Ekonomiks LM Yunit 1 (2)dddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddddaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaa

June 12, 2018 | Author: Jie Jams Manipis | Category: N/A


Comments



Description

DEPED COPYYunit I 1 DEPED COPY 2 YUNIT I MGA PANGUNAHING KONSEPTO NG EKONOMIKS PANIMULA AT MGA GABAY NA TANONG Bawat tao ay humaharap sa iba’t ibang sitwasyon sa araw-araw. Kalimitan, magkakaiba ang kanilang mga karanasan ayon sa kanilang mga kagustuhan at pangangailangan. Ang kanilang pagtugon ay batay sa kanilang interes at preperensiya o pinipili. Sa kabila nito, hindi maikakaila na kaalinsabay ng pagtugon sa mga pangangailangan at kagustuhan ay nahaharap sila sa suliranin na dulot ng kakapusan ng pinagkukunang-yaman. Ang modyul na ito ay naglalayong maipamalas mo bilang mag-aaral ang iyong pag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. Layunin din nitong maisabuhay mo ang mga pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. DEPED COPY PAMANTAYAN SA PAGKATUTO Pamantayang Pangnilalaman Pamantayang Pagganap Naipamamalas ng mag-aaral ang pagunawa sa mga pangunahing konsepto ng Ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-arawaraw na pamumuhay Naisasabuhay ang pag-unawa sa mga pangunahing konsepto ng Ekonomiks bilang batayan ng matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay. Sa araling ito, inaasahan na matutuhan mo ang sumusunod: »» Nailalapat ang kahulugan ng ekonomiks sa pangARALIN 1: KAHULUGAN NG EKONOMIKS araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. »» Natataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pangaraw-araw na pamumuhay ng bawat pamilya at ng lipunan. »» Naipakikita ang ugnayan ng kakapusan sa pangaraw-araw na pamumuhay. ARALIN 2: KAKAPUSAN »» Natutukoy ang mga palatandaan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay. »» Nakabubuo ng kongklusyon na ang kakapusan ay isang pangunahing suliraning panlipunan. »» Nakapagmumungkahi ng mga paraan upang malabanan ang kakapusan. 3 ARALIN 5: PAGKONSUMO ARALIN 6: PRODUKSIYON ARALIN 7: MGA ORGANIZATION NG NEGOSYO »» Naipamamalas ang talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili. »» Nasusuri ang mga salik na nakakaimpluwensiya sa pangangailangan at kagustuhan. »» Nasusuri ang herarkiya ng pangangailangan. »» Nasusuri ang mga salik na nakakaapekto sa pagkonsumo. »» Napahahalagahan ang mga salik ng produksiyon at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. »» Nasusuri ang mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya bilang sagot sa kakapusan. » Naipakikita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan. »» Nakabubuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga herarkiya ng pangangailangan. »» Nasusuri ang kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan at pangangailangan at kagustuhan. »» Naibibigay ang kahulugan ng produksiyon. »» Naipaliliwanag ang konsepto ng pagkonsumo. 4 ng iba’t ibang . DEPED COPY ARALIN 4: ALOKASYON »» Napahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang pangangailangan.»» Nasusuri ang kaibahan ng kagustuhan (wants) sa ARALIN 3: PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN pangangailangan (needs) bilang batayan sa pagbuo ng matalinong desisyon. »» Naipagtatanggol ang mga karapatan at nagagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili. » Nasusuri ang mga tungkulin organisasyon ng negosyo. GRAPIKONG PANTULONG Walang katapusang pangangailangan at kagustuhan Limitadong pinagkukunang-yaman DEPED COPY Pagkonsumo KAKAPUSAN ALOKASYON EKONOMIKS 5 Produksiyon . PANIMULANG PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel. gumagamit ng mga salik ng produksiyon C. D. Bakit nagkakaroon ng kakapusan sa mga ito? A. isaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon (K) 4. 6 . pamamahagi ng pinagkukunang. paglikha ng mga produkto at serbisyo. ano ang dapat mong isaalang-alang sa paggawa ng desisyon? A. yamang tao at yamang kapital. paggamit ng mga produkto at serbisyo. ang mga pagpapasya kung anong produkto at serbisyo ang dapat na likhain ay nakakasalalay sa kamay ng. konsyumer B. Alin sa sumusunod ang naglalarawan sa bahaging ginagampanan ng sambahayan? A. pamilihan D. isaalang-alang ang opportunity cost sa pagdedesisyon D. dahil sa mga negosyanteng nagsasamantala at nagtatago ng mga produktong ibinebenta sa pamilihan D. paglinang ng likas na yaman. isaalang-alang ang mga hilig at kagustuhan C. Ang kakapusan o scarcity ay maaaring umiral sa mga pinagkukunangyaman tulad ng yamang likas. B. Sa ilalim ng command economy. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon B. isaalang-alang ang mga paniniwala. Kung ikaw ay isang taong rasyonal. A. Ang paikot na daloy ng ekonomiya ay naglalarawan ng ugnayan at pangunahing gawain ng bawat sektor ng ekonomiya. mithiin. nagbabayad ng upa o renta sa lupa D. Ang produksiyon ay isang gawaing pang-ekonomiya na dapat bigyangpansin ng pamahalaan. prodyuser C. Ito ay may kinalaman sa A. nagpapataw ng buwis sa bahay-kalakal (K) 5. dahil limitado ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. dahil sa mga bagyo at iba pang uri ng kalamidad na pumipinsala sa mga pinagkukunang-yaman C.yaman. at tradisyon B. (K) 1. C. dahil likas na malawakan ang paggamit ng mga tao sa pinagkukunangyaman ng bansa DEPED COPY (K) 3. pamahalaan (K) 2. dahil sa limitado ang kaalaman ng mga konsyumer C. D. 3. upang makagawa ng produktong kailangan ng pamilihan (P) 9. C. Sa bawat pagpapasya ay kalimitang may trade-off at opportunity cost. Pag-init ng klima na nagdudulot ng mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La Niña. magiging maayos ang pagbabadyet (P) 10. maaaring malutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan D. Kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan. Bakit may nagaganap na trade-off at opportunity cost? A. 4. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin B. D. Maaari itong magdulot ng kaguluhan sa mga taong nakararanas nito. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng Ekonomiks? A. responsibilidad sa lipunan pangangailangan sa seguridad pisyolohikal at biyolohikal pangangailangan sa sariling kaganapan pangangailangan sa karangalan 7 . ang sumusunod ay maaaring maganap maliban sa _______. Nagpapataas ng pagkakataong kumita ang mga negosyante. A. Ito ay matalinong pagpapasya ng tao sa pagsagot ng mga suliraning pangkabuhayan na kinakaharap. dahil may umiiral na kakapusan sa mga produkto at serbisyo D. dahil walang katapusan ang kagustuhan ng tao B. Ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan. (P) 7.(P) 6. Ito ay tumutukoy sa siyensiya ng kaasalan ng tao na nakakaimpluwensiya sa kanyang pagdedesisyon. B. Ito ay pag-aaral kung paano matutugunan ng tao ang kanyang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan sa harap ng kakapusan. C. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito? A. Tumataas ang presyo ng mga bilihin kung kaya nababawasan ang kakayahan ng mga mamimili na bumili ng iba’t ibang produkto at serbisyo. isaayos ang sumusunod mula sa pinakamababa hanggang pinakamataas ayon sa antas nito. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman C. Batay dito. 2. Si Abraham Maslow ay kilala sa modelo ng herarkiya ng pangangailangan. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga suliraning pangkabuhayan. 5. DEPED COPY (P) 8. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay at ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon. B. 1. 553 1.455. 1.569 247.301 9.772 291. Ang bawat salik kapag ginamit ay may kabayaran tulad ng A. 4. sahod sa lakas-paggawa.6 8.851 302. 2. Tobacco Clothing and Footwear Housing.930 108. upa sa kapitalista.5 6.635 7.9 3. 4.101 5.062. electricity.677 110.ph retrieved on 30 January 2014 8 . Restaurants and hotels 12. 3 (P) 11.391 334. at interes sa entreprenyur DEPED COPY Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12.0 310. 3.5 9.100 10. gas and other fuels 5. Food and Non-alcoholic beverages Alcoholic beverages.369 264. HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE Annual 2012 and 2013 AT CURRENT PRICES.611 218.0 7.427 100.783 7.249 326. upa sa may-ari ng lupa.753 1. 4 4. interes sa kapitalista. Education 11. sahod sa lakas-paggawa.460 986.821 837. IN MILLION PESOS At Current Prices 2012 2013 Growth Rate (%) 7. 3. Miscellaneous goods and services Pinagkunan: http://www. Ang bawat salik ng produksiyon ay mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo.281 154. Furnishings. 2.3 7.4 ITEMS HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE 1. 1 1.059. tubo sa may-ari ng lupa. tubo sa may-ari ng lupa. 5. sahod sa entreprenyur. Recreation and culture 10. 2. 5. upa sa kapitalista.8 6. 5. 3.343.nscb. Transport 8. 4. 5 3.837.059 116. upa sa lakas-paggawa. Communication 9. water. 2. 1. at tubo sa entreprenyur C. 2.a.1 199. d. b.596.946 142.729 894.881 8.gov.5 965. interes sa kapitalista. household equipment and routine household maintenance 6.6 9.586 318. Health 7.1 10. sahod sa lakas-paggawa. at tubo sa entreprenyur D.492 3. at interes para sa entreprenyur B. c. Papaano mo ipaliliwanag ang kasabihang “There isn’t enough to go around” na nagmula kay John Watson Howe? A. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013. D. Ito ang mga plano ng produksiyon upang kumita nang malaki at mabawi ang gastos sa paggawa ng produkto. B. Hindi mabubuhay ang tao kapag wala ang mga ito. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang isang produkto o serbisyo? A. D. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga pinagkukunang-yaman. Piliin ang pinakatamang sagot? A. B. Magagamit mo ito upang maging madali ang mahirap na gawain.(P) 12. D. C. Pinakamababa ang pagkonsumo ng sambahayan sa komunikasyon. Ang kagustuhan at pangangailangan ay dalawang magkaibang konsepto. C. (U) 15. Limitado ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa pangangailangan ng tao. B. Nagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawaan. DEPED COPY (U) 14. 9 . Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan. (U) 13. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng kakulangan sa mga pinagkukunang-yaman. Maituturing na kagustuhan ang isang bagay kapag higit ito sa batayang pangangailangan. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay hahantong sa kakapusan. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong daigdig. B. D. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013. C. Makabibili ka ng maraming bagay sa pamamagitan nito. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa talahanayan? A. Ang PPF ay nagpapakita ng plano ng produksiyon batay sa kakayahan ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto. Sa mga punto ng Production Possibility Frontier o PPF ay maituturing na mayroong production efficiency. Sa pamamagitan ng PPF ay maipakikita ang iba’t ibang alternatibo sa paglikha ng produkto upang magamit nang episyente ang mga limitadong pinagkukunang-yaman. Malaking bahagi ng pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa edukasyon. C. Kailan masasabing matalino kang mamimili? A. Palaging pumunta sa timbangang. Sama-samang isinasagawa ang mga gawain at pakinabang sa pinagkukunang-yaman. C. D. D. B. alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng gampanin ng kasapi ng sistemang ito? A. at komposisyon ng produkto. Sa papaanong paraan mo maitataguyod ang karapatan sa tamang impormasyon? A.(U) 16. Gumagamit ng credit card sa iyong pamimili at laging inaabangan ang pagkakaroon ng sale. Ang iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng pamahalaan batay sa plano. D. Sumusunod sa badyet at sinusuri ang presyo. paggawa. Segunda mano ang binibili upang makamura at makatipid sa pamimili na pasok sa badyet. DEPED COPY (U) 18. kalakal o serbisyo na gamit sa paglikha ng ibang produkto . Malaya kang kumikilos ayon sa sariling interes nang walang pakikialam ng pamahalaan. Pahalagahan ang kalidad at hindi ang tatak ng produkto o serbisyong bibilhin. sangkap. at entrepreneurship 10 • kalakal o serbisyo pangkunsumo. B. kapital. Palagiang gumamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan ang kapaligiran. Bumibili nang labis sa pangangailangan upang matiyak na hindi mauubusan sa pamilihan. Kung ikaw ay kabilang sa sistemang ipinag-uutos na ekonomiya. B. at timbang ng produktong binibili.bayan upang matiyak na husto ang biniling produkto. Input • • • • lupa paggawa kapital o puhunan entrepreneurship Proseso Output • pagsasama-sama ng materyales. dami. (U) 17. C. C. Pag-aralan ang nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap. May kalayaan ang mamamayan ngunit may kontrol pa rin ang pamahalaan sa ilang gawain. D. Magaganap lamang ang produksiyon kung kompleto ang mga salik na gagamitin dito. C. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapahayag ng kahalagahan ng produksiyon sa pang-araw-araw na pamumuhay? A. Ang produksiyon ang pinagmumulan ng mga produktong kailangang ikonsumo sa pang-araw-araw. at kakayahan ng entreprenyur. lakas-paggawa. DEPED COPY 11 . kapital. D. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input tulad ng lupa. Ano ang ipinahihiwatig ng ilustrasyon sa itaas ukol sa produksiyon? A. Ang produksiyon ay isang proseso ng pagsasama-sama ng output tulad ng produkto at serbisyo ubang mabuo ang input tulad ng lupa. at entreprenyur upang makabuo ng produkto at serbisyo. Ang mga kinita mula sa bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo. B. Ang pagkonsumo ang nagbibigay-daan sa produksiyon ng produkto at serbisyo. C. B. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya. kaya dahil dito masasabing mas mahalaga ang produksiyon kaysa sa pagkonsumo.(U) 19. kapital. paggawa. (U) 20. Ang produksiyon ay lumilikha ng trabaho. PANIMULA Araw-araw ay gumagawa ng desisyon ang tao mula sa simple hanggang sa pinakakumplikado. Nagpapasya siya kung ano at alin ang higit na mahalaga sa marami niyang pamimilian. Bata man o may edad, basta’t may pangangailangan at kagustuhan na kailangang mapunan, ay masasabing maiuugnay ang kanyang sarili sa ekonomiks. Kumakain at umiinom ang tao araw-araw, ang kanin na kanyang kinakain ay nagmula sa palay na itinanim ng mga magsasaka, ibebenta sa pamilihan at binibili ng mga tao. Ang ulam tulad ng isda ay hinuhuli ng mga mangingisda, dinadala sa mga pamilihan at binibili ng mga tao. Sa kabila ng lahat, mapapansin na mayroong kaayusang nag-uugnay sa bawat isa. Halos lahat ng produkto at serbisyo na dumarating sa mga tahanan ay tila isang palaisipan kung saan nagmula at kung paano naihahatid sa mga tao mula sa lumikha nito. Mas madalas nga, hindi mo pa nararating ang lugar kung saan nagmula ang produkto at serbisyong kinokunsumo mo. Kaugnay nito, naisip mo ba kung ano ang ekonomiks, at ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay? DEPED COPY Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na ikaw ay makapaglalapat ng kahulugan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Gayun din, ay iyong mataya ang kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay. ARALIN 1 KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG EKONOMIKS ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa mga pangunahing konsepto ng ekonomiks at kung paano ito magagamit bilang batayan ng matalinong pagpapasya sa pang-araw-araw na pamumuhay. 12 Gawain 1: OVER SLEPT Suriin ang larawan at bigyan ito ng sariling interpretasyon. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang ipinapakita sa larawan? 2. Naranasan mo na ba ang sitwasyong katulad ng nasa larawan? Sa anong uri ng sitwasyon? Ipaliwanag. 3. Paano ka gumagawa ng desisyon kapag nasa gitna ka ng maraming sitwasyon at kailangan mong pumili ? Ipaliwanag. Gawain 2: THINK, PAIR, AND SHARE Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Pagpasyahan kung ano ang pipiliin mo sa Option A at B. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon at sa ikaapat na kolum ang dahilan ng iyong naging pasya. Option A Option B 1. Pagpapatuloy ng pagaaral sa kolehiyo Pagtatrabaho pagkatapos ng high school 2. Paglalakad papunta sa paaralan Pagsakay ng jeep o tricycle papunta sa paaralan 3. Paglalaro sa parke Pagpasok sa klase 4. Pananaliksik sa aklatan Pamamasyal sa parke 5. Pakikipagkwentuhan sa kapitbahay Paggawa ng takdangaralin 13 Desisyon Dahilan Pamprosesong Tanong: 1. Bakit kailangang isaalang-alang ang mga pagpipilian sa paggawa ng desisyon? 2. Ano ang naging batayan mo sa iyong ginawang desisyon? Naging makatuwiran ka ba sa iyong pasya? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kahalagahan ng ekonomiks. Gawain 3: BAITANG NG PAG-UNLAD Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang pauna mong kaalaman kung ano ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Makikita at sasagutan mo rin ang katanungang ito pagkatapos ng lahat ng gawain at babasahin sa bahaging PAUNLARIN at PAGNILAYAN. Inaasahang makita sa gawaing ito ang pag-unlad ng iyong kaalaman sa mga paksang aralin. DEPED COPY Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya, at lipunan? INITIAL NA KAALAMAN __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ . Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng ekonomiks. 14 Ang pagpapasya ng sambahayan ay maaaring nakatuon sa kung magkano ang ilalaan sa pangangailangan sa pagkain. ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. at gaano karami ang gagawin.PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin. Ang pamayanan ay kailangang gumawa ng desisyon kung ano-anong produkto at serbisyo ang gagawin. ang pamayanan katulad ng sambahayan. 2000). Halina’t umpisahan mo na. DEPED COPY Kahulugan ng Ekonomiks Ang Ekonomiks ay isang sangay ng Agham Panlipunan na nag-aaral kung paano tutugunan ang tila walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao gamit ang limitadong pinagkukunang-yaman. ay gumagawa rin ng mga desisyon. Nagpaplano ito kung paano mahahati-hati ang mga gawain at nagpapasya kung paano hahatiin ang limitadong resources sa maraming pangangailangan at kagustuhan. kailangan ng mekanismo ng pamamahagi ng limitadong pinagkukunang-yaman. tirahan. Samantala. 1997). Mula sa mga inihandang gawain at teksto ay inaasahang gagabay ito sa iyo upang masagot kung ano ang kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pangaraw-araw na buhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. tulad ng lokal at pambansang ekonomiya. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya tungkol sa ekonomiks. Ang sambahayan. at ibang mga bagay na nakapagbibigay ng kasiyahan sa pamilya. Ito ay nagmula sa salitang Griyego na oikonomia. Dahil sa kakapusan. Lumalabas ang mga batayang katanungang nabanggit dahilan sa suliranin sa kakapusan. Ang yamang likas ay maaaring maubos at hindi na mapalitan sa paglipas ng 15 . ang oikos na nangangahulugang bahay at nomos na pamamahala (Viloria. Ang ekonomiya at sambahayan ay maraming pagkakatulad (Mankiw. paano gagawin. para kanino. ay gumaganap din ng iba’t ibang desisyon. Ang kakapusan ay kaakibat na ng buhay dahil may limitasyon ang kakayahan ng tao at may limitasyon din ang iba pang pinagkukunang-yaman tulad ng yamang likas at kapital. tubig. May kakapusan dahil may limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. ang yamang kapital (capital goods) tulad ng makinarya. gusali. Isulat sa text box ng mind map ang mga konseptong nakalahad sa talahanayan sa ibaba. Gawain 4: MIND MAPPING Iayos ang ginulong pigura ng mind map. kailangang magdesisyon ang pamayanan batay sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiya na kapaki-pakinabang sa lahat. Mga Konsepto Walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao EKONOMIKS Kakapusan sa pinagkukunang-yaman Mind Map ng Batayang Katotohanan sa Pag-aaral ng Ekonomiks 16 . Tingnan ang pigura sa ibaba. Samantala. at kagamitan sa paglikha ng produkto ay may limitasyon rin ang dami ng maaaring malikha.panahon. Sa gayon. Gamiting batayan sa pagbuo ang arrows at lines. kundi ng bawat indibidwal pati ang mga mag-aaral na katulad mo. KAKAPUSAN Ano ang gagawin? Paano gagawin? Para Kanino? Gaano karami? DEPED COPY Ang kakapusan na pinagtutuunan ng pag-aaral ng ekonomiks ay pang-arawaraw na suliraning kinakaharap hindi lamang ng pamayanan at sambahayan. Sa pagproseso ng pagpili mula sa mga choice. Tingnan ang pigura sa ibaba. Ang opportunity cost ng paglalaro sa naunang halimbawa ay ang halaga ng pag-aral na ipinagpalibang gawin. maging ito man ay gastos o pakinabang na makukuha mula sa gagawing desisyon. Mahalaga ang tradeoff. Fair at Oster. Tulad ng pag-aalok ng mas mura at magandang serbisyo at pagbibigay ng mas maraming pakinabang sa bawat pagkonsumo ng produkto o serbisyo. Halimbawa. 2012). Opportunity Cost Marginal thinking Trade-off Matalinong Pagdedesisyon 17 Incentives . sapagkat sa pamamagitan nito ay maaaring masuri ang mga pagpipilian sa pagbuo ng pinakamainam na pasya. Maaari ding mailarawan ang incentives sa kung magbibigay ng karagdagang allowance ang mga magulang kapalit ng mas mataas na marka na pagsisikapang makamit ng mag-aaral. Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon (Case. Ang ibig sabihin nito ay sinusuri ng isang indibidwal ang karagdagang halaga. Ang mga kaalaman sa konsepto ng trade-off. Ito ay dahilan sa mga insentibo na iniaalok ng mga lumilikha ng produkto at serbisyo.Mahahalagang Konsepto sa Ekonomiks Bahagi na ng buhay ng tao ang pagkakaroon ng mga choice. subalit minsan kahit nakabuo na ng desisyon ay hindi pa rin maiiwasang magbago ng isip sa bandang huli. hindi maiiwasan ang trade-off. opportunity cost. ay masasabing maaaring maging matalino sa paggawa ng desisyon ang isang tao. Sa gagawing desisyon sa pagitan ng pag-aaral at paglalaro. mag-aaral ka ba o maglalaro? Sa ginagawang pagsasakriprisyo ay may opportunity cost. Mahalagang makabuo ng matalinong desisyon sa bawat produkto o serbisyong pagpipilian. incentives at marginal thinking ay makatutulong sa matalinong pagdedesisyon upang maging rasyonal ang bawat isa sa pagbuo ng desisyon. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay. karagdagang allowance at mataas na grade. DEPED COPY May kasabihan sa ekonomiks na “Rational people think at the margin”. incentives. Maaari din itong humubog sa iyong pag-unawa. opportunity cost. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks? 2. Sa iyong palagay. Ang iyong kaalaman ay makatutulong upang makapagbigay ka ng makatuwirang opinyon tungkol sa mahahalagang pagdedesisyon ng iyong pamilya. kailan masasabing matalino ang pagdedesisyong ginawa ng tao? . at gawi sa pamaraang makatutulong sa iyong pagdedesisyon para sa kinabukasan at paghahanapbuhay sa hinaharap. Malaki ang maitutulong nito sa iyo bilang mag-aaral. at pagtugon sa pangangailangan at kagustuhan ay maaari mong magamit ang kaalaman sa alokasyon at pamamahala. pagkita. paglilibang. at mapagtanong sa mga nangyayari sa iyong kapaligiran. Sa loob ng isang lingo. Pamprosesong Tanong: 1. kasapi ng pamilya. at marginal thinking? 2. magagamit mo ang kaalaman sa ekonomiks upang maunawaan ang mga napapanahong isyu na may kaugnayan sa mahahalagang usaping ekonomiko ng bansa. paggasta. Paano nakatutulong sa matalinong pagdedesisyon ang mga konsepto ng trade-off. DEPED COPY Maaari mo ding magamit ang kaalaman sa ekonomiks sa pag-unawa sa mga desisyon mula sa mga choice na mayroon ang pamilyang iyong kinabibilangan. binibigyan siya ng kanyang mga magulang ng Php100 na baon pambili ng kanyang pagkain at iba pang pangangailangan. Sa mga isyu tungkol sa pag-aaral. mapanuri. Bilang isang mag-aaral ay maaaring maging higit na matalino. Gawain 5: TAYO NA SA CANTEEN Sitwasyon: Si Nicole ay pumapasok sa isang pampublikong paaralan na malapit sa kanilang bahay. Naglalakad lamang siya sa tuwing papasok at uuwi. Kahalagahan ng Ekonomiks Mahalaga ang pag-aaral ng ekonomiks sapagkat makatutulong ito sa mabuting pamamahala at pagbuo ng matalinong desisyon. Bilang bahagi ng lipunan. ugali. Bakit dapat matutunan ng isang mag-aaral ang ekonomiks at ano ang kaugnayan nito sa paggawa ng desisyon? Ipaliwanag. Suriin ang talahanayan ng mga produktong maaaring bilhin ni Nicole sa canteen at sagutan ang pamprosesong tanong sa ibaba. at lipunan.Pamprosesong Tanong: 1. 18 . Maaari mo ding maunawaan ang mga batas at programang ipinatutupad ng pamahalaan na may kaugnayan sa pagpapaunlad ng ekonomiya. Nagkaroon ng promo sa mga kanin at ulam (combo meals) at bumaba sa Php25.00 Ulam Php20. Ngayon ay muli mo itong sasagutan upang maipakita ang pag-unlad ng iyong kaalaman.Produkto Presyo bawat Piraso Tubig na inumin Php10.00 Pamprosesong Tanong: 1. Muli mong sasagutan ang katanungang ito sa susunod na bahagi ng aralin.00 Juice Php10. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya. Kung ikaw si Nicole. Kung ikaw si Nicole. paano mo pamamahalaan ang iyong badyet? DEPED COPY Gawain 6: BAITANG NG PAG-UNLAD Isulat sa kahon sa kanan ng larawan ang iyong nalaman tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang magaaral at kasapi ng pamilya at lipunan.00 Tinapay Php 8. Nakita at nasagutan mo na ang katanungang ito sa bahaging ALAMIN. ang PAGNILAYAN.00 Kanin Php10. ano ang mga produktong handa mong ipagpalit upang makabili ng inuming tubig? Bakit? 2. at lipunan? REVISED NA KAALAMAN ______________________________ ______________________________ ______________________________ _____________________________ _____________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ 19 .00 ang halaga nito. o gawain Maliwanag at kumpleto ang pagbuod ng araling tinalakay Maliwanag subalit may kulang sa detalye sa paksa o araling tinalakay Hindi gaanong maliwanag at kulang sa ilang detalye sa paksa o araling tinalakay 20 Hindi maliwanag at marami ang kulang sa mga detalye sa paksa o araling tinalakay . PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks. ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng ekonomiks.Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na buhay. DEPED COPY Gawain 7: PAGSULAT NG REPLEKSIYON Sumulat ng maikling repleksiyon tungkol sa iyong mga natutuhan at reyalisasyon tungkol sa kahulugan at kahalagahan ng ekonomiks sa iyong buhay bilang mag-aaral at bilang kasapi ng pamilya at lipunan. paksa. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa kahalagahan ng ekonomiks upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. RUBRIK SA PAGTATAYA NG REPLEKSIYON NANGANGAILADIMENSIYON NAPAKAHUSAY MAHUSAY KATAMTAMAN NGAN NG 4 PUNTOS 3 PUNTOS 2 PUNTOS PAGPAPABUTI 1 PUNTOS Buod ng aralin. Angkop ang mga salitang ginamit .Maayos ang pagkakasunodsunod ng mga ideya . at kahalagahan ng ekonomiks sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan.Malinis ang pagkakasulat Lahat ng pamantayan ay matatagpuan sa kabuuang repleksiyon Tatlo lamang sa mga pamantayan ang matatagpuan sa kabuuan ng repleksiyon Dalawa lamang sa mga pamantayan ang matatagpuan sa kabuuang repleksiyon Isa lamang sa mga pamantayan ang matatagpuan sa kabuuang repleksiyon DEPED COPY Gawain 8: SITWASYON AT APLIKASYON Pag-isipan ang sumusunod na sitwasyon: Si Mat at Tam ay pareho mong kaibigan. ano ang maaari ninyong itayo? Kapareho ba ng mga negosyo nina Tam at Mat o hindi? Ilahad ang iyong sagot sa pamamagitan ng iyong kaalaman sa mga konsepto.Hindi paligoyligoy ang pagkakasulat . at si Tam ay isang sikat na basketball player at nagmamay-ari ng isang kilalang kainan sa kaparehong komunidad. RUBRIK PARA SA SITWASYON AT APLIKASYON KRITERYA 4 3 2 1 Kaalaman sa Paksa Ang pangunahing kaalaman ay nailahad at naibigay ang kahalagahan Ang mga pangunahing kaalaman ay nailahad subalit hindi wasto ang ilan Hindi lahat ng pangunahing kaalaman ay nailahad Ang pangunahing kaalaman ay hindi nailahad at natalakay Organisasyon Organisado ang mga paksa at maayos ang presentasyon Organisado ang paksa subalit hindi maayos ang presentasyon Hindi masyadong organisado ang paksa at presentasyon Hindi organisado ang paksa at presentasyon 21 . Kung may kakayahan ang inyong pamilya na magtayo ng negosyo. Si Mat ay isang negosyanteng nagmamay-ari ng malawak na palaisdaan at manukan sa inyong komunidad.Presentasyon ng pagkakasulat . kahulugan. at lipunan sa pang-araw-araw na buhay. Ngayon ay inaasahang batid mo na ang kahalagahan ng pagaaral ng ekonomiks bilang sandigan ng matalinong pagpapasya.Gawain 9: BAITANG NG PAG-UNLAD Ngayong natapos mo na ang lahat ng mga gawain sa araling ito ay muling magmuni-muni at pag-isipan ang iyong mga nalaman at naunawaan sa aralin. Lubos mo namang mauunawaan ang konsepto ng kakapusan o scarcity sa susunod na aralin. at marginalism ng mga pamimilian o choices. Ang ekonomiks ay nakatuon sa pagtugon sa hamong dulot ng kakapusan sa pinagkukunang-yaman at walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. opportunity cost. bilang mag-aaral. Ano ang kahalagahan ng ekonomiks sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan? FINAL NA KAALAMAN ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ __________________________ DEPED COPY MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral! Transisyon sa Susunod na Aralin Ang ekonomiks ay nagmula sa salitang oikonomia na ang ibig sabihin ay pamamahala ng sambahayan. kasapi ng pamilya. incentive. 22 . Muling sagutan ang BAITANG NG PAG-UNLAD at sa pamamagitan nito ay ibigay ang kahulugan ng ekonomiks at ang kahalagahan nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang isang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. Mahalagang isaalang-alang ang paggawa ng matalinong desisyon sa pamamagitan ng pagsusuri sa trade-off. at makapagmungkahi ng mga paraan kung paano mapamamahalaan ang mga suliraning dulot ng kakapusan. DEPED COPY ARALIN 2 ANG KAKAPUSAN ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa kakapusan. Ang kakapusan ang pangunahing dahilan kung bakit kailangang pag-aralan ang ekonomiks. Sa araling ito ay inaasahang maipakita ang ugnayan ng kakapusan sa pangaraw-araw na buhay. Ihambing ang dalawang hanay at sagutan ang mga pamprosesong tanong. paano ito mapamamahalaan. Ngayon naman ay pag-aaralan mo ang kakapusan. makabuo ng konklusyon na ang kakapusan ay isang suliraning panlipunan. Gawain 1: T-CHART Suriin ang mga produktong nakalista sa hanay A at B sa T-chart. matukoy ang mga palatandaan ng kakapusan. bakit ito itinuturing na suliraning panlipunan. Mahalagang pag-aralan at maunawaan ang kakapusan sapagkat sa pamamagitan nito ay maaaring makaisip ang tao ng mga paraan kung paano ito epektibong mapamamahalaan. Maaari din itong maging daan upang maging responsable ang bawat isa sa pagkuha at paggamit ng limitadong pinagkukunangyaman.PANIMULA Binigyang-pansin sa nakaraang aralin ang kahulugan ng ekonomiks at ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. at kung ano ang kaugnayan nito sa pang-araw-araw na buhay. HANAY A HANAY B Bigas Gasoline Isda Ginto Gulay Nickel Bawang Tanso 23 . Bakit ito nagaganap? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa kakapusan.Pamprosesong Tanong: 1. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ano ang nakikita mo sa larawan? 2. Ano ang iyong napuna sa mga magkakasamang produkto sa hanay A at hanay B? 2. Ano ang ipinahihiwatig nito? 3. Ano sa palagay mo ang dahilan kung bakit magkakasama ang mga produkto sa iisang hanay? Ipaliwanag. Gawain 2: PICTURE ANALYSIS Suriin ang larawan sa ibaba at bigyan ito ng sariling interpretasyon. 24 . Mula sa mga inihandang gawain at teksto. ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. at kung bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan. inaasahang magagabayan ka upang masagot ang katanungang kung ano ang kakapusan. PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin.Gawain 3: KNOWLEDGE GAUGE Ang gawaing ito ay susukat sa iyong paunang kaalaman kung paano maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain. mga palatandaan nito at ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw ng buhay. Bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan? INITIAL NA KAALAMAN ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ DEPED COPY Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kakapusan. ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konseptong ito. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa kakapusan. 25 . Pagtuunan ng pansin ang mga alternatibong produkto o serbisyo at timbangin ang kahalagahan nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. chromite. ang pamahalaan ay maaaring umangkat ng bigas sa ibang bansa. Inaasahan na babalik sa normal ang supply ng bigas sa sandaling bumuti ang panahon at magkaroon ng saganang ani ng palay. Fair at Oster. Ang katulad nito ayon sa kanya ay isang pamilya na hindi kayang ibigay sa bawat miyembro nito ang lahat ng kanilang kailangan. Sa paggawa ng desisyon. Kung magiging episyente ang plano ng produksiyon at ilalagay ito sa graph. natural gas at iba pang non-renewable resources dahilan sa likas na kalagayan ng mga ito. Ang kakulangan o shortage ay nagaganap kung may pansamantalang pagkukulang sa supply ng isang produkto. 26 . Halimbawa. maaaring makalikha ng isang kurba katulad ng inilalarawan sa Production Possibility Frontier (PPF). 2012). Upang malunasan ang kakulangan sa bigas. Halimbawa. Gregory Mankiw (1997) ang kakapusan bilang isang pamayanan na may limitadong pinagkukunang-yaman na hindi kayang matugunan ang lahat ng produkto at serbisyo na gusto at kailangan ng tao. Ito ang paraan upang mapamahalaan ang limitadong kalagayan ng pinagkukunang-yaman. makatutulong ang pagkakaroon ng plano ng produksiyon at masusing pag-aaral kung saan higit na makikinabang. Ang kakapusan sa mga nabanggit na halimbawa ay itinakda ng kalikasan. Ang kakapusan ay umiiral dahil limitado ang pinagkukunang-yaman at walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. mahalagang pag-isipan ang opportunity cost ng gagawing desisyon. Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon (Case.Pagkakaiba ng Kakapusan at Kakulangan Mahalagang maunawaan ang pagkakaiba ng konsepto ng kakapusan at kakulangan upang malinaw na maunawaan ang mga ito sa gagawing mga pagtalakay. ang pamilya ay hindi rin maibibigay sa lahat ng tao ang lahat ng pangangailangan. Ang kakulangan ay pansamantala sapagkat may magagawa pa ang tao upang masolusyunan ito. kakapusan sa supply ng nickel. peste. Sa pagharap sa suliraning pang-ekonomiya. El Niño at iba pang kalamidad. Katulad ng isang pamayanan. Alin sa mga pamimiliang produkto ang gustong likhain? Para kanino ang mga ito? Alin ang higit na kailangan? Paano ito lilikhain? Ano ang kabutihang maidudulot ng pagpili? Saang alternatibo higit na makikinabang? Gaano kalaki ang halaga ng pakinabang? Gaano kalaki ang halaga ng mawawalang oportunidad. DEPED COPY Ang Kakapusan sa Pang-araw-araw na Buhay Inilarawan ni N. kakulangan ng supply ng bigas sa pamilihan dahilan sa bagyo. Ang kondisyong ito ay nagtakda ng limitasyon sa lahat at naging isang pangunahing suliraning pang-ekonomiya. dahil dito. kailangang isaalangalang ang mga hinuha na: 1. Sa paggamit ng PPF. at kakapusan. Ang pamamaraang ito sa ekonomiks ay ginagamit upang maging mas simple ang pagpapakita sa relasyon ng pinag-aaralan. Fair at Oster. Kapag nagamit lahat. C. E at F. • Plano A. 27 . opportunity cost. 0 unit ng pagkain at 1000 unit ng tela 200 unit ng pagkain at 850 unit ng tela Kahit alin sa mga punto sa hangganan ng PPF ang gamitin ay masasabing efficient ang produksiyon. 2012). Tingnan ang production plan ng isang partikular na teknolohiya sa ibaba. Ang opportunity cost ay tumutukoy sa halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawa ng desisyon. pagkain at tela. Halimbawa. kung saan maaaring gamitin ang lahat ng salik ng produksiyon upang makalikha ng 1000 units ng tela kaya walang magagawang pagkain. Sa mga hangganang ito ay maituturing na efficient ang produksiyon. at 2. Kinakatawan ito ng choices sa plano A. 2012). Mayroon lamang dalawang produktong maaaring likhain. Magkakaroon lamang ng pagbabago sa dami ng magagawa sa pagitan ng pinag-aaralang produkto ayon sa magiging desisyon. D. Ang pinakamataas na produksiyon ng ekonomiya ay ang hangganan ng PPF. Mahalaga ito sa pagpapakita ng mga choice na mayroon ang komunidad at ang limitasyon ng mga ito. mangangailangan ito ng salik ng produksiyon na kukunin mula sa produksiyon ng tela. Ito ay batay sa konsepto ng Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago maliban sa salik na pinag-aaralan (Balitao et. al. Nailarawan din sa pamamagitan nito ang konsepto ng choices. ang produksiyon ay efficient.PRODUCTION POSSIBILITY FRONTIER Ang Production Possibility Frontier o PPF ay isang modelo na nagpapakita ng mga estratehiya sa paggamit ng mga salik upang makalikha ng mga produkto. DEPED COPY Option Pagkain Tela A B C D E 0 100 200 300 400 1000 950 850 650 400 F 500 0 Maaaring malikha ang mga kumbinasyong ito kung magagamit ang lahat ng resources. Upang makalikha ng pagkain. mababawasan ang gagawing tela (trade-off). (Case. B. Ang opportunity cost ng paglikha ng 1000 units ng tela ay 0 unit ng pagkain. Ang pamayanan ay may limitadong resources (fixed supply). trade-off. • Plano B, makalilikha ng 950 units ng tela at makagagawa ng 100 units ng pagkain • Plano C makalilikha ng 850 units ng tela at 200 units ng pagkain • Plano D makalilikha ng 650 units ng tela at 300 units ng pagkain • Plano E makalilikha ng 400 units ng tela at 400 units ng pagkain • Plano F makalilikha ng 0 unit ng tela at 500 units ng pagkain Maaaring tumaas ang produksiyon ng pagkain kapag nagpalit ng plano mula A patungo sa F na magdudulot ng pagbaba sa produksiyon ng tela. Samantala, tataas ang produksiyon ng tela kung magpapalit ng plano mula F patungo sa A. Magdudulot ito ng pagbaba sa produksiyon ng pagkain (movement along the curve). Nailalarawan ang trade-off sa pagpapalit ng plano ng produksiyon. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay. DEPED COPY Nag-specialize sa paglikha ng tela Nag-specialize sa paglikha ng pagkain Ang punto na nasa labas ng kurba ay naglalarawan ng konseptong infeasible na plano ng produksiyon. Ito ay magandang plano subalit hindi makatotohanan. Sa mga hangganan ng PPF, ipinagpapalagay na lubos na nagamit ang lahat ng salik ng produksiyon sa paglikha ng produkto. Gayumpaman, maaari pa ring maisakatuparan ang infeasible na plano sa pamamagitan ng paggamit ng angkop at makabagong teknolohiya, at paglinang sa kakayahan ng mga manggagawa. Tingnan ang pigura sa susunod na pahina. 28 infeasible na punto Hindi efficient na nagamit ang mga resources DEPED COPY Samantala, kung hindi magagamit ang lahat ng salik ng produksiyon ay masasabing hindi rin efficient ang paglikha ng produkto dahil hindi nagagamit lahat ng salik na mayroon ang lipunan, ito ang inilalarawan ng punto na nasa loob ng kurba. Maaaring magdulot ng suliraning pang-ekonomiya ang planong ito tulad ng kawalan ng trabaho. Sa bawat desisyon ay mahalagang isaisip ang pagtugon sa suliranin ng kakapusan. Dahilan sa kakapusan, kailangan mamili ang tao, mamili at lumikha ng naaayon sa kanyang pangangailangan at kagustuhan nang walang nasasayang at nasisirang pinagkukunang-yaman. Gawain 4: PRODUCTION PLAN Suriin ang production plan sa ibaba. Iguhit ito sa graph at lagyan ng interpretasyon at kongklusyon ang punto A, F, at C. A B C D E Mais (Libong Sako) 0 1 2 3 4 Palay (Libong Sako) 15 14 12 9 5 F 5 0 Option 29 PUNTO INTERPRETASYON KONGKLUSYON Palatandaan ng Kakapusan Ang kakapusan ang tuon ng pag-aaral ng ekonomiks. May limitasyon ang pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Dahil sa katotohanang ito, nararanasan ang kakapusan sa mga pinagkukunangyaman. Ang kagubatan halimbawa na isa sa mga likas na yaman, ay maaaring maubos at magdulot ng pagkasira sa natural na sistema ng kalikasan, extinction ng mga species ng halaman at hayop at pagkasira ng biodiversity. Bagaman maaaring magsagawa ng reforestation, ang patuloy na paglaki ng populasyon na umaasa sa produkto ng kagubatan ay mabilis ding lumalaki. DEPED COPY Samantala, bumababa rin ang bilang ng nahuhuling isda at iba pang lamang dagat dahilan sa pagkasira ng mga coral reefs. Ang produktong agrikultural na nakukuha mula sa lupa ay maaaring mabawasan dahilan sa pabago-bagong panahon at umiinit na klima. Ang yamang kapital (capital goods) tulad ng makinarya, gusali, at kagamitan sa paglikha ng produkto ay naluluma, maaaring masira at may limitasyon din ang maaaring malikha. Maging ang oras ay hindi mapapahaba, mayroon lamang tayong 24 oras sa isang araw. Sa loob ng oras na ito, hindi mo magagawa ang lahat ng bagay na nais mo sapagkat kailangan mong magpahinga, matulog, at kumain. Ang panahong lumipas ay hindi na muling maibabalik. Ang gamit ng pera ay may limitasyon din sapagkat hindi nito mabibili ang lahat ng bagay. Ang nararanasang limitasyon sa mga pinagkukunang-yaman at patuloy na paglaki ng umaasang populasyon ay palatandaan na mayroong umiiral na kakapusan. Kakapusan bilang Suliraning Panlipunan Walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao, samantalang ang mga pinagkukunang-yaman ay kapos o may limitasyon. Dahilan sa kalagayang ito, ang kakapusan ay maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan. 30 et. Sa mga nagmamalasakit sa kapaligiran (environmentalist). habang nababawasan ang mga kinukuha mula sa mga yamang likas. Layunin nito na mapreserba ang mainam na kalagayan ng kapaligiran. at kompetisyon. binuo nila ang mga programang pangkonserbasyon. Ayon kina Balitao. • Pagpapatupad ng mga programa na makapagpapabuti at makakapagpalakas sa organisasyon. al (2012) kabilang sa mga isinusulong ng mga programang pangkonserbasyon ang sumusunod: 1. paano. paano lilikhain. Magiging dahilan ito ng malawakang kahirapan at pagkakasakit ng mga mamamayan. at mga institusyong (institutional development) nakatutulong sa pag-unlad ng ekonomiya. pagaaway-away. • Kailangan din ang angkop at makabagong teknolohiya upang mapataas ang produksiyon. Pagtatanim ng mga puno sa nakakalbong kagubatan at sa kalunsuran. Paraan upang Mapamahalaan ang Kakapusan DEPED COPY Upang mapamahalaan ang kakapusan natukoy na mahalagang suriin kung ano ang produktong lilikhain. • pagsasanay para sa mga manggagawa upang mapataas ang kapasidad ng mga ito sa paglikha ng produkto at pagbibigay ng kinakailangang serbisyo. Kailangan din ang matalinong pagdedesisyon kung ano. at • Pagpapatupad ng pamahalaan ng mga polisiya na nagbibigay proteksyon sa mga pinagkukunang-yaman. Upang mapamahalaan ang kakapusan. gaano karami at kung para kanino ang mga lilikhaing produkto. Maaari din itong magdulot ng sigalot. inaasahan na ang sumusunod ay ilan sa mga paraan na maaaring isagawa upang mapamahalaan ang suliranin sa kakapusan. Kailangan ang kasiguruhan na ang limitadong likas na yaman ay magagamit ng angkop sa kinakailangan ng mamamayan. Bunsod nito. natutugunan naman ang mga pangangailangan at kagustuhan ng mga tao.Marapat na maunawaan ng bawat isa na sa paglipas na panahon. Sa pamamagitan ng mga ito ay maaaring lumipat sa kanan ang mga punto sa production possibility frontier at makamit ang infeasible na produksiyon. Samantala. maaaring maubos pa ang mga pinagkukunang-yaman kasabay ng patuloy na lumalaking populasyong umaasa dito. para kanino at gaano karami ang dapat na magawang mga produkto. kailangan ang matalinong pagdedesisyon at pagtutulungan habang isinasakatuparan ang magkakaibang layunin sa ngalan ng katahimikan at kasaganaan sa buhay. 31 . Nagkaroon ng brownout sa Barangay Madilim dahilan sa walang mabiling gasolina na ginagamit upang mapaandar ang mga planta ng koryente DEPED COPY _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ ____________________________________________________________ . Gawain 5: OPEN ENDED STORY Lagyan ng maikling katapusan ang kuwento. RUBRIK PARA SA OPEN ENDED STORY 10 8 6 4 2 Naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahil sa kakapusan na hindi na kailangan pa ng karagdagang impormasyon upang ito ay lubusang maunawaan Naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahil sa kakapusan subalit ang nagsusuri ay nangangailangan pa ng impormasyon upang ito ay lubos na maunawaan Naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahil sa kakapusan subalit masyadong malawak o kulang. Pagbabantay sa kalagayan at pangangalaga sa mga nauubos na uri ng mga hayop (endangered species). Pagkordon o enclosure ng mga piling lugar na malala ang kaso ng ecological imbalance (protected areas program). Ang nagsusuri nito ay kailangan pa ng karagdagang impormasyon upang lubos na maunawaan Hindi naipakita sa mga detalye ng kuwento kung bakit at paano nagkakaroon ng suliraning panlipunan dahil sa kakapusan Walang kaugnayan ang kuwento sa kakapusan bilang suliraning panlipunan 32 . 1. at 4. Iugnay ang kuwento sa suliraning panlipunan na nagaganap dahilan sa kakapusan. 3. Tingnan ang rubrik sa ibaba at gamitin itong batayan sa iyong pagsusulat.2. Pangangampanya upang ipagbawal ang paggamit ng mga kemikal at iba pang bagay na nakalilikha ng polusyon. wasto. Ngayon naman ay muli mong sasagutan ang tanong sa ibaba upang maipakita ang pag-unlad ng iyong kaalaman. ng wastong impormasyon tungkol at mahalagang impormasyon sa konserbasyon ng impormasyon tungkol sa yamang likas at kung tungkol sa konserbasyon paano malalabanan konserbasyon ng ng yamang likas ang kakapusan. kakapusan. Bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan? REVISED NA KAALAMAN ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ 33 . disenyo ng poster. KNOWLEDGE GAUGE Ang gawaing ito ay katulad ng Gawain 3 na may layuning mataya ang iyong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay. Gamitin ang rubrik bilang pamantayan ng iyong paggawa. yamang likas at kung at kung paano paano malalabanan malalabanan ang ang kakapusan. RUBRIK NG PAGMAMARKA Kriterya Impormatibo Napakagaling 3 Magaling 2 May kakulangan 1 Ang nabuong poster Ang nabuong poster Ang nabuong poster ay nakapagbibigay ay nakapagbibigay ay kulang ang ng kumpleto. at kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan. DEPED COPY Malikhain Gawain 7. Nagpakita ng Malikhain at May kakulangan ang pagkamalikhain at magaling ang elemento ng disenyo napakagaling na elemento ng ng poster. disenyo ng poster.Gawain 6: CONSERVATION POSTER Gumawa ng poster na nagpapakita ng konserbasyon sa mga yamang likas at mga paraan kung paano mapapamahalaan ang kakapusan. gusali. ilog. Ang layunin ng gawaing ito ay magamit mo ang iyong kaalaman sa pagsusuri ng mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad tulad ng yamang likas. yamang tao. ay maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. talampas. DEPED COPY Gawain 8: RESOURCE MAPPING Pangkatang Gawain: Sa gawaing ito ay inaasahang maipakita ng iyong pangkat ang kondisyon ng inyong lokal na komunidad. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa sa kakapusan. negosyo. 34 . Gumawa ng pisikal na mapa ng pinakamalapit na komunidad sa paaralan. Mahalagang maipakita sa mapa ang demograpiya (populasyon). at iba pa. Matapos maiguhit ang mapa ay gumuhit naman ng mga simbolo o bagay na naglalarawan sa mga lugar sa mapa na mayroong kakapusan. laki. topograpiya tulad ng lupa. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng kakapusan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. Gamitin ang rubrik na nasa susunod na pahina bilang batayan sa pagsasagawa ng gawain. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng modyul ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-aaral ang mga nabuo mong kaalaman tungkol sa kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao.Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa epekto ng kakapusan sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao. mga kalsada. Maglagay ng legend upang maunawaan ang inilagay na mga simbolo. burol. kabahayan. at yamang kapital. Paano nakaaapekto sa iyo bilang mag-aaral ang kasalukuyang kondisyon ng komunidad na iyong iginuhit? Gawain 9: GAUGE POD Ngayon ay muli mong sasagutan ang tanong na nasa susunod na pahina tungkol sa paano maipakikita ang kaugnayan ng kakapusan sa pang-araw-araw na buhay. 35 . Ang sa paksa. Bakit nararanasan ang kakapusan sa komunidad na napili mo? Ano ang epekto nito? 3.RUBRIK SA RESOURCE MAPPING 4 3 Naipakita sa mga detalye ng mapa ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paksa at nakapagpapataas ito sa pagkakaunawa ng mga nagsusuri nito. Inaasahan sa bahaging ito na wasto ang iyong mga kasagutan at handa ka nang ito ay isabuhay. Ano ang mga palatandaan ng kakapusan na naitala mo sa iyong napiling komunidad? 2. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. nagsusuri nito ay kailangan pa ng karagdagang impormasyon upang lubos na maunawaan. Naipakita sa mga detalye ng mapa ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paksa subalit ang nagsusuri ay nangangailangan pa ng impormasyon upang ito ay lubos na maunawaan. at kung bakit itinuturing ang kakapusan na isang suliraning panlipunan. 2 1 0 Naipakita sa Hindi naipakita Walang mga detalye ng sa mga detalye mapa na mapa ang mga ng mapa ang nagawa. impormasyon mahahalagang tungkol sa impormasyon paksa subalit tungkol sa masyadong paksa o wala malawak o itong kaugnayan kulang. Inaasahang makabubuo ka ng sariling pamantayan ng iyong pangangailangan batay sa isang herarkiya. Sa susunod na aralin naman ay tatalakayin ang mga pangangailangan at kagustuhan ng tao at ang kaugnayan ng personal na pangangailangan sa suliranin sa kakapusan. at hindi pagkakapantay-pantay.Bakit maituturing na isang suliraning panlipunan ang kakapusan? FINAL KAALAMAN ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ DEPED COPY MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain! Transisyon sa Susunod na Aralin Inilahad sa araling ito ang mga konsepto. tunggalian. at kapital. mahalagang magkaroon ng kamalayan sa mga palatandaan ng kakapusan upang makalikha ng matalinong desisyon sa episyenteng paggamit ng mga pinagkukunang-yaman. at palatandaan ng kakapusan at ang kaugnayan nito sa iyong pang-araw–araw na pamumuhay. Susuriin rin dito ang mga salik na nakakaimpluwensya sa pangangailangan at kagustuhan ng tao. Ang kakapusan sa mga ito ay may relatibong epekto na nagdudulot ng pag-aaway. kahulugan. Dahil dito. 36 . paggawa. Ang kakapusan ay isa ring suliraning panlipunan na maaaring magdulot ng pagliit sa produktibidad ng mga pinagkukunang-yamang tulad ng lupa. kaguluhan. Ang pinagkukunang-yaman ay limitado upang mapunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan ng tao. makapagsusuri sa herarkiya ng pangangailangan. tinalakay ang kahulugan ng kakapusan at kung paano ito nakaaapekto sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay bilang mag-aaral at kasapi ng pamilya at lipunan. maipakita ang ugnayan ng personal na kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan. Isulat ito ng sunod-sunod ayon sa kahalagahan. Gawain 1: ILISTA NATIN Maglista ng sampung bagay na mahalaga sa iyo bilang isang mag-aaral. Itala ang iyong sagot sa kahong nasa ibaba. pag-aaralan mo sa araling ito ang mga konsepto ng pangangailangan (needs) at kagustuhan (wants). Sa pagtatapos ng araling ito. ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ ______________________________________________________________________ 37 . inaasahan na ikaw ay makapagsusuri sa kaibahan ng pangangailangan at kagustuhan bilang batayan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon. makabuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng pangangailangan batay sa herarkiya ng pangangailangan. DEPED COPY ARALIN 3: PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan at kung paano makatutulong ang kaalaman sa mga konseptong ito sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon. Inaasahan na masusuri at matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng matalinong desisyon tungkol sa iyong mga kagustuhan at pangangailangan. Kaya mahalaga ang matalinong pagdedesisyon sapagkat hindi lahat ng nais at gusto ng tao ay maaaring makamit. at makapagsuri sa mga salik na nakakaimpluwensya sa pangangailangan at kagustuhan.PANIMULA Sa nakaraang aralin. Samantala. Ang kakapusan ay umiiral dahilan sa limitado ang pinagkukunangyaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao. Sampung bagay na mahalaga sa akin bilang isang mag-aaral. Pamprosesong Tanong: 1. Ano-ano ang naging batayan mo sa ginawang pagpili? 2. 38 . Option A 1. Gagamit ng lapis Option B Tatawag sa telepono Sasakay sa pagpasok sa paaralan Kakain ng Tinapay Supot na papel Gagamit ng ballpen Dahilan DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Maglalakad sa pagpasok sa paaralan 3. Supot na plastic 5. Pareho ba ang pagkakasunod-sunod ng iyong listahan sa listahan ng iyong kamag-aral? Kung hindi. Kakain ng Kanin 4. Pagpasyahan kung ano ang pipiliin mo sa Option A at B. Maaari bang magbago ang iyong desisyon sa hinaharap? Bakit? 3. Magte-text 2. ano sa palagay mo ang dahilan ng pagkakaiba ng mga ito? Gawain 2: WHY OH WHY? Suriin ang bawat aytem sa una at ikalawang kolum. Isulat ang iyong sagot sa kahon ng INITIAL na kaalaman. Isulat sa ikatlong kolum ang iyong desisyon. Gawain 3: CROSSROADS Sagutan ang tanong na nasa loob ng kahon na nasa susunod na pahina. Ano ang mga naging batayan mo sa ginawang listahan? 3. Magkapareho ba ang iyong sagot sa iyong mga kamag-aral? Ano sa palagay mo ang dahilan ng pagkakaiba o pagkakatulad nito? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan. Anong bagay ang pinakamahalaga para sa iyo? Bakit? 2. ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng pangangailangan at kagustuhan. ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. at kung ano ang kaugnayan nito sa suliranin ng kakapusan. Mula sa mga inihandang gawain at teksto.Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon? INITIAL NA KAALAMAN _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ DEPED COPY Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa pangangailangan at kagustuhan. 39 . PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa paksang-aralin. Ang layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang magaaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pangangailangan at kagustuhan. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina. inaasahang magagabayan ka upang masagot ang katanungan kung ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan. Subalit binibigyan lamang sila ng Php50 na baon araw-araw ng kanilang magulang. Si Tam naman ay sumasakay upang hindi mahuli sa pagpasok. Subalit para sa iba. at pagsusuot ng mamahaling damit ay mga halimbawa ng kagustuhan.” Ang kagustuhan ng tao sa isang bagay ay magdudulot ng mas mataas na antas ng kagustuhan sa paglipas ng panahon. DEPED COPY Ayon kina McConnel. si Mat ay gumigising nang maaga at naglalakad papunta sa paaralan. Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang tao sapagkat kailangan niya nito sa kanyang pang-araw-araw na gawain. nadiskubre ni Tam na gumastos siya ng halos Php4. at Barbiero (2001) sa kanilang aklat na Microeconomics. samantalang si Mat ay iniipon ang kaniyang pera. Tinatawag na kagustuhan ang paghahangad na ito ng tao. pareho silang pumapasok sa paaralan at gusto nilang bumili ng bagong sapatos sa susunod na taon. Ang pagbili ng cellphone halimbawa. Ang pagkain. at pagkain lang ang tao. Subalit sa maraming pagkakataon. ang kagustuhan ng isang tao ay maaaring pangangailangan ng iba at ang pangangailangan mo ay kagustuhan lamang para sa iba. Kasabay nito ay kailangan din nilang gastusan ang pang-araw-araw nilang pangangailangan sa pag-aaral. hindi sapat na may damit. Hinahangad ito ng mga tao sapagkat nagdudulot ito ng higit na kasiyahan. Upang matupad ang kaniyang kagustuhan. Samantala.000 para sa video game at pamasahe. Brue. Natapos ang taong aralan. 40 . Ang pagtugon sa personal na kagustuhan at pangangailangan ay nakasalalay sa kung paano pamamahalaan ng tao ang kakapusang nararanasan nila. Ang pagkakaroon ng bahay sa isang sikat na pamayanan. Sa kaso nina Mat at Tam. pagkakaroon ng masasarap na pagkain araw-araw. Gusto niyang mabuhay nang marangal at maayos sa lipunan kaya siya ay naghahangad ng mas mataas sa kanyang mga batayang pangangailangan. Personal na kagustuhan at pangangailangan Si Mat at Tam ay kambal. ang cellphone ay maaaring kagustuhan lamang. damit. kaunti lamang ang naipon niyang pera pambili ng bagong sapatos. para sa isang negosyante ay isang pangangailangan.