BluesharmonicaEen introductie op de belangrijkste basistechnieken voor blues op de diatonische harmonica Jervis Groeneveld, 2006 1 Modules van de Syllabus De Bluesharmonica-1 syllabus is opgebouwd uit een aantal modules. Ieder van de modules behandelt een specifiek aspect van het spelen. Beheersing van ieder van de modules, en vooral de integratie tussen de verschillende technieken uit de modules, zorgt voor een all-round en interessant spel dat recht doet aan de rijke traditie van de blues harmonica. De modules zijn: • Algemene informatie • Accoorden, swing en timing • Gebogen noten spelen • Posities, toonladders en schema’s • Hot Licks & Bluesy Bits Oefeningen In de modules zijn specifieke oefeningen opgenomen, die afzonderlijk en in combinatie met elkaar kunnen worden toegepast. De oefening traint je in het toepassen van de daaraan voorafgaande theorie of techniek. Dankwoord Deze syllabus had nooit tot stand gekomen zonder de inspiratie en de liefde voor het instrument van grote mondharmonicaspelers als Deford Bailey, Kyle Wooten, John Lee Williamson, Little Walter, Sonny Boy Williamson II, Big Walter Horton, Howling Wolf, George Harmonica Smith, Junior Wells, Magic Dick, James Harman, Kim Wilson, William Clarke, Rod Piazza, Lester Butler en vele, vele anderen. Deze syllabus is mede gebaseerd op het studiemateriaal van Joe Filisko, Steve Baker, Ben Bouman, Ben Hewlett, Tom Ball, David Harp, David Barrett en Jerry Portnoy. Deze syllabus is in de loop der tijd enorm verbeterd door de constructieve feedback van de docenten van het Harmonica Instituut en, niet in de laatste plaats, de vele deelnemers aan de cursussen en workshops. 2 die ook in deze syllabus wordt gebruikt. laat staan dat ze het notenschrift beheersten! In de blues wordt de mondharmonica van nature als een sterk intuïtief instrument benaderd: je moet weten welke gaten op de harmonica welk gevoel geven in de blues en verder speel je vooral op je gehoor! Het bekende notenschrift geeft eigenlijk 3 zaken aan: • de toonhoogte van de noten • de timing waarmee de noten worden gespeeld • de expressie. 3 . En welke toonsoort je harp ook heeft. een melodie is altijd eenzelfde combinatie van specifieke gaten in een specifieke volgorde. zacht. Veel grote bluesspelers konden niet eens lezen of schrijven. bij concerten. is het niet strikt nodig om noten te kunnen lezen. 2 en 3 Harmonica of harp of bluesharp of…? De mondharmonica werd vlak na de introductie in de Verenigde Staten al snel “french harp” genoemd. plus een aanduiding of je op dat gat moet uitademen (een Blow-note) of inademen (een Draw-note). De belangrijkste vraag is vaak: maar welke noten worden nu gespeeld? Wat is de toonhoogte? De verzameling noten die je speelt met je mondharmonica kan je ook aanduiden met een verwijzing naar het nummer van het gat waarop je speelt.De notatiewijze in deze syllabus Om mondharmonica te leren spelen. Er is een specifieke mondharmonica-notatiewijze. In deze syllabus gebruiken we beide termen door elkaar. etcetera) en gaan daarmee aan de slag door de nummers na te spelen. Timing en expressie halen ze vaak rechtstreeks uit wat ze horen. een hele toon omlaag gebogen • 3’’’ inademen op 3e gat. 2 en 3 • (123)+ tegelijkertijd uitademen op gaten 1. Het gaat daarbij altijd om hetzelfde instrument. De methode duidt de noten als volgt aan: • 3 inademen op het 3e gat (3rd hole Draw) • 3+ uitademen op het 3e gat (3rd hole Blow) • 3’ inademen op 3e gat met de noot een halve toon omlaag gebogen • 3’’ inademen op 3e gat. Veel mondharmonicaspelers hebben het dan ook liefkozend over hun harpjes. etcetera) De meeste spelers leren mondharmonica spelen via het luisteren naar andere spelers (op CD’s. ook wel “tabbing” genoemd. En da’s handig! In verreweg de meeste lesboeken over mondharmonica wordt daarom het notenschrift niet gebruikt. vloeiend. het gevoel waarmee de noot wordt gespeeld (hard. anderhalve toon omlaag gebogen • (123) tegelijkertijd inademen op gaten 1. klinkers. accent. tempo. In deze module wat algemene informatie en verwijzingen naar uitgebreide documentatie. etc geven je spel een unieke klank. nadruk. articulatie. medeklinkers.Algemene informatie Harp leren spelen is net als een vreemde taal leren. Je uitspraak. woordenschat. om snel mee te kunnen praten in de wondere wereld van de bluesharp! 