñîí áîëíî. 4. Ìîíãîë óëñ îçîí çàäàëäàã áîäèñûí õýðýãëýýã ¿å øàòòàé áóóðóóëæ, óëìààð á¿ðýí õÿçãààðëàõ íü äýëõèéí õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íû òààòàé íºõöºëèéã õàäãàëàí õàìãààëàõ ÷óõàë ¿éë õýðýã áîëîõûã õ¿ëýýí çºâøººð÷, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ îëîí óëñûí õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã á¿ðýí äýìæèí õóâü íýìðýý îðóóëàõ çîðèëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà. Õî¸ð. Õºòºëáºðèéí çîðèëãî, ¿å øàò 5. Çîðèëãî

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

219

Õºòºëáºðèéí çîðèëãî íü îçîíû äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûí õýðýãëýýã ¿å øàòòàé áóóðóóëæ óëìààð á¿ðìºñºí õÿçãààðëàõ, àøèãëàãäàæ áóé îçîí çàäàëäàã áîäèñûã îçîíû äàâõàðãûã ¿ë çàäëàõ áîäèñîîð îðëóóëàõàä îðøèíî. ¯íäýñíèé õºòºëáºð íü Âåíèéí Êîíâåíöè, Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëîîð Ìîíãîë óëñûí õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëýõýä á¿ðýí ÷èãëýãäýíý. 6.¯å øàò Õºòºëáºðèéã äîð äóðäñàí ¿å øàòòàé õýðýãæ¿¿ëíý: à/ íýã äýõ ¿å øàò: 2005 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò À-èéí I á¿ëãèéí õëîðò ôòîðò í¿¿ðñòºðºã÷èéí õýðýãëýýã 1997-1998 îíû äóíäàæ ò¿âøíýýñ 50 õóâü áóóðóóëàõ; á/ õî¸ð äàõü ¿å øàò: 2007 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò À-èéí I á¿ëãèéí õëîðò ôòîðò í¿¿ðñòºðºã÷èéí õýðýãëýýã 85 õóâü áóóðóóëàõ; â/ ãóðàâ äàõü ¿å øàò: 2010 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò À-èéí I á¿ëãèéí õëîðò ôòîðò í¿¿ðñòºðºã÷èéí õýðýãëýýã á¿ðìºñºí õÿçãààðëàõ; ã/ äºðºâ äýõ ¿å øàò: 2015 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò Ñ-èéí I á¿ëãèéí õëîðò ôòîðò í¿¿ðñòºðºã÷èéí õýðýãëýýã 1999 îíû ò¿âøíýýñ 90 õóâü áóóðóóëàõ; ä/ òàâ äàõü ¿å øàò: 2030 îíû 1 ä¿ãýýð ñàðûí 1 õ¿ðòýë Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò Ñ-èéí I á¿ëãèéí õëîðò ôòîðò í¿¿ðñòºðºã÷èéí õýðýãëýýã á¿ðìºñºí õÿçãààðëàõ. Ãóðàâ. Óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëò 7. Îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ àñóóäëûã Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí äýðãýä àæèëëàõ îçîíû àñóóäëààðõè ¯íäýñíèé õîðîî óäèðäàí çîõèöóóëíà. ¯íäýñíèé õîðîîíû á¿ðýëäýõ¿¿íä íü պ人 àæ àõóé, ¿éëäâýðèéí, Äýä á¿òöèéí õºãæëèéí áîëîí, Ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàìãààëëûí ÿàì, ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ãàçàð, Ãààëèéí åðºíõèé ãàçàð, Øèíæëýõ óõààíû àêàäåìè çýðýã òºð, îëîí íèéòèéí áîëîí õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãûí òºëººëºã÷èä îðíî. 8. Îçîíû àñóóäëààðõè ¿íäýñíèé õîðîî íü îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëæ, îçîí çàäàëäàã áîäèñûí èìïîðò, õóäàëäàà, õýðýãëýýíä õÿíàëò òàâüæ, òóõàéí àñóóäëààð

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

220

ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààñ ãàðñàí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýý àâíà. 9. Îçîíû àñóóäëààðõè ¿íäýñíèé õîðîîíû àæëûí àëáà äîîðõè ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý: à/ õºòºëáºðò çààñàí ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëæ ÿâóóëàõ; á/ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäëûã îëîí óëñûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãàä òàâüæ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð òåõíîëîãè, ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã, òóñëàìæ àâàõ; â/ îçîíû äàâõàðãûí øèíæèëãýý ñóäàëãàà, àæèãëàëò, õýìæèëòèéí àæëûí ÷èãëýë, õ¿ðýýã òîãòîîõ, òýäãýýðèéã õàðèóöàí ã¿éöýòãýõ áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ, õýðýãæèëòèéã çîõèîí áàéãóóëàõ, õÿíàëò òàâèõ; ã/ îçîíû äàâõàðãûí ººð÷ëºëòººñ øàëòãààëàí õýò ÿãààí òóÿàíààñ øèì ìàíäàëä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã ñóäëàõ àæëûã ýð÷èìæ¿¿ëýõ, ýíý ÷èãëýëèéí áàéãóóëëàãóóäûí àæëûí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ; ä/ îçîíû äàâõàðãûã øèíæëýí ñóäëàõ, õàìãààëàõòàé õîëáîîòîé øèíæëýõ óõààí, íèéãýì, ýäèéí çàñàã, õóäàëäààíû áîëîí ýðõ ç¿éí ìýäýýëëèéã îëîí óëñûí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, ãàäààä óëñòàé ñîëèëöîõ, äîòîîäûí ñîíèðõñîí áàéãóóëëàãóóäàä ò¿ãýýõ, ñóðòàë÷ëàõ; å/ îçîíû ¿å äàâõàðãûí òàëààðõè Êîíâåíöè, Ïðîòîêîëûí áîëîí ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí òàéëàí ãàðãàæ óëèðàë á¿ð ýðõýëñýí ñàéäàä, æèë á¿ðèéí 1 ä¿ãýýð ñàðä Çàñãèéí ãàçàðò, ãýðýý, õýëýëöýýðò çààñàí õóãàöààíä íü îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàä òàéëàãíàõ; æ/ îçîíû äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñ õýðýãëýäýã ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãà áîëîí ñàëáàðûí õýðýãëýýã áóóðóóëàõ, ººð áîäèñîîð îðëóóëàõ òºëºâëºãºº ãàðãàí õýðýãæ¿¿ëýõýä íü òóñëàõ, áèåëýëòýä õÿíàëò òàâèõ; ç/ îçîí çàäàëäàã áîäèñ õýðýãëýäýã ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýýíèé àæèëòíóóäàä çîðèóëæ ñóðãàëò ñåìèíàð çîõèîí áàéãóóëàõ. ĺðºâ. Õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà Õºòºëáºðèéí çîðèëãûã äîð äóðäñàí ¿éë àæèëëàãààãààð õýðýãæ¿¿ëíý: 10. Çîõèîí áàéãóóëàëòûí òàëààð à/ îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ á¿ðä¿¿ëýõ; á/ Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí 1997 îíû íýìýëòýä íýãäýí îðîõ; â/ Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí äýðãýä Îçîíû àñóóäëààðõè ¿íäýñíèé õîðîî áîëîí ò¿¿íèé àæëûí àëáûã áàéãóóëæ àæèëëóóëàõ; ã/ îçîíû äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñ èìïîðòëîã÷, àøèãëàã÷ íàðûí ¿íäýñíèé íèéãýìëýã áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

221

¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ, òýäãýýðòýé õàìòðàí àæèëëàõ; ä/ îçîíû äàâõàðãûã øèíæëýí ñóäëàõ, õàìãààëàõ òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí ÷àäàâõèéã íýìýãä¿¿ëýõ, õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð òºñºë áîëîâñðóóëàí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàä òàâüæ õýðýãæ¿¿ëýõ; å/ îçîíû äàâõàðãûã ñóäëàõ, õàìãààëàõ áîëîí îçîí çàäàëäàã áîäèñûã èìïîðòëîã÷, àøèãëàã÷ áàéãóóëëàãûí ìýðãýæèëòí¿¿äýä çîðèóëñàí ñóðãàëò, ñåìèíàð çîõèîí ÿâóóëàõ; æ/ îçîíû äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñ àøèãëàí ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý ýðõýëäýã áàéãóóëëàãóóäàä îëãîõ çºâøººðëèéí òîãòîëöîîã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ; ç/ îçîí çàäàëäàã áîäèñûí õÿíàëò-øèíæèëãýýíèé ¿íäýñíèé òîãòîëöîîã áèé áîëãîõ; è/ îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ, îçîí çàäàëäàã áîäèñûí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ, ººð áîäèñ, òåõíîëîãèîð îðëóóëàõ òàëààð îëîí íèéòýä ìýäýýëëèéí á¿õ õýðýãñëýýð ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëàõ. 11. Ñóäàëãàà õýìæèëòèéí òàëààð à/ õèéí ìàíäàë äàõü oçîíû åðºíõèé àãóóëàìæ, ò¿¿íèé áîñîî òàðõàëòûí îðîí çàé, öàã õóãàöààíû ººð÷ëºëòèéã õýìæèõ áàéíãûí õàðóóë áàéãóóëàí àæèëëóóëàõ; á/ ãàçðûí ãàäàðãààñ çàâñðûí ìàíäàë, äàâõðààò ìàíäàë õ¿ðòýëõ àãààðûí òåìïåðàòóðûí õóâààðèëàëòûã íàðèéâ÷ëàí ñóäëàõ; â/ ãàçðûí ãàäàðãàä èðæ áàéãàà íàðíû öàöðàãèéí äîëãèîíû á¿ðýëäýõ¿¿í õèéãýýä àìüä îðãàíèçìä íºëººëºõ õýò ÿãààí òóÿàíû õýìæèëò, ñóäàëãààíû àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ; ã/ öàã óóðûí àæèãëàëò õýìæèëòèéí ºíäºð íàðèéâ÷ëàëòàé áàãàæ òºõººðºì溺ð óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéã ñóäëàõ õºòºëáºð áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýõ. 12. Ìýäýýëýë ñîëèëöîîíû òàëààð Îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ, îçîí çàäàëäàã áîäèñûí õýðýãëýýã áàãàñãàõ, óëìààð á¿ðìºñºí õÿçãààðëàõ çîðèëãîîð îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ãàäààä îðîí, äîòîîäûí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàòàé äàðààõè ìýäýýëýë ºãºãäëèéã ñîëèëöîíî: à/ ñóäàëãàà ÿâóóëàõ øààðäëàãà á¿õèé îçîíû äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûí ÿëãàðëûí òóõàé ºãºãäºë; á/ îçîíû åðºíõèé àãóóëàìæ, ò¿¿íèé áîñîî ÷èãëýë äýõ õóâààðèëàëòûí òîäîðõîé õóãàöààíû ººð÷ëºëò õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

222

áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéí òóõàé øèíæèëãýý ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í, ìýäýýëýë; â/ øèíæèëãýý, ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿íãèéí ¿íýëãýý, öààøäûí ñóäàëãààíû çºâëºìæ; ã/ îçîí çàäàëäàã áîäèñûí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ áîëîí îðëóóëàõ áîäèñ, òåõíîëîãèéí òàëààðõè ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûí ìýäýýëýë, òàéëàí; ä/ îçîí çàäàëäàã áîäèñûí ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýý, öààøäûí õàíäëàãà, èìïîðò, ýêñïîðòûí òóõàé ìýäýýëýë; å/ îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí ¿íäýñíèé õóóëü òîãòîîìæ, óäèðäëàãà, çîõèöóóëàëòûí òàëààðõè ìýäýýëýë; æ/ îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõòàé õîëáîãäñîí ëèöåíç, ïàòåíò îëãîõ íºõöºë, àðãûí òóõàé ìýäýýëýë. 13.Îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãàà Îçîíû äàâõàðãûã õàìãààëàõ, îçîí çàäàëäàã áîäèñûã áàãàñãàõ, á¿ðìºñºí õÿçãààðëàõ, îçîí õîìñäóóëäàã áîäèñûí õýðýãëýýã ººð áîäèñîîð îðëóóëàí ñîëèõ øèíý òåõíèê, òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ, îçîíû ñóäàëãàà øèíæèëãýý ÿâóóëàõ òàëààð îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýãòýé õàðèëöàà õîëáîîãîî õºãæ¿¿ëæ, ò¿íøëýëèéí ¿ð àøèãòàé õýëáýðýýð õàìòðàí àæèëëàíà: à/ ÎÕÓ, ÀÍÓ, Êàíàä, Àâñòðàëè, ßïîí, ÕÁÍÃÓ, ÁÍÕÀÓ, Ôðàíö çýðýã óëñ îðíóóäòàé îçîíû äàâõàðãûí ñóäàëãàà øèíæèëãýý õàìòðàí õèéæ, òàíäàí ñóäàëãààíû ìýäýýëýë õ¿ëýýí àâàõ, ñîëèëöîõ, îçîí çàäàëäàã áîäèñûí ìýäýýëýë ñîëèëöîõ, îðëóóëàã÷ áîäèñûí ìýäýýëýë àâàõ, øèíý òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàõ; á/ îçîí çàäàëäàã áîäèñûí òîîëëîãî á¿ðòãýë õèéõ, õºðãºõ ñèñòåìèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ çýðýã ÷èãëýëýýð ͯÁ-ûí Áàéãàëü îð÷íû õºòºëáºð, Õºãæëèéí õºòºëáºð, ¯éëäâýð, õºãæëèéí áàéãóóëëàãà, Îçîíû àñóóäëààðõè îëîí òàëûí ñàí, Äýëõèéí ýêîëîãèéí ñàí çýðýã áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí àæèëëàõ; â/ îçîíû äàâõàðãûã øèíæëýí ñóäëàõ, áàéíãûí õÿíàëòøèíæèëãýý õèéõ, ìýäýýëëèéí ñàí, ñ¿ëæýý áàéãóóëàõ, áîëîâñîí õ¿÷èí áýëòãýõ ÷èãëýëýýð Äýëõèéí öàã óóðûí áàéãóóëëàãà, ͯÁ-ûí Áàéãàëü îð÷íû õºòºëáºð, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãàòàé ¿ð àøèãòàé õàìòûí àæèëëàãààã óëàì á¿ð õºãæ¿¿ëýõ; ã/ ãàäààä îðîí, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãàòàé õàìòðàí îçîí çàäàëäàã áîäèñûí õýðýãëýýã ººð÷ëºõ, îðëóóëàã÷ààð ñîëèõ, áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæèéí ìýðãýæëèéí õ¿ì¿¿ñò ñóðãàëò ÿâóóëàõ, ñîíèðõñîí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

223

áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñò ìýäýýëýë ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëàõ òºñºë áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ. Òàâ. Õºòºëáºðèéí ñàíõ¿¿æèëò 14. Õºòºëáºðò çààñàí ¿éë àæèëëàãààã äîîðõè ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðýýð õýðýãæ¿¿ëíý: à/ îçîí õîìñäóóëäàã áîäèñûí òîîëëîãî áîëîí õÿíàëò øàëãàëòûã áàéãàëü õàìãààëàõàä çîðèóëñàí óëñûí òºâëºðñºí áîëîí îðîí íóòãèéí æèë á¿ðèéí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëíý; á/ ¿éëäâýð, ¿éë÷èëãýýíèé õýâèéí àæèëëàãààã õàíãàõ, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ áîëîí ò¿¿õèé ýä, ìàòåðèàë àøèãëàõàä çîðèóëàí ¿éëäâýð, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãààñ òºëºâëºñºí õºðºíãº; â/ õàíäèâëàã÷ îðîí, ãàäààä, äîòîîäûí áàéãóóëëàãûí òóñëàìæèéí õºðºíãº. Çóðãàà. Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòýä òàâèõ õÿíàëò, ¿ð ä¿í 15. Õÿíàëò øàëãàëò: Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ÿâöàä õÿíàëò òàâèõ àæëûã Îçîíû àñóóäëààðõè ¿íäýñíèé õîðîî ýðõëýí ã¿éöýòãýíý. 16.¯ð ä¿í Îçîíû äàâõàðãûã çàäàëäàã áîäèñûã á¿ðýí õÿçãààðëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð äàðààõü ¿ð ä¿íä õ¿ðíý: à/ îçîíû àñóóäëûã ýðõëýõ ¿íäýñíèé óäèðäëàãà, çîõèöóóëàëòûí òîãòîëöîî á¿ðýëäýí òîãòîæ, îçîíû øèíæèëãýý ñóäàëãàà, áàéíãûí àæèãëàëò õýìæèëòèéí òîãòîëöîî áèé áîëíî; á/ ìîíãîëûí õ¿í àì, áàéãàëü îð÷íûã õýò ÿãààí òóÿàíû íºëººë뺺ñ õàìãààëàõ ñòðàòåãè áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñëýë á¿ðäýæ ýõýëíý; â/ îçîíû òàëààðõè ýðõ ç¿é, øèíæëýõ óõààí, òåõíèê, òåõíîëîãèéí ÷èãëýëèéí äîòîîä, ãàäààäûí ìýäýýëëèéí ñîëèëöîî òîãòìîëæèíî; ã/ Ìîíãîë óëñ Âåíèéí Êîíâåíöè, Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëîîð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëíý; ä/ óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò áîëîí õýò ÿãààí òóÿàíû íºëººëºëä áàãà àâòàõ õ¿íñ òýæýýëèéí áîëîí òåõíèêèéí óðãàìàë, òýæýýìýë àìüòàí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

224

¿ðæ¿¿ëýõýä øààðäàãäàõ ìýäýýëëèéí íýìýãäýë ýõ ñóðâàëæòàé áîëíî; å/ îçîíû äàâõàðãûã ¿ë çàäëàõ áîäèñ õýðýãëýõ, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõýä îëîí óëñûí äýìæëýã õ¿ëýýæ, çîõèõ òóñëàìæ àâàõ áîëîëöîî á¿ðäýíý.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

225

IV. ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ ÁОДИСЫН БОДЛГО ЗОХИЦУУЛАЛТЫН АСУУДАЛ ЭРХЭЛСЭН ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛ ( Засгийн газрын 2006 оны 314 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралтаар батлагдсан)

ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИСЫН БОДЛОГО,ЗОХИЦУУЛАЛТЫН АСУУДЛААР МЭРГЭЖЛИЙН САНАЛ, ДҮГНЭЛТ ГАРГАХ ЗӨВЛӨЛИЙН БҮРЭЛДЭХҮҮН Äàðãà - Áàéãàëü îð÷íû ñàéä Ãèø¿¿ä: - ¯éëäâýð, õóäàëäààíû ñàéä - Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä - Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóéí ñàéä - Îíöãîé áàéäëûí àñóóäàë ýðõýëñýí Ìîíãîë óëñûí ñàéä - Áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí äýä ñàéä - Áàòëàí õàìãààëàõûí äýä ñàéä - Áîëîâñðîë, ñî¸ë, øèíæëýõ óõààíû äýä ñàéä - Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí äýä ñàéä - Íèéãìèéí õàìãààëàë, õºäºëìºðèéí äýä ñàéä - Ñàíãèéí äýä ñàéä - Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé äýä ñàéä - Íèéñëýëèéí çàñàã äàðãà áºãººä Óëààíáààòàð õîòûí çàõèðàã÷ - Õóóëü ç¿é, äîòîîä õýðãèéí ÿàìíû Òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà - Óëñûí ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà - Óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí ãàçðûí äàðãà - Öàãäààãèéí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà - Òàãíóóëûí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà - Ñòàíäàðò÷èëàë, õýìæèë ç¿éí òºâèéí äàðãà - Áàéãàëü îð÷íû ÿàìíû Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, áàéãàëèéí íººöèéí ãàçðûí äàðãà - Øèíæëýõ óõààíû àêàäåìèéí Õèìè, õèìè-òåõíîëîãèéí õ¿ðýýëýíãèéí çàõèðàë - Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëèéí Õèìèéí ôàêóëüòåòèéí äåêàí - Õèìè÷äèéí íèéãýìëýãèéí òýðã¿¿í /òîõèðîëöñîíîîð/ Íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà - Îðîí òîîíû

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

226

 ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИСЫН БОДЛОГО, ЗОХИЦУУЛАЛТЫН АСУУДЛААР МЭРГЭЖЛИЙН САНАЛ, ДҮГНЭЛТ ГАРГАХ ҮНДЭСНИЙ ЗӨВЛӨЛИЙН ДҮРЭМ ( Засгийн газрын 2006 оны 314 дүгээр тогтоолын 2 дугаар тогтоолоор батлагдсан)           Нэг. Нийтлэг үндэслэл  1.1. Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого, зоихцуулалтын асуудлаар Үндэсний зөвлөл нь /цаашид “Үндэсний зөвлөл” гэх/ химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого, зохицуулалтын асуудлаар мэргэжлийн санал, дүгнэлт гаргах чиг үүрэг бүхий орон тооны бус байгууллага мөн.   1.2. Үндэсний зөвлөл нь үйл ажиллагаандаа Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай хууль, Аюултай хог хаягдлын импорт, хил дамжуулан тээвэрлэлтийг хориглох, экспортлох тухай хууль, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хууль, Аюултай хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэхэд хяналт тавих тухай Базелийн конвенци /1996/, Аюултай зарим химийн бодис болон пестицидийг  олон улсын хэмжээнд худалдаалахад хэрэглэх, урьдчилан мэдээлж зөвшилцөх журмын тухай Роттердамын конвенци /2000/, Удаан задардаг органик бохирдуулагчийн тухай Стокгольмын конвенци /2003/, бусад  хууль тогтоомж болон мөн энэхүү дүрмийг дагаж мөрдөнө.  1.3. Үндэсний зөвлөл нь ажлаа Ерөнхий сайдад тайлагнана. Хоёр.Үндэсний зөвлөлийн бүрэлдэхүүн, зохион байгуулалт 2.1. Үндэсний зөвлөлийн дарга нь байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн байна. 2.2. Үндэсний зөвлөл нь орон тооны нарийн бичгийн даргатай байна. 2.3. Үндэсний зөвлөлийн бүрэлдэхүүнд холбогдох яам, агентлаг, эрдэм шинжилгээ болон мэргэжлийн байгууллагын зохих албан тушаалтан орох бөгөөд бүрэлдэхүүнийг Засгийн газар батална. 2.4. Үндэсний зөвлөл нь холбогдох яам, агентлаг, эрдэм шинжилгээ болон мэргэжлийн байгууллага болон химийн мэргэжилтний төлөөлөл бүхий шинжээчдийн багтай байна. 2.5. Шинжээчдийн багийн бүрэлдэхүүнийг холбогдох яам, агентлагаас санал авсны үндсэн дээр Үндэсний зөвлөлийн дарга батална.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

227

2.6. Үндэсний зөвлөл нь төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын дэргэд орон тооны бус салбар зөвлөлтэй байна. 2.7. Салбар зөвлөлийн дарга нь тухайн асуудлыг эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга байна. Салбар зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг холбогдох Засгийн газрын гишүүн,  аймаг нийслэлийн Засаг дарга батална. 2.8. Үндэсний зөвлөл 15-аас, салбар зөвлөл нь 7-гоос доошгүй гишүүнтэй байна. Үндэсний зөвлөлийн шинжээчдийн баг нь 9-өөс доошгүй гишүүнтэй байна. 2.9. Үндэсний зөвлөлийн үйл ажиллагааны зардлыг  байгаль орчны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллага, салбар зөвлөлийн зардлыг төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга хариуцах бөгөөд тухайн жилийн төсөвтөө тусгаж санхүүжүүлнэ. 2.10. Үндэсний зөвлөл нь албан бичгийн хэвлэмэл хуудас, тэмдэгтэй байна. Салбар зөвлөл нь төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн Засаг даргын албан бичгийн хэвлэмэл хуудас, тамгыг хэрэглэнэ. 2.11. Шаардлагатай гэж үзвэл үндэсний зөвлөлийн шинжээчдийн багийн гишүүд, салбар зөвлөлийн дарга нарт Үндэсний зөвлөлийн даргын гарын үсэгтэй үнэмлэх олгож болно. Гурав. Үндэсний зөвлөлийн ажиллах журам 3.1. Үндэсний зөвлөлийн үйл ажиллагааны хэлбэр нь Зөвлөлийн хурал байна. 3.2. Үндэсний зөвлөлийн хурлыг хагас жилд нэгээс доошгүй удаа хийх. Ээлжит бус хурлыг Үндэсний зөвлөлийн дарга зарлан хуралдуулж  болно. 3.3. Үндэсний зөвлөлийн хурлыг Үндэсний зөвлөлийн дарга, түүний эзгүйд Үндэсний зөвлөлийн даргын үүрэг болгосноор Зөвлөлийн аль нэг гишүүн даргална. 3.4. Шинжээчдийн багийн болон салбар зөвлөлийн хурлыг шинжээчдийн багийн ахлагч, салбар зөвлөлийн дарга удирдана. 3.5. Үндэсний болон салбар зөвлөлийн хурлаар асуудал хэлэлцүүлэх байгууллага холбогдох материалаа зөвлөлийн нарийн бичгийн даргад хурал болохоос 7 хоногийн өмнө хүргүүлнэ. Хурлын материалыг хурал болохоос 5 хоногийн өмнө гишүүдэд тараана. 3.6. Үндэсний болон салбар зөвлөлийн хурлыг гишүүдийн олонхи ирсэн

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

228

тохиолдолд хуралдуулна. 3.7. Үндэсний зөвлөлийн хурлаар хэлэлцсэн асуудлыг гишүүдийн олонхийн саналаар шийдвэрлэж, тогтоол гаргана. Тогтоолд үндэсний зөвлөлийн дарга болон нарийн бичгийн дарга гарын үсэг зурж баталгаажуулна. 3.8. Шинжээчдийн багийн болон салбар зөвлөлийн хурлаар хэлэлцсэн асуудлыг олонхийн саналаар шийдвэрлэж, дүгнэлт, зөвлөмж гаргана. 3.9. Хурлын тэмдэглэлийг нарийн бичгийн дарга хөтөлж, дарга гарын үсэг зурна. 3.10. Шаардлагатай тохиолдолд үндэсний болон салбар зөвлөл, шинжээчдийн багийн хуралдаанд  мэргэжлийн хүмүүсийг  оролцуулна. 3.11. Үндэсний зөвлөлийн ажлын албаны үүргийг Үндэсний зөвлөлийн  нарийн бичгийн дарга болон Үндэсний зөвлөлийн  шинжээчдийн баг гүйцэтгэнэ. Дөрөв. Үндэсний зөвлөл, шинжээчдийн багийн бүрэн эрх 4.1. Үндэсний зөвлөл дараахь үүрэгтэй байна: 4.1.1. химийн хорт болон аюултай бодисын аюулгүй байдлыг хангахтай холбогдсон бодлого тодорхойлох, холбогдох хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгоход санал гаргах;  4.1.2. Монгол Улсын нэгдэн орсон химийн бодисын талаархи олон улсын гэрээ болон үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг хангахад санал, зөвлөмж өгөх;  4.1.3. химийн хорт болон аюултай бодистой холбогдож үүссэн аюул, осол, онцгой тохиолдлын үед мэргэжлийн арга зүйгээр хангаж, дүгнэлт, зөвлөмж  гаргах;  4.1.4.  химийн хорт болон аюултай бодисоос хамгаалах, түүнийг ашиглах үйл ажиллагааг зохицуулах асуудлаар салбар зөвлөлийн ажилд арга зүйн туслалцаа, дэмжлэг үзүүлэх, нэгдсэн удирдлагаар хангах;  4.1.5. шинжээчдийн багийн болон салбар зөвлөлийн тайланг хэлэлцэх.  4.2. Үндэсний зөвлөл дараахь эрхтэй байна: 4.2.1. химийн хорт болон аюултай бодисын асуудлаар зөвлөмж, дүгнэлт гаргах, хяналт тавих ажлын хэсэгт холбогдох байгууллага, мэргэжилтэн, шинжээч, улсын байцаагч нарыг татан оролцуулах;  4.2.2. химийн хорт болон аюултай бодисын чиглэлээр аливаа байгууллагаас гаргасан шийдвэр, үйл ажиллагаа нь хууль тогтоомж, химийн хорт болон аюултай бодисын аюулгүй байдлыг хангах бодлогод нийцэхгүй байна гэж үзвэл хүчингүй болгох, зогсоох санал, дүгнэлтээ  зохих байгууллагад гаргах;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

229

4.2.3. химийн хорт болон аюултай бодистой холбоотой үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой асуудлаар иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагаас шаардлагатай мэдээлэл, тайлан, судалгаа, баримт материалыг үнэ төлбөргүйгээр гаргуулан авах.  4.3. Үндэсний зөвлөлийн шинжээчдийн баг дараахь үүрэгтэй байна:  4.3.1. химийн хорт болон аюултай бодисоос хамгаалах, түүнийг ашиглахтай холбогдсон үйл ажиллагааг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар хангах, санал, дүгнэлт гаргах;  4.3.2. химийн хорт болон аюултай бодисыг импортлох, экспортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, ашиглах, худалдах, хадгалах, тээвэрлэх, устгах үйл ажиллагааг зохицуулахтай холбогдсон дүрэм, журам, зааврын төслийг хэлэлцэж санал, зөвлөмж гаргах;  4.3.3. Монгол Улсад хэрэглэхийг хориглосон болон хязгаарласан химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалтыг шинэчлэх санал боловсруулах;  4.3.4. химийн хорт болон аюултай бодистой харьцаж ажиллагсдын мэдлэг, дадлага, иргэдийн химийн хорт болон аюултай бодисын талаархи мэдлэгийг дээшлүүлэх зорилгоор сургалт, суртчилгаа зохион байгуулах.  4.4. Үндэсний зөвлөлийн шинжээчдийн баг дараахь эрхтэй байна: 4.4.1. химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах, ашиглах, устгах зөвшөөрөл авах хүсэлт гаргасан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад дүгнэлт гаргаж өгөх; 4.4.2. химийн хорт болон  аюултай бодисын ашиглалта д шалгалт, тооллого хийх, ажлын зураг авах, шинжилгээнд сорьц, дээж авах зорилгоор аж ахуйн нэгж, байгууллагад чөлөөтэй нэвтрэх;  4.4.3. санал, дүгнэлт гаргахад шаардлагатай лабораторийн шинжилгээг дотоод, гадаадын лабораторид хийлгэх.   Тав. Төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн салбар зөвлөлийн  бүрэн эрх  5.1. Төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн салбар зөвлөл дараахь үүргийг хэрэгжүүлнэ:  5.1.1. тухайн салбар, орон нутгийн хэмжээнд энэ журмын 4.1.1-д заасан үүргийг хэрэгжүүлэх;  5.1.2. Монгол Улсын нэгдэн орсон химийн бодисын талаархи олон улсын гэрээ болон үндэсний хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг тухайн салбар, нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд  удирдлага, зохион байгуулалтаар

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

230

хангаж, биелэлтэд хяналт тавих;  5.1.3. химийн хорт болон аюултай бодисыг импортлох, экспортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, ашиглах, худалдах, хадгалах, тээвэрлэх, устгах үйл ажиллагаатай холбоотойгоор үүссэн зөрчил, маргааныг шийдвэрлэхэд мэргэжлийн зөвлөмж, дүгнэлт гаргах, шаардлагатай тохиолдолд Үндэсний зөвлөлд мэдэгдэх. 5.2. Төрийн захиргааны холбогдох төв байгууллага болон аймаг, нийслэлийн салбар зөвлөл энэ дүрмийн 4.2, 4.4.2, 4.4.3 дахь заалтад заасан эрхийг хэрэгжүүлнэ.  