“Ang kagustuhan ng tao ay nagbabago at maaaring madagdagan dahilan sa paglabas ng mga bagong produkto. Samantalang si Mat ay may bago ng sapatos gamit ang naipon at may natitira pa siyang pera para sa iba pa niyang pangangailangan. tirahan. mayroon lamang silang baon na Php50 araw-araw at isang taon na pag-iipon. at tirahan ay mga batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito.ANG PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN Ang bawat tao ay may mga pangangailangan at kagustuhan. Naglalaro rin siya ng video game tuwing tanghali at gumagastos ng halos Php30 ng kaniyang baon sa araw-araw. pagtulog. kaligtasan mula sa karahasan. at tirahan. game 10. pie 9. relo 7. Gawain 4: KAILANGAN O KAGUSTUHAN Isulat ang salitang GUSTO ko/kong/ng o KAILANGAN ko/kong/ng. Pangangailangang Pisyolohikal. _________ telebisyon. Magkakaroon ng pangangailangang ito kapag natugunan na ang naunang pangangailangan. 2. _________ kumain ng pizza pie. _________ mamahaling relo. party 2. _________ magsuot ng maayos na damit. aircon 5. kumain 6. ipinanukala niya ang teorya ng herarkiya ng pangangailangan. habang patuloy na napupunan ng tao ang kanyang batayang pangangailangan. katiyakang moral at pisyolohikal. 3. Nakapaloob dito ang pangangailangan ng tao sa pagkain. Ayon sa kanya. tubig. 41 . Kabilang dito ang kasiguruhan sa hanapbuhay. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. _________ magbubukas ng savings account sa isang matatag na bangko parasasaaking akingkinabukasan. Kapag nagkulang ang mga pangangailangan sa antas na ito ay maaaring magdulot ng sakit o humantong sa pagkamatay. Ano ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan? Kailan nagiging pangangailangan ang isang kagustuhan? Bakit? Ano ang pagkakaiba ng iyong sagot at ng iyong kamag-aral? Maaari bang maging kagustuhan ang isang pangangailangan? Patunayan. _________ pumunta sa party. _________ kumain ng prutas at gulay upang manatiling malakas ang aking katawan katawan. _________ maglaro ng video game. _________ lumipat sa magandang bahay na may aircon. ang kanilang kagustuhan ay maaari pa ring makamit sa pamamagitan ng matalinong pamamahala ng kanilang baon. hangin. Pangangailangan ng Seguridad at Kaligtasan. seguridad sa pamilya. _________ uminom ng tubig pagkatapos kumain. kasuotan. 1.Bagama’t may limitasyon sina Mat at Tam. telebisyon 8. 3. 4. at seguridad sa kalusugan. Sa “Theory of Human Motivation” ni Abraham Harold Maslow (1908-1970). Teorya ng Pangangailangan ni Maslow Bawat tao ay magkakaiba ang pangangailangan at kagustuhan. umuusbong ang mas mataas na antas ng pangangailangan (higher needs). kinabukasan para 4. Ito ang pinakamataas na antas ng pangangailangan ng tao. at pakikilahok sa mga gawaing sibiko. Kaganapan ng Pagkatao. DEPED COPY Ipinapaliwanag sa teorya ni Maslow na nasa susunod na pahina na walang katapusan ang kagustuhan ng tao. 42 . pamilya at ng anak. Kabilang dito ang pangangailangan na magkaroon ng kaibigan. Ang pagkakaroon ng pangangailangan ay nakabatay sa matagumpay na pagtuon sa mga naunang antas ng pangangailangan. Kailangan ng tao na makipag-ugnayan sa kanyang kapwa at makisalamuha sapagkat mayroon siyang pangangailangan na hindi niya kayang tugunan na mag-isa. Makikita sa pigura sa kaliwa ng pyramid ang mga positibong katangian na maaaring makakamit ng indibidwal sa kanyang pag-akyat sa susunod na antas ng kanyang pangangailangan. nararapat lamang na ilagay at iayos ang pangangailangan ng tao ayon sa kahalagahan nito. Pagkamit ng Respeto sa Sarili at Respeto ng Ibang tao. Hindi siya natatakot mag-isa at gumawa kasama ang ibang tao. Kailangan ng tao na maramdaman ang kanyang halaga sa lahat ng pagkakataon.Pangangailangang Panlipunan. Ang respeto ng ibang tao at tiwala sa sarili ay nagpapataas ng kanyang dignidad bilang tao. at pagkatalo. Nasa kanang bahagi naman nito ang maaaring negatibong epekto sa pagkabigo ng tao na makaakyat sa susunod na antas. Maaaring magdulot ng kalungkutan at pagkaligalig ang sinumang hindi makatutugon sa pangangailangang ito. Ang mga kakulangan sa antas na ito ay maaaring magdulot sa kanya ng mababang moralidad at tiwala sa sarili na maaaring nagmula sa pagkapahiya. May kababaang loob at may respeto sa ibang tao. Ang mga taong nasa ganitong kalagayan ay hindi mapagkunwari at totoo sa kanyang sarili. pagkabigo. Sinabi ni Maslow na ang taong nakarating sa antas na ito ay nagbibigay ng mas mataas na pagtingin sa kasagutan sa halip na katanungan. kasintahan. Kung kaya. AT RESPETO NG pag-iisa IBANG TAO Tiwala sa sarili. depresyon NG PAGKATAO tao PAGKAKAMIT NG Pagkabigo. Sa ikalimang baitang ay ilagay ang pangalan ng kilalang tao sa iyong komunidad na sa palagay mo ay nakaabot sa antas na ito. pagkaingit Kabalisahan. pakikipagkapwa Seguridad sa katawan. respeto Pakikipagkaibigan. pagtulog. Lagyan rin ang mga ito ng mga halimbawa. interesadong malunasan ang suliranin. kawalang katiyakan. 43 . kalusugan. ari-arian PANGANGAILANGANG PANLIPUNAN Pagiging makasarili. mahinang DEPED COPY SEGURIDAD AT KALIGTASAN Pagkain.Malikhain. malapit na ugnayan sa ibang KAGANAPAN Kalungkutan. tubig. tagumpay. pamilya. pahinga PISYOLOHIKAL Katakawan. pagkakasakit panghihina ng katawan Teorya ng Pangagailangan ayon Kay Maslow Gawain 5: BAITANG-BAITANG Isulat sa bawat baitang ng pyramid ang mga batayan ng pangangailangan ng tao batay sa teorya ni Abraham Harold Maslow. trabaho. kawalan o RESPETO SA SARILI mababang tiwala sa sarili. pagkagutom. mapagpahalagang sa buhay. pagkakaroon ng pamilya. Puwede bang makarating ang tao sa ikalawa. Ang panlasa sa istilo ng pananamit at gupit ng buhok ng mga kabataan ay ibang-iba sa istilo ng mga nakatatanda. Ang katayuan ng tao sa kanyang pamayanan at pinagtatrabahuhan ay nakakaapekto rin sa kanyang pangangailangan at kagustuhan. Ang mga kabataan ay nasisiyahang kumain basta’t naaayon ito sa kanyang panlasa. Isa pa sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan ay ang panlasa. ikatlo hanggang sa ikalimang baitang na hindi dumadaan sa una? Bakit? 3. Ano ang mga pangangailangan ng tao ayon kay Abraham Maslow? 2. Ang pangangailangan ng tao ay may pagkakaiba rin batay sa antas ng pinag-aralan. Paano mo mararating ang pinakamataas na baitang? Ano ang dapat mong gawin upang marating ito? Mga Salik na Nakaiimpluwensya sa Pangangailangan at Kagustuhan Edad. Katayuan sa lipunan. Maaaring ang taong nasa mataas na posisyon sa kanyang trabaho ay maghangad ng sasakyan sapagkat malaki ang maitutulong nito upang lalong siyang maging produktibo sa kanyang mga obligasyon at gawain. kailangan na niyang piliin ang kanyang maaaring kainin upang manatiling malusog ang pangangatawan. 44 . Ngunit sa pagtanda ng tao. Antas ng Edukasyon.DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Ang pangangailangan at kagustuhan ay nagbabago ayon sa edad ng tao. Ang taong may mataas na pinag-aralan ay karaniwang mas malaki ang posibilidad na maging mas mapanuri sa kanyang pangangailangan at kagustuhan. Panlasa. kalimitan ng hanapbuhay ng mga tao rito ay pangingisda. Samantala. Kung mas malaki ang kita mas madalas na malaki rin ang konsumo. Kung malamig naman ang lugar ay maaaring maghangad ang tao ng mga produktong makatutulong upang malabanan ang matinding lamig. DEPED COPY Gawain 6: PASS MUNA Ipagpalagay na miyembro ka ng isang pamilyang binubuo ng limang miyembro. Lagyan ng tsek (/) ang inyong dapat pagkagastusan. video game ______ 5. pamasahe at baon mo.000 500 150 100 2. upa sa bahay ______ 6. Kung malapit sa dagat ang isang lugar. ni tatay. Ang kapaligirang pisikal ay nakaaapekto sa pangangailangan ng tao. damit. Malaki ang kinalaman ng kita sa pagtugon ng tao sa kanyang pangangailangan at kagustuhan. tulad ng heater. ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 45 .500 500 5.200 900 Mga dahilan kung bakit (x) ang sagot. naghahangad ng malalaki at modernong bahay ang mga taong may malaking kita. pagbili ng paboritong junkfood ______ 4. kaya malaki ang pangangailangan sa mga produktong pangisda. Kapag maliit ang kita ng tao.Kita. at ate _____ 10. malimit na nagkakasya na lamang siya sa mga pangunahing pangangailangan tulad ng pagkain.000 sa isang buwan. MAAARING PAGKAGASTUSAN ______ 1. at pagkakaroon ng bahay. Koryente ______ 2. Kapaligiran at klima. kuya. tubig ______ 3. hindi lamang sa pagkain kundi sa mga bagay na itinuturing na kagustuhan. Isulat ang dahilan kung bakit (x) ang iyong sagot. Nasa ibaba ang listahan ng mga dapat pagkagastusan at maaari ninyong ikonsumo sa buwang ito. cable/internet HALAGA BAWAT BUWAN (Php) 1. aircondition unit at iba na mga kahalintulad nito ang pangangailangan sa lugar na may mainit na klima. at (x) kung hindi. pamamasyal at pagbisita sa mga kaibigan ______ 7. panonood ng paborito mong palabas sa sinehan ______ 9. Ang iyong tatay lang ang may trabaho at may kabuuang kita na Php10.000 180 2. pagkain ng pamilya ______ 8. Samantalang electric fan. Sagutin muli ang tanong sa box sa ibaba. nasaan ka sa mga baitang na ito? Bakit? Gawain 8: CROSSROADS Matapos ang lahat ng mga gawain sa LINANGIN. Isulat din kung paano mo makakamit ang kaganapan ng iyong pagkatao. Ano-ano ang naging batayan mo sa pagdedesisyon? Bakit? 3. Bilang mag-aaral. Sa iyong palagay. Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon? REVISED NA KAALAMAN _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ _____________________ 46 . Paano mo maisasakatuparan ang iyong pamantayan? 2. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1.Pamprosesong Tanong: 1. Isulat ang iyong sagot sa kahon ng REVISED. paano mo maiuugnay ang personal mong kagustuhan at pangangailangan sa suliranin ng kakapusan. Ilahad ang iyong pamantayan sa pamamagitan ng isang sanaysay. Gawain 7: ANG AKING PAMANTAYAN SA PAGPILI NG PANGANGAILANGAN Bumuo ng sariling pamantayan sa pagpili ng mga pangangailangan batay sa mga herarkiya ng pangangailangan. magkano ang kabuuang halaga na maaari mong magastos o matipid? 2. isaayos ang paunang kaalaman sa kahulugan ng pangangailangan at kagustuhan at ang kaugnayan nito sa iyong buhay. Sa iyong ginawang pagdedesisyon. Ang nabuong editoryal ay kulang sa kailangang impormasyon tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad. RUBRIK PARA SA ANG BAYAN KO KRITERYA IMPORMATIBO MALIKHAIN 4 3 2 1 Ang nabuong editoryal ay nakapagbigay ng wasto at napakahalagang impormasyon tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad. May kakulangan ang pagkakagawa ng editoryal. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa pangangailangan at kagustuhan upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. Gumawa ng editoryal na nagpapakita ng katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad at ilarawan sa iyong editoryal kung ano-ano ang pangangailangan nito batay sa komposisyon ng populasyon. Ang nabuong editoryal ay nakapagbigay ng wastong impormasyon tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad. Hindi maayos ang pagkakaga-wa ng editoryal. Napakagaling ng pagkakagawa ng editoryal. Ang nabuong editoryal ay hindi organisado at kulang sa kailangang impormasyon tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad. Magaling ang pagkakagawa ng editoryal. 47 .PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pangangailangan at kagustuhan. Gawain 9: ANG BAYAN KO DEPED COPY Magsagawa ng obserbasyon sa iyong lokal na komunidad at tingnan kung ano-ano ang magagandang katangian nito. Isulat sa pamuhatang bahagi ng liham kung para kanino ito. Sa iyong palagay. 48 . Sa gawaing ito ay dapat na maipahayag mo na ang iyong pagkakaunawa sa mga araling iyong pinag-aralan. ano ang maaari pang gawin upang lubos na mapakinabangan ang magagandang katangian ng iyong lokal na komunidad? Gawain 10: PARA SA KINABUKASAN Gumawa ng isang open letter tungkol sa mga pangangailangan at kagustuhan ng iyong lokal na komunidad. Ang nabuong editoryal ay nagpakita ng pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri. sagutan ang ikatlong bahagi ng CROSSROADS na nasa susunod na pahina. Ang ilang bahagi ng nabuong editoryal ay nagpakita ng hindi makatotohanang pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri. Gawain 11: CROSSROADS Matapos ang mga pagwawasto. Isulat ang “Para sa kinabukasan at sa aking bayan _________________” bilang panimula ng iyong open letter. Isulat ang iyong sagot sa box ng FINAL.KATOTOHANAN Ang nabuong editoryal ay nagpakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Marami sa mga bahagi ng nabuong editoryal ay nagpakita ng hindi makatotohanang pangyayari tungkol sa katangian at kasalukuyang kondisyon ng komunidad na sinuri. Ano-ano ang mga katangian ng iyong lokal na komunidad? Bakit? 2. Inaasahan sa bahaging ito na alam mo na ang kahalagahan ng pangangailagan at kagustuhan bilang batayan ng matalino at maunlad na pamumuhay. samantalang kagustuhan ang paghahangad ng higit pa sa mga ito. at hanap-buhay ng tao ay ilan lamang sa mga salik na nakapagpapabago sa mga pangangailangan. at tirahan ay mga batayang pangangailangan sapagkat hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito. Ang kagustuhan ay maaaring maganap at magdulot ng kaginhawahan sa tao kung pag-iisipan at pag-aaralan ang mga ito. Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat ay mayroon ang tao para mabuhay. Inilahad sa ikatlong aralin ang pagkakaiba ng pangangailangan at kagustuhan at ang kaugnayan nito sa personal na kagustuhan. Sa pagbuo ng desisyon sa pagkonsumo. 49 . edukasyon. Ayon sa teorya ni Maslow. Ang pagkain. mahalagang isaalang-alang ang pangangailangan batay sa isang herarkiya.Paano makatutulong ang kaalaman sa konsepto ng pangangailangan at kagustuhan sa pagbuo ng matalinong pagdedesisyon? FINAL NA KAALAMAN _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ DEPED COPY MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain! Transisyon sa Susunod na Aralin Ang pangangailangan ay mga bagay na dapat mayroon ang isang tao para mabuhay. Sinuri rin ang mga salik na nakakaapekto sa mga pangangailangan ng tao. Ang edad. at ang kagustuhan ay paghahangad ng mga bagay na higit pa sa batayang pangangailangan. kita. habang patuloy na natutugunan ng tao ang kanilang pangangailangan ay nagkakaroon siya ng mas mataas na hangarin hanggang matamo niya ang inaasahang kaganapan ng kanyang pagkatao. panlasa. damit. pangangailangan. DEPED COPY Kailangang isaalang-alang natin ang paggamit at paglinang ng lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. produkto. at makapagsusuri ng mekanismo ng alokasyon sa iba’t ibang sistemang pang–ekonomiya bilang sagot sa kakapusan. ARALIN 4: ALOKASYON ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman tungkol sa alokasyon at kung bakit kailangan ng mekanismo sa alokasyon ng pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya. Ano kaya ang solusyon para dito? PANIMULA Isang katotohanan na dapat nating tanggapin na walang hanggan ang kagustuhan at pangangailangan ng tao sa harap ng kakapusan ng mga pinagkukunangyaman. mapahahalagahan ang paggawa ng tamang desisyon upang matugunan ang pangangailangan. Sa pagtatapos ng araling ito. ang mga salik na nakakaapekto sa kaniyang desisyon ay nagbabago rin. Ang mga suliranin sa pangangailangan at kagustuhan ng tao sa paglipas ng panahon ay nagbabago. Isa ito sa mga pangunahing dahilan kung bakit pinag-aaralan natin ngayon ang ekonomiks. at kagustuhan. Nararapat na ito ay bigyang-pansin dahil sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman. 50 . inaasahang ikaw ay makapagsusuri sa kaugnayan ng alokasyon sa kakapusan. at serbisyo ay tinatawag na alokasyon. Wala itong katapusan at masalimuot o kumplikado. Ang mekanismo ng pamamahagi ng mga pinagkukunang-yaman.Ang susunod na aralin ay tatalakay sa alokasyon. Ito ang naglalarawan kung paano tinutugunan ng tao ang kaniyang suliranin sa kakapusan. Isulat ito sa kahon sa ilalim ng bawat larawan. Sa iyong palagay. Alin sa mga larawan ang nagturo sa iyo sa tamang sagot? 2. Tradisyonal na Ekonomiya Mixed Economy Command Economy Market Economy 51 . DEPED COPY S Q A L K O O N Y I A B Pamprosesong tanong: 1.Gawain 1: FOUR PICS ONE WORD Suriin ang apat na larawan upang mabuo ang hinahanap na salita. ano ang ibig sabihin ng salitang nabuo? Gawain 2: SISTEMA IKAMO? Piliin sa mga hanay ng salita sa ibaba ang angkop na kataga sa bawat larawan. .. Ano ang iyong naging batayan sa pagpili ng sagot? 2. ENTRANCE SLIP Ang alam ko tungkol sa alokasyon ay . Gawain 3: ENTRANCE AT EXIT SLIP Punan ng matapat na sagot ang dalawang kahon sa ilalim ng entrance slip... 52 . Ang palagay ko tungkol sa alokasyon ay .Pamprosesong Tanong: DEPED COPY 1.. ano ang ibig sabihin ng sistemang pang-ekonomiya? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang entrance at exit slip upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa alokasyon. Ang exit slip ay sasagutan lamang pagkatapos ng aralin.. Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa alokasyon. EXIT SLIP Ang natutuhan ko tungkol sa alokasyon ay . Sa iyong palagay. ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto nito. Sa katunayan. 53 . Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot ang katanungan kung bakit kailangan ng mekanismo ng alokasyon ng pinagkukunang-yaman sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya? Halina’t umpisahan mo na muli ang iyong pag-aaral. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa alokasyon. pinag-aaralan ang ekonomiks dahil may kakapusan ang karamihan sa mga pinagkukunang-yaman. Ang mekanismo ng pamamahagi ng pinagkukunang-yaman. Ang alokasyon ay isang paraan upang maayos na maipamahagi at magamit ang lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa.PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin.” Ito ang kasabihang sumasalamin sa suliranin ng kakapusan. Sabi nga ni John Watson Howe. PANGANGAILANGAN AT KAGUSTUHAN Itinuturing na pangunahing suliraning pangkabuhayan ang kakapusan. ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Kailangang isaalang-alang ang paggamit at paglinang ng lahat ng pinagkukunang-yaman ng bansa upang makamit ng tao ang pinakamataas na antas ng kasiyahan at kapakinabangan mula rito. Ang mapanagutang paggamit nito ang titiyak na may magagamit pang pinagkukunang-yaman ang susunod na henerasyon. at serbisyo ay tinatawag na alokasyon. produkto. Ito rin ay naglalahad ng katotohanang limitado ang mga pinagkukunang-yaman kung kaya’t kailangang gumawa ng tamang desisyon kung paano gagamitin nang mahusay ang mga ito at upang matugunan ang nagtutunggaliang pangangailangan at kagustuhan ng tao. DEPED COPY KAUGNAYAN NG ALOKASYON SA KAKAPUSAN. Nararapat itong bigyang-pansin dahil sa katotohanang may kakapusan ang mga pinagkukunang-yaman. Ito rin ang paraan upang ang lipunan ay makaagapay sa suliraning dulot ng kakapusan. “There isn’t enough to go around. Ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin? Hindi makagagawa ang lipunan ng produktong kailangan ng tao ayon sa dami at uri na gusto ng lahat. 