PODRĘCZNIK BARDACHA I WYKŁADY: CZĘŚĆ I – KRÓLESTWO POLSKIE: I RP ROZDZIAŁ II – MONARCHIA PATRYMONIALNAII. ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA 9. Polskie prawo zwyczajowe: źródła praktyki – dyplomy książęce potwierdzające czynności prawne osób prywatnych, książęce akty nadania, akty sądowe i prywatne „Księga Henrykowska” – akty prawne i opis transakcji zawieranych przez klasztor cystersów w Henrykowie na Śląsku w XIII i XIV wieku, rodzaj księgi uposażeń formularze czynności prawnych – znane z wieków XIII i XIV, ich stosowanie prowadziło do ujednolicenia prawa, były one praktycznymi podręcznikami prawa „Księga elbląska” – spis prawa zwyczajowego sporządzony w języku staroniemieckim, nazywany też „Najstarszym zwodem prawa polskiego”, odkryty w bilbliotece w Elblągu w XIX wieku, podkreślano rodzinne pochodzenie i odrębność prawa polskiego, zachowane przepisy regulują organizację sądów, postępowania sądowego i prawa karnego roczniki – powstały z tablic paschalnych, określały datę wielkanocy i kalendarz liturgiczny, występowały w kościołach większych, mnisi dokonywali na nich zapisków marginalnych i interlinearnych, z których powstały roczniki: świętokrzyski z 1122 r., poznański, kamieniecki hagiografia – żywoty świętych pańskich – „Vita sanctia Adalberti” z 1004 roku, żywot św. Ottona z XII w. itd. kroniki – bezpośredni przekaz wydarzeń – kroniki: Vidukinda – informacje o Mieszku I, Kietmara – informacje o Bolesławie Chrobrym, Kroniki Krzyżackie, Kronika Kosmasa, Pulavy, KRONIKI POLSKIE: Galla Anonima, Kadłubka, Mierzwy, Śląskie, Janka z Czarnkowa, Historia Polska Jana Długosza listy – poznaje się fakty, o których piszący listy wiedzieli z autopsji 10. Prawo stanowione: przywileje jednostkowe – wydawane na rzecz osób fizycznych, możnowładców, rycerzy czy osób prawnych przywileje immunitetowe – największa grupa przywilejów jednostkowych, ograniczały prawo książęce na rzecz ich odbiorców (panowie duchowni i świeccy), regulowały życie ludzi zamieszkałych w ich dobrach przywileje ziemskie – obejmowały wszystkich członków jednego lub więcej stanów statuty – ustanawiane przez panującego normy prawne regulujące poszczególne dziedziny życia państwowego, np. statuty Krzywoustego dotyczące np. zasad dziedziczenia tronu pryncypackiego edykty – wydawane przez władcę, dotyczyły np. prawa sądowego 11. Prawo kościelne a prawo kanoniczne: prawo kanoniczne – zespół norm prawnych wytworzyonych przez kościół a regulujących stosunki kościoła wewnątrz i zew. prawo kościelne – zespół norm regulujących stosunki kościoła wewnątrz i na zew. bez względu na to, przez kogo są stworz. źródła p. kanonicznego w PL – zwód prawa kanonicznego – „Collectio tripartitia”, Dekrety Grzegorza IX, Dekret Gracjana statuty prowincjonalne – uchwalane na synodach prwoincjonalnychz udziałem legatów papieskich, zebrane częściowo w synodykuarcybiskupa Jarosława w 1357 r. statuty diecezjalne – wydawane na synodach diecezjalnych, uzupełniały statuty prowincjonalne 12. Prawo niemieckie na ziemiach polskich: przywileje lokacyjne – wystawiane przez panującego dokonującego lokacji miasta lub wsi na prawie niemieckim lub zezwalając na nią odbiorcy przywileju dokument lokacyjny – wystawiany przy lokacji w dobrach prywatnych dla osadników, określał ustrój miasta / wsi, prawa i obowiązki osadników, jeśli lokacji dokonywał monarcha to przywilej i dokument lokacyjny były jednym aktem Zwierciadło Saskie – podstawowe źródło prawa niemieckiego w Polsce pouczenia prawne – źródło prawa miejskiego, wydawane dla miast polskich przez Magdeburg ortyle – jednostkowe wyroki o charakterze precedensowym, wydawane przez Magdeburg dla niektórych miast polskich USTRÓJ Patrymonialna zasada władzy państwowej: - monarcha posługiwał się względami państwa oraz swoich poddanych oraz zasadami prawa cywilnego prywatnego obowiązującego na terenie Polski - monarcha traktuje państwo jako swoją prywatną własność, od łacińskiego patrimonium = ojcowizna - kolejny władca przejmuje spadek po swoim ojcu - państwo ulega podziałom, bo każdy spadkobierca ma prawo domagać się swojej części – rozbicie dzielnicowe, bo posługiwano się prawem prywatnym - spadkobiercami nieruchomości mogli być tylko mężczyźni Sposoby nabycia praw do spadku: - zabicie kogoś kto również ubiega się o spadek (forma nielegalna) - według statusu Krzywoustego nie obowiązuje zasada patrymonialna, każdy ma wydzieloną swoją działkę i nie może ubiegać się o inne - zawierano umowy między spadkobiercami np. Bolesław Śmiały i Władysław Herman - prawo pierwokupu należało do członków rodziny System władzy: - książę i król mają te same uprawnienia, a tytuł miał znaczenie tylko w stosunkach na zewnątrz - pełnia władz w rękach monarchy: ust., wyk., najwyższa sądownicza – mimo to król podlegał ograniczeniom - akty prawne monarcha wydaje ustnie podczas wieców (zebrań ludzi na których monarcha ogłaszał zmiany w prawie) - wiec feudalny – forma ograniczenia króla – możni, urzędnicy i duchowni wyrażali zgodę na prawo nadane przez monarchę - król włada wojskiem i nadaje urzedy (tylko dla elity) - prawo oporu – żaden panujący nie może nadużywać swoich władz, bo społeczeństwo może siłą usunąć go z tronu - jeśli kogoś wywalą, to i tak potem intronizują osobę z tej samej dynastii Władza sądownicza: - król stwierdza co jest przestępstwem i jaka będzie kara, postępuje arbitralnie - mir monarszy – instytucja prawna która strzegła pokoju na terytorium podległym władcy - król może być we władzy sądowniczej zastępowany przez urzędników – najczęściej wojewodów lub kasztelanów koronacja – akt religijny o znaczeniu państwowym, namaszczenie króla i nadanie mu władzy immunitet – przywilej nadawany przez monarchę, zwalnia obdarowanego od pewnych obowiązków i nadaje pewne przywileje dotychczas należące do władzy, wyróżniamy immunitety ekonomiczne, sądownicze lokacje – nadawanie praw miastu, powodujące wyróżnienie go od reszty terytorium strukrturą zawodową ludności, strukturą przestrzenną i formą zabudowy, organizacją odrębnych władz i sądów miejskich, odrębnym położeniem prawnym ludności ROZDZIAŁ III – MONARCHIA STANOWA II. ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA 84. Prawo ziemskie. Statuty Kazimierza Wielkiego: statuty Kazimierza Wielkiego – najważniejsze źródło prawa stanowionego w Polsce - wydane były osobno dla Małopolski i Wielkopolski, odzwierciedlało to różnice w stosunkach wewnętrznych obu dzielnic - statuty powstawały stopniowo w latach 50. i 60. XIV wieku - statut wielkopolski – wcześniejszy, wydany przy współudziale abp gnieźnieńskiego, prałatów i szlachty na wiecu ustawod., liczył około 50 przepisów - statut małopolski – złożony ze statutu uchwalonego na wiecu w Wiślicy oraz zwodu szeregu ustaw późniejszych, liczył około 100 przepisów - statuty KW zawierały przepisy ustrojowe, prawa sądowego (głównie karnego), nie wyczerpywały żadnego działu prawa - dokonywały odświeżenia prawa i jego unifikacji, głównym ich zadaniem miało być wg króla ujednolicenie prawa - ze statutem małopolskim połączono ustawy KW i jego następców wydane w XIV wieku (ekstrawaganty) i prejudykaty – artykuły sformułowane jako kazusy - z tego wszystkiego powstały zwody (redakcje) statutów małopolskiego i wielkopolskiego - w XV połączono je w Statuty Małopolsko-Wielkopolskie, na końcu dopisano petyta – projekty norm prawnych, jeszcze nie sformułowanych - dygesta – redakcja obejmująca w jednolitym układzie wszystkie przepisy małopolskie i wybór wielkopolskich (około 130) - najstarszy polski przekład statutów dokonany zostrał w połowie XV w. przez Świętosława z Wojcieszyna statut warcki – uchwalony przez sejm walny z 1423 roku, potem zatwierdzony przez króla przywileje ogólne i indywidualne, przywileje generalne – koszycki, cerkwicko-nieszawski, itp. edykty – wydawane przez króla w sprawach wojska i religii, dekrety w sprawach handlu i ceł, ordynacje normujące organizacje żup solnych lauda – uchwały partykularnych norm prawnych dla poszczególnych ziem – dokonane przez sejmiki i wiece lokalne, nie potrzebowały zatwierdzenia królewskiego do ważności prawo dzielnicowego Mazowsza – stanowiło osobną odmianę prawa polskiego 85. Prawo niemieckie: ortyle – wydawane przez Magdeburg dla miast wilkierze – statuty uchwalane przez rady miejskie MONARCHIA STANOWA (połowa XIV w. – połowa XV w.) – USTRÓJ: - powstało pojęcie Korony Królestwa Polskiego, wyodrębniły się stany i powstała reprezentacja stanowa. Korona Królestwa Polskiego – pojęcie ukształtowało się za K. Wielkiego – korona jako symbol władzy, traktowano ją jako instytucję prawną, skupiały się w niej wszelkie prawa należne państwu, król był tylko ich realizatorem, nie mógł ich uszczuplać – mógł je poszerzać, pojęcie Korony = pojęcie Państwa – Terytorium Cechy ustroju: - zasada niepodzielności terytorium państwa – koniec z przekazywaniem terytorium po odejściu króla jego następcom – zarządza tylko jeden następca - państwo nie jest majątkiem prywatnym króla, a Królestwo Polskie jest państwem suwerennym - żaden władca nie może uznawać siebie za podwładnego innego europejskiego monarchy - król nie może decydować swobodnie o zarządzie terytorium państwowym (stosowali się do tego Andegawenowie, a Jagiellonowie nie) - dziedziczenie tronu: najstarszy z synów zmarłego króla, od Jagiełły elekcyjny - podział społeczeństwa na stany: szlachecki, duchowny, mieszczański – tylko oni byli zapraszani na zjazdy (sejmy) - dwa inne stany: włościański (w Statutach Kazimierza Wielkiego); Żydzi – mieli swoje prawa sądowe i inne podatki SZLACHTA – najszersze prawa, mogli sięgać po pełnię władzy politycznj, stan zamknięty; warunki bycia szlachcicem: urodzenie w rodzinie szlacheckiej, po 1505 tylko ojciec musiał być szlachcicem, nobilitacja – podniesienie do stanu szlacheckiego, dokonywał go król w zamian za pomoc finansową, umarzanie długów królewskich, mogły to być osoby spoza rodzin szlacheckich, nagana szlachecka – zarzut szlachcica, że ktoś nosi bezprawnie tytuł szlachecki dobra rycerskie – w XIV w. przyjęto FIKCJĘ PRAWNĄ, że wszystkie dobra szlacheckie objęte są immunitetem sądowym równość w stanie szlacheckim – magnaci chcieli się wyodrębnić, rozbijanie szlachty na posesjonatów i gołotę PRZYWILEJE SZLACHECKIE: - koszycki 1374 – zwolnienie z większości podatków, urzędy dla szlachty, król nie może zarząd. podatku bez zgody szlachty - czerwiński 1422 - nietykalność majątkowa, szlachcic odpowiada przed sądem tylko w oparciu o prawo pisane - jedlneński 1430-33 - nietykalność osobista, nie można pozbawić nikogo wolności bez udowodnienia mu winy - cerkwicko-nieszawski 1454 - królowi potrzebna jest aprobata sejmików szlacheckich (zebrania ogółu szlachty na danym terytorium) do zwołania pospolitego ruszenia, podatków, nowego prawa DUCHOWIEŃSTWO – stan powstał najwcześniej i jest najstarszy, stan otwarty – wystarczało powołanie, w XIII w. otrzymał prawo do rozpoznawania swoich sporów wg prawa kanonicznego i został wykształcony w pełni, elita duchowieństwa miała dużo do powiedzenia w państwie, panowało zróżnicowanie majątkowe MIESZCZANIE – stan powstały w wyniku lokacji miast na prawie niemieckim w oparciu o dokumenty lokacyjne, miasta dostawały uprawnienia ekonomiczne i rywalizowały wobec monarchy o przywileje ekonomiczne (dlatego stan był zróżnicowany), był to stan otwarty – za przyjęcie się płaciło, albo wystarczyło kupić jakąś nieruchomość, wypchnięty z udziału w życiu politycznym ZGROMADZENIE STANOWE (GENERALNE, PROWINCIONALNE): - współuczestniczą w stanowieniu prawa i uchwalają ustawy podatkowe - żaden z monarchów nie może cofać przywileju a ograniczać może tylko za zgodą uprawnionego - król decyduje o liczbie posłów i wysokości ich diety oraz o długości zjazdu - kompetencje Zgromadzenia Stanowego ulegały rozszerzeniu, bo król chciał się nimi podzielić, a przedstawiciele stanów „szantażowali” monarchę - przywilej nieszawski ograniczył kompetencje ZS – szlachta wybierała swoich przedstawicieli którzy na sejmikach szlacheckich decydowasli o sprawach wszystkich mieszkańców ADMINISTRACJA OGÓLNA: król – pełna władza ustawodawcza, elekcji dokonywała po śmierci Jagiełły Rada Królewska za opinią Zgromadzenia Stanowego, do Z. Augusta wybierano tylko członków rodziny królewskiej, jego władza ograniczona była przywilejami stanowymi, jako sędzia najwyższy jst wiązany prawem stanowionym przez siebie i poprzedników, rezygnuje z dowolności procesu, musi opierać się na prawie stanowionym, nie może sam wykonywać władzy Rada Królewska – organ doradczy króla, brak samodzielnych uprawnień (oprócz prawa zmiany wartości monety), w wypadku małoletności króla i bezkrólewia przejmuje pełnię władzy (za Warneńczyka rządziła 10 lat, bo najpierw był małoletni a potem wyjechał), potem przekształciła się w senat skład Rady Królewskiej: wybiera Król, wyróżniano 3 grupy dygnitarzy: urzędników ziemskich – wojewodowie, kasztelanowie; biskupi i abp rzym-kat; oraz ministrowie, czyli najwyższi urzędnicy królewscy (marszałkowie, podskarbiowie i kanclerze marszałkowie – pełnili władzę ruchomą – tzn. tam, gdzie król się znajduje, ich władza działała w promieniu 5 mil od dworu królewskiego, stali na czele sądu marszałkowskiego, byli szefami protokołu dyplomatycznego, zajmowali się sprawami policji i porządku publicznego, symbolem ich władzy była LASKA, było ich dwóch w państwie kanclerze – było ich dwóch, zastępowali się, byli ministrami sprawiedliwości i spraw zagranicznych, stali na czele adm. ogólnej, najbliżsi współpracownicy króla, zastępują króla w pełnieniu władzy sądowniczej, stali na straży prawa (coś w rodzaju TK), kierują niższymi urzędnikami kancelarii królewskiej: referendarzami, sekretarzami i pisarzami, symbolem władzy była pieczęć podskarbiowie – zarządzali majątkiem korony – nieruchomościami ziemskimi i przedsiębiorstwami państwowymi, nadzór nad mennicą państwową, dbają o jakość monety, ściągają podatki, symbolem władzy były klucze od skarbca koronnego na Wawelu ministrowie – pełnili władzę dożywotnio, powoływał i odwoływał ich król, stawali się więc dygnitarzami, nie można było też piastować 2 stanowisk ministerialnych naraz ADMINISTRACJA TERYTORIALNA: podział terytorialny – na województwa z wojewodą na czele i na ziemie (bez wojewody), obie te jednostki miały sąd ziemski i sejmik ziemski sejmik ziemski – zebranie ogółu członków stanu szlacheckiego z danej jednostki terytorialnej sąd ziemski – najważniejszy według szlachty sąd dla stanu okręgi grodowe – wprowadzone za Jagiełły, na czele starostowie grodowi, pokrywały się terenowo z jednostkami podlegającymi sądom ziemskim województwa – dawne księstwa dzielnicowe, pozostawiono wojewodów jako urzędników królewskich w terenie, nowodołączane tereny stawały się automatycznie województwami prowincje – duży region w kraju mający pewne odrębności prawne, zarządzany przez starostów generalnych – zastępowali oni monarchę, ale nie mieli prawa nadawania przywilejów i decyzji w polityce zagranicznej URZĘDNICY: - dzielono ich na dwie grupy: starostów i urzędników ziemskich starości – związani z królem, król mógł ich swobodnie powoływać i odwoływać oraz przenosić z miejsca na miejsce, musieli być Polakami, zarządzali administracją skarbową, wojskową i policyjną, urzędnicy ziemscy - musieli pochodzić z terytorium, którym zarządzali, i mieć tam majątek, funkcja ta była dożywotnia, do urzędników ziemskich zaliczano: wojewodów, podkomorzych, sędziów ziemskich i kasztelanów wojewodowie – stali na czele pospolitego ruszenia, sprawowali sądownictwo zwierzchnie nad Żydami, regulowali niektóre ceny w miastach swojego okręgu kasztelanowie – za czasów monarchii patrymonialnej byli podstawowymi urzędnikami w terenie, od teraz mieli tylko tytuł i mogli zasiadać w Radzie Królewskiej podkomorzowie i sędziowie ziemscy – sprawowali wymiar sprawiedliwości GRUPA NIŻSZA URZĘDNIKÓW: pisarz, chorążowie i wojski – opiekun żon i córek rycerzy podczas pospol. rusz. GRUPA NAJNIŻSZA: cześnik, koniuszy, miecznik (tylko tytuły) SĄDOWNICTWO: - występowała odrębnośc sądowa stanów – każdy miał własne prawo: szlachta prawo polskie (ziemskie), duchowni prawo kanoniczne, mieszczanie prawo niemieckie: lubeckie, chełmińskie, magdeburskie, chłopi prawo ziemskie potem wiejskie sądy szlacheckie – sąd ziemski, sąd podkomorski, sąd grodzki (system przetrwał aż do reform sejmu 4letniego) SĄD ZIEMSKI: - uznawany przez szlachtę za najważniejszy dla swojego stanu, - orzekał w większości spraw karnych i cywilnych szlachty-posesjonatów, - do ich ksiąg wpisywano cały obrót prawny nieruchomościami szlacheckimi, księgi te były ustawą niezmienialną i miały charakter wieczysty; - o obsadzie sądu decydowała szlachta – król wybierał sędziów spośród kandydatów przedstawionych przez szlachtę na sejmikach, - jest jeden taki sąd w każdym województwie i ma charakter objazdowy (brak stałej siedziby), - w każdym z powiatów sądowych sąd zbierał się raz na kwartał i przyjmował pozwy, - urzędnicy sądowi: sędzia i podsędek, 4-6 asesorów, pisarz, woźny (Małopolska) starosta, sędzia, podsędek, wojewoda, podkomorzy, chorąży (Wielkopolska) SĄD PODKOMORSKI: przewodniczył mu podkomorzy, który dobierał sobie asesorów, sąd ten orzekał w sprawach o rozgraniczenie dóbr szlacheckich – zbierał się na polu aby wytyczyć granice, komornicy stawiali kamienie graniczne SĄD GRODZKI-STAROŚCIŃSKI: - na czele stał starosta grodu, nie musiał orzekać sam, gdyż miał od tego sędziów grodzkich - orzekał w sprawach ludzi luźnych i szlachty nieosiadłej, oraz w części spraw publicznych - był sądem mieszanym – dla szlachty i nieszlachty - od Statutu Wardzkiego 1423 mogli orzekać w sprawie szlachty osiadłej z 4 artykułów grodzkich: gwałt, podpalenie, zbrojna napaść na dom szlachcica, rabunek na drodze publicznej - w ich skład wchodzili urzędnicy egzekucyjni – dzisiejsi komornicy i policja - prowadzone są księgi – otwarte dla wszystkich, ale nie miały prawa wieczności, dopiero od końca XVII w. wszystkie sądy mogły prowadzić księgi wieczyste SĄD WIECOWY: (do przywileju nieszawskiego): był sądem wyższym, „sąd równych sobie” dla możnych, elity stanu szlacheckiego, rozpatrywał sprawy ważniejsze i sprawy przesłane mu przez sąd ziemski, zbierał się trzy razy w roku, W Wielkopolsce: starosta, asesorowie: wojewoda i kasztelanowie, W Małopolsce: wojewoda jako przewodniczący, w obu terytoriach dodatkowo sędzia, podsędek i pisarze SĄD SEJMIKOWY: po zamarciu sądów wiecowych, orzekali w nich dygnitarze ziemscy, sędzia i podsędek pod przewodnictwem wojewody i w obecności ogółu szlachty SĄD OPRAWCY: justycjariusz-oprawca ścigał szczególnie groźnych przestępców, chwytał ich, przeprowadzał śledztwo i odbywał sąd, istniało to tylko w Małopolsce, postępowanie arbitralne, sąd zniesiono przywilejem czerwińskim (szlachta sądzona wg prawa pisanego) SĄD KOŚCIELNY / DUCHOWNY: sąd oficjalny, opierał się na prawie kanonicznym, sądził w sporach między suchownymi i również między osobami świeckimi nnp. o herezje, o naruszenie przykazań kościelnych, o spory małżeńskie SĄDY SYNODALNE: sprawowane podczas objazdu diecezji przez biskupa, w każdej parafii ludzie zeznawali na temat naruszeń prawa, co stawało się podstawą do wszczęcia postępowania SĄD RADY MIEJSKIEJ – rajcowie i burmistrz jako przewodniczący, sąd ten opierał się na prawie niemieckim, sądzili sami albo razem z ławą, wtedy tworzyli sąd radziecko-ławniczy – instancję wyższą dla sądów ławniczych i cechowych SĄD WYŻSZY PRAWA NIEMIECKIEGO NA ZAMKU KRAKOWSKIM – powołany przez K. Wielkiego jako prowincjonalny sąd leński dla wójtów i sołtysów z dóbr królewskich, wydawał ortyle innym sądom prawa niemieckiego SĄD SZEŚCIU MIAST – instancja odwoławcza od sądu wyższego na zamku krakowskim, sądzili komisarze (po dwóch z sześciu większych miast Małopolski) tok instancji w sądownictwie prawa niemieckiego: I – sąd ławy i rady, II – sąd wyższy prawa niemieckiego, III – sąd sześciu miast SĄDY GAJONE – działały we wsiach na prawie polskim, pan lub wyznaczony urzędnik sądzili z udziałem przysiężnych SĄDY ŁAWY WIEJSKIEJ – funkcjonowały we wsiach na prawie niemieckim, orzekali sołtys i ławnicy SĄDY DOMINIALNE: dla chłopów poddanych SĄD KRÓLEWSKI: - był sądem powszechnym i dla wszystkich stanów, sędzią był król, wyroki wydawano w jego imieniu, król musiał akceptować wyrok wydany przez jego z-ców, na wyrokach widniał podpis króla; - był ostatnią instancją, sądem odwoławczym (sprawy przysyłane z sądów niższych lub na żądanie króla) - rozstrzygał w sprawach: o najcięższe przestępstwa, sprawy przeciw szlachcie z zagrożeniem utraty życia, czci i maj ątku (z wyjątkiem 4 artykułów grodzkich), skargi przeciw urzędnikom, sprawy majątku królewskiego, sprawy z zakresu prawa państwowego - sąd nadworny – odbywał się na dworze królewskim, król nie musiał być w składzie orzekającym - sąd zadworny (komisarski) – orzekał wskazany przez króla urzędnik, który był wysyłany na miejsce sporu; rozwiązywał się ten sąd po zamknięciu sprawy - sąd sejmowy – w czasach demokracji szlacheckiej, sądził podczas zjazdu sejmu, o sprawach rozpatrywanych decyduje monarcha, asesorami króla są członkowie rady królewskiej, jego wyroki stawały się precedensami - sędziowie sądu monarszego – mieli bojaźń bożą, prawdomówność, mądrość, roztropność, stateczność, powagę, sądzi według prawa pisanego - przeszkody w byciu sędzią – niemowa, ślepy, głuchy, chory umysłowo, mniej niż 20 lat, Żyd, nie-chrześcijanin, wyklęty, kobieta ROZDZIAŁ IV – PRAWO SĄDOWE ŚREDNIOWIECZA (PL) I. PRAWO PRYWATNE 140. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych: zdolność prawna - możliwość zajęcia w stosunkach prywatnych stanowiska podmiotu prawa lub obowiązku, każdy, kto tę zdolność posiadał, był osobą w obliczu prawa, nie byli nimi zaś wywołańcy zdolność do czynności prawnych – zdolność do tego, aby przez dokonane przez siebie akty prawne powodować powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego warunki z.d.c.p. – pełnoletność: początkowo dojrzałość fizyczna, potem ustalono wiek przeciętny z.d.c.p., a Statut Warcki ustalił lata sprawne na 15 dla mężczyzn a dla kobiet 12 Czynniki wpływające na zakres zdolności do czynności prawnych i zdolności prawnych: - przynależność do grupy społecznej / stanu: rycerstwo/szlachta mieli największą z.d.c.p., niewolnicy nie mieli wcale - płeć: pełnię praw mieli mężczyźni, kobiety pozostawały pod opieką rodziny aż do wydania za mąż, do XIII w. nie mogły spadkobrać dóbr ziemskich, mogły jednak posiadać rzeczy ruchome, wdowy miały lepszą sytuację - przynależność państw.: ograniczono prawa cudzoziemców – spadek po bezdziedzicznym cudzoziemcy przypadał królowi - przynależnośc etniczno-wyznaniowa: poważne ograniczenia w stosunku do Żydów: nie mogli zawierać małżeństw z chrzesc, mogli zamieszkiwać tylko w oznaczonych miejscach, ale za to mogli udzielać pożyczek na procent, zaostrzono sankcję karną za zabicie Żyda A. MAŁŻEŃSTWO I RODZINA 141. Zawarcie i rozwiązanie małżeństwa: poligamia – panowała na ziemiach pogańskich, korzystali z niej tylko możni monogamia – wprowadzona po chrzcie Polski, wymuszana poprzez stosowanie kar za poligamię zawarcie małżeństwa – w średniowieczu wystarczyło tylko wspólne zamieszkanie + oświadczenie woli zawarcia małżeństwa, kobieta musiała uzyskać zgodę rodziny, wdowa już nie, dodatkowo zawierano dwie umowy: zmówiny – przedślubna umowa między dwoma rodzinami, określano czas i warunki małżeństwa, przy zawieraniu m. pośredniczył dziewosłąb zdawiny – oddanie panny młodej panu młodemu, towarzyszyły temu przeróżne obrzędy – m.in. przenosiny forma kościelna małżeństwa – wprowadzona do Polski w 1197 roku przez legata papieskiego Piotra z Kapui zapowiedzi – wprowadzone od Soboru 1215, 3krotne ogłaszanie zamiaru małżeństwa w parafiach obu stron, aby ewentualne przeszkody mogły być ujawnione, szlachta osiadła zwolniona z tego obowiązku od XV wieku zaręczyny – zawierane obok dawnych zmówin, umowa wstępna, zawierająca zobowiązanie zawarcia małż i jego warunki Posiadanie: posiadanie – było stanem faktycznym a nie prawnym. Własność w średniowieczu: władanie rzeczą. w wypadku śmierci małżonka przechodził na drugiego rozdzielność majątkowa – przez cały czas trwania majątek męża i żony jest rozdzielony jedność zarządu – mąż administrował majątkiem żony przy istnieniu majątku rozdzielonego (rząd posagowy) 144. któremu oddawała się w opiekę i obronę wraz z całym majątkiem B. żona zobowiązana była do posłuszeństwa i wierności mężowi stosunki majątkowe – oparte były na wkładach obu stron: wyprawa / szczebrzuch – wnoszona przez żonę: ruchomości do jej osobistego użytku i przedmioty gospodarstwa kobiecego. wstępna–od rodziców w górę w linii bocznej – bracia. albo nad dorosłymi. ale miał obowiązek utrzymywania tej osoby opieka zapisana – od Statutu Warckiego ojciec został zobowiązany do wyznaczenia opiekuna na wypadek śmierci opieka nadana – w szczególnych przypadkach ustanawiana przez króla lub jakiś urząd kuratela – inaczej opieka nad podeszłymi wiekiem – osoba starsza lub chora przybierała sobie opiekuna. Opieka: włądza ojcowska nad potomkami niedojrzałymi. bratankowie. linia zstępna–od rodziców do dzieci. sąd sprawdzał tytuł nowego właściciela zakład pieniężny – ustanawiał go książę lub starosta w celu zapobieżenia samopomocy w sprawach majątkowych zajazd – osoba roszcząca pretensję do danych dóbr wywalała dotychczasowego posiadacza przy pomocy rodziny itp. z chwilą przejścia w wyniku testowania na drugą osobę stawały się dobrami dziedzicznymi 149. wiano w znaczeniu ścisłym (przywianek) list wienny – zapisywano nim wiano. zabezpieczenia sumy posagu podjętego przez męża. że pan miał własność zwierzchnią ziemi. ale stukniętymi lub chorymi fizycznie opieka naturalna – opieka nad potomkami po śmierci ojca – najpierw wdowa. określano je w dawnym polskim prawie mianem „dzierżenia”. wpisywano go do ksiąg sądowych od XIV wieku 143. reprezentował wspólnotę na zewnątrz. dzielono je na prawne i bezprawne proces petytoryjny – jeśli ktoś odebrał siłą ziemię posiadaczowi. Pokrewieństwo naturalne i sztuczne. Własność podzielona: jej istota polegała na tym.rozwiązanie małżeństwa – śmierć jednego z małżonków. Stosunki majątkowe między małżonkami: Systemy prawa majątkowego małżeńskiego: wspólnota majątkowa – majątek męża i żony stanowił całość. w wypadku śmierci chłop przekazywał swoje gospodarstwo zstępnym w linii prostej. Posag i wiano: pozycja żony: głową rodziny był mąż. proces posesoryjny – posiadacz siłą pozbawiony rzeczy mógł w drodze procesu przed sądem grodzkim żądać przywrócenia posiadania. były przedmiotem praw rzeczowych całej rodziny dobra nabyte – dzieliły się na nadane – właściciel mógł swobodnie nimi zarządzać. 