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

231

V. ЖУРАМ Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх БОЛОН Үйлдвэрлэх, худалдах журам (Байгаль орчин, аялал жуулчлалын сайд, Гадаад харилцааны сайдын 2009 оны 11 дүгээр сарын 16 -ны өдрийн 334/104 дүгээр хамтарсан тушаал) Нэг. Нийтлэг үндэслэл 1.1. “Химийн хорт болон аюултай бодисын тухай” Монгол Улсын хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.1.1 дэх заалт, 8,9,11,15,18 дугаар зүйлд заасан химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдахтай холбогдсон үйл ажиллагааг зохицуулахад энэхүү журмыг мөрдөнө. 1.2. Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах зөвшөөрөл /цаашид зөвшөөрөл гэх/ олгох, тэдгээрт тавих шаардлага болон экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах үед химийн хорт болон аюултай бодисоос хамгаалах эрх зүйн хэм хэмжээг тогтоон зохицуулахад энэхүү журмын зорилго оршино. 1.3. Озон задладаг бодисыг импортлох, худалдах, ашиглахтай холбогдсон үйл ажиллагааг Засгийн газрын “Озон задладаг бодисыг импортлох, ашиглах зөвшөөрөл олгох журам”-аар зохицуулна. Хоёр. Химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах зөвшөөрөл олгох 2.1. Ерөнхий зүйл 2.1.1. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага аж ахуйн нэгж, байгууллагын албан ёсны хүсэлт, иргэний өргөдлийг үндэслэн дараахь зөвшөөрлийг олгоно: 2.1.1.1. химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

232

хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх; 2.1.1.2. химийн хорт болон аюултай бодис импортлох, үйлдвэрлэх зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага импортлосон болон үйлдвэрлэсэн бодисоо дотоодын хэрэглэгчдэд худалдах; 2.1.1.3. химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, ашиглах зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага тодорхой шалтгааны улмаас тухайн зорилгоор ашиглахгүй болсон илүүдэл бодисыг худалдах. 2.1.2. Зөвшөөрөл авахыг хүссэн иргэн өргөдлөөр, аж ахуйн нэгж, байгууллага албан бичгээр хүсэлт гаргах бөгөөд үүндээ зөвшөөрөл хүссэн бодисын олон улсын болон монгол нэршил, химийн томъёо, олон улсын бүртгэлийн дугаар (CAS number), зөвшөөрөл хүссэн тоо хэмжээ, улсын хилээр нэвтрүүлэх боомт зэргийг тодорхой тусгасан байна. 2.1.3. Зөвшөөрөл авахыг хүссэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь Химийн хорт болон аюултай бодисоос хамгаалах тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.1-д заасан мэдээллээс гадна дараахь мэдээллийг агуулсан баримт бичгийг хавсаргасан байна: 2.1.3.1. аж ахуйн нэгжийн хувьд улсын бүртгэлийн гэрчилгээний, иргэний хувьд иргэний үнэмлэхийн нотриатаар баталгаажуулсан хуулбар; 2.1.3.2. тухайн бодисын дагалдах сертификат (англи, монгол, орос хэлийн аль нэг дээр) 2.1.3.3. үйлдвэрлэгч эсвэл албан ёсны борлуулагчаас тухайн химийн бодисыг дагалдуулан өгсөн англи эсвэл орос хэл дээрх хор, аюулын лавлах мэдээлэл, түүний монгол хэл дээрх албан ёсны орчуулга; 2.1.3.4. тухайн бодисыг гадаад болон дотооддоо тээвэрлэх байгууллагатай хийсэн гэрээ болон түүнтэй адилтгах баримт бичгийн хуулбар; 2.1.3.5. Зөвхөн шинжилгээ, судалгааны зориулалтаар ашиглагдах “Монгол улсад ашиглахыг хориглосон химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт”-д орсон стандарт уусмал, бодис болон “Монгол улсад ашиглахыг хязгаарласан химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт”-д орсон химийн бодисын хувьд Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого зохицуулалтын асуудал эрхэлсэн Үндэсний зөвлөлийн Шинжээчдийн багийн дүгнэлт; 2.1.3.6. Пестицидын хувьд хүнс, хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас олгосон пестицид ашиглах, худалдах үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл; 2.1.3.7. Ариутгал, халдваргүйтлийн бодисын хувьд эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаас олгосон ариутгал, халдваргүйтлийн бодис ашиглах, худалдах үйл ажиллагаа

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

233

эрхлэх зөвшөөрөл. 2.1.4. Доорхи төрлийн химийн бодис, химийн бодис агуулсан бүтээгдэхүүнийг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, худалдахад энэхүү журам хамаарахгүй. Үүнд: 2.1.4.1. Судалгаа, шинжилгээний зориулалтаар ашиглах 1 литр эсвэл 1 кг-аас бага хэмжээтэй, “Монгол улсад ашиглахыг хориглосон химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт” болон “Монгол улсад ашиглахыг хязгаарласан химийн хорт болон аюултай бодисын жагсаалт”-д ороогүй бодис, урвалжууд; 2.1.4.2. Барилгын будаг, цавуу; 2.1.4.3. Төрөл бүрийн савлагаатай галын хор; 2.1.4.4. Барилгын бүтээц, шугам хоолой, дулаалгын материал үйлдвэрлэх зориулалттай полимер түүхий эд; 2.1.4.5. Шахсан хий бүхий ахуйн зориулалттай асаагуур; 2.1.4.6. Жижиглэн борлуулах зориулалтаар савлагдсан ахуйн зориулалттай 500 мл, эсхүл 500 граммаас бага хэмжээтэй уусгагч, хэвлэлийн хор, фото зургийн хор; 2.1.4.7...Жижиглэн борлуулах зориулалтаар савлагдсан тээврийн хэрэгслэлийн тос, тосолгооны материал, шингэн; 2.1.4.8. Шохойн чулуу, боловсруулсан шохой, гипс, каолин, бентонит, кварц зэрэг боловсруулсан болон боловсруулаагүй эрдсүүд; 2.1.4.9. Бензин, дизель түлш, керосин; 2.1.4.10.Шингэрүүлсэн хийн түлш; 2.1.4.11.Жижиглэн борлуулах зориулалтаар савласан ахуйн болон гоо сайхны химийн бодис, шингэнүүд. 2.2. Экспортлох зөвшөөрөл олгох 2.2.1. Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох зөвшөөрөл авахыг хүссэн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага энэ журмын 2.1.3-т зааснаас гадна дараахь материалыг нэмж бүрдүүлсэн байна: 2.2.1.1. тухайн бодисыг олон улсын хэмжээнд болон хоёр талын хооронд худалдаалж болох эрх зүйн үндэслэл, хортой, аюултай бүтээгдхүүнийг хил дамжуулан тээвэрлэх олон улсын конвенци, гэрээ, хэлэлцээрийн шаардлагыг хангасан тухай танилцуулга; 2.2.1.2 нийлүүлэгч, хүлээн авагч, тээвэрлэгч талуудын хооронд хийсэн гэрээ, хэлэлцээрийн эх хувь, түүний монгол хэл дээрх албан ёсны

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

234

орчуулга болон бусад шаардлагатай бичиг баримт.

2.3. Импортлох зөвшөөрөл олгох

2.3.1. Химийн хорт болон аюултай бодис импортлох зөвшөөрөл авахыг хүссэн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага энэ журмын 2.1.3-т заасан материалыг бүрдүүлэхээс гадна нийлүүлэгч талтай хийсэн гэрээ хэлэлцээрийн эх хувь, түүний англи, орос эсвэл монгол хэл дээрх албан ёсны орчуулгыг хавсаргана.

2.4. Хил дамжуулан тээвэрлэх зөвшөөрөл олгох

2.4.1. Химийн хорт болон аюултай бодис хил дамжуулан тээвэрлэх зөвшөөрөл авахыг хүссэн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага энэ журмын 2.1.3-т заасан материалаас гадна нийлүүлэгч-хүлээн авагч-Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээр дамжин өнгөрөх асуудлыг хариуцсан этгээдийн хооронд эсхүл нийлүүлэгч-дамжин өнгөрүүлэгч, хүлээн авагч-дамжин өнгөрүүлэгчийн хооронд хийсэн гэрээ хэлэлцээрийн эх хувь болон түүний монгол, англи хэл дээрх албан ёсны орчуулгыг хавсаргана.

2.5. Үйлдвэрлэх зөвшөөрөл олгох

2.5.1. Химийн хорт болон аюултай бодис үйлдвэрлэх зөвшөөрөл авахыг хүссэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ журмын 2.1.3-т зааснаас гадна дараах материалыг нэмж бүрдүүлсэн байна: 2.5.1.1.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаар баталгаажсан, химийн хорт болон аюултай бодисын эрсдлийн үнэлгээ бүхий “Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний тайлан”; 2.5.1.2.Үйлдвэрлэл эхлэхийг зөвшөөрсөн эрх бүхий байгууллагын зөвшөөрөл, хүлээн авсан улсын комиссын акт, дүгнэлтийн хуулбар; 2.5.1.3.Үйлдвэрлэх химийн бодисын хор, аюулын лавлах мэдээллийг боловсруулж, Химийн хорт болон аюултай бодисын бодлого зохицуулалтын асуудал эрхэлсэн Үндэсний зөвлөлөөр дүгнэлт гаргуулсан байна.

2.6. Худалдах зөвшөөрөл олгох

2.6.1. Химийн хорт болон аюултай бодис худалдах зөвшөөрөл авахыг

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

235

хүссэн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ журмын 2.1.3-т заасан материалаас гадна химийн бодисыг хадгалах, худалдах үйл ажиллагаа явуулах агуулахын байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагаар баталгаажсан химийн хорт болон аюултай бодисын эрсдлийн үнэлгээ бүхий “Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын нарийвчилсан үнэлгээний тайлан”-г хавсаргасан байна. Гурав. Химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад тавих шаардлага

3.1. Ерөнхий зүйл

3.1.1. Химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, үйлдвэрлэх, худалдах зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллага дараах шаардлагыг биелүүлнэ. Үүнд: 3.1.1.1. Химийн хорт ба аюултай бодис нь зориулалтын сав, баглаа боодол, стандартын шаардлага хангасан англи, орос, монгол хэл дээр үйлдэгдсэн хаяг, шошготой байна. 3.1.1.2. Химийн хорт ба аюултай бодисыг анхааруулах тэмдэг бүхий зориулалтын тээврийн хэрэгслэлээр тээвэрлэх бөгөөд тээвэрлэх, ачих, буулгах үеийн аюулгүй ажиллагааг химийн бодис импортлох, экспортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх, худалдах үйл ажиллагаа эрхлэгч хариуцна. 3.1.1.3. Химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагаа эрхлэгч нь тээвэрлэгч байгууллагатай гэрээ байгуулахдаа тухайн бодисын монгол хэл дээрх хор, аюулгүй байдлын лавлах мэдээлэл, аюулгүй ажиллагааны зааварчлага, болзошгүй ослын үед ажиллах төлөвлөгөө, тээвэрлэх маршрут зэргийг танилцуулж гарын үсэг зуруулна. 3.1.1.4. химийн хорт болон аюултай бодисыг экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагаа эрхлэгч нь энэ талаар гарсан олон улсын гэрээ, хэлэлцээрийг биелүүлэх үүрэгтэй бөгөөд тээвэрлэлт, ачилт, буулгалтын үед гарч болох осол, эрсдлээс урьдчилан сэргийлэх, осол , алдагдал гарсан тохиолдолд хор, аюулыг бууруулах арга хэмжээ авах нөхцлийг бүрдүүлсэн байна. 3.1.1.5. зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь экспортлосон, импортлосон, хил дамжуулан тээвэрлэсэн, үйлдвэрлэсэн, худалдсан химийн хорт болон аюултай бодис бүрээр нийлүүлэлт,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

236

зарцуулалтын хөдөлгөөний тухайн жилийн тайлан гаргаж, дараа жилийн 1 дүгээр сарын 25-ны дотор байгаль орчны асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагад хүргүүлнэ. 3.2. Экспортлох, импортлох, хил дамжуулан тээвэрлэх үйл ажиллагаа эрхлэгчид тавих шаардлага 3.2.1. Химийн хорт болон аюултай бодис экспортлох, имплотлох, хил дамжуулан тээвэрлэх зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ журмын 3.1-д заасан шаардлагыг биелүүлнэ. 3.3. Үйлдвэрлэгчид тавих шаардлага 3.3.1. Химийн хорт болон аюултай бодис үйлдвэрлэх зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ журмын 3.1-т зааснаас гадна дараах шаардлагыг биелүүлнэ: 3.3.1.1. Химийн хорт болон аюултай бодис үйлдвэрлэгч нь эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны шаардлага хангасан байранд, технологийн горимыг нарийн чанд баримтлан ажиллана. 3.3.1.2. Үйлдвэрлэгч нь орчиндоо болон ажлын байранд зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс хэтэрсэн бодис бүхий хорт хий, хог хаягдал гаргахгүй байх үүрэг хүлээх ба гаргасан тохиолдолд түүнийг бууруулах, саармагжуулах, байгаль орчинд халгүй аргаар устгах арга хэмжээг өөрийн хөрөнгөөр авч хэрэгжүүлнэ. 3.3.1.3. Үйлдвэрлэгч нь бүтээгдэхүүнээ борлуулахдаа тухайн бодисын хор, аюулгүй байдлын лавлах мэдээллийг заавал дагалдуулан өгнө.

3.4. Худалдахад тавих шаардлага

3.4.1. Химийн хорт болон аюултай бодис худалдах зөвшөөрөл бүхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага энэ журмын 3.1-т зааснаас гадна дараах шаардлагыг биелүүлнэ: 3.4.1.1. химийн хорт болон аюултай бодис ашиглах зөвшөөрөлгүй иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад химийн хорт болон аюултай бодисыг худалдахыг хориглоно. 3.4.1.2. химийн хорт болон аюултай бодисыг худалдахдаа худалдан авсан этгээдийн хаяг, бодисын нэр төрөл, хэмжээ, ашиглах зориулалтыг заасан баримтыг 2 хувь үйлдэн баталгаажуулж, нэг хувийг худалдан авагчид,

237

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

үлдсэн хувийг өөртөө хадгална. 3.4.1.3. Химийн хорт болон аюултай бодисыг худалдахдаа худалдан авагчид тухайн бодисын хор, аюулгүй ажиллагааны лавлах мэдээллийг заавал дагалдуулан өгнө. 3.4.1.4. Химийн хорт болон аюултай бодисыг жижиглэн худалдахдаа зориулалтын, тодорхой хаяг шошго бүхий саванд савласан байна. *

*

*

*

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ æóðàì (Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä, Îíöãîé áàéäëûí åðºíõèé ãàçðûí äàðãûí 2009 îíû 02 ñàðûí 03-íû ºäðèéí 28/40/29 ä¿ãýýð õàìòàðñàí òóøààë) Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë 1.1. Ýíýõ¿¿ æóðìûí çîðèëãî íü “Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí òóõàé õóóëü”-èéí 6 äóãààð ç¿éëèéí 6.1.2 çààëòûí äàãóó õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ õàðèëöààã çîõèöóóëàõàä îðøèíî. 1.2. “Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí òóõàé õóóëü”-èéí 6.1.3, 6.1.7, 6.1.8 äàõü çààëò, 8, 10, 12, 13, 14 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñàí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõòàé õîëáîãäñîí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõàä ýíýõ¿¿ æóðìûã ìºðäºíº. 1.3. Õèìèéí áîäèñûí îëîí óëñûí áîëîí ¿íäýñíèé àíãèëàëä îðîîã¿é õèìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, õèìèéí ìàòåðèàëûã õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãàà ýíý æóðàìä õàìààðàõã¿é. Õî¸ð. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã àøèãëàõ, óñòãàõ çºâøººðºë îëãîõ 2.1. Åðºíõèé ç¿éë 2.1.1. Èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãààñ òàâüñàí àëáàí ¸ñíû õ¿ñýëòòèéã ¿íäýñëýí õîðò áîëîí àþóëòàé õèìèéí áîäèñûã àøèãëàõ, óñòãàõ çºâøººðëèéã áàéãàëü îð÷íû àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà îëãîíî. 2.1.2. Ǻâøººðºë àâàõ òóõàé õ¿ñýëòèéã áè÷ãýýð ãàðãàõ áºãººä òóõàéí õèìèéí áîäèñûí äàãàëäàõ ñåðòèôèêàò, õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã (ìîíãîë õýë äýýð) õàâñàðãàíà.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ îëãîõ

238

2.2. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã àøèãëàõ çºâøººðºë

2.2.1 Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ àøèãëàõ çºâøººðºë àâàõ òóõàé õ¿ñýëò ãàðãàñàí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü ýíýõ¿¿ æóðìûí 2.1.2-ò çààñíààñ ãàäíà äàðààõ ìàòåðèàëûã õàâñàðãàíà: 2.2.1.1. Áàéãàëü îð÷íû àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãààð áàòàëãààæñàí Áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí íàðèéâ÷èëñàí ¿íýëãýýíèé òàéëàíãèéí áàòàëãààò õýñýã áîëîí óã òàéëàíãèéí “õèìèéí áîäèñûí ýðñäëèéí ¿íýëãýý” á¿ëãèéí õóóëáàð; 2.2.1.2. “Ìîíãîë óëñàä àøèãëàõûã õÿçãààðëàñàí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ”-ûí æàãñààëòàä îðñîí áîäèñûí õóâüä Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí àñóóäàë ýðõýëñýí ¿íäýñíèé çºâëºëèéí Øèíæýý÷äèéí áàãèéí ä¿ãíýëò. 2.2.2 Õèìèéí áîäèñûã òýýâýðëýõ ãýðýý, ò¿¿íòýé àäèëòãàõ áàðèìò áè÷ãèéí õóóëáàð. 2.3. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óñòãàõ çºâøººðºë îëãîõ 2.3.1. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ óñòãàõ çºâøººðºë àâàõ òóõàé õ¿ñýëò ãàðãàñàí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü ýíýõ¿¿ æóðìûí 2.1.2-ò çààñíààñ ãàäíà äàðààõ ìàòåðèàëûã õàâñàðãàñàí áàéíà: 2.3.1.1. óñòãàõ çºâøººðºë õ¿ññýí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ, òýäãýýðèéí õàÿãäëûí íýð òºðºë, òîî õýìæýý, óñòãàõ áîëñîí øàëòãààíûã òóñãàñàí àëáàí ¸ñíû õ¿ñýëò; 2.3.1.2. õýðýâ óñòãàõ õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí íýð òºðºë íü òîäîðõîé áóñ áàéâàë ò¿¿íèé íàéðëàãà, á¿òöèéã òîãòîîñîí óëñûí èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèéí ä¿ãíýëò. 2.3.1.3. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ óñòãàõ àðãà÷ëàë, óñòãàõ öýãèéí òàëààð ãàðãàñàí Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí áîäëîãî çîõèöóóëàëòûí àñóóäàë ýðõýëñýí ¿íäýñíèé çºâëºëèéí Øèíæýý÷äèéí áàãèéí ä¿ãíýëò. 2.3.1.4. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí ýçýíã¿é õîã, õàÿãäàë, õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñòîé õîëáîîòîé îñîë, ò¿¿í÷ëýí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, ìàë, ýä õºðºíãº, áàéãàëü îð÷íûã õîðäóóëæ, àëàí õÿäàõ, õîðëîí ñ¿éòãýõ çîðèëãîîð ñàíààòàéãààð õýðýãëýñýí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óñòãàõäàà îíöãîé áàéäëûí àñóóäàë õàðèóöñàí áàéãóóëëàãûí ãàðãàñàí ñàíàëûí äàãóó Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí àñóóäàë ýðõýëñýí ¿íäýñíèé çºâëºëèéí øèíæýý÷äèéí áàãèéí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýíý. Ãóðàâ. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

239

àøèãëàõ, óñòãàõàä òàâèõ øààðäëàãà 3.1. Åðºíõèé ç¿éë 3.1.1. Èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëàãà íü õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõäàà “Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí òóõàé õóóëü”- èéí 8, 10, 12, 13, 14, 17 äóãààð ç¿éëä çààñíààñ ãàäíà äàðààõ øààðäëàãûã áèåë¿¿ëíý: 3.1.1.1. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ íü çîðèóëàëòûí ñàâ, áàãëàà áîîäîë, ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàñàí õàÿã, øîøãîòîé áàéíà; 3.1.1.2. ¿éëäâýðëýã÷ýýñ ãàðãàñàí õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã ¿íäýñëýí áîäèñ íýã á¿ðýýð áîëîâñðóóëñàí àþóëã¿é àæèëëàãààíû çààâàð÷èëãààã áàéãàëü îð÷íû áîëîí ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õÿàíàëòûí óëñûí áàéöààã÷ààð õÿíóóëæ, ººðèéí áàéãóóëëàãûí äàðãààð áàòàëãààæóóëñàí áàéíà; 3.1.1.3. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîéãîîð ãàð÷ áîëçîøã¿é îñëûí ¿åä àæèëëàõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, àéìàã, íèéñëýëèéí Îíöãîé áàéäëûí ãàçàð, õýëòñýýð áàòëóóëñàí áàéíà; 3.1.1.4. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñòîé õàðüöàæ àæèëëàãñäûã ñóðãàëòàíä (áîäèñ á¿ðèéí õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýë, àþóëã¿é àæèëëàãààíû çààâàð÷èëãàà, áîëçîøã¿é îñëûí ¿åä àæèëëàõ òºëºâëºãºº ãýõ ìýò) õàìðóóëæ, ãàðûí ¿ñýã çóðóóëñíû äàðàà àæèëëóóëàõ áà ñóðãàëòàíä õàìðàãäààã¿é òîõèîëäîëä õèìèéí áîäèñòîé õàðüöàæ àæèëëàõûã õîðèãëîíî; 3.1.1.5. áîëçîøã¿é àþóë, îñëûí ¿åä àøèãëàõ çîðèóëàëòûí, á¿ðýí àæèëëàãààòàé ãàë óíòðààõ àíõàí øàòíû áàãàæ, õýðýãñýë, õîð ñààðìàãæóóëàõ áîäèñ, óóñìàëûã àæëûí áàéðàíä áàéðëóóëàõ áà õèìèéí áîäèñòîé õàðüöàæ àæèëëàãñäûã àðüñ, í¿ä áîëîí àìüñãàë õàìãààëàõ çîðèóëàëò á¿õèé, ñòàíäàðòûí øààðäëàãà õàíãàñàí õ¿í íýã á¿ðèéí õàìãààëàëòûí õýðýãñëýëýýð õàíãàñàí áàéíà; 3.1.1.6. Ýíýõ¿¿ æóðìûí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãòèéí À áàãàíàä õàìààðàãäàõ õèìèéí áîäèñûã Á áàãàíàä õàìààðàõ õèìèéí áîäèñòîé õàìò õàäãàëàõ, òýýâýðëýõèéã õîðèãëîíî;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

240

Æóðìûí 1 ä¿ãýýð õ¿ñíýãò Õàìò õàäãàëàõ, òýýâýðëýõèéã õîðèãëîñîí õèìèéí áîäèñ: À áàãàíà Àçèäóóä Àçîòûí õ¿÷èë / êîíöåíòðàöèòàé/ Àììîíè /óñã¿é/ Àììîíèéí íèòðàò Àíèëèí Àöåòîí Àöåòèëåí Ãèäðèä Ãèïîõëîðèäóóä ĺðâºí õëîðò í¿¿ðñòºðºã÷ Èäýâõèæ¿¿ëñýí í¿¿ðñ Èîä Êàëüöèéí îêñèä Õ¿íöýë àãóóëñàí ìàòåðèàëóóä Õëîðàòóóä Õëîðûí äàâõàð èñýë Õðîìûí õ¿÷èë áà õðîìûí ãóðàâ÷ èñýë Çýñ Êàëè Êàëèéí õëîðèä Êàëèéí ïåðõëîðàò / õëîðàòóóäûã ¿ç/ Êàëèéí ïåðìàíãàíàò

Á áàãàíà Õ¿÷ë¿¿ä, õ¿íä ìåòàëëóóä áà ò¿¿íèé äàâñóóä, èñýëä¿¿ëýã÷èä Öóóíû õ¿÷èë, àöåòîí, ñïèðò, àíèëèí, õðîìûí õ¿÷èë, ãèäðîöèàíûí õ¿÷èë, õ¿õýðò óñòºðºã÷, øàòàìõàé øèíãýí¿¿ä, øàòàìõàé õèéí¿¿ä, çýñ, ãóóëü, á¿õ õ¿íä ìåòàëëóóä ̺íãºí óñ, ãàëîãåí¿¿ä, êàëüöèéí ãèïîõëîðèä, õàéëóóð õ¿÷èë Õ¿÷ë¿¿ä, ìåòàëëûí íóíòàãóóä, øàòàìõàé øèíãýí¿¿ä, õëîðèäóóä, íèòðèò¿¿ä, õ¿õýð, íàðèéí æèæèãëýñýí îðãàíèê áà øàòàìõàé ìàòåðèàëóóä Àçîòûí õ¿÷èë, óñòºðºã÷èéí õýò èñýë Êîíöåíòðàöèòàé àçîòûí áà õ¿õðèéí õ¿÷ëèéí õîëüöóóä, óñòºðºã÷èéí õýò èñýë Õëîð, áðîì, çýñ, ôòîð, ìºíãº, ìºíãºí óñ Óñ Õ¿÷ë¿¿ä, èäýâõèæ¿¿ëñýí í¿¿ðñ Íàòðè Á¿õ èñýëä¿¿ëýã÷èä, êàëüöèéí ãèïîõëîðèä Àöåòèëåí, àììîíè /øèíãýí áà óñã¿é/, óñòºðºã÷ Óñ Á¿õ àíãèæðóóëàã÷èä Àììîíèéí äàâñóóä, õ¿÷ë¿¿ä, ìåòàëëûí íóíòàãóóä, õ¿õýð, íàðèéí æèæèãëýñýí îðãàíèê áà øàòàìõàé ìàòåðèàëóóä Àììîíè, ìåòàí, ôîñôèí, õ¿õýðò óñòºðºã÷ Öóóíû õ¿÷èë, ñïèðò, êàìôîð, ãëèöåðèí, íàôòàëåí, øàòàìõàé øèíãýí¿¿ä Àöåòèëåí, óñòºðºã÷èéí õýò èñýë ĺðâºí õëîðò í¿¿ðñòºðºã÷, í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàâõàð èñýë, óñ Õ¿õðèéí áîëîí áóñàä õ¿÷ë¿¿ä, àììîíèéí äàâñóóä, ìåòàëëûí íóíòàãóóä, õ¿õýð, íàðèéí æèæèãëýñýí îðãàíèê íýãäë¿¿ä áà øàòàìõàé ìàòåðèàëóóä Õ¿õðèéí áîëîí áóñàä õ¿÷ë¿¿ä Ãëèöåðèí, ýòèëåí ãëèêîëü, áåíçàëüäåãèä, õ¿õðèéí õ¿÷èë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Êóìèí óñòºðºã÷èéí õýò èñýë Ìåòàëë óñòºðºã÷èä ̺íãºí óñ ̺í㺠áà ò¿¿íèé äàâñóóä Íàòðè Íàòðèéí íèòðàò Íàòðèéí õýò èñýë

Íèòðàòóóä Íèòðèò¿¿ä Íèòðîïàðàôèíóóä Í¿¿ðñóñòºðºã÷ /áóòàí, ïðîïàí, áåíçîë ãýõ ìýò/ Îðãàíèê õýò èñë¿¿ä Ïåðõëîðûí õ¿÷èë Ïåðìàíãàíàòóóä Ñóëüôèä¿¿ä Óñòºðºã÷èéí õýò èñýë Ôòîð Ôòîðò óñòºðºã÷èéí õ¿÷èë, óñã¿é /õàéëóóð õ¿÷èë/ Õóðãàí ÷èõíèé õ¿÷èë Õ¿õýðò óñòºðºã÷ Õ¿÷èëòºðºã÷ Õ¿õðèéí õ¿÷èë Öàãààí ôîñôîð Öèàíèäóóä Öèàíûí õ¿÷èë Öóóíû õ¿÷èë Öóóíû àíãèäðèä

241

Õ¿÷ë¿¿ä /îðãàíèê áà îðãàíèê áóñ/ Õ¿÷ë¿¿ä, óñ Àöåòèëåí, òýñðýìòãèé õ¿÷èë, àììîíè Àöåòèëåí, õóðãàí ÷èõíèé õ¿÷èë, äàðñíû õ¿÷èë, àììîíèéí íýãäë¿¿ä, òýñðýìòãèé õ¿÷èë 4 õëîðò í¿¿ðñòºðºã÷, í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, áóñàä õëîðò í¿¿ðñóñòºðºã÷èä, óñ Àììîíèéí íèòðàò, áóñàä àììîíèéí äàâñóóä Ýòèëèéí áà ìåòèëèéí ñïèðò, ìºñºí öóóíû õ¿÷èë, öóóíû àíãèäðèä, áåíçàëüäåãèä, í¿¿ðñòºðºã÷èéí äèñóëüôèä ãëèöåðèí, ýòèëåí ãëèêîëü, ýòèë àöåòàò, ìåòèë àöåòàò, ôóðôóðîë Õ¿÷ë¿¿ä Õ¿÷ë¿¿ä Îðãàíèê áóñ ñóóðèóä, àìèíóóä Ôòîð, õëîð, áðîì, õðîìûí õ¿÷èë, õýò èñë¿¿ä Õ¿÷ë¿¿ä /îðãàíèê áà ýðäñèéí/, ¿ðýëò ¿¿ñýõýýñ çàéëñõèéõ, õ¿éòýí ãàçàð õàäãàëàõ Öóóíû àíãèäðèä, ñïèðò, âèñìóò, öààñ, ìîä, ººõ, òîñ Êîíöåíòðàöèòàé õ¿õðèéí õ¿÷èë, ãëèöåðîë, ýòèëåí ãëèêîëü, áåíçàëüäåãèä Õ¿÷ë¿¿ä Çýñ, õðîì, òºìºð, èõýíõ ìåòàëë áà ò¿¿íèé äàâñóóä, á¿õ øàòàìõàé øèíãýí /ñïèðò, àöåòîí ãýì ìýò/, øàòàìõàé, ìàòåðèàëóóä, àíèëèí, íèòðîìåòàí Á¿õ õèìèéí áîäèñ Àììîíè /øèíãýí áà óñã¿é/ ̺íãºí óñ áà ìºíãº, òýäãýýðèéí äàâñóóä Äýãäýìõèé àçîòûí õ¿÷èë, èñýëä¿¿ëýã÷ õèéí¿¿ä Òîñ, ººõ òîñ, óñòºðºã÷, øàòàìõàé øèíãýí, øàòàìõàé õàòóó áîäèñ, øàòàìõàé õèé Õëîðàòóóä, ïåðõëîðàòóóä, ïåðìàíãàíàòóóä Àãààð, õ¿÷èëòºðºã÷, ø¿ëò¿¿ä, àíãèæðóóëàã÷èä Õ¿÷ë¿¿ä Àçîòûí õ¿÷èë, ø¿ëò¿¿ä Õðîìûí õ¿÷èë, àçîòûí õ¿÷èë, ãèäðîêñèë íýãäë¿¿ä, ýòèëåí ãëèêîë, ïåðõëîðûí õ¿÷èë, õýò èñë¿¿ä, ïåðìàíãàíàòóóä Ýòèëåí ãëèêîëü ãýõ ìýò ãèäðîêñèëèéí á¿ëýã àãóóëñàí íýãäë¿¿ä, ïåðõëîðûí õ¿÷èë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Øàòàìõàé øèíãýí Ø¿ëò áà ãàçðûí ø¿ëòèéí ìåòàëëóóä / ìàãíè, íàòðè, êàëèéí íóíòãóóä ãýõ ìýò/ Äýýð çààãäààã¿é á¿ëýã, øèíý òºðëèéí áîäèñûí õóâüä

242

Àììîíèéí íèòðàò, õðîìûí õ¿÷èë, óñòºðºã÷èéí õýò èñýë, àçîòûí õ¿÷èë, íàòðèéí õýò èñýë, ãàëîãåíóóä, áóñàä èñýëä¿¿ëýã÷ íýãäë¿¿ä Óñ, äºðâºí õëîðò í¿¿ðñòºðºã÷, õëîðò í¿¿ðñ óñòºðºã÷èä, í¿¿ðñõ¿÷ëèéí õèé, ãàëîãåí¿¿ä Òóõàéí áîäèñ íýã á¿ðèéí õîð, àþóëûí ëàâëàõàä çààñàí øèíæ ÷àíàðûã õàðãàëçàí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàñàí íºõöºëä òýýâýðëýæ, õàäãàëíà.

3.1.1.7 õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã àøèãëàõ, óñòãàõ çºâøººðºë á¿õèé èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü àøèãëàñàí, óñòãàñàí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ, á¿òýýãäýõ¿¿í á¿ðýýð æèë á¿ð òàéëàí ãàðãàæ, äàðàà æèëèéí 1 ä¿ãýýð ñàðûí 25-íû äîòîð Áàéãàëü îð÷íû àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãàä òóñ òóñ õ¿ðã¿¿ëíý. 3.1.1.8. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí ýçýíã¿é õîã, õàÿãäàë, õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñòîé õîëáîîòîé îñîë, ò¿¿í÷ëýí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, ìàë, ýä õºðºíãº, áàéãàëü îð÷íûã õîðäóóëæ, àëàí õÿäàõ, õîðëîí ñ¿éòãýõ çîðèëãîîð ñàíààòàéãààð õýðýãëýñýí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óñòãàõ àðãà õýìæýýã Ãàìøãààñ õàìãààëàõ òóõàé õóóëèéí 19 ä¿ãýýð ç¿éëä çààñíû äàãóó øóóðõàé á¿ëýã óäèðäàí çîõèöóóëíà. 3.2. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õàäãàëàõàä òàâèõ øààðäëàãà 3.2.1. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ ýêñïîðòëîõ, èìïîðòëîõ, õóäàëäàõ, àøèãëàõ, ¿éëäâýðëýõ, óñòãàõ çºâøººðºë á¿õèé èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õàäãàëàõäàà ýíý æóðìûí 3.1-ä çààñíààñ ãàäíà äàðààõ øààðäëàãûã áèåë¿¿ëñýí áàéíà: 3.2.1.1. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé õèìèéí áîäèñûã çîðèóëàëòûí àãóóëàõàä, õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýëä çààñàí íºõöºëä õàäãàëíà; 3.2.1.2. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí àãóóëàõûã õ¿í àì îðøèí ñóóãàà ãàçðààñ 300-ààñ äîîøã¿é ìåòðèéí çàéä, ¿åð óñàíä àâòàõààðã¿é áàéðëàëä áàéðëóóëàõ áà àãóóëàõ íü ãàëä òýñâýðøèëòèéí çýðãèéã õàíãàõóéö ìàòåðèàë, õèéöòýé, áîëçîøã¿é îñëûí ¿åä õºðñºíä áîëîí ãàäàãø áîäèñ àëäàãäàõààðã¿é øàë (öåìåíòýí áîëîí ïëèòàí), áàò áýõ õàìãààëàëò á¿õèé öîíõ, õààëãà, ¿åðèéí äàëàí, õàìãààëàëòûí ñóâàãòàé áàéíà.

