Czym jest emocja? 1.Definicje i przyk ady emocji Emocja: spowodowana przez wiadome lub nie wiadome warto ciowanie zdarzenia, jako istotnego dla celu osoby (pozytywna/negatywna), rdzeniem jest gotowo do dzia ania, jest to odr bny typ stanu umys owego, któremu towarzysz zmiany somatyczne, akty ekspresji i dzia ania. [Frijda, Mandler, Van Brakel ± robocze definicje emocji] Fehr i Russel: wyznaczyli 383 odr bne przyk ady emocji wskazywane przez co najmniej 2 o.b. Frijda: warunek konieczny ± zmiana gotowo ci do dzia ania; nie ma warunku wystarczaj cego. 2. Koncepcje emocji oparte na prototypach Fehr i Russel: poj cia potoczne dot. emocji reprezentowane s jako prototypy (typowe przyk ady, które znaj wszyscy); przypominaj skrypty (schematy sekwencji zdarze ). 3. Proces emocjonalny Emocje maj swoj przyczyn , przechodz pewien proces, rodz konsekwencje. Frijda: emocje jako ci g faz Ocena poznawcza warto ciowanie kontekstowe psychologiczna, ekspresja, dzia anie gotowo do dzia ania zmiana Stein, Trabasso i Liwag: podkre lenie roli przekona , wniosków i planów Spostrze enie wydarzenia (nieoczekiwanego), które zmienia status celu podwa enie przekona (zmiany somatyczne i ekspresji) tworzenie planów dzia ania w odniesieniu do wydarzenia, by zachowa /zmodyfikowa cel + rozwa anie rezultatów planów I. Ocena poznawcza ± rozpoznanie zdarzenia, jako znacz cego Arnold i Gasson: wprowadzili poj cie Podej cia w badaniach: A. Podej cie sk adnikowe (emocje posiadaj sk adniki/cechy) Ellsworth i Smith: przyjemno ; przewidywany wysi ek; aktywno uwagi; pewno ; ludzka sprawczo ; kontrola sytuacji; postrzegane przeszkody; wa no ; przewidywalno B. Teorie wa no ci dla celu (przyczyny w relacji do celów/problemów) Stein, Trobasso i Liwag Oatley i Johnson-Laird Lazarus ± OCENA PIERWOTNA: 1. Czy wyst puje czy nie wa no dla celu (warunek wyst pienia emocji w ogóle) 2. Zgodno /niezgodno z celem ± emocje pozytywne/negatywne Kuipers i ter Schure: lista 32 emocji i okre lenie ich intensywno ci na wymiarach gotowo ci do dzia ania WYMIAR Antagonistyczny Zbli anie si Unikanie Wylewno POZYCJA GOTOWO CI DO DZIA ANIA Chcia em si przeciwstawi .3. samooskar e . III. podwa aj ce poczucie w asnej warto ci ± gniew. wi c mo emy sami zmienia emocje przez tworzenie my li alternatywnych (oparte o metod dziennika emocji). gniew i strach (Stein i Oatley) ± nieredukowalne. Terapia Becka: my li s interpretacjami zdarze . smutek. rozgoryczenia ± wówczas traktuje si je jako symptomy choroby psychicznej. emocje to warto ciowania ± mo emy do pewnego stopnia wybiera warto ciowania zdarze . i wiadome nie musz by oceny poznawcze. zaatakowa . nawi za kontakt Nie chcia em mie nic wspólnego z kim lub czym . których nie da si zredukowa i podda dalszej analizie (Wundt: przyjemno i ból ± dwa nieredukowalne uczucia. chyba e dot. podnosz ce poczucie w asnej warto ci ± duma. nieustannego l ku. odpowiadaj zgodno ci/niezgodno ci z celem) Emocje podstawowe: rado . skrzywdzi lub obrazi Chcia em zbli y si . utrata dla ÄJa´ ± smutek Ocena poznawcza: emocje s zazwyczaj wywo ane przez zdarzenia i intencjonalne ± maj obiekt jakiego typu. np. II. Typ zaanga owania ego w zdarzenie (warto zdarzenia dla podmiotu). by trzyma si z daleka Chcia em ruchu. nieistotne ± rado . by sprawia jak najmniejszy k opot. My li wywo ywane przez emocje s przystosowawcze. by wylewnym. zagro enie dla ÄJa´ ± strach/l k. Warto ciowanie kontekstowe OCENA WTÓRNA: my li dotycz ce kontekstu ± planów i tego. jak poradzi sobie ze zdarzeniem (Lazarus) Metoda badania: prowadzenie dzienniczka emocji. piewa . skaka . Gotowo do dzia ania (rdze emocji) Frijda. wzajemne uczucie ± mi o . dzia a . Emocje nale do Ägor cych´ procesów poznawczych (Zajonc) Emocje zawieraj odczucia. Atrybucja: wnioskowanie o przyczynie zdarzenia znacz cego emocjonalnie Wiener i Graham: od Äatrybucji´ wyja nie przyczyn zdarze mo e zale e charakter emocji (badanie dzieci ± na podstawie krótkich historyjek mia y odgadn . jaka wyst pi emocja + wst pna informacja na temat bohatera historyjki). Nie musimy by wiadomi przyczyn emocji. FACS (Ekman) ± katalog mi ni twarzy Pilowsky i Katsikitis: system komputerowego rozpoznawania mimicznego. tak jak s owa oparte s na wyuczonych konwencjach Ekman i Friesen: uniwersalna taksonomia ekspresji Kategorie niewerbalne: i. u miech. znaki l ku.Bezradno Kontrola Zahamowanie Odpr enie Chcia em co zrobi . e mam kontrol . sparali owany lub zdr twia y Czu em si odpr ony. uwa a em. jako stan gotowo ci do dzia ania Emocje negatywne: nieprzyjemno . w asna sprawczo w oszacowaniach oraz wylewno . Ilustratory (towarzysz mowie ± np. Ekspresja. Trabasso i Liwang: rola emocji w stymulowaniu planów ± emocje wyznaczaj naszych dzia a IV. . Emblematy (gesty ± np.: s ownik niewerbalnych znaków emocji podobnych do j zyka. dzia anie cie ki po ród Emocje u innych rozpoznajemy. cudza sprawczo w oszacowaniach i antagonizm w gotowo ci do dzia ania Stein. konfliktu wewn trznego) System kodowania do klasyfikacji mimicznych ekspresji emocji: MAX. jako podstawowe siedlisko ekspresji Birdwhistell: istnienie uniwersalnych ekspresji ± symboli stanów emocjonalnych Morris i in. zmiany somatyczne. kiedy nast puje zatrzymanie efektywnych interakcji z otoczeniem i zast puje je zachowanie skoncentrowane na samym podmiocie (napady strachu. Tomkins. ale nie wiedzia em co. by em bezradny Panowa em nad sytuacj . Ekspresje (przejawy afektu ± np. gniewu. machanie r kami) iii. AFFEX (Izard). e wszystko jest w porz dku i nie musz nic robi uk ad ocen wymiarów gotowo ci do dzia ania pozwala na przewidywanie prawid owo po owy nazw emocji Emocje pozytywne: przyjemno . kiwni cia g ow ) iv. marszczenie brwi) v. p aczu) ± Frijda EKSPRESJA: Darwin: taksonomia ekspresji emocjonalnych Emocja to stan dyskretny z przypisan ekspresj (wyra eniem). czasem dzia aniem b d procesem fizjologicznym. miechu. obra liwe) ii. czu em. samo piel gnacja. gesty. Adaptatory (czynno ci przeniesione ± np. pó niej Ekman i Izard: twarz. trzyma em r k na pulsie Czu em si zahamowany. Regulatory (podtrzymywanie p ynno ci rozmowy ± np. pocenie si .DeFrancisco i Rutherford: badanie dot. nie wyst pi aden ogólny spadek szacowanej intensywno ci emocji Lange: wersja hipotezy Jamesa-Langego: nacisk na zmiany wywo ane przez autonomiczny uk ad nerwowy (kontroluje procesy mimowolne ± t tno. Planalp. pewne jego aspekty mog by równie uniwersalne (Pittam i Scherer. Oddalanie si (emocje negatywne) Berkowitz: reakcje agresywne nast puj po wywo aniu gniewu . Van Bezooijen. stwierdzono tak e lekki wzrost subiektywnego doznania gniewu. Strack. ZMIANY SOMATYCZNE: James: emocje jest to odczucie tego. Poruszanie si przeciwko (gniew) c. ponad po owa o. Poruszanie si ku (rado ) b. Kasimatis i Frey: pozycja brwi na obrazku indukowa a ocen obrazka jako smutnego Opozycja: Cannon ± teoria powstawania emocji w mózgu DZIA ANIE: Wallbott i Scherer: dzia ania specyficzne