2. posag – część majątku rodzinnego. starszy niedziału reprezentował wspólnotę na zewnątrz 146. przed formą kościelną był też rozwód – wydalenie małżonki z domu 142. WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE 147. braterska – należeli tu krewni boczni – równość członków tej wspólnoty. siostry. podstawę własności stanowiło władanie w dobrej wierze 148. mógł ją sprzedać za zgodą pana 151. jaka należała się córce – otrzymywała go od ojca dziewczyna wychodząca za mąż wiano – zabezpieczenie posagu przez męża i odwzajemnienie się za niego – składało się z 2 równych części – 1. siostrzeńcy pokrewieństwo sztuczne – powstaje w wyniku aktu prawnego: przysposobienie (adopcja) wspólnota domowa – tworzyła ją rodzina: ojcowska – na czele ojciec lub dziad. Niedział: własność pospólnej ręki – własność ziemi miała charakter niedziału stanowiącego własność wspólnoty rodzinnej . Wspólnoty rodzinne: pokr. a chłopi własność podległą (użytkową) prawo zakupne – prawo o charakterze własności podległej przysługujące chłopu-czynszownikowi: nie można było chłopu odebrać ziemi bez odszkodowania. jej fizyczne dzierżenie z podaniem jego tytułu. oraz kupne. Stanowisko majątkowe żony: odznaczało się samodzielnością – wdowa rozporządzała swoim posagiem i wianem. mogła na równi z synami zarządzać majątkiem po zmarłym mężu do czasu swojej śmierci lub powtórnego małżeństwa 145. właściciel otrzymał je po przdkach. wewnątrz decydował w sprawach gospodarstwa. bez pbadania jego prawnego tytułu 150.w linii prostej – jedna osoba pochodzi od drugiej. a po jej śmierci lub powtórnym zamążpójściu najbliżsi krewni – opiekun pobierał dochody z majątku pupila. Dobra dziedziczne i nabyte: nieruchomości – ziemia i wszystko trwale z nią połączone – reszta rzeczy to ruchomości dobra dziedziczne – inaczej rodowe. ziemię zawłaszczano przez stałe użytkowanie gospodarcze – uprawę gruntu zapowiedź (interdictio) – forma najpierw zawłaszczenia. targu i karczmy 2) prawo bliższości – zapewniało uprawnionemu możliwość wyłączenia od własności dóbr dziedzicznych osób posiadających gorsze niż on prawo. pojawił się w XIII-XIV wieku – użytkownik zaliczał pożytki z dóbr zastawionych na poczet długu . zastawca – dłużnik. aby im zaproponował ich nabycie prawo retraktu – jeśli w procesie zbywania dóbr dziedzicznych pominięto krewnych. a potem potwierdzenia własności – dkonanie w sposób ustalony aktu zakazyjącego innym osobom wstępu i jakiegokolwiek użytkowania danej ziemi oznaczenie granic – dokonywał go tylko monarcha – akt utwierdzający stosunki własnościowe na rozgraniczonym obszarze 2) zasiedzenie – stanowiło tytuł nabycia własności nieruchomej na podstawie upływu czasu. właściciel terenu. jeśli chodzi o własność monarszą. albo zastawca nie tracił prawa własności. rybołóstwa. górnicze. następowało odzyskanie dóbr dziedzicznych w drodze skupu – odebrania rzeczy od nabywcy za zwrotem sumy zapłaconej 3) prawa sąsiedzkie – gdy chmiel przerastał z jednego ogrodu do drugiego. bo zastawnik zaspokoił swoje wierzytelności pożytkami z danej rzeczy zastaw z dzierżeniem – przenosił na wierzyciela prawo rzeczowe. a nie jego nabycia. stawały się niewzruszalne. Ograniczenia własności: 1) regalia – zastrzeżone wyłącznie dla monarchy dziedziny działalności gospodarczej: łowieckie – wyłączność polowania. solne. wypasu bydła i polowania na cudzych gruntach po zbiorach 5) przymus uprawy – przy podziale łanu na 3 niwy gospodarze musieli zgodnie uprawiać sąsiadujące niwy. przejazdu. Zastaw: zastaw – prawo przysługujące wierzycielowi na rzeczy cudzej celem uzyskania z niej zabezpieczenia swoich wierzytelności. w którym istniało spokojne i nieprzerwane posiadanie – nie była do tego potrzebna żadna inna postawa 3) zdobycz wojenna – rzeczy zagarnięte u nieprzyjaciół – zwykle rzeczy ruchome i niewolnicy. młynne. zbiorowa własność wsi – w stosunkach majątkowych wiejskich niedział częściowy – własność gruntów łączyła się z niedziałem lasów. grodowe – budowanie i posiadanie grodów. występowali jako jedna zbiorowość władając wspólnie CAŁĄ rzeczą. na który przerastał chmiel mógł żądać jego usunięcia. posiadanie i użytkowanie rzeczy najczęściej ruchomej – pożytków wierzyciel nie zaliczał na poczet spłaty długu – był to zastaw użytkowy czysty. to następowało to w formie nadania dawność – istniejące prawo własności lub inne prawa rzeczowe. ceł. które morze wyrzuciło na brzeg 5) polowanie i rybołówstwo – nabycie własności z tego tytułu następowało w granicach określonych przez prawo NABYCIE POCHODNE – przeniesienie prawa własności z jednej osoby na drugą – nie można przenieść więcej praw niż się posiadało samemu 1) nabycie drogą spadku 2) nadanie przez panującego ziemi bezwarunkowo lub prawem lennym 3) nabycie przez umowę rzeczową przenoszącą własność umowy kupna-sprzedaży – należały do zobowiązań i stwarzały jedynie prawo względne żądania od zbywcy. dzieleni po powrocie z wyprawy 4) prawo nadbrzeżne (ius naufragii) – zezwalało mieszkańcom wybrzeża na zawłaszczanie rzeczy. jego wartość przechodzi na zastawnika ekstenuacja – zastaw do wydzierżenia. zastawnik – wierzyciel. w wypadku śmierci współwłaściciela jego prawa majątkowe pozostawały we wsp. osoba która ustanawia zastaw na jakimś przedmiocie zastaw ruchomości – miał znaczenie głównie w stosunkach handlowych zastaw nieruchomości – był dogodną formą nabywania nieruchomości z ominięciem prawa bliższości. wód 152. antychretyczny. które mogły być zaczepione. rzecz ruchomą zawłaszczano przez zabór. było to sposobem utwierdzenia prawa własności. dochody z żup.cechy niedziału – współwłaściciele nie mieli prawa do części idealnych rzeczy. dochody z urzędów zastaw na upad – w razie niewykupienia zastawu przez zastawcę. bądź pozostawiając je odłogiem 153. antychreza przedmioty zastawu z dzierżeniem – nieruchomości i gospodarstwa. zdanie) obok której dokonywano aktu wwiązania – przenosił posiadanie UTRATA WŁASNOŚCI – nastepowała w razie porzucenia lub przeniesienia praw na inną osobę. przerośnięty chmiel przypadał mu na własność 4) wolności – ograniczenia w użytkowaniu właściciela stanowiące uprawnienia osób 3cich: prawo swobodnego przechodu. majątku niedziału niedział ojcowski – synowie nie mieli z reguły prawa żądania wydzielenia im części rzeczy w dzierżawę niedział braterski. obsiewając je zbożem ozimym lub jarym. aby realizując umowę obligacyjną przeniósł własność na nabywcę – własność przenosiła dopiero umowa rzeczowa (wzdanie. uposażenia. Sposoby nabycia własności: NABYCIE PIERWOTNE – następowało bez zgody i bez udziału poprzedniego właściciela – rodzaje: 1) zawłaszczenie (occupatio) – na rzeczy cudzej lub porzuconej. jeśli tego nie zrobiono. wodne. prowadziło do utraty prawa nieużywanego lub niedochodzonego przez osobę uprawnioną przez długi czas 154. w jego skład wchodziły: prawo pierwokupu – w razie zamiaru zbycia dóbr dziedzicznych krewni mogli się domagać od właściciela. Puścizna: puścizna – inaczej kaduk. jeśli wdowa po raz drugi się hajtała. nie oddając ich w użytek zastawnikowi. ale tylko wtedy gdy nie było synów. mógł domagać się od dłużnika zwrotu nakładów. które wtedy były zbywalne gwarancje majątkowe – dłużnik/rękojmia odpowiadał całym majątkiem. w niedziałach współwłasnościowych opartych na posiadaniu części idealnych część zmarłego przyrastał na równi do majątku pozostałych współwłaścicieli dziedziczenie kobiet – ograniczone najpierw do ruchomości z ich posagu. potem niewielka suma pieniężna załoga – zwyczaj szlachecki. puścizna zniesiona została statutem Kazimierza Wielkiego D. w niedziale spadkobrania nie było. umacniano tak umowy prywatne litkup – zwyczaj biesiady lub poczęstunku dla umocnienia umowy. albo dawał wierzycielowi zastaw. albo służył do wydalenia majątku od bliskich wpływ Kościoła – domagał się swobody testowania nieruchomości. córki rycerzy-szlachty mogły dziedziczyć dobra ziemskie. zastaw ten mógł się zamienić w zastaw na upad lub zastaw z dzierżeniem podzastaw – zastawnik mógł zastaw zastawić osobie trzeciej. a wydzielał je ojciec. t. lub jako skutek występku (ex delicto) 161. ZOBOWIĄZANIA 159-160. na mocy którego wierzyciel ma prawo domagać się od dłużnika określonego świadczenia pod rygorem egzekucji powstanie zobowiązań . sumy na wypadek niewykonania świadczenia lub na wypadek dokonania czynu. w równej części dla każdego. zwyczaj ten uchylony został przez statut Kazimierza Wielkiego 157. Odpowiedzialność z tytułu zobowiązania: możliwości dłużnika – albo od razu wykonywał świadczenie. właściciel uwalniał się od świadczeń poprzez wykup renty – spłacał dług. jeśli synowie byli. Sposoby umacniania umów: przysięga – jej naruszenie powodowało karę bożą. 158. ake drugi zastaw musi być niższy niż pierwszy 155. rękojmia – patrz wyżej . od XIV w. która go uiściła a w razie odstępstwa od umowy przez nabywcę tracił on zadatek na rzecz zbywcy zastaw – wiadomo. dłużnik w razie niewykonania zobowiązanmia miał zjechać do gospody wraz z określoną liczbą służby i koni i przebywać tam na własny koszt dopóki nie wykona świadczenia łajanie – dłużnik godził się z góry na takie umocnienie – łajano (bluzgano) ustnie albo na piśmie albo przez listy łające zakład (vadium) – umowny lub urzędowy. byli oni dziedzicami koniecznymi dziedziczenie krewnych bocznych – w XIII w. lub stawiał rękojmię rękojmia – inaczej poręczyciel. jeśli po określonym terminie dłużnik nie spłacił długu. zajazdu) cenzura kościelna – dodawana do umowy jako groźba typu: narażenie się na gniew Boga lub świętych zadatek – dawano kontrahentowi pewną sumę na dowód iż dający chce dotrzymać umowy. ustanowienie obowiązku zapłacenia okr. po śmierci matki przysługiwały one na równi synom i córkom (pełnoletnim). rękojmia odpowiadał. początkowo ustny. dziedziczyli krewni boczni do IV stopnia. którego spełnieniu chciano przeszkodzić (np. do której w dawnej Polsce uprawnieni byli tylko i wyłącznie Żydzi C. SPADKI 156. ale nie był odpowiedzialny. ale mógł się o nie zwrócić do rękojmi. ale nie był dłużny. dłużnik stawiający rękojmię nadal był dłużny. w zamian za to właściciel musiał spełniać określone świadczenia (najczęściej pieniężne) w określonym terminie i przez określony czas (dożywotnio lub wieczyście) na rzecz właściciela kapitału. w wypadku braku dzieci i krewnych bocznych z prawem do spadku majątek jako bezdziedziczny zabierał panujący. a właściciel nigdy nie mógł wypowiedzieć renty lichwa – pożyczka „na procent”. powstawało to przez zapis w księdze sądowej. także otrzymane w spadku. Kupno renty i lichwa: kupno renty – posiadacz kapitału dawał właścicielowi nieruchomości pewną sumę pieniędzy. od XIII pisemny. które pozostawiał po sobie zmarły i które przechodziły na spadkobierców dziedziczenie synów – dzedzictwo po ojcu przypadało wszystkim synom. testamenty miały być sporządzane w obecności duchow. Testamenty: testament – znany w PL od końca XIII wieku.zastaw bez dzierżenia – dłużnik obciążał swe dobra pewną sumą. dopiero gdy rękojmia wykonał świadczenie. krewni bliżsi odsuwali od spadku krewnych dalszych przy własności indywidualnej. dobra macierzyste córki dziedziczyły na równi z synami dobra macierzyste – dobra posagowe i oprawne matki. wierzyciel mający rękojmię nie mógł domagać się świadczenia od dłużnika. wolność). Istota zobowiązania i jego powstawanie: zobowiązanie – świadczenie oparte na wierzytelności – czyli stosunku prawnym pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem. musiała dzieciom z poprzedniego małżeństwa dać w całości dzierżone dobra wienne i połowę dóbr macierzystych dobra ojczyste – po śmierci matki ojciec powinien odpisać jej dzieciom połowę własnych dóbr ojczystych. zwykle w testamencie część majątku zapisywał spadkodawca Kościołowi. potem tylko częścią 162. forma pisemna umów upowszechniła się w XIII wieku. określał co komu przypada. zaliczano go na poczet świadczenia strony.albo przez umowę (ex contracto) – stosowano szeroko tutaj symbole prawne (znaki i czynności). córkom dawano posag w pieniądzach. Dziedziczenie beztestamentowe: spadek – ogół praw i obowiązków majątkowych. dłużnik musiał zastępować i bronić rękojmi gwarancje osobiste – dłużnik rozporządzał swoimi prawami osobistymi (życie. skierowana przeciw danej osobie. powodowało to powstanie prawa własności obdarowanego do przedmiotu darowizny darowizna wzajemna – pierwotna forma darowizny. pola). Zmiana i wygaśnięcie zobowiązania: zmiana – zmieniano treść zobowiązania albo osoby – następowało to w drodze umowy lub bez niej – w wypadku śmierci osoby na jej miejsce wchodzili spadkobiercy wygaśnięcie – zobowiązanie gasło przez akt – sama zapłata nie powodowała jego wygaśnięcia – wierzyciel musiał odpowiednim aktem uwolnić dłużnika od odpowiedzialności (kwit) II. umocnionej prawami osobistymi dłużnika nie było karalne. PRZESTĘPSTWA 166. zranienie kogoś w obecności króla lub jego namiestnika-starosty. Rodzaje umów: zamiana (frymark) – obie strony świadczyły sobie wzajemnie przedmioty. to umowa miała charakter mieszany – kupno-sprzedaż połączone z zamianą umowa o usługi – odpłatna umowa o pracę umowa zlecenia – otrzymujący zlecenie musiał wykonać pewne czynności za mocodawcę najem rzeczy (arenda) – odpłatne oddanie rzeczy w używanie. w wypadku złamania miru oprócz kary prywatnej pobierano karę państwową i czasem również sądową mir miejscowy – obejmował pewne miejsca (drogi. dzierżawa – najem rzeczy przynoszącej pożytki upoważniający do ich pobierania pożyczka – umowa nieodpłatna. Przypadki wyłączające przestępczość: początek – zaczepka słowna lub czynna. Uwagi ogólne: Podział przestępstw: ścigane z urzędu lub dochodzone na podstawie skargi prywatnej 167. odsetki były tu zakazane. niewykonanie wyroku przez brak zadośćuczynienia itd. biskup+parafia). pewne kategorie osób np. targi. jeśli do forsy jedna strona dołączała jakiś przedmiot niezamienny. kobiety mir mieszany – obejmował i kategorie osób i miejsce (np. p-stwa urzędnicze – dokonywane przez urzędników sądowych: wymuszanie łapówek od niewinnie pozwanych łotrostwa – zawodowy rabunek i kradzieże Przestępstwa ścigane w wyniku skargi prywatnej: mężobójstwo – jeśli zabito szlachcica. sól. komuś z jej bliskich lub poddanych.od XIII wieku rozróżniano zabójstwo umyślne od przypadkowego . mir sądowy – obejmował sąd.163. aby uwolnić się od winy wykonanie odwetu – wyłączało przestępczość i karalność czynu. Związek przyczynowy i wina: . p-stwa przeciw interesom skarbowym państwa – używanie obcej monety w obiegu. poza tym współsprawcy też mogli beknąć .Rodzaje przestępstw: Podział: sprawy większe (causae maiores) i sprawy mniejsze (causae minores) Najcięższe przestępstwa ścigane z urzędu: działania antyustrojowe – wymierzone przeciw królowi w celu odebrania mu władzy lub zamach na jego życie zdrada – najcięższe formy: poddanie zamku nieprzyjacielowi. ale tylko przy zachowaniu form przepisanych wykonanie przez wierzyciela uprawnień – wynikających z odpowiedzialności umownej.). lecz oznaczoną sumę forsy lub namiastek pieniądza (dawniej futro.początkowo karano fakt powiązany z osobą sprawcy. obdarowany musiał się odwdzięczyć czymś darczyńcy kupno-sprzedaż – powstało z zamiany – jedna strona nie świadczyła rzeczy w naturze.od Statutów KW odróżniano winę umyślną od winy nieumyślnej. sprowadzenie do kraju nieprzyjaciół. PRAWO KARNE A. bo służyło do realizacji umowy zabicie polnego złodzieja – który kradł zboże nocą i którego przyłapano na gorącym uczynku – nie było to karalne 170. Zastęp (ekwicja): była to odpowiedzialność zbywcy za wady prawne na wypadek zbycia rzeczy przez osobę nieuprawnioną lub też z naruszeniem praw osób trzecich 164. ale kazuistycznie 169. Mir: mir (ręka pańska)– instytucja umożliwiająca ściganie z urzędu i karanie przestępstw zagrażających porządkowi publicznemu. to dodatkowo kara państwowa. sędziego i urzędników sądowych 168. która powodowała bezkarność czynu skierowanego przeciw zaczepiającemu – wystarczyło udowodnić początek i odparcie go. w obieg p-stwa przeciw władzom i sądom – nieposzanowanie władzy królewskiej przez wyciąganie miecza w jego obecności. stosowano ją w akcji scalania ziemi darowizna – darczyńca dawał obdarowanemu rzecz ruchomą lub nieruchomą. bydło itd. bunt przeciw władcy p-stwa przeciw religii panującej – herezja. dlatego pobór odsetek ukrywano pod formą zastawu użytkowego i kupna renty – Statuty KW ograniczyły odpowiedzialność dłużnika tylko do wysokości długu 165. niezależnie od umyślności czy nieumyślności czynu . fałszerstwo monety i puszcz. mir osobowy – obejmow. gdy znaleziono zwłoki na terenie opola a sprawca był nieznany – odpowiadało całe opole – stosowano to w celu wykrycia sprawcy Statuty KW – ojciec nie odpowiada za syna i oswrotnie. konfiskata majątku. zniesiona została odpowiedzialność krewnych. ucięcie nosa kary pieniężne – system kar pieniężnych określano jako kompozycyjny. gdy sprawca nie był w stanie zapłacić kary pieniężnej kara proskrypcji – inaczej wywołanie – fikcyjna śmierć sprawcy. do kar pieniężnych prywatnych należała główszczyzna – suma składana za głowę zabitego na rzecz jego rodziny. kara dodatkowa do kary śmierci i proskrypcji. czci rycerskiej – wykonanie kary zależało od uznania osoby uprawnionej – było to warunkową karą arbitralną kumulacja kar – następowała przy zbiegu przestępstw 174. przestawał on istnieć dla prawa jako osoba – konfiskowano majątek. ząb za ząb” kary odzwierciedlające – dostosowane do charakteru przestępstwa –stosował je Chrobry – wybijał zęby za naruszenie postu recydywa – okoliczność obciżająca – za recydywistów uważano osoby osądzone trzy razy za ten sam czyn gorący uczynek – okoliczność obciążająca – stosowano tu najczęściej kary śmierci lub kary mutylacyjne pozostawienie na łasce – sankcja fakultatywna za niektóre przestępstwa – naruszenie miru. obcięcie członków. potem łamanie kołem. „oko za oko. krzyżowanie. wielkość tej kary ustalona była zwyczajowo. konia ze stada . kary indywidualne i zbiorowe. pobicie. 12 grzywien – kary wielkie. tajemne uprowadzenie czyjegoś poddanego/niewolnika podpalenie – osobna forma gwałtu. wypożyczały ich sądy szlacheckie. kara śmierci. palenie na stosie. Odpowiedzialność indywidualna i zbiorowa: odpowiedzialność indywidualna – w XII i XIII wieku za przestępstwa kary na ciele i życiu ponosił sprawca. dotykanie rozpalonym żelazem. a kary majątkowe spadały również na rodzinę pozostającą w niedziale ze sprawcą odpowiedzialność zbiorowa – dotyczyła osób. ale prawo obarczało je współodpowiedzialnością za to przestępstwo. żona mogła ponownie wyjść za mąż. nazwanie matki szlachcica nierządnicą gwałty – łączyło je to. ograniczona odpowiedzialność karna sług – za szkody i krzywdy wyrządzone przez parobka całkowita odpowiedz. zagrożone były karą państwową 171. ćwiartowanie. bo była to forma wykupienia się od kary śmierci czy mutylacji. które nie brały udziału w przestępstwie. herezję. która chciała dokonać odwetu musiała publicznie obwołać wobec króla sprawcę w terminie do 6 tygodni po pogrzebie ofiary – obwołanie takie wpisywano do ksiąg sądowych i ogłaszano 3 razy na rynku (robił to woźny) pojednanie (jednanie) – forma ugodowego załatwiania sporów w wyniku zabójstwa – winny musiał zapłacić główszczyznę i dopełnić pokory – zabójca obnażony do pasa. że w każdym przypadku używano siły fizycznej. – strona. za każdą kradzież groziła obok kary prywatnej – kara państwowa większa liczba sprawców – początkowo wszyscy współsprawcy odpowiadali jednakowo podżeganie i pomocnictwo – traktowano jako osobne przestępstwa. rany sine. banicja – kara wygnania dla rycerzy konfiskata majątku – do XIII w. okaleczenie: obcięcie części ciała lub ochromienie obraza czci – zniewaga przez słowa obraźliwe. porwanie lub zgwałcenie kobiety gwałty na majątku – kradzież (chądźba). początkowo kamienowanie. Zasady wymiaru kary: zasada talionu – w Polsce stosowana rzadko. przekłucie/ucięcie ręki. oraz nawiązka – za okaleczenie. katów utrzymywały miasta. obok kary prywatnej kara państwowa gwałty na osobie – bezprawne uwięzienie. kary większe i mniejsze kary krwi – kary mutylacyjne. zboża z pola. kary na czci kara śmierci – dzieliły się na zwykłe i kwalifikowane (dodatkowe udręki). KARY 172. kary pieniężne inne kary – niewola. stosowana była w kręgu najcięższych przestępstw – członków rodziny karano wywołaniem i śmiercią w razie zbrodni przeciw panującemu. dzieliły się na publiczne (pobierał książe lub sędzia a w dobrach immunowanych ich pan) i prywatne (płat – przypadały powodowi gdy wygrał sprawę) wysokość kary pieniężnej – 70. odwet i pokora: odwet – po zabiciu rycerza powstawał stan wróżdy między rodziną sprawcy a rodziną zabitego. Rodzaje kar: Podziały kar: publiczne oraz kary prywatne (na rzecz poszkodowanego). a jeśli było zabójstwo to rodzina zabitego. nbywająca nieraz formą odwetu – karano to surowo kradzież – podział na kradzieże zwykłe i kradzieże kwalifikowane: na dworze króla lub rycerza. zarzucenie komuś przestępstwa. karę śmierci stosowano też przy przestępstwach pospolitych. karę śmierci i kary mutylacyjne wykonywał kat – który dodatkowo torturował winnych. wygnanie. Wróżda. wyrywanie języka.uszkodzenie ciała – zranienie: rany krwawe. dla rabusiów i zawodowych złodziei. spadała na pana B. z orszakiem i mieczem wydobytym do połowy prosił o wybaczenie 173. kat był wyłączony ze społeczności a ta profesja stała się dziedziczna . 50. okary te oznaczane były w srebrnych grzywnach. uprawniało to do odwetu usankcjonowanego przez prawo odpowiedź – forma ograniczenia odwetu od XV w. od XIII wieku samodzielne kary mutylacyjne – obcięcie ucha (szelmowanie). proskrypcję ogłaszano publicznie kary niewoli i wygnania – początkowo jako złagodzenie kary śmierci. 15. 6 grzywien i trzysta – kary małe płat – prywatne kary pieniężne – otrzymywał pokrzywdzony. kary zwykłe (w wypadku śmierci. niełaska.ścięcie i powieszenie) oraz kary kwalifikowane (dodatkowe udręki). zranienie lub pobicie kary na życiu i ciele w późniejszym średniowieczu – w miastach lokowanych na prawie niemieckim i w prawie ziemskim – śmierć za fałsszerstwo. obowiązuje zasada. gdzie mieszkańcy musieli tylko udostępniać mieszkania kasztelanowie – do nich należało wykrywanie przestępstw. POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE 178. przysięga). przestępca nierzadko nie miał prawa do obrony 177. cechował go formalizm – obowiązek przestrzegania określonych form w postępowaniu (np. nieletni: jeśli popełnili przestępstwo. która przepadała na rzecz skarbu jeśli pozwany nie stawił się 180. ślad nie dotyczył wsi immunizowanych. był on ustny i jawny. w celu zapobieżenia przestępstwom – płacił tę sumę winny w wypadku popełnienia czynu zabezpieczonego zakładem kary kościelne – orzekane przez sądy duchowne – ekskomunika – wyłączenie ze społeczności chrześcijańskiej. że obwiniony stawi się nma sąd we wskazanym terminie lub że skazany zadośćuczyni wyrokowi – gwarancją rękojemstwa były dobra nieruchome rękojmi lub pewna kwota pieniężna. lub wstrzymywały post ępowanie amnestia i prawo łaski – wiadomo C. ale tylko czci szlacheckiej. monarcha wydawał je określonym osobom. które dzięki nim miały nietykalność osobistą listy inhibicyjne – zakazywały pozywania danej osoby przez oznaczony sąd. sądowego – represja i wymiar kary zależały od uznania monarchy. w XIV wieku przekształcili się w zastępców procesowych 182. sakramentówi pogrzebów na danym terenie. odwołanie zniewagi – odszekane psim głosem przez sprawcę spod stołu. a pismo odgrywało rolę drugorzędną 179. w którym obie strony uczestniczyły przed sądem (kontradyktoryjność). wyłączono spod sądów miejskich i wiejskich sprawy podpalenia i gwałtu . pozew. Ściganie podejrzanego w sprawach karnych: ślad – instytucja prawna – obowiązek ludności danego opola ścigania przestępcy do granicy następnego opola – pod rygorem sankcji prawnych. nieprzestrzeganie danej formy wiązało się z negatywnymi skutkami dyspozytywność – strony mogły umówić się co do zmiany reguł procesowych – sędzia był nimi związany B. sąd i egzekucja w ściganiu zabójców naruszających mir i łotrów mincerze – ścigali i karali fałszerzy monet justycjariusze-oprawcy – ścigali oskarżali i sądzili w sprawach przestępstw zawodowcyh: rabunku i kradzieży. z-cy prywatnie czyli prokuratorzy ustanawiani byli najczęściej przez panów duchownych z-stwo szczegółowe – z-ca dokonywał określ. publiczną (leżenie krzyżem podczas nabożeństwa) i prywatną III. z-stwo generalne – prowadził sprawę lub ogół spraw osoby rzecznicy – pomagali stronom przestrzegać formuł procesowych. pokuta – najbardziej powszechna kara kościelna. dzielono ją na uroczystą (przywiązanie kolesia do drabiny i wystawienie na widok publiczny). to czekano z ich osądzeniem do lat sprawnych. a skutki jej działania spadają na stronę zastępstwo ustawowe – z mocy prawa – np. Samopomoc i ugody – sposób załatwiania sporów poza drogą sądową. Zawieszenie lub uchylenie ścigania i karania: azyl – jeśli podejrzany schronił się w miejscu dającym azyl. Środki zapobiegawcze: uwięzienie – wiadomo rękojemstwo – stosowane wobec szlachty osiadłej – rękojmia zobowiązał się. Strony i ich zastępcy: strony procesu skargowego – powód (pierca) i pozwany (sąpierz) zdolność sądowa – prawo bycia stroną w procesie zdolność procesowa – działanie w procesie osobiście. czynn. Właściwość sądu: . opiekun dla nieletniego zastępstwo umowne – ustanawiane pisemnie lub przed sądem. iż sądem właściwym w procesie skargowym był sąd pozwanego (actor sequitir forum rei) . forma sporu.kary na czci – stosowane wobec szlachty – infamia – pociągała za sobą utratę czci szlacheckiej – infamis nie był pozbawiony wszelkich praw. wojewoda szlachcica wyprowadzał za granicę listy żelazne – inaczej glejty. bez zastępców ograniczenie zdolności procesowej – chłopi mieli tylko ZP wobec właściwego sądu dominialnego. panujący nie był związany praktyką postęp. kobiety: tylko wdowy mogły same występować przed sądem.w razie zranienia lub zabójstwa szlachcica przez mieszczanina odpowiadał on przed sądem królewskim . sąd. ROZWÓJ I CHARAKTERYSTYKA PROCESU 175. jeśli niesłusznie nazwał on szlachcica synem nierządnicy zakład – ustalany dla każdego przypadku z określoną