4 . Seydell. noot-voor-noot uitwerkingen van bekende melodieën en harp-klassiekers. Kijk ook op www. De verschillende merken en uitvoeringen Koploper en marktleider is Hohner. allerlei uitgeschreven blueslicks verkrijgen met overzichtelijke. Dat kan zelfs per toonsoort verschillen. etcetera Hohner krijgt steeds meer te maken met opkomende concurrenten.Documentatie over mondharmonica Er is een groot aantal boeken. en er worden allerlei andere harpgerelateerde zaken uitgewisseld. van de lage F tot en met de hoge F. Bijvoorbeeld: C mineur. Ik wil je er 2 aanbevelen: • Harmonicas. etcetera. Geweldig boek. C majeur7.harmonicainstituut. CD’s en interessante websites. ook wel bluesharp genoemd In deze syllabus gaan we uit van een diatonische harp in de toonsoort C. blues. Lee Oskar heeft wel héél handige stemplaat-systemen. maar geeft ook goed technisch inzicht in de werking van een mondharmonica. Je hebt diatonische harps in allerlei toonsoorten. en over favoriete harmonica’s. majeur en majeur7 stemming. Allerlei vragen worden daar gesteld en beantwoord.forum. Suzuki en Hering. Bluesharp. Met ontstaansgeschiedenis van het instrument en een in-depth behandeling van een groot aantal harpspelers. Er zijn zelfs fabrikanten die lager gaan dan de lage F.bluesharp. orkesten. Grofweg zijn er 5 soorten: • De chromatische harp (met zo’n schuif aan de zijkant) • De bas-harp • De chord-harp • De tremolo-harp • De diatonische harp. bijvoorbeeld in mineur. Harps and Heavy Breathers (Kim Field. Eigenlijk een lesboek van Hohner. De verschillende soorten harps Je hebt verschillende soorten harps. Naast de gewone diatonische harp zijn er ook diatonische harps met allerlei varianten. buigen van tonen en aërodynamische achtergronden hiervan. muziekstijlen (van folk. etcetera • The Harp Handbook (Steve Baker. lekker dik. jazz tot en met klassiek). dus probeer maar uit. Op www. Uiteindelijk ga je door experimenteren je favoriete type harp ontdekken. ISBN 3-926363-05-3). ISBN 0-671-79633-X). mooie foto’s.nl staat nadere informatie over het Harmonica Instituut. van zowel beginners als gevorderden. Bekende types zijn: • Hohner Marine Band / Marine Band Deluxe • Hohner Special 20 • Hohner Proharp. vooral Lee Oskar.nl. Daarnaast kun je op internet en ook in boekvorm. En de Hering Vintage 1923 lijkt volgens sommigen erg op de originele Marine Band. dé internet-ontmoetingsplaats voor bluesharp-spelers in Nederland. 5 . De achterkant van de afdekkapjes staat open. kunststof of metaal) met bovenop en onderop een metalen plaatje geschroefd. en de onderplaat voor de “draw”notes (inademen). 6 .De opbouw van de diatonische harp De diatonische harp bestaat uit een middenstuk (meestal van hout. Ieder plaatje bevat 10 tongetjes voor de verschillende tonen. zodat de lucht eruit en erin gezogen kan worden en de 10 tongetjes kunnen gaan trillen. De plaatjes worden afgedekt door 2 afdekkapjes. De bovenplaat zorgt voor de “blow”notes (uitademen). en deze ruimte eenvoudig en snel helemaal kunt afsluiten en helemaal kunt openen. Oefening: Cupping Speel een paar gaten tegelijk op je harp. die bijdraagt aan de klank van je spel. Probeer het geluid ook zo dof mogelijk te maken door je handen helemaal te sluiten. Je hoeft niet de hele harp met je handen te omvatten: je handen zijn gesloten en er steekt waarschijnlijk nog een stukje harp uit (tenzij je echt heel grote handen hebt). zowel Blow-notes als Draw-notes. Je vormt zo een holle ruimte tussen je handen. Draai met je handen. Het belangrijkste is dat je: • • voldoende ruimte hebt voor je bovenlip controle houdt over de holle ruimte tussen je handen. De nummers van de gaten 1 t/m 10 zijn zo aan de bovenkant te lezen. Krul de vingers van je rechterhand om je linkerhand. Als het goed is kun je met Drawnotes (inademen) bijna een vacuüm trekken: het vlees aan je botten wordt je harp in gezogen! 