243

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

3.2.1.3. õîðò áîëîí àþóëòàé õèìèéí áîäèñûã øèíæ ÷àíàð, ¿ç¿¿ëýõ õîð íºëººë뺺ñ íü õàìààð÷ ýíý æóðìûí 2 äóãààð õ¿ñíýãòýä çààñàí íºõöëèéí äàãóó òóñãààðëàí õàäãàëíà. Æóðìûí 2 äóãààð õ¿ñíýãò Õîðò áîëîí àþóëòàé õèìèéí áîäèñûã øèíæ ÷àíàð, ¿ç¿¿ëýõ õîð íºëººë뺺ð òóñãààðëàí õàäãàëàõ íºõöºë: Õèìèéí áîäèñûí òºðºë Øàòàìõàé øàõñàí õèé

Èñýëä¿¿ëýã÷ øàõñàí õèé

Õîðòîé øàõñàí õèé

Èäýìõèé õ¿÷ë¿¿ä

Õàìòàä íü õà ä ãàëàõûã õîðèãëîñîí áîäèñ

Õàäãàëàõ íºõöºë

Æèøýý

Ñýð¿¿í, õóóðàé ãàçàð èñýëä¿¿ëýã÷ õèéí¿¿äýýñ òóñàä íü õàäãàëíà. Àþóëã¿éí ¿¿äíýýñ õèé àãóóëñàí ñàâíóóäûã õàíà ýñâýë òàâèóðòàé óÿæ áýõýëíý Ñýð¿¿í, õóóðàé ãàçàð øàòàìõàé õèéí¿¿äýýñ òóñàä íü õàäãàëíà. Àþóëã¿éí ¿¿äíýýñ õèé àãóóëñàí ñàâíóóäûã õàíà ýñâýë òàâèóðòàé óÿæ áýõýëíý Ñýð¿¿í, õóóðàé ãàçàð øàòàìõàé õèé áà øèíãýí¿¿äýýñ òóñàä íü õàäãàëíà. Àþóëã¿éí ¿¿äíýýñ õèé àãóóëñàí ñàâíóóäûã õàíà ýñâýë òàâèóðòàé óÿæ áýõýëíý Õ¿÷èëä òýñâýðòýé ìàòåðèàëààð äîòîðëîãäñîí àãóóëàõàä (ºðººíä) õàäãàëíà. Èñýëä¿¿ëýã÷ õ¿÷ë¿¿äèéã (õðîì, àçîò, õ¿õýð, ïåðõëîðûí õ¿÷ë¿¿ä) îðãàíèê õ¿÷ë¿¿äýýñ òóñàä íü õàäãàëíà

Óñòºðºã÷, ìåòàí, àöåòèëåí, ïðîïàí

Èñýëä¿¿ëýã÷ áà õîðòîé øàõñàí õèé, èñýëä¿¿ëýã÷ õàòóó áîäèñóóä

Õ¿÷èëòºðºã÷, õëîð, áðîì

Øàòàìõàé õèéí¿¿ä

Í¿¿ðñòºðºã÷èéí äàí èñýë, õ¿õýðò óñòºðºã÷, àçîòûí äàâõàð èñýë

Øàòàìõàé õèéí¿¿ä, èñýëä¿¿ëýã÷ õèéí¿¿ä

Öóóíû õ¿÷èë, ôåíîë, õ¿õðèéí õ¿÷èë, õðîìïèê, àçîòûí õ¿÷èë, ïåðõëîðûí õ¿÷èë, õðîìûí õ¿÷èë, äàâñíû õ¿÷èë

Øàòàìõàé øèíãýí, øàòàìõàé õàòóó áîäèñ, ñóóðü, èñýëä¿¿ëýã÷

244

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Èäýìõèé ãèäðîêñè-äóóä

Èäýìõèé áîäèñò òýñâýðòýé ìàòåðèàëààð äîòîðëîãäñîí àãóóëàõàä (ºðººíä) õàäãàëíà. Îðãàíèê áóñ ãèäðîîêñèäóóäûã õàÿã øîøãîòîé, ïîëèýòèëåíèí ñàâàíä õàäãàëíà Ãàëä òýñâýðòýé ìàòåðèàëààð áàðèãäñàí àãóóëàõàä (ºðººíä) ãàëûí ýõ ¿¿ñâýðýýñ õîë õàäãàëíà. Îíöãîé øàòàìõàé øèíãýí¿¿äèéã òýñðýëò äààõ áàò áºõ õºðãºã÷èä õàäãàëíà. Ñýð¿¿í, õóóðàé ãàçàð èñýëä¿¿ëýã÷, èäýìõèé, øàòàìõàé øèíãýí¿¿äýýñ òóñàä íü õàäãàëíà

Àììîíèéí ãèäðîêñèä, íàòðèéí ãèäðîêñèä, êàëüöèéí ãèäðîêñèä

Øàòàìõàé øèíãýí¿¿ä, èñýëä¿¿ëýã÷, õ¿÷ë¿¿ä

Àöåòîí, áåíçîë, äèýòèëèéí ýôèð, ìåòàíîë, ýòàíîë, òîëóîë, ìºñºí öóóíû õ¿÷èë

Õ¿÷ë¿¿ä, ãèäðîêñèäóóä, èñýëä¿¿ëýã÷èä, õîðòîé áîäèñóóä

Ôîñôîð (øàð), êàëüöèéí êàðáèä, ïèêðèíèéí õ¿÷èë, áåíçîëûí õýò èñýë

Õ¿÷ë¿¿ä, ãèäðîêñèäóóä, èñýëä¿¿ëýã÷èä, õîðòîé áîäèñóóä

Åðäèéí õèìèéí áîäèñóóä (óðâàëûí èäýâõèòýé áèø)

Åðäèéí àãóóëàõàä õàäãàëíà.

Àãàð, íàòðè õëîðèä, íàòðèéí áèêàðáîíàò, èõýíõ óðâàëûí èäýâõèã¿é äàâñóóä

Îíöëîã øààðäëàãóóäûã õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëýýñ õàð

Èñýëä¿¿ëýã÷èä

Õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõàä èë çàäãàé àñãàðàõààñ áîëãîîìæèë. ªºðºº øàòàìõàé áà øàòàìõàé áîäèñ, ìàòåðèàëààñ òóñàä íü õàäãàëíà.

Àììîíèéí ïåðñóëü-ôàò, òºìðèéí õëîðèä, èîä, íàòðèéí ãèïîõëîðèä, áåíçîëèéí õýò èñýë , êàëèéí ïåðìàíãàíàò, êàëèéí äèõðîìàò (èñýëä¿¿- ëýã÷äýä õýò èñë¿¿ä, ïåðõëîðàòóóä, õëîðàòóóä, íèòðàòóóä, áðîìàòóóä, ñóïåðîêñèäóóä îðíî)

Àíãèæðóóëàã-÷èä áîëîí øàòàìõàé áîäèñóóäààñ òóñàä íü õàäãàëíà

Øàòàìõàé øèíãý-í¿¿ä

Øàòàìõàé õàòóó áîäèñ

245

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Õîðòîé õèìèéí áîäèñóóä

Àãààðæóóëàëòàé, ñýð¿¿í, õóóðàé àãóóëàõàä õàäãàëíà. Òóõàéí õèìèéí áîäèñò òýñâýðòýé, õàãàð÷ ýâäýðäýãã¿é ñàâàíä äàâõàð ñàâëàãäñàí áàéâàë çîõèíî

Óñòàé õ¿÷òýé óðâàëä îðäîã áîäèñóóä

Õóóðàé, ñýð¿¿í îð÷èíä, óñíààñ õîë õàäãàëíà.

Õîðò õàâäàð ¿¿ñãýã÷ áîäèñóóä

Øîøãîí äýýð “Õàâäàð ¿¿ñãýíý” ãýñýí àíõààðóóëãûã çààâàë áè÷íý. Ǻâõºí çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õýðýãëýõ áºãººä òóõàéí áîäèñûí õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýëä çààñàí íºõöºëä õàäãàëíà. Øîøãîí äýýð “ͺõºí ¿ðæëèéí ýðõòýí áîëîí óðàãò ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëíý” ãýñýí àíõààðóóëãûã çààâàë áè÷íý. Ǻâõºí çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé òîõèîëäîëä õýðýãëýõ áºãººä òóõàéí áîäèñûí õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýëä çààñàí íºõöºëä õàäãàëíà. Àãààð ¿ë íýâòðýõ ñàâàíä õàðàíõóé, ñýð¿¿í, õóóðàé îð÷èíä õàäãàëíà.

ͺõºí ¿ðæëèéí ñèñòåìä õîðòîé áîäèñóóä

Õýò èñýë ¿¿ñãýã÷ áîäèñóóä

Àíèëèí, 4 õëîðò í¿¿ðñ-òºðºã÷, õëîðôîðì, öèàíèäóóä, õ¿íä ìåòàëëûí íýãäë¿¿ä (êàäüìè, ìºíãºí óñ, îñìè ãýõ ìýò), õóðãàí ÷èõíèé õ¿÷èë, ôåíîë, øîðãîîëæíû õ¿÷èë Ìåòàëë íàòðè, ìåòàëë êàëè, ìåòàëë ëèòè, ëèòè õºíãºí öàãààíû ãèäðèä

Øàòàìõàé øèíãýí¿¿ä, õ¿÷ë¿¿ä, ãèäðîêñèäóóä áà èñýëä¿¿ëýã÷èä Õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã ¿ç

Áåíçèäèí, áåòàíàôòèëàìèí, áåíçîë, ìåòèëåí õëîðèä, áåòàïðîïèîëàêòîí

Õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã ¿ç

Õàðòóãàëãà áà ìºíãºí óñíû íýãäë¿¿ä, áåíçîë, àíèëèí

Õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã ¿ç

Äèýòèëèéí ýôèð, àöåòàëüäåãèä, àêðèëîíèòðèë

Õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã ¿ç

Á¿õ óñàí óóñìàë áîëîí èñýëä¿¿ëýã÷äýýñ òóñàä íü õàäãàëíà

246

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Õ¿÷òýé àíãèæðóóëàã÷ áîäèñóóä

Õóóðàé, ñýð¿¿í, ñàéí àãààðæóóëàëòòàé îð÷èíä á¿õ õèìèéí áîäèñîîñ òóñàä íü õàäãàëíà.Óñòàé óðâàëä îðíî

Àöåòèë õëîðèä, òèîíèë õëîðèä, Ẻðºëçãºíèé (ìàëèíîâûí) õ¿÷èë, òºìðèéí ñóëüôèä

Õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã ¿ç

Äýýð äóðäààã¿é áîäèñûí áóñàä íýð òºðëèéí õóâüä

Òóõàéí áîäèñ íýã á¿ðèéí õîð, àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã çààâàë îëæ ¿ç

Õîð, ìýäýýëëèéí ëàâëàãààíààñ ÿìàð áîäèñóóä áîëîõûã òîäîðõîéëîõ

Õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëëèéã çààâàë ¿ç

3.2.1.4. õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõ íü õýä õýäýí õýñãýýñ á¿ðäñýí òîõèîëäîëä òýäãýýðèéã õàäãàëàõ áîäèñûí õýìæýýíýýñ õàìààð÷ ãàë òàðõàõ áîëîìæèéã õÿçãààðëàñàí çàéä áàéðëóóëàõ áà õýñýã á¿ð íü äîòðîî õàìò õàäãàëæ áîëîõ á¿ëýã áîäèñûã òóñàä íü õàäãàëàõ çîðèóëàëò á¿õèé ººð õîîðîíäîî áèò¿¿ òóñãààðëàãäñàí ºðºº òàñàëãààòàé áàéíà; 3.2.1.5. õèìèéí áîäèñûí íýã àãóóëàõàä 500 òîííîîñ, àãóóëàõûí äîòîðõè íýã òàñàëãààíä 50 òîííîîñ èõã¿é áîäèñ õàäãàëíà; 3.2.1.6. ýðäýì øèíæèëãýýíèé áîëîí ëàáîðàòîðè, ¿éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð õýðýãëýõ áàãà õýìæýýíèé /50 êã õ¿ðòýë/ õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òóõàéí õýðýãëýã÷èéí áàéðàíä òóñãàéëàí áýëäñýí ºðººíä õàäãàëíà. ªðºº íü àãààðæóóëàõ òºõººðºìæòýé áàéõ áà öýâýð, áîõèð óñíû ñèñòåìä õîëáîãäñîí áàéíà; 3.2.1.7. õèìèéí áîäèñûã õ¿íèé í¿äíèé ò¿âøèíãýýñ äýýø ò¿âøèíä áàéðëàõ òàâèóð äýýð òàâèõûã õîðèãëîõ áºãººä õèìèéí áîäèñûí òàâèóð íü ãóëñàæ óíàõààñ õàìãààëñàí õààëò, ñààäòàé áàéíà; 3.2.1.8. õèìèéí áîäèñûã øàëàí äýýð õóðààæ õàäãàëàõ òîõèîëäîëä õ¿í ÿâàõ çàì ãàðãàí áàéðëóóëàõ áà ãàðöûã õààæ áîëîõã¿é; 3.2.1.9. øèíãýí õèìèéí áîäèñûã õàãàðäàãã¿é ýñâýë áàò áºõ õàãàðäàãã¿é äàâõàð ñàâàëãààòàé ñàâàíä õàäãàëàõ áà õàäãàëàõ àãóóëàõûí òåìïåðàòóð íü òóõàéí áîäèñûí õàäãàëàõ íºõöºëä òîõèðñîí áàéâàë çîõèíî; 3.2.1.10. äýãäýìõèé ýñâýë õóðö ¿íýðòýé õèìèéí áîäèñûã øààðäëàãà õàíãàõóéö àãààðæóóëàëûí ñèñòåìýýð òîíîãëîãäñîí àãóóëàõàä õàäãàëíà;

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

247

3.2.1.11. á¿õ õèìèéí áîäèñ, ÿëàíãóÿà øàòàìõàé øèíãýíèéã õàëààëòûí õýðýãñýë, ñèñòåìýýñ õîë, øóóä íàðíû ãýðýë òóñàõààðã¿é íºõöºëä õàäãàëíà. 3.2.1.12. õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõàä àñãàð÷ ãîéæñîí ýñâýë ýâäýðõèé ñàâ, áàãëàà áîîäîëòîé õèìèéí áîäèñûã õàäãàëàõûã õîðèãëîíî; 3.2.1.13. õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõàä èë ãàë ãàðãàõ, ÷¿äýíç çóðàõûã õîðèãëîíî; 3.2.1.14. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã þ¿ëýõ, ñàâíààñ íü õýñýã÷ëýí àâàõäàà çºâõºí òóñãàé òîíîãëîñîí /ñàëõèâ÷, àãààðæóóëàëòûí ñèñòåì, øèíãýíèé øàõóóðãà ãýõ ìýò/ àãóóëàõàä ã¿éöýòãýíý; 3.2.1.15. õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõ íü àæèëëàãñäûí ãàð óãààõ, óñàíä îðîõ, õóâöàñ ñîëèõ íºõö뺺ð õàíãàãäñàí áàéíà; 3.2.1.16. àãóóëàõàä õàäãàëæ áóé õèìèéí áîäèñûí õîð, àþóëûí øèíæ ÷àíàðààñ õàìààðóóëàí çîõèõ àíõààðóóëàõ òýìäýã, äîõèî ¿ã, àþóëûí òóõàé òýìäýãëýãýýã àãóóëàõûí ãàäíà áîëîí äîòîð õàðàãäàõóéö áàéðëàëä òîäîîð çóðæ, áè÷èæ áàéðëóóëíà /Æèøýýëáýë: ãàëûí àþóëòàé, õîðòîé ãýõ ìýòèéã àíõààðóóëñàí òýìäýã, “Øàòàìõàé øèíãýí”, “Õîðòîé”, “Èäýìõèé” ãýõ ìýò äîõèî ¿ã/; 3.2.1.17. õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõ íü ãàäíûí õ¿í ¿ë íýâòðýõ õààëò, öîîæòîé áàéõ áà îíöãîé õîðòîé, àþóëòàé áîäèñ õàäãàëàõ àãóóëàõ íü çºâõºí õàðèóöàã÷ ýòãýýäèéí õóâèéí òýìäýã á¿õèé ëàöààð áèò¿¿ìæëýãäñýí áàéíà; 3.2.1.18. àãóóëàõ íü õàäãàëæ áóé áîäèñûí àíãèëàë, íýð òºðºë, òîî õýìæýýã òóñãàñàí áàéíãûí á¿ðòãýëòýé áàéíà; 3.2.1.19. õèìèéí áîäèñûí àãóóëàõàä õ¿íñíèé ç¿éë õàäãàëàõ, õýðýãëýõèéã õîðèãëîíî. 3.3. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òýýâýðëýõýä òàâèõ øààðäëàãà 3.3.1. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã àíõààðóóëàõ àþóëûí øèíæ ÷àíàðûí òóõàé ñàíàìæ áàéðëóóëñàí, òåõíèêèéí áîëîí àþóëã¿éí øààðäëàãà õàíãàñàí çîðèóëàëòûí áóþó òóõàéí à÷ààã òýýâýðëýõýä òóñãàéëàí áýëòãýñýí òýýâðèéí õýðýãñëýýð çºâõºí òîãòîîñîí ìàðøðóòûí äàãóó òýýâýðëýíý. 3.3.2. Òýýâýðëýõ, à÷èõ, áóóëãàõ ¿åèéí àþóëã¿é àæèëëàãààã õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãààã ã¿éöýòãýã÷ õàðèóöíà. 3.3.3. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òóõàéí áîäèñûí õîð

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

248

àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýëä çààñàí çààâðûí äàãóó òýýâýðëýíý. 3.3.4. Òýýâýðëýëòèéí ¿åä à÷àà óíàõ, ñàâ áàãëàà áîîäîë ãýìòýõ, õîëèëäîõîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ òýäãýýðèéã çºâ áàéðëóóëæ, õºäºë㺺íã¿é ñàéòàð áýõýëæ à÷èõ áà øèíãýí áîäèñûí õóâüä ñàâíû àìûã äýýø õàðóóëàí áîñîîãîîð áàéðëóóëíà. 3.3.5. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí àíãèëëûí “À” çýðýãëýëèéí áîäèñûã çºâõºí ºäðèéí öàãààð à÷èæ áóóëãàõ áà ýíý ¿åä õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýëä çààñàí çààâðûã õàòóó ñàõèíà. 3.3.6. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé à÷àà òýýâýðëýõ òýýâðèéí õýðýãñëèéí õóðä 25-30 êì/öàã-ààñ õýòðýõã¿é, 2 òýýâðèéí õýðýãñëèéí õîîðîíäûí çàé 50 ìåòðýýñ áàãàã¿é áàéâàë çîõèíî. 3.3.7. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí õàéðöàã, ñàâ íü ãýìòýëòýé, òýýâðèéí õýðýãñëýë á¿ðýí áóñ, áàðèìò áè÷èã çºð÷èëòýé, àíõààðóóëãà, òýìäýã òýìäýãëýýã¿é áàéâàë òýýâýðëýëò õèéõèéã õîðèãëîíî. 3.3.8. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òýýâýðëýõ òýýâðèéí õýðýãñëýëèéí æîëîî÷ áîëîí ò¿¿íèéã äàãàëäàí ÿâàõ àæèëòàíä õèìèéí áîäèñ á¿ðèéí õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýë, àþóëã¿é àæèëëàãààíû çààâàð÷èëãàà, áîëçîøã¿é îñëûí ¿åä àæèëëàõ òºëºâëºãºº, òýýâýðëýõ ìàðøðóò çýðãèéã òàíèëöóóëæ, ãàðûí ¿ñýã çóðóóëíà. 3.3.9. Òýýâýðëýõ ¿åä áîäèñûí ñàâ áàãëàà, áîîäëûí áèò¿¿ìæëýë àëäàãäàõ, à÷àà íóðàõ çýðýã çîãñîõ øààðäëàãà ãàðñàí òîõèîëäîëä óã àþóëòàé à÷ààã òýýâýðëýæ ÿâàà òýýâðèéí õýðýãñëýýñ õî¸ð òèéø 100 ì çàéä “Îðîõûã õîðèãëîíî” òýìäãèéã áàéðëóóëíà. 3.3.10. Òýýâýðëýëòèéí ÿâöàä áîëçîøã¿é àþóë ó÷èðñàí òîõèîëäîëä õýðýãëýõ õîð óðøãèéã àðèëãàõ çîðèóëàëòûí áàãàæ, õýðýãñýë /ãàëûí õîð, õ¿ðç, ëîîì, ñ¿õ çýðýã áàãàæ õýðýãñýë, øóóäàéòàé ýëñ, õóâèí ãýõ ìýò/, õîð ñààðìàãæóóëàõ áîäèñ, óóñìàëààð òýýâðèéí õýðýãñýë á¿ð õàíãàãäñàí áàéíà. Òýýâðèéí õýðýãñëèéí óòààíû ÿíäàíã ðàäèîòîðûí òàë ðóó áàéðëóóëíà. 3.3.11. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ òýýâýðëýõ ìàðøðóòûã àëü áîëîõ õºäºë㺺í áàãàòàé, òýãø ñàéí áàéõààð ñîíãîæ, õýçýý, õààíààñ òýýâýðëýõ òàëààðõè ìýäýýëëèéã òóõàéí îðîí íóòãèéí îíöãîé áàéäëûí àñóóäàë ýðõýëñýí áîëîí çàìûí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä óðüä÷èëàí ìýäýãäýæ çºâøººðºë àâàõ áà àþóëã¿é áàéäëûã õàíãóóëñàí áàéíà. 3.3.12. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòéà áîäèñ òýýâýðëýñýí òýýâðèéí õýðýãñëèéã õîò, ñóóðèí ãàçðûí äîòîð áîëîí îéðîëöîî óäààí õóãàöààãààð çîãñîîõûã õîðèãëîíî. 3.3.13. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ òýýâýðëýñýí òýýâðèéí

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

249

õýðýãñëýëèéã ñàéòàð öýâýðëýæ, õîðã¿éæ¿¿ëíý. 3.3.14. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ òýâýðëýõ áóñàä øààðäëàãûã øààðäëàãûã àþóëòàé à÷àà òýýâýðëýõ òåõíèêèéí íºõöºë, ñòàíäàðòàä òóñãàíà. 3.3.15. Àøèãëàõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýã÷ íü õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òýýâýðëýõ ¿éë àæèëëàãààã 2 òàëûí õîîðîíä áàéãóóëñàí ãýðýýíèé äàãóó ººð áàéãóóëëàãààð ã¿éöýòã¿¿ëæ áîëíî. Òýýâýðëýã÷ íü ýíýõ¿¿ æóðàìä çààñàí øààðäëàãûã áèåë¿¿ëæ, òýýâýðëýëòèéí ¿åèéí àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàæ àæèëëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýíý. 3.3.16. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õ¿í, ìàë, àìüòàí áîëîí ººð á¿òýýãäýõ¿¿íòýé õàìò òýýâýðëýõèéã õîðèãëîíî. 3.3.17. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã öóâààãààð òýýâýðëýõ ¿åä äàðààõü øààðäëàãûã áèåë¿¿ëíý: 3.3.17.1.òýýâýðëýëòèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàðèóöàõààð òîìèëîãäñîí àæèëòàí (öóâààíû àõëàã÷) öóâààã çîõèîí áàéãóóëæ, çºâøººðºãäñºí ìàðøðóòûí äàãóó çàìûí õºäºë㺺íèé ä¿ðìèéã áàðèìòëàí, õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã òýýâýðëýõ ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàíà; 3.3.17.2. öóâààíû àõëàã÷ öóâààíû ýõíèé ìàøèíä ÿâàõ áºãººä òýýâýðëýæ áóé à÷àà, öàã àãààðûí íºõöºë, öóâààíä ÿâàà òåõíèê õýðýãñëèéí áàéäàë çýðãèéã õàðãàëçàí á¿õ òºðëèéí çàìä õóðä áà ìàøèí õîîðîíäûí çàéã òîõèðóóëæ ÿâàõ ¿¿ðýãòýé; 3.3.17.3. öóâààíû ýõíèé áîëîí ñ¿¿ë÷èéí òýýâðèéí õýðýãñýë “öóâàà” ãýñýí òîä áè÷ëýãòýé áàéõ áà öóâààíä ýçëýõ äóãààðûã òýýâðèéí õýðýãñýë á¿ðèéí óðä áîëîí àðä òàëä õàðàãäàõóéöààð æèãä áàéðëóóëíà; 3.3.17.4. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ òýýâýðëýõ öóâààíû ýõýíä õàìãààëàëòûí ìàøèí, òºãñãºëä íººö òýýâðèéí õýðýãñýë ÿâàõ áà ºäðèéí öàãò îéðûí ãýðëýý àñààæ ÿâíà. 3.3.18. Øàòàìõàé øèíãýí áîëîí øàõñàí õèéã òýýâýðëýõýä äîîðõè øààðäëàãûã áèåë¿¿ëíý: 3.3.18.1. Èõ õýìæýýíèé øàòàìõàé øèíãýí, øàõñàí õéèã çîðèóëàëòûí àâòîñèñòåðíýýð òýýâýðëýõ áà ìåõàíèê àðãààð öýíýãëýõýä çîðèóëàëòûí ò¿ëø öýíýãëýã÷ àâòîöèñòåðí àøèãëàíà. Àâòîöèñòåðí íü ÷èðã¿¿ë òîðõ , õàãàñ ÷èðã¿¿ë òîðõòîé àæèëëàæ áîëîõ áºãººä àâòîöèñòåðí áîëîí ÷èðã¿¿ëèéí òîðõíû áàðóóí, ç¿¿í òàëä “Ãàëûí àþóëòàé” ãýñýí áè÷èëòèéã õóðö ÿëãàðàõ ºí㺺ð çààâàë áè÷ñýí áàéíà. 3.3.18.2. áàãà õýìæýýíèé øàòàìõàé øèíãýíèéã òºìºð òîðõîíä, øàõñàí õèéã áàëëîíä òýýâýðëýíý.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

250

3.3.18.3. øèíãýð¿¿ëñýí øàòäàã õèéã áàãà õýìæýýãýýð õîòûí äîòîð òýýâýðëýõýä àëü áîëîõ õºäºë㺺í áàãàòàé ìàðøðóò, öàãèéã ñîíãîæ ã¿éöýòãýíý. Ýíý òîõèîëäîëä ºìíºõ ñàðûí òýýâýðëýëòèéí òàéëàí, äàðàà ñàðûí òýâýðëýëòèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéã òóõàéí îðîí íóòãèéí îíöãîé áàéäëûí àñóóäàë ýðõýëñýí áîëîí çàìûí öàãäààãèéí áàéãóóëëàãàä ìýäýãäýæ, çºâøººðëèéã àâñàí áàéíà. 3.3.18.4. Òýýâýðëýõýä õ¿ëýýí àâàõ øàõñàí õèéòýé áîëîí õîîñîí áàëëîí íü áàòàëãààæóóëàõ ýðõ á¿õèé áéàãóóëëàãààð áàòàëãààæñàí áàéõ áà öýíõýð ºí㺺ð áóäàãäñàí, äýýð íü õàð ºíãèéí òîñîí áóäãààð à÷ààíû íýðèéã íü áè÷èæ, ò¿¿íèé ìºðºí äýýð çàâîäûí ìàðê, ¿éëäâýðëýñýí îí, áàëëîíû äóãààð, äàðàëòûí õýìæýý, äàõèí øàëãàõ õóãàöààã çààñàí áàéíà. 3.3.18.5. Áàëëîíòîé øàõñàí õèéã òýýâýðëýõýä õîíîãòîé, õîíîã íü äîòðîî ðåçèíýí 纺ëºâ÷òýé õºíäºë äýð ìîä 2-3-ûã òýâøíèé óðòààø áàéðëóóëæ, òýäãýýðèéí õîíîãîíä áàëëîíûã òàãèéã íü íýã òèéø õàðóóëàí à÷èíà. ¯å õîîðîíä ðåçèíýí 纺ëºâ÷ á¿õèé õî¸ð òàëäàà õîíîãòîé ìîäîí õºíä뺺ð òàãëàíà. Áàëëîíóóä íü àëü áîëîõ õîëõèõã¿é, õºäºë㺺íã¿é áàéõ øààðäëàãàòàé. 3.3.18.6. Áàëëîíûã áîñîî áàéðëàëä ýðã¿¿ëýí õààëòóóäûã íýã ç¿ãð¿¿ õàðóóëæ áàéðëóóëàí õîîðîíä íü æèéðýã òàâüæ à÷èæ áîëíî. Áàëëîíä æèéðãèéí çîðèóëàëòààð áàëëîí òàâèõ õîâèë ãàðãàí õèéñýí õºíäºë ìîä, ìºí 25 ìì-ýýñ áàãàã¿é çóçààíòàé îëñ áóþó ðåçèíýí öàãèðàã /íýã áàëëîíä õî¸ð öàãèðàã/ õýðýãëýæ ýñâýë áàëëîíóóä ººð õîîðîíäîî ìºðãºëäºõººñ ñýðãèéëñýí áóñàä æèéðýã õýðýãëýæ áîëíî. 3.3.18.7. Áàëëîíòîé õèéã õýò õàëàõààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áà áàëëîí à÷ñàí òýýâðèéí õýðýãñëèéí òýâøèíä òîñîé àë÷óóð , òîðõòîé øàòàõóóí , òîñëîõ ìàòåðèàë à÷èõûã õîðèãëîíî. 3.3.18.8. Õîîñîí áàëëîíä ¿ëäýãäýë äàðàëò áàéõ òóë ò¿¿íèé òýýâýðëýëò íü öýíýãëýñýí áàëëîíûã òýýâýðëýõòýé àäèë øààðäëàãûã õàíãàñàí áàéíà. 3.3.19. Õ¿÷èë, ø¿ëò çýðýã èäýìõèé øèíãýí õèìèéí áîäèñûã òýýâýðëýõýä òóñãàé øèëýí ñàâ õýðýãëýíý. Øèëýí ñàâ íü ãàäóóðàà ìîäîí õàéðöàã, ø¿ëæñýí øýýçãèé, äàâõàð ñàâòàé áàéíà. Òýýâðèéí õýðýãñëèéí òýâøèíä øèëýí ñàâíû õîîëîé /òàã/-ã äýýø õàðóóëæ áîñîîãîîð õºäºë㺺íã¿é áàéõààð áýõýëæ à÷èíà. 3.4. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã àøèãëàõàä òàâèõ øààðäëàãà

3.4.1. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ àøèãëàõ çºâøººðºë

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

251

á¿õèé èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã õàäãàëàõäàà ýíý æóðìûí 3.1-ä çààñíààñ ãàäíà äàðààõü øààðäëàãûã áèåë¿¿ëñýí áàéíà: 3.4.1.1. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã àøèãëàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ àæëûí áàéð, òàëáàé íü õºäºëìºð õàìãààëëûí íºõöºë, àþóëã¿é àæèëëàãààã á¿ðýí õàíãàñàí áàéíà; 3.4.1.2. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ àøèãëàã÷ íü òåõíîëîãèéí ãîðèìûã íàðèéí ÷àíä ìºðäºæ àæèëëàí, îð÷èíäîî áîëîí àæëûí áàéðàíä çºâøººðºãäºõ õýìæýýíýýñ õýòýðñýí õîã õàÿãäàë ãàðãàõã¿é áàéõ ¿¿ðýã õ¿ëýýõ áà ãàðãàñàí òîõèîëäîëä ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ, ñààðìàãæóóëàõ, áàéãàëü îð÷èíä õàëã¿é àðãààð óñòãàõ àðãà õýìæýýã ººðèéí õºðºí㺺ð àâ÷ õýðýãæ¿¿ëíý; 3.4.1.3. àøèãëàæ áóé õèìèéí áîäèñûí õîð, àþóëûí øèíæ ÷àíàðûã àíõààðóóëñàí àíõààðóóëàõ òýìäýã, äîõèî ¿ã, àþóëûí òóõàé òýìäýãëýãýýã àæëûí áàéðàíä õàðàãäàõóéö áàéðëàëä òîäîîð çóðæ, áè÷èæ áàéðëóóëñàí áàéíà. 3.4.1.4. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé õèìèéí áîäèñ àøèãëàã÷ àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü õèìè-òåõíîëîãè÷ ýñâýë õèìè÷ ìýðãýæèëòýé õèìèéí áîäèñûí àñóóäàë õàðèóöñàí àæèëòàíòàé áàéíà. 3.5. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óñòãàõàä òàâèõ øààðäëàãà 3.5.1. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí õàÿãäàë, àøèãëàëòûí õóãàöàà äóóññàí, ÷àíàðûí øààðäëàãà õàíãàõã¿é áîëñîí áîäèñ, õîëüö áîëîí ñàâ áàãëàà áîîäëûã ýíýõ¿¿ æóðìûí 2.3.1.2-ò çààñàí àðãà÷ëàëûí äàãóó áàéãàëü îð÷èí, ýð¿¿ë àõóé áîëîí ãàìøãààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ óëñûí áàéöààã÷ íàðûã áàéëöóóëæ çîðèóëàëòûí öýãò óñòãàíà. 3.5.2. õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óñòãàõòàé õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäëûã òóõàéí áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, èðãýí õàðèóöíà. 3.5.3. Õèìèéí áîäèñûí õàÿãäàë óñòãàñàí òóõàé íîòëîìæèéã äýëãýðýíã¿é áè÷èæ, óñòãàë õèéõýä îðîëöñîí õ¿ì¿¿ñ ãàðûí ¿ñýã çóðæ áàòàëãààæóóëíà. 3.5.4. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí ñàâ áàãëàà, áîîäëûã àõóéí çîðèóëàëòààð àøèãëàõûã õîðèãëîíî. 3.5.5. Õèìèéí áîäèñûí õàÿãäàë óñòãàõ öýã òàëáàéí áàéðøëûã òóõàéí îðîí íóòãèéí õºãæëèéí õýòèéí òºëºâ, òºâ ñóóðèí ãàçðûí åðºíõèé òºëºâëºãººòºé óÿëäóóëàí íóòàã äýâñãýðèéí ñóóðü íºõöºë áàéäëûã ¿íäýñëýí òîãòîîõ áà áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý õèéãäñýí áàéíà. 3.5.6. Óñòãàë õèéõ öýã òàëáàéí ýðãýí òîéðîí õ¿í, ìàë îðîõîîðã¿é

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

252

õàøàà õàéñ õèéæ, õèë õÿçãààð òîãòîîí, õàìãààëàëòûí ñóâàã, äàëàí áàéãóóëàõ áà òàíèõ òýìäýã ñàíàìæ áàéðëóóëíà. 3.5.7. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí ýçýíã¿é õîã, õàÿãäàë, õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñòîé õîëáîîòîé îñîë, ò¿¿í÷ëýí õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, ìàë, ýä õºðºíãº, áàéãàëü îð÷íûã õîðäóóëæ, àëàí õÿäàõ, õîðëîí ñ¿éòãýõ çîðèëãîîð ñàíààòàéãààð õýðýãëýñýí õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óñòãàõòàé õîëáîãäîí ãàðàõ çàðäëûã Ãàìøãààñ õàìãààëàõ òóõàé õóóëèéí 35 äóãààð ç¿éëä çààñíû äàãóó øèéäâýðëýíý.