sumą. POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM 181. w innych sądach wymagano asysty pana. proces w sprawach karnych był ustny. stosowany rzadko 176. interdykt miejscowy – zakaz nabożeństw. nie można było go osądzić ani wykonać wyroku – azylu udzielał kościół katedralny lub dwór monarszy przemirze – inaczej azyl wojewodziński – miało na celu zabezpieczenie szlachty i tylko szlachty przed samowolą i postępowaniem arbitralnym władzy – wojewoda udzielał takiego azylu aby szlachcic mógł się wytłumaczyć przed królem – jeśli tego nie udało się dokonać. udz. Postepowanie skargowe (akuzacyjne): proces skargowy – wszczynany tylko na podstawie skargi. mogli być powodami ale tylko w asyście opiekuna zastępstwo procesowe – osoba trzecia występuje w imieniu strony w procesie.wyjątki: od XIV w. Postępowanie arbitralne: najdawniejszy rodzaj postępowania z urzędu. POSTĘPOWANIE SĄDOWE A. mienie danej osoby konfiskowała władza. ustny. gdy brak było innych dowodów pozwanemu Rodzaje ordaliów: próba wody zimnej – wrzucano gostka do wody związanego i unieruchomionego – jeśli tonął. który nie stawił się w 1 i 2 terminie. od XIII w. między rycerzami (na miecze) lub mieszane (na broń pozwanego). jeden z nich zatrzymywał powód doręczanie pozwu – dokonywał tego woźny w asyście świadków w dobrach pozwanego jeśli był osiadły. gdy szlachcica oskarżono o łotrostwo lub kradzież – miał on bliższość do dowodu jeśli cieszył się dobrą sławą. komornik zdawał sędziemu relację z tego czegfo się dowiedział świadkowie – zeznania woźnych sądowych – woźny stwierdzał naocznie zdarzenie i wnosił relację. rota przysięgi najczęściej była po polsku. wygrywał sprawę i go wyciągano. jeśli nie uznał. Po załatwieniu ekscepcji rozpoczynało się meritum sprawy – przedstawiano swoje racje przed sądem. od przywilejów nieszawskich można było tylko korzystać z żałób (twierdzeń) i odeprzy (odpierania twierdzeń) 186. a stronom za opłatą wydawano wyciąg z nich. Środki dowodowe: przysięga – dowód samodzielny. Jeśli pozwany uznał roszczenia powoda – koniec proc. według statutów KW miały odbywać się rano Przebieg rozprawy: 1. sprawi. Rozprawa: cechy – ustna. od XIV w. jawna. niekiedy ważniejszy niż świadkowie 188. jeśli jedna ze stron stwierdziła że dane postępowanie toczyło się w innym sądzie. bo najpierw obowiązywał szlachtę osiadłą treść pozwu – ustalona ostatecznie w XIV wieku. niesienie w ręce przez 3 kroki rozpalonego żelaza. rozpoczynająca proces skargowy pozew – wezwanie strony na rozprawę do sądu. jedynie popierali przysięgę ordalia – inaczej sądy boże – Bóg nie dopuści do krzywdy niewinnego. rozróżniano przysięgi oczyszczającą i oskarżającą. wyrok końcowy był zawsze stanowczy . gwarantowlai oni prawdomówność i rzetelność strony. przed którą toczono postępowanie dowodowe 187. lub przejście 3 kroków po gorącym żelazie – jeśli nie przeszedł / nie utrzymał żelaza to przegrywał. pozew był sporządzany w 2 egzempl. żądanie skargi – przedstawiał je ściśle według pozwu powód. wg statutów KW mógł zeznawać ekskomunikowany (jeśli brak było innych świadków). zaopatrzony był w pieczęć książęcą (potem królewską) lub sądu. próba wody gorącej – koleś zanurzał rękę w kotle gorącej wody i wyjmował z niej jakiś przedmiot pojedynek sądowy – prowadzone między chłopami (na kije). rota przysięgi była ustalana przez sąd w zależności od sprawy. duchowni i rycerze pozwani przez chłopów mogli stawić zastępców próba żelaza – stosowano jeśli strona nie mogła walczyć w pojedynku. Wyrok: ogłaszano publicznie.183.. natomiast winny w niej polegnie. pozwany wyjaśniał swoje stanowisko: odpór 2. w którym pozwany musiał się stawić w sądzie dylacja – odroczenie sprawy na następny rok. uwięzienie. wygrywał jeśl w trzy dni po opatrzeniu świętym woskiem nie było śladów oparzeń wstecz – stosowana w procesie ustnym. Skarga i pozew: żałoba – skarga powoda wniesiona przed sędziego. wysyłano do tego sądu posłańca – komornika. jej zaufanie wiązało się z karami za krzywoprzysięstwo. na żądanie i koszt strony pisemny. wyroki wpisywano do ksiąg sądowych.. dokonane w wyniku usprawiedliwionej przez np. dokonywane najpierw przez komornika sądowego z laską sędziego w ręku pozew ustny – jego uprzywilejowaną formą były pozwy z pieczęcią lub pierścieniem monarchy. jeśli równa pozycja stanowa stron – pierwszeństwo z reguły miał pozwany formalna teoria dowodów – prawo ustalało które dowody są ważniejsze prawidlnik – osoba zaufania publicznego. jakakolwiek pomyłka powodowała nieważność przysięgi uroczyste przyrzeczenie mówienia prawdy – składali je biskupi i inne osoby szczególne zaufane zamiast przysięgi współprzysiężnicy – musieli złożyuć przysięgę wraz ze stroną w sprawach cięższej wagi. stał się obowiązkowy w pierwszej połowie XV wieku. sprawę o więcej w innym sądzie. chorobę. relację do ksiąg z tego zdarzenia wpisywał woźny. następowało litis contestatio – wdanie się w spór – jeśli pozwany nie skorzystał z ekscepcji. w procesie o zbiegostwo – właściciel zbiega. nie stanowili odrębnego środka dowodowego. co było dowodem złożenia pozwu 184. niewłaściwość sądu ze względu na stan 4. sędzia wyznaczał termin na postępowanie dowodowe 3. obłożna raz lub dwa niestanne – kara sądowa nakładana na pozwanego. ale nie mógł pozbawiony dobrej sławy dokument – wraz z rosnącym znaczeniem prawdy materialnej. Terminy i odroczenia: rok – termin wyznaczony w pozwie. lekka choroba mogła usprawiedliwić tylko raz. fatalia iuris – powód olał sprawę przez rok i 6 tyg ekscepcje dylatoryjne – odraczały sprawę – wystąpienie bez asystencji. wyznaczano oprócz tego termin trzeci niewzruszalny (pod rygorem przegrania procesu)– rok zawity 185. opatrując pieczącią księcia i asesorów. tym większe pierwszeństwo. stosowano.. że niewinny wyjdzie z niej zwycięsko. Bliższość do dowodu: pierwszeństwo w przeprowadzaniu dowodów – im wyżej stan. Pozwany mógł przed wdaniem się w spór obronić się ekscepcją: ekscepcje peremptoryjne – powodują oddalenie pozwu – przedawnienie. nie stosowany dla szlachty osiadłej i traktowany jako uwłaczenie godności szlacheckiej pozew pisemny – pojawił się w XIII w. Stanisław Konarski. do najobszerniejszych należy „Ordynacja w dobrach w Zegrzu i Ratajach” wydana przez Poznań w 1733 roku 207. zawierające normy określające życie wewnętrzne wsi. dzieliły się na k. traktowano je jako urzędową wykładnię prawa miejskiego 206. lauda sejmikowe – wpisywane były do ksiąg sądowych. kodyfikację ukończono w 1523 roku Korektura Praw (Correctura iurium) – zwana też Korekturą Taszyckiego. objęły ustawodawstwo od Xiv wieku do 1736 roku 205. wieczyste – obowiązywanie nieograniczone w czasie. Środki odwoławcze od wyroku: remisja – w toku procesu sąd przekazywał sprawę do rozstrzygnięcia sądowi wyższemu. powinności chłopskie. ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA 203.włączały pewne dzielnice do Korony. dokonywana zaraz po wyroku. zawierała całość ustawodawstwa RP od czasów dawnych po współczesne. bliższość do dowodu (świadkowie) przysługiwała sędziemu. iż sądził niesprawiedliwie – nagany sędziego można było dokonać natychmiast po zapadnięciu wyroku (tylko i wyłącznie). autorzy: Józef A. Prawo wiejskie: wilkierze / ordynacje – ustawy wiejskie. sędzia naganiony musiał się wstrzymać od sądzenia spraw – dochodziło do procesu z sędzią jako pozwanym. opłata składana sędziemu po wyroku przez wygrywającego 189. potem innych rzeczach ruchomych egzekucja na nieruchomościach – jeśli powyższa nie starczyła. 929 arrtykułów. projekt odrzucony przez sejm w 1534 roku prywatne kodyfikacje – Jakuba Przyłuskiego. Konstytucje i lauda: konstytucje sejmowe – podstawowe źródło prawa. jeśli i to nie dało rezultatu – egzekucja osobista egzekutorzy – egzekucji dokonywali najpierw komornicy delegowani przez sąd E. prawo karne. przegrywającego wiązano i oddawano w ręce wygrywającego 192. tracił urząd kocz – zakład wnoszony przez naganiającego. Egzekucja osobista: szybka. opracowana w 1532 roku.formy ustalenia wyroku prawomocnego – klauzula zobowiązująca przegranego do wiecznego milczenia. któremu wydawano zbiegów bez procesu ROZDZIAŁ V – RZECZPOSPOLITA SZLACHECKA III. Załuski. prywatne. sędzia naganiony proszony był o woźnego. POSTĘPOWANIE SPECJALNE 193. czasowe – okres obowiązywania był z góry wyznaczony akty inkorporacyjne – wydawane w formie przywilejów. jeśli sędzia przegrał. redagował go kanclerz koronny Jan Łaski „Formulla processus” – opracowany przez komisję kodyfikacyjną wybraną w 1520 roku na sejmie bydgoskim. Jana Herburta. który pozywał go pozwem ustnym. POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE 191. co było formą ich publikacji 204. proces. ukazało się 6 tomów w latach 1732-1739. Egzekucja majątkowa: ciążenie (ciąża) – najpierw na bydle i trzodzie. Postępowanie polubowne: jednanie – w czasie procesu z zakresu prawa prywatnego w każdej chwili strony mogły pójść na ugodę D. skarżący musiał udowodnić swoje prawo zaprzysięgając je wraz z 6 współprzysiężnikami. i na k. przypadał sędziemu jeśli nagana sędziego okazywała się niesłuszna 190. Proces o zbiegłych poddanych: procesy specjalne – proces graniczny i proces o zbiegłych poddanych proces o zbiegłych poddanych – toczył się przed księciem na wiecu. Prawo mazowieckie: . jeśli dowiodła że sąd wyższy jest dla niej właściwy nagana sędziego – strona niezadowolona z wyroku pozywała sędziego o to. jeśli procesowano się o zbiegłych z dóbr książęcych – wystarczało pismo władcy o zwrot zbiega lub wysłanie pełnomocnika. czyniono to też na żądanie strony. dotyczyły też prawa cywilnego i karnego. ustrój sądów. Stanisława Sarnickiego Volumina Legum – zapoczątkowane w połowie XVIII wieku. organizację władz i sądu. lub zakład trzesne – potem pamiętne. urządzano egzekucję na nieruchomościach – polegało to na wwiązaniu sądowym w określoną nieruchomość. Prąd kodyfikacyjny: „Statut Łaskiego” – wydrukowane zostały w nim najważniejsze statuty i konstytucje z inicjatywy sejmu radomskiego 1505. Prawo miejskie: „Artykuły prawa magdeburskiego” – wydane w 1556 roku przez Bartłomieja Groickiego. proces naganowy wstrzymywał proces właściwy. stanów i formuły czynności prawnych. 1569 rok: . oparta była na prawie chełmińskim i uwzględniała wzroy polskiego prawa ziemskiego.król jest dożywotnią głową państwa wybieraną wspólnie dla Korony i Litwy. zatwierdzona w 1577 roku. ludzie mogli swobodnie nabywać nieruchom. co najmniej raz na 2 lata musi zwołać sejm . 2) Sejm. wybierać mógł każdy szlachcic.1454 rok: . II w 1566. dawano je posłom i sejmiki uzurpowały sobie inicjatywę ustawodawczą sejmiki relacyjne – posłowie zdawali na nich sprawozdania z obrad sejmu sejmiki gospodarcze – wykształciły się z sejmików relacyjnych. upoważniały miejscowe sądy do działalności . iż sejmiki nie mogą decydować w sprawach podatków i wojska (tylko król może) sejmiki przedsejmowe – opiniowanie propozycji królewskich zgłoszonych na najbliższy sejm.nic o nas bez nas (szlachta) 3) Akt unii polsko-litewskiej . kijowskim. Prawo litewskie: Statuty litewskie – powstały z powodu korzystnych warunków do kodyfikacji na Litwie – I w 1529.w 1717 na Sejmie Niemym ustalono.były to zebrania ogółu szlachty z danego terytorium.określała zasady obejmowania tronu: elekcyjność. wołyńskim. bracławskim (II Statut).król nie będzie nakładał nowych podatków ani nie będzie zwoływał pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich .szlachta realizowała poprzez nie swoje prawa. obowiązujące ogólnie . przez króla w 1540 ekscepta mazowieckie – kodyfikacja dokonana przez szlachtę.szlachta ma prawo do wydawania instrukcji sejmowi i do jednomyślności 2) Konstytucja Nihil Novi – 1505 rok: . obowiązywała wolna elekcja . 4) Artykuły henrykowskie – 1573 rok: . zatwierdzone w 1598 roku. a nie monarchia. zawierała prawo fundamentalne. skodyfikowane przez sejm koronny. zawsze był 1 kandydat. a nie król Instytucje ustrojowe Demokracji Szlacheckiej: 1) Sejmiki.przesłanki tolerancji religijnej – nie można ograniczać ludzi w prawach ze względu na wyznanie . swobodny przepływ ludzi i kapitału. nasycona była elementami prawa rzymskiego rewizja toruńska – kodyfikacja prawa chełmińskiego dla miast Prus Królewskich 209. obejmowała 46 artykułów 208. wszelkie uchwały króla wymagały zgody izby poselskiej i senatu .nazywane I konstytucją Rzeczpospolite. 3) Król. wyrażał wiążącą opinię o projektach ustaw w formie instrukcji poselskich. wspólnym sejmem i polityką zagraniczną .powstały sądy II instancji. były narzędziami demokracji bezpośredniej . 4) Sądy 1) SEJMIKI .zwoływane były przez króla.była ustawą sejmu radomskiego. Korektura pruska: korektura pruska – odrębne prawo szlachty Prus Królewskich. III w 1588 roku.Zwód Goryńskiego – kodyfikacja prawa mazowieckiego doknana przez Piotra Goryńskiego i zatwierdz.określała zasady zwoływania sejmu: król nie może rządzić bez sejmu.sejmiki odbywały się w stałych miejscach i tych samych miejscowościach – kościół / cmentarz przykościelny .przywrócono prawo oporu – możliwość obalenia króla jeśli nie przestrzega praw i zwyczajów: konfederacja – związek przeciwników króla chcących go obalić. limitacja obrad – odraczanie obrad na następny rok . ale szlachta może go odwołać . decydowały w sprawach podatków sejmiki deputacyjne – wybierały sędziów do trybunału sejmiki kapturowe – przejmowały zarząd jednostką admin.. na które wpływ miała szlachta. państwo w którym władzy monarszej nie ma.wprowadzenie federacji: złożone państwo z dwóch równorzędnych części: Korony i Litwy pod nazwą Rzeczpospolita Obojga Narodów ze wspólnie obieralnym królem. sejm pacyfikacyjny – król i ludzie idą na ustepstwa: król zostaje na tronie ale przysięga poprawę .decyzje podejmowane są zgodą powszechną – nie ma głosowania. król uważa to za bunt.udział w sejmiku był prawem a nie obowiązkiem . prawo litewskie obowiązywało też w woj. decydującą rolę odgrywała szlachta-posesjonaci .miały kompetencje w sprawach skarbowych. w 1614 roku ukazał się też polski przekład III Statutu.1578 rok: . nie wolno było wybierać nowego króla za życia obecnego. . III Statutem z kolei posługiwano się jako prawem pomocniczym w Koronie DEMOKRACJA SZLACHECKA (1454-1764) – USTRÓJ: PODSTAWY PRAWNE DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ: 1) Przywileje cerkwicko-nieszawskie . wojskowych – rządzili nimi magnaci .potwierdzono przywileje szlacheckie 5) Akt Konfederacji Warszawskiej – 1573 rok – włączona została do artykułów henrykowskich 6) Ustawa o Trybunale Koronnym . a część z mocy prawa.ograniczeni władzy królewskiej w sądownictwie.wspólna moneta (o tej samej wartości). a wybierają ludzie . przewodniczy MARSZAŁEK . zredagowane były w języku ruskim (starobiałoruskim).ustawa ta nie powinna być zmieniana ani ograniczana w teorii (nieudana próba zmiany przez Jana Zamoyskiego) .system republikański. król zrzekł się uprawnień sądowych. stawiające mu określone warunki) .nie było quorum – o tym.obrady izby poselskiej były jawne . dysponował majątkiem państwowym władza sądownicza – był sędzią najwyższym.powstał z dawnej Rady Królewskiej. uchwały podatkowe .traci część swoich uprawnień – zmieniona zostaje zasada wyboru króla. systemu celnego władza wykonawcza – był głową państwa. wypowiadanie wojny i zawieranie pokoju. przetrwały najdłużej sejmiki elekcyjne – wybierały kandydatów na urzędy 2) SEJM SENAT: .sejmiki generalne – były prowincjonalne uzgadniano na nich stanowisko każdej prowincji na sejmie walnym. kasztelanowie.interrex – w okresie bezkrólewia był nim prymas – nie miał wszystkich uprawnień króla.2 części dyskusji: 1 – marszałek przedstawiał projekt.działał jako izba parlamentu i jako Rada Króla IZBA POSELSKA: . 2 – w wypadku braku aprobaty argumentowano wszystkie „za” i „przeciw”. przywrócone prawo oporu władza ustawodawcza – uprawnienia w stanowieniu prawa dotyczące miast królewskich. obradom przewodniczył król. kierował polityką zagraniczną.decyzje o polityce zagranicznej.marszałek musiał pozostawac w stałym kontakcie z królem. aby projekt odłożyć . decydowali który z kandydatów zostanie przedstawiony Sejmowi Koronacyjnemu.ustawa wchodziła w życie w momencie publikacji.poseł mógł modyfikować. postępowali zgodnie z instrukcją swoich wyborców i byli ich pełnomocnikami.na początku sejmu wspólne posiedzenie 3 sejmujących.senatorowie pełnili funkcję dożywotnio i pochodzili z nominacji króla.marszałka wybierano w głosowaniu na początku sejmu. uczestniczył w dyskusji nad projektem ustaw.potem marszałek przekazywał projekt do senatu i króla. układał pacta conventa (umowy pomiędzy szlachtą a nowym królem. zwoływał sejm. marszałek decydował kiedy przerwać dyskusję. 2) Sejm Elekcyjny – zbierał się wraz ze zjazdem elekcyjnym całej szlachty. Sąd Królewski rozbił się na mniejsze sądy bez udziału króla WYBÓR KRÓLA: . insygniem władzy była drewniana laska marszałkowska .senat nie miał samodzielnych uprawnień. wydawanie nowych praw w formie konstytucji: czasowych. ale to Król miał ostatnie słowo .król był wybierany przez ogół członków stanu szlacheckiego .obciążenia finansowe dla wszystkich stanów. król nadawał sankcję ustawie podpisując ją . jeden z marszałków lub kanclerz . arcybiskupi i ministrowie bez hetmanów. posłowie mieli ograniczony mandat. spraw wyznaniowych (wydawanie edyktów). wojewodowie. król+senatorowie = sąd sejmowy . prowadził negocjacje z chętnymi do objęcia tronu ETAPY PROCESU WYBIERANIA: 1) Sejm Konwokacyjny – negocjacje z kandydatami na tron w celu wyłonienia najlepszego. kontrolował administrację. od Batorego wystarczył sprzeciw 1 posła. nadawał godności.marszałek wydawał przyjęcia i reagował na porządek w izbie. wieczystych. ogłaszana była przez heroldów miejskich 3) KRÓL . raz z Małopolski.w jego skład wchodzili biskupi. kontrola władzy wykonawczej .nie można było wybierać następcy króla za jego życia . izba poselska dokonuje spisu orbitancji – naruszeń systemu prawa przez poprzedniego króla. do niego należała wykładnia prawa. powoływał urzędników publicznych. Zygmunt Stary zrzekł się na rzecz włościan sądownictwa nad chłopami.prowadzono potem oddzielne dyskusje – sejm debatował nad ustawami. poprawianie starego prawa. bo musiał uzyskać zgodę na unifikację . liczba posłów od około 50 (początek) do ponad 200 (XVIII wiek) . czy jest wystarczająca liczba posłów decydował marszałek . ostatniego z Jagiellonów . Batory zrzekł się większości praw sądowych a swoje uprawnienia apelacyjne przekazał trybunałom. fundamentalnych i zwykłych . . zawsze musiał być bogatym ziemianinem .pełnia władzy ustawodawczej (z zastrzeżeniem niektórych jej dziedzin dla monarchy). przyjmować i odrzucać propozycje rządowe . dóbr państwowych (własność króla).Izbie Poselskiej przewodniczył marszałek wybierany spośród posłów KOMPETENCJE PARLAMENTU: .zmienił się sposób wyboru króla po śmierci Zygmunta Augusta.składała się tylko z posłów wybranych na sejmikach. było ich około 130-140 .po śmierci Batorego mógł nadawać prawa szlacheckie obcokrajowcom i nieszlachcicom PROCES USTAWODAWCZY: . odbywały się pomiędzy sejmikiem przedsejmowym a obradami sejmu. mógł też wprowadzać modyfikacje projektu . a posłowie mówią czy się zgadzają na jego przyjęcie. raz z Wielkopolski. rozpatrywał problemy odsyłane do niego przez sądy. na którym przedstawiano projekty ustaw .dyskusji przewodniczył marszałek – był ciągle czynny i nie miał zastępców. w prawie wiejskim – gromady z własnymi pastwiskami łąkami i lasami. zbrodnie szlachcica zagrożone karą śmierci. podkomorskich. uproszczona była procedura. sądy w miastach królewskich. spory pomiędzy miastami. jeśli brak większości – sprawa kierowana do sądu królewskiego . 14 dla dziewczyn. rozwiązywały się w momencie koronacji nowego króla SĄDY POLUBOWNE (KOMPROMISARSKIE) – orzekali desygnowani przez każdą ze stron arbitrzy. większość dopiero w 3 głosowaniu. w momencie koronacji przestawały działać sejmiki kapturowe. oni z kolei powoływali superarbitra – przewodniczącego ROZDZIAŁ VI – PRAWO SĄDOWE RP SZLACHECKIEJ II. to przewodniczył marszałek koronny .sądzili reprezentanci szlachty wybierani corocznie na sejmikach deputackich (27 deputatów szlacheckich i 6 duchownych) . po zakończeniu lat sprawnych (18-24) lata roztropne – w prawie miejskim w wieku 21 lat u faceta. grodzkie i podkomorskie – bez zmian Sądy Dominialne – umocnienie ich pozycji apelacje – rezygnacja króla ze zwierzchnich praw sądowych nad stanem szlacheckim. kapituły. może sam wydać nowy wyrok. prawa niemieckiego. w miejskim – miasta z władzami miejskimi i cechami zdolność prawna i do czynność prawnych – pełne mieli tylko ci szlachcice. którzy mieszkali w RP. decydował o wznowieniu postępowania. przekazano ostateczność orzeczeń dla Trybunałów (Koronnego i Litewskiego). . pozostałe sądy stanowe Sądy Kościelne. posiadane musieli sprzedawać . po koronacji król decydował czy przyjmuje ustawy uchwalone przez sejmiki kapturowe. i Chełm. przywileje szlacheckie i pacta conventa). konfiskaty dóbr. grodzkich. ważne dla skarbu państwa sprawy cywilne SĄD RELACYJNY – rozpatrywał odwołania od wyroków książąt lennych i prawosławnych biskupów. referendarze. lata dojrzałe – uzyskiwane przez mężczyznę w wieku 24 lat. sekretarze i senatorowie rezydenci. miał prawo przyjmowania remisji. rozbijanie Trybunału czy sejmiu.rozpatrywał apelacje od wyroków sądów ziemskich. duchowni wybierali prezydenta . odwołania chłopów i w sprawach karnych. posługiwał się językiem poslkim. ustawa procesowa z 1532 wprowadziła instytucję apelacji od orzeczeń sądów ziemskich. mogły dać stronom zastępstwo procesowe z urzędu i same egzekwowały swoje wyroki SĄD MARSZAŁKOWSKI – sprawy o najem lokali w Wawie między szlachtą a mieszczaństwem.) SĄD REFERENDARSKI – sądzą referendarze. interrex i konfederacja generalna. interrexa i konfederację gener.w 1581 roku powołano Trybunał Litewski dla Wielkiego Księstwa SĄDY CENTRALNE (za S. dziewczyny – 12. zbierał się w Lublinie wiosną i latem.na czele Trybunału stał Marszałek. ziemskie. sprawy o dobrach państwowych. o powinności i obciążenia chłopskie. orzekali: kanclerz. sądził sprawy w I i II instancji SĄD SEJMOWY – sąd kasacyjny od wszystkich sądów i trybunałów. sprawa porządku i bezpieczeństwa na dworze królewskim. banicji. nie mogli nabywać nieruchomości na własnośc czy w zastaw. PRAWO PRYWATNE A. 4) SĄDOWNICTWO Sądownictwo stanowe: Sąd Monarszy. klasztory. opierał się na prawie polskim i niemieckim (Magd. sprawy gier hazardowych i oszustw. zdrady stanu. Sąd Sejmowy.w sprawach szlacheckich sądzili tylko deputaci szlacheccy. funkcjonował tylko podczas sejmu. przewodniczył mu król. podniesiona do 18 dla chłopców. Sądy Centralne (powszechne). bo zlikwidowano patriarchat SĄDY KAPTUROWE I KONFEDERACYJNE – w okresie bezkrólewia jako sąd apelacyjny i najwyższy.wyroki wymagały jednomyślności. o nadużycia i przestępstwa wysokich urzędników. a jeśli król był stroną. w 2 połowie XVII w.3) Sejm Koronacyjny – najpierw przysięga koronacyjna (artykuły henrykowskie. którzy cieszyli się dobrym imieniem i czcią cudzoziemcy – spadek mogli przekazać tylko tym. nadużyciach skarbowych wyższych urzędników. gwałty na sejmach. grodzkich i podkomorskich SĄD KRÓLEWSKI – był instancją najwyższą TRYBUNAŁ KORONNY: – powołany w 1578 roku. chłopcy – 15. inaczej jako kaduk przypadał królowi. Sąd Najwyższy w państwie. po zakończeniu lat sprawnych (14-21) osobowość prawna – miały jąbiskupstwa. w Piotrkowie jesienią i zimą . Batorego): SĄD ASESORSKI – sprawy o rozgraniczenie dóbr państwowych i prywatnych. sąd mieszany (1:1 duchowni:szlachta) w sprawach w których jedną ze stron był duchowny i chodziło o dobra duchowne . OSOBY 292.orzekał w sprawach: o zbrodnie obrazy majestatu. Osoby fizyczne i prawne: lata sprawne – od XVI w. ruch reformatorski: społeczno-ekonomiczny. rozwój gospodarczy . ale bez prawa zbycia lub obciążania. administracyjny Inne czynniki: . dla wdów ROZDZIAŁ VII – POCZĄTKI MONARCHII KONSTYTUCYJNEJ I. zakonnice i zakonnicy nie mogli osobiście zarządzać odziedziczonym majątkiem ruchomym. . Ustawy amortyzacyjne: ograniczały wzrost dóbr kościoła. wysokość posagu i wiana w prawie ziemskim – po śmierci ojca obowiązek wyposażenia córki przechodził na braci. dla kobiet separowanych. obowiązek ten przechodził na wierzycieli. że małżeństwo nie zostało ważnie zawarte przeszkody zrywające – powodowały nieważność małżeństwa . wyjazdów za granicę. posag był wypłacany w gotówce lub zapisywany na dobrach przekazanych w zastaw użytkowy w prawie miejskim – prawo magdeburskie ustanawiało odrębność majątkową małżonków. obowiązek ten spadał na najbliższego krewnego męskiego B. lub zrodzone z małżeństwa. brak chrztu. zakazanaw 1616 roku bękarty – dzieci pozaślubne. sporządzano go w obecności dwóch świadków. od XVI w. dający jej dożywotnie używanie majątku (całego). określała szczegółowo skład wyprawy. opiekun mógł być na wniosek protegowanego zwolniony z opieki kurator – ustanawiany dla osób w latach sprawnych (ale przed latami dojrzałymi . pokrewieństwo w linii brostej i w linii bocznej (ale do IV stopnia) przeszkody wzbraniające – zabraniały małżeństwa.ożywienie handlowe warstw i stanów. dożywocie również zapisywano na męża. chory umysłowo. dalsze pokrewieństwo przy braku dyspensy separacja od stołu i łoża – stała lub czasowa. bigamia. prawo chełmińskie wspólnotę majątkową – dobra małżonmków łączyły się w całość.król – nie mógł nabywać dóbr dziedzicznych dla swojej rodziny. nie korzystały z praw szlacheckich. powoływano też ich dla opieki nad starymi lub chorymi obłożnie. Opieka i kuratela: inwentarz – sporządzany przy obejmowaniu opieki. dysponował nią mąż. MAŁŻEŃSTWO I RODZINA 294. na opiekunie ciążył obowiązek wykształcenia nieletnich. przymus. przerwanie wspólności życia małżeńskiego za zgodą obu stron lub na moczy orzeczenia sądu 295. adoptowany dziedziczył równolegle w swojej rodzinie i nie przybierał nazwiska adoptującego do czasu jego śmierci. uprowadzenie kobiety. dotyczył majątku osoby objętej opieką.petryfikacji ustroju szlacheckiego i poddaniu Polski pod władzę mocarstw sąsiednich (Prawa Kardynalne) . błąd co do osoby. ZMIANY W STRUKTURACH SPOŁECZNYCH I UMYSŁOWOŚCI 331. które współżyło ze sobą przed ślubem. polityczny. dla dojrzałych panien. Zawarcie małżeństwa i jego ważność: kościelna forma – obowiązkowa od 1577 – obie strony musiały wyrazić wolę małżeństwa przed proboszczem w obecności przynajmniej dwóch świadków – inaczej było to małżeństwo potajemne – nieważne unieważnienie małżeństwa – uzyskanie urzędowego potwierdzenia. impotencja. wzajemne dożywocie stało się regułą 296. nie nosiły nazwiska ojca 298.wzrost ludności państwa . po śmierci jednej ze stron pół majątku dostawała druga strona a drugie pół spadkobiercy dożywocie – zapis męża na rzecz żony na wypadek wdowiństwa. dzieci nieślubne: przysposobienie (adopcja) – celem jego było przekazanie spadku adoptowanemu.brak śawiadomego oświadczenia woli zawarcia małżeństwa.do 24 roku). nie naruszały stanu posiadania – zakazywały alienacji dóbr ziemskich na rzecz kościoła i na rzecz duchownych w zakonach. Stosunki majątkowe między rodzicami a dziećmi w prawie wiejskim: niedziały – likwidowano je z woli członków rodziny lub z woli administracji dominialnej wydział – w wypadku ożenku syna lub córki otrzymywali od rodziców część ich niedziału i inwentarza 297. dla marnotrawców (na wniosek rodziny). nie miały prawa do dziedziczenia po ojcu. od XVI w. Przysposobienie. które nie wyszły za mąż. śluby zakonne. ale jeśli już je zawarto mimo ich istnienia. wyższe święcenia duchowne. Czynniki przemian: Starcie dwóch idei: . pominięcie istotnej formy zawarcia małżeństwa. małżeństwo takie było ważne: różnorodność wyznania wśród chrześcijan. Stosunki majątkowe między małżonkami: intercyza – umowa zawierana razem z zaręczynami. hajtać się bez zezwolenia sejmu 293. kobieta adoptowała tylko za zgodą krewnych adopcja braterska – wzajemne dziedziczenie po sobie adopcja do herbu – umożliwiła przenikanie do szlachty elementów mieszczańskich. jeślibracia utracili dobra po ojcu. wystąpił z tym programem na konwokacji 1764: . zajmowały się modernizacją i uzdrawianiem zarządu miast Reforma Asesorii – uznana za sąd najwyższy dla miast.Chłopi: emfiteuza – oddawanie gruntów w długoletnią dzierżawę z prawem pobierania pożytków i wznoszenia budowli 1) akty uwalniania chłopów z poddaństwa – były nieliczne 2)– wydany w 1768 341.element inteligencki w Sejmie Czteroletnim: najpierw 69 działaczy. Typ i forma państwa Do czasów Sejmu Czteroletniego i po upadku jego dzieła ścierały się dwie przeciwne sobie formy ustrojowe: Rzeczpospolita Szlachecka i Monarchia Konstytucyjna.odejście od narodu szlachecko – magnackiego . zmiany w składzie 340. wyroki miały egzekwować urzędy grodzkie. 