Bitka na SutjesciPovodom 70.godišnjice Poslije neuspjeha u bici na Neretvi, Nijemci su privremeno obustavili dejstva svojih trupa protiv Operativne grupe divizija, ali su i dalje sistematski pratili njeno prodiranje na istok i vršili pripreme za novu napadnu operaciju. Osnovna ideja njemačkog plana bila je da se pomoćnim snagama sa sjevera i zapada izbije na kanjone Tare i Pive i posjednu prelazi na tim rijekama, a glavnim snagama da nastupaju iz rejona Kolašina i Nikšića širokim frontom na zapad i sjever u pravcu planine Durmitor, sabiju Operativnu grupu divizija sa Vrhovnim štabom na planinsku visoravan izme đu donjih tokova Tare i Pive i masiva Durmitora i tu je unište. Nijemci su pripreme vršili u najve ćoj tajnosti radi postizanja iznenađenja i o tome nisu obavijestili italijansku komandu sve do početka napada. Bitka na Sutjesci čini odbrambenu operaciju Operativne grupe divizija Vrhovnog štaba NOV i POJ jačine oko 19.700 boraca, pod neposrednim rukovodstvom vrhovnog komandanta Josipa Broja Tita, za vrijeme njemačke napadne operacije ,,Švarc" u kojoj je angažovano 127.000 njemačkih, italijanskih, bugarskih i ustaško-domobranskih vojnika, a vo đena je na teritorije Crni Gore, Sandžaka i jugoistočne Bosne, od 15. maja do 15. juna 1943. januara do 16.Nakon što se nekoliko dana malo odmorila na nevesinjsko-kalinovi čkoj visoravni. a 3. Prvo je trebalo likvidirati italijanske garnizone u Bijelom Polju. proleterska divizija. Drinska operativna grupa (sastava 2. i 2. da bi se oslobodio pravac daljeg nastupanja. Bitka na Sutjesci. Namjera je bila da se jedinice odmore. Ostale snage bile su raspoređene za odbranu slobodne teritorije i zaštitu Centralne bolnice. nova područja. popune novim-borcima i pripreme za dalja ofanzivna dejstva prema Kosovu i Metohiji i južnoj Srbiji. dalmatinska brigada jugozapadno od Pljevalja. grupisana zapadno od Kolašina. . Operativna grupa divizija Vrhovnog štaba forsirala je Drinu i izvršila prodor u Sandžak i Crnu Goru. Taj zadatak primile su 1. (pripremana i provođena u nekoliko faza od 15. oslobodivši u toku aprila i u prvoj polovini maja 1943. godine). juna 1943. 7. proleterska. Bileća i Hrtkovca. i to: 3. 6. bio je udruženi napad Sila osovine koje su Operacijom Schwarz imali cilj uništenje partizanskih jedinica u blizini rijeke Sutjeske u jugoistočnoj Bosni. banijska divizija (još u pokretu) sa pravca Plevalja. Njen raspored sredinom maja bio je podešen zamisli vrhovnog komandanta Josipa Broza Tita za dalji prodor na istok preko Lima. istočnobosanska i Majevička brigada) sa pravca Foče i Goražda. Mojkovcu i Kolašinu. udarna divizija štitila je od Nikši ća. proleterska divizija. koja je grupisana sjeverozapadno od Bijelog Polja i Mojkovca. Bitka na Neretvi) eliminira NOVJ nakon čega bi slijedila operacija SCHWARZ čiji je prvobitni cilj bio razoružavanje četnika u italijanskoj okupacijskoj zoni koje su ovi bili legalizirani u Dobrovolja čku anti-komunističku miliciju (Milizia Volontaria AntiComunista . Ukupno je angažovano 127.000. bugarski 61. brdska divizija. oko 4. i 15. osam artiljerijskih pukova. puk.000 vojske). „Venecija". domobranska pukovnija. brdsku diviziju (ja čine preko 20. ojačani 724. ukupno oko 11. A neposredno poslije izlaska iz obruča protiv jedinica NOVJ borili su se još 9. lovačke divizije i ojačani puk „Brandenburg". puk 104.000 vojnika."U planovima Sila osovine za 1943 zamišljeno je da se u operaciji WEISS I-III ( Četvrta neprijateljska ofenziva . oko 2. 