ПЕСТИЦИД, ХИМИЙН БОРДОО, АХУЙН ХОРТОН ШАВЖ, МЭРЭГЧ УСТГАЛЫН БОЛОН АРИУТГАЛ, ХАЛДВАРГҮЙТГЭЛИЙН БОДИСЫГ ТУРШИХ, АШИГЛАХ ЖУРАМ (Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä, Õ¿íñ, õºäºº àæ àõóé, õºíãºí ¿éëäâýðèéí сайд, Эрүүл мэндийн ñàéäûí 2009 оны 03 дугаар сарын 18 - ны өдрийн 63/67/87 дугаар тушаал) Нэг.Ерөнхий зүйл 1.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг /цаашид бодис гэх/ турших, улсын бүртгэлд бүртгүүлэх, ашиглах, улсын бүртгэлээс хасах, шаардлага хангахгүй бодисыг устгах асуудлыг зохицуулахад энэхүү журмыг мөрдөнө. 1.2. Ургамал хамгаалах бодисыг ашиглах зохистой хугацаа, тун, хэрэглэх технологи болон байгаль орчин, амьд бие махбодид үзүүлэх нөлөөллийг мэргэжлийн эрдэм шинжилгээний байгууллагаас шинжлэх ухааны үндэслэлтэй нарийвчлан тогтоохыг “Ургамал хамгаалах бодисыг турших” гэнэ. 1.3. Олон улсын хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, шинэ дэвшилтэт техник, технологи ашиглан гадаад оронд болон дотоодод үйлдвэрлэсэн ургамал хамгаалах бодисыг сонгож турших ажиллагааг зөвхөн Ургамал хамгааллын эрдэм шинжилгээний хүрээлэн /цаашид “хүрээлэн” гэх/ хариуцан гүйцэтгэнэ. 1.4. Хүрээлэн нь ургамал хамгаалах бодисыг өөрсдөө сонгож туршихаас гадна импортлогч болон үйлдвэрлэгчийн хүсэлтээр туршиж болно. 1.5. Хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэдэх химийн хортой бодисын бодлого, зохицуулалтын

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

253

асуудлаар мэргэжлийн санал дүгнэлт гаргах чиг үүрэг бүхий орон тооны бус салбар зөвлөл /цаашид “салбар зөвлөл” гэх/ пестицид, химийн бордоо, мал эмнэлгийн зориулалттай ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дэргэдэх салбар зөвлөл ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг туршсан дүнг үндэслэн òóñ òóñ хэлэлцэж, холбогдох санал, дүгнэлтийг гаргана. 1.6. Технологийн болон хэрэглээний шаардлага хангахгүй болсон, хугацаа дууссан бодисыг тухайн жилд ашиглах бодисын жагсаалтаас гаргаснаар бодисыг бүртгэлээс хасах” гэнэ. 1.7. Õэрэглээнээс хасагдсан, технологийн болон хадгалалтын буруугаас ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон ïестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг “Химийн хортой болон аюултай бодис хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах” журмын дагуу ñààðìàãæóóëæ, óñòãàæ, áóëøëàõûã “пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг устгах” гэнэ. 1.8. Монгол улсад тухайн жилд ашиглаж болох пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисын жагсаалтад оруулж, áàéãàëü îð÷èí, õºäºº àæ àõóé áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äèéí õàìòàðñàí òóøààëààð áàòàëãààæóóëàõûã “Ургамал хамгаалах бодис, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгах, халдваргүйжүүлэх химийн бодисыг улсын бүртгэлд бүртгэсэнд тооцно.” 1.9. Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг èìïîðòëîõ, ýêñïîðòëîõ, õèë äàìæóóëàí òýýâýðëýõ, ¿éëäâýðëýõ, õóäàëäàõ ¿éë àæèëëàãààã ýðõëýõäýý “Химийн хорт болон аюултай бодисûã èìïîðòëîõ, ýêñïîðòëîõ, õèë äàìæóóëàí òýýâýðëýõ, ¿éëäâýðëýõ, õóäàëäàõ журам”-ын холбогдох заалтыг мөрдөнө. 1.10. Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг õàäãàëàõ, òýýâýðëýõ, àøèãëàõ, óñòãàõ ¿éë àæèëëàãààã гүйцэтгэхдээ “Химийн хорт болон аюултай бодисûã хадгалах, тээвэрлэх, ашиглах, устгах журам”ын холбогдох заалтыг мөрдөнө. Хоёр. Ургамал хамгаалах бодисыг туршихад тавигдах шаардлага 2.1. Ургамал хамгаалах бодисыг турших сектор, лаборатори,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

254

эрдэм шинжилгээний ажилтан, арга зүй, байршлыг хүрээлэнгийн эрдмийн зөвлөлийн хуралдаанаар хэлэлцэж, шийдвэрлэнэ. 2.2. Ургамал хамгаалах бодисыг туршигч байгууллага нь бодис тус бүрийн хэрэглэх зохистой хугацаа, тун, хэрэглэх технологийг хээрийн болон лабораторийн хоёроос доошгүй удаагийн туршилтын үр дүнд үндэслэн тогтооно. 2.3. Ургамал хамгаалах бодисыг турших явцад ус, хөрс, ургамалд байх үлдэгдэл бодисын хэмжээг холбогдох итгэмжлэгдсэн лабораториор шинжлүүлж, дүнг гаргуулсан байна. 2.4.Ургамал хамгаалах бодисыг туршсан дүн, түүнийг хэрэглэх технологи, заавар, зөвлөмжийг хүрээлэнгийн эрдмийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцэж, улсын бүртгэлд бүртгүүлэх, эсэх талаар шийдвэр гаргана. 2.5.Хүрээлэнгийн захиргаа нь Эрдмийн зөвлөлийн шийдвэрийг үндэслэн тухайн ургамал хамгаалах бодисыг туршсан дүнг холбогдох салбар зөвлөлд танилцуулж, шийдвэрлүүлнэ. 2.6.Холбогдох салбар зөвлөл нь тухайн бодисын физик, химийн шинж чанар, туршсан дүн, итгэмжлэгдсэн лабораторийн шинжилгээний дүнг үндэслэж улсын бүртгэлд бүртгэх эсэх талаар санал, дүгнэлт гаргана. 2.7.Туршилтын зориулалтаар импортлох ургамал хамгаалах бодисын хэмжээ 50 кг, эсвэл литрээс ихгүй байна. 2.8.Туршилтын зориулалтаар импортлох ургамал хамгаалах бодисын талаар õºäºº àæ àõуéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ байгууллагад мэдэгдэж, урьдчилан зөвшөөрөл авсан байна. 2.9.Турших зорилгоор ургамал хамгаалах бодисыг импортлох зөвшөөрөл авахдаа дараахь мэдээллийг бүрдүүлж ирүүлнэ. ¯¿íä: 2.9.1. Бодисын нэр, томъёо; 2.9.2. Худалдааны болон техникийн нэр; 2.9.3. Олон улсын бүртгэлийн дугаар, /CAS №/; 2.9.4. Ашиглах газар, зориулалт, хугацаа, тоо хэмжээ; 2.9.5. Физик, химийн болон хор аюулын шинж, чанар; 2.9.6. Болзошгүй осол, эрсдлийн үед авах арга хэмжээ; 2.9.7. Тухайн бодисыг таних, дээж авах, түүнийг шинжлэх арга зүй; 2.9.8 Òухайн бодис, түүний хольц, (сав, баглаа боодол) хаягдлыг устгах аргачлал, тээвэрлэх, õàäãàëàõ арга. 2.10. Ургамал хамгаалах бодисыг шинжлэх, турших, бүртгэх үйл ажиллагаатай холбогдсон зардлыг тухайн бодисыг туршуулж буй

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

255

этгээд буюу импортлогч болон үйлдвэрлэгч тал бүрэн хариуцна. Гурав. Пестицид, химийн бордооã улсын бүртгэлд бүртгэхэд тавих шаардлага 3.1. Пестицид, химийн бордооã дараахь нөхцлийг хангасан тохиолдолд улсын бүртгэлд бүртгэнэ. ¯¿íä: 3.1.1. Тухайн бодисын сорилт, туршилтын дүнгийн дэлгэрэнгүй тайланг ирүүлсэн байх; 3.1.2.Тухайн бодисыг хэрэглэх арга технологи, ашиглах, хадгалах заавар зөвлөмжийг боловсруулж баталгаажуулсан байх; 3.1.3. Тухайн бодисын үйлчлэх бодис, эзлэх хувь, хэмжээ, найрлага, томъёо нарийвчлан тогтоогдсон байх; 3.1.4. Бодисыг хэрэглэх хугацаа, тунгийн хязгаар, сөрөг нөлөө, үйлчлэлийн чанар нь лабораторийн болон талбайн сорилтоор нотлогдсон байх; 3.1.5.Бодисыг үйлдвэрлэх нөхцөл нь олон улсын болон тухайн орны үйлдвэрлэлийн практикт тавигддаг стандарт, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангасан байх; 3.1.6.Тухайн бодисыг дотоодод үйлдвэрлэсэн бол түүнийг үйлдвэрлэх технологийн заавар, улсын стандарт буюу техникийн нөхцлийг тодорхойлсон байх; 3.1.7. Tухайн бодис нь олон улсын хэрэглээнд зөвшөөрөгдсөн, үйлдвэрлэгч улсад бүртгэгдэж хоёроос доошгүй жил практикт хэрэглэгдсэн байх. 3.2. Ургамал хамгааллын бодисын хувьд энэ журмын 2.9-д, мал эмнэлгийн зориулалттай ариутгал, халдваргүйтэлийн бодисын хувьд 4.1-д заасан мэдээллийг тус тус бүрдүүлсэн байх. ĺðºâ. Àхуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг улсын бүртгэлд бүртгэхэд тавих шаардлага 4.1. Àхуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн áîäèñûã дараахь нөхцлийг хангасан тохиолдолд улсын бүртгэлд бүртгэнэ. ¯¿íä: 4.1.1. Òóõàéí áîäèñûí äàãàëäàõ ñåðòèôèêàò 4.1.2. Òóõàéí áîäèñûí íýðøèë, îëîí óëñûí á¿ðòãýëèéí äóãààð, íàéðëàãà, øèíæ ÷àíàð, áîëçîøã¿é ýðñäýë, àøèãëàõ òóí, çààâàð, õàäãàëàõ, óñòãàõ àðãà÷ëàë çýðýã ìýäýýëëèéã àãóóëñàí õîð àþóëûí ëàâëàõ ìýäýýëýë; 4.1.3. Òóõàéí áîäèñûã èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèä øèíæë¿¿ëñýí øèíæèëãýýíèé ä¿í; 4.1.4. Èòãýìæëýãäñýí ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíèé ä¿ãíýëòèéã

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

256

¿íäýñëýí óëñûí ìýðãýæëèéí õÿíàëòûí àëáàар ä¿ãíýëò ãàðãóóëíà. 4.2. Ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûí äýðãýäýõ ñалбар зөвлөл нь тухайн бодисын физик, химийн шинж чанар áîëîí áóñàä холбогдох ìàòåðèàëûã үндэслэж улсын бүртгэлд бүртгэх эсэх талаар санал, дүгнэлт гаргана. Òàâ. Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг улсын бүртгэлд бүртгэх 5.1. Энэхүү журмын 2 болон 3 дугаар зүйлд заасан шаардлагыг хангасан ургамал хамгаалах бодисыг салбар зөвлөлийн хуралдаанаар хэлэлцүүлж холбогдох санал, дүгнэлт гаргуулах асуудлыг хүрээлэн хариуцан гүйцэтгэнэ. 5.2. Энэхүү журмын 4 д¿гýýр зүйлд заасан шаардлагыг хангасан àхуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг салбар зөвлөлийн хуралдаанаар хэлэлцүүлж холбогдох санал, дүгнэлт гаргуулах асуудлыг òóõàéí áîäèñûã èìïîðòëîõ õ¿ñýëò ãàðãàñàí àæ àõóéí íýãæ õàðèóöíà. 5.3. Салбар зөвлөлийн санал, дүгнэлтийг үндэслэн тухайн жилд Монгол Улсад ашиглаж болох пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисын жагсаалтад оруулж баталгаажуулах асуудлыг холбогдох төрийн захиргааны төв байгууллага /хүнс, хөдөө аж ахуйн болон эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн/ хариуцан гүйцэтгэнэ. 5.4. Хөдөө аж ахуйн болон эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь бүртгүүлсэн бодисын талаар дэлгэрэнгүй бүртгэл хөтөлнө. Çóðãàà. Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг улсын бүртгэлээс хасах 6.1. Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг улсын бүртгэлээс хасах асуудлыг мэргэжлийн хяналтын болон эрдэм шинжилгээний байгууллага, холбогдох салбар зөвлөлийн санал, дүгнэлтийг үндэслэн Áайгаль орчèн, Õүнс, хөдөө аж ахуй áîëîí Ýрүүл мэндийн àñóóäàë õàðèóöñàí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãóóä хамтран шийдвэрлэнэ. 6.2. Тухайн бодисыг улсын бүртгэлээс дор дурьдсан нөхцөлд хасна. Үүнд: 6.2.1. Хэрэглээний явцад бодисын физик, химийн чанар,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

257

үйлчлэл нь ашиглалтын шаардлага хангахгүй болсон; 6.2.2. Хүн болон халуун цуст амьтад, байгаль, ургамалд сөрөг нөлөөтэй болох нь тогтоогдсон; 6.2.3 Олон улсын байгууллагаас àøèãëàõûã хориглосон. Äîëîî. Пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисыг àøèãëàх 7.1. Òухайн жилд ашиглаж болох ïестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисын жагсаалтûã Байгаль орчèн болон Хүнс, хөдөө аж ахуй, Эрүүл мэндийн àñóóäàë ýðõýëñýí Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äèéí хамтàðñàí òóøààëààð баталсан өдрөөс ýõëýí àøèãëàõûã зөвшөөрнө. 7.2.Тухайн жилд ашиглаж болох пестицид, химийн бордоо, ахуйн хортон шавж, мэрэгч устгалын болон ариутгал, халдваргүйтгэлийн бодисын жагсаалтад орсон бодисыг холбогдох заавар çºâëºìæèéí дагуу зориулалтаар нь ашиглана.

ÎÇÎÍ ÇÀÄÀËÄÀà ÁÎÄÈÑÛà ÈÌÏÎÐÒËÎÕ, ÀØÈÃËÀÕ ÇªÂتªÐªË ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ (Засгийн газрын 1999 оны 6 дугаар сарын 23-ны өдрийн 104 дүгээр тогтоол) Íýã. Íèéòëýã ¿íäýñëýë 1. Èðãýí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõ, õóäàëäàõ, àøèãëàõ çºâøººðºë îëãîõîä áîëîí òýäãýýðò õÿíàëò òàâèõ, ¿éë àæèëëàãààã íü çîõèöóóëõàä ýíý æóðìûã äàãàæ ìºðäºíº. Õî¸ð. Îçîí çàäàëäàã áîäèñûã èìïîðòëîõ, õóäàëäàõ, àøèãëàõàä òàâèõ õÿíàëò 2-ð ç¿éë, 4, 5, 6-ð çààëò 4. Îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõ, õóäàëäàõ, àøèãëàõ çºâøººðëèéã èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä òýäãýýðèéí òàâüñàí õ¿ñýëò áîëîí ýð¿¿ë àõóé, õàëäâàð ñóäëàëûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíàë, ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí Áàéãàëü îð÷íû ÿàì îëãîíî. 5. Ǻâøººðºë îëãîõûã õ¿ññýí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà äàðààõ ¿ç¿¿ëýëò, ìàòåðèàëûã õ¿ñýëòäýý òóñãàõ áóþó õàâñàðãàíà:

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

258

à/ Îçîí çàäàëäàã áîäèñûí íýðøèë /îëîí óëñûí íèéòëýã íýð, õèìèéí òîìú¸î/, îëîí óëñûí á¿ðòãýëèéí äóãààð, áàðààã òîäîðõîéëîõ, êîäëîõ óÿëäóóëñàí ñèñòåìèéí äàãóó àíãèëñàí êîä. á/ Òóõàéí áîäèñûã õýðýãëýõ çîðèóëàëò, ôèçèê, õèìèéí ºâºðìºö øèíæ ÷àíàð, ¿éëäâýðëýñýí áîëîí íèéë¿¿ëñýí óëñ áîëîí ï¿¿ñèéí íýð, òýýâýðëýõ, õàäãàëàõ, õóäàëäààëàõ òóõàé ìýäýýëýë. â/ Íèéë¿¿ëýã÷ òàëòàé õèéñýí ãýðýý, õýëýëöýýðèéí íîòàðèàòààð áàòëóóëñàí õóâü. ã/ Ýð¿¿ë àõóé, õàëäâàð ñóäëàëûí õÿíàëòûí áàéãóóëëàãûí ñàíàë, ä¿ãíýëò. 6. Òóõàéí áîäèñ, á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ ãàð÷ áîëîõ îñîë, ýíäýãäëèéí òóõàé ìýäýýëëèéã õýðýãëýã÷äýä õ¿ðãýõ, îñëîîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýíèé çàðäëûã èìïîðòëîã÷ èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õàðèóöíà. Ãóðàâ. Ǻâøººðºë îëãîõîä òàâèõ øààðäëàãà, õîðèãëîõ ¿éë àæèëëàãàà 1. Îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõ çºâøººðëèéã îëãîõäîî äàðààõü øààðäëàãûã õàðãàëçàí ¿çíý. à/ Á¿ðä¿¿ëñýí áè÷èã áàðèìò íü ýëäýâ çàñâàðã¿é ýõ õóâü áàéõ á/ Ǻâøººðºëä çààãäñàí íýð òºðºë, òîî õýìæýýã ÷àíä áàðèìòàëæ ÷àäàõ ýñýõ â/ Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëòûí À-èéí I, II á¿ëýã, õàâñðàëò Â-èéí II, III á¿ëýã, õàâñðàëò Å-èéí I á¿ëýãò îðñîí áºãººä èìïîðòëîæ áîëîõ îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü çºâõºí ººðèéí îðíû áîëîí òóõàéí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí õýðýãöýýã õàíãàõàä çîðèóëñàí áàéãàà ýñýõ. 14. Îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í èìïîðòëîã÷, àøèãëàã÷ èðãýí, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà äàðààõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõûã õîðèãëîíî. à/ Çîõèõ æóðìûí äàãóó àâñàí çºâøººðºëã¿éãýýð óã áîäèñ, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã óëñûí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõ. á/ Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîë íýãäýæ îðîîã¿é îðîíä îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýêñïîðòëîõ. â/ Ýíý æóðàìä ººðººð çààãààã¿é áîë Ìîíðåàëûí Ïðîòîêîëûí õàâñðàëò À-èéí I, II á¿ëýã, õàâñðàëò Â-èéí I, II, III á¿ëýã, õàâñðàëò C-èéí II á¿ëýãò îðñîí áîäèñûã àãóóëñàí øèíý áîëîí äàõèí àøèãëàãäñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áººíººð, ýñâýë æèæèãëýíãýýð

259

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ õóäàëäàõ çîðèëãîîð èìïîðòëîõ.

ĺðºâ. Õ¿ëýýõ õàðèóöëàãà, íºõºí òºëáºð, ìàðãààí øèéäâýðëýõ 15. Îçîí çàäàëäàã áîäèñ, ò¿¿íèéã àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõ, àøèãëàõàä òàâèõ øààðäëàãà, æóðàì, òåõíîëîãèéí ãîðèìûã çºð÷èæ, õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëñíû óëìààñ áàéãàëü îð÷èíä õîõèðîë ó÷ðóóëñàí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó õàðèóöëàãà õ¿ëýýëãýæ, íºõºí òºëáºð íîãäóóëíà. 16. Èðãýí, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü òóõàéí áîäèñ, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èìïîðòëîõ, àøèãëàõòàé õîëáîãäîí ãàðñàí ìàðãààíûã õóóëü òîãòîîìæèä çààñíû äàãóó øèéäâýðë¿¿ëíý.

YI. АНГИЛАЛ, ЖАГСААЛТ

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË 2006 îíû 12 äóãààð ñàðûí 19–íû ºäºð Äóãààð 296 Óëààíáààòàð õîò Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã

Уëñûí õèëýýð íýâòðҮҮëýõ áîîìòûí æàãñààëò áàòëàõ òóõàé

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí òóõàé õóóëèéí 15.3-ò çààñíûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü: 1. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã Ìîíãîë óëñûí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõ áîîìòûí æàãñààëòûã äîð äóðüäñàíààð áàòàëñóãàé. 1/ Äîðíîãîâü àéìàã äàõü Çàìûí-¯¿äèéí áîîìò 2/ Ñýëýíãý àéìàã äàõü Àëòàíáóëàãèéí áîîìò 3/ Ñýëýíãý àéìàã äàõü Ñ¿õáààòàð áîîìò 4/ Áóÿíò-Óõàà äàõü “×èíãèñ õààí” îëîí óëñûí íèñýõ áóóäëûí õèëèéí øàëãàí íýâòð¿¿ëýõ áîîìò 2. Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óëñûí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõýä õÿíàëò òàâüæ àæèëëàõûã Áàéãàëü îð÷íû ñàéä È.Ýðäýíýáààòàð, Ìîíãîë óëñûí ñàéä Ó.Õ¿ðýëñ¿õ, Ãààëèéí åðºíõèé ãàçðûí äàðãà Á.Áàòòºìºð íàðò ¿¿ðýã áîëãîñóãàé.

Монгол улсын Ерөнхий сайд Байгаль орчны сайд

М.Энхболд И.Эрдэнэбаатар

260

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÐÛÍ ÒÎÃÒÎÎË

2007 îíû 3 äóãààð ñàðûí 20–íû ºäºð Äóãààð 65 Óëààíáààòàð õîò Тогтоолд нэмэлт оруулах тóõàé Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ ÒÎÃÒÎÎÕ íü: 1. “Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óëñûí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõ áîîìòûí æàãñààëò áàòëàõ òóõàé ” Засгийн газрын 2006 оны 12 дугаар сарын 19-ний өдрийн 296 дугаар тогтоолын 1 дүгээр зүйлд дор дурьдсан “д”, “е” заалтыг нэмсүгэй: “д./Дорнод аймаг дахь Баянхошууны боомт; е/Сүхбаатар аймаг дахь Бичигтийн боомт;” 2. Энэ тогтоол гарсантай холбогдуулан Дорнод аймаг дахь Баянхошуу-Өвдөгтийн боомт, Сүхбаатар аймаг дахь Бичигт-Зүүн хатавчийн боомтуудад хèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûã óëñûí õèëýýð íýâòð¿¿ëýõ нөхцөлийг бүрдүүлэх арга хэмжээ авч ажиллахыг Сангийн сайд бөгөөд Үйлдвэр, худалдааны сайдын үүрэг гүйцэтгэгч Н.Баярсайхан, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Д.Одбаяр , Монгол улсын сайд У.Хүрэлсүх нарт даалгасугай. Монгол улсын Ерөнхий сайд Сангийн сайд бөгөөд Үйлдвэр, худалдааны сайдын үүрэг гүйцэтгэгч

М.Энхболд Н.Баярсайхан

МОНГОЛ УЛСАД АШИГЛАХЫГ ХОРИГЛОСОН ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН  АЮУЛТАЙ БОДИСЫН ЖАГСААЛТ ( Засгийн газрын  2007 оны 95 дугаар тогтоол)

¹

Бодисын ердийн нэр

Химийн нэр, томъёо

Олон   улсын бүртгэлийн дугаар (CAS)

Хэрэглээний түгээмэл хэлбэр

Бодисын онцлог, хоруу шинж чанар

261

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 1

Альдрин

Aldrin,  1,2,3,4,10,10-hexachloro1,4,4а,5,8,8а-hexahydro1.4-endo,exo-5.8dimethnonaphtalene                      (C12H8Cl6)

309-00-2

  Пестицид  

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед био хуримтлал үүсгэнэ.  Хүн болон амьд организмд онцгой хортой. Хорт хавдар үүсгэнэ. Дээд мэдрэлийн систем, үр хөврөлд хортой нөлөөтэй.

2

Дараахь бодисыг агуулсан нунтаг хольц: - Беномил ≥7% -Карбофуран ≥10% - Тирам ≥15%

Dustable powder formulations containing a combination of: -Benomyl ≥7% -Carbofuran ≥10% -Thiram ≥15%

17804-35-2 1563-66-2 137-26-8

Онцгой аюултай пестицидийн бүрэлдэхүүн

Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой. Нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө.  

3

Бинапакрил

Binapacryl; 2-(1-Methylpropyl)-4,6dinitrophenyl 3-methyl-2butenoate; 2-(1-Methylpropyl)4,6-dinitrophenyl 3,3dimethylacrylate; Dinoseb methacrylate (C15H18N2O6)

485-31-4

Пестицид

Байгаль орчин, хүний эрүүл мэндэд онцгой хортой.  

4

Бромтметил

Methyl Bromide (CH3Br)

2903-30-10

Хүнсний ногооны болц түргэтгэх

5

Гептахлор

Нерtachlor; 1,4,5,6,7,8,8- heptachloroЗа,4,7,7а-tetrahydro-4,7methanoindene (C10H5Cl7 )

76-44-8

Пестицид

Хүний биед био хуримтлал үүсгэнэ. Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хорт хавдар үүсгэнэ.

6

Гексахлор бензол

Hexachlorobenzene;   HCB   (C6CI6)

118-74-1

Фунгицид, резин, тэсрэх бодис, пиротехникийн бодис

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед био хуримтлал үүсгэнэ. Мэдрэл, нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө.  Хорт хавдар үүсгэнэ.

Озон задална.    

262

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 7

Гексахлор циклогексан

НСН (mixed isomers);   1,2,3,4,5,6hexachlorocyclohexane,   (C6H6Cl6 )

608-73-1

Пестицид

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. γ-HCH (линдан), α‑HCH хорт хавдар үүсгэнэ.  β‑HCH хорт хавдар үүсгэх магадлалтай.  δ‑ ба ε‑HCH хорт хавдар үүсгэхгүй.

8

Гексафтордихлор пропан

Dichlorohexafluoropropane; CFC-216  (C3F6CI2)

2903-45-29

Хөргөлт

 Озон задална.  

9

Гептафторхлор пропан

Chloroheptafluoropropane;  CFC-217  (C3F7CI)

2903-45-29

Хөргөлт

 Озон задална.  

10

Далапон

Dalapon; 2,2-Dichloropropanoic acid; alpha,alpha-dichloropropionic acid (CH3CCl2COOH)

75-99-0

Пестицид

Төв мэдрэлийн системд нөлөөлнө.

11

Трис (2,3дибромпропил) фосфат

Tris (2,3-dibromopropyl) phosphate; 2,3-Dibromo-1-propanol phosphate; TDBPP; (C9H15Br6O4P)

126-72-7

Резин, будаг, цаас, усны хоолой үйлдвэрлэхэд

12

Дильдрин

Dieldrin, 1,2,3,4,10,10hexachloro –6,7-epoxydimetanonaphthalene   (C12H8Cl6O)  

60-57-1

Пестицид  

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чад-вартай. Хүний биед био хуримтлал үүс-гэнэ.  Хүн болон амьд организмд онцгой хортой. Хорт хавдар үүсгэнэ. Дээд мэдрэлийн систем, үр хөврөлд хортой нөлөөтэй.

13

ДДТ(дихлордифенил трихлорэтан)

DDT,   1,1,1-Trichloro-2,2-bis(pchlorophenyl) ethane;   (C14H9Cl5)

50-29-3

Пестицид

Хагас задралын хугацаа хөрсөнд 15 жил, агаарт 7 хоног.  Хүний биед био хуримтлал үүсгэнэ.  Хүн болон амьд организмд онцгой хортой. Хорт хавдар үүсгэнэ. Дээд мэдрэл, дотоод шүүрэл, үржлийн системд хортой нөлөөтэй.

14

1,2-дибром-этан Ethylene dibromide; EDB  буюу 1,2 –dibromoethane (BrCH2CH2Br)

106-93-4

Пестицид

Онцгой хортой. Нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ.

Хорт хавдар үүсгэнэ.  

263

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 15

Динитро-ортокресол ба түүний давсууд

Dinitro-ortho-cresol (DNOC) and its salts 4,6-Dinitro-ortho-cresol 2-Methyl-4,6-dinitrophenol DNOC 2,4-Dinitro-ortho-cresol C7H6N2O5 / CH3C6H2OH(NO2)2

  534-52-1 2980-64-5 5787-96-2 2312-76-7

Пестицид

 Дархлааны системд нөлөөлнө. Үхэлд хүргэх аюултай.  

16

Диносеб

Dinoseb; 2-(sec-butyl)-4,6dinitrophenol буюу 2-(1-methylpropyl)-4,6dinitrophenol; C10H12N2O5

88-85-7

Пестицид

Нөхөн үржил, дархлааны систем болон үр хөврөлд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ. Онцгой хортой.

17

Дифторбромхлормэтан

Bromochlorodifluoro Methane; Halon-1211; (CF2BrCI)

2903-46-10

Хөргөлт

  Озон задална.  

18

Дифторгексахлор пропан

Hexachlorodifluoropropane; CFC-212; (C3F2CI6)

2903-45-29

Хөргөлт

 Озон задална.  

19

Дифтордихлор метан

Dichlorodifluoromethane;  CFC-12*; (CF2CI2)

2903-42-00

Хөргөх төхөөрөмж цэнэглэхэд

20

Дифтортетрахлор этан

Tetrachlorodifluoroethane, CFC-112; (C2F2 CI4)

2903-45-21

Хөргөлт

21

Каптафол

Сарtafol; Difolitan; N-(1,1,2,2Tetrachloroethyl-thio) cyclohex-4-ene-1,2dicarboximide; 3a,4,7,7a-Tetrahydro-N(1,1,2,2-tetrachloroethanesulphenyl)phthalimide; (C10H9Cl4NO2S)

2425-06-1

Пунгицид

Нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ.  

22

Линдан

Lindane; Cyclohexane; 1,2,3,4,5,6-hexachlorogamma-isomer; (C6-H6-Cl6)

58-89-9

Пестицид

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед хуримтлагдаж,  хорт хавдар үүсгэнэ.

23

Малик гидразид Маlеic hydrazide; 1,2-dihydro-3,6pyridazinedione; (C4H4N2O2)

123-33-1

Ургац  нэмэгдүүлэх

   Озон задална.    Озон задална.  

Хүн, aмьтанд хортой.

264

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 24

Метамидфос (600 гр/литр идэвхт бодис бүхий шингэн  уусмал)

Methamidophos (Soluble liquid formulations of the substance that exceed 600 g active ingredient/l) (C2H8NO2PS)

10265-92-6

Онцгой аюултай пестицидийн  бүрэлдэхүүн

Мэдрэл, булчингийн системийг саатуулна. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой.  

25

Метилхлорформ

1.1.1-trichloroethane; methyl chloroform; TCA/ MCF/ MC (C2H3CI3)

 2903-19-10

Техникийн эд ангийг цэвэрлэх, хуурай хими цэвэрлэгээ

  Озон задална.  

26

Метилпаратион              (19.5%-иас их  идэвхт бодис бүхий эмульс, 1.5 %–иас их  идэвхт бодис бүхий нунтаг)

Methyl-parathion (emulsifiable concentrates (EC) at above 19.5%, active ingredient and dusts at above 1.5% active ingredient) ((CH3O)2P(S)OC6H4NO2)

298-00-0

Онцгой аюултай пестицидийн бүрэлдэхүүн

Тархи мэдрэлийн системд нөлөөлнө. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой.  

27

Мирекс

Mirex; 1,1a,2,2,3,3a,4,5,5,5a,5b,6Dodecachloro-octahydro1,3,4-metheno-1Hcyclobuta[cd] pentalene; (C10Cl12)

2385-85-5

Пестицид, хуванцар, резин, будаг, цаас, цахилгаан хэрэгслийн галд тэсвэртэй чанарыг нэмэгдүүлэхэд

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед био хуримтлал үүс-гэнэ.  Хүн болон амьд организмд онцгой хортой. Хорт хавдар үүсгэнэ.

28

Монокротофос (600 гр/л идэвхт бодис бүхий шингэн уусмал)

Monocrotophos; Dimethyl (E)-1-methyl-2(methylcarbamoyl) vinyl phosphate; Phosphoric acid, dimethyl 1-methyl-3-(methylamino)3-oxo-1-propenyl ester (E)-; (C7H14NO5P) / ((CH3O)2PO-OC(CH3)= CHCO-NHCH3)

6923-22-4

Онцгой аюултай пестицидийн бүрэлдэхүүн

Мэдрэл, булчингийн системийг саатуулна. Үхэлд хүргэх аюултай. Онцгой хортой  

29

Нитрофен

Nitrofen; 2,4-Dichloro-1-(4nitrophenoxy) benzene; 2,4-Dichlorophenyl p-nitrophenyl ether (C12H7Cl2NO3  буюу C6H3Cl2OC6H4NO2)

1836-75-5

Гербицид

Нөхөн үржлийн болон мэдрэлийн системд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ. Онцгой хортой

30

Паратион (капсултай суспензээс бусад аэрозоль, тоосонцор нунтаг, эмульс, үрэл, шахмал нунтаг) 

O,O-Diethyl-O-(4nitrophenyl)phosphorothioate; Phosphorothioic acid O,Odiethyl O-(4-nitrophenyl) ester; Ethyl parathion ((C2H5O)2PSOC6H4NO2)

56-38-2

Онцгой аюултай пестицидийн бүрэлдэхүүн

Мэдрэл, булчингийн системийг саатуулна. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой.  

265

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 31

Пентафтортрихлорпропан

TrichloropentafluoroPropane; CFC-215;  (C3F5CI3)

2903-45-29

Хөргөлт

 Озон задална.  