338.osoby walczące w Insurekcji Kościuszkowskiej: rzemieślnicy. Program reform: Jego autorem był Andrzej Zamoyski (w oparciu o „O skutecznym rad sposobie” Konarskiego). Ponadto szlachta trudniąca się kupiectwem w miastach nie mogła utracić tytułu. Nobilitowani mieszczanie mieli obowiązek wykupić ziemie na określoną wartość w ciągu roku pod rygorem utraty szlachectwa. Ruch reformatorski: .tworzenie się narodu jako wszystkich mieszkańców kraju bez względu na majątek i stan II.tom VII i VIII – ustawodawstwo 1764-1780 . chłopi. „Ludzie luźni”: Byli to ludzie żyjący z pracy najemnej lub włóczęgostwa – żądano paszportów wydawanych przez panów wsi oraz zaczęto zmuszać do pracy przymusowej 343. 1) KOMPROMIS SZLACHECKO-MIESZCZAŃSKI: Stan szlachecki stał się otwarty dla zamożnego mieszczaństwa. potem 112 – razem 181 osób – byli najbardziej aktywni w sejmie i byli zwolennikami króla .332.wyróżnianie szlachty średniej i inteligencji przez Stanisława Augusta . Prawo ziemskie i ogólnopaństwowe: Za źródła prawa uważa się: 1) Prawa Kardynalne z 1768 i 1775 2) Konstytucja III Maja z 1791 3) Prawa Kardynalne uchwalone na sejmie grodzieńskim (1793) 4) Konstytucje Sejmowe 5) Akty i Uniwersały królewskie / Marszałków Sejmu 4letniego 6) Uniwersały i rezolucje Rady Nieustającej 7) Akt powstania uznawany jako ustawa zasadnicza z 1794 VOLUMINA LEGUM: . podporządkowanie ich królowi Komisje Dobrego Porządku – powoływane od 1775. Polskie oświecenie: Trzy kierunki myśli oświeceniowej: 1) liberalna – w dziedzinie światopoglądu i w niektórych ujęciach politycznych. księża Koncepcje reformatorskie: .tom X – konstytucje 1793 III.tworzenie się narodu-posiadaczy na zasadzie kompromisu szlachecko-mieszczańskiego . ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA 334. wyłączania ich spod władzy miast. PIERWSZE REFORMY 337. Szlachta i mieszczanie. zniesiono prywatne dzielnice miejskie wyłączone spod władzy miasta zniesienie serwitoratów – 1764 – czyli zwalniania od podatków kupców i rzemieślników. wiara w znaczenie reform państwowych 333. Zmiany w ustroju społeczno-ekonomicznym. ludzie luźni. ale zachowawcza społecznie 2) reformatorska 3) rewolucyjna myśl oświeceniowa: wiara we wszechmoc rozumu. plebejusze. inteligenci. 2) REFORMY W MIASTACH: zniesienie jurydyk – dokonane w 1764 roku.sojusz króla z burżuazją miejską .tom IX – konstytucje sejmowe z 1782 – 1792 . odkrywanie praw naturalnych. ujednolicono miary i wagi. w których pozwanym jest członek armii Kompetencje Komisji Skarbowej: .ograniczanie zasady jednomyślności: materie ekonomiczne – sprawy mniej ważne.jeśli jednomyślności nie było w 3 próbach głosowania. kadencyjnymi i odpowiedzialnymi .orzekanie we wszystkich sprawach. Budżet: Wprowadzony przez Komisję Skarbową w 1768 r. musiały uzyskać absolutorium od izby poselskiej i skłądać sprawozdania Kompetencje Komisji Wojskowej: . chłopi jako siła robocza . wprowadzenie zasady większości głosów Komisja Skarbowa – centralny urząd administracji. uchwalane większością głosów.zarządzanie majątkiem państwa: nieruchomościami. kopalniami. ujednolicono i polepszono monetę.komisje sejmowe przygotowujące projekty uchwał d) wprowadzenie hetmanów do Sejmu i podskarbiego nadwornego Reformy sejmowe Czartoryskich: .ugrupowanie powstałe pod koniec panowania Augusta III. po 16 komisarzy na resort. wyniku kasaty zakonu jezuitów. kadencja 2 lata. Zmiany w sejmowaniu: a) usunięcie szlachty-gołoty z sejmików b) instytucja delegacji sejmowych – sejm przekazywał wybranemu gronu posłów i senatorów prawo decydowania w jego imieniu c) deputacje.rekrutacja do wojska. usprawnienie działań państwowych 344. materie status – sprawy ważne (podatki np.posłowie nie musieli zaprzysięgać już tego co mówili. przywódcy – Michał i August Czartoryscy .zastąpienie jednoosobowych dożywotnich urzędów organami wybieralnymi.reforma monetarna i projekt reform królewszczyzn.usunięcie z sejmików szlachty-gołoty.kształcenie młodzieży szlacheckiej .rozwój ekonomiki i rozbudowa administracji . uchwalenie regulaminu obrad sejmu . wydobywanie i przetwaezanie. sprawy nadużyć urzędniczych . Kompetencje KEN: .stworzenie nowoczesnej oświaty. 347. Sejm wybierał też członków KEN.. 346: Cła. zastąpiły one podskarbich.rozwój gospodarczy: poszukiwanie surowców.nadzór nad szkolnictwem (oprócz szkół wojskowych) Działalność KEN: 1) utworzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 2) ogłoszenie w 1783 ustawę określającą zasady organizacyjne i hierarchii szkół 350: Gabinet Królewski: Kompetencje: . jego zaopatrzenie i szkolenie . miary. Komisję kontrolował król. wspólna dla Litwy i Korony. wagi i moneta: Zniesiono cła i myta wewnętrzne. wybierane były przez izby parlamentu. Zasady budżetowe: 1) jawności 2) jedności – określał całość wydatków i dochodów państwa (nie przestrzegano: wyłączono z niego Fundusz Edukacyjny) 3) kontrola jego wykonania przez sejm 348: Komisja Edukacji Narodowej: Powołana w 1773 r. Komisja Skarbowa: Reforma Czartoryskich: . kolegialny z Komisją Wojskową – utworzono po dwie (dla Litwy i Korony) .reformy oparte na myśli poglądach Stanisława Konarskiego . udzielanie zgód na monopol. decydowała większość 345.) – wymagały jednomyślności . reformy systemu celnego.reforma centralnych władz wykonawczych w resortach skarbowym i wojskowym .sąd powszechny w sprawach skarbu państwa dla wszystkich mieszkańców.prowadzenie sekretariatu osobistego . który skupiał u siebie szkolnictwo RP. a Sejm – jedynie w zakresie sprawozdań finansowych i linii programowych. warzelniami soli . religią panującą jest rzym-kat. organizacja sejmu jak w art. henrykowskich – ustawy nie potrzebowały sankcji królewskiej . własny katalog praw .pogłębienie i realizacja reform Czartoryskich w tych dziedzinach. własny katalog praw .prawa polityczne – mogły być zmieniane. zakaz karania chłopów śmiercią przez sąd dominialny.prawa kardynalne – niezmienne na wieki. nie można się wstrzymać Założenia praw kardynalnych: . w których interes szlachty nie doznaje uszczerbku .stosunki z Kościołem i Kurią Rzymską. zwierzchnictwo nad chłopami. wyłączność szlachty w piastowaniu urzędów. PRAWA KARDYNALNE 352. tolerancji.korespondencja dyplomatyczna . Skład grupowy: 18 reprezentantów Senatu. możliwość poszerzania. prawo zwołania parlamentu jakby król zwlekał. kandydatem może być tylko Piast i katolik . przywileje szlachty.dotyczyły podatków. pociągała parlamentarzystów do odpowiedzialności przed tenże sąd .potwierdzenie przywilejów szlachty: równość szlachty wewnątrz stanu.usunięcie gołoty. za umyślne zabójstwo kara śmierci Założenia praw politycznych: . Powstała jako wynik dążeń centralistycznych.administracja dóbr ekonomii .prawa ekonomiczne – po 3 razach jeśli brakuje jednomyślności marszałek zarządzi głosowanie. zlikwidowana 1789 na Sejmie Czteroletnim. Kompetencje ogólne RN: . oglądała sprawozdania z działalności resortów .król przewodniczył sądowi sejmowemu. zakaz wybierania króla za życia panującego. nietykalność majątkowa i osobista. 18 reprezentantów szlachty Organizacja Rady: Formalnie na czele stał król. prawie wyznaniowym.nadzór nad ludźmi luźnymi. polityczne i ekonomiczne . rozpatrywał skargi na działalność urzędników w miastach .był sądem w drobnych sprawach miejskich.założenie poprawczaków – domów poprawy .umocnienie starego systemu demokracji szlacheckiej: jednomyślność. powrót do norm czasów demokracji szlacheckiej . inne wyznania mają prawo do kultu .normy o religii. z tym że przynajmniej 1/3 wybieranych musiała być w poprzedniej kadencji (którzy to – decyduje losowanie).: Reformy Sejmu Repninowskiego 1767-1768: .udzielał instrukcji agentom z zagranicy i przyjmował od nich info na temat Polski od innych krajów 2) Policji . uchylał niezgodne z prawem normy wewnętrzne w miastach . nadzór administracyjny nad miastami królewskimi . ale spośród szlachty wybierano Marszałka Rady.ustalanie kierunków polityki rządu i instrukcje dla resortów.podział praw obowiązujących na terenie RP na trzy grupy: prawa kardynalne.kierował administracją ogólną państwa. RADA NIEUSTAJĄCA RN została utworzona w wyniku reform Sejmu Rozbiorowego z 1773 roku. jednomyślność wymagana dla przyjęcia zmian. organizacji i kompetencji władz oprócz sejmu i króla . pospolite ruszenia i prawo o zajazdach Ustawa o sejmikach: .zamieniła się w 4-letnią wojnę partyzancką V. miał stworzyć sieć polskiej służby zagranicznej w Europie .zasady ustrojowe: wolna elekcja. organizacji sądów i prawa sądowego (materialne i procesowe). indygenaty (szlachectwo dla cudzoziemców). Rada Nieustająca – nowy organ rządowo – wykonawczy wspólny dla obu części RP Skład Rady Nieustającej: 36 członków powoływanych przez Sejm co 2 lata. zasada większości głosów Konfederacja barska (1768-1772): . zadanie stworzenia i kontroli służb sanitarnych RP.miała inicjatywę ustawodawczą. Prawa kardynalne z 1768 r.ukarać Czartoryskich (pod sąd sejmowy) i Poniatowskiego (won z tronu) .kontrolował rady miejskie i burmistrzów. nobilitacje.kontrolę nad Radą Nieustającą sprawował Sejm Departamenty RN (po 4-8 osób) – kierowane przez ministrów: 1) Interesów Cudzoziemskich .z królem jako przewodniczącym..polityka zagraniczna.cel: zniesienie gwarancji rosyjskich i wycofanie wojsk rosyjskich z Polski. stworzenie systemu opieki społecznej .zasada jednomyślności w uchwalaniu praw politycznych. obsada ważnych urzędów razem z królem . wolna elekcja . sprawy WKL IV. Projekt „Zbioru praw sądowych”: .zasada nullum crimen sine lege i nullum poena sine lege penale anteriori. ZMIANY W PRAWIE SĄDOWYM 357.powołanie Komisji Granicznych (każda po 10 osób.powołanie komisji kodyfikacyjnej w 1776 roku z Andrzejem Zamoyskim na czele Założenia projektu (1778): .zniesiono karę śmierci za czary i tortury . powołanie instytucji weksla. Palestra (Adwokatura): . ale z powodu nadużywania jej przez szlachtę w 1780 roku zakazano jej wystawiać weksle.ujednolicenie sądownictwa w RP. . Projekt kodeksu Stanisława Augusta: .adwokatura dla szlachty (1764 i 1768) potem też dla mieszczan (1791) i znowu tylko dla szlachty (1793) 364. Idee przewodnie: Rozwój badania prawa natury.miała objąć całość prawa cywilnego.stosunki chłop > dwór pod kontrolą państwa Projekt został odrzucony na zawsze na sejmie z 1780 roku. uniwersalne – równość wobec prawa. pełna pełnoletność – 24 d) zakaz nabywania przez kościół dóbr ziemskich i miejskich 359. 365. Nowości w prawie prywatnym: a) zniesienie prawa życia i śmierci szlachty w stosunku do chłopów b) prawo nabywania dóbr ziemskich dla mieszczan c) lata sprawne w szlachcie – 20.podporządkowanie kościoła państwu . prowadził statystyki rządowe .uwolnienie części chłopów z poddaństwa .3) Wojskowy – przejął uprawnienia Komisji Wojskowych 4) Sprawiedliwości – ustalał interpretację i przestrzeganie prawa. 361: Prawo karne: . wybierane przez sejmiki co 4 lata) 363.uzależnienie od stanu posiadania sprawcy kar majątkowych VII. kierowany przez któregoś z kanclerzy wchodzącego w skład Rady Nieustającej 5) Skarbowy – te same kompetencje co Komisja Skarbowa VI. Prawo wekslowe: Ustanowione w 1775 roku.rozgraniczenie dóbr w prowincjach . karnego i procesu . KONSTYTUCJA 3 MAJA I DALSZE USTAWODAWSTWO SEJMU CZTEROLETNIEGO 366. Przygotowanie i charakter ustawy konstytucyjnej: Trzy ustawy uchwalone w 1791 roku: 1) Ustawa o sejmikach (marzec) 2) Ustawa o miastach królewskich (kwiecień) 3) Ustawa Rządowa (maj) Autorzy Konstytucji 3 Maja: .zasada domniemania niewinności .wypiera komisję kodyfikacyjną Andrzeja Zamoyskiego. miało służyć dobru ogólnemu 358. Spółki: tworzenie spółek akcyjnych 360. był ostatnią instancją w rozpatrywaniu skarg na korupcję sądów .kara pracy przymusowej 362.zasada iż kara ma służyć poprawie przestępcy .zakaz nabywania przez adwokatów ziem ich klientów . Prawo graniczne: .umocnienie władzy monarszej . prawo miało być świeckie. projekty kodeksów Konstytucja 3 Maja liczyła 11 artykułów. Mieszczanie (artykuł 3): . MAGISTRATY MIAST WOLNYCH SĄDOWNICZA (artykuł 8): SĄD SEJMOWY.świeża szlachta nie może piastować wyższych urzędów w I i II pokoleniu (zasada skartabelatu) 368.zapewniono nietykalność osobistą .naród to nie tylko szlachta.ochrona chłopów w rękach Komisji Policyjnych i porządkowych Ustawa o sprzedaży królewszczyzn 1792: .Król Stanisław August Poniatowski. KOMISJE PORZĄDKOWE. ASESORIA. USTRÓJ POLITYCZNY PODZIAŁ WŁADZY: USTAWODAWCZA (artykuł 6): SEJM.utrzymanie zwierzchności dominialnej nad chłopami .nie mieli prawa do wybvoru plenipotentów miast do Sejmu (wybierały zgromadzenia wydziałowe) 369. ale i mieszczanie oraz chłopi B. swobód i wolności oraz pierwszeństwa w życiu prywatnym i publicznym . sądownicza i wykonawcza (król i straż)” . Naród i obywatele: . dostęp do palestry i niższych godności wojskowych . miało na celu dalsze ustawodawstwo – o sejmie. A. utrzymana władza dominialna . Zwierzchnictwo narodu i podział władzy (artykuł 5): „Wszelka władza społeczności ludzkiej bierze swój początek z woli narodu” (Rousseau) Trójpodział Władzy (Montesquieu): „Władza prawodawcza w stanach zgromadzonych. Hugo Kołłątaj – dokonał ostatecznej redakcji Poglądy twórców: Król – zmierzał do systemu Monarchii Parlamentarnej (jak w Anglii) Potocki – gwarancja głównej roli w państwie dla zreformowanego Sejmu Kołłątaj – reformy wymierzone przeciw oligarchii przy utrzymaniu sojuszu szlachecko-mieszczańskiego Uchwalenie K3M prowadzone było w trybie przyspieszonym przez Stronnictwo Patriotyczne (ze St.ochrona ich praw. TRYBUNAŁ KORONNY LITEWSKI. równość szlachty wewnątrz stanu . organizacji władzy wykonawczej.umowy indywidualne i zbiorowe pomiędzy dziedzicami i chłopami nie mogły być jednostronnie zerwane . Stosunki wyznaniowe (artykuł 1): . Chłopi (artykuł 4): .neminem captivabimus nisi iure victum – również dla Żydów w miastach . STRAŻ PRAW. nietykalność majątkowa i osobista . Ignacy Potocki. pierwszeństwo dla religii katolickiej .wyrazy odrębności Wielkiego Księstwa Litewskiego 373. SEJMIKI ZIEMSKIE I ZGR. swoboda osiedlania i pracy dla przybyszów z zagranicy i zbiegów powracających do RP .pełne prawo własności.niższe urzędy administracyjne i sądowe.nabywanie dóbr ziemskich. SĄDY ZIEMIAŃSKIE. USTRÓJ SPOŁECZNY 367. KOMISJE RZĄDOWE. SĄDY DOMINIALNE 372.chłopi osiedli na królewszczyznach mają własność wieczystą – użytkową ziemi .odsunięcie szlachty nieosiadłej i czynszowej od sejmików .uwolnienie z poddaństwa wszystkich ludzi bez gruntu i kontraktu 370.swoboda wyznań. Państwo jednolite czy zacieśnienie unii ? .zakaz odstępstwa od tej religii .opieka prawa i rządu nad chłopami.brak deklaracji unifikacji dualistycznej RP w Konstytucji . SĄDY MIEJSKIE.autokefalia – uniezależnienie kościoła prawosławnego od czynników zewnętrznych (Pińsk 1791)\ 371. WYDZIAŁOWE WYKONAWCZA (artykuł 7): KRÓL.nobilitacja zamożnych mieszczan i inteligencji do stanu szlacheckiego .wolność osobista. Szlachta (artykuł 2): Postanowienia co do szlachty ziemskiej – Posesjonatów: . Małachowskim na czele) Zgromadzenie Przyjaciół Ustawy Rządowej 3 Maja – wyodrębniło się ze Stronnictwa Patriotycznego.możliwość odejścia z gruntu po rozwiązaniu kontraktu z dziedzicem . trwały 70 dni (przedłużanie do 100) sesje nadzwyczajne: konflikt Król Straż Praw i Straż Praw Komisje.obradom sejmu przewodniczy marszałek sejmu wybierany spośród posłów . karnych. budżet.mógł się zbierać z mocy prawa.głos dla szlachty dziedziców i >18-letnich synów.następnie projekt do Senatu – możliwość veta zawieszającego.przez instrukcje poselskie trafiają następnie do izby poselskiej . potem z wyboru (po śmierci Poniatowskiego) Sejm: . nobilitacje i indygenaty publikacja – po niej następuje wpis danej ustawy czy uchwały do ksiąg sądu grodzkiego 375. o miastach królewskich i o sejmikach 2) Prawa ogólne . Organizacja sejmu: . zastawnicy.potem izba poselska wybiera komisje. decyzja zapadała większością kwalif. jeśli król nie rozpisał wyborów i nie zwołał sejmu.132 osoby w tym: 102 (wojewodowie i kasztelanowie) oraz 30 (biskupi diecezjalni i ministrowie – w tym metropolita kijowski unicki). miał być zawsze gotowy .zniesienie liberum veto.ponadto w jej skład wchodziło 24 plenipotentów miast wybieranych przez zgromadzenia miejskie wydziałowe SENAT: . wyborcy mogli posła odwołać i pozbawić mandatu sesje zwyczajne: odbywać się miały co dwa lata. który brał na siebie odpowiedzialność za niego . .kontrasygnata – każdy akt wydawany w Straży Praw musiał być podpisany przez konkretnego ministra.projekty ogólne ustaw trafiają do sejmików.składała się z 204 posłów wybieranych na sejmikach . dyskusja. USTAWODAWSTWO: 1) Prawa niewzruszalne . zwoływał sejm i sejmiki. Celem kontroli rządu izby zbierały się razem.powoływał ministrów pod kontrolą sejmu. dla innych kwalifikowana (2/3. klęska żywiołowa. Sejm: Organizacja Sejmu: . w sprawach mniejszej wagi większość prosta (zwykła). prawa sądowego. podatków . stosował prawo łaski .zasada dziedziczności tronu.wpierw pochodzili z nominacji króla.ustawa rządowa.mógł się też zbierać na zarządzenie Marszałka sejmu jeśli król nie zwołał sesji nadzwyczajnej mimo potrzeby. mógł przysłać swój głos na piśmie .nie otrzymał inicjatywy ustawodawczej. które wybierają posłów .prace szczegółowe powierzane wybieranej przez Sejm komisji 376. .nie jest sejmem trzystanowym.w ten sposób uchwalano podatki nadzwyczajne. komisje i posiedzenie plenarne (jak wyżej) . nie ma w nim króla – składa się z izby poselskiej i senatu IZBA POSELSKA: . żeby projektprzeszedł .miał prawo weta zawieszającego w zakresie spraw politycznych.zniesienie instrukcji dla posłów uchwalanych przez sejmiki . wtedy Izba Poselska może uchwalić powtórnie ten projekt i wtedy ma on moc prawnę 3) Prawa pozostałe (uchwały sejmowe) .zawsze projekt trafia do senatu i potem sumuje się głosy w obu izbach. sądów. . ¾) .posiadał inicjatywę ustawodawczą razem ze Strażą Praw.projekty trafiają bezpośrednio do izby poselskiej. . umowi i traktaty międzynarodowe. przewodniczył Senatowi.posłowie wybierani na 2 lata. mógł dać decydujący głos w wypadku równości. ale izby obradowały osobno. administracji.wydawał ustawy w imieniu króla. jakiś defekt monarchy itp . Senat: . karnego.określa zasady organizacji władz rządowych. obradowała podwójna liczba posłów. rozruchy.374.najpierw przedmiotem dyskusji w sejmie są instrukcje poselskie . profesorowie dożywotni (jeśli płacili podatek) 377.miał stanowić Radę Starszych na Sejmie konstytucyjnym (co 25 lat dla rewizji konstytucji). W głosowaniach mniej ważnych głosy zliczano razem. zaciągnięcie długu publicznego. utrata prawa sankcji dla ustaw i samodzielnego władztwa.zmieniane na sejmie konstytucyjnym co 25 lat.wchodzą w życie w formie ustaw . nie miał prawa weta zawieszającego . udział w posiedzeniach Sejmu . cywilnych. cywilnego. Sejmiki: . a następnie plenarne posiedzenie i dyskusja + głosowanie .nie był już odpowiedzialny za ustawy. wojna. Stanowisko króla: . zakładanie i popieranie manufaktur. były organem admin. 6 plenipotentów miast 2) Wojska – 14/15 komisarzy. obrady były protokołowane . 5 ministrów (2 kanclerzy – ministrowie sprawiedliwości i spraw zagranicznych. handlowych i wekslowych Sądy ziemiańskie – powstały w wyniku połączenia grodzkich. w miastach mniejszych – wójt. część przez komisje rządowe. 379. prymas jako głowa kościoła i przewodniczący KEN. Komisje porządkowe: Powołano je w 1789 roku pod nazwą Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe.wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności 381.378. a w cyrkułach osobny wójt. W miastach mniejszych: jedno zgromadzenie ogólne dla wszystkich posesjonatów W miastach większych: podzielono je na cyrkuły. do każdej komisji wprowadzono po 3 mieszczan Kompetencje: . USTRÓJ: Rozróżniano zgromadzenia uchwalające i magistraty miejskie (urzędy wykonawcze).po reformie miejskiej z Sejmu 4letniego. osoby cywilne miały przewagę 3) Skarbu . nominacji dokonywano podczas sesji sejmu. 382. ziemskich i podkomorskich. sądom asesorskim przewodniczyli kanclerze spoza Straży Praw .wprowadzała w życie ustawy i uchwały sejmowe. sądownictwo KOMISJA POLICJI: nadzór nad miastami. rozwój handlu.odbywały się zgromadzenia cyrkułowe i ogólne (dla całego miasta) Kraj podzielono na wydziały. mogli być pociągani do odpowiedzialności jeśli: a) jeśli naruszyli Konstytucję lub inne prawo – do odpowiedzialności sądowej (konstytucyjnej) przed Sądem Sejmowym b) z tytułu postawionych im zarzutów politycznych – do odpowiedzialności parlamentarnej – większością 2/3 dwóch izb uchwalano wotum nieufności Kompetencje: .miała najwyższą władzę wykonawczą SKŁAD: Król jako przewodniczący. pełnoletni następca tronu bez prawa głosu. 10 sędziów wybieranych w sejmikach deputackich na 4 lata Trybunały – jeden dla Wielkopolski (siedziba Piotrków). sprawy bezpieczeństwa. posłowie i plenipotenci miejscy jako asesorowie wybierani przez sejm na 2 lata. Czynne i bierne prawo wyborcze dla posesjonatów. wygody publicznej (administracja). 1 podskarbi – minister skarbu. infrastruktury i rolnictwa. złożone z członków wybieranych przez Sejm na 2 lata): 1) Policji (dla miast) – 14/15 komisarzy. 6 plenipotentów miast 4) Edukacji Narodowej Kompetencje: KOMISJA SKARBU: ściąganie podatków. marszałek sejmu bez prawa głosu stanowczego. kwaterunek . 1 hetman – minister wojny.część zadań wypełniała samodzielnie. Ustrój miast: Unifikacja miast wolnych – urządzano je w jednakowy sposób.rekrutacja do wojska.14/15 komisarzy. Komisje rządowe: Komisje wielkie (podlegające SP.15 komisarzy wybieranych na sejmikach co 2 lata spośród szlachty osiadłej w tym okręgu . Ministrowie – powoływał ich do Straży Praw król spośród 14 wszystkich ministrów. Reforma sądownictwa na Sejmie 4-letnim: Sądy komisji porządkowych i rządowych – sprawy sporne objęte kompetencjami tych urzędów Komisja Skarbowa i komisje porządkowe – sądziły WSZYSTKICH obywateli w sprawach skarbowych. Straż Praw: . drugi dla Małopolski (Lublin) Sąd sejmowy – złożony z 12 senatorów i 24 posłów – sądził ministrów i najwyższych urzędników z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej SĄDY MIEJSKIE: Magistratów miejskich – I instancja Apelacyjne wydziałowe – II instancja Asesorski – III instancja – senatorowie. 1 marszałek – minister policji. w każdym pewna ilość miast z prawem urządzania zgromadzeń wydziałowych złożonych z deputatów wybieranych przez zgromadzenia ogólne (miasta mniejsze) lub przez cyrkuły (większe). Na czele magistratów miast większych stał prezydent z radnymi. podział kraju na 26 okręgów KOMISJA WOJSKOWA: sądownictwo i sprawy wojskowe 380.czuwała nad przestrzeganiem prawa . Odebrano prawo wydawania statutów i wilkierzy miastom. terytorialnej Skład: . Kodeksy karne z lat 1803. Zabór pruski. ŹRÓDŁA PRAWA I ŹRÓDŁA POZNANIA PRAWA 3. Targowica: Najazd Rosji: . „Dziennik Praw i Rozporządzeń krajowych Królestwa Galicji” w okr.1792 w Petersburgu z inspiracji Katarzyny II . na czele rządu postawiono znowu Radę Nieustającą z prawem liberum veto.ABGB – 1811. Seweryn Rzewuski . Terytoria: Rosja: ziemie litewskie. 5.Kodeksy: cywilny z 1825. Wolne Miasto Kraków: . Prusy Królewskie – 131 000 km2. województwo ruskie z Lwowem i Haliczą – 129 000 km2.pretekst – zawiązanie konfederacji przeciwko K3M przez 13 jej przeciwników 27. 1852 8. .przywódcy: Szczęsny Potocki.„Dziennik Praw i Rządowy Cesarstwa Austriackiego” . 1812 .„Dziennik Praw” – 4 tomy . CZĘŚĆ DRUGA ROZDZIAŁ I – POLSKA POD ZABORAMI (1795-1864) I.„Dzienniki Departamentowe” – akty prawne.„Zbiór Praw” – po likwidacji Dziennika .05. Wielkopolska.kodeks cywilny BGB (obowiązywał od 1900) 7. Sejm Grodzieński uchwalił traktat rozbiorowy z 1793 roku.04. białoruskie.1792 w Targowicy . po pogromie Prus przez Napoleona . autonomii . pozostawiono prawa dla mieszczan z Konstytucji. KSIĘSTWO WARSZAWSKIE (1807-1815) 9.„Ustawodawstwo Księstwa Warszawskiego. TARGOWICA I KONSTYTUCJE GRODZIEŃSKIE 386. manifesty. PODZIAŁ ZIEM RZECZYPOSPOLITEJ 1. Konstytucje grodzieńskie: Ustanowiły nowe prawa kardynalne – potwierdzono przywileje szlachty i pełną władzę dominalną szlachty nad chłopami.„Constitutio statuum Regni Galiciae et Lodomeriae cum Bukovina” (1817 – przepisy dotyczące ludności polskiej) . Księstwo Warszawskie: .