3. » Mamamayan sa loob o labas ng bansa » 500 kilo ng bigas o 200 metrong tela Ang Sistemang Pang-ekonomiya Ang sistemang pang-ekonomiya ay tumutukoy sa isang institusyonal na kaayusan at paraan upang maisaayos ang paraan ng produksiyon. Gawain 4: TANONG AT SAGOT Punan ang kahon sa kaliwa ng apat na pangunahing katanungang pangekonomiko batay sa mga ibinigay na halimbawa sa kanang bahagi nito. at paglinang ng pinagkukunang-yaman at pamamahala ng gawaing pang-ekonomiko ng isang lipunan. pagmamay-ari. kotse o computer » Tradisyonal na paraan o paggamit ng teknolohiya. Bahagi ito ng suliranin ng kakapusan.Upang matiyak na efficient at maayos ang alokasyon ng mga pinagkukunangyaman. Maaaring nasa loob o labas ng bansa ang gagamit ng gagawing produkto at serbisyo. Ang makikinabang sa produkto o serbisyo ay kung sino ang nangangailangan at may kakayahang makamit ito. Maaaring gumamit ng teknolohiya o tradisyonal na paraan ng paggawa upang mabuo ang output. » Palay. Mithiin ng bawat sistemang pang-ekonomiya na makaagapay ang lipunan sa mga suliranin ng kakapusan at kung paano episyenteng magagamit ang mga pinagkukunang-yaman ng bansa. mais. Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? Ang makikinabang sa pagbuo ng produkto o serbisyo ang nagsisilbing motibasyon sa pagpapatuloy ng produksiyon. Marami ring mga paraan na maaaring gamitin kung papaano isasakatuparan ang produksiyon. 54 . 2. Paano gagawin ang naturang produkto at serbisyo? Kung paano isasakatuparan ang pagbuo ng produkto at serbisyo ay nakasalalay kung anong input ang gagamitin. DEPED COPY 4. dapat itong sumagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko: 1. Ang potensiyal na makabuo ng produkto at serbisyo ay nakabatay sa gagamiting input. Ang desisyon kung anong produkto at serbisyo ang gagawin ay nakasalalay sa pangangailangan ng tao. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo? Kailangang malaman ang laki ng pangangailangan ng ekonomiya upang makapagdesisyon kung gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo. Bawat lipunan ay may sinusunod na sistemang pang-ekonomiya upang matugunan ang mga suliraning nakapaloob sa produksiyon at alokasyon ng mga produkto at serbisyo. at tirahan. ang dami ng produkto na nais ibenta ng mga prodyuser ay may katumbas na dami ng produkto na nais bilhin ng mga mamimimili. Market Economy Sa market economy. papaano gagawin ang naturang produkto at serbisyo? Pangatlo. Sa tradisyonal na ekonomiya. kultura. at paniniwala. Ang tanong na ano ang lilikhaing produkto ay hindi mahirap sagutin sapagkat ang pangangailangan ng tao ay umiikot lamang sa pangunahing pangangailangan tulad ng damit. gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo? Alokasyon sa Iba’t Ibang Sistemang Ekonomiya Ang sumusunod ay ang iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya na umiiral sa daigdig: Tradisyonal na Ekonomiya DEPED COPY Ang unang anyo ng sistemang pang-ekonomiya ay ang tradisyonal na ekonomiya. Una. 55 . bagama’t walang tiyak na batas ukol sa alokasyon. Sa kabuuan. pakikipag-ugnayan sa pamamagitan ng presyo. Sa ganitong sistema. presyo ang nagsisilbing pambalanse sa interaksiyon ng konsyumer at prodyuser sa loob ng pamilihan. pagkain. ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin? Pangalawa. Maaalala na ang sistemang pang-ekonomiya ay sumasagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko. may maliwanag na pagkakaunawa ang mga tao sa paraan nito. Ang mga nasa lakas-paggawa ay maaaring makapamili ng kanilang nais na papasukang trabaho. ang bawat kalahok – konsyumer at prodyuser. Ang anumang produkto na kanilang malilikha ay ipamamahagi ayon sa kanilang pangangailangan at kung sino ang dapat gumamit. Ang pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay sinasagot ng puwersa ng pamilihan. Sa madaling sabi. Presyo ang pangunahing nagtatakda kung gaano karami ang bibilhin ng mga mamimili at kung gaano rin karami ang malilikhang produkto at serbisyo ng mga prodyuser. Ang kasagutan sa pangunahing katanungang pang-ekonomiko ay nakabatay sa tradisyon. ay kumikilos alinsunod sa kanilang pansariling interes na makakuha ng malaking pakinabang. Ang market economy ay nagpapahintulot sa pribadong pagmamay-ari ng kapital. para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? Panghuli. Maging ang suliranin kung paano lilikha ng produkto ay simple lamang na tinutugunan dahil ang paraan ng produksiyon ay batay sa sinaunang pamamaraan na itinuro ng matatanda sa pangkat. at pangangasiwa ng mga gawain. ang kasagutan sa pangunahing katanungang pangekonomiko ay ginagabayan ng mekanismo ng malayang pamilihan. Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Hinahayaan dito ang malayang pagkilos ng pamilihan subalit maaaring manghimasok o makialam ang pamahalaan sa mga usaping nauukol sa pangangalaga ng kalikasan. Nolasco. DEPED COPY Ang mga patakaran sa command economy ay ipinatupad sa dating Soviet Union.. at mga organisasyon.. at kontrata na pinapasukan ng mga pribadong indibidwal. kabilang ang mga batas na mangangalaga sa karapatan. L. imprastraktura. Ang kita naman sa mga lupang sakahan ay maaaring matukoy sa pamamagitan ng pagtatakda sa halaga ng mga produktong nagmumula rito. Mixed Economy Ang mixed economy ay isang sistema na kinapapalooban ng elemento ng market economy at command economy. (2012). Ito ay kinapapalooban ng magkaugnay na katangian ng dalawang sistema tulad ng malayang pakikilahok sa mga gawaing pangkabuhayan na pinahihintulutan ng pamahalaan at pagkontrol ng pamahalaan sa ilang gawaing pangkabuhayan. Sa kasalukuyan. Cervantes. katarungang panlipunan.. 56 . Walang maituturing na isang kahulugan ang mixed economy. ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng pamahalaan. nananatiling may ganitong sistemang pang-ekonomiya ang Cuba at North Korea. Ong. J. J. Samantala. Ang sistemang mixed economy ay nagpapahintulot din na makagawa ng mga pribadong pagpapasya ang mga kompanya at indibidwal. ito ay hindi nangangahulugang ganap na awtonomiya para sa kanila sapagkat ang karamihan sa mga desisyong ito ay ginagabayan ng pamahalaan. Quezon City: Vibal Publishing House. Ang pagkontrol ay alinsunod sa isang planong nauukol sa pagsusulong ng ekonomiya na pinangangasiwaan mismo ng sentralisadong ahensiya (central planning agencies).. madaling nalalaman ang distribusyon ng kita sa lipunan sa pamamagitan ng pagtatakda ng pasahod para sa iba’t ibang uri ng hanapbuhay. Gayumpaman. ang pagpapasya sa proseso ng mga gawaing pang-ekonomiya ay sentralisado o nasa kamay ng pamahalaan lamang. May pribadong pagmamay-ari sa mga salik ng produksiyon. Katunayan. at pagmamay-ari ng estado.. Ponsaran. Ang salitang mixed economy ay nalikha upang tukuyin ang isang sistemang nabuo at may mga katangian na bunga ng pagsasanib o kombinasyon ng command at market economy. Tinutukoy rin ang mga gagamiting pinagkukunang-yaman sa paglikha ng mga kapital.Samantala. M. ang tungkulin naman ng pamahalaan ay ang pagbibigay ng proteksiyon sa kapakanan ng mga pag-aaring pampribado. J. Rillo. B. Command Economy Sa command economy. ari-arian. Halaw: Balitao. ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa alokasyon. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng konseptong ito. bilang magaaral. SISTEMANG PANG-EKONOMIYA MGA BANSA Tradisyunal na Ekonomiya Market Economy Command Economy Mixed Economy Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa alokasyon. maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Magbigay ng tatlo hanggang limang bansa at isulat ito sa kanang bahagi ng tsart. Gawain 6: REPLEKSIYON Ngayon ay maaari mo nang itala ang lahat ng bagay at impormasyon na iyong natutuhan sa aralin.Gawain 5: DATA RETRIEVAL CHART Magsaliksik ukol sa mga bansang sumailalim sa mga sistemang pangekonomiya na nasa kaliwang bahagi ng tsart. DEPED COPY PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo. ANG AKING NATUTUHAN SA ARALIN ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ 57 . Ilagay o isulat sa isang buong papel at ipunin sa inyong portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro at mabigyan ng grado. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng alokasyon upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. ba ang Ano ba ang katangian ba ang katangian AnoAno baAno ang katangian Ano ba ang katangian katangian katangian ng tradisyonal ng tradisyonal na na ng ng tradisyonal na na tradisyonal ng tradisyonal ekonomiya? ekonomiya? ekonomiya? ekonomiya? ekonomiya? na ekonomiya? mo ilalarawan Paano mo Paano mo ilalarawan Paano moPaano ilalarawan Paano Paanomo moilalarawan ilalarawan ilalarawan ang market ang market ang market ang market ang market ang market economy? economy? economy? economy? economy? economy? DEPED COPY Sa command economy.Gawain 7: DIALOGUE BOX Punan ng tamang sagot ang usapan ng dalawang tauhan sa bawat kahon. sino ang nagpaplano ng ekonomiya? Bakit kaya ito tinawag na mixed economy? 58 . Ang palagay ko tungkol sa alokasyon ay . dapat itong sumasagot sa apat na pangunahing katanungang pang-ekonomiko: 1. Sa pagkakataong ito ay inaasahang masasagot mo nang wasto ang gawain. anong sistema ang iyong pipiliin? Bakit? Gawain 8: ENTRANCE AT EXIT SLIP Punan ng matapat na sagot ang exit slip. Transisyon sa Susunod na Aralin Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng alokasyon sa ilalim ng iba’t ibang sistemang pang-ekonomiya. Batay sa usapan ng mga tauhan.... Ano-anong mga produkto at serbisyo ang gagawin? 2. 59 . Upang matiyak na efficient at maayos ang alokasyon ng mga pinagkukunang-yaman. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataong pumili ng sistemang pang-ekonomiya na paiiralin sa ating bansa.Pamprosesong Tanong: 1. ENTRANCE SLIP EXIT SLIP DEPED COPY Ang alam ko tungkol sa alokasyon ay . Para kanino gagawin ang mga produkto at serbisyo? 4. Gaano karami ang gagawing produkto at serbisyo? Ang susunod na aralin ay tatalakay sa konsepto ng pagkonsumo. anong sistemang pang-ekonomiya ang umiiral sa Pilipinas? 2.. Ang natutuhan ko tungkol sa alokasyon ay . Papaano gagawin ang naturang produkto at serbisyo? 3... PANIMULA Sa araling ito ay mauunawaan mo ang konsepto ng pagkonsumo. makapagtatanggol ng mga karapatan. inaasahang ikaw ay makapagpapaliliwanag ng konsepto ng pagkonsumo. makapagsusuri ng mga salik na nakaaapekto sa pagkonsumo. Sa pagtatapos ng araling ito. Alin sa mga pagkain sa ibaba ang iyong bibilhin? 60 . ARALIN 5 PAGKONSUMO DEPED COPY ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay lilinang sa iyong kaalaman tungkol sa alokasyon at kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag na ekonomiya. makapagpapamalas ng talino sa pagkonsumo sa pamamagitan ng paggamit ng pamantayan sa pamimili. at magagampanan ang mga tungkulin bilang isang mamimili. Inaasahang masusuri at matataya mo ang iyong mga pamantayan sa pagbuo ng matalinong desisyon tungo sa pagiging matalinong konsyumer.00 at may pagkakataon kang bumili ng iba’t ibang pagkain. Gawain 1: PAGBILHAN PO! Ipagpalagay na mayroon kang Php500. Iwawasto ang iyong mga kasagutan sa huling bahagi ng aralin. ang PAGNILAYAN. bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na nais mong masagot tungkol sa pagkonsumo. Ano-anong mga pagkain ang iyong bibilhin? 2. DEPED COPY PAGKONSUMO W _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Q _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ F _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Matapos mong maisaayos ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa pagkonsumo. Gawain 2: WQF DIAGRAM Bigyang-pansin ang paksa sa pagbuo ng WQF Diagram na makikita sa susunod na pahina. 61 . Ano ang iyong naging batayan sa pinili mong pagkain? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa pagkonsumo. Sa kahong Q (questions). Lahat ng kasagutan ay tatanggapin ng iyong guro at hahayaan kayong magbigay ng sariling kaalaman tungkol sa paksa. Sasagutan lamang ang bahaging F (facts) pagkatapos ng aralin. ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng pagkonsumo. Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa pagkonsumo.Pamprosesong mga Tanong: 1. Sa bilog na F (facts) isulat ang iyong mga bagong natutuhan tungkol sa paksa. mas mataas ang pagkonsumo kung mababa ang presyo samantalang mababa ang pagkonsumo kapag mataas ang presyo. mas tinatangkilik ng mga mamimili ang produkto o serbisyo kapag mura dahil mas marami silang mabibili. at marami pang iba ay mga bagay na kaniyang kinokonsumo. Simula sa gatas. bitamina. bakuna. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa pagkonsumo. ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto na masagot kung bakit mahalagang maitaguyod ang mga karapatan at magampanan ang katungkulan ng bawat konsyumer tungo sa isang matatag na ekonomiya? Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawaing nasa ibaba. Kalimitan. Sa ibaba ay mababasa ang ilan sa mga salik na nakakaapekto sa pagkonsumo ng isang tao. Habang patuloy na nabubuhay ang tao ay patuloy pa rin siya sa pagkonsumo. ang pangunahing layunin ng produksiyon ay ang pagkonsumo ng mga tao.PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin. Kadalasan. Pagbabago ng presyo – may pagkakataon na nagiging motibasyon ang presyo ng produkto o serbisyo sa pagkonsumo ng isang tao. Mga Salik na Nakakaapekto sa Pagkonsumo May iba’t ibang salik na nakaaapekto sa pagkonsumo ng isang tao. Ang pagkakaiba-iba ng kanilang katangian ang dahilan kung bakit nagkakaiba-iba ang paraan at dahilan ng kanilang pagkonsumo. kaunti naman ang kanilang binibili kung mataas ang presyo nito. 62 . Ang pagbili ng produkto at serbisyo ay nangangahulugan ng pagtatamo sa kapakinabangan mula rito bilang tugon sa pangangailangan at kagustuhan ng tao. DEPED COPY KAHULUGAN NG PAGKONSUMO Sinasabing ang lahat ng tao ay konsyumer. Samantala. Ang napakaraming pangangailangan at kagustuhan ng tao ang dahilan kung bakit may pagkonsumo. lampin. Ang pagkonsumo ay bahagi ng buhay ng tao simula nang kaniyang pagsilang sa mundo. gamot. Ayon nga kay Adam Smith sa kaniyang aklat na An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Sa kabilang banda. Demonstration Effect – madaling maimpluwensiyahan ang tao ng mga anunsiyo sa radyo. Halimbawa.Tataas naman ang kakayahan niyang kumonsumo kapag kaunti na lamang ang binabayaran niyang utang. Kaya naman. malaki ang kaugnayan ng kita ng tao sa kanyang pagkonsumo. maaga pa sa inaasahan ay tumataas na ang pagkonsumo kahit hindi pa natatanggap ang inaasahang salapi tulad ng pagtanggap ng bonus at iba pang insentibo. kung inaasahan ng mga tao na magkakaroon ng kakulangan sa supply ng produkto dahil sa kalamidad. habang lumalaki ang kita ng tao ay lumalaki rin ang kaniyang kakayahan na kumonsumo ng mga produkto at serbisyo. Mga Inaasahan . Sa pagbili ng mga produkto at serbisyo. tataas ang pagkonsumo nito sa kasalukuyang panahon bilang paghahanda sa pangangailangan sa hinaharap. at napapanood sa iba’t ibang uri ng media kaya naman tumataas ang pagkonsumo dahil sa nasabing salik. Ang Matalinong Mamimili Bahagi na ng buhay ng tao bilang konsyumer ang bumili at gumamit ng mga produkto at serbisyong ipinagbibili sa pamilihan. DEPED COPY Pagkakautang – kapag maraming utang na dapat bayaran ang isang tao. maaaring maglaan siya ng bahagi ng kaniyang salapi upang ipambayad dito. Interest. naririnig. Ayon sa kaniya. Ang mga tao ay pinipilit na huwag munang gastusin ang salapi at binabawasan ang pagkonsumo upang mapaghandaan ang mangyayari sa mga susunod na araw o panahon. Basahin mo ang teksto upang magkaroon ka ng gabay at sapat na kaalaman upang maging matalino sa pamimili.ang mga inaasahang mangyayari sa hinaharap ay nakaaapekto sa pagkonsumo sa kasalukuyan.nagdidikta sa paraan ng pagkonsumo ng isang tao. Kung positibo o maganda naman ang pananaw sa hinaharap. Ito ay magdudulot ng pagbaba sa kaniyang pagkonsumo dahil nabawasan ang kaniyang kakayahan na makabili ng produkto o serbisyo. isang ekonomistang British. 63 .Kita . kailangan mong isaalang-alang ang value for money. pahayagan. ano-ano ang mga isinasaalang-alang mo? Bumibili ka ba ng produkto dahil mayroon nito ang iyong kaklase? O bumibili ka dahil ang produkto ay sale kahit hindi mo naman kailangan? Binibigyan mo ba ng pansin ang kapakinabangan at kasiyahang nakakamit mo sa pagbili ng mga produkto at serbisyo? Anuman ang iyong dahilan sa pagbili ng mga produkto o serbisyo. Ayon kay John Maynard Keynes. mapapansin na mas maraming pinamimili ang mga taong may malalaking kita kung ihahambing sa mga taong may mababang kita lamang. at maging sa internet at iba pang social media. Ginagaya ng mga tao ang kanilang nakikita. ang pagbaba ng kita ay nangangahulugan ng pagbaba ng kakayahang kumonsumo. sa kanyang aklat na The General Theory of Employment. telebisyon. Ang mga taong hindi naman naiimpluwensiyahan ng nabanggit ay may mababang pagkonsumo lalo na sa mga bagay na uso at napapanahon lamang. Gayundin naman kapag may banta ng kaguluhan sa isang lugar o may inaasahang pagkakagastusan sa hinaharap. and Money na inilathala noong 1936. Mga Pamantayan sa Pamimili Nais ng lahat na maging matalinong mamimili dahil ibig sabihin nito ay nasusulit natin ang bawat sentimong ating ginagastos para sa bawat produkto. 4. Isinasaisip din ang kasiyahan na matatamo sa pagbili at paggamit ng produkto pati na rin kung gaano katindi ang pangangailangan dito. Tinitingnan ang sangkap. alerto. pagkakagawa. timbang. sa ganitong pagkakataon. Ang matalinong pamimili. Kaya sa pagpili ng isang produkto ay isinasaalang-alang ang presyo at kalidad nito. Tinitimbang niya ang mga bagay-bagay ayon sa kanyang badyet. Mapanuri Sinusuri ang produktong bibilhin. Hindi Nagpapadaya May mga pagkakataon na ang mamimili ay mapapatapat sa isang tindero o tinderang may hindi magandang hangarin. Makatwiran Lahat ng konsyumer ay nakararanas ng kakulangan sa salapi o limitadong badyet. 2. Makatwiran ang konsyumer kapag inuuna ang mga bagay na mahalaga kompara sa mga luho lamang. ay marunong humanap ng pamalit o panghalili na makatutugon din sa pangangailangang tinutugunan ng produktong dating binibili. Hindi siya nagpapadala sa popularidad ng produkto na may mataas na presyo upang matiyak na magiging sapat ang kaniyang salapi sa kaniyang mga pangangailangan. 3. Maaari ding nagbago na ang kalidad ng produktong dati nang binibili. Kung may pagkakataon pa. Ang sumusunod ay ilan sa mga pamantayan sa pamimili: 1. Sumusunod sa Badyet Ito ay kaugnay ng pagiging makatwiran ng matalinong konsyumer. Ang matalinong mamimili ay laging handa. 64 . presyo. 5. at mapagmasid sa mga maling gawain lalo na sa pagsusukli at paggamit ng timbangan. at iba pa. inihahambing ang mga produkto sa isa’t isa upang makapagdesisyon nang mas mabuti at mapili ang produktong sulit sa ibabayad. May Alternatibo o Pamalit DEPED COPY May mga panahon na walang sapat na pera ang mamimili upang bilhin ang produktong dati nang binibili. Representasyon ng kinatawan ng mga samahan ng mamimili sa pagbalangkas at pagbuo ng mga patakarang pangkabuhayan at panlipunan. Hindi nagpapanic-buying Ang artipisyal na kakulangan na bunga ng pagtatago ng mga produkto (hoarding) ng mga nagtitinda upang mapataas ang presyo ay hindi ikinababahala ng isang matalinong konsyumer dahil alam niyang ang pagpapanic-buying ay lalo lamang magpapalala ng sitwasyon. Isinusulong din ng batas na ito ang kagalingang dapat makamit ng lahat ng mamimili. Karapatan sa mga pangunahing pangangailangan May karapatan sa sapat na pagkain. Hindi Nagpapadala sa Anunsiyo Ang pag-endorso ng produkto ng mga artista ay hindi nakapagpapabago sa pagkonsumo ng isang matalinong konsyumer. Itinatadhana ng batas na ito ang mga pamantayang dapat sundin sa pagsasagawa at operasyon ng mga negosyo at industriya. edukasyon at kalinisan upang mabuhay. d. Batas na Nangangalaga sa Kapakanan ng mga Mamimili DEPED COPY Nakatakda sa Republic Act 7394 (Consumer Act of the Philippines) ang kalipunan ng mga patakarang nagbibigay ng proteksiyon at nangangalaga sa interes ng mga mamimili. Kaligtasan at proteksiyon ng mga mamimili laban sa panganib sa kalusugan at kaligtasan. Ang kalidad ng produkto ang tinitingnan at hindi ang paraan ng pag-aanunsiyo na ginamit. 65 . pananamit. 7.6. pangangalagang pangkalusugan. 1. WALONG KARAPATAN NG MAMIMILI Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) ay naglabas ng walong karapatan ng mga mamimili upang maging gabay sa kanilang transaksiyon sa pamilihan. masisilungan. Proteksiyon laban sa mapanlinlang at hindi makatarungang gawaing may kaugnayan sa operasyon ng mga negosyo at industriya. c. b. Pagkakataong madinig ang reklamo at hinaing ng mga mamimili. Ang sumusunod ang binibigyang-pansin ng batas na ito: a. 66 . May karapatan kang mabayaran sa ano mang kasinungalingan o mababang uri ng paninda o paglilingkod na ibibigay o ipinagbibili kahit na ito ay sa pagkakamali. Karapatang Dinggin May karapatang makatiyak na ang kapakanan ng mamimili ay lubusang isaalang-alang sa paggawa at pagpapatupad ng anumang patakaran ng pamahalaan. Dapat na magkaroon ka ng walang bayad na tulong sa pagtatanggol sa hukuman o nang pag-aayos sa paghahabol. 3. 8. Karapatan sa Isang Malinis na Kapaligiran May karapatan sa kalayaan. Ito ay nagtataglay ng karapatan sa katalinuhan at kaalaman na kinakailangan upang makagawa ng hakbanging makatutulong sa mga desisyong pangmamimili. dapat na magkaroon ka ng katiyakan sa kasiya-siyang uri at halaga ng produkto nila. 6. madaya at mapanligaw na patalastas. pagkakapantay-pantay at sapat na mga kalagayan sa buhay na nagbibigay pahintulot sa isang marangal at maayos na pagkatao at ikaw ay may malaking pananagutan na pangalagaan at pagbutihin ang iyong kapaligiran para sa kalusugan at kinabukasan ng ating saling lahi. Karapatang Bayaran at Tumbasan sa Ano mang Kapinsalaan May karapatang bayaran at tumbasan sa ano mang kapinsalaan na nagbuhat sa produkto na binili mo. Kung ito ay monopolisado ng pribadong kompanya man. Karapatang Pumili May karapatang pumili ng iba’t ibang produkto at paglilingkod sa halagang kaya mo. 4. 7. nagtatanong at nagtatanggol sa iyong karapatan. DEPED COPY 5. Karapatan sa Kaligtasan May karapatang bigyan ng katiyakang ligtas at mapangangalagaan ka laban sa pangangalakal ng mga panindang makasasama o mapanganib sa iyong kalusugan. kapabayaan o masamang hangarin. Karapatan sa Pagtuturo Tungkol sa Pagiging Matalinong Mamimili May karapatan sa consumer education. Karapatan sa Patalastasan May karapatang mapangalagaan laban sa mapanlinlang.2. Ito ay kailangang malaman ng mga mamimili upang maiwasan ang pagsasamantala ng iba. mga etiketa at iba pang hindi wasto at hindi matapat na gawain. Ang sumusunod ay ang mga pananagutang binabanggit: 1. madaya at mapanlinlang na gawain ng mga mangangalakal.hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling etiketa ng gamot. Energy Regulatory Commission(ERC) .ang tungkuling maipahayag ang ating sarili at kumilos upang makatiyak sa makatarungang pakikitungo. pabango.hinggil sa timbang at sukat. pagkain. Kamalayan sa Kapaligiran . 5.reklamo laban sa pagbebenta ng diwastong sukat o timbang ng mga gasolinahan at mga mangangalakal ng “Liquified Petroleum Gas.LIMANG PANANAGUTAN NG MGA MAMIMILI Ang Kagawaran ng Kalakalan at Industriya ay nagpalaganap rin ng limang pananagutan ng mga mamimili. maging ito ay sa lokal. Pagkilos .” Environmental Management Bureau (DENR-EMB) .ang tungkuling mabatid ang kahihinatnan ng ating kapaligiran bunga ng hindi wastong pagkonsumo. pambansa. City/Provincial/MunicipalTreasurer . madayang (tampered) timbangan at mapanlinlang na pagsukat. patuloy tayong pagsasamantalahan ng mga mandarayang mangangalakal. lalonglalo na ang pangkat ng maliliit o walang kapangyarihan. o pandaigdig na komunidad. at kalidad ng mga paninda at paglilingkod na ating ginagamit. Pagmamalasakit na Panlipunan . Pagkakaisa-ang tungkuling magtatag ng samahang mamimili upang magkaroon ng lakas at kapangyarihang maitaguyod at mapangalagaan ang ating kapakanan. Mapanuring Kamalayan . CONSUMER PROTECTION AGENCIES Ang sumusunod ay mga ahensiya ng pamahalaan na tumutulong upang maisulong ang kapakanan ng mga mamimili: Bureau of Food and Drugs (BFAD) . DEPED COPY 4. 3.hinggil sa paglabag sa batas ng kalakalan at industriya-maling etiketa ng mga produkto.ang tungkuling alamin kung ano ang ibubunga ng ating pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo sa ibang mamamayan. halaga. 67 . at make-up. Kailangang pangalagaan natin ang ating likas na kayamanan para sa ating kinabukasan. Kung tayo’y mananatili sa pagwawalang-bahala.ang tungkuling maging listo at mausisa tungkol sa kung ano ang gamit.namamahala sa pangangalaga sa kapaligiran (polusyon-halimbawa ay pagsalaula sa hangin at tubig). 2. Department of Trade and Industry (DTI) . atbp. doctor. Securities & Exchange Commission (SEC) .Fertilizer and Pesticide Authority (FPA) . Professional Regulatory Commission (PRC) . Housing & Land Use Regulatory Board (HLURB) . Itala sa kahong W (words) ang mga salitang may kaugnayan sa pagkonsumo. isulat ang iyong mga bagong natutuhan tungkol sa paksa.reklamo laban sa illegal recruitment activities. Insurance Commission . ay muling bumuo ng tatlo hanggang limang tanong na nais mong masagot tungkol sa pagkonsumo. PAGKONSUMO W _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ F Q _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa pagkonsumo.hinggil sa paglabag sa binagong Securities Act tulad ng pyramiding na gawain.hinggil sa mga hindi matapat na pagsasagawa ng propesyon kabilang na ang mga accountant.nangangalaga sa mga bumibili ng bahay at lupa pati na rin ang mga subdibisyon. engineer. Ihanda mo ang mga iyong sarili para samas malalim na pag-unawa ng konseptong ito. DEPED COPY Halaw mula sa Leaflet ng Kagawaran ng Kalakalan at Industriya (Department of Trade and Industry) at Bureau of Trade Regulation and Consumer Protection Gawain 3: WQF DIAGRAM Ngayon ay muli nating sasagutan ang WQF Diagram na nasa susunod na pahina. maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Sa bilog na F (facts). Sa kahong Q (questions). 68 .hinggil sa hindi pagbabayad ng kabayaran ng seguro Philippine Overseas Employment Administration (POEA) .hinggil sa hinaluan/pinagbabawal/maling etiketa ng pamatay-insekto at pamatay-salot. Alam kung ano ang gagawin sa oras na makabili ng depektibong produkto 4.PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa pagkonsumo. Kung may mga sagot kang 1 at 2 sa tsart. Mahilig tumawad 5. Mahilig sa mura ngunit de kalidad na bilihin Halaw mula sa Department of Education. (n. Mabilis magdesisyon 9. DEPED COPY Markahan ang iyong sarili bilang konsyumer. Matipid 6.d. DECS. ano ang epekto sa iyo ng mga katangian mong iyon? Bakit? 69 . Mahalagang sagutin mo sa susunod na pahina ang tsart ng buong katapatan upang magsilbi itong gabay sa pagpapaunlad ng iyong katangian bilang konsyumer. May listahan ng bibilhin 8. Kung may mga sagot kang 3 at 4 sa tsart sa bawat isang katangian. Mapagmasid 3.) Project EASE: Araling Panlipunan IV. Culture and Sports (DECS). Pasig City. ano-ano ang mga dapat mong gawin upang mabago ang mga katangiang ito? 2. Madaling maniwala sa anunsiyo 2. Alam ang karapatan at pananagutan 7. Pamprosesong Tanong: 1. Gawain 4: MATALINO AKONG KONSYUMER Ngayong alam mo na ang mga katangian ng isang matalinong konsyumer. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa pagkonsumo upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. suriin mo naman ang iyong sarili bilang isang konsyumer. Sumusunod sa badyet 10. Lagyan ng tsek () ang bawat pamilang: 1 – napakatalino 2 – matalino 3 – di-gaanong matalino 4 – mahina 4 3 2 1 1. 5 puntos (pinakamataas) DEPED COPY Pamprosesong Tanong: Para sa unang pangkat: • Ano-anong katangian ng matalinong konsyumer ang ipinakita ng unang pangkat? • Bakit kailangang magtanong-tanong muna ng presyo at lugar kung saan dapat mamili ng mga produkto o serbisyo? Para sa ikalawang pangkat: • Ano-anong karapatan ng mga konsyumer ang ipinakita ng ikalawang pangkat? • Bakit kailangang malaman natin ang ating mga karapatan bilang mga konsyumer? • Ano sa tingin mo ang karapatan ng konsyumer ang madalas na hindi napapahalagahan? Magbigay ng mga sitwasyon. CAMERA.Gawain 5: LIGHTS. Para sa ikatlong pangkat: • Ano-ano ang tungkulin ng konsyumer ang ipinakita ng pangatlong pangkat? • Ano-ano ang kahalagahan ng paghingi ng resibo sa mga produkto at serbisyong binili? 70 . ACTION! Gumawa ng dula-dulaan na magpapakita ng sumusunod na tema: (Maaaring ang gawaing ito ay pauna nang ibinigay ng inyong guro upang mapaghandaan ang dula-dulaan). Unang Pangkat – Katangian ng Matalinong Mamimili Ikalawang Pangkat – Mga Karapatan ng Mamimili Ikatlong Pangkat – Mga Tungkulin ng Mamimili Gagamitin ang rubrik sa ibaba sa pagbibigay ng marka sa dula-dulaan: Iskrip Maayos at malinaw ang pagkakasunod-sunod ng mga ideya 5 puntos (pinakamataas) Presentation (Pagpapalabas) Nagpapakita ng pagkamalikhain 5 puntos (pinakamataas) Characters (Tauhan) Makatotohanang pagganap 5 puntos (pinakamataas) Theme (Paksa) May kaisahan at organisado ang diwa 5 puntos (pinakamataas) Relevance (Kaangkupan) Maaaring gamitin ang sitwasyon sa pang-araw-araw na pamumuhay. Ang susunod na aralin ay tatalakay sa konsepto ng produksiyon. expiry date. 3. Ilagay o isulat ito sa isang buong papel at ipunin sa iyong portfolio ang naging kasagutan para mabasa ng guro at mabigyan ng grado. 1. 71 . Depektibong cellphone Lipstick na naging sanhi ng pamamaga ng iyong labi Double dead na karne ng baboy Maling timbang ng asukal Serbisyong hair rebonding na naging sanhi ng pagkasunog ng iyong buhok DEPED COPY Gawain 7: BABALIK KA RIN Ngayon ay maaari mo nang balikan ang unang gawain sa aralin upang maitala ang lahat ng bagay at impormasyon na iyong natutuhan. IPAGLABAN MO! Ipagpalagay na ikaw ay nakabili o nakagamit ng produkto o serbisyo na binabanggit sa ibaba. 5. 2. halimbawa manufacturer. Mamili lang ng isang sitwasyon. Upang maitaguyod ang kagalingan ng mga konsyumer. ang pamahalaan ay nagtatag ng mga ahensiya na tutulong at gagabay para isulong ang kanilang kapakanan. Mga paksang malinaw na natutuhan Mga paksang kailangan pa ng karagdagang paliwanag Transisyon sa Susunod na Aralin Binigyang-diin sa araling ito ang konsepto ng pagkonsumo kabilang ang mga karapatan at pananagutan ng isang konsyumer. Gumawa ng kaukulang letter of complaint na ipararating sa kinauukulang ahensiya ng pamahalaan. at ingredients? Gawain 6: KARAPATAN MO.• Bakit kailangang umiwas sa pagbili ng mga produktong hindi kumpleto ang label na nakasulat sa pakete. 4. PANIMULA Sa ating pang-araw-araw na buhay. tatalakayin sa aralin na ito. naitanong mo na ba sa iyong sarili kung papaano nabuo ang mga produkto at serbisyo? Kung Kung ano ang mga sangkap na kinakailangan upang ito ay mabuo? Upang masagot ang katanungan sa itaas. mapahahalagahan ang mga salik at implikasyon nito sa pang araw-araw na pamumuhay. Ngunit. Upang masagot ang katanungan sa itaas. ikaw ay haharap sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman. DEPED COPY Sa pagtatapos ng araling ito inaasahang ikaw ay makapagpapaliwanag sa kahulugan ng produksiyon. kaakibat ng ating pagkonsumo ay ang produksiyon upang matugunan ang ating mga pangangailangan at kagustuhan. 72 . Sa pagtahak sa landas ng kaalaman. tatalakayin sa aralin na ito ang mga salik ng produksiyon at implikasyon nito sa iyong pang-araw-araw na pamumuhay. Gawain 1: INPUT OUTPUT Isulat sa loob ng kahon ng input ang mga bagay na kailangan upang mabuo ang produktong makikita sa output na nasa susunod na pahina. Ang proseso sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ay tinatawag na produksiyon. ARALIN 6 PRODUKSIYON ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa produksiyon at kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa pangaraw-araw na pamumuhay. 2. Pamprosesong Tanong: 1. 5. Sa iyong palagay. 3. 1. 3. 3. 6. 2. DEPED COPY 4. ano ang ugnayan ng mga sangkap na nasa kahon ng input at ang larawan na nasa kahon ng output? 3. Nahirapan ka ba sa pag-iisip ng mga input o sangkap na kailangan para sa output? Bakit? 2. Output 31 Input 6. Output 21 Input 6. 5. 4. 2. 1. 5. Ano ang katawagan sa proseso na nag-uugnay sa kahon ng input at sa kahon ng output? 73 . 4.Output Input 11 1. Ano ang naging batayan mo sa pagsasaayos ng larawan? 3. Ano ang tawag sa prosesong naganap mula sa una hanggang sa ikaapat na larawan? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa produksiyon. Ilagay ang bilang ng larawan sa mga kahon sa ibaba. DEPED COPY Pamprosesong Tanong: 1. Sa iyong palagay. paano nagkakaugnay-ugnay ang mga larawan? 2.Gawin 2: TRAIN MAP Ayusin ang mga larawan ayon sa pagkakasunod-sunod ng pagkakabuo ng produkto. 74 . ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. 75 . Isulat mo sa hanay ng I – initial ang kasagutan sa tanong na ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay? Ang dalawang natitirang hanay ay sasagutan mo sa mga susunod na bahagi ng pag-aaral mo sa paksa. sa mga susunod na gawain ay inaasahang matutuklasan mo ang mga tamang kasagutan.evised Answer F.inal Answer Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa produksiyon. Pagkatapos ng mga gawain ay maaari mong balikan at itama ang iyong sagot. Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina. Magpatuloy ka. ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng produksiyon.Gawain 3: IRF Chart Ano ang naging karanasan mo sa pagsagot sa mga naunang gawain? Paunang gawain pa lamang ang iyong sinagutan. inaasahang magagabayan ka upang masagot kung gaano kahalaga ang produksiyon at mga salik nito sa pang-araw-araw na pamumuhay.nitial Answer DEPED COPY R. Sagutin ang IRF Chart. Mula sa mga inihandang gawain at teksto. IRF Chart I. Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa produksiyon. PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin. Ang produksiyon ay proseso ng pagpapalit anyo ng produkto sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga salik upang makabuo ng output. makinarya. Malaki man o maliit ang sukat nito. DEPED COPY Mga Salik ng Produksiyon lupa paggawa Produksiyon kapital entrepreneurship Nagiging posible ang produksiyon sa pagsasama-sama ng mga salik (factors of production) tulad ng lupa. ang output ay ang mesa at silya. Ngunit. kagamitan. Kasama rin dito ang lahat ng yamang likas sa ibabaw at ilalim nito. paggawa. ang lupa ay may naiibang katangian sapagkat ito ay fixed o takda ang bilang.KAHULUGAN NG PRODUKSIYON Hindi lahat ng bagay sa kapaligiran ay maaaring ikonsumo agad ng tao. Suriin ang kahalagahan ng sumusunod na salik at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay. Ang mga input ay ang mga bagay na kinailangan upang mabuo ang produkto. yamang-mineral. at manggagawa na ginamit sa pagbubuo ng produktong mesa o silya ay mga salik ng produksiyon. Minsan kailangan pang idaan sa proseso ang isang bagay upang maging higit na mapakinabangan. at entrepreurship. maaari din itong gamitin upang makabuo ng mesa. 76 . Samakatuwid. Ang mga input na kahoy. ang lupa ay hindi lamang tumutukoy sa tinataniman ng mga magsasaka o pinagtatayuan ng bahay. at yamang-gubat. Hindi tulad ng ibang salik. pati ang mga yamang-tubig. kailangang tiyakin ang pagkakaroon ng produktibong paggamit. kapital. ang wastong paggamit ng lupa ay mahalaga. Halimbawa. Sa atin halimbawa. ang kahoy o troso ay maaaring gamiting panggatong upang mapakinabangan. Lupa bilang Salik ng Produksyon Sa ekonomiks. Ang mga salik na ginamit sa pagbuo ng produkto ay tinatawag na input. magsasaka. May dalawang uri ang lakaspaggawa: ang mga manggagawang may kakayahang mental o silang mga tinatawag na may white-collar job. Ang kapital ay maaari ding iugnay sa salapi at imprastruktura tulad ng mga gusali. isang Amerikanong manunulat noong 1919. Ayon kay Joseph Schumpeter. Entrepreneurship bilang Salik ng Produksiyon Itinuturing na pang-apat na salik ng produksiyon ang entrepreneurship. Taglay ng isang entrepreneur ang pag-iisip na maging malikhain. Ang mga manggagawa ay may malaking ginagampanan sa ating pang-araw-araw na pamumuhay sapagkat ang kanilang paggawa ng produkto at serbisyo ang tumutustos sa ating pangangailangan. puno ng inobasyon at handa sa pagbabago. at iba pa. inhinyero. Siya rin ang nag-oorganisa. Ito ay tumutukoy sa kakayahan at kagustuhan ng isang tao na magsimula ng isang negosyo. Ang katawagang white collar ay unang ipinakilala ni Upton Sinclair. Ang lakas-paggawa ay tumutukoy sa kakayahan ng tao sa produksyon ng kalakal o serbisyo. Sahod o suweldo ang tawag sa pakinabang ng manggagawa sa ipinagkaloob na paglilingkod. Ang entrepreneur ang tagapag-ugnay ng naunang mga salik ng produksiyon upang makabuo ng produkto at serbisyo. Denison na may pamagat na “The Contribution of Capital to Economic Growth” (1962). Ang pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa ay hindi lamang nakadepende sa lupa at lakas-paggawa. isang ekonomista ng ika-20 77 . drayber. ang kapital ay isa sa mga salik sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. nagkokontrol at nakikipagsapalaran sa mga desisyon sa mga bagay na makaaapekto sa produksiyon. Ayon sa artikulo ni Edward F. Sa makabagong ekonomiya. Ang kabayaran sa paggamit ng kapital sa proseso ng produksiyon ay tinatawag na interes. at iba pa. Mas ginagamit ng manggagawang may kakayahang mental ang kanilang isip kaysa sa lakas ng katawan sa paggawa. Ang isa pang uri ng lakas-paggawa ay ang mga manggagawang may kakayahang pisikal o silang mga tinaguriang may blue collar job. Halimbawa ng mga ito ay ang mga doktor. Nangangahulugan ito na kailangan ang mga manggagawa sa transpormasyon ng mga hilaw na materyales sa pagbuo ng tapos na produkto o serbisyo. Mas ginagamit naman nila ang lakas ng katawan kaysa sa isip sa paggawa. tulay pati na ang mga sasakyan. DEPED COPY Kapital bilang Salik ng Produksiyon Ang kapital ay tumutukoy sa kalakal na nakalilikha ng iba pang produkto. Mas magiging mabilis ang paggawa kung may mga makinarya o kasangkapang gagamitin ang mga manggagawa. Halimbawa nito ang mga karpintero. nangangailangan ang mga bansa na mangalap ng malaking kapital upang makamtan ang pagsulong. Ang mga kagamitang ito na gawa ng tao ay ginagamit sa paglikha ng panibagong kalakal ay isang halimbawa ng kapital.Lakas-Paggawa bilang Salik ng Produksiyon Ang mga likas na yaman at mga hilaw na sangkap ay hindi magiging kapakipakinabang kung hindi gagamitin at gagawing produkto. abogado. kalsada. ito ay magdudulot ng mga produkto at serbisyo na tutugon sa ating pang-araw-araw na pangangailangan. Kung walang produksiyon ay wala rin tayong produkto at serbisyo na ikokonsumo. Ito ay kita ng entrepreneur matapos magtagumpay sa pakikipagsapalaran sa negosyo. Matalas na pakiramdam hinggil sa pagbabago sa pamilihan. napakahalaga ng inobasyon para sa isang entrepreneur. Kakayahan sa pangangasiwa ng negosyo.siglo. ang sumusunod ay ilan sa mga katangian na dapat taglayin upang maging matagumpay na entrepreneur: 1. at entrepreneurship ay may malaking bahaging ginagampanan sa prosesong ito. Isulat sa loob ng bilog ang kahalagahan ng bawat isa sa proseso ng produksiyon. Sinasabing hindi nakatitiyak ang entrepreneur sa kaniyang tubo dahil hindi pa niya alam ang kahihinatnan ng kaniyang pagnenegosyo. Sagutan ang tanong na nasa kahon. Ipinaliwanag niya na ang inobasyon o patuloy na pagbabago ng entrepreneur sa kaniyang produkto at serbisyo ay susi sa pagtamo ng pagsulong ng isang bansa. Kapag ang mga salik na ito ay nag-ugnay-ugnay. paggawa. 3. 2. Ang tubo o profit ay tumutukoy sa kita ng isang entrepreneur. Maliban sa pagiging magaling na innovator tulad ng paggamit ng makabagong pamamaraan at estilo sa paggawa ng produkto at pagkakaloob ng serbisyo. Salik/ kahalagahan Salik/ kahalagahan Mga Salik ng Produksiyon Salik/ kahalagahan Salik/ kahalagahan 78 Ano ang kahalagahan ng produksiyon at ng mga salik nito sa ating pang-araw-araw na pamumuhay? . kapital. DEPED COPY Ang produksiyon ang tumutugon sa ating pangangailangan. Gawain 4: CONCEPT MAPPING Punan ng angkop na salik ng produksiyon ang concept map na nasa susunod na pahina. May lakas ng loob na humarap at makipagsapalaran sa kahihinatnan ng negosyo. Ang mga salik na lupa. Produkto o serbisyo na gamit sa paglikha ng ibang produkto Mga kabayaran sa Salik ng Produksiyon upa. Ano-ano ang salik ng produksiyon?Ipaliwanag ang ginagampanan ng bawat salik sa proseso ng produksiyon? 2. Gawain 5: IKOT-NAWAIN Suriin at unawain ang dayagram sa ibaba na nagpapakita ng paikot na daloy ng produksiyon. sahod. Ano ang inilalarawan ng dayagram? 2. at kita Pamprosesong Tanong: 1. Bilang mag-aaral. Sa iyong palagay.Pamprosesong Tanong: 1. 3. paano nauugnay ang input sa output? Ipaliwanag. ano ang kahalagahan ng dayagram sa iyong pang-arawaraw na buhay? 79 . alin sa sumusunod na salik ang pinakamahalaga sa proseso ng produksiyon? Pangatwiranan. interes. Input Proseso Output DEPED COPY • • • • • Pagsasama-sama ng mga input ng produksiyon Lupa Paggawa Kapital Entrepreneurship • Produkto o serbisyo pangkunsumo. Batay sa dayagram. 1. 2.tmocache. 4.google.tummydiary. 7.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa =X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHnGWyNM%253A%3Bq0o fBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%252Fs. 6. 1. 4. 4. Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa pagsagot. com%252Fcategory%252Fcandy-crush%252F%3B950%3B534: Retrieved on July 2. 5. 2014 https://www. 1. 7. 7.google. 5. 4. 6. 2014 http://www. 80 . 5. 1.com. 3. Ihanay ang sumusunod kung ang salik ay lupa. 2014 Pamprosesong Tanong: 1. 3. Produkto Mga ginamit sa pagbuo ng produkto 1. 2. 3. o entrepreneurship. 5.GRUPO) A. 2. 5.Gawain 6: S P G – (SANGKAP sa PRODUKSYON i. Ipaliwanag ang bahaging ginagampanan ng iba’t ibang salik ng produksiyon sa pagbuo ng produkto at serbisyo.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%252Fenp%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1. 2. 6. Klasipikasyon ng Salik ng produksiyon 1. 3. 3. 4. Ano-ano ang naging batayan mo sa klasipikasyon ng iba’t ibang sangkap na ginagamit sa produksiyon? 2. jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww. 8. kapital. Ilista ang mga bagay na ginamit sa paggawa ng sumusunod na produkto.ph/search?q=candy&biw=1024&bih=499&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=paFpVJauN aa3mwXD64BA&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=gdcWwSdtOb6IxM%253A%3BOmbJU8kfHQcmLM% 3Bhttp%253A%252F%252Frack.mshcdn.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2.com.com%252Fmedia%252FZgkyMDE0LzAxLzIzL2Q4L0NhbmR5LjBiNWJjLmpw ZwpwCXRodW1iCT k1MHg1MzQjCmUJanBn%252Fa6bf4dc5%252F496%252FCandy. 2.com%252Fcell-phone-deals. 8.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-our-fave-pinoy-breakfast/: Retrieved on July 2. 6. 8. 6. DEPED COPY Pinagkunan:https://www. 2. 3. 6. 8. lakas-paggawa. 4. 1.t-mobile. 7.jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fmashable. 5. sagutan mo na ang IRF Chart. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa mga nasabing organisasyon upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.Gawain 7: IRF CHART Sa pagkakataong ito. IRF Chart I. 81 .nitial Answer R. at kapakinabangan ng binasang lathalain. pagkamalikhain. PAGNILAYAN Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa mga organisasyon ng negosyo. Pagkatapos ay sagutan ang mga tanong. Pagtuunan ng pansin ang nilalaman. Kung iyong natatandaan ay isinulat mo ang iyong I–initial na kasagutan sa tanong na “Ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang-araw-araw na pamumuhay?” Ngayon naman ang iyong pagkakataon na baguhin o i-revise ang naunang kasagutan. Gawain 8: NEWS ANALYSIS Basahin at pag-aralan ang balita na may pamagat na “Hataw sa Rice Production. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng konsepto ng produksiyon. organisasyon. Isulat ang iyong kasagutan sa bahagi ng revised.evised Answer DEPED COPY F. Pararangalan”.inal Answer Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa produksiyon. maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. mensahe. Isaayos mo ang mga konsepto na taliwas sa iyong napag-aralan. 781 ektarya ang naani. bayan. pararangalan Posted by Online Balita on Mar 15th.083 metriko toneladang naitala noong 2011 at ito ay nakaambag sa 18 porsyento ng pambansang produksyon alinsunod sa “Food Staple Self-Sufficiency Program. General Tinio. Sto.220. ang pagsasanib ng mga programa at proyekto patungkol sa climate change adaptation ng mga tanggapan ng pambansa at lokal na pamahalaan ang dahilan ng agarang pagkabawi mula sa sakuna at paglago ng produksyon.balita. Domingo. Llanera. Paano natamo ng mga bayan at lalawigang ito ang mataas na antas ng produksiyon sa bigas? Paano kaya makatutulong ang mga salik ng produksiyon sa pagtaas ng produksiyon ng pagkain sa bansa? 3. Kasama naman sa 48 na nagwagi sa municipal category at makakatanggap ng tig-isang milyong pisong halaga ng mga proyekto ang Talavera. Rosa.616. DEPED COPY Nakapagtala ang Gitnang Luzon ng 138 porsyentong rice sufficiency level noong nakaraang taon kahit pa sinalanta ito ng matinding pag-ulan dulot ng habagat.77 metriko tonelada kada ektarya.Hataw sa rice production. Nolasco Pinagkunan:http://www. na ang average yield ay 4.607 metriko toneladang palay mula sa 675.0000 halaga ng insentibo. 10 irrigators’ associations at tatlong small water impounding system associations sa buong kapuluan ang pagkakalooban din ng naturang pagkilala sa isang seremonya ngayong araw sa Philippine International Convention Center. Guimba. Ano ang layunin ng “Food Staple Self-Sufficiency Program” ng pamahalaan? 4. Sinabi ni DA Regional Executive Director Andrew Villacorta na kabilang ang Nueva Ecija at Bulacan sa sampung top performing provinces sa buong bansa.net. 2013 CABANATUAN CITY – Nakatakdang gawaran ng Department of Agriculture (DA) ng “Agri-Pinoy Rice Achievers Award” ang mga lalawigan. Sinabi ni Villacorta na umabot sa 3. Cuyapo at Lupao sa Nueva Ecija at maging ang San Rafael sa Bulacan. May kabuuang 87 technicians at opisyal naman sa Gitnang Luzon ang itinanghal na Outstanding Agricultural Extension Workers (AEW) na maguuwi ng tig-Php20. Ang produksiyon noong 2012 ay 23 porsyentong mas mataas kompara sa 2.ph/2013/03/15/hataw-sa-rice-production-pararangalan/ Pamprosesong Tanong: 1. May 350 iba pang AEWs. – Light A. Sta. at indibidwal na malaki ang ambag sa pagtamo ng hangarin ng pamahalaan na staple selfsufficiency. Paano nakatutulong sa atin ang pagkakaroon ng mataas na antas ng produksiyon ng bigas? 82 .“ Ayon sa Regional Agriculture Chief. Aling mga pangunahing lalawigan at bayan ang nakatanggap ng parangal na Agri-Pinoy Rice Achievers Award? 2. Sila ay makakakuha ng tig-aapat na milyong pisong halaga ng mga proyekto. Pumili ng isa sa mga salik. gamit. Inaasahan din na malinaw mo nang masasagot ang mga katanungang: Ano ang produksiyon? Ano-ano ang salik nito at ang implikasyon nito sa pang araw-araw na pamumuhay? Handa ka na ba? Isulat mo na ang iyong Final na kasagutan. IRF CHART I-nitial Answer R-evised Answer F-inal Answer DEPED COPY Gawain 10: PAGBUO NG COLLAGE Bumuo ng apat na grupo sa klase at gumawa ng collage tungkol sa mga salik ng produksiyon. Tiyaking may napiling magkakaibang salik ang bawat grupo. Caption/ Pahayag Naglalaman ang pahayag ng angkop na paliwanag ukol sa gamit at kahalagahan ng salik ng produksiyon 10 83 Nakuhang Puntos . at kahalagahan ng salik ng produksiyon 10 2. Sa bahaging ito ay isusulat mo na ang iyong Pinal na kasagutan batay sa iyong pag-unawa sa paksang tinalakay.Gawain 9: IRF CHART Muli mong balikan ang IRF Chart. Nilalaman Naipakikita ang mga bumubuo. Presentasyon Maayos at malinis ang presentasyon 10 3. Lagyan ng maikling pahayag sa ibaba ng collage tungkol sa kahalagahan at kapakinabangan ng inyong napiling salik. Malikhaing Pagbuo Gumamit ng recycled materials at angkop na disenyo ayon sa salik na napili 10 4. Gumupit ng mga larawan mula sa pahayagan o magasin at idikit ang mga ito sa isang buong kartolina. RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COLLAGE Pamantayan Deskripsyon Puntos 1. inaasahang maisasabuhay mo ang pagkaunawa sa konsepto ng organisasyon ng negosyo at ang mga tungkulin nito. Ang susunod na aralin ay nakatuon pa rin sa bahay-kalakal. May iba’t ibang uri ang negosyo batay sa laki ng puhunan at dami ng kasapi. DEPED COPY Tutuklasin sa araling ito ang mga katangian at tungkulin ng iba’t ibang organisasyon ng negosyo. Pagkatapos ng aralin. ARALIN 7: MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO ALAMIN Ang mga gawain sa bahaging ito ay tutuklas sa iyong kaalaman tungkol sa mga organisasyon ng negosyo at kung ano-ano ang mga katangian at tungkulin ng ibat-ibang organisasyon ng negosyo.Transisyon sa Susunod na Aralin Sa araling ito nalaman mo ang kahalagahan at bahaging ginagampanan ng bawat salik sa proseso ng produksiyon. May iba’t ibang gawain na inihanda at tataya sa iyong kaalaman hinggil sa paksa. Susuriin sa susunod na aralin ang iba’t ibang organisasyon ng negosyo. 84 . PANIMULA Ang negosyo ay may malaking ginagampanan sa ekonomiya ng bansa. Hindi magagampanan ng bahay-kalakal ang kaniyang bahagi sa ekonomiya kung wala ang mga salik. Ito ay pangunahing pinagmumulan ng trabaho at kita. worldwatch.jpg Retrieved on November 7. sagutin ang katanungan sa mga pamprosesong tanong.Sari Sonia’s Sari-Store Sari Store Bernice Berniceand andVina VinaBeauty Beauty Parlor Parlor DEPED COPY http://pinoytransplantiniowa. Tungkol saan ang mga larawan na ipinakita sa itaas? Pare-pareho ba ang mga negosyo ayon sa laki ng puhunan? Kung pagbabatayan ang bilang ng nagmamay-ari.wordpress.jpg. 2014 http://www.files. 4.jpg. 2. Retrieved on November 7. com/2011/02/micro-entrepreneur. Matapos nito. 2015 http://blogs. Retrieved on November 7. 2015 San Roque Multi. 85 .com/wp-content/uploads/2011/11/business-crystal-bay-incline-village-llccorporation.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Co-ops. Retrieved on November 7. 3. AlingAling Sonia’s Sari.visitinclinevillage.Gawain 1: BUSINESS AS USUAL Suriin ang mga larawang nasa susunod na pahina. 2014 Pamprosesong Tanong: 1.Purpose Cooperative San Roque Multi-Purpose San Gabriel Corporation San Gabriel Corporation Cooperative http://www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon-logo. pare-pareho rin ba ito? May kilala ka bang nagmamay-ari ng negosyo? Ilan ang nagmamay-ari nito? Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang WQF Chart upang inisyal na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto ng mga organisasyon ng negosyo.jpg. Inaasahang magagabayan ka ng mga inihandang gawain at teksto upang masagot kung ano-ano ang mga katangian at tungkulin ng iba’t ibang organisasyon ng negosyo. Mga Organisasyon ng Negosyo DEPED COPY F Questions Words Facts Q W Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa mga organisasyon ng negosyo. Sa kahon ng “Q” (questions). Halina’t umpisahan mo sa pamamagitan ng gawain na nasa susunod na pahina. 86 . ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng mga organisasyon ng negosyo. ngayon naman ay iyong lilinangin ang mga kaalamang ito sa tulong ng mga teksto at mga gawain na inihanda upang maging batayan mo ng impormasyon. Ipagpaliban ang pagsagot sa Bilog “F” (facts). Ang pinakatiyak na layunin ng bahaging ito ay matutuhan mo bilang mag-aaral ang mahahalagang ideya o konsepto tungkol sa mga organisasyon ng negosyo. Isaalang-alang ang sumusunod na panuto sa pagbuo nito: 1. Itala sa bawat kahong nasa ibaba ng “W” (words) ang mga salitang maiuugnay sa paksa. 3. PAUNLARIN Matapos mong malaman ang mga paunang impormasyon tungkol sa aralin. Babalikan ito pagkatapos ng Pagnilayan. 2. bumuo ng 3-5 tanong na nais mong masagot tungkol sa paksa.Gawain 2: WQF DIAGRAM Gawan ng WQF Diagram ang paksa ukol sa organisasyon ng negosyo. o kita ng negosyo. ang mga partner ay pantay-pantay na pinangangasiwaan ang isang negosyo samantalang ang mga kasapi ay mayroon ding pantay-pantay na pananagutan sa mga maaaring maging pagkakautang at pagkalugi. Corporation Corporation o korporasyon ang pinakamasalimuot na organisasyon ng negosyo. Samantala. at nagpapatakbo ng korporasyon. bangko. Ang korporasyon ay maaaring 87 . sa ikalawang uri. Maging sa puhunan. Siya ang may kabuuang kapangyarihan at responsibilidad sa negosyo. Ang mga ito ay ang (1) sole proprietorship. ang tanging pananagutan ng limited partners ay nakatuon lamang sa halaga na kanilang ibinigay na puhunan sa negosyo. ito ang may pinakamaraming bilang ng mga nagmamay-ari. May apat na pangkalahatang uri ng organisasyon ng negosyo. Ito rin ay may mga legal na katauhan na hiwalay sa katauhan ng mga taong nagmamayari. DEPED COPY Ang kakayahan ng maliliit na negosyo na umuunlad ay nakadepende sa kakayahan ng sole proprietor. Kadalasan. Ang mga kasapi ng ganitong uri ng samahan ay maaaring tawaging general partners o limited partners.MGA ORGANISASYON NG NEGOSYO Ang negosyo ay tumutukoy sa anumang gawaing pang-ekonomiya na may layuning kumita o tumubo. Pag-aari niya ang lahat ng mga bagay na nauukol sa negosyo at lahat ng kapital ay nagmumula sa kaniya. Kung mangangailangan siya ng maraming pondo. at (3) corporation (4) cooperative. ang mga partner ay maaaring mamuhunan subalit wala silang tuwirang pakikilahok sa pangangasiwa. Sa unang uri. naging papel ng sole proprietor ang magbigay ng hanapbuhay sa mga mamamayan sa pamamagitan ng maliliit na negosyo na matatagpuan sa mga pamayanan. Bilang kabahagi sa pagsulong ng ekonomiya. Sole Proprietorship Ang sole proprietorship ay negosyo na pag-aari at pinamamahalaan ng isang tao. Partnership Ang partnership ay isang organisasyong binubuo ng dalawa o higit pang indibidwal na nagkasundo at sumasang-ayong paghatian ang mga kita at pagkalugi sa pagtatayo ng isang negosyo. Ang nagmamay-ari ay tinatawag na sole proprietor o sole trader. Siya ang nakikipagsapalaran at humaharap sa lahat ng pagsubok o hamon. Ang mga kasapi ng isang partnership ay tinatawag na partners. Wala o mas kaunti ang mga nauukol na mahihigpit na usaping legal sa mga ganitong uri ng organisasyon. maaaring kumuha siya ng karagdagang pondo mula sa kaibigan. Siya ang nangangasiwa sa lahat ng gawain na ang layunin ay kumita. kumokontrol. Ang lahat ng kita at pagkalugi ay tanging sa kaniya lamang. (2) partnership. Ito ay nagbibigay sa kompanya ng katayuang legal na hiwalay sa mga nagmamay-ari. B.. J. Sa isang kooperatiba. at ang pananatili nito ay isang mahalagang bagay. maliit ang tubong natatanggap ng mga kasapi sa sapingpuhunang ipinasok sa kooperatiba dahil na rin sa hindi pangunahing layunin nito ang magkaroon ng malaking tubo. Pinagkunan: Balitao.bumili at magbenta ng mga ari-arian. J. Ponsaran. Cervantes. Higit sa lahat. ang tanging mawawala sa may-ari ay ang salapi na kanilang pinuhunan bilang common stock. & Rillo. magsampa ng kaso. L. Cooperative DEPED COPY Mayroon pang ibang uri ng samahan ng negosyante. halimbawang ang kompanya ay mahabla. Kung ang kompanya ay malugi. Maliit lamang ang saping puhunan na inilalagay rito kung ihahambing sa isang korporasyon. Dahil dito. Pangunahing layunin ng kooperatiba ang makapagbili o makapagbigay ng mga produkto at serbisyo sa mga kasapi sa pinakamababang halaga. nabibigyang proteksiyon ang mga nagmamay-ari mula sa mga pananagutan. Sa kabilang dako. M. Katangian din nito ang limitadong pananagutan ng mga may-ari at ang pagbibigay ng mga bahagi o shares sa anyo ng mga stocks. Quezon City. kabahagi ang mga kasapi sa pagtatatag at pamamalakad ng samahan kaya interesado silang magtulong-tulong sa ikatatagumpay ng kanilang samahan. Philippines: Vibal Publishing House.Sa pamamagitan ng incorporation. pumasok sa mga kontrata. Ang kondisyong ito ay tinatawag na limitadong pananagutan (limited liability). Nolasco. Gayundin. at nararapat na magbayad ng buwis. J. Inc. Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. (2012). hinahati-hati ng pantay ang kapakinabangan ng samahan. kulang sa kapital ang isang kooperatiba. Ang proseso ng pagiging isang korporasyon ay tinatawag na incorporation. Ito ang kooperatiba na binubuo ng mga kasapi na karaniwan ay hindi bababa sa 15 miyembro na kabahagi sa puhunan at tubo. 88 . Nagaganyak din silang magtipon ng karagdagang puhunan sa pagnanais na lumago ang negosyo. Ong.. ang mga may-ari ng korporasyon ay walang pananagutan sa utang ng kompanya.. DEPED COPY Gawain 4: TSART NG KALAKASAN . Binubuo ng hindi bababa sa 15 tao at pinagtitipon.Gawain 3: CHECKLIST Tukuyin at lagyan ng tsek kung anong uri ng organisasyon ng negosyo ang inilalarawan sa bawat bilang. 2.KAHINAAN Gamit ang tsart. KAHINAAN ORGANISASYON NG NEGOSYO Isahang Pagmamay-ari Sosyohan Korporasyon Kooperatiba 89 KALAKASAN . Isang organisasyon na binubuo ng dalawa o higit pang indibidwal na sumasang-ayon na paghahatian ang mga kita at pagkalugi ng negosyo. Bahagi ng tubo ng organisasyong ito ay ipinamamahagi sa mga stockholder. Layunin nito na makapagbigay ng mga produkto at serbisyo sa mga kasapi sa pinakamababang halaga. 4. Pag-aari at pinamamahalaan ng iisang tao. 5. isulat ang kahinaan at kalakasan ng bawat organisasyon ng negosyo. Katangian Sole Proprietorship Partnership Corporation Cooperative 1.tipon ang kanilang pondo upang makapagsimula ng negosyo. 3. Kinakailangan ang mas malalim na pagtalakay sa konsepto ng produksiyon at mga salik nito upang maihanda ang iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan. MAGNEGOSYO! Makibahagi sa inyong pangkat.Gawain 5: ISANG PANAYAM Makibahagi sa inyong pangkat. Panggagalingan ng puhunan at papaano ito gagamitin 8. Gawain 6: 3M’s MAGPLANO. Mga pamamaraan o estratehiyang gagamitin sa pagbebenta 7. Ihanda mo ang iyong sarili para sa mas malalim na pag-unawa ukol sa mga organisasyon ng negosyo. Iulat ito sa klase. Itala ang mga sasabihin nila ukol sa kahinaan at kalakasan ng kanilang negosyo. Uri ng produkto o serbisyo na ibebenta 6. Magiging mga kliyente (Target Market) 4. Inaasahang kikitain sa loob ng 1 hanggang 3 taon 90 . Ang pagkakaiba ng iyong negosyo sa ibang negosyo 3. Magsagawa ng interbyu sa nagmamay-ari ng isang tindahang sari-sari o kaya ay isang miyembro ng isang kooperatiba na malapit sa inyong lugar. Tugon/ Impormasyon Mga Nakapaloob sa Business Plan 1. Magiging mga karibal o kakompitensiya 5. Hangarin o misyon ng negosyo 2. Ikompara ito sa iyong nagawang katangian. MAGSIGURO. maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa mga organisasyon ng negosyo. PAGNILAYAN DEPED COPY Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang magaaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa produksiyon. Bumuo ng isang mini business plan gamit ang natutuhan sa Technology and Livelihood Education para sa binabalak na negosyo ng grupo. Punan ng kaukulang tugon at impormasyon ang chart base sa mga nakapaloob sa business plan. Tagapagsalita / Paksa Ano ang natutuhan mo mula sa tagapagsalita? 91 Tala ng iyong mga ideya. ano ang pinakamahalagang salik sa pagtatagumpay ng isang negosyo? Ipaliwanag. Mula sa mga narinig na kaisipan at payo sa mga panauhin. Sa iyong palagay. Sa puntong ito. at opinyon .Pamprosesong Tanong: 1. magtala ka ng mahahalagang bagay sa iyong narinig. Mag-imbita ng mga matagumpay na negosyante sa komunidad. Gawain 7: WQF DIAGRAM facts. Ano ang business plan? Paano ito makatutulong sa pagsisimula ng isang negosyo? 2. kaisipan. Ang mga panauhin ay magbabahagi ng mga kaalaman at kahusayan sa kanilang larangan. itala mo na ang iyong mga sagot sa kahon na naglalaman ng Mga Organisasyon ng Negosyo DEPED COPY F Facts Q Questions Words W Gawain 8: TALA NG TAGUMPAY Magdaos ng round table discussion ukol sa paksang “Kuwento ng Tagumpay”. Gumawa ng tala gamit ang Three Column Notes. gumawa ng isang repleksiyon na may kinalaman sa pagiging matalino at mapanagutang may-ari ng bahay-kalakal. Maaaring pumili ng isang tanong o paksa sa ibaba: a. at produksiyon. 30 Nasunod ang lahat ng mekaniks sa pagsulat ng repleksiyon. Paano ako magiging responsable at makatarungang bahay-kalakal? b. konsepto ng kakapusan. 50 Malikhain ang pagkakasulat ng repleksiyon. Ano nga ba ang kahalagahan ng mga paksang iyong pinag-aralan sa iyong buhay bilang isang matalinong mag-aaral o mapanagutang negosyante sa hinaharap? Upang mabigyan ng kasagutan ang katanungang ito ay gagampanan mo ang isang gawain na mailalapat ang mga aral na iyong natutuhan. Paano ko mapangangalagaan ang aking interes bilang bahay-kalakal at paano ko naman mapangangalagaan ang interes ng aking kostumer? RUBRIK PARA SA REPLEKSIYON Pamantayan Deskripsiyon Puntos Nakuhang Puntos DEPED COPY Nilalaman Estilo Mekaniks Nakapaloob sa repleksiyon ang mahahalagang impormasyon ukol sa pagiging matalino at mapanagutang bahay-kalakal. pangangailangan at kagustuhan. Ano ang maaari kong ipangako upang masiguro na makatarungan ako sa pagpepresyo sa pamilihan? c. pumili ang may-akda ng mga angkop na salita upang maipahayag ang kanyang saloobin ukol sa pagiging matalino at mapanagutang mamimili. 20 Kabuuang Puntos 100 MAHUSAY! Natapos mo na ang iyong mga gawain! ISABUHAY Ngayong inaasahang lubos na ang iyong kaalaman ukol sa kahulugan ng ekonomiks. Sa bahaging ito ng modyul ay ilalapat mo naman ang mga natutuhan sa iyong pang-araw-araw na buhay. alokasyon.Gawain 9: REPLEKSIYON Mula sa mga tala na nakuha sa tagapag-salita. 92 . mahalaga. Mga paraan kung paano ito maitatampok Upang magkaroon ng makabuluhang output ay iminumungkahing gumamit ng iba’t ibang estratehiya at kagamitan sa pagkatuto. atbp. Magsagawa ng isang plano kung paano mo ito maitatampok o maipakikilala. Maaaring gamitin ang sumusunod bilang batayan sa paglalagay ng detalye sa iyong pagtatampok. Sa bahaging ito ng modyul ay inaasahang alam mo na at napag-aralan ang mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad at ang katangian at kahalagahan ng mga ito. Bukod sa mga likas na yaman ay maaari ding maitampok ang produkto at serbisyo na kilala. Pag-uulat sa klase gamit ang powerpoint sa presentasyon. 93 . 3. 2. at ipinagmamalaki ng komunidad na iyong kinabibilangan. manila paper o anumang katulad nito at mga larawan ng lugar kung saan makikita ang pinagkukunang-yaman.Ang gawaing ito ay naglalayong maitampok o maitaguyod ang mga pinagkukunang-yaman na mayroon ang iyong komunidad. Maaaring gamitin ang sumusunod na pamamaraan: 1. Pinagkukunang-yaman Yamang-Lupa Malawak na taniman ng palay DEPED COPY Lokasyon kung saan ito Brgy. Dito nanggagaling ang pinakamalaking kita ng barangay at ng bayan atbp. XYZ matatagpuan Katangian Kahalagahan sa Komunidad Nakapag-aani ng isang libong tonelada ng palay sa isang anihan at nailuluwas sa iba’t ibang lalawigan at mga siyudad. Gawain 10: COMMUNITY ASSETS Pumili ng isa sa mga pinagkukunang-yaman ng iyong lokal na komunidad. Pag-uulat sa klase gamit ang video clip presentation. Pag-uulat sa klase gamit ang iba’t ibang kagamitang biswal o ulat na nakasulat sa kartolina. tulad ng Laguna. Nakatutulong ito sa pagkakaroon ng hanapbuhay ng maraming magsasaka. Batangas. May impormasyon at natalakay. subalit limitado aklat. DEPED COPY 94 . impormasyon sa kabuuan ng gawain.kunang-yaman sa pinagkupamamagitan sa iba’t ibang nang-yaman sa mga kunang-yaman ng pag-uugnay aspekto ng sa mga aspekto ng nito sa iba’t kabuhayan ng aspekto ng pamumuhay. lamang ang video clip. nakuhang interview at iba datos. pa.kunang-yaman kaugnayan ng pinagkuPagtatampok yaman sa at naiugnay ito ng pinagkuku. impormasyon. ibang aspekto komunidad. Datos pahayagan. Ibinatay sa Ibinatay sa Ibinatay Walang iba’t ibang iba’t ibang lamang ang batayang saligan ang saligan ang impormasyon pinagkunan mga kaalaman mga kaalaman sa batayang ng mga Pinagkunan ng tulad ng aklat.RUBRIK SA PAGMAMARKA NG COMMUNITY ASSETS 4 3 2 1 PAMANTAYAN Napakahusay Mahusay Nalilinang Nagsisimula Komprehensibo Mahusay ang Hindi gaanong Hindi naipakita at mahusay ang pagkakatamnaipakita ng sa pagtatampagkakatampok pok ng pagtatampok pok ang ng pinagkuang kaugnayan pinagkukunang. Kaalaman sa Wasto at impormasyon at hindi Walang paksa magkakaugna hindi naiugnay kaugnayan nay ang mga naipaliwanag. sa kabuuang pangunahing paksa. Nailahad ang Nailahad ang Hindi lahat ng Ang mga pangunahing pangunahing pangunahing pangunahing kaalaman kaalaman sa kaalaman ay kaalaman sa paksa at paksa ngunit nailahad. kabuhayan ng ng kabuhayan komunidad. ng komunidad. ilan. ang mga ito ang mga impormasyon. May sa paksa ay naibigay ang di wasto ang mga maling hindi nailahad kahalagahan. dahil may limitasyon ang maraming pinagkukunang-yaman at walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. pamilihan. (K) 1. paglinang. ang ekonomiya ay nasa ilalim ng komprehensibong kontrol at regulasyon ng. A. dahilan sa kawalan ng disiplina ng mga tao 95 . alokasyon. PANGWAKAS NA PAGTATAYA Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel.Transisyon sa Susunod na Modyul Naging mabunga ba ang iyong paglalakbay tungo sa pagtuklas. Nararapat na episyente at makabuluhan ang pagkonsumo upang magkaroon ng tamang alokasyon ng pinagkukunang-yaman. DEPED COPY Kasama sa pagpaplano sa tamang pagdedesisyon ay ang pag-alam sa pangangailangan ng tao (demand) na nagiging basehan ng produksyon ng mga bagong produkto. pangangailangan at kagustuhan. C. Ano ba ang supply at demand? Ano ang nagaganap sa pamilihan sa pagbabago at paggalaw ng mga ito? Halina at tuklasin ang susunod na modyul. Sa command economy. dahil sa malalakas na bagyo at iba pang kalamidad na sumisira sa mga likas na yaman C. D. Napagtanto mo na ang ekonomiks ay nakatuon sa kung paano tinutugunan ng tao ang kanyang walang katapusang pangangailangan. Ano ang dahilan ng kakapusan sa mga ito? A. Ang mga produktong ito ay tinatawag na supply. kakapusan at kakulangan. at pag-unawa sa pangunahing konsepto ng ekonomiks bilang batayan sa matalino at maunlad na pang-araw-araw na pamumuhay? Tinalakay natin dito ang mga konsepto ng ekonomiks bilang agham panlipunan. konsyumer. at produksiyon. pagkonsumo. B. Maaaring umiiral ang kakapusan sa mga pinagkukunang-yaman tulad ng yamang-likas. prodyuser. Ito ay sa pamamagitan ng pagbibigay ng mas matalinong pagtugon sa pangangailangan at hindi sa kagustuhan. pamahalaan. (K) 2. dahil sa hoarding o pagtatago ng produktong ibinibenta sa pamilihan upang mapataas ang presyo ng produkto D. Ikaw bilang bahagi ng sambayanang ito ay may magagawa upang matugunan ang suliranin sa kakapusan. yamang-tao at yamang-kapital. Maaari itong magdulot ng pag-init ng klima na pangunahing dahilan ng mas malalakas na bagyo at mahabang panahon ng El Niño at La Niña. nagbabayad ng upa o renta sa lupa DEPED COPY (K) 5. nagmamay-ari ng salik ng produksiyon D. paniniwala.(K) 3. kaguluhan. Ang paikot na daloy o circular flow ng ekonomiya ay nagpapakita ng ugnayan at ng gawain ng bawat sektor. naniningil ng buwis sa bahay-kalakal B. isinasalang-alang ang trade-off at opportunity cost sa pagdedesisyon D. (P) 7. C. Maaaring magdulot ng iba’t ibang suliraning panlipunan ang kakapusan. 96 . mithiin. B. Ito ay tumutukoy sa pag-aaral upang matutugunan ang walang katapusang pangangailanganat kagustuhan ng tao sa harap ng kakapusan. isinasalang-alang ang relihiyon. Maaari itong magdulot ng pagtaas ng presyo ng mga bilihin na makababawas sa kakayahan ng mga mamimili na bumili ng mga produkto. gumagamit ng mga salik ng produksiyon C. B. Dapat na bigyang-pansin ng pamahalaan ang produksiyon sapagkat ito ay isang gawaing pang-ekonomiya na: A. isinasalang-alang ang mga hilig at kagustuhan C. gumagamit ng mga produkto at serbisyo B. C. paano ka dapat gumawa ng desisyon? A. Alin sa sumusunod ang hindi nagpapakita ng suliraning ito? A. namamahagi ng pinagkukunang-yaman (P) 6. Maaari itong magpataas sa pagkakataon na kumita ang mga namumuhunan. lumilinang ng likas na yaman C. lumilikha ng mga produkto at serbisyo D. Ito ay pag-aaral ng tao at ng lipunan kung paano haharapin ang mga suliraning pangkabuhayan. isinasaalang-alang ang mga dinadaluhang okasyon (K) 4. Alin sa sumusunod ang pinakaangkop na kahulugan ng ekonomiks kung ang pagbabatayan ay ang konsepto ng kakapusan? A. D. at tunggalian ng mga pangkat ng tao. Ito ay tumutukoy sa agham ng pag-uugali ng tao na nakakaapekto sa kanyang rasyonal na pagdedesisyon. Ito ay masusing pagpapasya ng tao sa pagtugon sa mga suliraning pangkabuhayan na kanyang kinakaharap. D. at tradisyon B. Kung ikaw ay isang rasyunal na mag-aaral. Maaari itong magdulot ng pag-aaway. Ano ang papel na ginagampanan ng sambahayan sa ekonomiya? A. 2. at tubo sa entreprenyur 97 . magiging maayos ang pagbabadyet ng pamilya DEPED COPY (P) 10. dahilan sa kawalan o limitado ang kaalaman sa pagpili at pagdedesisyon C. 5. 2. upang makalikha ng mga produktong kailangan sa palengke 9. magiging pantay ang distribusyon ng mga pinagkukunang-yaman sa lahat ng tao C. 4. 5. 2. A. upa sa kapitalista. 4. dahil may umiiral na kakapusan at kakulangan sa mga produkto at serbisyo D. Ang sumusunod ay maaaring maganap kung uunahin ang pangangailangan kaysa kagustuhan. interes sa kapitalista. 5. A. and Oster. Iayos ang herarkiya ng pangangailangan ni Abraham Maslow mula sa pinakamababa hanggang sa pinamataas na antas nito. at tubo sa entreprenyur B. D. 1 1. interes sa kapitalista. upa sa lakas-paggawa. C. Ano ang dahilan kung bakit may trade-off at opportunity cost? A.(P) 8. 1. maliban sa _______. sahod sa lakas-paggawa. at interes para sa entreprenyur D. Fair. 1. at interes sa entreprenyur C. 1. 4 4. B. Mahalaga sa paglikha ng mga produkto at serbisyo ang bawat salik ng produksyon. hindi maisasakatuparan ang lahat ng layunin sa pagpili at pagkonsumo B. Ang bawat salik ay may kabayaran kapag ginamit tulad ng A. tubo sa may-ari ng lupa. sahod sa entreprenyur. 5 3. maaaring malulutas o mabawasan ang suliranin sa kakapusan sa mga pinagkukunang-yaman D. 3. sahod sa lakas-paggawa. 3 11. 2012). 4. 5. upa sa kapitalista. Ang trade-off ay ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay kapalit ng ibang bagay samantalang ang opportunity cost ay ang halaga ng bagay o nang best alternative na handang ipagpalit sa bawat paggawang desisyon (Case. dahil walang katapusan ang pangangailangan at kagustuhan ng tao B. 3. 3. ubo sa may-ari ng lupa. upa sa may-ari ng lupa. sahod sa lakas-paggawa. (P) responsibilidad sa lipunan pangangailangan sa karangalan pangangailangan sa sariling kaganapan pisyolohikal at bayolohikal pangangailangan sa seguridad 2. 2. 455. Ang PPF ay nagpapakita ng mga maaaring plano batay sa kakayahan ng isang ekonomiya na lumikha ng produkto. Alcoholic beverages.6 9.837. Housing.9 7.783 EXPENDITURE 1.0 7. C. electricity. Recreation and culture 142. Communication 247.772 334.100 fuels 5.3 7.5 9.596. B.391 10. Transport 837.101 routine household maintenance 6.881 8.Gamitin ang talahanayan sa ibaba sa tanong sa aytem 12 HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION EXPENDITURE Annual 2012 and 2013 AT CURRENT PRICES.343. Sa pamamagitan ng PPF ay maipapakita ang iba’t ibang alternatibong magagamit sa paglikha ng produkto upang maging episyente ang 98 .1 10. D.930 110.5 6. Nagpakita ng pagtaas sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013.851 154.492 116.729 7.946 264.281 9.4 Source: National Statistical Coordination Board (NSCB) Posted: 30 January 2014 (P) 12. Furnishings. Clothing and Footwear 108.6 8.369 8. Food and Non-alcoholic beverages 3.249 326.062.611 1. Maituturing na production efficient ang mga punto ng PPF o Production Possibility Frontier.301 7. Piliin ang pinakatamang sagot? A. gas and other 965. Tobacco 100. Restaurants and hotels 291.821 218.059. (U) 13. household equipment and 310.1 9.427 3.8 6.753 1.677 2.460 318. Health 199. Ano ang kaugnayan ng PPF sa kakapusan.569 894. B.635 4. Malaking bahagi ng pagkonsumo ng sambahayan ay nagmumula sa kalusugan. Alin sa sumusunod na pahayag ang may katotohanan batay sa talahanayan? A. Pinakamababa ang pagkonsumo ng sambahayan sa transportasyon. IN MILLION PESOS At Current Prices Growth 2012 2013 Rate(%) ITEMS HOUSEHOLD FINAL CONSUMPTION 7.553 12. water. Miscellaneous goods and services 986. Nagpakita ng pagbaba sa kabuuang pagkonsumo sa pagitan ng taong 2012-2013.059 3.0 DEPED COPY 5. C. Education 302. Ang hangganan ng PPF ay nagpapakita ng scarcity o kakapusan sa mga salik ng produksiyon.5 10.586 11. at timbang ng produktong binibili D. May limitasyon ang mga pinagkukunang-yaman kaya’t hindi ito sasapat sa pangangailangan ng tao. kapag nakapagbibigay ito ng kasiyahan at kaginhawahan sa buhay ng tao B. Alin sa sumusunod ang may pinakawastong interpretasyon sa kasabihang “There isn’t enough to go around. B. May hangganan ang halos lahat ng pinagkukunang-yaman sa buong daigdig. Malaya ang mamamayan subalit ang pamahalaan ay may kontrol pa rin sa ilang mga gawain. Wala sapagkat iyong katungkulan sa ekonomiya ay nagmumula sa utos ng pamahalaan batay sa plano. Walang hanggan ang pangangailangan ng tao gayundin ang mga pinagkukunang-yaman. C. presyo. kapag bumibili ng labis labis sa mga pangangailangan upang matiyak na hindi siya maubusan 99 . D. C.? A. Ang walang pakundangang paggamit ng pinagkukunang-yaman ay hahantong sa kakapusan. D. Kailan maituturing na batayang pangangailangan ang isang produkto o serbisyo? A. Ito ang mga plano upang kumita nang malaki ang mga namumuhunan at mabawi ang gastos sa paglikha ng produkto. kapag makakabili ka ng mas maraming bagay sa pamamagitan nito D. D. Papaano mo gagampanan ang iyong tungkulin bilang kasapi ng pangkat kung ikaw ay kabilang sa sistemang tradisyonal na ekonomiya. (U) 16. (U) 17. kapag gumagamit ng credit card sa pamimili at laging inaabangan ang pagkakaroon ng sale B.” ni John Watson Howe? A. Malaya kang makakikilos ayon sa sariling kagustuhan o interes nang hindi pinapakialaman ng pamahalaan. kapag bumibili ng segunda mano upang makamura at makatipid C. B. Kailan mo masasabing matalino ang isang mamimili? A. kapag ang produkto ay magagamit mo upang maging madali ang mahirap na gawain DEPED COPY (U) 15. (U) 14. Tulong tulong sa pagsasagawa ang mga gawain at sa pakikinabang sa mga pinagkukunang-yaman. Dalawang magkaibang konsepto ang kagustuhan at pangangailangan. kapag sumusunod sa badyet at sinusuri ang sangkap.paggamit sa mga limitadong pinagkukunang-yaman. Masasabing kagustuhan ang isang produkto o serbisyo kapag higit ito sa batayang pangangailangan. kapag hindi mabubuhay ang tao kung wala ang mga ito C. Ang produksyon ay proseso ng pagsasama-sama ng output tulad ng produkto at serbisyo upang mabuo ang input tulad ng lupa. pagpapahalaga sa kalidad at hindi sa tatak ng produkto o serbisyong bibilhin D. paggawa. lakas-paggawa. D. Ang produksiyon ay mahalaga sa pang-araw-araw na pamumuhay. Ang produksiyon ay ang proseso ng pagsasasama-sama ng mga input tulad ng lupa. Ang produksiyon ay proseso na nagbibigay-daan sa paglikha ng hanapbuhay. Kalakal o serbisyo na gamit sa paglikha ng ibang produkto DEPED COPY (U) 19. C. Sa produksiyon nagmumula ang mga produktong kailangang ikonsumo sa pang-araw araw. ano ang ipinapahiwatig nito? A. Ang kinita ng bawat salik ng produksiyon ay nagagamit ng mga sambahayan sa pagbili ng produkto at serbisyo. (U) 20. palagiang paggamit ng recycled na produkto upang mapangalagaan ang kapaligiran B. pag-aaral sa nakatatak sa etiketa ukol sa sangkap. Ang pagkonsumo ang nagbibigay daan sa produksiyon ng produkto at serbisyo. at kakayahan ng entrepreneur. B. Ang ilustrasyon sa itaas ay tungkol sa produksiyon. capital. Magiging mas produktibo ang produksiyon kung mas marami ang lakas-paggawa kaysa sa mga makinarya. kapital. C. Magaganap lamang ang produksiyon kung kumpleto ang mga salik na gagamitin dito. at entrepreneur upang makabuo ng produkto at serbisyo. 100 . at entrepreneurship • Kalakal o serbisyo pangkunsumo. paggawa. kaya masasabing mas mahalaga ang produksyon kaysa sa pagkonsumo. dami at komposisyon ng produkto C. palaging pagpunta sa timbangang bayan upang matiyak na husto ang timbang biniling produkto Input Proseso Output lupa paggawa kapital entrepreneurship • Pagsasama-sama ng materyales. Alin sa mga sumusunod ang hindi nagpapahayag nito? A. kapital. Ang karapatan sa tamang impormasyon ay maaaring maitataguyod sa pamamagitan ng: A. B. D.(U) • • • • 18.
Copyright © 2024 DOKUMEN.SITE Inc.