32

Пентафторхлор- Monochloropentafluoroэтан ethane; CFC-115*; (C2F5CI)

 2903-44-20

  Хөргөлт

Озон задална.  

33

Пентахлор фенол ба түүний давс, эфирүүд

Pentachlorophenol and its salts and esters

87-68-5*

Пестицид

Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой.

34

Полихлорт терфенилүүд

 Polychlorinated terphenyls (PCT)  

61788-33-8

Пестицид үйлдвэрлэхэд

35

5 хлорт фенол

Pentacholorophenol (C6-H-Cl5-O)

87-86-5

Пестицид

Дархлааны болон нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ.

36

Тетраметил хар тугалга

Tetrametyl lead ((CH3)4Pb)

75-74-1

Хар тугалга агуулсан шатахуун үйлдвэрлэхэд

Төв мэдрэлийн системд нөлөөлнө.  Үхэлд хүргэх аюултай.

37

1,1,2,2-  тетрафтор дибром этан

Dibromotetrafluoroethane; Halon-2402; (C2F4Br2)

2903-46-30

Хөргөлт

  Озон задална.  

38

1,1,2,2-  тетрафтордихлорэтан

1.1.2.2-Dichlorotetrafluoro ethane; CFC-114; (C2F4CI2)

2903-44-10

Хөргөлт

  Озон задална.  

39

Тетрафтортетрахлорпропан

Tetrachlorotetrafluoropropane; CFC-214; (C3F3CI4)

2903-45-29

Хөргөлт

  Озон задална.  

40

Тетраэтил хар тугалга

Tetraetyl lead; ((C2H5)4Pb)

78-00-2

Хар тугалга агуулсан шатахуун, органик мөнгөн ус агуулсан пунгицид үйлдвэрлэхэд

41

Токсафен

Тохарhеnе;   Polychlorinated bornans and camphenes;   (C10H10Cl8 )

8001-35-2

Инсекцид

Хорт хавдар үүсгэнэ. Нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө.

Нөхөн үржил, зүрх судасны болон төв мэдрэлийн систем, бөөр, нүдэнд нөлөөлнө. 

Нөхөн үржлийн болон мэдрэлийн системд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ. Байгаль дээр задралгүйгээр удаанаар хадгалагдана.

266

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 42

Трифторбромметан

Bromotrifluoromethane; Halon-1301;  (CF3Br)

2903-46-20

Хөргөлт

  Озон задална.  

43

Трифторпентахлорпропан

Pentachlorotrifluoro propane; CFC-213; (C3F3CI5)

2903-45-29

Хөргөлт

  Озон задална.  

44

Трифторхлор метан

Chlorotrifluoromethane; CFC-13 (CF3CI)

2903-45-11

Хөргөлт

  Озон задална.  

45

1,1,2-трифтортрихлор этан

1.1.2-Trichlorotrifluoro ethane; CFC-113;  (C2F3CI3)

2903-43-00

Электрон төхөөрөмж, металл цэвэрлэхэд

Озон задална.  

46

Угилек 121

Ugilec 121; 1,1’-methylenebis-dichloro monomethyl derive benzene; Monomethyldichlorodiphenylmethane

81161-70-8

 

Байгаль орчинд их хортой. Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай.

47

Фтор-ацетамид

2- fluoroacetamide   (C2H4FNO)    

640-19-7

Пестицид

Төв мэдрэл, нөхөн үржихүйн системд нөлөөлнө. Дотоод шүүрлийн булчирхайн үйл ажиллагааг алдагдуулна. Үр хөврөлд нөлөөлнө. Онцгой хортой бодис.

48

Фосфоамидон (1000 гр/л идэвхт бодис бүхий шингэн уусмал)

Phosphamidon (Soluble liquid formulations of the substance that exceed 1000 g active ingredient/l)

13171-21-6 ((E) & (Z) изомерийн холимог); 23783-98-4 (Z)-изомер; 297-99-4 (ү)- изомер.

Онцгой аюултай пестицидийн  бүрэлдэхүүн

Мэдрэл, булчингийн системийг саатуулна. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой.    

49

Фторпентахлор этан

Pentachlorofluoroethane; CFC-111; (C2FCI5)

2903-45-20

Хөргөлт

 Озон задална.

50

Фторгептахлорпротан

 Heptachlorofluoropropane;  CFC-211; (C3FCI7) 

2903-45-29

Хөргөлт

 Озон задална.

267

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 51

Фтортрихлор Метан

 Trichlorofluorometh ane , CFC-11* (CFCI3)

2903-41-00

Хөргөх төхөөрөмж цэнэглэхэд

 Озон задална.  

52

Хлорбензилат

Chlorobenzilate (C16H14Cl2O3)

510-15-6

Пестицид

Мэдрэлийн болон дархлааны системд нөлөөлнө. Био хуримтлал үүсгэнэ. 

53

Хлордан

Сhlordane;   1,2,4,5,6,7,8,8-осtachloro2,3,За,4,7,7а- hexachloro4,7-methanoindene   (C10H6Cl8 )

57-74-9

Пестицид

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед био хуримтлал үүс-гэнэ.  Дотоод шүүрлийн булчирхайн үйл ажиллагааг алдагдуулна. Хорт хавдар үүсгэнэ.

54

Хлордимеформ

Chlordimeform;   N’-(4-Cloro-o-tolil)-N,Ndimetilformamidina) (C10H13ClN2 )  

6164-98-3

Пестицид

Хорт хавдар үүсгэнэ.  Нөхөн үржлийн болон дотоод шүүрлийн системд нөлөөлнө. Онцгой хортой бодис.

55

Цигексатин

Cyhexatin; Tricyclohexyltin hydroxide; Cyhexatin (Tricyclohexyltin Hydroxide); Plictran (C18H34OSn)

13121-70-5

Пестицид

Онцгой хортой, мэдрэлийн системд хүчтэй нөлөөлнө 

56

Эндрин

Endrin; 3,4,5,6,9,9-hехасhlого1а,2,2а,3,6,6а,7,7аoctahydro2,7:3,6-dimethanonaphth2,3-b/ охiгеnе (C12H8Cl6O)

72-20-8

Пестицид

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаа-гаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед био хуримтлал үүс-гэнэ.  Дотоод шүүрлийн булчирхайн үйл ажиллагааг алдагдуулна. Хорт хавдар үүсгэнэ.

57

Зарин: О-изопропилийн эфир метилфосфоны хүчлийн фтор ангидрид Зоман:Опинаколи-лын эфир метил фосфоны хүчлийн фторангидрид

O-Alkyl (£C10 , inc. cycloalkyl)  alkyl (Me, Et, n-Pror i-Pr)phosphonofluoridates Sarin: O-Isopropyl          methylphosphonofluoridate Soman: O-Pinacolyl methylphosphonofluoridat

 107-44-8   96-64-0

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

 Үхэлд хүргэх аюултай.

268

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 58

  Табун: О-этил N,N диметил цианы хүчлийн фосфорамид

O-Alkyl (£C10 , inc. cycloalkyl ) N,N- dialkil (Me, Et, n-Pror i-Pr)phosphoramidocyanidates Tabun :O-Ethyl N,Ndimethyl phosphoramidocyanidate

 77-81-6  

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

59

  BX: О-этил S-2диизопорпил аминоэтилтио  метилфосфонат

O-Alkyl (H or  £C10 , incl, cycloalkyl) S-2-dialky(Me, Et, n-Pr or i-Pr)aminoethyl alkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr) phosphonothiolates and corresponding alkylated or protonated salts ҮX: O- Ethyl S-2diisopropylaminoethyl methyl phosphonothiolate

50782-69-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

 Үхэлд хүргэх аюултай.

60

2 хлорэтилхлорметил сульфид; Бис (2-хлор-   этил) сульфид; Бис (2-хлорэтилтио) метан; 1,2-Бис(2-хлорэтилтио) этан; 1,3 – Бис(2 хлорэтилтио)-nропан; 1,4Бис(2 хлор-этил тио) -n-бутан; 1,5- Бис (2 хлор-этилтио)n-пентан; Бис(2-хлорэтилтиометил)-ийн эфир; Бис(2-хлорэтилтиоэтил)-ийн эфир

Sulfur mustards:2Chloroethylchloro-methylsulfide Mustard gas: Bis (2-Chloroethyl) sulfide; Bis(2-Chloroethylthio) methane; Sesquimustard: 1,2- bis(2Chloroethylthio) ethane; 1,3- Bis (2-Chloroethylthio)-n-propane; 1,4Bis (2-Chloro-ethylthio)n-butane; 1,5- Bis (2-Chloroethylthio)-n-pentane; Bis(2Chloroethylthio-methyl) ether;   O-Mustard: Bis (2-Chloroethylthiomethyl) ether

2625-76-5 505-60-2 63869-13-6 3563-36-8 63905-10-2 14286893-7 14286894-8 63918-90-1 63918-89-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

61

2 хлорвинил дихлорарсен; 2 хлорвинил хлор арсен; 2 хлорвинил арсен  

Lewisite1: 2-Chlorovinyldichloroarsine; Lewisite2: Bis (2-Chlorovinyl) chloroarsine ; Lewisite3: Tris  (2-Chlorovinyl) arsine

541-25-3 

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

40334-69-8  40334-70-1

269

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 62

 2 хлорэтил этиламин; 2 хлорэтил метиламин; 2 хлорэтил амин

Nitrogen mustards: HN1: Bis (2-Chloroethyl) ethylamine; HN2: Bis (2-Chloroethyl) methylamine; HN3: Tris  (2-Chloroethyl) amine

 538-07-8 51-75-2  555-77-1

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

63

Сакситоксин (хясааны хор)

Saxitoxin

35523-89-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

64

Рицин

Ricin

9009-86-3

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

65

Метил фосфоны Alkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr) хүчлийн дифтор phosphonyldifluorides; ангидрид DF: Methylphosphonyldifluorides

  676-99-3

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

66

  О-этил О-2диизопропил аминоэтил метил фосфанит

O-Alkyl (H or  £C10 , incl, cycloalkyl) O-2-dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr)aminoethyl alkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr) phosphonites and corresponding alkylated or protonated salts QL: O-Ethyl O-2 diisopropylaminoethyl methylphosphonie

57856-11-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

67

Хлорзарин: О-изо-пропилметил фосфоны хүчлийн хлорид

Chorosarin: O-Isopropyl methylphosphonochloridate

1445-76-7

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

  Үхэлд хүргэх аюултай.   

68

Хлорзоман: Chlorosoman: O-Pinacolyl О-фина-колил methylphosphonochloridate метил фосфоны хүчлийн хлорид

  7040-57-5

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

69

Амитон: О,О диэтил S /2-(диэтил амино) этил/ фосфортиолат

Amiton: O,ODiethyl S/2-(diethylamino) ethylphosphonorothiolate and corresponding alkylated or protonated salts

78-53-5  

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

70

1,1,3,3,3 пентофлуоро-2 (трифлуорометил) 1-пропен

PEIB: 1,1,3,3,3-Pentafluoro-2-(trifluoromethyl)1-propene

382-21-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

71

BZ: Хинуклидил бензолит

BZ: 3-Quinuuclidinyl benzilate (*)

6581-06-2

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

270

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

 

72

Метилфосфонилдихлорид;  Диметил метил фосфонат 

Methylphosphonyl dichloride; Dimethyl methylphosphonate; Exemption:  Fonofos: O-Ethyl S-phenyl ethylphosphonorhiolothionate

676-97-1 756-79-6   944-22-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

73

Диалкил N,N фосфорамидатууд

N,N-Dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr) phosphoramidic dihalides

 

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

74

Диалкил N,Nдиалкил N,N Фосфорамидатууд

Dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr)N,N-dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr) phosphoramidates

 

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

75

Трихлорид арсен

Arsenic trichloride

7784-34-1

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

76

2,2 дифенил 2-цуу хүчлийн гидроксид

2,2-Diphenyl –2-hydroxyacetic acid

76-93-7

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

77

Хинуклидин-3

Quinuclidin-3-ol

1619-34-7

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

78

Диалкил N,N Аминоэтил-2хлорид

N,N-Dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr)aminoethyl2-chlorides and corresponding protonated salts

 

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

79

Диметиламино этанол N,N   N,N –диэтиламиноэтанол

N,N-Dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr) aminoethyl2-ols and corresponding protonated salts Exemption: N,NDimethylaminoethanol and corresponding protonated salts N,N-Diethylaminoethanol and corresponding protonated salts

  108-01-0      100-37-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

   Үхэлд хүргэх аюултай.      

80

Диалкил N,N аминоэтан-2тиол  

N,N-Dialkyl (Me, Et, n-Pr or i-Pr)aminoethane-2thiols and corresponding protonated salts

 

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

81

Тиодигликол: (2 гидроксиэтил) сульфид

Thiodiglycol: Bis: (2-hydroxyethyl) sulfide

111-48-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

82

Финоколил алкогол: 3,3Диметилбутан

Pinacolyl alcohol: 3,3Dimethylbutan-2-ol

464-07-3

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэх

Үхэлд хүргэх аюултай.

271

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

МОНГОЛ УЛСАД АШИГЛАХЫГ ХЯЗГААРЛАСАН ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН  АЮУЛТАЙ БОДИСЫН ЖАГСААЛТ ( Засгийн газрын  2007 оны 95 дугаар тогтоол) №

Бодисын ердийн нэр

Химийн нэр, томъёо

Олон   улсын бүртгэлийн дугаар (CAS)

Хэрэглээний түгээмэл хэлбэр.

Бодисын онцлог, хоруу шинж чанар

1

Бензидин

Benzidine;  (1,1'Biphenyl)-4,4'-diamine (9ci) ; (NH2C6H4C6H4NH2)

92-87-5

Будаг, хуванцар үйлдвэрлэхэд

Хүн, амьтанд онцгой хортой. Хорт хавдар  үүсгэнэ.

2

Бифенил амин

4-Aminodiphenyl; (1,1'Biphenyl)-4-amine; p-Biphenylamine; p-Xenylamine; (C12H11N / C6H5C6H4NH2)

92-67-1

3

Этилен-дихлорид

1,2-dichloro- ethane

107-06-2

Хуванцар, поливинилхлорид (PVC) агуулсан бүтээгдэ-хүүн, хар тугалга агуулсан шатахуун үйлдвэрлэхэд

Мэдрэл, дархлааны системд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ.

4

4 хлорт нүүрстөрөгч

Carbon tetrachloride, (CCI4)

2903-14-00

Агрохимийн бодис, эм, тос үйлдвэрлэх, судалгаа шинжилгээ хийхэд 

Озон задална.

5

Хромын   (6 валенттай) давсууд

Chromium(YI) salts, Cr6+

Арьс, шир идээлэх, мод , ган боловсруулах, будаг, хуван-цар үйлдвэрлэхэд

Хорт хавдар үүсгэнэ.

6

Мөнгөн ус

Мегсury (Нg)

Багаж, тоног төхөөрөмж, уул уурхай, пестицид

Онцгой хортой, хүний биед био хуримтлал  үүсгэнэ. Мэдрэлийн систем, үр хөврөлд муугаар нөлөөлнө.

7439-97-6

Генд нөлөөлнө. Хорт хавдар үүсгэнэ

272

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 7

Мөнгөн    усны органик ба органик  бус  нэгдлүүд

Мегсury  inorganic  and organic  compounds

Ариутгал халдваргүйтэл, мал эмнэлэг, хуурай зай, фото зураг

Онцгой хортой, хүний биед био хуримтлал үүсгэнэ. Мэдрэлийн систем, үр хөврөлд муугаар нөлөөлнө.

8

Полибромт бифенилүүд

Polybrominated biphenyls (PBB)

36355-01-8 (hexa); 27858-077(octa); 13654-09-6 (deca)

Пестицид, нийлэг утас, хуванцар үйлдвэрлэхэд

Хорт хавдар үүсгэнэ. Хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд онцгой хортой.

9

Полихлорт бифенил

Polychlorinated Biphenyls; (PCBs) Aroclor; Clorhen; Phenochlor; (C12H(10-n)Cln, n=1-10)

Янз бүр (52469-21-9, 11097-69-1 гэх мэт)

Трансформатор, конденсаторын тос, гидравлик, дулаан солигч шингэн, тосолгооны материал, будаг, хуванцар

Байгаль орчинд задралгүй удаан хугацаагаар хадгалагдах чадвартай. Хүний биед био хуримтлал үүсгэнэ. Дотоод шүүрлийн болон нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө.  Хорт хавдар үүсгэнэ.

10

Фосфат цайр

Zinc phosphide (Zn3P2)

1314-84-7

Пестицид

Мэдрэлийн системд нөлөөлнө. Үхэлд хүргэх аюултай.

11

Цианид

Сyanide (CN-)

57-12-5

Цахилгаан химийн үйлдвэрлэл, металл цэвэрлэх, уул уурхайд хэрэглэнэ

Онцгой хортой, бага хэмжээгээр амьсгалах, залгихад үхэлд хүргэнэ.  Мэдрэлийн болон нөхөн үржлийн системд нөлөөлнө.

12

Фосген: Карбонил дихлорид

Phosgene: Carbonyl dichloride

75-44-5

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

13

Хлорт циан

Cyanoden chloride

506-77-4

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

14

Цианы хүчил

Hydrogen cyanide

74-90-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

273

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 15

Хлорпикрин: трихлорнитрометан

Chloropicrin: Trichloronitromethane

76-06-2

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

16

Оксихлорид фосфор

Phosphorus oxychloride

10025-87-3

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

17

3 хлорт фосфор

Phosphorus trichloride

12/2/7719

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

18

5 хлорт фосфор

Phosphorus pentachloride

10026-13-8

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

19

Триметил фосфат

Trimethyl phosphite

121-45-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

20

Триэтил фосфат

Triethyl phosphite

122-52-1

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

21

Диметил фосфат

Dimethyl phosphite

868-85-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

22

Диэтил фосфат

Diethyl phosphite

762-04-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

23

Монохлорт хүхэр

Sulfur monochloride

10025-67-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

24

Дихлорт хүхэр

Sulfur dichloride

10545-99-0

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

25

Тионил хлорид

Thiohyl choride

9/7/7719

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

26

Этилдиэтанол амин

Ethyldiethanolamine

139-87-7

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

27

Метилдиэтаноламин

Methyldiethanolamine

105-59-9

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

28

Триэтаноламин

Triethanolamine

102-71-6

Химийн зэвсэг үйлдвэрлэхэд

Үхэлд хүргэх аюултай.

  

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

274

Ангилал

Дэд ангилал

1.2H

1.2J

1.1E

1.1F

1.1G

 

1.1J

 

F

G

H

J

K

Зэрэглэл

E

1.1 Онцгой тэсрэмтгий

1.1D

1.2 Öîõèë-òûí õ¿÷ ¿¿ñãýõ аюул-тай

D

 1.2K

1.2G

1.2F

1.2E

1.2D

1.3 Галын болон бага хэмжээгээр тэсрэх, öîõèëòûí õ¿÷ ¿¿ñãýõ аюултай

1.2C

1.3K

1.3J

1.3H

1.3G

1.3F

 

 

1.3C

1.4 Бага хэм-жээний га-лын болон тэсрэх/ öîõèëòûí õ¿÷ ¿¿ñãýõ аюултай

1.1C

 

 

 

1.4G

1.4F

1.4E

1.4D

1.4C

1.5 ªäººë-òèéí äàðàà онцгой тэсрэмтгий

C

 

 

 

 

 

 

1.5D

 

1.6 ªäººë-òèéí äàðàà òýñðýìòãèé  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1.1В

2.1.1А

2.1.1 Шатамхай хий

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1.2А

2.1.2 Шатам-хай аэрозоль

 

 

 

 

 

 

 

3.1D

3.1С

3.1В

3.1А

3.1 Шатам-хай шингэн

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2С

3.2В

3.2А

3.2 Ñулруулсан шингэн тэсрэх бодис

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.1.1B

4.1.1A

4.1.1 Шатам-хай хатуу бодис

1.4B

 

 

 

4.1.2G

4.1.2F

4.1.2E

4.1.2D

4.1.2C

4.1.2B

4.1.2A

4.1.2 Өөрөө èäýâõæ-äýã шатам-хай хатуу бодис

 

 

 

 

 

 

 

 

4.1.3C

4.1.3B

4.1.3A

4.1.3 Ñулруулсан хатуу тэсрэх бодис

 

 

 

 

 

 

 

 

4.2C

4.2B

4.2A

4.2 Агаарт өөрөө шатам-хай

 

 

 

 

 

 

 

 

4.3C

4.3B

4.3A

4.3 Íорãîвол øàòàìõàé

1.2B

 

 

 

 

 

 

 

5.1.1C

5.1.1B

5.1.1A

5.1.1 Исэлдүүлэгч шингэн áà хатуу бодис

1.1B

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5.1.2A

5.1.2 Исэлдүү-лэгч хий

1.1A

Исэлдүүлэгч

 

 

 

5.2G

5.2F

5.2E

5.2D

5.2C

5.2B

5.2A

5.2 Органик хэт исэл

B

Шатамхай

Идэмхий

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.1A

8.1 Металл çýâð¿¿-ëýã÷

A

Тэсрэмтгий

(Байгаль орчèн, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàйд, Эрүүл ìэндийн сайдын 2009 оны 04/04 дугаар õамтарсан тушаалын 1 дүгээр хавсралт)

ÕИМИЙН ÀЮУЛТАЙ ÁÎÄÈÑÛÍ АНГИЛАЛ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

275

276

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ L

1.1L

1.2L

1.3L

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

N

 

 

 

 

 

1.6N

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S

 

 

 

1.4S

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ÕИМИЙН ÕОРТОЙ ÁÎÄÈÑÛÍ АНГИЛАЛ (Байгаль орчèн, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàйд, Эрүүл ìэндийн сайдын 2009 оны 04/04 дугаар õамтарсан тушаалын 2 дугаар хавсралт)

9.1 Усны амьд организмд хортой

6.9 Тодорхой эрхтэн системийг хордуулагч

6.5A

6.6A

6.7A

6.8A

6.9A

8.2A

8.3A

9.1A

B

6.1B

6.3B

 

6.5B

6.6B

6.7B

6.8B

6.9B

8.2B

 

9.1B

C

6.1C

 

 

 

 

 

6.8C

 

8.2C

 

9.1C

D

6.1D

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9.1D

E

6.1E

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8.3 Нүд гэмтээгч

6.4A

8.2 Арьс гэмтээгч

6.3A

6.7 Хавдар үүсгэгч

6.1A

6.5 Õàðøèë ºäººã÷

A

Äýä àíãèëàë

6.4 Нүд үðэâñ¿¿ëýã÷

6.8 Нөхөн үржихүй/ өсөлт хөгжилтөнд нөлөөлөгч

Идэмхий

6.3 Арьс үðэâñ¿¿ëýã÷

6.6 Үр óäàìä нөлөөлөгч

Хортой

6.1 Онцгой хортой

Зэрэглэл 

Ангилал

ХИМИЙН ХОРТ БОЛОН АЮУЛТАЙ БОДИСЫН АНГИЛЛЫГ АШИГЛАХ АРГАЧЛАЛ (Байгаль орчèн, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàйд, Эрүүл ìэндийн сайдын 2009 оны 04/04 дугаар õамтарсан тушаалын 3 дóгààр хавсралт)

 

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

277

Îðøèë

9.4 Сээр нуруугүй амьтанд хортой

9.3 Сээр нуруутан амьтанд хортой

9.2 Хөрсний амьд организм хортой

Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãè õóðäàöòàé õºãæèæ áóé ºíºº ¿åä õèìèéí áîäèñûí íýð òºðºë, хэрэгцээ шаардлага жилээс жилд ºñºí íýìýãäýæ, үүнтэй уялдан химийн бодисоор байгаль орчин бохирдох, хүний эрүүл мэндэд хор нөлөөлөл үзүүлэх тохиолдлууд гарах боллоо. Хèìèéí áîäèñûí зохистой хэрэглээг бий болгоæ, түүний õîð íºëººë뺺ñ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõàä дэлхийн улс орнууд èõýýõýí àíõààðàë õàíäóóëàí, хэд хэдэн гэрээ, конвенцийг гаргаад байна. Õèìèéí áîäèñûí àøèãëàëò, òýýâýðëýëò, õàäãàëàëòûí ¿åèéí àþóëã¿é àæèëëàãààã õàíãàõ, õèìèéí áîäèñ á¿ðýýð íýãäñýí íýã îéëãîëòòîé Байгаль орчинд хортой áàéõ çîðèëãîîð НҮБ-ààñ 1999 онä “Í¯Á-ûí àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж, àðãà÷èëñàí çààâàð”, түүний дагалдах боть болох “НҮБ-ын àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж. Òóðøèëò, шалгуурын гарын авлага”, 2003 îíä “Õèìèéí áîäèñûí àíãèëàë, õàÿãæóóëàëòûí íýãäñýí ñèñòåì”èéã òóñ òóñ áàòëàí ãàðãàæýý. Õèìèéí àþóëã¿é áàéäëûí òóõàé çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ôîðóì, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí òóõàé äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòóóäààñ “Õèìèéí áîäèñûí àíãèëàë, õàÿãæóóëàëòûí íýãäñýí ñèñòåì”-èéã 2008 îí ãýõýä äýëõèé íèéòýýð ìºðäºõ çîðèëòûã òàâüñàí бºãººä èíãýñíýýð химийн бодис бүрийг шинж чанар, хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөгөөр нь цогц тодорхойлон, ангилалд хамруулж, нэгдсэн, товч, тодорхой хаяг шошгийг ашиглах боломжийг бүрдүүлж байгаа 9.2A 9.3A 9.4A юм. 9.2B 9.3B 9.4BÌîíãîë Óëñûí Их хурëààñ 2006 онд батласан “Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí òóõàé” õóóëèéí 4.1-д химийн бодисыг уг 9.2C 9.3Cангиллын 9.4C дагуу хүний эрүүл мэнд, байгаль орчин, мал амьтанд үзүүлэх нөлөөллөөр нь хортой ба аюултай гэж ангилахаар заасан áèëýý. 9.2D     Äýýð äóðüäñàí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä íèéö¿¿ëýí Ìîíãîë óëñàä ìºðäºãäºõ õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí àíãèëàë áîëîí óã       ангиллыã ашиглахад шаардагдах мэдээлýë, нэр томъёо, тодорхойлолт, òàéëáàðûã àãóóëñàí аргачлалûã áîëîâñðóóëàí ãàðãàæ áàéíà. Химийн бодисын ангиллын “химийн бодис” ухагдхуунд зөвхөн химийн ýëåìåíò, нэгдлүүдээс гадна химийн бодисын хольцыг хамруулна. Áîäèñ ãýæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõàä øààðäëàãàòàé àëèâàà íýìýëò áîëîí ¿éëäâýðëýñýí àðãààñàà õàìààð÷ àëèâàà

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

278

õîëüöûã àãóóëñàí áàéãàëèéí òºëºâ áàéäàëä áàéãàà áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð ãàðãàí àâñàí á¿õ õèìèéí ýëåìåíò, òýäãýýðèéí íýãäë¿¿äèéã õýëíý. Ýíä áîäèñûí òîãòâîðòîé áàéäëûã àëäàãäóóëàõã¿éãýýð áîëîí ò¿¿íèé á¿òöèéã ººð÷ëºõã¿éãýýð çàéëóóëæ áîëîõ àëèâàà óóñãàã÷ õàìààðàõã¿é. Õîëüö ãýæ õîîðîíäîî óðâàëä îðäîãã¿é õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø áîäèñîîñ á¿ðäñýí õàòóó áîäèñ ýñâýë óóñìàëûã õýëíý. Хольцыг бүрдүүлж буй бодисууд нь нэг ижил шинж чанартай байвал түүнийг нэг төрлийн бодис гэж авч үзэж болно. Жишээлбэл: Нефтийн бүтээгдэхүүний буцлах температур гэх мэт үзүүлэлт нь ижил байдгаас нэг төрлийн бодис гэж үздэг. Ийм бодист нэг бодис гэж үзэн олон улсын бүртгэлийн дугаар (CAS буюу Chemicals Abstract Service) өгдөг байна. Тухайн бүтээгдэхүүн хэд хэдэн төрлийн химийн нэгдлийг янз бүрийн хэмжээгээр агуулсан байвал хольцыг ангилах аргачлалын дагуу ангилал тогтооно. Õàéëø íü õî¸ð áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø ýëåìåíòýýñ òîãòñîí, ìåõàíèêààð ñàëãàõ áîëîìæã¿é, ìàêðî ò¿âøèíä íýã òºðëèéí ìåòàëëûã ¿¿ñãýíý. Õàéëøèéã õîëüö ãýæ ¿çíý. Химийн бодис нь тэсрэмтгий, шатамхай, исэлдүүлэгч, идэмхий шинж чанартай байвал түүнийг аюултай химийн бодис, харин хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд хор аюул учруулах шинж чанартай байвал түүнийг хортой химийн бодис гэнэ. Аюултай химийн бодисыг тэсрэмтгий, шатамхай, исэлдүүлэгч шинж чанараар нь ангилахад Нэгдсэн Үндэстний Байгуууллагын Аюултай ачааг тээвэрлэх заварчилгаа (НҮБААТЗ), идэмхий, хортой, байгаль орчинд хортой бодисыг Химийн бодисын ангилал хаягжуулалтын нэгдсэн системийн (НС) аргачлалыг ашигласан болно. 2. Õèìèéí áîäèñ áîëîí õîëüöûã àíãèëàõ Зарим химийн бодис нь хор аюул учруулах зөвхөн нэг шинж чанартай байдаг бол зарим бодис хэд хэдэн шинж чанарыг агуулна. Иймээс химийн бодисыã ангилал бүрийн шалгуураар оруулж тухай бодисын хор аюулын бүрэн гүйцэä таниж, ангилалд хамруулна. Химийн бодис, материалын хортой болон аюултай шинж чанарыг тодорхойлж, үнэлэлт өгөхийн тулд материалын шинж чанарын талаар хангалттай мэдээлэл цуглуулах, судлах шаардлагатай бөгөөд эдгээр мэдээлэл, өгөгдхүүнийг хор аюулын шалгуур үзүүлэлттэй харьцуулж ангиллыг тогтооно. Гэхдээ зөвхөн тухайн бодисын шинж чанарыг илэрхийлсэн мэдээлэлд нь үндэслэж ангилах нь учир дутагдалтай байдаг

279

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

тул мөн төстэй бодистой нь харьцуулах шаардлагатай. Õîëüöûã àíãèëàõäàà ò¿¿íèé á¿ðäýë õýñã¿¿äèéí àþóëûí çýðýãò ¿íäýñëýõ áà Íýãäñýí ñèñòåìèéí òóõàéí çýðýãëýëä õàìààðàëòàé áîñãî õÿçãààðûã àøèãëàíà. ªºðººð õýëáýë, õîëüö íü äîîðõ õ¿ñíýãòýä çààñàí áîñãî õÿçãààðààñ èõ õîðòîé áîëîí àþóëòàé áîäèñ àãóóëæ áàéâàë óã õîëüöèéã òóõàéí áîäèñûí õàìààðàõ àíãèëàëä õàìààðóóëíà. Ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èíä õîðòîé áîäèñûí àíãèëëûí áîñãî õÿçãààð 1-ð õ¿ñíýãò Àþóëûí àíãè Îíöãîé õîðòîé Àðüñ ºðºâñ¿¿ëýã÷ Í¿ä ºðºâñ¿¿ëýã÷ Õàðøèë ºäººã÷ ¯ð óäàìä íºëººëºã÷ Õàâäàð ¿¿ñãý÷ ͺõºí ¿ðæèõ¿é/ºñºëò õºãæèëòºíä íºëººëºã÷ Òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã õîðäóóëàã÷ Óñíû àìüä îðãàíèçìä õîðòîé

Áîñãî êîíöåíòðàöè ≥1,0% ≥1,0% ≥1,0% ≥1,0% ≥0,1% ≥0,1% ≥0,1% ≥1,0% ≥1,0%

3. Ангиллын хамаарах õ¿ðýý Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñûí àíãèëàë íü - Эмийн бодис - Цацраг идэвхт бодис -Хүнсний çîðèóëàëòòàé бодисîîñ áóñàä á¿õ òºðëèéí áîäèñò õàìààðíà. 4. Нэр томьёоны тайлбар Мэдээлэл - Туршилт, тооцоо, хэмжилтээр баталгаажсан тоон утгын хэмжээ НҮБ-ын òóðøèëò, шалгуурын гарын авлага - “НҮБ-ын Аюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж. Òóðøèëò, шалгуурын гарын авлага” НҮБ (Женев, Нью-Йорк), 1999, 3-р хэвлэл НҮБ-ын àðãà÷èëñàí çààâàð- “НҮБ-ын Аюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж, àðãà÷èëñàí çààâàð” НҮБ (Женев, Нью-Йорк), 1999 Туршилт- “НҮБ-ын туршилтийн болон шалгуур үзүүлэлт тогтоох аргачилсан зөвлөмж”-ийн дагуу õèéñýí нэг болон түүнээс дээш тооны туршилт.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

280

Хий 1. 200С-ийн температур ба 101,3 кПа абсолют даралтад хийí төлөвт орших бодис 2. 500С-ийн температурт 300 кПа-ààñ äýýø абсолют даралтàä уурын даралт үзүүлдэг бодис. Хатуу áîäèñ - Шингэн болон хий төлвөөс бусад òºëºâò îðøèæ áóé бодис Шингэн áîäèñ 1. 101,3 кПа абсолют даралтàä 200С-тэй тэнцүү болон түүнээс бага температурт хайлдаг бодис 2. Òîäîðõîé хайлах öýãã¿é çóóðàëäàìõàé бодис

5. ТЭСРЭМТГИЙ бодис 5.1.