1. „Ferara" i dijelovi drugih jedinica. 14. legionarske divizije. poznatije kao 'Bitka na Neretvi' koja nije uspjela ostvariti cilj: slamanje partizanskih jedinica i zarobljavanje Josipa Broza Tita ili kako su ga Nijemci zvali Walter. 118. domobranski lova čki zdrug.000 vojnika. koja je dovedena sa Kavkaza. što mu je prije rata bilo kodno ime u komunikaciji sa SSSR-om. Za izvođenje operacije upotrijebljeno je sedam ojačanih divizija. 1. Operacija Schwarz je uslijedila nakon Operacije "Weiss". ustaški zdrug i dijelovi nekih manjih jedinica. ukupno oko 67. Peta neprijateljska ofanziva U borbi su angažovali i 1. glavnina 369.000 vojnika. 43. 4. lovačka. i to njemačke: SS divizija „Princ Eugen". bataljon tenkova i u po četnoj fazi oko 160 aviona.MVAC)." Partizanska kolona tokom Bitke na Sutjesci Odbijanje Pete neprijateljske ofanzive je napravilo prekretnicu u Drugom svjetskom ratu. italijanske: divizije „Taurinense".000 vojnika.000 vojnika. „nacionalne" crnogorske formacije i četnici pod komandom italijanskih jedinica. . Prateći Bataljon. VIZ. banijska udarna divizija (7. koje su zajedno sa 2. juna) obuhvata proboj glavnine Operativne grupe Vrhovnog štaba na Jahorinu.Danilovgrad. proleterska divizija (2. proleterske divizije u Limskoj dolini sa njema čkom 1. ostvare operativni obruč oko jedinica NOVJ u Sandžaku i Crnoj Gori. I. pod komandom Peka Dapčevića i Mitra Bakića. radio na operativnom okruženju. Druga etapa (28. koji se nalazi izmađu rijeka Tare i Pive u planinskom dijelu sjeverne Crne Gore. prbr sačinjavale Drinsku operativnu grupu. maja 1943.000 vojnika pješadije i oklopnih vozila. str. uočavaju se tri etape. i 2. divizije i Centralne bolnice u dolini Sutjeske. od kojih oko 3. krbr). Operativnu grupu NOV sačinjavale su operacione grupe od 16 brigada Narodno-oslobodilačke vojske: 1. dalbr.700 boraca. uglavnom. maja) obuhvata dejstva Operativne grupe divizija za prodor prema istoku. Operacija „Švarc" počela je 15. Sile Osovine su. uključujući Njemačke. juna) obuhvata prenošenje težišta preko Pive na Vučevo. 4.Bio če Podgorica . 5. Italijanske. pod komandom Pavla Jakšića i Đure Kladarina. okupile preko 127. sa kružne operacijske osnovice dužine oko 500 km koncentričnim dejstvima neprijateljskih snaga prema zaprečnoj liniji koja je postavljena u kanjonima donjih tokova Tare i Pive. maja koncentričnim nastupanjem uspjeli da povežu napadne kolone i. i 16. a kasnije i 3. 3. 7. lcrbr i 3. Sudar 1. izvodeći napad. Sutjeska (Zbornik radova) knj. što je ubrzalo njeno angažovanje u operaciji „Švarc" i grupisanje oko pet pukova na sektoru Maleševo .sve pod komandom general-majora Rudolfa Litersa. Ustaške.700 ranjenika i bolesnika. 3. crbr i 10. i Bugarske jedinice sa više od 300 aviona. 6. do 20." 687—696 i 706. dalbr. brdskom divizijom bio je najbolji operativni dokaz da se neće moći prodrijeti dalje i da se mora tražiti drugo rješenje. herbr) pod komandom Radovana Vukanovića i Radomira Babića. Prva etapa (15—27. . Vrhovni štab. Nijemci su od 15. Sile Osovine su iskoristile svoju nadmo ć kako bi okružile i izolirale partizane na podru čju Durmitora. istočnobosanska i Majevička brigada. Treća etapa (10—15. prbr. izbijanje u dolinu Sutjeske. 2. maja — 9. Sada su neprijateljske snage operativno okruženje pretvorile u taktičko stezanje obruča. 8. i natjerale ih u žestoke borbe tokom mjesec dana na kršovitom terenu. banbr. odustajanje od toga i pokušaj da se izvrši proboj prema Fo či za koje je vrijeme neprijatelj. 1960.ukupno oko 19. Haubički divizion i Centralna bolnica . crbr i 7. odnosno preko Tare u Sandžak. pod Njemačkim zapovjedništvom. udarna divizija (1. proleterska divizija (1. dalbr). podjelu Operativne grupe Vrhovnog štaba i pokušaj da se preko Zelengore probije u istočnu Bosnu. sanbr) pod komandom* Ko če Popovića i Filipa Kljajića. okruženje i stradanje 3. Prema razvoju operativne situacije u toku bitke. Beograd. Za to vrijeme grupa bataljona je kod Bioča nanijela težak udarac italijanskoj diviziji „Venecija". sve jedinice 2." Suočena sa isključivo njemačkim trupama u završnom okruženju Narodno-oslobodilačka vojska se preko Sutjeske uspijeva probiti kroz linije 118. Zato je vrhovni komandant Tito 10. Kladnju i Zvorniku. juna. Poraženi i na Zelengori. ili više od trećine vojnika koji su ušli u borbe. poslije proboja obruča kod Balinovca trebalo je očekivati da će Nijemci nastojati da ga ponovo zatvore. štiteći bokove uzanog koridora na Zelengori. diviziji. proleterska brigada u rejonu. Najteže borbe vodile su 4. naredio da „obzirom na razvoj situacije na našim sektorima. zatim dalje ka Jahorini. po direktnoj Hitlerovoj naredbi. čime je. . čisteći utvrđenja Sila Osovine u Vlasenici. Probijajući se preko Sutjeske i Zelengore.000 ranjenika ostale su okružene. Kroz stvoreni otvor krenule su preko ceste ka Miljevini 1. 104. 9. Odlučnost naroda koji želi slobodu "Partizani odmah nakon proboja započinju kontraofanzivu u istočnoj Bosni. pa se više nije moglo odlagati prodor na sjever. divizije. Ljubinog groba i 2. poslije mjesec dana borbi u okruženju. a u vezi naših daljih operativnih namjera". krenuo da ih uništi. banijska divizija sa Vrhovnim štabom i u toku 15. angažujući i tenkove i avijaciju. Bitka na Sutjesci je bitka naroda koji želi slobodu. Njema čke. proleterska i 7. Olovu. divizija. juna 1. koja se no ću 9/10. Nijemci ubijaju i ranjenike i nenaoružano medicinsko osoblje. juna prebacila preko Sutjeske." Bitka na Sutjesci je bila prekretnica rata u Jugoslaviji jer nakon nje partizanski pokret sve više jača i kreće ka potpunom oslobođenju Jugoslavije od fašista i doma ćih izdajnika. juna 1943. divizije krenu na sjever. Partizani trpe i nedostatak hrane i lijekova. kada je ocijenio da više nema nikakve mogu ćnosti da se pomogne 3. General Rudolf Lüters je u svom završnom izvještaju protivnika opisao kao ‘dobro organizovane i vješto vođene komunističke pobunjenike sa nevjerovatno visokim borbenim moralom’. godine zamalo uspijeva da likvidiraju Tita. kada bomba pada pored čelne grupe i ranjava ga u ruku. proleterska brigada u rejonu Velike i Male Košute. i 2. Jägerske i 369. Nijemci su pokušali da stvore novi obru č na cesti Foča — Kalinovik. General Alexander Löhr je. Nijemci su 15. Titov pas njema čki ovčar Luks se po opisima događaja žrtvovao da spasi Titov život. Tri brigade i centralna bolnica sa preko 2.391 partizana. na Lučke kolibe je pristigla i 7. Srebrenici. završena bitka na Sutjesci i planirana operacija. juna dohvatile se južnih padina Jahorine. prema Rataju i Miljevini. juna prekinuli operaciju „Švarc" i po čeli povlačenje sa Sutjeske. i 7. proleterska brigada probila je na juriš i taj njemački obruč na pravcu Rataj . što je povećalo nade u mogućnost probijanja i 3. Ukupno je stradalo 6. a mnoge je pokosio tifus.Pobunjenici sa nevjerovatnim moralom "Nijemcima.Miljevina. Ujutru 12. Hrvatske Pješačke Divizije na pravcu prema istočnoj Bosni. Međutim. ona je pokazala veliku moralnu i udarnu snagu . komandant Privremenog operativnog štaba za Hercegovinu. "Odmah po proboju NOA se regrupirala i započela protivofanzivu u istočnoj Bosni.U bici na Sutjesci Operativna grupa divizija Vrhovnog štaba izdržala je vrhunac ljudskih napora. bez neposrednog sadejstva i pomoći jedinica spolja. Vješto i smjelo vođena. divizija je 13. pobijeno je preko 1. Poslije razbijanja divizije Centralna bolnica je ostala nezaštićena i najvećim dijelom je stradala. Operativna grupa divizija je ubrzo po proboju posljednjeg obruča razvila široka ofanzivna dejstva u istočnoj Bosni. 3. Olovu. I pored velikih gubitaka na Sutjesci. Kladanju i Zvorniku tokom slijede ćih 20 dana. Od maja 1942.000 ranjenika i oko 100 dece. godine član Vrhovnog štaba. Srebrenici. čisteći utvrde Sila osovine u Vlasenici. crnogorske brigade i 3. juna.ono što neprijatelj nije mogao ni da shvati ni da nadvlada. jer su njema čki vojnici u dolini Sutjeske pobili blizu . član KPJ od 1925. sa gotovo klasičnim oblikom proboja okružene grupacije i to izvedeno sopstvenim snagama. divizije od 3. zamjenik komandanta Glavnog štaba za Crnu Goru i Boku. komandant 5. komandant Nikšićkog NOP odreda. u NOR-u: organizator ustanka u nikšićkom okrugu. do 13. Boreći se do kraja za spas Centralne bolnice. Oko polovine njenog sastava je izginulo. Tjentište Na Sutjesci je poginuo i Savo Kova čević (1905—1943). Sutjeska." Bitka na Sutjesci predstavlja za jedinice NOVJ odbrambenu operaciju u okruženju. dok se oko hiljadu boraca i starješina u manjim ili ve ćim grupama probilo na Zelengoru ili natrag preko Sutjeske za Crnu Goru i Sandžak. juna na Sutjesci razbijena. radnik i seljak. razbijena 3. Ona je bila značajna i za međunarodnu afirmaciju NOP-a. Sutjeska (Zbornik radova). str.hiljadu ranjenika i bolesnika. Moni Finci. Sutjeska dolina heroja. moralni i politički značaj. U ovoj operaciji Operativna grupa divizija imala je 7. Tito je rekao: „Peta neprijateljska ofanziva u proljeće i ljeto 1943. Gubici NOVJ u bici na Sutjesci. Bitka na Sutjesci je imala velik vojni. I. NeretvaSutjeska 1943 (Zbornik radova). divizija.000 ranjenika i oko 100 dece iz Dje čijeg doma. 3—55. 294—313. Viktor Kupar. Beograd — Tjentište. str.356 poginulih (me đu kojima 603 žene) boraca i starješina. 1—269. godine protiv naše oslobođene teritorije u Crnoj Gori i Sandžaku ući će u historiju kao najslavnija epopeja naše narodnooslobodilaćke borbe". Ranjen je i vrhovni komandant Josip Broz Tito. Ocjenjujući bitku na Sutjesci. knj. pobijeno preko 1. Beograd 1969. 1978. Hamdo Čamo .