7 . Je hoeft de harp niet plat te drukken! Varieer met de manier waarop je de harp vasthoudt. verplaats je vingers. de rechterhand iets draaien en je handen om de harp heen sluiten (“cupping”). zoek die manier van vasthouden waardoor het geluid bijna niet meer uit je handen kan ontsnappen. Er is geen juiste manier. maar houdt beide handen ontspannen. Kies de manier die jij het beste vindt.Vasthouden van de harp De standaard manier om je harp vast te houden: tussen de duim en de wijsvinger van je linkerhand. Probeer het geluid zo helder mogelijk te laten klinken door je handen maximaal open te houden. ook de bekende harpspelers hebben allemaal hun eigen voorkeur. met de lage noten links en de hoge noten rechts. De hielen van beide handen tegen elkaar. swing en timing Van de 10 gaten van de harp zijn de eerste 3 de belangrijkste. dat ook gebruikt wordt om “adem kwijt te raken”. Dit ritme-patroon leent zich prima voor een heleboel variaties. en daarmee kan je als harpspeler een stevig swingend fundament leggen voor anderen en uiteindelijk ook voor jezelf! 8 . De basis van deze module is een eenvoudig ritme-patroon met verschillende klanken.Accoorden. Je kunt het patroon ook wat meer swing meegeven door de maat te gaan tellen als 1-e-2-e-3-e-4-e. 9 . de vuilniszak buiten zetten. Loop gerust door de kamer en speel gewoon door. Het patroon is een herhaling van de volgende 4 stappen (en tap/stamp ondertussen met je voet mee): 1. (123)+ 3. Je voet geeft het tempo aan. Dat is wel erg recht-toe-recht-aan. Hou je harp eens alleen met je linkerhand vast en doe met rechts iets heel anders (koffie zetten. Hou het ritme vast en ga gewoon door. Ook als je vooral melodieën speelt en soleert: hou dit patroon altijd in je achterhoofd! Het zorgt ervoor dat je altijd in de “swing” van de muziek speelt. (123)+ De ervaring leert dat de meeste mensen na stap 4 niet gelijk doorgaan met stap 1. en daarnaast een slimme manier om overtollige lucht kwijt te raken! Dit eenvoudige patroon is feitelijk de basis van je spel. en hoe je hiermee overtollige adem kan kwijtraken terwijl je doorspeelt. Dat doe je door gebruik te maken van je tong en bij iedere stap een klank te maken: • met de klank HADDA – een zachte D-klank (op zowel Draw als Blow) • met de klank HATTA – een harde T-klank (op zowel Draw als Blow) Oefening: basic chord rhythm Oefen chord rhythm totdat het een tweede natuur is. de hond uitlaten) terwijl je blijft doorspelen. Ontspan! Ontdek hoe je hiermee begeleidingspartijen kan spelen.Chord Rhythm Voor meer ritme in je spel. Meer swing in je chord rhythm Feitelijk wordt de maat van dit standaard chord rhythm patroon geteld als 1-2-3-4. (123) 2. (12) je moet hier met je mond dus een klein beetje naar links gaan… 4. Dat doe je als volgt: herhaal het chord rhythm. Gooi deze er eens tussendoor. Maak daarvan “viereje”. Ga daarna gewoon door met (123) op de eerste tel. Een tussenloopje Het chord rhythm. gaf je als ritme “ene-tweejedrieje-viere” (etc). Oefening: Variaties Oefen op je chord rhythm met bovenstaande variaties. Bedenk je eigen variaties. Hier volgen een paar variaties op het chord rhythm. Uitstapje naar een melodisch accent Speel op de eerste tel eens met nadruk op 3 Draw. Nadruk op de enkele noten van de basislijn De basis van het chord rhythm is eigenlijk de volgende reeks enkele noten: 2 2+ 1 2+. Breng nu een variatie aan op de “viere”. en dat maakt het spannender. Je moet het dus helemaal hebben van je ritme en je frasering. en ga vervolgens door met de rest van het chord rhythm. Probeer ook eens vlák voor de eerste tel in te vallen met (123). Het zijn allemaal accoorden op maximaal 3 gaten. maar met een krachtig HA! Hierdoor laat je een korte rust vallen. Vervang daarvoor de eerste (123)/HADDA door 3 2 (glijden van 3 naar 2).je Ga daarna gewoon verder vanaf de eerste tel (met HADDA/HATTA). maar in plaats van 123+ op de vierde tel speel je het volgende snelle ritme (zonder tonggeluid): (123)+ … (12) … (123)+ vie re .Lay down the swing Op het chord rhythm kun/moet je namelijk een oneindig aantal variaties bedenken. gecombineerd met HADDA of HATTA. Laat het swingen! 10 . Stop and go Speel op de vierde tel de (123)+ niet met HADDA. en er is weinig melodische speelruimte. zo eenvoudig van opbouw. We gaan oefenen met het plaatsen van je lippen. Voor de blues moet je niet alleen accoorden. en werken gelijk aan een volle toon. maar zoveel mogelijkheden! En vooral als je lekker “in kunt zakken” met je harp. Verdubbel het aantal tonen op je harp! 11 . Deze module gaat over het buigen van de noten. maar ook enkele noten op je harp kunnen spelen. de blues…. essentieel voor typisch blues-geluid.Gebogen noten spelen Ahhhh. gebogen noten te spelen! Er zijn eigenlijk 2 manieren om met “puckering” te spelen: 1. Je houdt je mond lichtjes open. Het vraagt