Тэсрэмтгий шинж чанартай бодисîíä тавигдах ерөнхий шалгуур үзүүлэлтүүд Тэсрэмтгий шинж чанартай бодисîíä тавигдах ерөнхий шалгуур үзүүлэлтүүдийг 1999 онä НҮБ-ààñ ãàðãàñàí “Í¯Á-ûí àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж, àðãà÷èëñàí çààâàð” (11 äýõ хэвлэл), түүний дагалдах боть болох “НҮБ-ын àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж. Òóðøèëò, шалгуурын гарын авлага” НҮБ (Женев, Нью-Йорк.1999. 3 äàõü õэвлэл)ààñ иш татан ашигласан болно. ̺í ýдгээр гарын авлага материалûã НҮБ-ын вэб хуудсанд www.un.org/Pubs/sales.htm холбоосоор орж худалдан авч болно. 5.2. Тэсрэмтгий боäèñ Òýñðýìòãèé áîäèñ ãýæ îрчны юмсыг гэмтээх хэмжээний хурд, даралт, температур бүхий хий ялгаруулäàã химийн урвалд өөрөө орох чадвар á¿õèé хатуу, шингэн бодисûã (ýñâýë áîäèñûí õîëüö) õýëíý. Пиротехникийн бодис нь хий ялгаруулахгүй байсан ч энэõ¿¿ àíãèëàëä õàìààðíà. Пиротехникийн бодис (эсвэл хольц) гэж аяндаа экзотермийн урвалд орон, тэсрэлтгүйгээр дулаан, гал, авиа, утаа эсвэл эдгээрийн цогцыг үзүүлбэр маягаар гаргах зориулалттай бодисыг хэлнэ. Òýñðýìòãèé á¿òýýãäýõ¿¿í ãýæ íýã áîëîí õýä õýäýí òýñðýõ áîäèñ àãóóëñàí бүтээгдэхүүнийг хэлнэ. Пиротехникийн бүтээгдэхүүн гэж нэг буюу түүнээс дээш пиротехникийн бодис эсвэл тэдгээрийн хольцыг агуулсан бүтээгдэхүүнийг хэлнэ.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

281

5.3. Тэсрэмтгий бодисын ангилал Тэсрэмтгий бодисыã äàðààõü шинж ÷àíàðààð íü àíãèëíà. ¯¿íä: • Гадны үйлчлэлд үзүүлэх мэдрэмтгий чанар • Тэсрэмтгий шинж чанарын òºðºë • Тэсрэмтгий шинж чанарын үзүүлэх нөлөөллийн түвшин, хэмжээ Тэсрэмтгий бодисын дэд ангилал Тэсрэмтгий бодис, хольцыг учруулах аюулын хэмжээ, хэлбэр áîëîí ìýäðýìòãèé ÷àíàðààñ хамаарóóëæ дарааõü дэд ангилалд хуваана. Үүнд: Дэд ангилал 1.1. “Îíöãîé тэсрэìòãèé” бодис, хольц; Дэд ангилал 1.2. “Öîõèëòûí õ¿÷ ¿¿ñãýõ аюултай” боловч хүчтэй тэсрэлт үүсгэдэггүй бодис, хольц; Дэд ангилал 1.3. “Галын áîëîí бага õýìæýýãýýð тэсрэх, öîõèëòûí õ¿÷ ¿¿ñãýõ аюултай” гэхдээ хүчтэй тэсрэлт үүсгэдэггүй бодис, õîëüö; Дэд ангилал 1.4. “Áàãà õýìæýýíèé тэсрэх, öîõèëòûí õ¿÷ ¿¿ñãýõ аюултай” бодис, хольц, бүтээгдэхүүн. Энэхүү дэд ангилалд гал авалцах эсвэл өдөөх үед бага зэрэг дэлбэрэх аюул учруулдаг бодис, хольц багтана. Дэд ангилал 1.5. “ªäººëòèéí äàðàà îíöãîé òýñðýìòãèé” бодис. Энэхүү äýä ангилалд хамаарах бодис нь ердийн нөхцөлд өдөөлт болон гал авалцснаас дэлбэрэлт үүсэх магадлал маш багатай боловч хэрэв тэсрэлт үүсвэл хүчтэй тэсрэлт үүсгэх аюултай бодис, хольц хамрагдана. Дэд ангилал 1.6. “ªäººëòèéí äàðàà òýñðýìòãèé” бодис, õîëüö. Энэхүү дэд ангилалд хамаарах бодис, õîëüö нь тэсрэлтэд туйлын мэдрэмж муутай бодис агуулах бөгөөд өдөөгдөх, дэлбэрэлт үүсгэх магадлал маш багатай. 5.4. Тэсрэмтгий бодисын àíãèëëûí зэрэглэл Áèå áèåòýéãýý îéð áàéñíààñ ýñâýë ãàäíû íºëººëëèéí óëìààñ çîðèóäûí áóñ òýñðýëò ¿¿ñãýäýã, ãàë àâàëöäàã áîäèñ, á¿òýýãäýõ¿¿íèéã òэсрэëòèéí òºðºë, øèíæ ÷àíàðààð íü çýðýãëýëèéã òîãòîîíî. Үүнд: Зэрэглэл А: Дулааны үйлчлэл, үрэлтýä îíöãîé ìýäðýìòãèé ýñâýë õî¸ðäîã÷ òýñëýã÷ òýñðýìòãèé áîäèñûí òýñðýëò, ãàëûí ºäººã÷ ¿¿ñâýð áîëîõ áîëîìæòîé àíõäàã÷ òýñðýìòãèé áîäèñóóä. Зэрэглэл B: Àíõäàã÷ òýñðýìòãèé áîäèñ àãóóëñàí áîëîâ÷ 2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õàìãààëàëòûí áîäèñ агуулààã¿é àíõäàã÷ òýñðýìòãèé áîäèñ, тэсл¿¿ð, òýñë¿¿ðò ãàë äàìæóóëàã÷èä.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

282

Зэрэглэл С: Тэсрэлтийг эрчимжүүлэã÷ бодис буюу бусад ä¿ðñõèéí øàòäàã тэсрэх бодис, èéì òºðëèéí тэсрэìòãèé бодис àãóóëñàí õîëüö. Зэрэглэл D: Àíõäàã÷ тэсрэìòãèé áîäèñîîñ бага, õàðèí Зэрэглэл N–д õàìààðàõ áîäèñîîñ /хар дарь г.м/ èõ ìýäðýõ чаäâàðòàé õоёрдогч òýñëýã÷ тэсрýìòãèé бодис, èéì òºðëèéí áîäèñ àãóóëñàí õîëüö. Ýäãýýð íü òýñðýëò ¿¿ñãýäýãã¿é, ýð÷èìæ¿¿ëäýãã¿é. ̺í ýíý çýðýãëýëä àíõäàã÷ òýñðýìòãèé бодис áà 2 áîëîí ò¿¿íýýñ äýýø õàìãààëàëòûí áîäèñ агуулсан õîëüö õàìààðíà. Зэрэглэл Е: Òýñðýëò ¿¿ñãýäýãã¿é áîëîâ÷ òýñðýëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëäýã õоёрдогч òýñëýã÷ тэсрýìòãèé бодис àãóóëñàí õîëüö (исэлдүүлэгчòýé õàðèëöàí ¿éë÷ëýõ ¿åä ººðºº øàòäàã шатамхай шингэн, гель, шаталт тэсрэлтийг эрчимжүүлэгч (гипергол) шингэн àãóóëñíààñ áóñàä). Зэрэглэл F: Òýñðýëò ¿¿ñãýäýã áîëîâ÷ òýñðýëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëäýãã¿é õоёрдогч òýñëýã÷ тэсрýìòãèé бодис àãóóëñàí õîëüö (шатамхай шингэн, гель, шаталт тэсрэлтийг эрчимжүүлэгч (гипергол) шингэн àãóóëñàíààñ áóñàä). Зэрэглэл G: Пиротехникийн бодис, пиротехникийн бодис агуулсан хольц ýñâýë тэсрэìòãèé áà ãýðýë öàöðóóëàã÷ áîäèñ àãóóëñàí õîëüö, ãàë ºäººã÷, íóëèìñ асгаруулагч, óòàà ¿¿ñãýã÷ бодис (усаар идэвхжäýã цагаан фосфор, фосфидууд, пирофор бодис, шатамхай шингэн бà гель, шаталт тэсрэлтийг эрчимжүүлэгч (гипергол) шингэн àãóóëñàí материал, хольцîîñ áóñàä). Зэрэглэл H: Тэсрэìòãèé бодис болон цагаан фосфорыг õàìòàä íü àãуулсан хольц (утаа үүсгэдэг, àãààðòàé õàðèëöàí ¿éë÷èëæ хүрэлцсэнээр эрчимтэй шаталт ¿¿ñãýäýã галын аюултай). Зэрэглэл J: Тэсрэìòãèé бодис болон шатамхай шингэн ýñâýë гелийг хамт агуулсан õîëüö. Зэрэглэл K: Тэсрэх бодис болон онцгой хортой бодисыг (6.1А, 6.1В, 6.1С ангилалд орсон) хамт агуулсан õîëüö. Зэрэглэл L: Тэсрэх бодис болон агаар, ус, исэлдүүлэгчид, шатамхай бодистай хàðèëöàí ¿éë÷èëñíýý𠺺𺺠шатäàã, тэсýрдэг, ä¿ðñõèéí øàòäàã áîäèñóóäûã õàìò àãóóëñàí õîëüö, ìºí агаар, устай хàðèëöàí ¿éë÷èëñíýý𠺺𺺠шатäàã, тэсýрдэг, ä¿ðñõèéí øàòäàã бодис ялгаруулдаг бодис. Зэрэглэл N: Мэдрэмтгий чанар муутай òýñë¿¿ð (дэд ангиëàë 1.6-ä хамаарàõ маш бага мэдрэмтгий бодисууд) агуулсан õîëüö. Зэрэглэл S: Осол, ãýìòýëä ºðòºõ ¿åä àþóë ó÷ðóóëàõ ÷àäâàð íü íýìýãääýã áîëîâ÷ ò¿¿íèéã àãóóëæ áóé ñàâ, áàãëàà áîîäîë íü õÿçãààðëàäàã, ìºí сав, баглаа боодол íü галд шатаõ ¿åä ¿¿ññýí òýñðýëò, öîõèëòûí õ¿÷ íü õÿçãààðëàãäìàë, 5 метрèéí äîòîð õ¿íèé áèåä àþóë ó÷ðóóëäàãã¿é, ìºí

283

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

сав, баглаа боодол нь түүний аюулыг маш сайн хязгаарладаг бодис буюу хольц. Òýñðýìòãèé áîäèñûí òºðºë, øèíæ ÷àíàðûã òэсрэëòýýñ ¿¿ñýõ àþóëûí òºðºë, ò¿âøèíòýé õàìààðóóëàí àíãèëñàí àíãèëëûã 2–ð õ¿ñíýãòýä õàðóóëàâ. Тэсрэìòãèé бодисын ангилал

2-ð õ¿ñíýãò

Çэрэглэл

Òýñðýõ àюулын төрөл 1.1 1.2 Îíöãîé Öîõèëòûí òýñðýìòãèé õ¿÷ ¿¿ñãýõ àþóëòàé

1.3 1.4 1.5 1.6 Галын Бага ªäººëòèéí ªäººëòèéí болон бага хэмжээтэй äàðàà äàðàà хэмжээгээр галын болон îíöãîé òýñðýìòãèé тэсэрч, тарааж цацах òýñðýìòãèé öîõèëòûí õ¿÷ аюултай ¿¿ñãýõ аюултай

A

1.1A

B

1.1B

1.2B

C

1.1C

1.2C

D

1.1D

1.2D

1.4D

E

1.1E

1.2E

1.4E

F

1.1F

1.2F

1.3F

1.4F

G

1.1G

1.2G

1.3G

1.4G

1.2H

1.3H

H J

1.1J

K L

1.1L

1.4B 1.3C

1.2J

1.3J

1.2K

1.3K

1.2L

1.3L

1.4C

N S

1.5D

1.6N 1.4S

5.5. Íýð òîìú¸î Àíõäàã÷ тэсрэмтгий бодис 1. Дулааны үйлчлэл, үрэлтýä îíöãîé ìýäðýìòãèé ýñâýë õî¸ðäîã÷ òýñðýã÷ òýñðýìòãèé áîäèñ, õîëüöûí ºäººã÷ ¿¿ñâýð áîëîõ áîëîìæòîé áîäèñ 2. Тэсрэх бодис, òýñë¿¿ðýýñ á¿ðäýõ õîëüöûã õýëíý. Пиротехникийн бодис - аяндаа экзотермийн урвалд орон, тэсрэлтгүйгээр

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

284

дулаан, гал, авиа, утаа эсвэл эдгээрийн цогцыг үзүүлбэр маягаар гаргах зориулалттай бодис Тэсрэлтийг эрчимжүүлэх бодис – ä¿ðñõèéí шатдаг бодис Хамгаалалтын áîäèñ - Àшиглалт, хадгалалт, тээвэрлэлтèéí õэвийн íºõöºëä àþóë ослîîñ õàìãààëàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð òýñðýìòãèé õîëüöîä íýìñýí íýìýëò áîäèñ Õî¸ðäîã÷ òýñðýã÷ тэсрэмтгий бодис – àíõäàã÷ тэсрэмтгий бодисын ºäººëò òýñðýëòýýð идэвхижин тэсрэлт өгдөг бодис, õîëüö. 6. ШÀÒÀÌÕÀÉ ÁÎÄÈÑ 6.1.

Шатамхай шинж чанартай бодисîíä тавигдах ерөнхий шалгуур үзүүлэлтүүд Энэхүү шатамхай áîäèñûí ангиллын шалгуур үзүүлэлтүүдийг “Í¯Á-ûí àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж, àðãà÷èëñàí çààâàð”, түүний дагалдах боть болох “НҮБ-ын àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж. Òóðøèëò, шалгуурын гарын авлага” –ààñ àøèãëàñàí болно. 6.2. Шатамхай бодисын àíãèëàë Шатамхай бодисûã доорхи 9 дэд ангиëàëд õóâààíà. ¯¿íä: a. Шатамхàй хий (дэд ангилал 2.1.1) á. Шатамхай аэрозолü (дэд ангилал 2.1.2) â. Øатамхий шингэн (дэд ангилал 3.1) ã. Сулруулсан шингэн тэсрэх бодис (дэд ангилал 3.2) ä. Шатамхай хатуу бодис. Øàòàìõàé õàòóó áîäèñò: 1/ Шатамхай хатуу бодис (хялбар шатамхай хатуу бодис болон ¿рэлтийн улмаас хялбархан øàòäàã хатуу бодис) (дэд ангилал 4.1.1) 2/ Өөрөө идэвхиждэг шатамхай хатуу бодис (дэд ангилал 4.1.2) 3/ Сулруулсан хатуу òýñðýìòãèé бодис (дэд ангилал 4.1.3) 4/ Агаарт өөрөө шатäàã, пирофор бодис болон өөрөө халдаг бодис (дэд ангилал 4.2) 5/ Íîðâîë шатамхай бодис (дэд ангилал 4.3) 6.1. Шатамхай бодисын тодорхойлолт Шатамхай хий (дэд ангилал 2.1.1) - 200 С-ийн температур, 101,3 кПа-ийн ердийн даралтанд агаартай харилцан үйлчилснээр гал авалцдаг хий. Шатамхай аэрозол (äэд ангилал 2.1.2) - ýнэхүү дэд ангилалд шахсан болон шингэрүүлсэн хий, шингэнд уусгасан хий, эсвэл өтгөн зуурмаг, нунтагтай хольсон болон холиогүй хийг даралтаар шахаж савласан, нийт

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

285

жингийн 45%-иас багагүй нь шатамхай материал агуулсан, агуулсан зүйлээ хатуу, шингэн, нунтаг, зуурмаг хэлбэрээр эсвэл хий хэлбэрээр цацах төхөөрөмж бүхий, нэг удаагийн хэрэглээтэй металл, õóâàíöàð, шилээр хийгдсэн сав багтана. Дээр дурьдсан шатамхай материал гэдэгт шатамхай хий, шатамхай шингэн, шатамхай хатуу бодис болон эдгээрийн холимог орно. Шатамхай шингэн (äэд ангилал 3.1) - 930 С-ээс дээшгүй температурт гал авалцдаг шингэн. Сулруулсан шингэн тэсрэх бодис (äэд ангилал 3.2) - шатамхай бодисыг ус болон ямар нэг шингэнд уусгаж эсвэл хольж, нэг төрлийн хольц үүсгэн шатамхай чанарыг нь бууруулсан шингэн. Шатамхай хатуу бодис (äэд ангилал 4.1.1 1) - õялбар шатдаг эсвэл үрэлтийн улмаас өөрөө шатдаг эсвэл шатаалтыг тэтгэдэг хатуу бодис. Өөрөө идэвхждэг шатамхай хатуу бодис (äэд ангилал 4.1.2) Хүчилтөрөгчийн (агаарын) оролцоогүйгээр экзотермийн эрчимтэй задралд орäîг, дулаанд тэсвэргүй бодисууд энэ дэд ангилалд орно. Óã дэд ангилалд тэсрэмтгий бодис болон органик хэт исэл, исэлдүүлэгч бодисууд хамààрахгүй. 1/ 750С болон түүнээс бага òåìïåðàòóðò 50 кг бодис дээр туршилт явуулàõàä өөрөө øàòäàã бодис 2/ Çàäðàëûí äóëààí íü 300 Äæ/г-аас их áîäèñ Сулруулсан хатуу тэсðэх бодис (äэд ангилал 4.1.3) Сулруулсан хатуу тэсрэх бодисîíä äîîðõè òºðëèéí áîäèñ îðíî. ¯¿íä: 1/ тэсрэмтгий шинж чанарыг бóóðóóëñàí бодис; 2/ ìэдрэмтгий шинж чанарыг бóóðóóëñíààð цохилтын хүч, гал, утаа, дулааны болон дуу чимээ ялгаруулäàãã¿é áîäèñ; 3/ èсэлдүүлэгч болон өөрөө óðâàëä îðîõ шинж чанарã¿é áîäèñóóä ýñâýë 4/ òэсрэмтгий бодисыг ус, спирт болон бусад бодисоор шингэрүүлж, íîðãîí нэг төрлийн хольц үүсгэн тэсрэмтгий шинж чанарыг бууруулсан бодис, хольц ýñâýë 5/ äîîðõè òºðëèéí áîäèñóóä: • 5-терт-бутил-2,4,6-тринитро-м-ксилол (UN 2956); • 2-бромо-2-нитропропан-1,2-диол (UN 3241); • Азодикарбонамид (UN 3242); • Изо-сорбид-5-мононитрат (UN 3251) çýðýã áîäèñ

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

286

îðíî. Агаарт өөрөө шатдаг бодис (äэд ангилал 4.2) Àãààðò øàòдаг бодисîíä: 1/ Õатуу нунтаг төлөвт áàéãàà áîäèñûã шатамхай бус гадаргуу дээр 5 минутын турш байлгах ýñâýë 1 метрийн өндрөөс асгахàä өөрөө гал авалцäàã áîäèñ (6 туршилтын 1-ээс илүү тохиолдолд) 2/ 5 мл шингэн бодисûг: - èдэвхигүй нунтаг хатуу бодис агуулсан идэвхигүй сав руу ãîîæóóëàõàä агаарт 5 минутын дотор гал авалцäàã áîäèñ (6 туршилтын 1-ээс илүү тохиолдолд) - 25°C-ын температурт хуурай шүүлтүүрийн цаасан дээр àñãàõàä шүүлтүүрийн цаас 5 минутанд шатаõ áóþó í¿¿ðñæäýã áîäèñ (6 туршилтын 1-ээс илүү тохиолдолд) 3/ 100 мм òàë á¿õèé øîî äºðâºëæèí õýëáýðòýé бодисыг 1400С хүртэл халааõàä ýñâýë 24 öàãèéí õóãàöààíä 600С-ààð температурûã íýìýãä¿¿ëýõýä ººðºº øàòäàã áîäèñ. Íîðâîë шатамхай бодис (äэд ангилал 4.3) Устай харилцан үйлчилæ øàòàìõàé õèé ÿëãàðóóëäàã áîäèñ ýíý äýä àíãèëàëä õàìààðíà. Ýíýõ¿¿ àíãèëàëä : 1/ åðäèéí температурт устай урвалд орон агаарт идэвхтэй шатдаг хий ялгаруулдаг 2/ устай хàðèëöàí ¿éë÷èëæ нэг цагт 1 êã áîäèñîîñ 1л õèé ялгарóóëдаг боäèñ îðíî. 6.4. Нэр томьёо Íîöîõ öýã – øàòàìõàé øèíãýíýýñ ÿëãàðñàí óóð àãààðò øàòàìõàé õîëüö ¿¿ñãýæ øàòàõ õàìãèéí áàãà òåìïåðàòóð. Сулруулагч бодис - ангилал 1, äýä àíãèëàë 4.1.2 áà 5.2 –ä õàìààðàõ áîäèñòîé õîëüæ àюултай шинж чанарыг бууруулäàã áîäèñ Øàòàìõàé ÷àíàð – àãààðò 200С-èéí òåìïåðàòóð, 101.3 êÏà àáñîëþò äàðàëòàíä áîäèñûí øàòàõ áîëîìæ Øàòàõ õÿçãààð - øàòàìõàé õèé ýñâýë óóðûã àãààðòàé õàðüöóóëñàí õàðüöàà. Æèøýýëáýë: Òóõàéí øàòàìõàé áîäèñ àãààð èõ áàéâàë àãààð òýíä áàãà áàéõ áºãººä ýíý íü øàòàëò ÿâàãäàõ áîëîìæòîé ãýæ îéëãîíî. Øàòàìõàé óóð – øèíãýí áîëîí õàòóó áîäèñûí õèéí òºëºâò îðøèõ õýëáýð áºãººä ýíý óóð íü øàòàìõàé.

4.1.2F

4.1.2D

4.1.2G

D

G

Íîöîõ öýã / áèò¿¿ ñàâàíä / >600Ñ áà áóöëàõ òåìïåðàòóð íü ≤930Ñ

C

4.1.2C

4.1.2B

4.1.2E

НҮБ-ын III á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Íîöîõ öýã / áèò¿¿ ñàâàíä / ≥230Ñ áà áóöëàõ òåìïåðàòóð íü ≤600Ñ

B

НҮБ-ын III á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

4.1.2А

F

НҮБ-ын II á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Íîöîõ öýã / áèò¿¿ ñàâàíä / 350Ñ

À çýðýãëýëä çààñíààñ áóñàä øàòàõ õÿçãààðòàé

A

НҮБ-ын II á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Шатамхай хатуу бодис

4.1.1

E

НҮБ-ын I á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Íîöîõ öýã / áèò¿¿ ñàâàíä / 100êÏà äàðàëòàä øàõñàí, øàòàìõàé á¿ðýëäýõ¿¿í íü ≥45% /ìàññ/, øèíãýð¿¿ëñýí õèé, äàðàëòààð óóñãàñàí õèé àãóóëñàí õîëüö

Àãààðò ≤13% / ýçëýõ¿¿í/ ¿åä øàòäàã ýñâýë øàòàõ õÿçãààð íü àãààðò ≥12%

Çýðýãëýë

3.2 Ñулруулсан шингэн тэсрэх бодис

3.1 Шатамхай шингэн

2.1.2 Шатамхай аэрозоль

2.1.1 Шатамхай хий

4.1.2 Өөрөө èäýâõæäýã шатамхай хатуу бодис НҮБ-ын I á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ НҮБ-ын II á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ НҮБ-ын III á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

НҮБ-ын II á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ НҮБ-ын III á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Агаарт өөрөө шатамхай

4.2

НҮБ-ын I á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Ñулруулсан хатуу тэсрэх бодис

4.1.3

Øàòàìõàé бодисын ангилал

НҮБ-ын III á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

НҮБ-ын II á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

НҮБ-ын I á¿ëãèéí ñàâàëãààíû àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ

Íорãîвол øàòàìõàé

4.3

3-ð õ¿ñíýãò

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

287

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

288

7. ИÑÝËį¯ËÝÃ× ÁÎÄÈÑ 1.1.

Исэлдүүлэгч шинж чанартай бодисîíд тавигдах ерөнхий шалгуур үзүүлэлт Энэхүү èñýëä¿¿ëýã÷ áîäèñûí ангиллын шалгуур үзүүлэлтийг “Í¯Á-ûí àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж, àðãà÷èëñàí çààâàð”, түүний дагалдах боть болох “НҮБ-ын àюултай ачаа тээвэрлэх зөвлөмж. Òóðøèëò, шалгуурын гарын авлага” –ààñ àøèãëàñàí болно. 1.2. Èñýëä¿¿ëýã÷ áîäèñ Исэлдүүлэгч хий - хүчилтөрөгч ялгаруулан агаараас илүүтэйгээр гал авалцуулах, эсвэл бусад материалын шаталтыг өдөөх чадвартай хий. Исэлдүүлэгч шингэн - ºөрөө шатамхай бóñ áîëîâ÷ ихэвчлэн хүчилтөрөгч ялгаруулах замаар гал авалцуулах, эсвэл бусад материалын шаталтыг өдөөх чадвартай шингэн. Исэлдүүлэгч хатуу бодис - ºөрөө шатамхай бóñ áîëîâ÷ ихэвчлэн хүчилтөрөгч ялгаруулах замаар гал авалцуулах, эсвэл бусад материалын шаталтыг өдөөх чадвартай хатуу бодис. Органик хэт исýл - íэг, эсвэл хоёр устөрөгчèéí атом нь органик радикалаар халагдсан устөрөгчийн хэт ислийн уламжлал гэж үзэж болох, -0-0- гэсэн хоёр валенттàé бүëýã агуулсан шингэн, эсвэл хатуу төлөвт байдаг органик бодисóóäûã õýëíý. Органик хэт исэл гэсэн нэр томьёонд органик хэт ислүүдийн хольцыг хамруулдаг. Органик хэт ислүүд нь аяндаа хурдсан экзотермийн задралд ордог дулаанд тогтворгүй бодис буюу хольц áàéõ áºãººä эдгээр нь доор дурьдñàí шинж чанарóóäûí нэг ýñâýë хэд хэдèéã агуулñàí байж болно. Үүнд: a) задрахдаа тэсрэëò ¿¿ñãýäýã; á) хурдан шатäàã; â) доргилт, эсвэл үрэлтэнд мэдрэмтгий; ã) бусад бодистой аюул үүсгэх урвалд орох чадвартай; 1.3.

Исэлдүүлэгч бодисын àíãèëàë Исэлдүүлэгч бодисыг дàðààõü байдлаар ангилíà. ¯¿íä: • Органик хэт ислээс бусад исэлдүүлэгч бодис • Органик хэт исýл Исэлдүүлэгч бодисыг 3 дэд ангилалä õóâààæ, òэдгээрийг учруулах аюулын хэмжээгээр нь зэрэглэл тогтооíî.

289

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

Äýä àíãèëàë 5.1.1-ä исэлдүүлэгч шингэн болон хатуу бодис, 5.1.2-ä исэлдүүлэгч хий, 5.2-т органик хэт ислийг хамааруулна. Èñýëä¿¿ëýã÷ áîäèñûí àíãèëàë Аюулын зэрэглэл

A B C D E F G

4-ð õ¿ñíýãò

Исэлдүүлэгч áîäèñûí òºðºë Исэлдүүлэгч /шингэн болон хатуу Исэлдүүлэгч хий1 Органик хэт исýл бодис/ 5.1.1 5.2 5.1.2 НҮБ-ын I á¿ëãèéí ñàâàëãààíû Агаарààñ èë¿¿ 5.2А àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ øàòàëòûã òýòãýäýã НҮБ-ын II á¿ëãèéí ñàâàëãààíû 5.2B àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ НҮБ-ын III á¿ëãèéí ñàâàëãààíû 5.2C àíãèëàëä õàìààðàõ áîäèñ 5.2D 5.2E 5.2F 5.2G

8. ИÄÝÌÕÈÉ ÁÎÄÈÑ 8.1. Èäýìõèé áîäèñûí àíãèëàë Èäýìõèé øèíæ ÷àíàðòàé áîäèñûã äîîðõè 3 äýä àíãèëàëä õóâààíà. ¯¿íä: Дэд ангилал 8.1 – Металлийг зэврүүлдэг÷ Дэд ангилал 8.2 – Арьс ãýìòýýã÷ Дэд ангилал 8.3 – Нүд ãýìòýýã÷ Металлийг зэврүүлэгч бодис - õимийн урвалын нөлөөгөөр металлыг мэдэгдэхүйц хэмжээгээр гэмтээдэг эсвэл бүр устгадаг бодис буюу хольцûã õýëíý. Ãан болон хөнгөнцагаан гадаргууг туршилтын нөхцөл 550С-д жилд 6.25 мм-ээс äýýø хэмжээгээр зэврүүлæ áàéâàë ìåòàëë ýâð¿¿ëýã÷ áîäèñ ãýæ ¿çíý. . Арьс ºðºâñ¿¿ëýã÷ áîäèñîíä: 1. рН нь ≤ 2 ýñâýë ≥ 11.5 ýñâýë 2. 1 öàãààñ èõ, 4 öàãààñ áàãà õóãàöààãààð àðüñòàé ø¿ðãýëöýõýä àðüñàíä íоцтой, үл сэргээгдэх гэмтэл үзүүлдэг бодис îðíî. Àðüñíû èäýãäýëò - àðüñàíä ó÷èðñàí үл сэргээгдэх ãýìòýë áºãººä ººðººð õýëâýë 4 öàãààñ èë¿¿ã¿é õóãàöààãààð ¿éë÷èëñýí òóðøèëòûí ä¿íä àðüñíû ã¿í ð¿¿ îðñîí èëýðõèé ¿õæèëèéã ¿¿ñãýõèéã õýëíý.