„Dziennik Praw Wolnego Miasta Krakowa” . III. pod nim dyrektorzy kierujący resortami . Galicja.„Dziennik Rządowy RP” – normy prawne. Prusy i Niemcy: . „Gazeta Sądowa Warszawska” (Warszawa). UPADEK DZIEŁA SEJMU CZTEROLETNIEGO. 4.„Raporty Rady Stanu KP z działalności rządu w latach 1816-1828” 6. 1811.„Zbiór przepisów administracyjnych KP” – dwa tomy .akt konfederacji ogłoszono pod fałszywą datą 14. Po stronie Napoleona: Komisja Rządząca: . Ksawery Branicki.0 mln ludności II.Targowiczanie zwołali sejm do Grodna na 1793 rok 387.„Prowincjonalny zbiór praw”(1827-1861). kar głównych i poprawczych 1847 . Zakładano pełne poddanie Polski Rosji.na czele Stanisław Małachowski.objęła ziemie centralne i zachodnie z II i III rozbioru.„Dziennik Praw Królestwa Polskiego” – przepisy prawne wydawane przez króla i władze centralne . 2.diariusze sejmów Księstwa – 1809.VIII. Wzrost prawodawstwa: Czasopisma prawnicze: „Themis Polska” (Królestwo Polskie). Władza najwyższa w rękach Sejmu szlachecko-magnackiego.5 mln ludności Prusy: Mazowsze+Warszawa. zarządzenia lokalne i obwieszczenia 5. karzący dla KP z 1818. Księstwo Cieszyńskie i Austria: . Najazd rosyjski. dekrety itp.Landrecht Pruski z 1794r.6 mln ludności Austria: Małopolska z Lublinem i Krakowem. Królestwo Polskie i Rosja: . Skasowano plenipotentów miast w Sejmie. „Przegląd Prawa i Administracji” (Lwów) 4. Akty Normatywne władzy najwyższej” . ukraińskie – 462 000 km2. koniec stosunku poddańczego i wolność osobista + równość wobec prawa .pełna własność gruntu należy do pana. miał tylko król.ą w Dreźnie w lipcu 1807 . zarządzanym przez Marszałka. SYSTEM WŁADZY 15. praw wyborczych nie przyznano większości chłopów. Biskupi i Wojewodowie (po 10) – wybierał król dożywotnio .POLITYCZNY 11. na jego polecenie Rada Stanu opracowywała projekt ustawy i przekazywała je Izbie Posels. chłopi tylko dzierżawili . czynne i bierne prawo wyborcze do sejmu. Szlachta i mieszczaństwo: Dowód szlachectwa: szlachtę i urządników-mieszczan uprzywilejował król saski i książę warszawski – Fryderyk August – ustanowiono dla nobilitowanych instytucję munduru obywatelskiego 13. samorządzie. sprawy monetarne .powstaje Księstwo Warszawskie z oktrojowaną konstytucją podpisan.dziedziczność tronu regulowana przez prawo saskie.zwolnienie ze służby wojskowej i podatek dla Żydów 14.wyłączność ustawodawstwa w zakresie ustrojowym – prawo zmiany Konstytucji poprzez dekrety .poprawki wprowadzały komisje sejmowe. król mógł ją i tak ogłosić.Senat kontrolował czy izba poselska przestrzega Konstytucji i przepisów procesu ustawodawczego. centralizacja administracji i jednoosobowe urzędy . Władza monarsza: . przywrócenie polskiego prawa zamiast Landrechtu . bez ustawodawstwa sejmowego i sądowego wymiaru sprawiedliwości 16.zawieszenie postanowień konstytucji na 10 lat w stosunku do Żydów: ograniczone prawa polityczne i wolność osobista a także swobodne zarobkowanie . sądach pokoju 12.podatki.Senat: Kasztelanowie. Żydzi: . przewaga szlachty Traktat w Tylży 1807: .możliwość opuszczenia gospodarstwa przy zwrocie ziemi. bierne: 24 lata. dzielnice i ulice Żydowskie w Warszawie . 13 członków Rady Stanu z głosem stanowczym Prawo wyborcze: . prawo cywilne i karne.kierowanie rządem i wpływ na sejm. karnego – wył. nadawał ordery . wolność wyznania – przy czym naczelne stanowisko ma religia rzymskokatolicka Prawa polityczne: prawo piastowania urzędów.korona książęca warszawska była w osobie króla saskiego.jeśli Senat spreciwił się ustawie. pełnia praw obywatelskich. ludność 4 miliony . . Żydom i cudzoziemcom.inicjatywę ust. załogi i zasiewów .sejm dwuizbowy – Izba Poselska (niższa) i Senat (wyższa) .Izba poselska: 100 posłów szlacheckich wybieranych na sejmikach ziemskich przez szlachtę osiadłą..konstytucja liczyła 89 artykułów podzielonych na 12 tytułów A. ustawę przekazywano do Senatu . inicjatywa ustawodawcza. zatwierdzenie poprawki wymagało zgody Rady Stanu .Izba Poselska przekazywała projekt właściwej komisji (ds.budżet i sprawy administracyjno-ustrojowo-polityczne należały do króla . powoływanie / odwoływanie urzędników.czynne: 21 lat. prawo wyboru na wybieralne urzędy samorządowe i sądowe Szlachta: szlacheccy właściciele ziemscy mieli przewagę i pierwszeństwo w sejmie. posłem mógł być tylko szlachcic Kompetencje Sejmu: . oraz ważność wyborów Proces ustawodawczy: . Chłopi: . równość wobec prawa i sądu.konieczność uzyskiwania zezwolenia na małżeństwo Żydów (konsens). uchw.Sejm nie miał możliwości kontroli Rządu . tajnym) .wpływ na Konstytucję KW: elementy ustrojowe z czasów Konstytucji III Maja: większa rola sejmu. 66 deputowanych wybieranych na zgromadzeniach gminnych przez właścicieli gruntów i zakładów pracy (kadencja obu – 9 lat.działalność: rekrutacja wojska i zaopatrywanie w żywność wojsk Napoleona.w 1809 dołączono Galicję Zachodnią z Krakowem – wtedy obszar KW 154 000 km2.obejmuje ziemie II i III zaboru pruskiego bez dostępu do morza i bez obwodu białostockiego (trafił do cara Aleksandra I) . ale co 3 lata odnawiano 1/3 składu Izby Poselskiej). umiejętność czytania i pisania po polsku. Sejm: .głos w sprawie ustawy zabierali tylko członkowie komisji sejmowych .król miał silną pozycję w oparciu o szlachtę i mieszczaństwo. w głos. albo skierować do ponownego rozpatrzenia . USTRÓJ SPOŁECZNO . Równość wobec prawa a pozycja szlachty: Prawa obywatelskie: wolność osobista. jego akty wymagały kontrasygnaty odpowiednich ministrów .umowy rejestrowały świadczenia chłopów na rzecz panów – rola notariuszy B. skarbu / prawa cywilnego / p.król pełnił ogół funkcji państwowych. .ustawę uchwalano w głosowaniu tajnym. pełnia praw obywatelskich. uprawnień króla z wyjątkiem zmian w sądownictwie i powoł.jeśli projektowi nadal sprzeciwiałaby się Izba Poselska. na czele stał Prezes. bezpieczeństwo i porządek w państwie Wojny: przekazano ministrowi wojny naczelne dowództwo z woli króla Rada Ministrów: . rozkład podatków na departamenty . ministrowie. Rada Stanu: Skład: Król jako przewodniczący.resortem spraw zagranicznych kierował minister spraw zagranicznych Saksonii . pochodziły z wyboru na zgromadzeniach gminnych Rady miejskie i wiejskie: zażalenia na władze miejskie i wiejskie.rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami sądowymi i administracyjnymi .dodatkowo w skład rządu wchodził sekretarz stanu – pośrednik między rządem a monarchią .orzecznictwo kasacyjne: sprawdzanie czy wyrok jest zgodny z prawem materialnym i przepisami proceduralnymi . a jeśli Senat – król mianował nowych senatorów Sejm zebrał się tylko trzy razy: w 1809. Administracja terytorialna: Podział administracyjny: departamenty >> powiaty >> gminy miejskie i wiejskie Prefekt: na czele departamentu. policji.od połowy 1810 r. sprawy administracyjne Rady prefekturalne: .na czele gmin miejskich burmistrzowie mianowani przez ministra spraw wewnętrznych .orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników . Izby Obrachunkowej i Dyrekcji Edukacyjnej 20.rozstrzyganie w I instancji sporów administracyjnych (odwołań od decyzji prefektów i podprefektów) Podprefekt: stał na czele powiatu.rząd składał się z 6 ministrów: wojny. skarbu./odwoł.działali także rezydenci francuscy – przedstawiciele Napoleona . Samorząd terytorialny: Rady municypalne: układanie budżetu i rozkłąd ciężarów publicznych na miasta.organ doradczy prefekta – sprawy miejscowe . spraw wewnętrznych i wyznań .rozpatrywała sprawy wykraczające poza uprawnienia danego ministra w celu uzyskania dla nich zatwierdz.od maja 1812 . sekretarz Rady. przekazano jej ogół konst.na czele gmin wiejskich wójtowie mianowani przez prefektów i zatwierdzani przez ministra spraw wewnętrznych Zadaniem wszystkich tych urzędników było sprawowanie miejscowej administracji i policji 21. ale spełniali polecenia wszystkich ministrów.zbierała się pod nieobecność monarchy w kraju.kontrola Rady Ministrów należała do Rady Stanu. ADMINISTRACJA 18. wykonanie budżetu Sprawy Wewnętrzne: zarząd kraju.na czele większych miast (municypalności): prezydenci municypalni z nominacji króla.wszystkie decyzje Rady Stanu oprócz orzecznictwa kasacyjnego podlegały zatwierdzeniu króla C. pochodzili z nominacji króla Zarząd miast: . podlegający prefektowi . Organizacja rządu: . ministrów 19. istniała tylko odpowiedzialność sądowa. sprawy wyznaniowe i oświaty Policji: kontrola grup społecznych. Izby i Rady: Dyrekcja Edukacyjna – towarzystwa dla utrzymania szkół. prezes Rady jeśli króla nie było. ciało kolegialne.utworzone w departamentach. od 1808 6 radców stanu.rozpatrywanie sporów administracyjnych w II instancji: odwołania od decyzji rad prefekturalnych . król mógł ją rozwiązać. urządzanie dóbr narodowych. królewskiego . Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych Izba Obrachunkowa – kontrolowała finanse administracji. pochodził z nominacji króla. poddanych kontroli RM .sprawy budżetowe. nie było sejmowej Kompetencje resortów: Sprawiedliwości: czuwano nad organizacją sądów i zapewnieniem właściwych zmian ustawowych w prawie Skarbu: źródła dochodów i dozór wydatków. Rada Lekarska i Handlowa – reprezentowały grupy zawodowe Król wybierał członków do Rady Handlowej. wypełniał sprawy policji porządkowej i politycznej. sprawy lokalne. utworzona w 1808 roku.. 4 referendarze. pochodziły z nominacji prefekta spośród kandydatów przedstawionych przez właścicieli nieruchomości . a do decydowania w sprawach nagłych pod nieobecność króla uprawniono ministrów. od 1810 10 radców stanu i 6 referendarzy Kompetencje: . podporządkowany prefektowi Prefekci i podprefekci podlegali ministrowi spraw wewnętrznych. sprawiedliwości. złożone z 3-5 radców mianowanych przez króla . 1811. kierowała administracją krajową. dozory szkolne. 1812 17.opracowywanie projektów ustaw sejmowych i dekretów królewskich na wniosek Rady Ministrów . ciało niesamodzielne . Dyrekcje. A.czynne prawo wyborcze do Sejmu posiadało 100 000 osób.ograniczone kompetencje w stosunku do rad departamentalnych Oba organy złożone były z radców mianowanych przez króla z podwójnej listy kandydatów przedst. M.organ doradczo kontrolny. odwołania od decyzji sądów pokoju w II instancji Sąd Apelacyjny: jeden na całe Księstwo Warszawskie.wolność osobista ograniczona przez przepisy admin.utrzymanie większości szlachty w Sejmie 30. przez sejmiki ziemskie 25. wybory bezpośrednie.podpisana w Warszawie 27. rozkładały ciężary publiczne na powiaty. pełna dowolność władz w ich stosowaniu Liberalizm Konstytucji: . autorzy: Aleksander I.11. wymagane odpowiednie wykształcenie 26. zniesienie sądownictwa stanowego. sędziowie wybierani dożywotnio przez króla.równość wobec prawa tylko dla chrześcijan (dyskryminacja Żydów) . wiązała go konstytucja a za jego akty odpowiedzialni byli ministrowie (kontgrasygnata) . ważniejsze sprawy cywilne w I instancji.1815 przez Aleksandra I. Czartoryski i inni .Austria odzyskuje część Galicji Wschodniej i Zachodniej . Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego: .początkowa wyłączność ustawodawstwa w zakresie konstytucji – dopełnianie jej przez statuty organiczne .na sesji Sejmu KW w 1812 roku utworzono konfederację proklamującą utworzenie Królestwa Polskiego w sojuszu z Wielkim Księstwem Litewskim. odwołania od wyroków wydanych w I inst.KP miało zapewnione osobny byt państwowy. Zasady Konstytucji Królestwa: . i wyrokowanie w I inst. 4. wyrażały opinie na temat usprawnienia adm. Próba odnowy unii polsko-litewskiej: . wyrokowanie w I i II inst. Księstwa Litewskiego na zasadach Konstytucji III Maja .konstytucja opierała się na Karcie Konstytucyjnej Ludwika XVIII z 1814 roku .2 mln ludności (1815).król był monarchą konstytucyjnym.Prusy odzyskały zachodnie ziemie KW – utworzono z nich Wielkie Księstwo Poznańskie . Król i namiestnik: Król: .Rady departamentalne: . 3. J.Kraków + okręg = Wolne Miasto Kraków. wykroczenia zagrożone do 5 dni aresztu lub 30 zł grzywny Sądy Policji Poprawczej: odwołania od sądów policji prostej w II inst. mieszczan i wojskowych .rozszerzone kompetencje Sejmu i nawiązanie do tradycji RP .szlachectwo rodowe nadawane było przez króla również dla profesorów. była sądem najwyższym zarówno dla spraw karnych i cywilnych Cechy sądów: niezawisłość sędziów gwarantowana w Konstytucji KW. Trybunały Cywilne I instancji: prezes + 6 sędziów.rozszerzenie praw obywatelskich (jednak tylko pozorne) Prawa obywatelskie: . ze względu na kampanię rosyjską Napoleona pomysł ten pozostał jedynie w sferze umysłowej IV.Galicja i Wielkie Księstwo Poznańskie miały mieć własne organy rządowe 29.z pozostałych ziem KW utworzono Królestwo Polskie złączone z Rosją przez Konstytucję i Unię Dynastyczną (król polski = car Rosji) – obszar 127 700 km2. w sprawach zagrożonych karą do 5 lat więzienia lub grzywną powyżej 30 zł Sądy Sprawiedliwości Kryminalnej: odwołania w II inst. wybierały wszystkie warstwy społeczne .wiele niejasnych przepisów. w sprawach zagrożonych karą powyżej 5 lat PION ADMINISTRACYJNY: Rady prefekturalne – rozstrzygały spory administracyjne w I instancji Rada Stanu – rozstrzygała spory administracyjne w II instancji Rada Stanu – orzecznictwo kasacyjne.-policyjne Uprzywilejowanie szlachty: .. od orzeczeń sądów policji poprawczej. KRÓLESTWO POLSKIE W OKRESIE KONSTYTUCYJNYM (1815-1831) 28. Unia polsko-rosyjska. prawa narodowe i wolnościowe .urząd heroldii prowadzący księgi ze spisem szlachty . protektorat 3 mocarstw i oktrojowana konstytucja . przez króla spośród kandydatów sejmików i podsędkowie).2 mln w 1831 . przez Trybunały Cwyilne PION KARNY: Sądy Policji Prostej: sądził 1-osobowo podsędek sądu pokoju. Sądownictwo: PION CYWILNY: Sądy Pokoju: sprawy cywilne (sądzili sędziowie pokoju mian. Nowosilcow. krajowej Rady powiatowe: .obietnice Aleksandra I dla litewskiej arystokracji: odbudowa Wlk. przedstawiał kandydatury na urzędy obsadzane przez króla.dyrekcje generalne (Poczt. 1820.na czele reszty miast – burmistrzowie i ławnicy – wybierani przez rząd .dodatkowy urząd: Komisarz Cesarski przy rządzie Królestwa – Mikołaj Nowosilcow 31.ministrowie. a w obwodach ich organami byli komisarze obwodowi Rady wojewódzkie: złożone z przedstawicieli sejmików i zgromadzeń gminnych (2:1).u boku króla w Petersburgu urzędował minister-sekretarz stanu. służby publicznej i przynależności do wolnego zawodu) . i oświecenia publicznego.. budżet.Rady: Budownictwa. 51 deputowanych gmin (na zgromadzeniach gminnych obowiązywały cenzusy posiadania. kierowanie siłami zbrojnymi w czasie wojny i pokoju Namiestnik: .miał się zbierać co 2 lata lub w razie potrzeby (zebrał się: 1818. po nich prawo do odezw do Króla Odpowiedzialność: .powoływany i odwoływany był przez króla. bierne: umiejętność czytania i pisania. Lasów i Dóbr Państwowych) .w 1826 roku stała się najwyższym organem rządowym Komisje Rządowe: .w jej skład wchodziło 5 ministrów i inni członkowie powołani przez króla . resztę urzędów obsadzał sam . rozkład podatków na departamenty Rada Administracyjna: .podlegały Radzie Administracyjnej.immunitet .prawo sankcji wobec ustaw sejmowych i całość funkcji rządowo-administracyjnych . pełnia praw. senatorowie świeccy wybierani przez Króla z podwójnej liczby kandydatów przedstawionych przez Senat Organizacja Sejmu: . . i policji.na czele miast największych prezydenci z członkami rady miejskiej – wybierani przez rząd .po śmierci Zajączka funkcje namiestnika przekazano Radzie Administracyjnej . spraw wew.wysłuchiwanie sprawozdań Rady Stanu o stanie państwa.wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej. przychodów i skarbu . nadawał nobilitacje i tytuły honorowe . Rząd i administracja: Rada Stanu: .5 komisji: sprawiedliwości.rozpatrywanie sporów administracyjnych: odwołań od decyzji rad prefekturalnych . przewodniczył Radzie Stanu. pośredniczył między królem a organami władzy w KP Organy podległe Komisjom Rządowym: .dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego: . decydowanie o zaciągu do wojska .sprawy budżetowe.była nadal centralnym.stanowienie w sprawach: system menniczy. 30 lat. Wojewodowie i Kasztelanowie.wprowadzała w życie postanowienia królewskie i namiestnika . Sejm: Skład Sejmu i wybór Sejmu: . Górnicza. urządzanie dóbr narodowych. Lekarska.mianowanie części urzędników i nominował duchownych wszystkich wyznań. należał do nich zarząd kraju . radcy stanu i referendarze odpowiadali konstytucyjnie przed Sejmem – w trybie „impeachment” .sejm składał się z Izby Poselskiej.ustawodawstwo dotyczące prawa sądowego i administracyjnego.był zastępcą króla pod jego nieobecność w Królestwie wraz z Radą Stanu (pierwszy: Józef Zajączek) . podatki.komisje sejmowe wprowadzały poprawki do ustaw w porozumieniu z Radą Stanu . kolegialnym organem władzy i administracji. wyznań relig.orzekanie o oddaniu pod sąd ministrów i urzędników . Senatu i Króla .skład Izby Poselskiej: 77 posłów wybranych na sejmikach. donosiły o wykroczeniach urzędników i przedstawiali rządowi uwagi dotyczące dobra województwa Zarząd miast: .Izby Handlowe i Rękodzielnicze (4) oraz Izba Obrachunkowa podległa królowi Komisje wojewódzkie zarządzały województwami.jego postanowienia miały być wydawane w Radzie Administracyjnej i kontrasygnowane przez jednego ministra . 1823. nie więcej niż 64.rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami sądowymi i administracyjnymi . prawo do ograniczonej kontroli rządu .skład Senatu: Biskupi.posłowie i deputowani byli nietykalni na czas obrad (prawo to łamano >> wywóz Niemojowskich) . wojny.ustawodawstwo konstytucyjne po pierwszych Statutach Organicznych . opłacanie podatków Kompetencje Sejmu: . .oskarżała ich Izba Poselska a sądził Sąd Sejmowy – Sąd Sejmowy sądził też zbrodnie stanu 32. 1830) Prawo wyborcze: czynne – 21 lat.we wsiach wójtami stali się z mocy prawa właściciele ziemscy . Szpitali oraz Rada Ogólna Handlu i Rękodzielnictwa .była organem doradczym wobec króla i namiestnika w sprawach przekraczających zakres funkcji ministrów . był legalną zmianą konstytucji. a X w sprawach karnych . kary śmierci często w obu sądach: jawność. skład: 7 sędziów-senatorów i sędziów zawodowych PION KARNY: Sądy Policji Prostej: sprawy o wykroczenia (wtedy: przewinienia policyjne) Sądy Policji Poprawczej: wykroczenia zagrożone karą do 3 lat aresztu lub karą pobytu w domu poprawczym Sądy Sprawiedliwości Kryminalnej: sprawy o zbrodnie Sąd Apelacyjny: sąd kasacyjny w sprawach karnych Sąd Sejmowy – składał się ze wszystkich senatorów. Stan wyjątkowy i stan wojenny: stan wyjątkowy: zniesienie mocy powszechnych sądów i prawa karnego stan wojenny: w czasie wojny lub zaburzeń rewolucyjnych w czasie pokoju stan oblężenia: jeśli oblężone przez wroga zostało jakieś miasto-twierdza sądy wojskowe: sądzenie przestępstw politycznych w czasie stanu wyjątkowego. zakaz sprawowania urzędów dla Żydów na 10 lat 53. Szkoła Główna w Warszawie) . sąd doraźny. skrócony.powołanie trzeciej Rady Stanu w miejsce Zgromadzenia Ogólnego Zebrania Departamentów Warszawskich Rządzącego Senatu . nie wszedł w życie samorząd miejski i wiejski . gimnazjów i szkół wyższych (np.rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy organami sądowymi a administracyjnymi . KRÓLESTWO POLSKIE W LATACH 1831-1846 48. prawo do obrony i swobodna ocena dowodów 50. radcy stanu. sądził parlamentarzystów z tytułu odp. wyższe duchowieństwo (wszyscy mianowani przez cesarza).dodanie dwóch zastępców namiestnika: do spraw wojskowych i cywilnych w 1862 roku .zlikwidowano Towarzystwo Przyjaciół Nauk i Uniwersytet Warszawski 52. po 1859 również sądziły buntujących się chłopów sądy wojenno-polowe: sądziły przestępstwa polityczne w stanie wojennym.reforma oświaty: powołanie szkół ludowych.przywrócono odrębne organy rządowe (na przykład Komisję WRiOP) . Likwidacja Autonomii Królestwa Polskiego i życie społeczeństwa polskiego: . Organizacja sądów: PION CYWILNY: Sądy Pokoju: sprawy cywilne (sądzili sędziowie pokoju i podsędkowie) Trybunały Cywilne: sprawy niemajątkowe i poważniejsze majątkowe Sąd Apelacyjny: odwołania od dwóch poprzednich.obrady nad projektami ustaw dotyczących KP oraz budżetu krajowego .nie utrzymano sejmików ziemskich i zgromadzeń gminnych. był w Warszawie Sąd Najwyższej Instancji: kasacje w sprawach cywilnych.likwidacja Rady stanu i Sądu Najwyższej Instancji w roku 1841 .obrady nad sprawozdaniami gubernatorów i naczelników powiatów.równouprawnienie Żydów w zakresie prawa cywilnego. inkorporował Królestwo Polskie do Cesarstwa Rosyjskiego jako jego prowincję . i zbrodnie stanu IX.dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną . Reforma administracji: . konst. nietykalność osobistą i prawo własności z wyłączeniem konfiskaty za najcięższe przewinienia – przepisy te nie weszły w życie ze względu na stany wyjątkowe i wojenne 49.kontrola nad urzędnikami i oddawanie ich pod sąd za nadużycia prawa i władzy Organy samorządu terytorialnego: .w ich miejsce powołano: Departament IX Rządzącego Senatu rozpoznający odwołania ostatniej instancji w sprawach cywilnych. 6 referendarzy.szkoły ludowe podlegały kierownictwu dozorów szkolnych .35.przyrzeczono: wolność osobistą i wyznania.uprawnienia sądowe RS uzyskało Ogólne Zebranie Departamentów Warszawskich Rządzącego Senatu . które miało się naradzać nad przedstaw.nie weszło w życie Zgromadzenie Stanów Prowincjonalnych.powołanie organów samorządu terytorialnego (szerzej o tym pare linijek w dół :P) Rada Stanu: . prezesi i członkowie rad gubernialnych. członkowie Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego.zarządzenie ogólnego oczynszowania w 1861 roku. przez rząd sprawami . Reformy społeczne Aleksandra Wielopolskiego: .skład: namiestnik jako przewodniczący. rad gubernialnych i rady miejskiej Warszawy . na skutek wystąpień antyfeudalnych w KP .Wielopolski był przeciwny uwłaszczeniu chłopów w KP . 4 podreferendarzy Kompetencje: . ustność. Statut Organiczny z 1832 roku: . rektor Politechniki Lwowskiej Kompetencje Sejmu Krajowego: .w ich skład wchodzić mieli z urzędu proboszczowie i nauczyciele .wybierany przez Sejm na 6 lat organ wykonawczy i przygotowawczy Sejmu . składały się z 15-18 członków.kontrolę nad Radą Szkolną Krajową sprawował Sejm Krajowy Minister do spraw Galicji: . Marszałka Sejmu mianował cesarz . dobrobytu i potrzeb kraju . prezes Akademii Umiejętności w Krakowie. zastępcą namiestnika był wiceprezydent Rady (jakiś profesor najczęściej). dochodowy i wykształcenia 4) Kuria miast mniejszych i gmin wiejskich – wybierała 74 posłów. infrastruktura) .sprawował w imieniu Sejmu kontrolę samorządu terytorialnego i reprezentował kraj wobec rządu Rada Szkolna Krajowa: . 5 duchownych różnych wyznań.składały się z członków wybieranych przez rady powiatowe. administracji. obrady w większości były tajne Rady gminne (pozostały w sferze projektów. układanie budżetu .była szczególną instytucją samorządową . kościoła. przedstawiały rządowi opinie o stanie guberni.powołane w powiatach i wybierane na 6 lat. krakowską i brodnieńską 3) Kuria miast większych – wybierała 28 posłów. produkcja.powoływane miały być w wyborach opartych na cenzusie majątkowym .sprawował kontrolę administracji rządowej i samorządowej poprzez dyskusję nad corocznym sprawozdaniem namiestnika .ważniejsze uchwały musiały być zatwierdzane przez organy rządowe. obrady tajne . AUTONOMIA GALICJI 61. 5 bp katolickich. Instytucje autonomiczne i Sejm Krajowy: Sejm Krajowy został utworzony dyplomem cesarskim z 1860 roku i patentem z 1861 roku – w patencie ogłoszono statut krajowy i ordynację wyborczą. a wyborcy dopiero posłów) Skład Sejmu Krajowego: . Wydziały Powiatowe. sądownictwa. przewodniczący był mianowany. rady miejskie wybierały spośród siebie magistrat zatwierdzany przez rząd .uprawnienia ustawodawcze w zakresie kultury krajowej (rolnictwo.149 posłów pochodzących z wyborów.wydawanie zarządzeń w sprawach: szkolnictwa. członków wybierał cesarz: 2 przedstawiciele nauki. Wybory do Sejmu Krajowego: Oparto je na podziale wyborców na 4 kurie: 1) Kuria wielkiej własności ziemskiej – arystokracja i szlachta zamożna. cenzus majątkowy. tu wybory były pośrednie (prawyborcy wybierali wyborców.Skład: przewodniczył namiestnik z urzędu. pozbawione były organów wykonawczych Rady Gubernialne: . Rady Szkolne Powiatowe. ormiańskiego.posłowie mieli prawo wnosić interpelacje co do sprawozdań namiestnika Wydział Krajowy: . fachowi pedagogowie.wprowadzony w 33 miastach większych. nie weszły w życie z powodu Powstania Styczniowego): .wiryliści: 3 abp lwowskich wyznania łacińskiego.Rady Powiatowe: .kompetencje: pomoc organom rządowym w rozkładzie podatków. właściciele nieruchomości miejskich i gospodarze wiejscy. unickiego. namiestnictwo i starostowie powiatowi . obszary dworskie wydzielone Administracja rządowa: namiestnik.ustawodawstwo w zakresie stosunków gmina >> dwór.przez jego ręce miały przechodzić wszystkie akty dotyczące tego kraju Pozostałe organy: Rady Powiatowe. reprezentanci Wydziału Krajowego i rad miejskich Lwowa i Krakowa . wybierała 44 posłów 2) Kuria izb przemysłowo-handlowych – wybierała 3 posłów reprezentujących izby: lwowską. Rady i zwierzchności gmin miejskich i wiejskich.ustawy krajowe wymagały sankcji cesarskiej .wójtowie mieli być wybierani spośród trzech kandydatów XI.kierowała całością szkolnictwa poza uniwersytetami (nimi kierowało Ministerstwo Oświaty w Wiedniu) . rektorzy Uniwersytetów: lwowskiego i krakowskiego.sejm mógł się zwrócić do władz centralnych w Wiedniu o wydanie norm wykraczających poza jego kompetencje . wojska. obrady tajne Samorząd miejski: . leśnictwo. podporządkowanych ministrom administracja niezespolona – przydzielona była osobnym urzędom.osoby wykonujące wolne zawody 80.stanowiła jeden z krajów koronnych. Brandenburgia. PODZIAŁ I USTRÓJ ADMINISTRACYJNY ZIEM POLSKICH 73. szkolna – kuratorzy okręgów szkolnych i inspektorzy szkolni adm. 77 powiatów . należały tu samorządowa organizacja terytorialna. adm. Galicja: .izby: przemysłowo-handlowe. a wydział obwodowy był organem doradczym prezydenta rejencji i sądem administracyjnym II instancji .w 1846 roku wprowadzono podział na 74 powiaty a w 1908 na 79 powiatów. Administracja zespolona i niezespolona: administracja zespolona – szef urzędu był równoczesnym kierownikiem wielu jego wydziałów. urzędy skarbowe w powiatach adm. skarbowa – kierowana przez izby lub dyrekcje skarbowe.w 1837 województwa przemianowano na gubernie . komendanci rejonów uzupełnień adm.ziemie na zachód od Sanu to Galicja Zachodnia. skarbowa. Wlk. Zabór pruski: . Kraków i Lwów były wydzielonymi powiatami miejskimi .w 1866 zreformowano podział administracyjny: 10 guberni i 85 powiatów .w latach 1815-1820 prowincje podzielono na rejencje a rejencje na powiaty 75. Jednostki podziału terytorialnego: PRUSY: Szczebel I: prowincje z nadprezydentami na czele (w WKP namiestnik do 1830) Szczebel II: rejencje z prezydentami rejencji na czele Szczebel III: powiaty ze starostami na czele Szczebel IV: wydzielone obszary dworskie z właścicielem ziemskim jako zarządcą administracyjnym na czele KRÓLESTWO POLSKIE: Szczebel I: generał-gubernatorstwo (cały obszar KP) z namiestnikiem do 1874. leśna itp.w 1842 obwody przemianowano na powiaty . 39 obwodów.w 1912 z guberni siedleckiej i lubelskiej utworzono gubernię chełmską 74. Ustrój administracji rządowej. Śląsk . wydział prowincjonalny z dyrektorem krajowym jako reprezentantem społeczeństwa i kierownikiem spraw bieżących rejencje: nie było tu organów samorządowych. samorząd gospodarczy samorząd terytorialny . lasów państwowych – dyrekcje lasów podzielone na nadleśnictwa 79.ROZDZIAŁ II – ZIEMIE POLSKIE U SCHYŁKU XIX WIEKU I NA POCZĄTKU WIEKU XX I. górnicza.określony przymusowy związek osób. Zachodnie. na wschód od Sanu Galicja Wschodnia 76-77. Pomorze. celna. a od 1874 z generał-gubernatorem na czele Szczebel II: województwa do 1837 roku. komendanci garnizonów w miastach.ziemie wchodziły w skład prowincji: Prusy Wschodnie. Samorząd i jego rodzaje: samorząd korporacyjny. od 1837 roku gubernie Szczebel III: powiaty z naczelnikami powiatów na czele Szczebel IV: zarząd gminny ściśle związany z rosyjskim aparatem władzy GALICJA: Szczebel I: kraj koronny (Galicja była sama krajem koronnym) z namiestnikiem na czele Szczebel II: powiaty ze starostami na czele Szczebel III: wydzielone obszary dworskie z właścicielem ziemskim jako zarządcą administracyjnym na czele 78. stosunków pracy – okręgowi i obwodowi inspektorzy pracy adm. wojskowa – dowódcy korpusów wojska. samorząd zawodowy. Królestwo Polskie: . podzielonych początkowo na 19 cyrkułów . Księstwo Poznańskie. Samorząd terytorialny: PRUSY: prowincje: sejmik prowincjonalny (uprawnienia uchwałodawcze i doradcze w sprawach powierzonych mu przez państwo). rolnicze. należała do niej administracja wojskowa. szkolna. rzemieślnicze – tylko osoby czynne w zakresie gospodarki samorząd zawodowy .wszyscy zamieszkali na danej jednostce terytorialnej samorząd gospodarczy .podział administracyjny z 1815: 8 województw. ograniczenie własności przepisami administracyjnymi. dobra osobiste i majątkowe jednostek I.gminy składały się z gromad. gr-kat. wójtem.wprowadzenie rozwodu i świeckiego małżeństwa oraz ksiąg stanu cywilnego Kodeks wszedł w życie w marcu 1804 roku. ale akt ślubu spisywał urzędnik cywilny 96.zniesienie władzy ojcowskiej nad pełnoletnimi. pierwiastki wyznaniowe w prawie rodzinnym .01. 5 księgi III – kodeks cywilny Królestwa Polskiego z 1825 – autor 1 i 2 : Antoni Wyczechowski 3) przepisy laickie: sprawy małżeńskie rozstrzygały WYŁĄCZNIE sądy duchowne: rzym-kat.1869 – zniesiono przeszkody stanowe w prawie małżeńskim . lenna własnością pełną – wszystko to w fideikomisy fideikomisy – można przejąć majątek odziedziczony w spadku bez prawa sprzedaży i dzierżawy . magistraty jako wykonawcze wsie: przedstawicielstwa gminne (uchwałodawcze) i zarządy gminne (wykon.1874 – świecka forma zawierania małżeństw Kodeks cywilny niemiecki (BGB) – ukończony w 1896. Zmiany w Kodeksie cywilnym francuskim: 1) zamiast przepisów o przywilejach i hipotekach – prawo hipoteczne uchwalone przez sejm w 1818 (zmiany 1825) 2) zamiast księgi I i tyt. wydział powiatowy ze starostą na czele – organ wykonawczy sejmiku. chłopi nieuregulowany stosunek majątkowy – pańszczyzna zniesiona dopiero w 1861. prawosławny i protestancki – inne wyznania – ślub we własnym obrządku. wszedł w życie 1.powiaty: sejmik powiatowy – prawo wyborcze do niego mieli w większości posiadacze. urzędem i sądem gminnym . Trzy płaszczyzny regulacji prawnej: Trzy płaszczyzny regulacji stosunków społecznych: 1) prawo administracyjne – bezpośrednia ingerencja w te stosunki władzy państwowej 2) prawo cywilne – regulacja stosunków pomiędzy obywatelami na drodze umów 3) prawo karne – ochraniało ustrój społeczny i państwowy. a w nich były zgromadzenia gromadzkie i organy wykonawcze z sołtysem na czele ROZDZIAŁ III – PRAWO I SĄD POD ZABORAMI 94. w Austrii do dziś (ze zmianami) formalna równość wobec prawa. regulacja zasady własności . sąd administracyjny I instancji miasta: rady miejskie jako organy uchwałodawcze.po reformach Wielopolskiego utrzymała się tylko jedna instytucja samorządowa: zbiorowa gmina wiejska ze zgromadzeniem gminnym. Problem recepcji francuskiego kodeksu cywilnego w Polsce KODEKS CYWILNY FRANCUSKI: .współistnienie własności pełnej i podzielonej. Szlachta przeciwna – bo ziemiaństwo miało długi. utrzymanie: upośledzenie dzieci pozamałżeńskich.czeladź pod kontrolą właścicieli ziemskich. obowiązywało do 1900 – cechy: . swoboda umów i testowania. serwituty. Kodeks wprowadzony do KW w artykule 69 jego konstytucji. przewaga ojca w rodzinie Zmiany: .prawo własności. liberalne reformy prawa spadkowego i rodzinnego .) i zwierzchności gminne (wyk.nierówność wobec prawa uzależniona od przynależności do stanów.1900 – cechy: pełna własność prywatna.likwidacja ciężarów patrymonialnych. – ABGB – kodeks cywilny austriacki (powszechna księga ustaw cywilnych): obowiązywał w czasie II rzeczpospolitej.) złożone z naczelnika gminy i ławników GALICJA: powiaty: rada powiatowa (uchwałodawcza) i wydział powiatowy (wykonawczy – bez starosty powiatowego w składzie) gminy miejskie: rady miejskie (uchw.) – na czele obu w Krakowie i Lwowie prezydenci gminy wiejskie: rady gminne (uchw. pełnoletni: 21 lat . majątkach i o różnych sposobach nabywania własności. upośledzenie dzieci . (z wyjątkami). uprzywilejowana pozycja facetów 97. Prawo cywilne w zaborze austriackim: 1811 r. trzy księgi: o osobach. PRAWO CYWILNE 95. a wg kodeksu długi miały być skutecznie egzekwowane Duchowieństwo przeciwne laickiemu prawu małżeńskiemu.) złożone z wójta i przysiężnych KRÓLESTWO POLSKIE: .) i magistraty (wyk. Prawo cywilne w zaborze pruskim: Pruskie prawo krajowe – uchwalone 1794. giętkie normy w orzecznictwie sądowym. dobre obyczaje. wolność umów. w BGB prawo własności jest tylko NAJSZERSZE spośród praw rzeczowych 2) Zasada równości podmiotów prawa cywilnego – brak równouprawnienia kobiet. wolność co do formy i treści umów – umowy typowe – kontrahent musiał akceptować warunki strony silniejszej 4) Zasada bezpieczeństwa obrotu – gwarancja pewności przy wymianie dóbr dla kontrahentów poprzez lex retro non agit i pacta sunt servanta . przeciw tajnym związkom i buntom. w którym stosunki faktyczne w chwili zawarcia umowy nie uległy zmianie – stosunek prawny może ulec zmianie jeśli nastąpiła zmiana stosunków faktycznych 100. dzieci nieślubnych 3) Zasada swobody umów – swoboda zawarcia umowy. 1825) – przejmowała z kodeksu francuskiego przepisy o rodzaju. które zabronione jest w ustawie. zniesienie tortur w procesach inkwizycyjnych. czeki 5) Zasada harmonijności współżycia – podstawowe reguły współżycia w społeczeństwie. Na przełomie XVIII i XIX wieku: ZABÓR PRUSKI: Prawo karne Landrechtu opierało się na tendencji feudalno-absolutystycznej. na rzecz której ustanowiono tę umowę wymowa: wymówienie dożywotniego utrzymania 99. elementy wyznaniowe. upośledzenie żony. brak wpisu do księgi nie naruszał ważności transakcji (ugięcie się przed tradycjami chłopskimi) V.kapitalistycznej. skutkach i umarzaniu związanych z wpisami [praw rzeczowych księga wieczysta – posiadała ją każda nieruchomość: a) księga umów b) zbiór dokumentów c) wykaz hipoteczny ZASADY USTAW HIPOTECZNYCH: 1) jawność materialna – wszelkie prawa własności nabywało się / ograniczało tylko w drodze wpisu do ksiąg hipotecznych 2) publiczna wiara ksiąg hipotecznych – treść księgi wiązała osoby działające w dobrej wierze 3) legalność hipoteczna – prawidłowość czynności stanowiącej podstawę wpisu i jej badanie 4) szczegółowość – obciążanie konkretnej nieruchomości 5) pierwszeństwo hipoteczne – pierwszeństwo zaspokojenia wierzytelności wierzycielowi. wyboru kontrahenta. Zasady ogólne prawa cywilnego: 1) Nienaruszalność własności prywatnej – swobodne użytkowanie. o ile jego tytuł wpisano do księgi wcześniej 6) niepodzielność wierzytelności – ewentualny podział majątku dłużnika nie wpłynie na uprawnienia wierzyciela Trzy rodzaje hipotecznego prawa zastawu: 1) umowne – wynikające z zawarcia umów 2) sądowe – oparte na wyrokach 3) ustawowe – oparte na faktycznym stanie prawnym. nie wymagały wyroku ani sankcji do zabezpieczenia księgi gruntowe – zakładane w zaborze austriackim ustawa hipoteczna 1871 w Austrii – księgi gruntowe zaczęły zabezpieczać posiadłości wiejskie. szczególnie rozwinięte kary za działanie przeciw ustrojowi. rozwój abstrakcyjnych czynności prawnych – weksle. wyznań. prawo rodzinne: władza męża.w Kodeksie Napoleona – nie można czynić użytku z prawa. powoływanie się na pojęcia wartościujące – dobro społeczne. ZABÓR AUSTRIACKI: Józefiński kodeks karny zaboru austriackiego – z roku 1787 – ograniczał stosowanie kary śmierci. prawo karcenia w stosunku do służby. w której każda nieruchomość ma osobną księgę wieczystą / przepisy dotyczące ustalania. korzystanie i rozporządzanie daną rzeczą . chłosta. ograniczania i przenoszenia prawa własności nieruchomości ustawa hipoteczna (1818. PRAWO KARNE 113. Hipoteka i prawo hipoteczne: hipoteka – instytucja. zm. 98. ale nadal sądy uwzględniały różnice stanowe Austriacka ordynacja procesowa (1788) – większość starych zasad w procesie karnym .. dzieci pozamałżeńskie. klauzula rebus sic stantibus – ograniczała obowiązki stron do stanu . chłopi: niepodzielność ich gospodarstw. Wpływy dawnego prawa polskiego: dożywocie: umowa na mocy której jedna strona (dożywotnik) zobowiązuje się do przeniesienia własności na drugą osobę (nabywcę) a nabywca zapewnia utrzymanie dożywotnie osobie. krzywda społeczna itp. przykucie. piętnowanie Zachodniogalicyjski kodeks karny (1796) – podstawa ogólnopaństwowego kodeksu karnego z 1803 – odejście od kazuistyki. prawda materialna / obiektywna Nowe procedury rosyjskie: pochodziły z 1864. było ich 12. nacisk na czynniki indywidualne ujawnione przez sprawcę przestępstwa.114. wprowadzone w KP 1876. SĄD I PROCES 118. WYSTĘPKI. 116. przestępstwa niebezpieczne ze względu na nosicielstwo stanu niebezpieczeństwa przez sprawcę socjologia prawa karnego – Franciszek Liszt. nulla poena sine lege poenali anteriori 4) Rozbudowa katalogu przestępstw i kar 116. ale wzmożono późniejszymi aktami kary administracyjne. formalna równość wobec prawa. zniesiona w 1825 – potem ograniczenia praw w zależności od przestępstwa 115. Prawo karne i nauka o nim na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i początku XX wieku: Kodeks karny rosyjski z 1866 roku (nowelizacja 1885): obowiązywał do końca rządów rosyjskich. W Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim: Utrzymano prawo pruskie jako pomocnicze. Przewidywał 11 rodzajów kar. urzędników. proces cywilny: połączenie ustności i pisemności 120. alimenty. ciężkie roboty) 1863 – ZNIESIENIE KAR CIELESNYCH. w Prusach od 1869. kupców. Adwokatura: Podział adwokatów w KP: . Kaukaz) i kar kryminalnych (śmierć. podstawą rosyjski kodeks karny. sądownictwo wojskowe w stanie wojennym VI. Juliusz Makarewicz – społeczna funkcja kary. przestępstwa polityczne karane śmiercią.zaczerpnięci z Anglii w dobie Rewolucji Francuskiej. Procedury: Zmiany: równouprawnienie stron procesowych. zakaz kar cielesnych w stosunku do szlachty i duchownych. racjonalizm itp. opieranie się na prawie zwyczajowym rady familijne – sprawują władzę opiekuńczą 119. kontradyktoryjność. zerwanie z procesami inkwizycyjnymi. w Rosji w 1864 ale nie w KP sąd gminny w KP – obieralni ławnicy i sędziowie. granice i charakter represji karnej zostały określone przez utylitaryzm. kary zależne od wyznania sprawcy. każda dzieliła się na stopnie. język rosyjski w sądach. w Królestwie (1915) Założenia rozwoju prawa karnego: 1) cele. Represje karne w zaborze rosyjskim: Zsyłki na Sybir. odrzucono francuskie prawo karne jako niekorzystne dla ziemiaństwa Kodeks karzący dla Królestwa Polskiego – uchwalone w 1818 roku. sprawy polityczne pod sądownictwo wojskowe kodeks karny ogólnoniemiecki: wydany w 1871 na podstawie nowego prawa karnego pruskiego z 1851. zakazu koalicji. Czynnik społeczny w sądownictwie: przysięgli. kary religijne: pokuta i zakaz pochówku. wina jako podstawa odpowiedzialności a) ograniczono karę śmierci do 7 najcięższych przestępstw b) kary więzienia warownego i więzienia ciężkiego c) śmierć cywilna – utrata praw osobistych. swoboda oceny dowodów. ustawa prasowa i ustawa o włóczęgach ZABÓR ROSYJSKI: Ustawa o postępowaniu karnym (1864) i Kodeks Tagancewa (1903). ustność. postępowanie zgodne z normami proceduralnymi Nowe procedury niemieckie: wydane w 1877 – cywilne i karne. Gabriel Tarde. ze względu na społeczne pobudki i charakter przestępczości. sądy wojenno polowe z 1905 roku. Dekret Królewski z 1810 – podzielił kary na kary za: ZBRODNIE. 2) Równość wobec prawa 3) Nullum crimen. jawność. Kodeks kar głównych i poprawczych z 1847 roku: uchwalony przez cara Mikołaja I. w Austrii od połowy XIX wieku. dostosowanie kary do osobowości przestępcy Leon Petrażycki – uważał że prawo karne powinno współdziałać w kształtowaniu poczucia moralno-prawnego i odrazy prowadzącej do potępienia zła ZABÓR AUSTRIACKI: Kodeks karny austriacki (1852) – jego nowelizacje: zniesienie kary chłosty. Procedury austriackie – 1873 (karna) 1895 (cywilna) – proces karny: połączenie zasady śledczej i skargowej. fabrykantów. Rosjanie sędziami i urzędnikami sądowymi. tworzony przez komisję z Romualdem Hube. rozróżnianie kar poprawczych (zesłania na Syberię. a na terytoriach dołączonych w 1809 prawo karne austriackie. nie wprowadzono przysięgłych w KW i KP. WYKROCZENIA. nullum crimen sine lege. jawność procesu. niezawisłość sądów. ograniczono ich funkcję tylko do orzekania o winie (zabrano oskarżenie). Królestwo Polskie w latach okupacji: sierpień 1815 – na teren KP wkraczają wojska pruskie i austriackie.naruszał prawo międzynarodowe – zabraniające dokonywania zmian na terenach okupowanych .a) adwokaci przysięgli – prawnicy z wykształceniem. nie występowali w wyższych instancjach ROZDZIAŁ IV – ZIEMIE POLSKIE W LATACH I WOJNY ŚWIATOWEJ (1914-1918) 121. od 1. Samorząd terytorialny w okresie okupacji: wybory do Rad Miejskich – czynne pw 25 lat. W sierpniu 1917 TRS podała się do dymisji. 10 tys.11. 25 członków (15 okup niem i 10 okup austr) – aktywiści – stawiali na wygraną Austro-Węgier. Żołnierzy. jesienią 1917 opowiedzieli się za koalicją zachodnią w Paryżu 122. Akt 5 listopada i jego konsekwencje: Zawarty przez: cesarzy Niemiec i Austrii: Wilhelma II i Franciszka Józefa I (5.monarchia w KP Tymczasowa Rada Stanu (1916 W-wa) – powołana przez gen-gub-ów w-wskiego i lubelskiego.10. ND Polska Organizacja Wojskowa – Rydz-Śmigły lipiec 1917 – I i III brygada odmówiły przysięgi braterskiej z D i Austro-Węgrami – internowanie.1916) Treść aktu: . w pozostałych burmistrz Organ samorządu powiatowego – sejmik powiatowy: kurie wybierały deputowanych w potrójnej ilości. Początki administracji polskiej: Zarząd Cywilny Generalnego Gubernatorstwa – niemiecki w Wawie i austriacki w Lublinie – sprawował władzę okupacyjną Krajowa Rada Szkolna – organ opiniodawczy w sprawach oświaty przy ZCGG.utworzone Królestwo Polskie. zaakceptowała przysięgę 3 korpusy na wschodzie – 33 000 ludzi Armia Ochotnicza we Francji – 15 000 ludzi Powstania śląskie – 1919-1921 75 000 ludzi 123. 5-letnia praktyka b) obrońcy sądowi – zdawali egzamin z praktycznej znajomości prawa. Związek Strzelecki (Piłsudski) – kadra legionów. Sprawa polska i różne orientacje: Naczelny Komitet Narodowy – powstał w 08. bierne pw 30 lat. Warszawa: 6 kurii. Piłsudski i Sosnkowski w Magdeburgu Polska Siła Zbrojna – powstała w miejsce Legionów. I Brygada – łącznie 20 tys. każda po 15 radnych. w Lublinie 5 kurii (nierówność wyboru). Władysław Leopold Jaworski. a z nich władze okupacyjne wybierały członków W okupacji niemieckiej na czele sejmiku powiatowego – naczelnik powiatu W okupacji austriackiej – na czele wydziału powiatowego stał tenże naczelnik 127 Rosja rewolucyjna i mocarstwa zachodnie wobec sprawy polskiej: odezwa Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich . Uniwersytet Warszawski – otwarty w 1915 jako uczelnia polska 125. Polski Komitet Narodowy – przewodnictwo: ND z Romanem Dmowskim. faceci. w mniejszych miastach 3 kurie w Wawie i Lublinie prezydent miasta.1917 oświata w rękach polskiej administracji. pasywiści – na wygraną koalicji. przekształcenie Departamentu Oświaty w Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sądy Królewsko-Polskie – powołano je na terenie KP 1. mające służyć celom i uzależnione od mocarstw centralnych .1917 rok – życzył Polsce niepodległości . Udział Polaków w wojnie: Legiony (NKN).09. a w sprawach większej wagi Sądy Okręgowe II instancja – sądy apelacyjne W-wa i Lublin III instancja – Sąd kasacyjny – SĄD NAJWYŻSZY 126. związany z Austrią i państwami centralnymi. Żołnierzy Legion Puławski – po stronie Rosji.1917 I instancja – Sądy Pokoju.1914 w Krakowie. rozformowanie legionów. dwa generalne gubernatorstwa – Warszawa (niemieckie – 32 powiaty) i Kraków (austriackie – 27 powiatów) Rada Główna Opiekuńcza – opieka społeczna 124. 1918 .1918 na dzień 26.uznanie Polski przez państwa konferencji wersalskiej – styczeń-luty 1919 4. prawo wyborcze czynne i bierne od 21 roku życia (również kobiety) Naczelna Rada Ludowa – powstała 3. nieufny wobec Piłsudskiego. 17) 3.1918 128. włączyć do Polski ziemie wschodnie z Wilnem i Lwowem i polonizacja ludności Koncepcja federacyjna – Józef Piłsudski – Ukraina.55 z wyboru (rady miejskie.1919 Mała Konstytucja – (patrz II.06.11 ogłosił się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa CZĘŚĆ TRZECIA ROZDZIAŁ I – ODRODZENIE PAŃSTWA POLSKIEGO W 1918 R.1918 – odbudowa polskiej państwowości ograniczona do ziem bezspornie polskich Deklaracja rządów UK. powołana dekretem RR w lutym 1918. Międzynarodowe uznanie państwa polskiego: .11. Aleksander Krakowski.1918 w Wielkopolsce.01.12.08. Ustalenie granic państwa polskiego: Rada Najwyższa – zwycięska koalicja: USA. miała pełnić swe funkcje do czasu objęcia tronu przez przyszłego króla Skład: książę Zdzisław Lubomirski.10. sejmiki powiatowe) RR przekazała dowództwo wojskowe Piłsudskiemu 11.pismo Piłsudskiego do USA i rządów europejskich o powstaniu pierwszych organów władzy 16. Józef Ostrowski (prezydent Wawy) RR sprawowała zwierzchnictwo nad siłą zbrojną. 8-godzinny dzień pracy.stosunki dyplomatyczne z państwami zaborczymi – listopad 1918 . Francja. 1.43 mianowanych przez RR .1918 z Jędrzejem Moraczewskim na czele (bo Daszyński nie sformował gabinetu) Józef Piłsudski – naczelny dowódca wojsk polskich i tymczasowy naczelnik państwa o władzy najwyższej do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego Wybory do Sejmu Ustawodawczego – zarządzone 28. Powstanie centralnych organów państwowych: Tymczasowy Rząd Ludowy RP – zatwierdzony 14.1918 utworzenie Zachodnio-Ukraińskiej Republiki Ludowej.deklaracja o unieważnieniu traktatów rozbiorowych – 29. głosowanie powszechne. stłumione zostało to przez wojska polskie Tymczasowy Komitet Rządzący – utworzony 25.1918. tajne. za odrębnością Wielkopolski. nie podejmowała decyzji co do usunięcia administracji niemieckiej w oczekiwaniu na konferencję pokojową Komisariat NRL – powstał po powstaniu Wielkopolskim na ziemiach wyzwolonych. FR. tymczasowy organ ustawodawczy i wykonawczy Ukraińska Rada Narodowa – w Galicji Wschodniej proklamowała 1.11. kard. bezpośrednie i proporcjonalne. Polska i Litwa miały być federacją państw zwróconą przeciw dominacji Rosji . Pierwsze dzielnicowe organy państwowe: Polska Komisja Likwidacyjna – powołana 28.1918 w Krakowie. 14. rozwiązała 7.1918 w Lublinie z Ignacym Daszyńskim na czele. a Komitet rozwiązano 15.11.1918 z siedzibą we Lwowie Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego – na Śląsku Cieszyńskim Tymczasowy Rząd Ludowy – powołany 7.01.10.11. punkt 13: niepodległa Polska jako konieczność dla ładu pokojowego.01. Włochy. reformy gospodarcze 2. hr. dostęp do morza i ziemie etniczne Lloyd George – 5. pod koniec 1917 powołała KRÓLEWSKO-POLSKI RZĄD Janusz Radziwiłł – kierownik resortu spraw politycznych Rada Stanu: Namiastka władzy ustawodawczej.11.11. Japonia Rada Czterech – bez Japonii od marca 1919 Koncepcja inkorporacyjna – autor: ND. powołano Paderewskiego na premiera 17. A. III. podporządkował się Wawie po traktacie pokojowym z Niemcami Komitet Narodowy Polski – działał w Paryżu.12 wirylistów .08. Białoruś. Rada Regencyjna: Ustanowiona we wrześniu 1917.1919.11. na czele Wincenty Witos. wg ich manifestu: Polska ma być demokratyczną republiką parlamentarną. UK. równe.1918 Skład: 110 osób: .1918 włoska izba posłów – jesień 1917 w myśl zasady Risorgimento wysunęła postulat niepodległości Polski orędzie Woodrowa Wilsona – skierowane do Kongresu stanów w styczniu 1918. IT – 5.1919. 8%.obywatelstwa pozbawiał i nadawał je minister spraw wewnętrznych ROZDZIAŁ II – USTRÓJ PAŃSTWOWY I.nabywanie obywatelstwa: zamążpójście.10.07.01.03.3.1922 8) Regulamin Zgromadzenia Narodowego + ordynacja wyborów prezydenckich 27.03.08.utrata obywatelstwa: nabycie innego.1920 – Żeligowski przekracza linie i zajmuje Wilno – utworzono Litwę Środkową 20.2%. ewangelicka 2.1919.obywatelem PL jest osoba zamieszkała lub urodzona na terenie PL.1918 – powstała z PPS-Lewicy i SDKPiL.07. podst. austr.07.1919 (wsch.8%.8%.1920 – umowa PL-LIT w Suwałkach – tymczasowa linia demarkacyjna na terytorium spornym 9. Śląskiego – 15.1920 i traktaty międzynar. w 1938 dołączono 2/3 Śląska Cieszyńskiego (1000 km2) 27. Granice KP bez Augustowa i Suwałk).1918 2) dekrety o ordynacji wyborczej do SU – 28.06. Austria zrzekła się ziem austro-węgierskich wykraczających poza nowe ziemie Austrii Śląsk Cieszyński: . ostatecznie uznała wschodnie i północne granice Polski 5. Ustawy Konstytucyjne: 1) dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej RP – 22.obywatelem PL jest osoba która za takiego uznana została przez traktaty międzynarodowe . wynikających z przynależności państwowej. 10.1918 – podział oparty na kryterium narodowościowym przez RNKC i czeską Krajową Radę Narodową dla Śląska . ŹRÓDŁA PRAWA PAŃSTWOWEGO 8. .1920: 1270 km2 dla CZ. przyjęcie urzędu publicznego. Społeczny charakter państwa polskiego: Komunistyczna Partia Robotnicza Polski – 12. inni 0. prawosławie 11.10. węgierskie.04.03.2 mln ludności (1921).9% Język Polski: 68.osoby nieposiadające innego obywatelstwa nabywa polskie z samego prawa przez fakt urodzenia się na terenie Polski Inne traktaty: zakaz podwójnego obywatelstwa i prawo opcji (wybór obywatelstwa) dla określonych obszarów Ustawodawstwo wewnętrzne: .1919 4) ustawa konstytucyjna zawierająca statut organiczny woj.11. 28.1926 . urodzenie.07. węg) urodzone z rodziców stale tam zamieszkujących . potem wojna polskorosyjska i traktat ryski – 18.1920 – arbitraż wielkich mocarstw –decyzja 28. ros.06. powołała Rady Delegatów Robotniczych 6.obywatelami polskimi są osoby (niem.07. . 20.1920 5) Konstytucja Marcowa – 17. przyczyna III powstania śląskiego).1 mln (1939): Polacy 69. Obszar. Ukraińcy 14.03.10. Białorusini i Niemcy po 3. działanie na szkodę PL za jej granicami. a w okręgu kwidzyńskim i olsztyńskim plebiscyt (11.1921 6) Ustawa Przechodnia – 18. Mały Traktat Wersalski – podpisany 28. grec-kat 10. jego polityka zagraniczna w rękach Polski Traktat pokojowy z Austrią – Saint-Germain-en-Laye.1919 – ugoda między PL i CZ podpisana w Paryżu – tymczasowa linia demarkacyjna na Śląsku . austriackie. 3.1919: do Polski trafia część Wielkopolski nieoswobodzonej w powstaniu oraz Pomorze. nadanie .1920 – Rosja odstępuje wileńszczyznę Litwie 7. prawne: Konstytucja Marcowa.03.3.1922 – podpisanie aktu na ten temat Uchwała Rady Ambasadorów – z dnia 15.9% Religie: rzym-kat 64. 12.5.9%.07.12. ludność i jej skład narodowościowy: 388600 km2.03.1923 10) Ustawa po zamachu stanu Piłsudskiego – 2. 35.1922 9) Ustawa o Trybunale Stanu – 27.obywatele polscy to osoby (niemieckie.11.1921 7) Ordynacja Wyborcza do Sejmu i Senatu – 28.8%.1920 – Wilno dla Litwy (konferencja w Spa). Żydzi 7.09.1921 – niekorzystny plebiscyt na Górnym Śląsku.11.1921 – podział Górnego Śląska pomiędzy Niemcy i Polskę przez Radę Ambasadorów Gdańsk + okręg = Wolne Miasto pod kontrolą Ligi Narodów. przysposobienie. chyba że ma inne obywatelstwo . odmowa powrotu do Polski .10.02. Obywatelstwo państwa polskiego: obywatelstwo–ogół uprawnień i obowiązków jednostki w zakresie jej stosunków z państwem.1918 3) Mała Konstytucja – 20.1922 – uchwała Sejmu o włączeniu wileńszczyzny do Polski.1919. 20. 1012 dla PL Granica wschodnia – ustalona tymczasowo 8.02. mojżeszowa 9.02. ustawa o obywatelstwie 20.6% 7.1921 Wileńszczyzna: 10.07.07.1923.Traktat pokojowy z Niemcami – Wersal.1920 – plebiscyt niepomyślny dla Polski. rosyjskie) które zamieszkiwały na stałe w momencie wejścia w życie traktatu terytorium uznane za część Polski.4%. wstąpienie do wojsk innego państwa bez zgody PL. ministrowie i rząd jako całość odpowiedzialni przed sejmem Naczelnik państwa: podporządkowany sejmowi. sądowa: niezawisłe sądy 6) System rządów parlamentarnych – powołany rząd sprawował władzę tak długo. brak kadencji.02.07. nie wybiera się najpierw wyborców przez prawyborców Tajność – każdy obywatel ma prawo do oddania głosu w ukryciu przed osobami trzecimi Powszechność – głosują wszyscy pełnoprawni obywatele (cenzus wieku jest uznawany za demokratyczny) . to musiał podać się do dymisji 7) Zasada państwa liberalnego – państwo jest organizacją służącą do ochrony praw i interesów obywateli. Zasady ustroju politycznego: 1) Zasada ciągłości państwa polskiego – potwierdzenie zawierał wstęp do konstytucji 2) Republikańska forma ustroju politycznego – Polska jest Rzecząpospolitą (art. USTRÓJ POLITYCZNY W LATACH 1918 – 1926 A.Sejm Ustawodawczy: koncentracja władzy. polityka zagraniczna.tymczasowy ustrój państwa na okres przejściowy do zwołania Sejmu Ustawodawczego . władza nad administracją rządową i wojskową.Józef Piłsudski Naczelnikiem Państwa .04.Piłsudski władza najwyższa.07. władza suwerenna. skład: Naczelnik Państwa.07. Geneza Konstytucji Marcowej: . 19. premier. jeśli nie posiadał.czynne prawo wyborcze: do Sejmu: 21 lat. jak długo posiadał zaufanie większości parlamentu. do Senatu: 30 lat .1935 III. 10 posłów wybranych przez sejm i reprezentujących stronnictwa. marszałek SU. uzależnienie od niego organów wykonawczych.przedłożono go sejmowi w czerwcu 1920: dyskusje nad kwestiami spornymi i rozwiązania kompromisowe . senatu i na prezydenta – 8. USTRÓJ POLITYCZNY WEDŁUG KONSTYTUCJI MARCOWEJ 18. organizacje 8) Zasada jednolitości państwa – taka sama władza na całym jego terenie Autonomia Śląska: oparta na ustawie z 15. powszechnym. powoływany i odwoływany przez Piłsudskiego . ich dekrety były nieważne.07.11) Konstytucja Kwietniowa 23. Edward Dubanowicz .1919: .11. szeroka swoboda dla obywateli w stowarzyszaniu się w związki. kontrasygnata jego aktu przez ministra. osoby pozbawione praw publicznych lub z ograniczonymi prawami .władza ustawodawcza: TNP + Rada Ministrów.uchwalenie 17 marca 1921 r. Naczelnika i ministrów . SYSTEM POLITYCZNY DO KONSTYTUCJI MARCOWEJ 16. ale przez przedstawicieli (organy ustawodawcze). odpowiedzialność przed sejmem. przekazuje swoją władzę potem dla Sejmu Ustawodawczego . ustawy ogłaszał marszałek za kontrasygnatą prezydenta ministrów i ministra .projekt: Komisja Konstytucyjna SU: Władysław Seyda.czynnego prawa wyborczego nie posiadali wojskowi w służbie czynnej.główne zadanie SU: uchwalenie konstytucji. decydowała o sprawach pokoju i wojny B. tajnym. bezpośrednim i proporcjonalnym . do senatu 40 lat (również wojskowi w służbie czynnej) Przymioty wyborów: Równość – wszyscy obywatele mają równą ilość głosów (najczęściej 1) Bezpośredniość – obywatele głosują od razu na kandydatów.1918: . 3 ministrów i 3 przedstawicieli wojska mianowanych przez Naczelnego Wodza. swoboda tworzenia i działania partii 4) Zasada demokracji reprezentacyjnej – naród nie sprawuje władzy bezpośrednio.1920 ze statutem autonomicznym województwa śląskiego.projekt oparty był na opinii rządu. Ustrój polityczny wg Małej Konstytucji z 20.bierne prawo wyborcze: do Sejmu 25 lat. System ustrojowy stworzony przez dekret 22. więc może mieć tylko jednego reprezentanta 5) Zasada podziału władz – rozdzielenie kompetencji pomiędzy różne organy władzy . jeśli nie zatwierdził ich Sejm Ustawodawczy 17. wykonawcza: prezydent i ministrowie. ustawodawstwo w zakresie autonomicznym Władza wykonawcza: Rada Wojewódzka 20. Tymczasowy Naczelnik Państwa.1920. specjalny rządowo-parlamentarny organ o charakterze przejściowym. Maciej Rataj. naród ma jedną wolę.czynne prawo wyborcze: oparte na głosowaniu równym. partii politycznych i osób prywatnych . Sejm i senat: Prawo wyborcze (wg Konstytucji i ordynacji wyborczej): . powoływał rząd na podstawie porozumienia z sejmem Rada Obrony Państwa – powołana 1.1926 13) Ordynacja wyborcza do sejmu. stanowi wyjątek od zasady 8 Władza ustawodawcza: Sejm Śląski – bez spraw wojskowych i zagranicznych.Rząd = prezydent ministrów + ministrowie.1). popierana przez społeczeństwo 3) Zasada zwierzchnictwa narodu – władza zwierzchnia należy do narodu.władza ustawodawcza: sejm i senat. partie.1935 12) Ustawa o TS 14. zastępcą był marszałek sejmu Kompetencje wykonawcze: . powoływani / odwoływani na wniosek Prezesa RM przez prezyd.zwoływanie/zamykanie/odraczanie sesji zwyczajnych/nadzwyczajnych Sejmu i Senatu .podpisywał ustawy wraz z ministrami (promulgacja) i ogłaszał je w Dzienniku Ustaw Kompetencje sądownicze: . Prezydent RP: .w okręgach wielomandatowych dokonuje się rozdziału mandatów pomiędzy konkurujące listy proporcjonalnie do odsetka uzyskanych głosów Skład i kadencja: Sejm – 444 posłów.wykonywała ustawy poprzez rozporządzenia wykonawcze. pozbawienie biernego prawa wyborczego.wydawał rozporządzenia wykonawcze i zarządzenia Kompetencje ustawodawcze: . traktaty.wypowiadał wojnę / zawierał pokój. wyrok: utrata urzędu. pociąganie ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej i sejmowej (tylko Sejm).mianowanie ministrów na wniosek prezesa RM. 2/3 . zatwierdzanie stanu wyjątkowego wprowadzanego przez RM i wyrażanie zgody na zawarcie wojny / pokoju Elekcyjne – Zgromadzenie Narodowe wybierało prezydenta Ustrojodawcze – dokonywanie zmian i rewizji w konstytucji ORGANIZACJA SEJMU: .Prezydium Sejmu i Prezydium Senatu: wybierane przez członków obu izb. sejm zwykłą większością uchwalał wotum nieufności. obsadzanie wyższych urzędów cywilnych i wojskowych . przedstawiała do zatwierdzenia coroczne zamknięcie rachunków państwowych . 3/5. większość zwykła. podatki. większości kwalif. składały się z marszałka.mianowanie i odwoływanie rządu (RM). Skład: 12 członków (8 wyb przez Sejm. m. zmniejszenie emerytury.występowanie z projektami ustaw. przewodniczący: I Prezes Sądu Najwyższego Postępowanie: oskarżenie popierało 3 posłów wybranych przez Sejm. a jeśli przestępstwo karne: kary wg kodeksu karnego 23. zarządzenia i uchwały odpowiedzialność solidarna – obejmowała kolegialne działania ministrów podejmowane w charakterze członków RM odpowiedzialność indywidualna – dotyczyła ministra jako szefa administracji resortu odpowiedzialność parlamentarna – obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra.: budżet. ustawy promulgował i publikował prezydent Kontrolne – prawo interpelacji dla obu izb. zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi . uchwalane były one 11/20 głosów w sejmie. marszałek prowadził obrady . sprawy ważniejsze: quorum wyższe. wicemarszałków i sekretarzy.Proporcjonalność . kadencja = 5 lat. amnestia.mianował sędziów. 4 przez Senat spoza swego grona). jeśli nie mógł pełnić urzędu. rozwiązanie sejmu (a jednocześnie senatu) na mocy decyzji prezydenta podpartej 3/5 głosów w senacie KOMPETENCJE: Ustawodawcze – stanowienie praw publicznych i prywatnych.in.ogólne kierunkowanie polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu . Senat 111 senatorów. Senat mógł wnosić poprawki.komisje powoływane dla rozpatrywania projektów ustawodawczych . stosował prawo łaski 22. przyjmował przedstawicieli państw obcych / delegował naszych .posłowie nie byli krępowani instrukcjami wyborców i mieli immunitet uwalniający ich od odpowiedzialności za działalność w związku z pełnioną funkcją . Prawa i obowiązki obywatelskie: Prawa polityczne: czynne i bierne prawo wyborcze do S i S.nietykalność – posłowie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności za przestępstwo bądź naruszenie praw osoby 3ciej 21. prawo piastowania urzędów . liczebność wojska.system sesyjny obrad . powołano NIK dla kontroli administracji państwowej.wybierany przez ZN na 7 lat.uchwalanie ustawy: quorum 1/3. kierowanie władzą wykonawczą.miał prawo rozwiązać sejm za zgodą 3/5 senatu . Kompetencje: . reprezentowanie Polski na arenie międzynarodowej . Rada Ministrów (Rząd): Rada Ministrów = ministrowie + Prezes Rady Ministrów.zawierał umowy międzynarodowe. ale za zgodą sejmu .stanowisko głowy państwa. konsekwencja: dymisja rządu / ministra odpowiedzialność konstytucyjna – dotyczyła zgodności działań ministra / Rządu z konstytucją i ustawami – pociągał do niej Sejm większością kwalifikowaną Trybunał Stanu – sądził parlamentarzystów z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej.: 11/20. wolności. prywatna własność środków produkcji . prawicowych. rozwój ustawodawstwa społecznego.działacze: PSL-Piast: Wincenty Witos.program: uwypuklanie odrębności zajęć chłopów. narodowościową.program: utworzenie republiki socjalistycznej w drodze reform parlamentarnych.działacze: Ignacy Daszyński. rozszerzenie udziału państwa w życiu gosp . PSL-Wyzwolenie i Stronnictwa Chłopskiego: przeciwstawiało się sanacji.działacze: Walery Sławek. obowiązki publiczne.Stronnictwo Ludowe – powstało w 1931 z połączenia PSL-Piast. wzmocnienie pozycji rządu.utworzony po śmierci Piłsudskiego i po rozwiązaniu BBWR (rok 1937) .koalicji.popierała Piłsudskiego do 1928 r. wywłaszczenie własności ziemskiej bez odszkodowania 6) Polska Partia Socjalistyczna . sumienia. po 1926 roku opozycja sanacyjna. robotników . po przewrocie majowym dążenia antydemokratyczne i antyparlamentarne. dominująca rola państwa w życiu narodu. ideologia narodowa. ustrój demokracji parlamentarnej . Stronnictwo chłopskie . była partią prawicową program: upowszechnianie własności. Juliusz Poniatowski. Norbert Barlicki. wychowanie dzieci. w 1937 połączyła się z CHD tworząc Stronnictwo Pracy . po przewrocie majowym opozycja sanacyjna . drobnomieszczaństwo. CHD. PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie. wyznania.. program: uznanie zasady własności prywatnej i wolność działalności gospodarczej. nacjonalizm: wrogość wobec mniejszości (antysemityzm). ND była partią prawicową działacze: Roman Dmowski. wynagrodzenie szkód wyrządzonych przez organy państwa – na straży tych praw czuwały niezawisłe sądy Prawa społeczne: prawo do ochrony pracy (szczególnie młodzieży i kobiet). po 1926 była opozycją do rządów sanacyjnych. centrowe i lewicowe 1) Narodowa Demokracja (od 1919 Związek Ludowo-Narodowy. Józef Beck. zamieszkania. FUNKCJONOWANIE USTROJU POLITYCZNEGO 24. tajemnica korespondencji Obowiązki obywatelskie: wierność dla RP. wyróżnienie religii katolickiej.PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie współpracowały z lewicą . NPR. większość pracowników umysłowych. Bogusław Miedziński 4) Obóz Zjednoczenia Politycznego .reprezentowała drobnomieszczaństwo. weszła w skład Centrolewu . prasy . prawo dochodzenia krzywd i strat drogą sądową. Stronnictwo Chłopskie: Jan Dąbski . lewicowych . Stanisław Skwarczyński 5) Partie chłopskie . nietykalność mieszkania i własności.skład: organizacje i ugrupowania prosanacyjne .PSL-Piast wszedł w koalicję rządową z Chjeną.reprezentowała część drobnomieszczaństwa i robotników. ciężary i świadczenia publiczne.Prawa obywatelskie: ochrona życia. służba wojskowa. w 1922 utworzyła wraz z Endecją Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (Chjena). nauki. pobieranie nauki (szkoła podstawowa) C. Jędrzej Giertych 2) Chrześcijańska Demokracja (Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji): . Maciej Rataj.reprezentowała klasę robotniczą . solidaryzm społeczny. poszanowanie ustaw i rozporządzeń. ziemiaństwo.był wewnętrznie zróżnicowany (rozstrzał organizacji centrowych.program: hasła narodowe i solidarystyczne. poparcie dla republiki parlamentarnej.reprezentowała burżuazję.program: prymat mają interesy narodowe. ustawodawstwo socjalne. PSL-Wyzwolenie. poprawa położenia ekonomicznego wsi . wychodźstwa. ubezpieczenie społeczne. inteligencję. bezpłatna oświata i instytucje samorządowe.działacze: Adam Koc. radykalny program gospodarczy. Tomasz Arciszewski 7) Narodowa Partia Robotnicza . Stanisław Grabski.utworzony w 1927 roku w związku z wyborami parlamentarnymi przez grupę sanacyjną popierającą Piłsudskiego . PSL-Wyzwolenie: Kazimierz Bagiński.w skład wchodzili członkowie zbiorowi (organizacje) i indywidualni (osoby) .PSL-Piast. od 1928 Stronnictwo Narodowe): .. mienia równość wobec prawa.powstała w 1920 z połączenia Narodowego Związku Robotniczego i Narodowego Stronnictwa Robotników\ . zakaz pracy poniżej 15 roku życia. System polityczny i panorama partii politycznych: PARTIE POLSKIE: prawicowe. robotnik współwłaścicielem fabryki w której pracuje. ochrona macierzyństwa Prawa wolnościowe: wolność słowa. . nauczania. w 1937 ChD połączyła się z Narodową Partią Robotniczą i utworzyła Stronnictwo Pracy 3) Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR): .program: ograniczenie praw parlamentu. przeciwstawianie się rządom sanacji .Centrolew: blok utworzony przez PPS. poparcie rządów parlamentarnych. System rządów parlamentarnych w latach 1919 – 1926: . USTRÓJ POLITYCZNY WEDŁUG KONSTYTUCJI KWIETNIOWEJ 28.prawo ogłaszał rządowy projekt budżetu jako ustawę jeśli obie izby nie uchwaliły go / nie odrzuciły w określonym czasie Sejm: . przez Komitet Wykonawczy Międzynarodówki Komunistycznej 25. rozbijanie opozycji. Adolf Warszawski.ograniczanie kompetencji Sejmu (co do budżetu.działacze: Maksymilian Horwitz..prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji (na wniosek RM) . Julian Leszczyński .działacze: Karol Popiel 8) Komunistyczna Partia Polski (do 1925 Komunistyczna Partia Robotnicza Polski) . Pozaparlamentarny system rządów w latach 1926-1935: .manipulowanie wynikami wyborów poprzez odezwy.1934 .prawa obywatelskie: kary za zniewagę władz (uchylone przez Sejm). USTRÓJ POLITYCZNY W LATACH 1935 – 1939 A.Senat zatwierdził projekt 16.1935 29. co do pociągania do odpowiedzialności politycznej) .rywalizacja polityczna ugrupowań określona racjonalnymi zasadami .01. obóz odosobnienia V. mocą własnej uchwały 27. co do kontroli aktów prezydenta.Centrolew – utworzony w 1929 r.prezydent podpisał Konstytucję Kwietniową 23.po opuszczeniu Sali obrad przez opozycję. podporządkowanie jednostki państwu.Komisja Konstytucyjna: tezy nowej konstytucji z 26.Piłsudski: minister spraw wojskowych i główny inspektor sił zbrojnych. osłabienie i szykanowanie opozycji . poprawa warunków bytu robotników . na którym go wysunięto .państwo polskie dobrem wspólnym wszystkich obywateli . prawo prasowe.prawa polityczne i wolnościowe nie były w pełni realizowane IV. CHD. przez PPS. PSL-Wyzwolenie i Stronnictwo Chłopskie. Geneza konstytucji z 23 kwietnia 1935 r.działalność grup nacisku (organizacja kapitalistyczna Lewiatan.tezy posła Stanisława Cara z BBWR (1933) dotyczące rewizji konstytucji . sam wyznaczał swoje kompetencje . nastąpiły represje ze strony Sanacji . Zasady ustroju politycznego: państwo totalne – przeciwieństwo państwa demokratyczno-liberalnego.program: rewolucja mająca na celu obalenie kapitalizmu. określające podstawowe zasady ustrojowe Główne założenia Konstytucji: .koncentracja władzy w osobie prezydenta – odpowiadał tylko przed Bogiem i historią.utworzono koalicje tylko w 5 rządach (pozostałe 8 – gabinety pozaparlamentarne) .podważenie wyboru Narutowicza na prezydenta przez ND – nie mogły głosować mniejszości narodowe .działała nielegalnie od 1919 roku . dwukrotny premier. USTRÓJ POLITYCZNY W LATACH 1926-1935 26.sejm nie mógł rozwiązać się sam. projekt uchwalono od razu w drugim i trzecim czytaniu (łamiąc przepisy o zmianie ustawy zasadniczej) .: . Nowe kompetencje prezydenta (wzmocnienie jego władzy wykonawczej): . dążył do przywrócenia ustroju z Konstytucji Marcowej. zwalczanie polityki władz państwowych.rozbicie programowe w sejmie (duża liczba ugrupowań. cezarystyczny – ustrój Polski wg Konstytucji Kwietniowej dekalog – pierwszych 10 artykułów konstytucji. opowiadanie się za głosowaniem jawnym . kierownictwo państwa w rękach wodza.01.system partii dominującej – BBWR. Partia Zachodniej Ukrainy i KP Zachodniej Białorusi . kierującego partią rządzącą ustrój autorytarny. NPR. Kościół Katolicki) .we wnętrzu jej działała Komun.rozwiązana w 1938 r. zniesienie zwierzchnictwa narodu . a więc i brak jednomyślnych poglądów) .rządy sanacyjne (od sanacja – uzdrowienie) dążyły do osłabienia parlamentu (partie polityczne przyczyną kłopotów) .prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (między kadencjami sejmu i senatu – w razie nagłych sytuacji) lub w okresie trwania kadencji na podstawie upoważnienia w ustawie – traciły moc jeśli nie zostały przedłożone Sejmowi w ciągu 14 dni na najbliższym posiedzeniu – lub zostały przez Sejm uchylone .1935 .wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być rozpatrzany na tym samym posiedzeniu.04. Zmiana konstytucji w 1926 roku (Nowela Sierpniowa): Po przewrocie majowym rząd Kazimierza Bartla 2 sierpnia 1926 roku uchwalił zmianę konstytucji. GISZ. wydawanie dekretów w zakresie całego ustawodawstwa oprócz zmiany Konstytucji 3) powoływanie S i S w mniejszym składzie Akty urzędowe prezydenta: prerogatywy – wynikały z władzy osobistej prezydenta. w czasie wojny przedłużana o 3 miesiące od zawarcia pokoju . a nie grupy obywateli Skład Senatu: 96 senatorów: 32 powołuje Prezydent. sędziów TS. Elekt. 6 z-ców powoływanych przez Prezydenta spośród kandydatów Sejmu i Senatu. 25 przez Senat. Naczelnego Wodza uprawnienia zwykłe – wymagały kontrasygnaty Prezesa RM i ministra 31. administracją. Rada Ministrów: . kompetencje RM określał prezydent w formie dekretu Odpowiedzialność polityczna – ministrowie odpowiadają przed Prezydentem Odpowiedzialność parlamentarna – ministrowie odpowiadają przed Sejmem i Senatem. przedłużenie kadencji izb ustawodawczych 2) zarządzenie stanu wojennego.prezes RM powoływany przez Prezydenta. musiał rozwiązać Sejm i Senat Odpowiedzialność konstytucyjna – przed Trybunałem Stanu (skład 6 sędziów.. ministrów.Zgromadzenie Elektorów wybierało kandydata na prezydenta .prezydent jeśli chciał. wydawanie rozporządzeń wykonawczych. tajnym. w przerwach między kadencjami Sejmu i Senatu i na podstawie upoważnienia ustawowego 2) prawo weta zawieszającego wobec ustaw uchwalanych przez S i S 3) mianowanie 1/3 senatorów 4) zwoływanie. ministrowie także. mógł wskazać kandydata na następcę – wtedy obywatele rozstrzygali który z dwóch kandydatów będzie prezydentem (kandydat obecnego przezydenta czy kandydat Zgromadzenia Elektorów) . GISZ 3) mianowanie ministrów na wniosek Prezesa RM 4) zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi 5) wykonywanie prawa łaski 6) reprezentowanie Polski na zewnątrz KOMPETENCJE KONTROLNE: 1) prawo rozwiązania Sejmu i Senatu 2) prawo odwoływania: Prezesa RM. kandydatów zgłaszały Zgromadzenia Okręgowe. sędziów. albo ogół obywateli . przewodniczenie RM Rada Ministrów: wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej. bezpośrednim w 104 okręgach 2mandatowych.30. zatwierdzonego przez S i S 3) wbrew woli prezydenta konstytucji zmienić nie można KOMPETENCJE WYKONAWCZE: 1) wybór następcy (czyli zwoływanie Zgr. powszechnym. prezes RM. 5 wirylistów: Marszałkowie Sejmu i Senatu. przykłady: wskazanie kandydata na następcę. kadencja: 5 lat. zarządzenie głosowania powszechnego) 2) mianowanie: Prezesa RM. kierowanie pracami rządu. GISZ. ale na wniosek Prezesa RM Prezes RM: wzmocnienie poz.: ustalanie ogólnych zasad polityki państwa. elitarnych. a jeśli prezydent jej nie zaaprobował.kandydat ZE zostawał prezydentem jeśli prezydent nie wskazał kandydata na następcę .zastępca prezydenta – Marszałek Senatu KOMPETENCJE USTAWODAWCZE: 1) wydawanie dekretów z mocą ustawy z tytułu zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi. dawały prezydentowi pełną dowolność w sprawowaniu władzy. decydowanie w sprawach przekazanych jej przez ustawy. Prezydent Rzeczpospolitej: System wyboru prezydenta: . prezesa NIK. Sejm i Senat: Skład Sejmu: 208 posłów wybieranych w głosowaniu równym. mianowanie naczelnego wodza. mianowanie i odwołanie: prezesa RM. nikt za nie nie odpowiadał prawnie. zarządzenie głosowania powszechnego. I prezesa SN. I prezes SN . prezesa NIK i członków jego kolegium. nie wymagały kontrasygnaty ministra. 64 wybieranych w wyborach pośrednich. przewodniczył I prezes Sądu Najwyższego) 32.kadencja: 7 lat. naczelnego wodza. odraczanie i zamykanie obrad sejmu i senatu 5) publikowanie i promulgacja ustaw KOMPETENCJE USTROJODAWCZE: 1) inicjatywa w zakresie zmiany konstytucji 2) prawo weta wobec poselskiego projektu zmiany konstytucji. kadencja: 5 lat .Zgromadzenie Elektorów: 50 osób wybieranych przez Sejm. prezesa NIK. GISZ 3) pociąganie ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej NADZWYCZAJNE UPRAWNIENIA NA OKRES WOJNY: 1) wyznaczenie następcy.wybierało Zgromadzenie Elektorów i Prezydent. wskazanie kandydata na następcę. ponoszenie świadczeń na jej rzecz.1936 zmieniający konstytucję) – ograniczenie władzy prezydenta na rzecz GISZ . służba wojskowa. administracji. Organizacja administracji publicznej: administracja publiczna – realizowała praktycznie i bezpośrednio cele państwa w zakresie funkcji wykonawczych władztwo administracyjne – uprawnienie jednostek administracji do stosowania przymusu dla realizacji swoich decyzji Wyróżniamy: administrację centralną (RM i ministrowie) oraz administrację terytorialną (lokalną) Administracja lokalna = administracja rządowa + samorząd Organy administracji terytorialnej = administracja ogólna (polityczna. uprawnienia obywateli w toku postępowania administracyjnego. coroczne zatwierdzenie zamknięć rachunków państwowych sporządzanych przez NIK Zmiany w organizacji: poprawki do ustaw sejm odrzucał 3/5 głosów (przez co zwiększono pozycję Senatu).uznanie Rydza-Śmigłego przez Mościckiego za pierwszą osobę po prezydencie w RP (okólnik prezesa RM z 13. kontrola działalności administracji II. działy pozostałe miały odrębne organy terytorialne (więc administracja ogólna była zespolona. STRUKTURA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ 35. elita: z tytułu zasługi (odznaczenia państwowe). ograniczenie nietykalności i immunitetu posła – za działalność niedającą się pogodzić ze sprawowaniem mandatu lub za uzyskiwanie od rządu korzyści osobistych: odpowiedzialni przed TS 33.obowiązki obywatela: wierność RP. interpelacje. zaufania (stanowiska z wyboru w samorządzie i określonych organizacjach) d) bierne do senatu: od 40 lat Kompetencje: Ustrojodawcze: bez zgody Prezydenta S i S nie mogły zmienić konstytucji Ustawodawcze: odebrano S i S: sprawy organizacji Rządu.fikcyjne prawa obywatelskie ROZDZIAŁ III – ADMINISTRACJA PUBLICZNA I.Prawo wyborcze: a) czynne do Sejmu: od 24 lat. .śmierć Piłsudskiego osłabiła grupę rządzącą. FUNKCJONOWANIE USTROJU POLITYCZNEGO 34.mgliste uzasadnienie praw wolnościowych = łatwość w ich ograniczaniu . inicjatywy ustawodawczej w zakresie budżetu.podporządkowanie jednostki interesom zbiorowości .bojkot wyborów parlamentarnych w 1935 r. Rada Ministrów: Była centralnym organem administracji publicznej Kompetencje: .ograniczenie praw politycznych (np. ustrojowe i proceduralne ustrojowe – organizacja aparatu administracyjnego RP materialne – regulacja różnych dziedzin życia zbiorowego. ograniczenie uprawnień poprzez dekrety i prawo weta prezydenta. ADMINISTRACJA CENTRALNA 37.07. zespolona) + administracja specjalna (niezespolona) Administracja ogólna – zadania należące do resortu Spraw Wewnętrznych Administracja specjalna – funkcje pozostałych resortów Administracja rządowa – zespolenie z organami administracji ogólnej większości działów administracji specjalnej. w gminach miejskich/ wiejskich – organy wykonawcze samorządu terytorialnego Podział terytorialny: województwa >> powiaty >> gminy miejskie >> gminy wiejskie Samorząd = samorząd terytorialny + gospodarczy + zawodowy 36. Podstawy prawne organizacji i działalności administracji: Przepisy prawa administracyjnego dzielono na: materialne. nauka (szkoła powszechna) B. Kontrolne: żądanie ustąpienia rządu lub ministra (konieczna zgoda prezydenta). wykształcenia (wykształcenie wyższe. udzielanie absolutorium rządowi. pełnia praw cywilnych oraz zawodowi wojskowi b) bierne do Sejmu: od 30 lat c) czynne do Senatu: od 30 lat. ratyfikacji umów międzynarodowych. w powiatach – starostowie powiatowi/grodzcy (I instancja). średnie zawodowe lub stopień oficerski). sił zbrojnych. w Warszawie zamiast wojewody Komisarz Rządu. prawa i obowiązki obywateli / organów administracji proceduralne – forma działania i tryb funkcjonowania organów administracyjnych. Prawa i obowiązki obywatelskie: . System rządów w latach 1935-1939: . BBWR => Obóz Zjednoczenia Narodowego (1937) . a specjalna była niezespolona) Organy administracji ogólnej: w województwach wojewodowie (II instancja). wybory elitarne do Senatu) . przewodniczył jej wojewoda.zatwierdzanie statutów organizacyjnych ministerstw . uprawnienia te same co starosta powiatowy Gdynia – od 1932 administracją powiatu miejskiego kierował tu Komisarz Rządu B. organ pomocniczy wojewody. orzecznictwo w sprawach wykroczeń (karno-administracyjne) Organem pomocniczym starosty było starostwo. dwóch urzędników państwowych. ministrów zastępowali podsekretarze stanu (wiceministrowie) Ministerstwo – aparat pomocniczy ministra. Skarbu itp. podlegał wojewodzie. działał jako przedstawiciel rządu i szef administracji ogólnej i działów adm. w powiecie powiatowy.. skład: wojewoda. stowarzyszeniami i samorządem . Jako przedstawiciel rządu: . GŁÓWNE FUNKCJE ADMINISTRACJI OGÓLNEJ 41. uchwały i akty administracyjne 38. podzielona zostaa na powiaty grodzkie ze starostami grodzkimi na czele Śląska Rada Wojewódzka – na Śląsku. Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego: Zajmowała się tym policja państwowa – aparat wykonawczy administracji ogólnej.RM wydawała zarządzenia. koordynował działalność całej administracji rządowej .wykonywanie administracji w zakresie spraw wewnętrznych. III. dzielił się na wydziały i oddziały Rada Wojewódzka – skład: członkowie delegowani przez organy samorządu powiatowego. Sprawiedliwości. uchwalony przez RM. ministra SW. Urzędy centralne – od Konstytucji Marcowej podległe ministrom.reprezentował rząd na obszarze województwa. Ogólną. Administracja województwa: Na jej czele stał wojewoda – mianowany przez Prezydenta na wniosek Ministra SW. w razie rozruchów lub działań niebiezpiecznych dla ustroju państwa. wszyscy wypełniali swe zadania poprzez komisariaty i posterunki Stan wyjątkowy – wprowadzała RM za zgodą prezydenta. ORGANIZACJA ADMINISTRACJI OGÓLNEJ 39. podlegał formalnie wymiarowi sprawiedliwości. departamenty na wydziały (na czele naczelnicy) Resorty – między innymi: Spraw Wewnętrznych. prezydent. nadzór nad prasą. faktycznie naczelnikom wydziału bezpieczeństwa Obóz odosobnienia – umieszczano tam osoby zagrażające porządkowi i bezpieczeństwu.podlegała mu policja. uprawnienia doradcze i stanowcze (Wydziałów Wojewódzkich nie było w wojew. wydawanie rozporządzeń wykonawczych i porządkowych . wojewodów i starostów. organizacji mniejszościowych (głoszących hasła wyzwolenia swoich terenów etnicznych spod ziem RP). zwalczania komunistów. działał jako przedstawiciel rządu i szef administracji ogólnej i działów adm. Spraw Wojskowych.uprawnienia nadzorcze wobec administracji specjalnej Jako szef administracji ogólnej: . wydawała opinie co do żądań wojewody Wydział Wojewódzki – skład: wojewoda. w województwie szefem policji był komendant wojewódzki.Komitet Ekonomiczny (wcielony w RM) opracowywał program działalności gospodarczej rządu . Spraw Zagranicznych.urząd wojewódzki – organ pomocny wojewodzie w sprawowaniu swych funkcji. Główny Urząd Statystyczny. wyłączona z województwa. podlegała organom wymiaru sprawiedliwości w zakresie ścigania przestępstw. Kontrola prasy: . Poznańskim i pomorskim) Warszawa – odrębna jednostka administracyjna. Specjalnej zespolonych z adm. Administracja powiatu: Na jej czele stał starosta. 3 członków wybieranych przez Radę Woj.uzgadnianie działalności i rozpatrzanie sprawozdań ministrów . szefem jej administracji był Komisarz Rządu (funkcje I i II instancji administracji). Główny Urząd Miar itp. utworzono ten obóz w Berezie Kartuskiej. ADMINISTRACJA OGÓLNA A. sejmiki i wydziały powiatowe Starosta grodzki – sprawował administrację w miastach wydzielonych >75000 mieszkańców od 1932 r. zawieszano konkretne prawa obywatelskie i wolnościowe Pion służby śledczej – utworzony do ścigania przestępstw. Podlegał ministrowi SW. mianowany przez ministra SW. decyzja o skierowaniu do obozu wydawana była przez organy administracji ogólnej na wniosek policji 42. v-cewojewoda. Ministrowie: Członkowie RM i zarazem kierownicy swoich resortów (czyli działów administracji państwowej). czynnik obywatelski spełniały organy samorządu powiatowego... a jej organem wykonwaczym był Urząd Wojewódzki 40. 5 członków wybranych przez Sejm Śląski. Komendant główny – na czele całej policji w Polsce. zwierzchnictwo nad organami policji. dzieliło się na departamenty (na czele dyrektorzy). Obowiązki: zapewnienie porządku i bezpieczeństwa. Ogólną. a od 1935 r. zapewnienie porządku i bezpieczeństwa . Specjalnej zespolonych z adm.wykonywanie zleceń ministrów. były zwolnione od konieczności składani zgłoszeń i uzyskiwania zezwoleń IV. wyższe Podział szkół (finansowanie): publiczne. podział: . Og.do 1932 r. Administracja wojskowa i organizacja sił zbrojnych: Zwierzchnictwo sprawował prezydent przez ministra spraw wojskowych. uznawane były na równi z państwowymi jeśli realizowały ich program i miały aprobatę kuratorium szkoły mniejszości narodowych – dzielono na publiczne i prywatne. organizacje religijne itp. Konstytucja marcowa o szkolnictwie: . przyjmowano do nich absolwentów 4-letnich szkół powszechnych . pozbawienie debitu pocztowego i komunikacyjnego – zakaz rozpowszechniania drogą pocztową lub środkami komunikacji 43..od 1932 r. SZKOLNICTWO 46. każdy mężczyzna musiał odbyć służbę wojskową B. podlegali im komendanci garnizonów i komendy uzupełnień. podporządkowano mu Ministra Spraw Wojskowych. w wypadku nieujawnienia autora odpowiadał wydawca. pełny (1-7) Szkoły średnie: . nazwisko wydawcy i miejsce wydania. wydawanie książek. 44. wyższy (1-6).zgromadzenia w lokalach – wymagały tylko zgłoszenia zgromadzenia niepubliczne – uczestnicy byli osobiście znani zwołującemu zgromadzenie. a przy czasopismach redaktor odpowiedzialny Kary: konfiskata. określona liczbe egzemplarzy podlegała kontroli i dopiero potem można było rozpowszechniać całość (kontrola represyjna) Zasady anonimu i tajemnicy redakcyjnej – redaktor mógł odmówić podania nazwiska autora artykułu. ADMINISTRACJA SPECJALNA A. kierował szkoleniem. a od 1926 także przez GISZ i podległe im organy Minister spraw wojskowych: dowodził siłami zbrojnymi w czasie pokoju. Służba wojskowa: była powszechna.zgromadzenia pod otwartym niebem – wymagały zezwolenia organów administracji ogólnej . średnie. wydawanie książek nie wymagało zezwolenia Egzemplarze druku – musiały zawierać nazwę i adres drukarni.wolność przeprowadzania i ogłaszania badań naukowych . kontrolował je delegat organów adm.Ustanowiono prawo prasowe – normujące tryb powstawania i prowadzenia czasopism. działalność drukarni. były 8-klasowe. prywatne – utrzymywane przez osoby prywatne. system kontroli nad drukami System zgłoszeniowy – osoby chcące wydawać czasopismo musiały złożyć odpowiednią deklarację organom administracji ogólnej. Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych i Sztab Generalny Kraj podzielono na 10 okręgów korpusów z dowódcami okręgów korpusów na czele. albo było to zgromadzenie członków stowarzyszenia. OBRONA PAŃSTWA 45. a publiczne na te z wykładowym językiem ojczystym i utrakwistyczne (dwujęzykowe) . najpierw 4-letnie gimnazjum dla absolwentów 6-letnich szkół powszechnych. wnioskował obsadę stanowisk wojskowych Generalny Inspektor Sił Zbrojnych (GISZ): oficer przewidziany na stanowisko wodza naczlnego w czasie wojny.bezpłatność nauki i obowiązek nauki religii do 18 roku życia w szkołach państwowych i samorządowych . a po gimnazjum 2-letnie liceum (zakończone maturą) szkoły prywatne – istniały na wszystkich trzech szczeblach.prawo do zakładania szkół i zakładów wychowawczych pod kontrolą administracji ogólnej Podział szkół (stopień nauczania): powszechne (podstawowe). Nadzór nad stowarzyszeniami: stowarzyszenie – trwałe połączenie ludzi w zorganizowanej formie dla celów pozbawionych korzyści materialnych stowarzyszenie zwykłe – wymagało zgłoszenia dla legalizacji stowarzyszenie zarejestrowane – wymagało wpisu do rejestru dla legalizacji stowarzyszenie wyższej użyteczności – wymagało aprobaty Rady Ministrów Organy administracji ogólnej mogły odmówić legalizacji stowarzyszenia.obowiązek nauki dla wszystkich dzieci w zakresie szkoły powszechnej . Nadzór nad zgromadzeniami: zgromadzenie – jednoczesne skupienie się w jednym miejscu większej grupy ludzi dla wyrażania myśli i poglądów czy dla obrony wspólnych interesów zgromadzenia publiczne – dostępne dla nieograniczonej liczby osób. Okręgi szkolne dzieliły się na obwody z inspektorami szkolnymi na czele. Szkoły powszechne: realizujące program elementarny (klasy 1-4). rozwiązać je lub zawiesić. miał szerokie uprawnienia. zajęcie (tymczasowa konfiskata). nazwisko redaktora odpowiedzialnego. Administracja i organizacja szkolnictwa powszechnego i średniego: Kierował nią Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Kraj podzielono na 10 okręgów szkolnych z kuratorami na czele i kuratoriami jako organami pomocniczymi kuratorów. Organizacja i funkcje administracji wyznaniowej: Sprawował ją Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. w województwach nadzorowali wojewodowie. nadwyżka była wywłaszczana i parcelowana wśród chłopów . podatków.NTA uznał przepis o wywłaszczeniu jako sprzeczny z konstytucją marcową .Sejm Ustawodawczy w 1919 r.regulacja wspólnot gruntowych – wspólnoty gruntowe podzielono. Prawo rolne i administracja rolnicza: Ustrój rolny II RP opierał się na prywatnej własności ziemi.47. ale nie na targach i nie u kupców. Sytuacja związków wyznaniowych mniejszości religijnych: regulacje sytuacji tych związków poprzez akty ustawodawcze i porozumienie z ich reprezentacjami prawnymi 50.w 1920 r.w 1925 roku w końcu uchwalono reformę rolną: wywłaszczenia i parcelacji dokonywały organy administracji rolniczej. kościół mógł nabywać dobra majątkowe. dziekan Ponadto wśród szkół wyższych wyróżniano szkoły nieakademickie.dzielono je na państwowe i prywatne . władzy duchownej.prezydent mógł zgłaszać sprzeciw wobec kandydatów na bp i abp .organy władz akademickich: ogólne zebranie profesorów. ponadto: . Rola państwa w życiu gospodarczym: państwo liberalne – regulowało stosunki gospodarcze przez normy prawa cywilnego. spod przepisów prawa przemysłowego wyłączono niektóre jego gałęzie (rolnictwo. ale przy mniejszościach religijnych zaostrzony. Państwowy Bank Rolny. ADMINISTRACJA GOSPODARCZA 51. Działalność szkół wyższych nadzorował Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego C. wykonanie wywłaszczenia i parcelacji powierzono organom administracji rolnej .) wolność przemysłowa – wszyscy obywatele mogli prowadzić przedsiębiorstwa Podział przemysłu: .ze stałą siedzibą: wolny – wymagał tylko zgłoszenia faktu rozpoczęcia działalności organom administracji przemysłowej (zwane dalej OAP).żadna część RP nie mogła podlegać biskupowi z siedzibą zagraniczną .okrężny: sprzedaż towarów. właściciele za wywłaszczenie otrzymywali cenę rynkową wywłaszczonej ziemi.stanowiska przełożonych zakonu mogli otrzymywać obywatele polscy 49.znoszenie służebności – czyli zniesienie serwitutów .targi gminne – dzielono je na małe i wielkie (jarmarki).biskupi wydający listy pasterskie nie podlegali kontroli administracji. wymagało posiadania uzdolnienia zawodowego . . skupowanie ich celem odsprzedaży. rzemiosło – przy dominującym udziale pracy ręcznej. Sytuacja Kościoła Katolickiego: Miał on naczelne stanowisko wśród wyznań religijnych Konkordat – zawarty ze Stolicą Apostolską w 1925 r.miały prawo nadawania stopni naukowych . Prawo i administracja przemysłowa: przemysł – wszelka działalność wykonywana samoistnie i obliczona na przynoszenie zysku.wymagały aktu ustawodawczego do ich powstania . leśnictwo itp. koncesjonowany – wymagał zezwolenia OAP. ingerencja państwa w gospodarkę polegała na ściąganiu danin. wymiana gospodarcza między wsią a miastem . ZWIĄZKI WYZNANIOWE 48. rektor.komasacja – scalanie rozdrobnionych gruntów chłopskich i wydzielenie jednolitych działek . nadzór był liberalny. uchwalił reformę rolną: maximum posiadanej ziemi przez jedną osobę wynosiło 180 ha. duchowni zwolnieni byli ze służby wojskowej. zarząd majątkiem. rada wydziału. ustalono prawa współwłaścicieli i zasady gospodarow. D. koleje) etatyzm – prowadzenie przez państwo bezpośredniej działalności gospodarczej interwencjonizm – pośrednie oddziaływanie na stosunki gospodarcze 52. prowadzeniu działalności gospodarczej służącej użyteczności publicznej (poczta. Organizacja szkół wyższych: Szkoły akademickie: .. osoby które otrzymywały parcelowaną ziemię musiały mieć określone fundusze . senat akademicki. zapewniał kościołowi swobodę wykonywania jurysdykcji. rybołówstwo. wykonywanie drobnych świadczeń o charakterze przemysłowym . Organy administracji rolniczej: 1) pion administracji rolnej – na czele Minister Rolnictwa 2) pion administracji reform rolnych – na czele Główny Urząd Ziemski a od 1923 minister reform rolnych 53. Przedsiębiorstwa państwowe: komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych – wydzielenie ich z ogólnej administracji państwowej. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej poruczony zakres działania – powierzony przez administrację rządową przezustawy i rozporządzenia RM nadzór nad samorządem – sprawowali go: minister SW. Związek Izb i Organizacji Rolniczych Kompetencje izb: wypełnianie w pewnym zakresie funkcji państwowej administracji gospodarczej. Organizacja i funkcje samorządu gospodarczego: Był formą przymusowego zrzeszania osób prowadzących działalność gospodarczą w określonej dziedzinie wytwórczości. kierowanie życiem gospodarczym poprzez współpracę z państwem Samorząd gospodarczy: przemysłowo-handlowy. W. lub z o. kulturalne. rolniczy Jednostki organizacyjne: Izby Przemysłowo Handlowe. wyposażenie ich w osobowość prawną i poddanie zasadom gospodarki handlowej Podział przedsiębiorstw państwowych: 1) monopole – wyłączność wykonywania określonej działalności gosdpodarczej przez państwo (spirytusowy. rzemieślniczy. organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia – zatwierdzanie wyborów stanowisk. 57. w województwach poznańskim i pomorskim: Sejmik Wojewódzki (U). lub powstawały jako S. budżet. katrteli 54. zbytu. PKO. SAMORZĄD TERYTORIALNY I GOSPODARCZY 55. PKP. Związek Izb Rzemieślniczych. od 1935 minister ds. Organizacja samorządu terytorialnego: Zasady organizacji samorządu terytorialnego (zwanego dalej ST) w RP: 1) dostosowanie jej do podziału terytorialnego kraju dla celów administracji ogólnej 2) rady obieralne mogły stanowić w sprawach samorządu 3) jednostki organizacyjne samorządu mogły łączyć się w związki w celu realizacji ich zadań 4) zespolenie organów AO i organów wykonawczych samorządu na szczeblu powiatu i województwa 5) jednostki organizacyjne ST miały osobowość cywilnoprawną i publicznoprawną (władztwo administracyjne) Organy ST: uchwalające i wykonawcze (U – uchwalający. podejmowanie inicjatyw i popieranie działalności rozwojowych gospodarczo Korporacje przemysłowe. zawieszanie uchwał itd.wykonawczy) 1) Gminy wiejskie: Rady Gminne (U) – wybory pośrednie. miasta pozostałe: burmistrzowie + ławnicy. wojewodowie. Funkcje samorządu terytorialnego: własny zakres działania – sprawy gospodarcze. Rolnicze Jednostki krajowe: Związek Izb Przemysłowo-Handlowych. Rzemieślnicze (powoływane przez ministra handlu i przemysłu. przemysłu i handlu. zapałczany.o. Państwowy Bank Rolny 3) przedsiębiorstwa bez osobowości prawnej – prowadzone w ramach administracji państwowej. gospodastwa rolne itp. jawne. decyzję o rozwiązaniu umowy wydawał Sąd Kartelowy. Wydział Powiatowy (W) – 6 członków wybieranych przez Radę pod przewodnictwem Starosty 4) Województwa: samorząd ten nie został powołany do życia. dwa pozostałe przez RM). Zarząd Miejski (W) – w miastach wydzielonych: prezydent miasta + ławnicy. zdrowotne. oświatowe. zakłady szkolne. jawne.kartele – umowy. warsztaty poligraficzne. cechy – organizacje tworzone przez ludzi pod kontrolą administracji gospodarcze . cen i warunków wymiany dóbr w dziedzinie górnictwa. uchwały i postanowienia mające na celu drogą wzajemnych zobowiązań kontrolę lub regulowanie produkcji. członkowie Zarządu Miejskiego wybierani byli przez Rady Miejskie 3) Powiaty: Rady Powiatowe (U) – wybory pośrednie. starostowie. Wydział Wojewódzki (W). Zarząd Miejski (W) 56. Rada Miejska (U). zrzeszenia. Starosta Krajowy 5) Warszawa: była jednostką samorządu powiatowego. do 1933 pozostawały poza regulacją prawną Ustawa o kartelach – uchwalona w 1933 – umowy kartelowe musiały być pisemne i musiały być zgłaszane i rejestrowane w Ministerstwie Przemysłu i Handlu. gminnego i wojewódzkiego.A. – Poczta Polska. loteryjny) 2) przedsiębiorstwa wyposażone w osobowość prawną – tworzone na podstawie ustaw szczególnych. V. Zadania: zaspokajanie potrzeb grupowych. Zarząd Gminy (W) – wójt i ławnicy wybierani przez Radę 2) Gminy miejskie: Rady Miejskie (U) – wybierane w wyborach powszechnych. tytoniowy. wyznaniowe. opinia publiczna. Kontrola sprawowana przez parlament i opinię publiczną: Kontrola parlamentarna: . z tym że NTA był III instancją Skarga do NTA przysługiwała komukolwiek.sprawowana przez prasę w formie krytyki i opinii. VII. Trybunał Stanu. kary: pieniężne. Najwyższy Trybunał Administracyjny (NTA) – powołany w 1922 r.. z wyjątkiem kompetencji organów administracji wojskowej. Najwyższy Trybunał Administracyjny . Struktura organów wymiaru sprawiedliwości: podstawa prawna – obie Konstytucje i prawo o ustroju sądów z 1928 roku konstytucja marcowa – sądy miały być niezawisłe wg zasady trójpodziału władz konstytucja kwietniowa – sądy organami państwa pod zwierzchnictwem prezydenta. lub specjalnie powołani inspektorzy i lustratorzy w resortach 2) specjalna – sprawowana przez NIK i Izby Okręgowe Kontroli – NIK: na czele stał prezes mianowany przez prezydenta na wniosek RM. skarbowej. zagraniczne.VI.polegała na weryfikacji działań administracji z pkt widzenia politycznego . skład: I prezes. uprawnienia itp. Postępowanie administracyjne (zwane dalej PA): Dzielono je na: 1) ogólne PA – wszystkie sprawy z zakresu prawa administracyjnego. postępowania administracyjnego 2) przymusowe PA – zespół działań zapewniających wykonanie decyzji administracji. poprzez interpelacje i poprzez Komisję Kontroli Długów Państwa ROZDZIAŁ V – ORGANIZACJA WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI 71. dzielił się na izby: ogólnoadministracyjną i skarbową. Kontrola skarbowa: Dzielono ją: 1) wewnętrzna – sprawowały ją organy hierarchicznie wyższe. KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ 60. ustawa normowała zasady powoływania i odwoływania funkcjonariuszy. przy rozpatrywaniu zamknięć rachunków państwowych przedstawianych przez NIK. profesorów. pracowników przedsiębiorstw i monopoli państwowych. pracy. załatwiane w drodze swobodnego uznania. nauczycieli.. stowarzyszenia i fundacje otrzymujące subwencje państwowe. podlegały one kontroli pod względem legalności. nie ma czynnika społecznego sądy powszechne – rozstrzygały wszelkie sprawy karne i cywilne sądy specjalne – kompetencje ograniczone do określonych kategorii spraw: sądy wojskowe. Sądowa kontrola administracji: Sprawowana przez sądy administracyjne. odpowiedzialny przed sejmem i senatem. komu naruszono prawo lub obciążono go bezprawnym obowiązkiem. Funkcjonariusze administracji publicznej: pragmatyka służbowa – zawarta w ustawie o służbie cywilnej z 1922 r. skazany mógł domagać się skierowania postępowania na drogę sądową 59. prezesów i sędziów mianowanych przez prezydenta. prokuratorów. senat. FUNKCJONOWANIE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ 58. dyscyplinarne 70. egzekucja na majątku. kontrola NIK rozciągała się na wszystkie jednostki administracji publicznej i samorządu. albo zgromadzenia ogólnego Tok instancji w byłym zaborze pruskim: tak jak przed 1918 r. Rodzaje kontroli: 1) wewnętrzna (nadzór) – wynikała z hierarchicznej i instancyjnej struktury administracji 2) zewnętrzna – sprawowana przez organy niezależne od administracji publicznej (sejm. załatrwiane przez organy administracji rządowej i samorządowej. Trybunał Kompetencyjny. a w niektórych sprawach przez sądy powszechne. – pragmatyce tej podlegał ogół funkcjonariuszy państwowych oprócz sędziów. kształtujących poglądy społeczeństwa 62. związane z wyborem na publiczne urzędy. sił zbrojnyc. wymagane od nich kwalifikacje. był jedyną instancją w tych sprawach (z wyjątkiem byłego zaboru pruskiego). orzekał w kompletach złożonych z 3 lub 7 sędziów.kontrola poprzez interpelacje i dyskusję nad preliminarzem budżetowym i budżetami resortów Kontrola opinii publicznej: . spraw zagranicznych. Decyzja musiała być ostateczna (wyczerpanie toku instancyjnego) Sprawy wyłączone spod kompetencji NTA: podlegające sądownictwu powszechnemu. sądy administracyjne i powszechne. NIK) 61. uprawnienia takie miały organy administracji ogólnej I instancji. celowości i efektywności działalności finansowo-gospodarczej 3) parlamentarna – sprawowana przez Sejm i Senat przy uchwalaniu budżetu. wykroczenia – drobne przestępstwa zagrożone karą do 3000 zł i do 3 miesięcy aresztu. przymus bezpośredni 3) postępowanie karno-administracyjne – tryb dochodzenia i karania wykroczeń przez organy administracji ogólnej lub inne organy specjalnie uprawnione. p. sprawy małżeńskie wyznawców określonych wyznań Trybunał Kompetencyjny – rozstrzygał spory kompetencyjne między org. 12 przysięgłych. redagowanie aktów normatywnych. 14 członków mianowanych przez prezydenta na wniosek RM Trybunał Stanu . powierzonych przez ustawy. niekt nie może być pozbawiony sądu któremu z prawa podlega – od 1926 ogranicz. adm.utworzona do obsługi prawnej Skarbu Państwa. instytucji i przedsiębiorstw państwowych oraz zakłady finansowane przez państwo . I instancja w sprawach szczególnych. resztę mianował prezydent – wymogi: studia. porad. 4 przez Senat spoza swego grona). dzielił się na izbę cywilną. rozstrzygały sprawy kolegialnie lub jednoosobowo. przepisy z 1932 roku z nowelizacją w 1938 roku adwokatura – wolny zawód. potem też do adwokatury. i sąd. sprawy związane z nauką zawodu.oskarżanie przed sądami. Adwokatura i notariat: podstawa prawna adwokatury – ustawy zaborcze. przy sądach grodzkich prokuratorów nie było Zadania funkcjonariuszy prokuratury: . od 1934 sprawy wynikłe ze stosunku chałupniczego. podporządkowany ministrowi sprawiedliwości (prokurator naczelny). nadzór nad wykonaniem kary 76.. 1 od pracowników) odwołania od wyroku składano do sądu okręgowego sądy wyznaniowe – na terenie b. podoficerowie. skład: 2 przezesów. zniesione 1938: skład – przewodniczący. zaboru rosyjskiego. grodzkiego. orzekanie w spr. Prokuratoria generalna: podstawa prawna – dekret i ustawa z 1919. prokuratura Sądu Najwyższego – na czele I prokutrator SN.sądził parlamentarzystów z tytułu odpowiedzialności konstytucyjnej. sądów apelacyjnych – na czele prokurator apelacyjny. 2 ławników – mianowani przez ministra sprawiedliwości sądy jednoosobowe dla nieletnich – powoływane przez ministra sprawiedliwości sądy apelacyjne – II instancja: odwołania od okręgowych. przewodniczący: I Prezes Sądu Najwyższego Najwyższy Trybunał Administracyjny – patrz rozdziałIII. sądził sędzia zawodowy i 2 ławników (1 od pracodawców.wszczynanie postępowania karnego w sprawach przestępstww ściganych z urzędu. adwokatura. politycznych.realizowała swoje zadania poprzez zastępstwo procesowe przed sądami oraz udzielała opinii prawnych organom państwow. pilnowanie jednolitości wykładni. 2 sędziów. udział obywateli w sądach przysięgłych i handlowych. oficerowie. sądziły na podstawie wojskowych KK i KPK sądy pracy – od 1928 – sporne sprawy cywilne wynikłe ze stosunku pracy. orzekanie 3. punkt 62] 75. Zasady przewodnie sądownictwa: 1) niezawisłość sędziów – sędziowie podlegają tylko ustawom. Prokuratoria Generalna. zakaz usuwania i przenoszenia sędziów (prócz zmiany organizacji sądownictwa). samorząd – izby adwokackie i Naczelna Rada Adwokacka jako organ najwyższy . Sądy szczególne: podstawa prawna – ustawa z 1919 roku i jej nowelizacja z 1936 roku sądy wojskowe – od 1919 – podlegali im żołnierze.funkcje pomocnicze – prokuratura. notariat 72. aplikacja i egz. na rzecz organów administracji 4) udział czynnika społecznego w wym. KWIETNIOWA: likwidacja sądów przysięgłych i pokoju 5) wyłączenie z kompetencji sądów uprawnienia do badania legalności ustaw – badały tylko zgodność z ustawami aktów normatywnych niższych 6) hierarchiczno-instancyjna budowa sądownictwa: sądy I instancji – rozpatrywały sprawy merytorycznie sądy II instancji – w wyniku apelacji badały merytoryczną słuszność wyroku sąd III instancji – stał na straży jednolitości wykładni przepisów prawa. Sądy powszechne: podstawa prawna – prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 roku sądy grodzkie . decyzje – ława orzekała o winie większością 2/3. czasem też osoby cywilne.orzekały jednoosobowo w drobnych sprawach cyw i kar jako I instancja. działały tylko w byłej Galicji. zastępstwo proces. Prokuratura: podstawa prawna – najpierw przepisy zaborcze.5 lub 7 sędziów 74. 77. odwołania od s. immunitet 2) nominacja sędziów – oprócz sędziów pokoju. przekaz. dzieliły się na wydziały sądy przysięgłych – powoływane w okręgowych dla orzekania o poważnych zbrodniach i przest. kontrolował działalność instancji niższych z punktu widzenia prawidłowości przepisów prawa 73. skład: 12 członków (8 wyb przez Sejm. karną. p. sprawiedliwości – KONSTYTUCJA MARCOWA: wybór sędziów pokoju przez ludność. dział VII. im przez ustawy Sąd Najwyższy – odwołania (kasacje) od II instancji. sędziowski 3) wyłączna kompetencja sądów w sprawach wymiaru sprawiedliwości – każdy ma prawo do dochodzenia swoich roszczeń. potem prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 prokuratura – organ państwa powołany do ścigania przestępstw. postępowanie przygotowawcze . pomagały sądowo innym sądom sądy okręgowe – I instancja w sprawach poważnych cyw i kar. świadczenie pomocy prawnej. orzeczenia sądowe nie mogą być zmieniane przez władzę wykonawczą i ustawodawczą. karę wymierzał trybunał wydziały handlowe – w sądach okręgowych: 1 sędzia okręgowy. rozporządzenie prezydenta z 1924 roku . sądów okręgowych – prokurator okręgowy. prawem o wykroczeniach i przepisami o wykroczeniach Kodeks Postępowania Karnego – podkomisja: prof.09.07. uchwalone w 1926 roku prawo patentowe – weszło w życie w 1924 w ustawie o ochronie wynalazków. wszedł w życie 11. władza rodzicielska ma być stosowana wyłącznie w interesie dziecka prawo rzeczowe – projekt z 1937 r.03. podkomisja z prof.06. prawo o stosunkach rodziców i dzieci – projekt z 1938 r. Kodyfikacja prawa i postępowania karnego: Kodeks Karny – opracowywany m. Prezydenci KK: prof. Karol Lutostański. A. jurysdykcja w sprawach małżeńskich należała do sądów powszechnych. autor prof. komisja Ministra Sprawiedliwości uzupełniła go o przestępstwa przeciw państwu. Stanisławem Gołąbem. 3 wiceprezydentów i 40 członków.E. obowiązywał od 1933. wzorów i znaków towarowych prawo wekslowe i czekowe – 1924 rok. Komisja Kodyfikacyjna: Powołana ustawą z 3. Kodyfikacja prawa i postępowania cywilnego: prawo międzynarodowe prywatne i prawo prywatne międzydzielnicowe – projekt w 1921. zrównanie sytuacji męża i żony pod względem majątkowym. sprawiedliwości. wszedł w życie 19. kodeks handlowy i kodeks zobowiązań – 1933 rok. Mogilnicki.1931. Edmund Krzymuski. dopuszczenie rozwodu.1932 razem z przepisami wprowadzającymi.. Rappaport – w 1926 projekt ukończony. bo II WW część ogólna prawa cywilnego – prac nie rozpoczęto z powodu braku opracowania części szczegółowych kodeks postępowania cywilnego – wydany w formie rozporządzenia prezydenta w 1930. małżeństwo instytucją świecką. polepszenie sytuacji dzieci pozamałżeńskich. Ksawery Fierich (do 1928) i Bolesław Pohorecki Zadania: unifikacja (ujednolicenie) prawa i kodyfikacja prawa 79. Wacława Makowskiego i sędziów: Aleksandra Mogilnickiego i Stanisława Emila Rappaporta. autorstwa Fryderyka Zolla i Jana Wasilkowskiego prawo spadkowe – prace tylko w sferze dyskusji. projekt przyjęty 14. Fryderyk Zoll. mianowany/odwoływany przez min. które tego wymagały ROZDZIAŁ VI – UNIFIKACJA I KODYFIKACJA PRAWA 78. autorzy: podkomisja z Ksawerym Fierichem a po jego śmierci Janem Jakubem Literauem postępowanie egzekucyjne – wydane w 1932 roku prawo upadłościowe i postępowanie układowe – obowiązywały od 1934 . Wszyscy mianowani przez Naczelnika Państwa a od 1922 przez Prezydenta RP. prawo osobowe małżeńskie – projekt w 1929. in. jego kompetencje: sporządzanie dokumentów.1919 uchwaloną przez Sejm Ustawodawczy. weszły w życie 1926 prawo autorskie – twórca: prof. S.1928 rozporządzeniem prezydenta 80.nadzór – minister sprawiedliwości i Sąd Najwyższy podstawa prawna notariatu – przepisy zaborcze zunifikowane w 1933 roku notariusz – funkcjonariusz publiczny. z powodu antagonizmów duchowieństwa i niektórych członków KK projekt nie wszedł w życie prawo majątkowe małżeńskie – projekt 1937 rok. które nadawały formę notarialną pewnym czynnościom. opłacany przez usługobiorców. do 1927 wprowadziła poprawki komisja ministerialna. fakultatywna forma zawarcia związku małżeńskiego (cywilna lub kościelna do wyboru). przez Juliusza Makarewicza. Skład: prezydent.