dla emocji: a.Ekman: u miech Duchenne¶a ± wrodzony wzorzec rado ci Dla ekspresji istotny jest równie g os. Martin i Stepper: trzymanie pióra w ustach powoduje mimowolne ruchy mi ni towarzysz ce u miechowi. co dzieje si OBWODOWA (emocje powstaj jako wra enia w ciele) wewn trz naszego cia a ± TEORIA zgodnie z ni zmniejszanie doznania z wn trz organizmy powinno zmniejszy intensywno emocji i na odwrót (testowa to m. werbalnych i kontekstowych. in. co powodowa o ocen komiksów jako mieszniejszych Larsen.b. radosny ± tylko przez Holendrów). Van Otto i Heenan ± g os smutny i przestraszony by dobrze rozpoznawany przez wszystkie grupy ± Tajwa czyków. szeroko naczy krwiono nych) Andalmann i Zajonc: poza autonomicznym uk adem nerwowym. tak e rola informacji zwrotnych z mi ni. stawów i skóry (wykonywanie pewnych ruchów) Zajonc. przy jednoczesnym wzro cie sentymentalno ci) Replikacja: Bermond ± zaprzeczenie poprzednich wyników: subiektywne doznania strachu opisywano jako wi ksze. Hochmann ± wywiady z doros ymi m czyznami z urazami kr gos upa i cz ciowym parali em ± wykaza spadek uczu seksualnych. natomiast zmniejszy a si fizjologiczna reakcja (utrata materia u sensorycznego). strachu i gniewu. pos ugiwa a si kombinacjami oznak mimicznych. Japo czyków i Holendrów. wnioskowania o emocjach u innych: najcz ciej u ywano oznak wokalnych. Murphy i Ingelhart: ekspresje mimiczne mog wywo ywa skutki emocjonalne przez zmniejszanie przep ywu krwi w naczyniach krwiono nych twarzy (historyjki z i bez Äü´). Weisfeld. do wiadczeniem. Beresford ± pozycja cia a jako wska nik dumy i dominacji. Goldstein i CLausen ± rozpoznawanie emocji po chodzie) Collingwood: rytua y dzia a zbiorowych 4. pó niej wype niali instrukcj dot. ich zaprogramowanie jest wrodzone i dziedziczne James: specyficzne zmiany cielesne koresponduj ze specyficznymi emocjami Opozycyjne teorie Cannon: zmiany cielesne tworzone s w mózgu i s podobne w przebiegu ró nych emocji. smutek.b. ka dej udawanej ekspresji towarzyszy nieco odmienny wzorzec reakcji somatycznych.: 12 aktorów i 4 naukowców odgrywa o mimicznie sze emocji. aktywacja sympatycznego autonomicznego uk ady nerwowego (sympatyczno-adrenergiczna reakcja) ± mobilizacja zasobów cielesnych przygotowuj ca do dzia ania * Bod ce wyzwalaj ce. badano Amerykanów i Japo czyków. Whalen. Relacje mi dzy bod cami somatycznymi wyzwalaj cymi.Sogon i Masutani: emocje stoj ce za wzorcami dzia ania s atwo rozpoznawane dla innych: eksperyment z japo skimi aktorami odgrywaj cymi pewne emocje. ekspresj i zmianami Teorie spójno ci mi dzy poszczególnymi aspektami emocji ka da emocja ma jeden. ekspresji mimicznej. natomiast t tno ani temperatura nie pozwala y na ró nicowanie emocji przy odtwarzaniu w wyobra ni dawnych. jeden typ ekspresji mimicznej i jeden zestaw cielesnych zmian towarzysz cych Tomkins: afekty to zorganizowane zbiory reakcji mi niowych i gruczo owych. inne s silnie skonwencjonalizowane spo ecznie. Replikacje: Cunningham ± dzia anie pod wp ywem poszczególnych emocji. odr bny rodzaj bod ców wyzwalaj cych. twarzy. bez pokazywania o. Bogdanoff: t tno lekarzy wzrasta podczas wykonywania trudnych zabiegów Smith: t tno pilotów podczas lotów rejsowych wzrasta podczas startu i l dowania Harrer i Harrer: t tno Karajana wzros o podczas l dowania. w wyobra onych ± adne wska niki nie pozwala y na ró nicowanie emocji . inne nie. doznanie i zmiany somatyczne Dysinger i Ruckmick: wy wietlanie filmów i rejestracja przewodnictwa skórnego o. Montepare. ± wp yw scen mi osnych na pocenie si Ira. ale wy sze by o w czasie dyrygowania uwertur Leonora III Beethovena Ekman i in. w 3 realistycznych sytuacjach wywo uj cych strach. strach. jeden rodzaj do wiadcze . wstr t by y dobrze rozpoznawane przez obie grupy ± cz wzorców dzia ania jest uniwersalnych.b. gniew i rado oraz w 2 rodzajach wzbudzania emocji w wyobra ni ± w warunkach realistycznych niektóre wska niki by y ró nicuj ce. uruchamiane w o rodkach podkorowych. silnych prze y emocjonalnych Stemmler: badanie studentek za pomoc poligrafu. czy trafili czy nie Jones. ale pozostaje wysoki w zakresie pomiarów fizjologicznych istnienie trzech odr bnych systemów reakcji: i. odczuwanych emocji Tomarken i Davidson: filmy nastawione na negatywne emocje ± o. * Odr bne funkcje systemów poznawczego. istniej przynajmniej 3 rodzaje powi za mi dzy zmian somatyczn a doznawan emocj : i. nie specyficzna aktywacja somatyczna (zgodnie z teori Cannona) iii. im bardziej matka by a aktywna i pomagaj ca wiadczy to o komunikacyjnym charakterze ekspresji emocjonalnej Friedlund: brak cis ej odpowiednio ci to argument przeciwko teorii spójno ci ekspresji i bod ca Ekmana (neurokulturowa wersja teorii Tomkinsa) ± EKOLOGIA BEHAWIORALNA: ekspresje nie wyra aj emocji. Ogólna. powitanie. tylko gdy si p aci. zró nicowanie mi dzy innymi emocjami nie jest jasne .Cacioppo i in. ekspresje ewoluowa y wraz z umiej tno ci ich interpretowania + kontekst spo eczny ekspresje uczestnicz w negocjowaniu kontaktów spo ecznych (intencja + rozpoznanie). lecz intencje. Somatyczno-fizjologiczny (funkcje: z o one wzajemne przystosowanie dzia ania ró nych narz dów.brak rzetelnej odpowiednio ci mi dzy wska nikami zmian somatycznych a specyficznymi emocjami. przyjazne nastawienie. somatycznego i ekspresyjnego Lang: l k mo e by zredukowany przy werbalnym samoopisie. podstawa teorii Mandlera (teoria schematów).: poziom noradrenaliny wobec gniewu i adrenaliny wobec l ku ± wzrost poziomu noradrenaliny z powodu gniewu i agresji * Wagner: istniej przekonuj ce przes anki na rzecz zró nicowania wydzielania hormonalnego w strachu i gniewie.b. który nadaje priorytet i anga uje w jeden zbiór celów i planów kosztem innych) ii.: praca przegl dowa . Collins i Hong: badanie dzieci bawi cych si w obecno ci matek ± u miechy kierowa y do matek nie do zabawek i tym wi cej. sygnalizuj np. * Bod ce wyzwalaj ce. wymagaj wysi ku. niezale nie od tego. Odpowiednio ii. okre lone wzorce pobudzenia mog by odbierane jako podniecenie lub strach) +ró ne rodzaje relacji w ró nych fazach przetwarzania Schachter i Singer: badanie dwuznaczno ci ± ró ne interpretacje pobudzenia w zale no ci od sytuacji spo ecznej. wywo anie gotowo ci i zarz dzanie zasobami cielesnymi do ró nego rodzaju dzia a ) * Elmadijan i in. 50% ekspresji pokrywa o si z raportami studentek dot. wi c jednostki podejmuj go. do wiadczenie i ekspresja Brak odpowiednio ci mi dzy informacjami o prze ywanych emocjach (subiektywne uczucia) a ich mimiczn ekspresj : Rosenberg i Ekman: badanie studentek ± filmy obliczone na wywo anie wstr tu ± ok. cz sto informowa y o strachu. atwo poddaj si warunkowaniu klasycznemu zachowania. Dwuznaczno pewnych wzorców zmiany cielesnej (np. Poznawczo-werbalny (funkcja: ka da emocja jest to stan gotowo ci. które powinny sprawia ludziom rado a ich ekspresj mimiczn ± badanie graczy w kr gle ± u miechali si prawie wy cznie do ludzi. podczas gdy ekspresja dotyczy a wstr tu Kraut i Johnson: niewielki zwi zek mi dzy zdarzeniami. s silnie odczuwane.: emocje s to te procesy. buduj infrastruktur ycia spo ecznego (gotowo . Behawioralno-ekspresyjny (funkcje: g ównie spo eczny charakter ± komunikowanie przez ekspresj intencji we wspólnej aktywno ci. których nie da si w pe ni pogodzi Emocje s niezb dne do tworzenia pomostu nad nieznanym. Domena afektywna: emocje ± nastroje ± dyspozycje Uczucie: synonim emocji. które ustanawiaj . dyspozycje. bo niepotrzebna jest p tla sprz enia zwrotnego biegn ca przez cia o zwi zek emocji z planowaniem w yciu Simon: ludzie s ograniczeni cielesno ci i fragmentaryczno ci wiedzy. zmiany autonomiczne i emocje relacjonowane). nie wszystkie s wiadome. ale przewa nie maj wyra n przyczyn . dlaczego emocje wyobra one/przypominane wywo uj s absze reakcje cielesne ni zdarzenia realne ± wyobra nia nie potrzebuje mobilizacji zasobów cielesnych iii. wi c nasze os dy s niedok adne i cz sto napotykamy na nieoczekiwane przeszkody Oatley: racjonalno cz owieka jest ograniczona przez cz stkow wiedz i ograniczone zasoby oraz d enie do celów. ekspresja mo e by spójna b d niespójna z doznawan emocj ) [nie s one ci le powi zane] * Czym naprawd s emocje? Campos i in. bezprzedmiotowe. któr wzbudzaj emocje. podtrzymuj . Gage¶a) uszkodzenia p atów czo owych powoduj deficyty emocjonalne oraz trudno ci w planowaniu ycia codziennego i w decydowaniu spo ecznym ± deficyty te maj wspóln przyczyn ± zak ócenie socjoemocjonalnego systemu sterowania systemem tym jest samo cia o ± zdarzenia emocjonalne doznawane s jako reakcje cielesne. kiedy si zaczynaj i ko cz . dni. nastroje. niejasne. tygodnie). skierowane na obiekt Nastroje: utrzymuj si d u ej (godziny. na zasadzie wyuczenia i stabilizacji mog one wyst powa wy cznie w mózgu. dostarcza zarysów struktur do szczególnych typów stosunków mi dzy lud mi). preferencje) Ekspresje Zmiany autonomiczne Emocje relacjonowane Nastroje Zaburzenia emocjonalne Sekundy Minuty Godziny Dni Tygodnie Miesi ce Cechy osobowo ci Lata Ca e ycie Epizody emocji: trwaj ograniczony czas (ekspresje. lecz cho pochodzenie emocji jest cielesne. czasem jako t o o niskiej intensywno ci. jednak ma szerszy zakres Afekt: szeroki zakres zjawisk (emocje. 5.*t umaczy to. nieukierunkowane . do kierowania rozumem i wyznaczania priorytetów. zmieniaj lun przerywaj relacj mi dzy jednostk a rodowiskiem w sprawach znacz cych dla tej jednostki Damasio: (na podstawie przypadku P. któremu towarzysz min. nie za intensywno ci. Zaburzenia emocjonalne a) Zaburzenie nastroju (depresja. które same nie s emocjami. zbiór emocji mo na sprowadzi do emocji podstawowych. np. zale y w wi kszym stopniu od cz stotliwo ci nastrojów pozytywnych. czy kto jest ogólnie szcz liwy. Sandvik i Pavot wykazali. mania) b) Zaburzenie l kowe wielka depresja (major)zaburzenie nastroju polegaj ce na obni onym nastroju/utracie zainteresowania wi kszo ci aktywno ci lub przyjemno ci. cecha ± zmienna osobowo ciowa l kowo . istotne jest badanie interakcji osoba-sytuacja (Mischel). Nowalis i Nowalis: pomiar nastroju i wp ywu rodków (amfetaminy.powracaj ce my li o mierci i plany samobójcze * skala depresji: Inwentarz Depresji Becka (21 pozycji punktowanych od 0 do 3) Osobowo : (cechy) trwaj ca e ycie. Sk adniki emocji podstawowych Teorie sk adnikowe (redukuj emocje do cz ci. wiele aspektów osobowo ci zawiera komponent emocjonalny. oszacowania lub wymiary. efekty zale a y od nastroju badanych przed u yciem rodka i od nastrojów innych ludzi.bezsenno lub hypersomnia .Zarówno emocje. Goldman i Salovey: lista przymiotnikowa do diagnozy nastrojów pozytywnych i negatywnych Inna metoda pomiaru: przedstawianie twierdze typu ÄJestem smutny i zniech cony´ + skala ocen (zwykle pi ciostopniowa ± zgadzam si lub nie) Lub: Skala z przeciwstawnymi twierdzeniami ± punkty zakotwiczenia ± z którymi badany porównuje aktualne do wiadczenie.znacz cy spadek/przyrost wagi (bez diety) . np. specyficzne emocje s pochodn uk adu cz ci. 4 z symptomów: .zm czenie/utrata energii . pomiar za pomoc listy przymiotnikowej Green.. nastroje ± podtrzymywanie stanów i opieranie si zmianie).poczucie bezwarto ciowo ci/niestosowne poczucie winy . 6. e to. z którymi wchodzili w interakcje. Znane: dla rado ci Diener.o ywienie/wyra ne spowolnienie (obiektywne) . nacisk na biologiczn podstaw . Inwentarz Stanu i Cechy L ku (Spielberger i Krasner): stan ± aktualny nastrój l kowy. jak i nastroje zwi zane s z gotowo ci (epizody ± tendencja do zmiany stanu gotowo ci w dzia anie. . trwaj cym przynajmniej 2 tygodnie. Relacje pomi dzy jednostkami spektrum emocji S ogólnie z o one i niezbyt dobrze znane. nie mia o implikuje l k spo eczny.brak koncentracji i niezdecydowanie . tak jak specyficzne j zyki s pochodn uk adu s ów) vs teorie emocji podstawowych (zak adaj . barbituranów i antyhistaminy) na nastrój i zachowanie. istnieje tak e spójno zachowania w czasie) Np. e istniej pewne Äca e´ emocje s uniwersaliami. Ton g osu iv. Friesen) Podstawowe za o enie Oszacowania Ocena istotno ci Gotowo do dzia ania Ekspresja Zmiany fizjologiczne Ekspresja zmienia si wraz z kontekstem i mo e nie odzwierciedla emocji (Friedlund) Niska korelacja z innymi aspektami emocji (Lang) Rozpoznawanie emocji u innych: i. stymuluj plany i dostarczaj wyj ciowej struktury dla stosunków z innymi . Trabasso i Liwang) Wywodzi si z opartych na ewolucji programów gotowo ci (Tooby i Cosmides) Ekspresje mimiczne s sztywnymi ludzkimi uniwersaliami i odpowiadaj emocjom podstawowym Spójno mi dzy ekspresj . Dzia anie Teoria Schachtera ± Singera: DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI ± pobudzenie fizjologiczne interpretowane w kontek cie sytuacyjnym to dwa czynniki emocji [pomost mi dzy klastycznymi i wspó czesnymi teoriami emocji] PODSUMOWANIE: Metafora nut Istnieje sko czony zbiór emocji Mog one by powtarzalne na ró nym poziomie intensywno ci Mog mie ró ne jako ci Sekwencje emocji mog nast powa po sobie w uk adach charakterystycznych dla danej kultury Mog wyst powa zmieszane Emocje to stany. które wi zdarzenia z tym. co wa ne dla jednostki. Ekman. [podzia za: Reisenzeinem] Teorie sk adnikowe Emocje s oparte na sk adnikach podobnych do odruchów (Ortony i Turner) Oparte na cechach (Ellsworth) lub wymiarach (Russel) Poj cia emocjonalne.inne to zespo y tych emocji. Gestykulacja iii. istniej pewne podstawowe programy inicjuj ce emocji. aspektami fizjologicznymi i do wiadczeniowymi (Levenson. s zmienne kulturowo (Harre) Zmienna kulturowo (Mesquita i Frijda) Teorie emocji podstawowych Emocje wywodz si z uwarunkowanych genetycznie programów charakterystycznych dla gatunku (Tomkins) Oparte na istotno ci dla celu (Oatley i Johnson-Laird) Niepodzielne epizody emocjonalne s zgodne z wzorcami podstawowymi (Stein. ukszta towane przez selekcj ewolucyjn . Ekspresja (mimika) ii. w tym mowa wewn trzna.