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

290

Àðüñíû öî÷ðîëò - 4 öàãààñ èë¿¿ã¿é õóãàöààãààð ¿éë÷èëñýí òóðøèëòààð àðüñàíä ¿¿ññýí íºõºí òºëæèõ ãýìòýë. Нүд ºðºâñ¿¿ëýã÷ áîäèñîíä: 1. рН нь ≤ 2 ýñâýë ≥ 11.5 ýñâýë 2. Äðàéçèéí õýìæýý (Draize scope) íü í¿äýíä öàãàà óíàõàä ≥ 3, í¿äíèé ñîëîíãîí á¿ðõ¿¿ëèéí ºðºâñºëä ≥1.5 3. Í¿äíèé ãàäààä õýñýãòýé õàðèëöàí ¿éë÷ëýëñýíýýñ õîéø 21 ºäðèéí òóðøèä õàðààã á¿ðýí ñýðãýýãäýõã¿éãýýð ãýìòýýã÷ áîäèñ Í¿äíèé íîöòîé ãýìòýë - í¿äíèé ýäèéí ãýìòýë áóþó íîöòîé õàðààíû ìóóäàëò áîëíî. Õàðàà ìóóäàëò ãýæ í¿äíèé ãàäààä õýñýãòýé õàðèëöàí ¿éë÷ëýëñýíýýñ õîéø 21 ºäðèéí òóðøèä õàðàà á¿ðýí ñýðãýýãäýõã¿é áàéõûã õýëíý. Í¿äíèé öî÷ðîë - òóðøèëòûí áîäèñ í¿äíèé ãàäààä ãàäàðãóóòàé õàðèëöàí ¿éë÷ëýëöñíýýñ õîéø õàðàà íýã ºäðèéí õóãàöààíä á¿ðýí ñýðãýýãäýõã¿é áàéõûã õýëíý. Идэмхий бодисын ангилал

5-ð õ¿ñíýãò

Идэмхий бодисûн төрөл Аюулын Металл çýâð¿¿ëýã÷ Арьс ºðºâñ¿¿ëýã÷ Нүд ºðºâñ¿¿ëýã÷ зэрэглэл 8.1 8.2 8.3 рН≤ 2 ýñâýë рН≥ 11.5; рН≤ 2 ýñâýë рН≥ 11.5; 3 рН≤ 2 ýñâýë рН≥ ìеталлын гадаргууг минутаас èõã¿é õóãàöààãààð 11.5; үл сэргээгдэх A жилд 6.25мм-ээс äýýø õàðèëöàí ¿éë÷ëýõýä 1 öàãèéí нө-лөөлөл үзүүлдэг, хэмжээ-тэй зэврүүлдэг òóðøèä үл сэргээгдэх ãýìòýë ó÷ðóóëäàã 3 минутаас èõ 1 цагаас áàãà õóãà-öààãààð õàðèëöàí B ¿éë÷ëýõýä 14 õîíî-ãèéí òóðøèä үл сэргээгдэх ãýìòýë ó÷ðóóëäàã 1 èõ 4 цагаас áàãà õóãàöààãààð õàðèë-öàí ¿éë÷ëýõýä 14 C öàãèéí òóðøèä үл сэргээгдэх ãýìòýë ó÷ðóóëäàã

9. ÕÎÐÒÎÉ ÁÎÄÈÑ 9.1. Õîðòîé áîäèñûí àíãèëàë Õîðòîé õèìèéí áîäèñûã äîîðõè äýä àíãèëàëä õóâààíà. ¯¿íä: Дэд ангилал 6.1 – Онцгой хортой Дэд ангилал 6.3 – Арьс ºðºâñ¿¿ëýã÷

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

291

Дэд ангилал 6.4 – Нүд ºðºâñ¿¿ëýã÷ Дэд ангилал 6.5 – Харшил ө人ã÷ Дэд ангилал 6.6 – ¯ð óäàìä íºëººëºã÷ Дэд ангилал 6.7 – Хавдар үүсгэгч Дэд ангилал 6.8 – Нөхөн үржихүй /ºñºëò õºãæèëòºíä íºëººëºã÷ Дэд ангилал 6.9 – Òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã хордуулагч 9.2. Îíöãîé õîðòîé áîäèñ Îíöãîé õîðòîé áîäèñ - íýã òóíã íýã óäàà ýñâýë õýä õýäýí òóíã 24 öàãèéí òóðøèä óóõ áîëîí àðüñààð , àëü ýñâýë 4 öàãèéí òóðø àìüñãàëàõ çàìààð áèåä îðñíû äàðàà õóðö õîðäëîãî ºã÷, õîðòîé ¿ð äàãàâàð ¿¿ñãýäýã áîäèñ. Îíöãîé õîðòîé áîäèñûí ò¿âøèí 1. Амаар болон арьсаар LD50 нь ≤5000мг/кг(áèåèéí æèí) 2. Амаар болон арьсаар LD50 нь≤2000мг/кг(áèåèéí æèí) áà ¿õэлд хүргэх болон бусад êëèíèê øèíæ òýìäýã èëðýõ 3. Амьсгалын замаар (хий) LC50 нь агаарт ≤5000 ppm 4. Амьсгалын замаар (уур) LC50 нь агаарт ≤20 мг/л 5. Амьсгалын замаар (тоос, манан) LC50 нь агаарт ≤5 мг/л 9.3. Арьс ºðºâñ¿¿ëýã÷ Óëàéæ, öýâð¿¿ ¿¿ñýõ Äðàéçèéí õýìæýý (Draize scope) íü ≥ 1.5 . 9.4. Нүд ºðºâñ¿¿ëýã÷ Í¿äýíä öàãàà óíàõ Äðàéçèéí õýìæýý (Draize scope) íü ≥ 1, í¿äíèé ñîëîíãîí á¿ðõ¿¿ëèéí ºðºâñºë ¿¿ñýõ Äðàéçèéí õýìæýý (Draize scope) íü ≥ 2. 9.5. Харшил ө人ã÷ Õàðøèë ºäººã÷ áîäèñ íü àìüñãàëûí çàìûí ýðõòýí ñèñòåì áîëîí àðüñàíä õàðøèë ºãíº. Àìüñãàëûí õàðøèë - õèìèéí àëèâàà áîäèñûã àìüñãàëñíû äàðàà àìüñãàëûí çàìûí õýò ìýäðýãøèë ºãºõ. Àðüñíû õàðøèë - àðüñòàé õàðèëöàí ¿éë÷èëñíèé äàðàà õàðøëèéí óðâàë ºãºõ. 9.6. ¯ð óäàìä íºëººëºã÷ ¯ð óäàìä íºëººëºã÷ áîäèñ- ¿ð õºâðºëèéí ýñýä óäàì äàìæèí õóâüñàë,

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

292

ººð÷ëºëò îðóóëäàã õèìèéí áîäèñ. In vitro íºõöºëä ãåíèéí ººð÷ëºëò/ ãåíèéí õîðäëîãî äýýð áîëîí in vivo íºõöºëä ñ¿¿í òýæýýëòíèé áèå ìàõáîäûí ýñýä òàâüñàí òóðøèëòûí ¿ð ä¿íã ¿íäýñëýí áîäèñ áà õîëüöûã ýíý àíãèëàëä õàìðóóëæ àíãèëíà. 9.7. Хавдар үүсгэгч Õàâäàð ¿¿ñãýã÷- õîðò õàâäàð ¿¿ñãýäýã, ýñâýë ò¿¿íèé òàðõàëòûã íýìýãä¿¿ëäýã áîäèñ, õîëüö. 9.8. Нөхөн үржихүй /ºñºëò õºãæèëòºíä íºëººëºã÷ ͺõºí ¿ðæèõ¿éí õîðäëîãî íü íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýðõòíèé ¿éë àæèëëàãàà áîëîí íàñàíä õ¿ðñýí ýðýãòýé, ýìýãòýé õ¿íèé óðàãøèëä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëºë, ìºí ò¿¿í÷ëýí óäàì óãñààíû õºãæëèéí õîðäëîãî çýðãèéã áàãòààíà. ͺõºí ¿ðæèõ¿é / ºñºëò õºãæèëòºíä íºëººã÷ áîäèñ íü äàðààõü 2 òºðëèéí ñºðºã íºëººëëèéã ¿ç¿¿ëíý. ¯¿íä: • ͺõºí ¿ðæèõ¿éí ÷àäâàð, ýñâýë ÷àäàâõèä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëºë; • ¯ð õºâðºëèéí õºãæèëä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëºë. 9.9. Òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã хордуулагч Òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã õîðäóóëàã÷ áîäèñûã: - 1 óäààãèéí íºëººë뺺ð òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã õîðäóóëäàã - õýä õýäýí óäààãèéí íºëººë뺺ð òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã õîðäóóëäàã ãýæ õóâààíà. Íýã óäààãèéí íºëººëººð òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã õîðäóóëäàã áîäèñ - 1 óäààãèéí íºëººëëèéí ¿ð ä¿íä òîäîðõîé ýðõòíèé àëü íýãýíä ¿õëèéí áóñ òîãòîëöîîíû õîðäëîãî ºãäºã áîäèñ. Ýíý õîðäëîãûí íºëººãººð ýðõòíèéã, öààøèëáàë îðãàíèçìûí ¿éë àæèëëàãààã ñýðãýýãäýõ, ýñâýë ¿ë ñýðãýýãäýõýýð ãýìòýýæ áîëíî. Õýä õýäýí óäààãèéí íºëººëººð òîäîðõîé ýðõòýí ñèñòåìèéã õîðäóóëäàã áîäèñ -хэд хэдэн удаагийн үйлчлýлээр онцгой өртөмтгий эрхтэн/тогтолцоонд хорт нөлөө учруулдаг бодис. Эрхтэн системийн үйл ажиллагаа хэсэг хугацааны дараа сэргэýãäýõ эсвэл ñýðãýýãäýõã¿éãýýð ãýìòýýæ áîëíî. 9.10. Íýð òîìú¸î Äðàéçèéí õýìæýý (Draize scope) – àìüòàí äýýð õèéñýí 3 òóðøèëòûí 2-ò

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

293

àðüñíû öî÷ðîë ¿¿ñãýæ áàéãàà õýìæýý. LC50 (¿õëèéí äóíäàæ êîíöåíòðàöè) – òîäîðõîé òîîíû àìüòàí äýýð õèéñýí òóðøèëòààð õîðäóóëñíààñ õîéø òîäîðõîé õóãàöààíä òóðøèëòàíä îðñîí àìüòíû 50% íü ¿õýëä õ¿ðñýí íýã óäààãèéí êîíöåíòðàöè LD50 (¿õëèéí äóíäàæ òóí) – òîäîðõîé òîîíû àìüòàí äýýð õèéñýí òóðøèëòààð àìààð áîëîí àðüñààð õîðäóóëñíààñ õîéø òîäîðõîé õóãàöààíä òóðøèëòàíä îðñîí àìüòíû 50% íü ¿õýëä õ¿ðñýí íýã óäààãèéí òóí.

5

50

300

2000

5000

B

C

D

E

Амаар LD50, мг/кг (бие. жин)

A

Зэрэглэл

2000

1000

200

50

5000

2500

500

20

10

2.0

0.5

LC50, мг/л (агаар)

LC50, ppm (агаар)

100

Уур

Хий

Îíöãîé õîðòîé 6.1

Арьсаар LD50, мг/кг (бие. жин)

5

1.0

0.5

0.05

Тоос/ манан, LC50, мг/л (агаар)

1.5≤ Дрейзийн õýìæýý 80%

103 Acetic acid, 1,1dimethylethyl ester

99

4,7-Methano-1Hindene, 3a,4,7,7atetrahydro-

1919

3.1B, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 6.9B, 9.1D, 9.2B, 9.3B 3.1D, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 6.8A,

1089

3.1A, 6.1D, 6.4A, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.2D, 9.3C

CH3COOH

64-19-7

2789

3.1C, 6.1D, 6.9B, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

Цуу хүчлийн 1,1диметил этилийн эфир

C6H12O2

540-88-5

1123

3.1B, 6.3B, 6.4A

104 Acetic acid, 1methylethyl ester

Цуу хүчлийн 1-метил этилийн эфир

C5H10O2

108-21-4

1220

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A

105 Acetic acid, 1methylpropyl ester

Цуу хүчлийн 1-метил пропилийн эфир

C6H12O2

105-46-4

1123

3.1B, 6.3B, 6.4A, 9.1D

106 Acetic acid, 2methylpropyl ester

Цуу хүчлийн 2-метил пропилын эфир

C6H12O2

110-19-0

1213

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A

311

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 107 Acetic acid, 2-propenyl Цуу хүчлийн ester 2-пропенилийн эфир

C5H8O2

591-87-7

108 Acetic acid, butyl ester

Цуу хүчлийн бутилийн эфир

C6H12O2

123-86-4

109 Acetic acid, chloro-, ethyl ester

Цуу хүчлийн хлорт этилийн эфир

C4H7ClO2

105-39-5

1181

3.1C, 6.1B, 6.3A, 6.5B, 8.3A, 9.1A, 9.3A

110 Acetic acid, ethenyl ester

Цуу хүчлийн этенилийн эфир

CH2=CHOOCCH3

108-05-4

1301

3.1B, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.3C

111

Цуу хүчлийн этилийн эфир

C4H8O2

141-78-6

1173

3.1B, 6.1E, 6.4A, 6.9B

112 Acetic acid, methyl ester

Цуу хүчлийн метилийн эфир

C3H6O2

79-20-9

1231

3.1B, 6.1E, 6.3A, 6.4A

113 Acetic acid, pentyl ester

Цуу хүчлийн пентилийн эфир

C7H14O2

628-63-7

1104

3.1C, 6.3B, 6.4A, 9.1D

114 Acetic acid, propyl ester

Цуу хүчлийн пропилийн эфир

C5H10O2

109-60-4

1276

3.1B, 6.3B, 6.4A, 9.1D

115 Acetonitrile

Ацетонитрил

C2H3N

75-05-8

1648

3.1B, 6.1B, 6.4A, 9.2D, 9.3A

116 Acetyl chloride

Ацетил хлорид

C2H3ClO

75-36-5

1717

3.1B, 6.1D, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

Aluminate (1-), 117 tetrahydro-, lithium, (T-4)-

Литийн тетрахлор алюминат

AlH4Li

1685385-3

1410

4.3A, 6.1A, [8.2C], 8.3A, 9.1C

118 Aluminate (1-), tetrahydro-, lithium, (T-4)- (ethereal low flashpoint )

Литийн тетрахлор алюминат (ноцох температурыг бууруулсан)

AlH4Li

1685385-3

1411

3.1B, 4.3A, 6.1B, 6.9A, 8.2C, 8.3A, 9.1D, 9.3C]

119 Aluminate (1-), tetrahydro-, lithium, (T-4)- (ethereal [very low flashpoint)

Литийн тетрахлор алюминат (ноцох температурыг хэт бууруулсан)

AlH4Li

1685385-3

1411

3.1A, 4.3A, 6.1B, 6.9A, [8.2C], 8.3A, 9.1D, 9.3C

120 Aluminium phosphide

Хөнгөнцагааны фосфид

AlP

2085973-8

1397

4.3A, 6.1A, 6.9B, 9.1A, 9.3A

121 Aluminium powder, coated PG II

Хөнгөнцагааны нунтаг (PG II савалгаатай)

Al

742990-5

1309

4.1.1A, 6.9B, 9.1D,

Acetic acid, ethyl ester

2333

1123

3.1B, 6.1B, 6.3A, 6.4A, 6.9B, 9.1D, 9.3B 3.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 9.1D

312

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 122 Aluminium powder, coated PG III

Хөнгөнцагааны нунтаг (PG III савалгаатай)

Al

742990-5

1309

4.1.1B, 6.9B, 9.1D,

123 Aluminium powder, uncoated PG II

Хөнгөнцагааны нунтаг (PG II савлагдаагүй )

Al

742990-5

1396

4.3B, 6.9B, 9.1D,

124 Aluminium powder, uncoated PG III

Хөнгөнцагааны нунтаг, (PG III савалгаагүй)

Al

742990-5

1396

4.3C, 6.9B, 9.1D,

125 Aluminium pyrophoric

Пирофор хөнгөнцагаан

Al

742990-5

1383

4.2A, 6.9B, 9.1D,

126 Aluminium, hydrobis (2-methylpropyl)-

Гидробис(2метилпропил) хөнгөнцагаан

C8H19Al

119115-7

3076

4.2A, 4.3A, [8.2C], 8.3A, 9.1D

127 Amyl nitrate

Амил нитрат

C5H11NO3

100216-0

1112

3.1C, 6.1D, 9.1B

128 Barium

Бари

Ba

744039-3

1400

4.3B, 6.1C, 6.3B, 6.4A, 6.9A, 9.1C, 9.3B

Ba(OH)2

130429-6

Барийн пероксид 129 Barium peroxide

1449

5.1.1B, 6.1B, 6.3B, 6.4A, 6.9B, 9.3B

130 Benzaldehyde

Бензальдегид

C7H6O

100-52-7

1990

3.1C, 6.1D, 6.3B, 6.5B, 9.1D, 9.2D, 9.3C

131 Benzenamine

Бензоламин

C6H7N

62-53-3

1547

3.1D, 6.1C, 6.3A, 6.5B, 6.6A, 6.7B, 6.9A, 8.3A, 9.1A, 9.3B

132 Benzene

Бензол

C6H6

71-43-2

1114

3.1B, 6.1B, 6.3A, 6.4A, 6.6A, 6.7A, 6.8A, 6.9A, 9.1D, 9.3C

133 Benzene, (1methylethenyl)-

1-метилэтенил бензол

C9H10

98-83-9

2303

3.1C, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 9.1B, 9.2C

134 Benzene, (1methylethyl)-

1-метилэтил бензол

C9H12

98-82-8

1918

3.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.9B, 9.1B, 9.3C

135 Benzene, 1,2,4trimethyl-

1,2,4-триметил бензол

C9H12

95-63-6

1992

3.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.9B, 9.1B

313

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 136 Benzene, 1,2-dimethyl- 1,2-диметил бензол

C8H10

95-47-6

1307

3.1B, 6.1D, [6.3A], 6.4A, 9.1D, 9.3C

137 Benzene, 1,3,5trimethyl-

C9H12

108-67-8

2325

3.1C, 6.3B, 6.4A, 9.1B

138 Benzene, 1,3-dimethyl- 1,3-диметил бензол

C8H10

108-38-3

1307

3.1B, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.3C

139 Benzene, 1,4-dimethyl- 1,4-диметил бензол

C8H10

106-42-3

1307

3.1C, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 6.8B, 9.1D

1,3,5-триметил бензол

140 Benzene, 1-chloro-4methyl-

1-хлор 4-метил бензол

C7H7Cl

106-43-4

2238

3.1C, 6.1D, 6.5B, 9.1B, 9.3C

141 Benzene, 1-methyl-2(1-methylethyl)-

1-метил 2-(1метилэтил) бензол

C10H14

527-84-4

2046

3.1C, 6.1D, 9.1B

142 Benzene, 1-methyl-3(1-methylethyl)-

1-метил 3-(1метилэтил) бензол

C10H14

535-77-3

2046

3.1C, 6.1D, 9.1B

143 Benzene, 1-methyl-4(1-methylethyl)-

1-метил 4-(1метилэтил) бензол

C10H14

99-87-6

2046

3.1C, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1B

144 Benzene, butyl-

Бутилбензол

C10H14

104-51-8

2709

3.1D, 9.1A

145 Benzene, chloro-

Хлорт бензол

C6H5Cl

108-90-7

1134

3.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.9A, 9.1A, 9.3C

Диэтилбензол

C10H14

2534017-4

2049

147 Benzene, dimethyl-, mixed isomers

Диметилбензолын изомерүүдийн хольц

C24H30

133020-7

[1307]

3.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.3C

148 Benzene, ethenyl-

Этенил бензол

C8H8

100-42-5

2055

3.1C, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.6B, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 9.1A, 9.3B

149 Benzene, ethenylmethyl-

Этенилметил бензол

C9H10

2501315-4

2618

3.1C, 6.1C, 6.3B, 6.4A, 6.6B, 6.8B, 6.9B, 9.1D

150 Benzene, ethyl-

Этилбензол

C8H10

100-41-4

1175

3.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.7B, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.2D

146 Benzene, diethyl-

3.1C, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 9.1A

314

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 151 Benzene, methoxy-

Метоксибензол

C7H8O

100-66-3

2222

3.1C, 6.1C, 6.3B, 6.4A, 9.1D, 9.2D

152 Benzene, methyl-

Метилбензол

C7H8

108-88-3

1294

3.1B, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.3C

Benzenecarboperoxoic 153 acid, 1,1-dimethylethyl ester

Бензолкарбопероксидын хүчлийн 1,1диметилэтилийн эфир

C6H5CO2OC(CH3)3

614-45-9

3103

5.2C, 6.1E, 6.3B, 6.4A, [9.1D], 9.3C

154 Benzenemethanol

Бензол метанол

C7H8O

100-51-6

Bicyclo[2.2.1]heptan155 2-ol, 1,7,7-trimethyl-, (1R,2S,4R)-rel-

2 цагирагт 1,1,7-триметил (1R,2S,4R)-рел[2.2.1] гептан- 2–ол,

C10H18O

507-70-0

1312

4.1.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.5B, 9.1D, 9.3B

156 Bicyclo[2.2.1]heptan2-one, 1,7,7-trimethyl-

2 цагирагт [2.2.1] 1,1,7-триметил гептан-2 –он,

C10H16O

76-22-2

2717

[4.1.1B], 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.5B, 6.9B, 9.1B, 9.3C

157 Bicyclo[2.2.1]heptane, 2,2-dimethyl-3methylene-

2 цагирагт 2,2диметил -3-метилен [2.2.1] гептан

C10H16

79-92-5

1325

4.1.1B, 8.3A, 9.1A

158 Bicyclo[3.1.1]hept-2ene, 2,6,6-trimethyl-

2 цагирагт 2,2,6триметил [3.1.1] гепт-2-ен

C10H16

80-56-8

2368

3.1C, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1A

159 Bicyclo[3.1.1]heptane, 6,6-dimethyl-2methylene-

2 цагирагт 6,6диметил 2-метилен [3.1.1] гептан

C10H16

127-91-3

2319

3.1C, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 9.1A

160 Bismuth hydroxide nitrate oxide

Бисмутын гидрокси нитратын оксид

4BiNO3(OH)2 BiO(OH)

161 Borane, triethyl-

Триэтил боран

130485-4

6.1D, 6.4A, 6.5B, 9.1D, 9.2B, 9.3C

1477

5.1.1B

(C2H5)3NBH3

97-94-9

2845

4.2A, 6.1C, 8.2B, 8.3A, 9.3B

162 Borate (1-), tetrahydro- Тетрагидро калийн , potassium борат

KBH4

1376251-1

1870

4.3A, 6.1C, 8.2C, 8.3A, 9.3B

163 Borate (1-), tetrahydro- Тетрагидро натрийн , sodium борат

NaBH4

1694066-2

1426

4.3A, 6.1C, 8.2C, 8.3A, 9.3B

C3H9BO3

121-43-7

2416

3.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.8B, 9.3C

164 Boric acid, trimethyl ester

Борийн хүчлийн триметилийн эфир

315

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 165 Boron, trifluoro[oxybis [methane]]-, (T-4)-

C2H6BF3O

353-42-4

2965

4.3A, 6.1A, 6.9A, 8.2A, 8.3A, 9.1C, 9.3B

166 Bromic acid, potassium Калийн бромат salt

KBrO3

775801-2

1484

5.1.1B, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.6B, 6.7B, 6.8B, 6.9B, 9.3B

167 Bromic acid, sodium salt

Натрийн бромат

NaBrO3

778938-0

1494

5.1.1B, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.6B, 6.7B, 6.8B, 9.3B

168 Butanal

Бутанал

C4H8O

123-72-8

1129

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 6.9B, 9.1D, 9.2A

1-этенилокси бутан

C6H12O

111-34-2

170 Butane, 1,1’-oxybis-

1,1’-оксибис бутан

C8H18O

142-96-1

1149

3.1C, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1C

171 Butane, 1-bromo-

1-бром бутан

C4H9Br

109-65-9

1126

3.1B, 6.1E, 9.1C

1-хлор бутан

C4H9Cl

109-69-3

173 Butane, 1-ethoxy-

1-этокси бутан

C6H14O

628-81-9

1179

3.1B, 6.1D, 9.1D, 9.3C

174 Butane, 2-bromo-

2-бром бутан

C4H9Br

78-76-2

2339

3.1B, 6.6B, 9.1D

175 Butane, 2-chloro-

2-хлор бутан

C4H9Cl

78-86-4

1127

3.1B, 9.1B

176 Butane, 2-methyl-

2-метил бутан

C5H12

78-78-4

1265

3.1A, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 9.1D

177 Butanoic acid, ethyl ester

Бутаны хүчлийн этилийн эфир

C6H12O2

105-54-4

1180

3.1C, 6.3B, 6.4A, 9.1C

178 Butanoic acid, pentyl ester

Бутаны хүчлийн пентилийн эфир

C9H18O2

540-18-1

2620

3.1C, 9.1A

179 Butanol 40-60% + butyl acetate 40-60%

Бутанол 40-60% + бутил ацетат 4060%

169

Butane, 1(ethenyloxy)-

172 Butane, 1-chloro-

Трифтор [оксибис[метан]] борон

2352

1127

Бутил метилийн эфир

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A

3.1B, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 9.1D, 9.3C

180 Butanol 5-60% + butyl Бутанол 5-60% acetate 5-60% + xylene + бутил ацетат 15-80% 5-60%+ ксилол 15-80% 181 Butyl methyl ether

3.1B, 6.3B, 6.4A, 6.5B, 9.1C

3.1B, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.8B, [6.9B], 9.1D, 9.3C C5H12O

628-28-4

2350

3.1B

316

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 182 Calcium 183 Calcium carbide Calcium cyanamide, 184 with >0.1 % calcium carbide

Кальци Кальцийн карбид Кальцийн цианамид, кальцийн карбид >0.1%

Ca

744070-2

1401

C2Ca

75-20-7

CCaN2

156-62-7

1403

4.3C, 6.1D, 6.3A, 6.5B, 6.9B, 8.3A, 9.1D, 9.2D, 9.3B

CaH2

778978-8

1404

4.3A, 6.1E, [8.2C], 8.3A, 9.1D

1402

4.3B, 6.1E, 6.3A, 6.4A 4.3A, 6.3A, 8.3A

185 Calcium hydride

Кальцийн гидрид

186 Calcium manganese oxide silicate

Манганын оксидын кальци силикат

Ca27Mn6O33(SiO4)

1220544-6

2844

4.3C, 9.3C

187 Calcium peroxide

Кальцийн пероксид

Ca2O2

130579-9

1457

5.1.1B, 6.3B, 6.4A

C

744044-0

1362

4.2C

Хүхэрт нүүрстөрөгч

CS2

75-15-0

1131

3.1B, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.6B, 6.8A, 6.9A, 9.1D, 9.3C

Натрийн корбонат болон устөрөгчийн хэт ислийн холимог (2:3)

2Na2CO3*3H2O2

1563089-4

[3378]

5.1.1B, 6.1D, 6.4A, 9.1D, 9.3C

188 Carbon 189 Carbon disulfide

190

Carbonic acid disodium salt, compd. with hydrogen peroxide (2:3)

Нүүрстөрөгч

191 Carbonic acid, diethyl ester

Нүүрсхүчлийн диэтилийн эфир

C5H10O3

105-58-8

2366

3.1C, 9.1D

192 Carbonic acid, dimethyl ester

Нүүрсхүчлийн диметилийн нийлмэл эфир

C3H6O3

616-38-6

1161

3.1B, 9.1D

193 Cellulose, nitrate with >25% water by mass

Нитро эслэг, жингийн >25%-ийн ус агуулсан

(C6H10O5)n*NO3

900470-0

2555

4.1.3B

Cellulose, nitrate, > 194 25% ethanol, ( 25% isopropanol, (25% (жин), (хуурай жингийн 25% (жин), (хуурай жингийн 37% 253 aqueous solution with >10% methanol

256

261

Шоргоолжны хүчил Formic acid [with more (жингийн 85%-иас than 85% acid by mass] их хүчил агуулсан)

Furan, tetrahydro-2methyl-

262 Heptanal

263 Heptane

Гептан

2536 3056

1206

3.1B, 6.1E, 6.4A, 9.1C 3.1C, 6.1E, 6.4A, 9.1D, 9.2D 3.1B, 6.1E, 6.3B, 9.1B

322

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 264 Heptanol acetate, branched and linear

Цуухүчлийн гептанол, салбарласан болон шугаман

265 Hexane

Гексан

Hexaneperoxoic acid, 266 3,5,5-trimethyl-, 1,1dimethylethyl ester

9043879-2

3.1C, 9.1B

C6H14

110-54-3

1208

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 6.9A, 9.1B

3,5,5-триметил, 1,1-диметилэтилийн эфир гексапероксидын хүчил

C13H26O3

1312218-4

3105

5.2D, 8.2B, 8.3A, 9.1A

267 Hexanol, acetate, branched and linear

Цуухүчлийн гексанол, салбарласан болон шугаман

C6H13OCOOH

8823035-7

1993

3.1C, 9.1B

268 Hydrazine, anhydrous

Гидразин, усгүй

H4N2

302-01-2

2029

3.1C, 6.1B, 6.5B, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 8.2A, 8.3A, 9.1A, 9.3A

H6N2O

780357-8

2030

3.1D, 6.1B, 6.5B, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 8.2B, 8.3A, 9.1A, 9.2D, 9.3A

H2O2

772284-1

2015

5.1.1A, 6.1D, 6.9B, 8.2A, 8.3A, 9.1D, 9.3B

Устөрөгчийн хэт исэл, 20-60% усан уусмал

H2O2

772284-1

2014

5.1.1B, 6.1D, 6.9B, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

Устөрөгчийн хэт исэл, 8-20% усан уусмал

H2O2

772284-1

2984

5.1.1C, 6.1E, 6.9B, 8.3A, 9.1D

1,1-диметилэтил гидропероксид, 70%-ийн усан уусмал

C4H10O2

75-91-2

3109

5.2F, 6.1C, 6.6B, 6.9B, 8.2C, 8.3A, 9.1B, 9.3B

1-метил-1-фенилэтил гидропероксид, 90-98%-ийн усан уусмал, кумен 2-10%

C9H12O2

80-15-9

3107

5.2E, 6.1B, 6.6B, 6.9A, 8.2B, 8.3A, 9.1B, 9.2B, 9.3B

Кальцийн гипохлорид, хуурай, >39%ийн хлор агуулсан

CaCl2O2

777854-3

1748

5.1.1B, 6.1D, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1A, 9.2A, 9.3C

Hydrazine hydrate, 269 or >37-64% aqueous solution

Гидразины гидрат, буюу 37-64%-ийн усан уусмал

270 Hydrogen peroxide, Устөрөгчийн хэт >60% aqueous solution исэл, >60% усан уусмал Hydrogen peroxide, 271 20-60% aqueous solution 272

Hydrogen peroxide, 820% aqueous solution

Hydroperoxide, 1,1273 dimethylethyl, 70% aqueous solution 274 Hydroperoxide, 1methyl-1-phenylethyl 90-98%, cumene 2-10%

Hypochlorous acid, 275 calcium salt (dry), > 39% available chlorine

323

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 276 Hypochlorous acid, calcium salt (dry), 1039% available chlorine

Кальцийн гипохлорид, хуурай, 10-39%-ийн хлор агуулсан

C9H12O2

777854-3

2208

5.1.1C, 6.1D, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.2A, 9.3C

277 Iodic acid, calcium salt

Кальцийн иодид

CaI2O6

778980-2

1479

5.1.1B, 6.1D,

278 Iodic acid, potassium salt

Калийн иодид

KIO3

775805-6

1479

5.1.1B, 6.1D

279 Isooctanol

Изооктанол

C8H18O

2695221-6

5-нитрат изосорбид

C6H9NO6

1605177-7

3251

281 Isosorbide dinitrate mixture with not 70%, other than red fuming

Азотын хүчил, >70%

HNO3

769737-2

2031

[5.1.1C], 6.1D, 6.9B, 8.1A, 8.2A, 8.3A, 9.1D

310 Nitric acid, aluminium salt

Хөнгөнцагааны нитрат

AlN3O9

1347390-0

1438

5.1.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.8B, 9.1B, 9.3C

Аммоны нитрат

NH4OH

648452-2

311

Nitric acid, ammonium salt

Барийн нитрат 312 Nitric acid, barium salt

Ba(NO3)2

1002231-8

3.1D, 9.1B

1942

5.1.1C, 6.1E, 6.4A, 9.1D

1446

5.1.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.9B, 9.3B

313 Nitric acid, bismuth (3+) salt

Бисмутийн нитрат (3+)

Bi(NO3)3

1036144-1

1479

5.1.1B

314 Nitric acid, cadmium salt

Кадмийн нитрат

Cd(NO3)2

1032594-7

3087

5.1.1B, 6.1C, 6.7A, 6.8A, 6.9A, 8.3A, 9.1A, 9.3B

Кальцийн нитрат

Ca(NO)3

1012437-5

316 Nitric acid, cerium (3+) salt

Церийн нитрат (3+)

Ce(NO3)3

1010873-3

1477

5.1.1B, 6.1E, 8.3A, 9.1B

317 Nitric acid, chromium (3+) salt

Хромын нитрат (III)

Cr(NO3)3

1354838-4

2720

5.1.1C, 6.5A, 6.5B, 9.1C

315 Nitric acid, calcium salt

1454

5.1.1C, 6.1D, 6.3B, 9.3B

326

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 318 Nitric acid, cobalt (2+) salt

Кобалтийн нитрат (2+)

Ce(NO3)2

1014105-6

1477

5.1.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 9.1B, 9.3C

319 Nitric acid, copper (2+) salt

Зэсийн нитрат (2+)

Cu(NO3)2

325123-8

1477

5.1.1B, 6.1D, 6.5A, 6.8B, 6.9A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.3B

320 Nitric acid, iron (3+) salt

Төмрийн нитрат (2+)

Fe(NO3)2

1042148-4

1466

5.1.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A

321 Nitric acid, lanthanum (3+) salt

Лантаны нитрат (3+)

La(NO3)3

1009959-9

1477

5.1.1B, 6.1E, 6.3A, 6.4A,

322 Nitric acid, lead (2+) salt

Хартугалганы нитрат (2+)

Pb(NO3)2

1009974-8

1469

5.1.1B, 6.1C, 6.3B, 6.4A, 6.6B, 6.7B, 6.8A, 6.8C, 6.9A, 9.1A, 9.3B

Литийн нитрат

LiNO3

779069-4

324 Nitric acid, magnesium Магнийн нитрат salt

Mg(NO3)2

1037760-3

1474

5.1.1C, 6.3B, 6.4A

325 Nitric acid, manganese (2+) salt

Манганы нитрат (2+)

Mn(NO3)2

1037766-9

2724

5.1.1C, 9.1B

326 Nitric acid, nickel (2+) salt

Никедийн нитрат (2+)

Ni(NO3)2

1313845-9

2725

5.1.1C, 6.3B, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 6.7A, 9.1B

Калийн нитрат

KNO3

775779-1

328 Nitric acid, red fuming

Азотын хүчил, техникийн

HNO3

769737-2

2032

[5.1.1C], 6.1A, 6.9B, 8.1A, 8.2A, 8.3A, 9.1C

329 Nitric acid, silver (1+) salt

Мөнгөний нитрат (1+)

AgNO3

776188-8

1493

5.1.1B, 6.1D, 6.9A, 8.2B, 8.3A, 9.1A, 9.2A, 9.3A

Натрийн нитрат

NaNO3

763199-4

Sr(NO3)2

1004276-9

323 Nitric acid, lithium salt

327

Nitric acid, potassium salt

330 Nitric acid, sodium salt 331 Nitric acid, strontium salt

Стронцийн нитрат

2722

1486

1498 1507

5.1.1C, 6.3A, 6.4A, 6.8A

[5.1.1C], 6.1D, 6.3B, 6.4A, 9.3C

5.1.1C, 6.1D, 9.3C 5.1.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.9B, 9.1A, 9.3C

327

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Цайрын нитрат

Zn(NO3)2

777988-6

333 Nitric acid, zirconium (4+) salt

Цирконы нитрат (4+)

Zr(NO3)4

1374689-9

2728

5.1.1C, 6.1E

334 Nitrous acid, 3methylbutyl ester

Амил нитрит

C5H11NO2

110-46-3

1113

3.1B, 6.1C, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 9.3C

335 Nitrous acid, potassium Калийн нитрит salt

KNO2

775809-0

1488

5.1.1B, 6.1C, 6.3B, 6.4A, 6.6B, 6.9B, 9.1A, 9.3B

336 Nitrous acid, sodium salt

NaNO2

763200-0

1500

5.1.1C, 6.1C, 6.4A, 6.6B, 6.9B, 9.1A, 9.3B

Нонан

C9H20

111-84-2

Октан

C8H18

111-65-9

332 Nitric acid, zinc salt

337 Nonane

338 Octane

Натрийн нитрит

1514

5.1.1B, 6.1C, 9.1A, 9.3B

1920

3.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 9.1A

1262

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 9.1A

339 Oil, eucalyptus

Эюквалиптусийн тос

C10H18O

800048-4

2319

3.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 9.2D, 9.4C

340 Oil, turpentine

Турпентиний тос

C10H16

800664-2

1299

3.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 9.1C

341 Oils, camphor

Камфорын тос

C10H16O

800851-3

1130

3.1D, 6.1D, 6.3B, 6.9A, 9.3C

342 Oils, pine (flammable; flashpoint 23-60°C)

Нарсны тос (шатамхай, ноцох температур 23-600С)

-

800209-3

1272

3.1C, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1C

343 Oils, pine (flammable; flashpoint 60-93°C)

Нарсны тос (шатамхай, ноцох температур 60-930С)

-

800209-3

1272

3.1D, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1C

C3H5ClO

106-89-8

2023

3.1C, 6.1B, 6.5B, 6.6A, 6.7A, 6.8B, 6.9B, 8.2C, 8.3A, 9.1D, 9.3A

C3H6O

75-56-9

1280

3.1A, 6.1C, 6.3A, 6.4A, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9B, 9.1C, 9.3B

344 Oxirane, chloromethyl- Хлорметил оксиран

345 Oxirane, methyl-

Метил оксиран

328

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 346 Paraformaldehyde

Пара формальдегид

(CH2O)n

3052589-4

Пентаналь

C5H10O

110-62-3

C5H12

109-66-0

1-хлор пентан

C5H11Cl

543-59-9

350 Pentane, 2,2,4trimethyl-

2,2,4-триметил пентан

C8H18

540-84-1

1262

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 9.1A

351 Perboric acid, potassium salt

Калийн перборат

KBO3

1376941-0

[1479]