oefening om slechts één gat te spelen. Je bovenlip en je onderlip vormen samen een klein gaatje. Het is net zoals met zoenen: je lippen zijn niet gespannen maar ze komen heel licht naar voren. maar leg de harp in je geopende lippen. en je harp is gekanteld (de achterkant wijst zo’n 45 graden omhoog). vooral in het natte en zachte deel van je onderlip. Belangrijk bij deze methode is dat je speelt met “volle lippen” en een ontspannen tong. Wees streng: dwing jezelf om steeds zuiver en netjes één gat te kunnen spelen. en de natuurlijke neiging is om er minstens 2 tegelijk te spelen. Speel die noot 5 seconden onafgebroken.Lip pursing “Lip pursing” is een methode (ook wel “puckering” of “liptuit” genoemd) om afzonderlijke tonen op je harp te kunnen spelen. Dit is een absolute voorwaarde om o. Er is ook een andere methode om afzonderlijke tonen te spelen. Een handig trucje (uiteraard om te beginnen. zonder je mond van de mondharmonica af te halen. spelen via je onderlip: bij deze methode maak je gebruik van de natuurlijke curve van je onderlip. Hoe klinkt zo’n enkele noot? Voor het spelen van enkele noten is natuurlijk wèl van belang dat je weet hoe die enkele noot moet klinken. het zogenaamde “tongue blocking”. niet om als natuurlijke speelstijl aan te leren) is het volgende: • stel: je wilt 4 Blow als enkele noot spelen • je dekt met je linkerwijsvinger de gaten 1 t/m 3 af • je dekt met je rechterwijsvinger de gaten 5 t/m 10 af • je speelt tussen de tippen van beide vingers door op 4 Blow… zó moet hij klinken! 12 . waardoor je lucht laat stromen 2. Pas desnoods de manier van vasthouden van je harp aan. direct daarna de 4 Draw. Er blijft één gaatje open dat je als het ware bespeelt door het “gootje” in het midden van je onderlip. Probeer. Deze methode wordt niet behandeld in deze workshop. Door het “kantelen” worden de tonen links en rechts geblokkeerd door de zijkanten van je onderlip. met gekantelde embouchure. Je bovenlip ligt ver óp je harp. Alhoewel de meeste instructieboeken de “getuite lippen” methode behandelen (volgens ons omdat het makkelijker uit te leggen is). is onze ervaring dat het spelen via de onderlip (methode 2) makkelijker aan te leren is en vooral een veel mooiere toon oplevert. met getuite lippen: door je lippen te tuiten (alsof je zachtjes aan het fluiten bent) speel je op één gat tegelijk. SPEEL VLEZIG! Oefening: Enkele noten spelen Probeer de 4 Blow (en alleen de 4 Blow) te spelen.a. Laat je bovenlip vér over de rand op de harp rusten. Handige tip: breng niet je lippen naar de harp. je kaak. Varieer tijdens het spelen met je lipspanning. 13 . Een heel bekende toonladder Nu je enkele noten kunt spelen. Het beste is eerst eens te fluiten. etcetera. Doe datzelfde ook eens een stukje naar rechts. Bovendien kun je de ontbrekende noten (die niet standaard op de harp zitten) tóch spelen.Speel ik nou enkele noten of dubbele noten? Het is in het begin best lastig om enkele noten te spelen. en luister of je verschil hoort. Het zijn heel kleine bewegingen: je kaak zakt wat. kan je op de eerste 4 gaten in totaal 14 noten spelen. Varieer ook eens door een heel klein beetje naar links of rechts te gaan. je wangen. Als je kijkt naar de eerste 4 gaten van de harp. Probeer ook eens te voelen hoe de luchtstroom verandert als je één of meer gaten tegelijk speelt. Ga dan weer terug naar de 4 Blow. Luister naar de verschillen. Ontspan je lippen en laat je tong vooral rusten in je mond. is het van belang dat je van het ene gaatje naar het andere gaatje kunt gaan en tóch enkele noten kunt behouden. heb je in totaal 8 verschillende noten tot je beschikking. zoals de bekende C-majeur toonladder: Oefening: Majeur toonladder Oefen met het spelen van enkele noten op de standaard toonladder (doremifasolatido). Eigenlijk zijn het maar 7 verschillende noten. je keel. maar ga ondertussen een klein stukje naar links en speel ook een stukje van de 3 Blow mee. lekker blue. zonder je mond van de mondharmonica af te halen. te hummen of te neuriën en de toon vervolgens langzaam te laten zakken. misschien moet je je lippen nog iets strakker om het gaatje houden. Het buigen van noten Een van de meest karakteristieke technieken van bluesharp is het buigen van noten. kaak en ademhaling. Speel die noot 5 seconden onafgebroken. doe het dan nog eens en luister naar de volheid van je toon. je tong. Probeer. want de 2 Draw en de 3 Blow zijn dezelfde noot. direct daarna dezelfde oefening met de 4 Draw en de naastliggende gaten 3 Draw en 5 Draw. Wees er bewust van wat je op zo’n moment doet met je mond. nl. Maar als je je noten kunt buigen. zodat ook de 5 Blow gaat meeklinken. Zo zitten er in allerlei standaard/typische blues-loopjes zogenaamde “blue notes”. Toonladders zijn daar heel handige oefeningen voor. die je alleen door buigen kunt spelen. Oefening: Enkele en dubbele noten spelen Probeer de 4 Blow te spelen. Dat is het dubbele aantal! Hoe buig je de noten? Noten buigen doe je door een samenspel van mondholte. tong. Dat maakt de boel lekker jankerig. NB: let op de omdraaiing van Blow/Draw rond gaten 6 en 7! 4+ 4 en terug: 7+ 7 5+ 6 5 6+ 6+ 5 6 7 7+ 4+ 5+ 4 Als je deze toonladder zuiver op en neer kunt spelen. vier Blow en vier Draw holes. vanaf de natuurlijke noot in dat gat. Experimenteer met (het denken in) klanken terwijl je buigt: ii-oe. je hebt geen idee hoe je het moet doen. En toch blijf je het proberen: ain’t that the blues? Oefening: Bends op de 4 Draw en de 6 Draw Probeer de 4 Draw en de 6 Draw een halve noot omlaag te buigen. De hond begint te huilen en de kat wil ook dat je ophoudt. zowel legato als staccato. Hoe voller. 6 6’ 6+ en herhalen. Dit is een essentieel onderdeel van je spel. hoe meer gespannen. de luchtdruk gaat wat naar achter. En wat die leraar ook zegt. Idem Legato en staccato Op de bovenstaande manier speel je de gebogen noot waarschijnlijk door. Dat noemen ze staccato. Denk aan de klank voordat je de noot speelt. • denk en speel in gedachten iiiiiiiiii terwijl deze noot klinkt • denk en speel in gedachten oeoeoeoeoe en laat de noot een halve toon zakken. en ook zeer gevorderde spelers oefenen steeds maar weer op het buigen van de noten. etcetera. Uiteindelijk gaat het je lukken! Dit is het taaiste gedeelte uit de syllabus. Dat noemen ze legato. Oefenen met staccato is een prima voorbereiding om noten direct gebogen te spelen (dus zonder eerst de natuurlijke noot te moeten spelen). Je kunt het ook in stappen doen: denk dan KIE-KOE. hoe minder het buigen lukt. Je tong trekt zich wat terug. 14 . Doe dit met de “lip pursing” methode: • tuit je lippen • speel de 4 Draw terwijl je tong bijna de opening in je mond afsluit. Op de C-harp die we gebruiken is de 4Draw voor veel mensen het meest eenvoudig te buigen. Hou controle over de luchtstroom. Zorg dat je lucht kwijtraakt door ook uit te blazen. 4 4’ 4+ en herhalen. DIE-DOE of TIETOE. probeer het ook op de harp. • je hebt nu de 4’ te pakken! • (als je de 4’ hebt gevonden:) hou deze eens 2 seconden vast Belangrijk is dat je de enkele noot met lip pursing kunt spelen zonder luchtverlies en zonder uitglijders naar naastgelegen gaten op de harp. De 4+ en de 6+ in onderstaande oefening zijn daarvoor bedoeld. Blijf volhouden als het niet direct lukt. langzaam en traploos af te glijden naar de gebogen noot.je tong gaat meer naar achter. Oefening: Legato en staccato bends Probeer de 4 Draw en de 6 Draw een halve noot omlaag te buigen. je kaak zakt wat. Na wat droogzwemmen. Je huisgenoten lachen je uit of zijn geërgerd. Met al dat oefenen op gebogen noten is het belangrijk dat je niet volloopt met lucht. Je gaat ontdekken wat je moet doen om een noot te kunnen buigen. Bijvoorbeeld: de 1D is lastiger te buigen dan de 6D. A en Bb-harp. Afhankelijk van welk gat je buigt. de 9+ en de 10+. met IE-OE. Oefening: alle (ontbrekende) gebogen noten Leer bovenstaand schema uit je hoofd: welke noten kun je buigen? Probeer alle draw-bends uit (1’. In de regel worden Blow-bends alleen gespeeld op de (lage) F. • hoe hoger de harp. hoe lastiger is het buigen van de 8. Hieronder staan de gebogen noten op een harp in C. de 3D buig je met IE-OE-OO-AW. je moet direct van de ii-klank naar de aw-klank. 3’’. Die bends worden vooral gebruikt in het spelen in de 1e positie (zie de betreffende module over posities) en dat is een gevorderde techniek. 2’’. etcetera. 6’). De 6D buig je bijv.Welke noten kun je buigen? En hoever kun je ze buigen? Niet alle noten kunnen gebogen worden. G. en op Blow 7 t/m 10 • een noot kan in stappen van een halve noot worden gebogen (staccato én legato) • een Draw-noot kan worden gebogen tot een halve toon boven de Blow-noot uit het zelfde gat • omgekeerd geldt hetzelfde • als er tussen de Blow en de Draw een halve stap zit (zoals op gat 5 en gat 7) dan kan de hoogste niet worden gebogen. Sommige noten kunnen meer gebogen worden dan andere. moet je in andere klanken (de IE-OE-geheugensteun) denken. maar alleen worden afgevlakt (met ongeveer een kwart noot). Wetenswaardigheden over het buigen van noten Als je weet dat een gebogen noot wordt veroorzaakt door een samenspel van zowel de Draw als het Blow tongetje in je harp. Probeer maar de 3D4D samen! 15 .10 hole Blow. • je kunt enkele noten buigen. kan alleen de hoogste van de twee noten worden gebogen • de gebogen noten zitten dus op Draw voor 1 t/m 6. 4’. maar ook 2 noten tegelijk.9. Nog een aantal andere tips & wetenswaardigheden op een rij: • het buigen van de lage noten kost meer kracht dan het buigen van de hoge noten. 3’’’. dan is er een logica te ontdekken: • in één gat. Probeer alle bends met legato en staccato. 3’. Je kaak moet meer omlaag. Leer de verschillende plekken uit je hoofd! NB: in deze syllabus besteden we geen aandacht aan het buigen van de 8+. 2’. Toch is enige kennis van de muziektheorie en notenleer onmisbaar. toonladders en schema’s Blues harmonica is vooral een intuïtieve aangelegenheid. In deze module behandelen we de essentiële elementen. En daarmee ben je klaar voor het spelen van een 12-bar blues! 16 .Posities. Bovendien wordt duidelijk hoe een bluesschema in elkaar zit. De zwarte toets is ook een halve noot lager dan de D. en van mij mag je die 2 symbolen door elkaar gebruiken. laat staan notenlezen. een hele stap (D-E). een hele stap (FG). Als je alle toetsen speelt (wit en zwart) dan ga je steeds in stapjes/intervals van een halve noot omhoog. de G en de A (met daartussen de G# of AЬ) en de A en B (met daartussen de A# of BЬ). de F en de G (met daartussen de F# of GЬ). en dat schrijf je als C# (ook wel C-kruis of Cis). en dat schrijf je als DЬ (ook wel Dmoll of Des). Een interval is de afstand in toonhoogte tussen verschillende noten. Als je dus vanaf de E een interval van een hele noot omhoog gaat. De toonladder van C Als je op een piano alle witte toetsen speelt. Let op: tussen de E en de F. De 1e noot is een C. krijg je een diatonische of majeur toonladder: (C-D-E-F-G-A-B-C). en tussen de B en de C zit een interval van een halve stap. en de 8e is ook weer een C. kom je niet op de F uit maar op de F#. Dat is dus een octaaf (octo=acht)! 17 . dan besef je dat diepgaande kennis van de muziektheorie absoluut niet nodig is. Het best kan je dat begrijpen aan de hand van een piano-toetsenbord. Zoals je ziet zit er tussen bijvoorbeeld de C en de D een zwarte toets. en die zwarte toets is een halve noot hoger dan de C. De verschillende toetsen van de piano lopen van links naar rechts op van laag naar hoog. Een C# en een DЬ klinken allebei hetzelfde.Basiskennis van de notenleer Ontspan! Als je realiseert dat sommige grote harpspelers niets eens konden lezen. Een hele stap zit ook tussen de D en de E (met daartussen de D# of EЬ). oftewel een hele stap. een halve stap (E-F). Dat is de bekende do-re-mi-fa-so-la-ti-do. een hele stap (G-A). Tussen de C en de D zit dus een interval van 2 halve stappen. Het enige dat je werkelijk dient te begrijpen is wat “intervals” zijn. een hele stap (A-B) en een halve stap (B-C). De intervals zijn dan een hele stap (C-D). vormen samen het G-accoord).3 Draw. Draw 1 2 X 3 4 5 X 6 7 8 9 10 18 . dan kan je zien dat: • de volledige C-toonladder zit op de gaten 4 t/m 7 • op de gaten 1 t/m 4 moeten 2 noten van de C-toonladder (nl. B) met “buigen” worden gespeeld. op zowel Blow als Draw. ook wel “cross harp” genoemd De meest gebruikte manier om bluesharp te spelen is in de 2e positie (“cross harp”). We hebben er in les 1 al mee geoefend: het chord rhythm is een thema voor de 2e positie (de 1. • op de gaten 7 t/m 10 moet 1 noot van de C-toonladder (nl. Je grondtoon zit dan op de 2nd hole Draw. waarop we steeds terugkeerden. Eigenlijk worden alle gaten op je harp wel gebruikt in de 2e positie. F en A) met “buigen” worden gespeeld. Cross Your Harp De tweede positie (G= grondtoon). Belangrijke en veelgebruikte gaten zijn (grondtoon X ): Blow Nr. Met een harp in C zoals wij die gebruiken in deze syllabus.De 10 gaten van de harp De harp in C heeft de volgende noten: Als je nu al het voorgaande bij elkaar optelt.2. is dan de G je grondtoon en je speelt mee met nummers die in G staan. maar dan écht bluesy: 2 3’ 4+ 4’ 4 5 6+ en terug Dit is de bluestoonladder. Hou ook bij het spelen van de scale het ritme vast: blijf meetikken met je voet! De andere posities Je kunt een harp in een groot aantal verschillende posities spelen. Bij de 1e positie gebruik je je C-harp in nummers die in C staan. 19 . Oefen dit net zolang totdat je er niet meer over hoeft na te denken en de toonladder soepel kunt spelen. Aan het spelen in andere dan de eerste en tweede positie wordt in de gevorderdencursus aandacht besteed. De andere posities (4e en hoger) zijn meer zeldzaam. Wissel het af met het chord-rhythm. De belangrijkste toonladder die je zult leren en die je móet beheersen om blues te kunnen spelen op je bluesharp! Oefening: Cross Harp (Blues) Scale Speel bovenstaande cross-harp scales van laag naar hoog en terug. Naast de 2e positie zijn de 1e en de 3e het meest gebruikt. Leer de onderstaande crossharp-tabel (met de meest voorkomende toonsoorten) uit je hoofd! Het nummer dat je wilt meespelen staat in de toonsoort: G A B C D E F Cross harp scale Je speelt crossharp met een mondharmonica in de toonsoort: C D E F G A Bes De cross-harp scale is de basis van veel bluesmelodieën in 2e positie: 2 3 4+ 4 5 6+ en terug De cross-harp scale. en bij de 3e positie gebruik je je C-harp in nummers die in D(mineur) staan.Afhankelijk van de grondtoon. moet je dus steeds een andere harp pakken. oftewel de toon waarin het nummer staat. Al die nummers kunnen natuurlijk in andere grondtonen staan. op een andere manier gezegd. de standaard 12 maten blues heeft de volgende structuur: • Eerst 4 maten in het I-accoord • Dan 2 maten in het IV-accoord • Dan weer 2 maten terug in het I-accoord • Dan 1 maat in het V-accoord • En 1 maat in het IV-accoord • En ter afronding terug naar 2 maten in het I-accoord. de IV en de V die worden gebruikt. en welk schema hanteren we? Het schema van een 12-maten blues De 12 maten blues is volgens een vast schema opgebouwd met vaste accoordenwisselingen. Dus voor een blues in G zijn de belangrijkste 3 accoorden de G. maar binnen de grondtoon zijn het bijna altijd de I. 20 . oftewel de grondtoon.De 3 accoorden in een bluesschema De 3 belangrijkste accoorden in de blues zijn de accoorden die horen bij 1e. In schemavorm ziet de 12 maten blues in G er als volgt uit: 1e maat I-accoord G 2e maat I G 3e maat I G 4e maat I G 5e maat IV-accoord C 6e maat IV C 7e maat I-accoord G 8e maat I G 9e maat V-accoord D 10e maat IV-accoord C 11e maat I-accoord G 12e maat I G Of. Dat alles moet je als muzikanten natuurlijk met elkaar afspreken: in welke toon staat het nummer. de C en de D. In dit voorbeeld dus het C-accoord. de 4e en de 5e noten van de toonladder waarin het nummer staat. Een veel voorkomende variatie is dat in de tweede maat van het schema al een keer het IV-accoord gespeeld wordt. En er zijn allemaal variaties op de volgorde waarin de 3 accoorden worden gebruikt. Ze worden ook wel met Romeinse cijfers aangeduid: • I-accoord (de G) • IV-accoord (de C) • V-accoord (de D) In 99% van de bluesnummers worden slechts 3 accoorden gebruikt. legt hij zijn conclusie neer. of waarin de eind-melodie van het nummer wordt gespeeld. Op dat moment maakt de zanger vaak een statement. vertelt hij de clou. etcetera.p. Da’s moeilijker dan je denkt! Probeer ook eens de 6+ i.Belangrijke momenten in de 12 maten blues In de 12 maten zijn er 2 karakteristieke momenten.p. In veel bluesnummers is dat het belangrijkste moment in de tekst. de 4 (idem). Als je zelf gaat improviseren over een bluesschema is het belangrijk dat je je van deze opbouw bewust bent.v. Tijdens de laatste vier maten wordt de blues met een conclusie afgesloten. de 4+ (idem) en/of de 1 i. de 2 (da’s dezelfde noot). Oefening: 12 maten bluesschema Tap met je voet het ritme van de 12maten blues. de 1+ i. • Bij gezongen blues wordt in de eerste vier maten de openingsmededeling gedaan die in de tweede groep van vier maten herhaald wordt. Luister naar bluesmuziek en leer de vorm herkennen! 21 . en speel de 1e tel van iedere maat: • op het I-accoord met de 2nd hole Draw • op het IV-accoord met de 4th hole Blow • op het V-accoord met de 4th hole Draw Probeer vervolgens het chord rhythm toe te voegen.p. de 11e en de 12e maat is de “turnaround”.v. Ook voor een solo op de harp is dit het moment om het accent te leggen. waarin de volgende ronde van 12 maten wordt ingeleid. 10e en 11e maat noemen ze samen ook wel de “V-IV-I-transition”. namelijk: • de 9e.v. dan is deze module je eerste verzameling handige woorden en zinnen. en je mag 12 maten soleren. 22 . Help! Wat ga je doen? Wat ga je zeggen? In deze module krijg je een aantal Hot Licks & Bluesy Bits mee om een pakkende solo neer te zetten.Hot Licks & Bluesy Bits Als bluesharp spelen is als spreken. Stel je voor: de bandleider geeft je een seintje. maar wat ga je dan doen? En als je dan nóg een rondje van 12 maten krijgt. Je speelt met je luisteraar: je zet ze eerst op het puntje van hun stoel. Als je solo’s speelt vanuit een herkenbaar en eenvoudig loopje. Vraag en antwoord Solo’s in blues muziek hebben alles te maken met spanning en ontspanning. maar ze herkennen wel een pakkend thema. Een handige toegang is het denken in vraag/antwoord-loopjes: • vraag: eindig een loopje op een andere noot dan de grondtoon. is de veel gehoorde vraag: hoe kan ik leren soleren op een bluesnummer? Stel: je krijgt 12 maten de ruimte om een solo te spelen. kun je je concentreren op de expressie waarmee je dat loopje speelt. In de beperking zit de kracht van een solo! 23 . Het duurt meestal slechts zo’n 5 maten en dan slaat de verveling (bij de luisteraar) en de onzekerheid (bij de speler) toe.w. En dat doe je keer op keer. Een solo is op zo’n manier vaak onsamenhangend en er wordt geen verhaal verteld (hooguit een reeks willekeurige woorden). de vraagtekens) zijn de 4 en de 5.Soleren Nu je de basistechnieken beheerst. en daarvoor is jarenlange oefening nodig. wat moet je dan weer spelen? De grote valkuil van beginnende muzikanten is dat ze tijdens een solo werkelijke alle technieken denken te moeten spelen die ze beheersen.a. Dat geeft spanning bij de luisteraar: wat zal er nu komen? • antwoord: eindig een loopje op de grondtoon. Dat gaat vaak niet goed. In cross harp is een heel basic vraag/antwoord thema: • 3 4 3 4 (vraag) • 3 4 3 2 (antwoord) Veel gebruikte noten om te eindigen bij de vraag (m. en je laat ze dan weer lekker achterover leunen. maar het vraagt om écht meesterschap. Dat geeft rust bij de luisteraar: we zijn weer terug op het vertrouwde punt. Mee op de emotionele golven van je spel. Bedenk dat het publiek vaak niet eens doorheeft dat je allerlei ingewikkelde technieken kunt toepassen. Hou het simpel 12 maten lang allerlei verschillende dingen doen kan heel interessant zijn. Een simpel thema op een 12 maten schema: 1e maat: 2e maat: 3e maat: 4e maat: 5e maat: 6e maat: 7e maat: 8e maat: 9e maat: 10e maat: 11e maat: 12e maat: 3 3 3 5 4+ 4+ 3 3 4 4+ 2 2 4 4 4 4+ 4+ 4 4 4 4+ 2 1 3 3 3 4 2 4 3 3 3 4 3 2 4 4 4+ 4+ 2 2 1 Hetzelfde principe. maar nu meer bluesy en swingend gespeeld: 1e maat: 2e maat: 3e maat: 4e maat: 5e maat: 6e maat: 7e maat: 8e maat: 9e maat: 10e maat: 11e maat: 12e maat: 3 4 3 4 3 4 5 4+ 4+ 4+ 4+ 3 4 3 4 1 4 1+ 4+ 2 3’ 2” 1 3 3 3 4 2 4 3’ 4’ 4 3 4 3 2 4+ 4 3’ 4+ 4 4+ 5+ 6+ 24 . in je handtas. • Altijd zinvol om te oefenen. op het toilet. white men do have the blues!).bluesharp. Op die manier bouw je tóch spiergeheugen op.nl Happy harping!!! 25 . een paar keer per dag. al is het maar kort: chord rhythm!!! • Zorg dat je overal en altijd een harpje binnen handbereik hebt. • Zoek iemand met een gitaar en speel samen de blues. en analyseer de harp-partij. etcetera.Afronding Gefeliciteerd! Je beschikt nu over kennis van de meest belangrijke basistechnieken van de bluesharp. te oefenen en nog eens te oefenen! Een paar tips op een rij: • Bijna niemand heeft tijd en discipline om dagelijks een uur of meer te oefenen. op je rommelzolder. Zoek de juiste toonsoort en het bijpassende harpje uit. het leert je een gelijkmatig ritme te behouden én het zorgt ervoor dat de aandacht komt te liggen op de muziek in plaats van de techniek. In je aktentas (yes. • Stel al je vragen op www. Vaardigheid komt natuurlijk door te oefenen. naast de fles met afwasmiddel. En dat is natuurlijk het leukst! • Speel mee op iedere harp-plaat waar je je handen op kunt leggen. in de badkamer.forum. Hoe dan ook: pak als je kan je harp en speel in blokjes van 5 minuten. in het dashboardkastje. in het borstzakje van ieder jack. Dat doet wonderen voor het waarderen van je eigen spel.