5.1.1B, 6.1E, 6.4A

352 Perboric acid, sodium salt[, anhydrous]

Натрийн перборат

NaBO3

763204-4

3247

5.1.1B, 6.1E, 6.4A

353 Perchloric acid, 5072% aqueous solution

Перхлорын хүчил, 50-72% усан уусмал

HCL04

760190-3

1873

5.1.1A, 6.1D, 6.8C, 6.9A, 8.1A, 8.2A, 8.3A, 9.1D, 9.3B

354 Perchloric acid, ammonium salt

Аммоний перхлорат

NH4ClO4

779098-9

1442

5.1.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.8C, 6.9A, 9.3C

355 Perchloric acid, barium Барийн перхлорат salt

BaCl2O8

1346595-7

1447

5.1.1B, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.8C, 6.9A, 9.1C

356 Perchloric acid, lead (2+) salt

Хартугалганы перхлорат (2+)

Cl2O8Pb

1363776-8

1470

5.1.1B, 6.1C, 6.6B, 6.7B, 6.8A, 6.9A, 9.1A, 9.3B

357 Perchloric acid, magnesium salt

Магнийн перхлорат

Cl2MgO8

1003481-8

1475

5.1.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.8C, 6.9A

358 Perchloric acid, potassium salt

Калийн перхлорат

KClO4

777874-7

1489

5.1.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.8C, 6.9A, 9.1B, 9.2B, 9.3C

347 Pentanal

348 Pentane

349 Pentane, 1-chloro-

Пентан

2213

4.1.1B, 6.1D, 6.3A, 6.5B, [6.6B], 6.7A, [6.9B], 8.3A, 9.1D, 9.2D, 9.3C

2058

3.1B, 6.1D, 6.3A, 8.3A, 9.1D

1265

3.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 9.1D 3.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 9.1B

329

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

359

Perchloric acid, sodium salt

Натрийн перхлорат

NaClO4

760189-0

1502

5.1.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A, 6.8C, 6.9A

3085

5.1.1A, 6.1B, 6.4A, 8.2C

Пер иодын хүчил

H5IO6

1045060-9

361 Periodic acid, potassium salt

Калийн периодат

KIO4

779021-8

1479

5.1.1A, 6.3A, 6.4A

362 Periodic acid, sodium salt

Натрийн периодат

NaIO4

779028-5

1479

5.1.1A, 6.3B, 6.4A

363 Permanganic acid, potassium salt

Калийн перманганат

KMnO4

772264-7

1490

5.1.1B, 6.1D, 6.8B, 6.9A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.2A, 9.3C

364 Permanganic acid, sodium salt

Натрийн перманганат

NaMnO4

1010150-5

1503

5.1.1B, 6.1D, 6.8B, 6.9A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.2C, 9.3C

Peroxide, (1,1,4,4tetramethyl-1,4365 butanediyl)bis(1,1dimethylethyl)

(1,1,4,4-тетраметил 1,4-бутандиил) бис (1,1-диметилэтил)ийн хэт исэл

C16H34O4

78-63-7

3105

5.2D, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1D

366 Peroxide, (3,3,5-trime thylcyclohexylidene)b is(1,1-dime-thylethyl), ≤57% in dibutyl phthalate ≥43%

(3,3,5триметилциклогексилиден) бис (1,1-диметилэтил)ийн хэт исэл, ≤57% (дибутил фталат ≥43% дахь)

C17H34O4

673136-8

3107

5.2E, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 6.8A, 9.1D

367 Peroxide, bis(1,1dimethylethyl)

Бис(1,1диметилэтил) –ийн хэт исэл

C8H18O2

110-05-4

3107

5.2E, 6.1E, 6.3B, 6.4A

368 Peroxide, bis(1-methyl- Бис(1-метил 1-phenylethyl) 1-фенилэтил)-ийн хэт исэл

C18H22O2

80-43-3

3110

5.2F, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 6.8B, 6.9B, 9.1B

Бис(2,4Peroxide, bis(2,4дихлоробен-зоил) 369 dichlorobenzoyl), paste -ийн хэт исэл, in silicon oil (цахиурын тосон дахь)

C14H6Cl4O4

133-14-2

3106

5.2D, 6.3A, 6.4A,

370 Peroxide, dibenzoyl, Дибензойлын хэт ≥77% aqueous solution исэл, ≥77% усан уусмал

C14H10O4

94-36-0

3102

5.2B, 6.4A, 6.5B, 9.1D

360 Periodic acid

330

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Пероксидикарбонилын хүчлийн Peroxydicarbonic acid, бис[4-(1,1371 bis[4-(1,1-dimethylethy диметилэтил) l)cyclohexyl] ester циклогексил]-ийн эфир

C22H38O6

1552011-3

3114

5.2C

(NH4)2S2O8

772754-0

1444

5.1.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 6.9B, 9.1D, 9.3C

372 Peroxydisulfuric acid, diammonium salt

Аммоний персульфат

373 Peroxydisulfuric acid, dipotassium salt

Калийн персульфат

K2S2O8

772721-1

1492

5.1.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 9.1D, 9.3C

374 Peroxydisulfuric acid, disodium salt

Натрийн персульфат

Na2S2O8

777527-1

1505

5.1.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 9.1D, 9.2C, 9.3C

2,4,6-тринитро фенол (>30% усаар чийгшүүлсэн)

C6H3N3O7

88-89-1

1344

4.1.3A, 6.1B, 6.3B, 6.5B, 8.3A, 9.1D, 9.3B

376 Phenol, 2,4-dinitro(wetted with not less than 15% water by mass)

2,4-динитро фенол (>15% усаар чийгшүүлсэн)

C6H4N2O5

51-28-5

1320

4.1.3A, 6.1B, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 6.9A, 9.1A, 9.2D, 9.3A

377 Phenol, 2,5-dinitro(wetted with not less than 15% water by mass)

2,5-динитро фенол (>15% усаар чийгшүүлсэн)

C6H4N2O5

329-71-5

1320

4.1.3A, 6.1B, 6.9B, 9.1B, 9.3A

378 Phenol, 2,6-dinitro(wetted with not less than 15% water by mass)

2,6-динитро фенол (>15% усаар чийгшүүлсэн)

C6H4N2O5

573-56-8

1320

4.1.3A, 6.1B, 6.9B, 9.1C, 9.3A

379 Phenol, 2-amino-4,6dinitro-, monosodium salt, (wetted)

2-амино 4,6динитро фенолын натрийн давс (чийгшүүлсэн)

C6H4N3NaO5

831-52-7

1349

4.1.3A, 6.1D, 6.5B, 9.3B

380 Phosphorous acid, trimethyl ester

Триметил фосфит

(CH3O)3P

121-45-9

2329

3.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.8B, 6.9B, 9.3C

P

772314-0

1338

Phenol, 2,4,6-trinitro375 (wetted with >30% water)

381

Phosphorus, amorphous (red)

Аморф фосфор (улаан)

4.1.1B, 6.1D, 6.9A, 9.1C

331

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Phosphorus, white, yellow, dry or in 382 solution

Фосфор (цагаан, шар, хуурай буюу уусмал)

P

772314-0

1381

4.2A, 6.1A, 6.9A, 8.2A, 8.3A, 9.1A, 9.3A

383 Piperidine

Пиперидин

C5H11N

110-89-4

2401

3.1B, 6.1B, 6.8B, 6.9B, 8.2A, 8.3A, 9.1D, 9.3A

384 Piperidine, 1-ethyl-

1-этил пиперидин

C7H15N

766-09-6

2386

3.1B, 8.2B, 8.3A, 9.1B

385 Piperidine, 1-methyl-

1-метил пиперидин

C6H13N

626-67-5

2399

3.1B, 8.2B, 8.3A, 9.1C

386 Potassium

Кали

K

744009-7

2257

4.3A, 8.2B, 8.3A, 9.1C

387 Potasium cyanide

Калийн цианид

КCN

151-50-8

388 Potassium hydrosulphite

Калийн гидросульфит

KHSO3

1429373-3

1929

4.2B, 9.1C, 9.3C

389 Potassium perborate

Калийн перборат

KBO3

1376941-0

3247

5.1.1B, 6.1E, 6.4A

390 Potassium sulphide

Калийн сульфид

KS2

3719966-9

1382

4.2B, 6.1B, 8.2B, 8.3A

391 Potassium superoxide

Калийн диоксид

KO2

1203088-5

2466

5.1.1A, 6.1E, 8.2B, 8.3A

392 Propanal

Пропаналь

CH3CH2CHO

123-38-6

1275

3.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 9.1D, 9.3C

2-метил пропаналь

C4H8O

78-84-2

2045

3.1B, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.6B, 9.1D, 9.3B

1,1’-оксибис пропан

C6H14O

111-43-3

C3H7NO2

108-03-2

2608

3.1C, 6.1D, 6.4A, 9.1C, 9.3B

Propanal, 2-methyl-

4.3B, 6.1A, 6.3A, 6.4A, 6.5В, 6.8В, 6.9А, 8.1A, 9.1A, 9.2A, 9.3A, 9.4A

393 394

Propane, 1,1’-oxybis-

2384

3.1B, 6.3B, 6.4A, 9.1D

395 Propane, 1-nitro-

1-нитро пропан

396 Propane, 2,2’-oxybis-

2,2’-оксибис пропан

C6H14O

108-20-3

1159

3.1B, 6.3B, 9.1C

397 Propane, 2-bromo-2methyl-

2-бром 2-метил пропан

C4H9Br

507-19-7

2342

3.1B, 6.3A, 6.4A, 9.1D

398 Propane, 2-chloro-

2-хлор пропан

C3H7Cl

75-29-6

2356

3.1A, 6.1D, 9.1C, 9.3C

399 Propane, 2-nitro-

2-нитро пропан

C3H7NO2

79-46-9

2608

3.1C, 6.1C, 6.4A, 6.6B, 6.7B, 6.9A, 9.1B, 9.3B

332

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 400 Propanenitrile, 2,2’azobis(2-methyl)-

2,2’-азобис(2-метил) пропаннитрил

C8H12N4

78-67-1

3234

4.1.2C, 6.1D, 9.1B

Propanenitrile, 2methyl-

2-метил пропаннитрил

C4H7N

78-82-0

2284

3.1B, 6.1B, 6.3B, 6.4A, 6.9A, 9.1D, 9.3A

Propanoic acid, 2hydroxy-, ethyl ester

Пропаний хүчлийн 2-гидрокси этилийн эфир

C5H10O3

97-64-3

403 Propanoic acid, 2methyl-

2-метил пропаний хүчил

C4H8O2

79-31-2

2529

3.1C, 6.1C, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1D, 9.2D, 9.3B

404 Propanoic acid, 3ethoxy-, ethyl ester

Пропаны хүчлийн 3-этокси этилийн эфир

C7H14O3

763-69-9

3272

3.1C, 6.3B, 9.1C

405 Propanoic acid, butyl ester

Пропаны хүчлийн бутилын эфир

C7H14O2

590-01-2

1914

3.1C, 6.3B, 6.4A

406 Propanoic acid, ethyl ester

Пропаны хүчлийн этилын эфир

C5H10O2

105-37-3

1195

3.1B, 6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1D

407 Propanoic acid, methyl ester

Пропаны хүчлийн метилын эфир

C4H8O2

554-12-1

1248

3.1B, 6.1E, 6.3A, 6.4A

408 Propanoic acid, pentyl ester

Пропаны хүчлийн пентилын эфир

C8H16O2

624-54-4

409 Propanol, 1(or 2)(2-methoxymethyl ethoxy)-

1-(2-метоксиметилэтокси) пропанол

C7H16O3

3459094-8

410 Pyridine

Пиридин

C5H5N

110-86-1

1282

3.1B, 6.1D, 6.3A, 6.7B, 6.9B, 8.3A, 9.1C, 9.3C

411 Pyridine, 2,4,6trimethyl-

2,4,6-триметил пиридин

C8H11N

108-75-8

1993

3.1C, 6.1C, 6.3B, 6.9A, 9.1B, 9.3B

C7H9N

108-48-5

2929

3.1C, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 9.1C, 9.3B

C4H9N

123-75-1

1922

3.1B, 6.1C, 6.9A, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1C, 9.3B

Rb

744017-7

1423

4.3A

C3H9ClSi

75-77-4

1298

3.1B, 6.1C, 8.1A, 8.2B, 8.3A

C2H6Cl2Si

75-78-5

401 402

412 Pyridine, 2,6-dimethyl- 2,6-диметил пиридин Pyrrolidine

Пирролидин

1192

3.1C, 9.1D 3.1D

413

414 Rubidium 415

Рубиди

Хлортриметил Silane, chlorotrimethyl- силан

416 Silane, dichlorodimethyl-

Дихлордиметил силан

3.1C, 6.1E, 6.3A, 8.3A, 9.1D

1162

3.1B, 6.1C, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

333

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ CH3Cl3Si

75-79-6

C8H20O4Si

78-10-4

Si

744021-3

Ag2O

2066712-3

1479

5.1.1B, 6.1D, 9.1A, 9.3C

Na

744023-5

1428

4.3A, [8.2B], 8.3A, 9.1D

NaH

764669-7

1427

4.3A, 9.3C

423 Sodium hydrosulphide Натрийн [with less than 25% гидросульфид water of crystallisation] (25%-иас бага талст устай)

NaHS

1672180-5

2318

4.2B, 6.1B, 6.3A, 6.4A, 8.1A, 9.1D, 9.3A

424 Sodium cyanide

Натрийн цианид

NaCN

143-33-9

1689

4.3B, 6.1A, 6.3A, 6.4A, 6.5В, 6.8В, 6.9А, 8.1A, 9.1A, 9.2A, 9.3A, 9.4A

425 Sodium peroxide

Натрийн пероксид

Na2O2

131360-6

1504

5.1.1A, 8.1A, 8.2A, 8.3A, 9.1D

426 Sodium sulphide[, anhydrous, or with less than 30% water of crystallisation]

Натрийн сульфид (усгүй, болон 30%-иас бага талст устай)

Na2S

131382-2

1385

4.2B, 6.1C, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.3B

427 Sulfur, excluding formed sulfur

Хүхэр

S

770434-9

1350

4.1.1B, 6.4A

Ce(SO4)2

1359082-4

1479

5.1.1B

417

418 419

Silane, trichloromethyl- Трихлорметил силан

Silicic acid, tetraethyl ester Silicon

Цахиурын хүчлийн тетраэтилийн эфир Цахиур

420 Silver oxide

Мөнгөний оксид

421 Sodium

Натри

422 Sodium hydride

Натрийн гидрид

428

Sulfuric acid, cerium (4+) salt (2:1)

429 Thermit welding powder, 75% iron oxide, 25% aluminium, PG II 430

Церийн сульфат (IV) давс (2:1)

1250

3.1B, 6.1C, 8.1A, [8.2B], 8.3A, 9.1D, 9.3C

1292

3.1C, 6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.9B

1346

4.1.1B, 6.1E, 6.3B, 6.4A

75%-ийн төмрийн оксид, 25%-ийн хөнгөн цагааны хольц, (PG II савалгаатай)

Fe2O3 + Al

3178

4.1.1A, 6.3A, [6.4A], 6.9A, 9.1D, 9.3C

75%-ийн төмрийн Thermit welding оксид, 25%-ийн powder, 75% iron хөнгөн цагааны oxide, 25% aluminium, хольц, (PG III PG III савалгаатай)

Fe2O3 + Al

3178

4.1.1B, 6.3A, [6.4A], 6.9A, 9.1D, 9.3C

334

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 431 Thiophene

432

Тиофен

C4H4S

110-02-1

2414

3.1B, 6.1C, 6.3B, 6.4A, 6.9B, 9.3B

Thiophene, tetrahydro-

Тетрагидро тиофен

C4H8S

110-01-0

2412

3.1B, 6.1D, 6.3A, 6.4A, 9.1C, 9.3C

Thiourea dioxide

Тиомочевиний диоксид

CH4N2O2S

175873-2

3341

4.2C, 6.1B, 6.3A, 6.4A, 6.8B, 6.9B, 9.1D, 9.3C

433 434 Tridecane

Тридекан

C13H28

629-50-5

435

Ундекан

C11H24

112021-4

2330

3.1C, 9.1D

CH6N2O3

124-43-6

1511

5.1.1C, 6.1D, 8.2C, 8.3A, 9.1D

Zn

744066-6

1435

4.3B, 6.1E, 9.1A

Zn3P2

131484-7

1714

4.3A, 6.1B, 6.6B, 6.9B, 9.1A, 9.3A

Undecane

3.1D, 6.1E

436 Urea, compd. with hydrogen peroxide (1:1)

Мочевин, устөрөгчийн хэт ислийн хольц 1:1

437 Zinc ashes

Цайрын үнс

438 Zinc phosphide

Цайрын фосфид

439 Zinc powder pyrophoric

Цайр нунтаг, пирофор

Zn

744066-6

1383

4.2A, 6.1E, 9.1A

Цайрын нунтаг/тоос (PG I савалгаатай)

Zn

744066-6

1436

4.2B, 4.3A, 6.1E, 9.1A

440

Zinc powder/dust, PG I

6. Хортой химийн бодис

Олон улсын нэршил

Монгол нэр

[1,1’-Biphenyl]-4,4’diamine, 3,3’-dimethyl-, (o-tolidine)

1,1’-бифенил 4,4’-диамин , 3,3’диметил-, ортотолидин

2

1,2-Ethanediol, (ethylene glycol)

1,2 -Этандиол (Этиленгликол)

3

1,3,5-Triazine2,4,6(1H,3H,5H)trione, 1,3,5tris(oxiranylmethyl)-, (triglycidalisocyanurate)

1,3,5-триазин2,4,6(1Н,3Н,5Н) трион(оксиранил метил)-, (Триглисидализо цианурат)

1

CAS Химийн томъёо дугаар

НҮБ –ын дугаар

Хортой болон аюултай бодисын ангилал

2811

6.1D, 6.3B, 6.4A, 6.6B, 6.7B, 9.1B, 9.3B

C14H16N2

11993-7

CH2OHCH2OH

10721-1

6.1D, 6.4A, 6.9A, 9.3C

245162-9

6.1C, 6.5A, 6.5B, 6.6A, 6.9A, 8.3A, 9.1C, 9.3B

C12H15N3O6

335

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 4

5 6

7

8

9 10

1-Naphthalenamine

Нафталенамин-1

1-Octadecanamine

Октадеканамин-1

2-Propenoic acid, 2methyl- (stabilized), (methacrylic acid)

2-метил-2пропений хүчил (тогтворжуулсан), (Метакрилын хүчил)

2-Propenoic acid, 2-methyl-, 2(dimethylamino)ethyl ester, (dimethylaminoethyl methacrylate)

2-пропенийн хүчлийн 2-метил 2-диметиламино этилийн эфир (Диметил аминоэтил метакрилат)

Acetic acid, >50-80% aqueous solution

Acetic acid, >30-50% aqueous solution

C10H7NH2

13432-7

C18H39N

12430-1

CH2=C(CH3) COOH

79-41-4

2077

6.1D, 6.4A, 6.6B, 9.1B, 9.3C 6.1D, 6.5B, 8.2C, 8.3A, 9.1B, 9.3C

2531

3.1D, 6.1C, 6.9B, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.2B, 9.3C 3.1D, 6.1C, 8.2C, 8.3A, 9.1D, 9.3B

C8H15NO2

286747-2

2522

Цууны хүчил, 50-80%-ийн усан уусмал

CH3COOH

64-19-7

2790

3.1D, 6.1D, 6.9B, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

Цууны хүчил, 30-50%-ийн усан уусмал

CH3COOH

64-19-7

2790

6.1D, 6.9B, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1D, 9.3C

CH3COOH

64-19-7

2790

6.1E, 6.9B, 8.1A, 8.2C, 8.3A

C13H9N

26094-6

2713

6.1D, 6.3A, 6.4A, 9.1A, 9.3B

2672

6.1D, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.3C

Acetic acid, 10-30% aqueous solution

Цууны хүчил,1030%-ийн усан уусмал

11

Acridine

Акридин

12

Ammonia, >10-35% aqueous solution

Аммиак, 10-35% усан уусмал

NH4OH

133621-6

13

Ammonia, 2-10% aqueous solution

Аммиак, 2-10% усан уусмал

NH4OH

133621-6

14

Antimony

Сурьма

Sb

744036-0

2871

6.3B, 6.4A, 6.7B, 6.8B, 6.9B, 9.1D

Arsenic

Хүнцэл

As

744038-2

1558

6.1B, 6.6B, 6.7A, 6.9A, 9.1A, 9.3A

Benzene, 2,4diisocyanato-1-methyl-, (toluene diisocyanate)

2,4-диизоциано -1-метил бензол (Толуол диизоцианат)

CH3C6H3(NCO)2

58484-9

2078

6.1A, 6.3B, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 6.7B, 6.9A, 9.1C, 9.3B

15 16

6.1E, 6.3A, 6.4A, 9.1D

336

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 17

18

Benzenemethanaminium, N-[2-[(2,6dimethylphenyl)amino]2-oxoethyl]-N,N-diethyl-, benzoate, (denatonium benzoate, bitrex)

N-[2-[(2,6-диметил) амино]-2оксиэтил]-N,Nдиэтилl-, бензоат бензолметанамини, (Денатони бензоат, Битрикс)

Cadmium

Кадьми

Cyclohexanamine

Циклогексанамин

19

20

21

22

23

Disulfurous acid, disodium salt, (sodium metabisulphite) Ethane, 1,1,1-trichloro-

Ethane, 1,1,2,2tetrachloro-

Натрийн метабисульфит

1,1,2,2-тетрахлор этан

Тетрахлор этан (перхлорэтилен)

Ethene, trichloro-

Трихлор этан

24

Formaldehyde, >5-25% aqueous

C21H29N2O. C7H5O2

Cd

373433-6

744043-9

2570

Formaldehyde, 0.25 – 10-37% aqueous solution

(CH2)6(NCO)2

Гидразин, >10-37% усан уусмал NH2NH2 · H2O

30

Hydrazine, >3-10% aqueous solution

Гидразин, >3-10% усан уусмал NH2NH2 · H2O

31

Hydrazine, 1-3% aqueous Гидразин, >1-3% solution усан уусмал

82206-0

780357-8

780357-8

2281

6.1A, 6.3A, 6.4A, 6.5A, 6.5B, 6.9A, 9.3B

3293

6.1C, 6.5B, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.2D, 9.3A

3293

6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.5B, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 9.1A, 9.2D, 9.3B

NH2NH2 · H2O

780357-8

3293

6.1E, 6.5B, 6.6A, 6.7B, 6.8B, 6.9A, 9.1A, 9.2D, 9.3C

HI

1003485-2

1787

6.1B, 6.9A, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.3C

Бромт устөрөгч, 4760% усан уусмал

HBr

1003510-6

1788

6.1B, 6.9A, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.3C

Давсны хүчил, >25% усан уусмал

HCl

764701-0

1789

6.1B, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

HCl

764701-0

1789

6.1D, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.3C

Давсны хүчил >1025%усан уусмал

HCl

764701-0

1789

Давсны хүчил 0.52%усан уусмал

HCl

764701-0

HF

766439-3

1790

6.1A, 6.9A, 8.1A, 8.2A, 8.3A, 9.1D, 9.3A

Иодит устөрөгч, 57-67% усан уусмал

32

Hydriodic acid, 57-67% aqueous solution

33

Hydrobromic acid, 4760% aqueous solution

34

Hydrochloric acid, >25% aqueous solution

35

Hydrochloric acid, >1025% aqueous solution

36

Hydrochloric acid, >210% aqueous solution

37

Hydrochloric acid, 0.52% aqueous solution

38

Hydrofluoric acid, >60% aqueous solution

39

Hydrofluoric acid, >760% aqueous solution

Фторт устөрөгч (хайлуур хүчил) >7-60% усан уусмал

HF

766439-3

1790

6.1B, 6.9A, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3A

40

Hydrofluoric acid, >1-7% aqueous solution

Фторт устөрөгч (хайлуур хүчил), >1-7% усан уусмал

HF

766439-3

1790

6.1C, 6.9A, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.3B

Давсны хүчил, >10-25%усан уусмал

Фторт устөрөгч (хайлуур хүчил), >60% усан уусмал

6.1E, 8.1A, 8.2C, 8.3A 6.1E, 6.3A, 6.4A

338

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

41 42

43

Hydrofluoric acid, >0.11% aqueous solution

Фторт устөрөгч (хайлуур хүчил) >0.1-1% усан уусмал

HF

766439-3

1790

Hydrofluoric acid, 0.010.1% aqueous solution

Фторт устөрөгч (хайлуур хүчил) 0.01-0.1% усан уусмал

HF

766439-3

1790

Iodine (solid)

Иод, хатуу J2

755356-2

1759

44

Mercuty

Мөнгөн ус

45

Methane, dichloro-

Дихлор метан

Methane, isothiocyanato-

Изотиоциано метан

48

49

50

51

52

6.1E, 6.3B, 6.4A, 6.9A, 8.1A 6.1D, 6.5B, 6.9B, 8.2C, 8.3A, 9.1A, [9.3C] 6.1В, 6.5В, 6.8А, 6.9А, 8.1А, 9.1А, 9.2В, 9.3А,

Hg

743997-6

2809

CH2Cl2

75-09-2

1593

6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.7B, 6.9B, 9.3C

CH3NCS

55661-6

2477

3.1C, 6.1B, 6.5B, 6.9A, 8.2B, 8.3A, 9.1A, 9.2C, 9.3B

CnH2-1COOCu

133802-9

Азотын хүчил, >1070% усан уусмал

HNO3

769737-2

Nitric acid, 0.5-10% aqueous solution

Азотын хүчил, 0.510 % усан уусмал

HNO3

769737-2

6.1E, 6.9B, 8.1A, 8.2C, 8.3A

Pentanedial, (glutaraldehyde)

Пентандиаль, глутарийн альдегид

11130-8

2810

6.1A, 6.5A, 6.5B, 6.9B, 8.2B, 8.3A, 9.1A, 9.2A, 9.3A

Phenol

Фенол

46

47

6.1D, 6.3A, 6.4A, 6.9A, 8.1A, 9.3B

Naphthenic acids, copper salts

Nitric acid, >10-70% aqueous solution

Phenol, methyl-mixed isomers, (cresol)

Нафтений хүчлийн зэсийн давс

Фенол, метилхольсон изомерүүд , (Крезол)

C5H8O2

6.1D, 6.3B, 6.4A, [6.9B,] 9.1A, 9.2C, 9.3C 2031

6.1D, 6.9B, 8.1A, 8.2B, 8.3A

C6H5OH

10895-2

1671

6.1B, [6.6B], 6.8B, 6.9A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.2D, 9.3B

C7H8O

131977-3

2076

3.1D, 6.1A, 6.9A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3B

339

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ Phosphoric acid, >10% aqueous solution

Фосфорын хүчил, >10% усан уусмал

H3PO4

766438-2

1805

6.1D, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1D, 9.3C

54

Phosphoric acid, 1-10% aqueous solution

Фосфорын хүчил, 1-10% усан уусмал

H3PO4

766438-2

1805

6.1E, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1D

55

Potassium hydroxide

KOH

131058-3

1813

6.1C, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3B

56

Potassium hydroxide, >5% aqueous solution

Калийн гидроксид, >5% усан уусмал

KOH

131058-3

1814

6.1D, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.3B

Калийн гидроксид, >2-5% усан уусмал

KOH

131058-3

1814

KOH

131058-3

NaOH

131073-2

1823

6.1D, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D, 9.3C

Натрийн гидроксид, >5% усан уусмал

NaOH

131073-2

1824

6.1D, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D

Sodium hydroxide, >25% aqueous solution

Натрийн гидроксид, >2-5% усан уусмал

NaOH

131073-2

1824

Sodium hydroxide, 0.52% aqueous solution

Натрийн гидроксид, 0.5-2% усан уусмал

NaOH

131073-2

Strychnidin-10-one, 2,3dimethoxy-, (brucine)

2.3-диметоксистричнидин-10-он, (Бруцин)

C23H26N2O4

35757-3

1570

6.1A, 6.3B, 6.4A, 6.9A, 9.1C, 9.3A

Sulfamic acid

Сульфамийн хүчил

H3NSO3

532914-6

2967

6.1D, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1C, 9.3C

Sulphuric acid, >10% aqueous solution

Хүхрийн хүчил, >10% усан уусмал

H2SO4

766493-9

1830

6.1D, 6.7A, 6.9A, 8.1A, 8.2B, 8.3A, 9.1D

Хүхрийн хүчил, >510% усан уусмал

H2SO4

766493-9

2796

6.1E, 6.9B, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1D

Хүхрийн хүчил, 0.5-5% усан уусмал

H2SO4

766493-9

53

57 58

Potassium hydroxide, >25% aqueous solution

Калийн гидроксид, Potassium hydroxide, 0.5- 0.5-2% усан уусмал 2% aqueous solution

59

Sodium hydroxide

60

Sodium hydroxide, >5% aqueous solution

61 62

63

64

65 66

67

Калийн гидроксид

Sulphuric acid, >5-10% aqueous solution Sulphuric acid, 0.5-5% aqueous solution

Натрийн гидроксид

6.1E, 8.1A, 8.2C, 8.3A 6.1E, 6.3A, 6.4A

6.1E, 8.1A, 8.2C, 8.3A 6.1E, 6.3A, 6.4A

6.1E, 6.3A, 6.4A, 8.1A, 9.1D

340

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ

68

69

Sulphuric acid, fuming

Zinc chloride

Хүхрийн хүчил, уур Цайрын хлорид

H2SO4

801495-7

1831

6.1A, 6.7A, 6.9A, 8.1A, 8.2A, 8.3A, 9.1D

ZnCl2

764685-7

2331

6.1C, 8.1A, 8.2C, 8.3A, 9.1A, 9.3B

Pb

743992-1

Pb(CH4)4

75-74-1

Pb(C2H6)4

78-00-2

6.8A, 6.1A, 9.1A, 6.6A, 6.7A

C12H8Cl6

30900-2

6.1A, 6.3B, 6.6A, 6.7A, 6.8A

C10H6Cl8

57-74-9

6.9A, 6.8A, 6.7A, 6.6A

C14H9Cl5

50-29-3

6.1А, 6.7В, 6.9В, 9.1А

C12H8Cl6O

60-57-1

6.1А, 6.7А, 6.9А

C12H8Cl6O

72-20-8

6.1А, 6.7А, 6.9А

C10H5Cl7

76-44-8

6.6А, 6.7А, 6.8А

C10Cl12

238585-5

6.1В, 6.7В

C10H10Cl8

800135-2

6.1А, 6.6А, 6.7А, 6.8А

C6Cl6

11874-1

6.1А, 6.6А, 6.7А, 6.8А

C12H10-xClx.

-

6.1С, 6.7А, 6.9В, 6.8А

C12H4Br6

3635501-8

6.1С, 6.6В, 6.8В, 6.7А, 6.9А, 9.1В

C12H2Br8O

3253652-0

6.6А, 6.8А

C12H5Br5O

3253481-9

6.1В, 6.3В, 9.1А, 6.6А, 6.8А

C6HCl5

60893-5

Хар тугалга 70

Lead

71

TML - Tetra methyl lead

72

TEL - Tetra ethyl lead

73

Aldrin

74

Chlordane,

75

DDT

76

Dieldrin

77

Endrin

78

Heptachlor

79

Mirex

80

Toxaphene

81

Hexachlorobenzene

82

Polychlorinated Biphenyl (PCB)

83

Hexabromobiphenyl

84

OctaBDE

85

PentaBDE

86

Pentachlorobenzene

6.1C, 6.6B,  6.7B,  6.8A,  6.8C,  6.9A, 9.1A, 9.1B, 9.3B 

Метилт хар тугалга

Этилт хар тугалга

Альдрин

Хлордан ДДТ, дуст Дельдрин Эндрин Гептахлор Мирекс Токсафен Гексахлор бензол Полихлортбифенил ПХБ Гексабром бифенил

Октабромдифенил ийн эфир Пентабромдифенилийн эфир Пентахлор бензол

1649

6.1B, 6.3B, 6.6A, 6.7B, 6.8A, 9.1B, 9.3A

341

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 87

Short-Chained Chlorinated Paraffins

88

Lindane

89

Α- And ΒHexachlorocyclohexane

90

Dicofol

91

Endosulfan

92

Chlordecone

93

PFOS (Perfiuorooctanesulfonic Acid

Хлор агуулсан богино хэлхээт парафинууд Линданууд

Α болон β гексахлор циклогексан Дифокол

Эндосульфан

Хлордекон

Перфтортоктаны сульфоны хүчил

6344939-8

6.1С, 6.7А, 6.9В, 6.8А

C6H6Cl6 

58-89-9

6.1С, 6.5В, 6.8А, 6.9А, 6.7А

С6Сl6H6

60873-1

C14H9Cl5O

11532-2

6.1С, 6.5А, 6.6В, 6.7А, 6.8А, 6.9В, 6.8А

C9H6Cl6O3S

11529-7

6.1В, 6.6В, 6.8А, 6.9В

C10Cl10O

43-50-0

6.1А, 6.3В, 6.4В, 6.5В, 6.6В, 6.7А, 6.8А, 6.9В

C8HF17O3S

176323-1

8.2А, 8.3А, 6.9А

2761

6.1С, 6.7А, 6.9В, 6.8А

342

Õèìèéí õîðò áîëîí àþóëòàé áîäèñ 7. Нефтийн бүтээгдэхүүн Олон № улсын нэршил

1

2

3

Petrol (unleaded)

Монгол нэр

Шатахуун (хар тугалгагүй)

Тодорхойлолт С4-С12 нүүрстөрөгч, 150С-2200С-д буцалдаг шулуун болон салбарласан хэлхээт парафин, циклопарафин, ароматик болон олефиний нүүрсустөрөгчдөөс бүрдсэн холимог. Ароматик нүүрсустөрөгчид: