Asbest en Asbestafval

Asbest en asbestafvallaatst aangepast: 25 januari 2005 1 Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.4.1 1.4.2 1.5 1.6 1.7 1.8 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.1.1 2.2.1.2 ASBEST EN ASBESTAFVAL: PRAKTISCH EN BONDIG...........................4 TWEE SOORTEN ASBESTHOUDENDE MATERIALEN ...................................................4 HOE ASBEST HERKENNEN ?......................................................................................6 MOET U ASBESTHOUDENDE MATERIALEN STEEDS VERWIJDEREN ? .......................13 WAAR NAARTOE MET UW ASBESTAFVAL ?............................................................14 De verwijdering van asbestcement en ander afval met hechtgebonden asbest ....14 De verwijdering van afval uit losgebonden asbest...............................................15 HOE ASBESTAFVAL VERPAKKEN ?.........................................................................16 WAT GEBEURT ER VERDER MET UW GEVAARLIJK ASBESTAFVAL ? ........................17 MAG U NOG ASBESTHOUDEND MATERIAAL GEBRUIKEN? ......................................19 WELKE VERPLICHTINGEN HEBBEN ONDERNEMINGEN ?.........................................20 VOOR WIE MEER WIL WETEN OVER ASBEST ......................................21 WAT IS ASBEST ?...................................................................................................21 VOORKOMEN EN HERKENNING VAN ASBEST .........................................................22 Asbest in materialen.............................................................................................22 Waar(in) vindt u het ?........................................................................................................ 22 Meten van asbest in materialen ......................................................................................... 26 2.2.2 2.2.2.1 2.2.2.2 2.2.2.3 2.2.2.4 Asbestconcentraties in de omgevingslucht ...........................................................26 Inleiding ............................................................................................................................ 26 Is meten weten ? ................................................................................................................ 27 Normen voor lucht ............................................................................................................ 28 Metingen in Vlaanderen: conclusies.................................................................................. 29 2.3 2.4 2.4.1 2.4.1.1 2.4.1.2 2.4.1.3 2.4.1.4 WAAR NAARTOE MET ASBESTAFVAL.....................................................................32 DE GEZONDHEIDSRISICO'S BIJ AANWEZIGHEID EN VERWIJDERING VAN ASBEST ....35 Gezondheidsrisico's bij omgaan met asbest .........................................................35 Inleiding ............................................................................................................................ 35 Asbestziekten .................................................................................................................... 35 Gevaarseigenschappen in functie van vezel(type) ............................................................. 37 De risicogroepen ............................................................................................................... 37 2.4.2 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.3.1 2.5.3.2 Risicosituaties en maatregelen.............................................................................39 ASBEST IN BOUW- EN SLOOPAFVAL.......................................................................41 Hoeveelheden .......................................................................................................41 weren van asbest uit puinafval .............................................................................42 Normen voor asbest in puin .................................................................................42 In Vlaanderen .................................................................................................................... 42 In Nederland...................................................................................................................... 43 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.2.1 2.6.2.2 2.6.2.3 2.6.2.4 2.6.2.5 WERKWIJZE VOOR VERWIJDEREN VAN GEVAARLIJK ASBEST UIT EEN GEBOUW .....44 Inkapseling ...........................................................................................................44 Verwijdering.........................................................................................................44 Administratieve verplichtingen ......................................................................................... 44 Inrichting van de werkzone .............................................................................................. 44 Reiniging van de werkzone .............................................................................................. 45 Metingen tijdens de werken.............................................................................................. 45 Meest frequente problemen .............................................................................................. 47 2.7 2.7.1 2.7.1.1 2.7.1.2 2.7.1.3 ASBEST IN BODEMS ..............................................................................................47 Een Nederlands onderzoek..................................................................................47 De labosimulatie............................................................................................................... 48 De praktijkgegevens ......................................................................................................... 49 Conclusies TNO-studie en voorstel nieuwe normen......................................................... 49 2.7.2 2.7.2.1 2.7.2.2 2.7.2.3 Bodemvervuiling met asbest in Vlaanderen ........................................................50 Risico-inschatting............................................................................................................. 50 Bodemonderzoek.............................................................................................................. 50 Monsterneming................................................................................................................. 51 1 2.7.2.4 2.7.2.5 Mogelijke maatregelen ..................................................................................................... 52 de toekomst: een beleidsmatige aanpak............................................................................ 54 2.8 2.8.1 2.8.2 2.9 2.9.1 2.9.2 2.9.3 2.9.4 2.9.5 2.9.5.1 2.9.5.2 2.9.5.3 JURIDISCH BEKEKEN: WELK ASBESTAFVAL IS GEVAARLIJK AFVAL ?....................54 algemeen .............................................................................................................54 meer specifiek: asbesthoudend bouwmateriaal...................................................55 ENKELE VEEL GESTELDE VRAGEN MET BETREKKING TOT ASBEST ........................56 Kan men via de merknaam weten of een product asbest bevat ? ........................56 Moet asbest steeds verwijderd worden ?.............................................................59 Wat kost het om asbestafval te laten verwerken (eind 2001) ? ...........................60 Mag men asbestafval met een stofzuiger opruimen ?..........................................61 Is het ontmossen van dakbedekkingen met hogedruklansen toegelaten ? ...........61 onderzoeksgegevens ......................................................................................................... 61 huidige wetgeving ............................................................................................................ 62 een juridisch precedent..................................................................................................... 62 2.9.6 2.9.7 2.9.8 2.9.9 2.9.10 2.9.11 2.9.12 2.9.13 2.9.14 2.9.15 2.9.16 2.9.17 2.9.18 2.10 2.11 2.12 3 4 Hoe zich beschermen tegen het inademen van vezels ?.......................................62 is er een asbestrisico in de omgeving van stortplaatsen ? ..................................63 Mag asbest nog gebruikt worden in producten ? ................................................63 Zijn andere minerale vezels ook schadelijk voor de gezondheid?.......................64 Wie dient het ARAB na te leven ?........................................................................66 Wat is de asbestinventaris ? ................................................................................66 Wat zijn de plichten van werkgevers bij werken met asbestvrijstelling ?............67 Hoe erkend worden als verwijderaar van asbesthoudende materialen ?............68 Moet een overbrenger asbestafval ook voldoen aan de ADR-reglementering ? .68 Wat te doen wanneer er asbest in een bodem wordt aangetroffen? ....................69 Zijn er andere verwerkingsmogelijkheden dan immobilisatie met cement?........69 Mag asbestafval in Vlaanderen in- of uitgevoerd worden ? ..............................70 Hoeveel asbestafval wordt in Vlaanderen verwerkt ? .........................................71 ASBEST OP HET INTERNET ....................................................................................72 HET ASBESTBELEID ..............................................................................................76 MOGELIJKE ONTWIKKELINGEN IN DE WETGEVING ...............................................77 DEFINITIES EN BEGRIPPEN ........................................................................78 BIJLAGEN .........................................................................................................82 2 ASBEST EN ASBESTAFVAL Disclaimer: Dit document verstrekt informatie betreffende de asbestproblematiek, zonder dienaangaande volledig te kunnen zijn. De praktische consequenties van de wettelijke verplichtingen met betrekking tot asbestafval en asbest worden toegelicht waar dit nodig geacht wordt. De hyperlinks werden uitsluitend gekozen in functie van hun informatieve waarde. De OVAM wenst op geen enkele wijze de hierin vermelde activiteiten/instellingen/ondernemingen op enigerlei wijze te promoten, noch is de OVAM verantwoordelijk voor de inhoud van de website van deze instellingen/ondernemingen. Het is onze bekommernis om de inhoud van dit document zo correct mogelijk te maken doch de tekst is niet juridisch bindend. De OVAM kan dan ook op generlei wijze aansprakelijk gesteld worden voor eventuele tekortkomingen in de onderstaande tekst. Bij elke redelijke twijfel gelieve de bevoegde overheden te raadplegen. Uw suggesties, opmerkingen, aanmerkingen, bedenkingen betreffende dit document worden op prijs gesteld en kunnen gemeld worden aan [email protected] Het is ten stelligste verboden gegevens uit deze tekst geheel of gedeeltelijk te reproduceren zonder de expliciete toelating van de auteur. 3 U hebt het gezondheidsrisico echter zelf in handen: indien u het asbestcement met de nodige zorgvuldigheid verwijdert is het risico minimaal. omwille van hun brandwerende toepassingen. Het massale gebruik van losgebonden asbesthoudend materiaal kwam in België vooral goed op gang na de desastreuze brand in de Brusselse "Innovation" in 1967. asbestisolatie rond leidingen.m. in badkamers ("masal" en "glasal". Deze materialen stellen hun asbestvezels in principe slechts vrij na ondoordachte mechanische bewerkingen of doordat de normale levensduur van het product ruim overschreden is. Asbest werd in het verleden echter op grote schaal gebruikt. een aanzienlijk risico voor de gezondheid opleveren. De asbestvezels zijn derhalve niet stevig in een matrix ingebed. Vooral bij verbrokkeld of beschadigd asbestcement is dit mogelijk. zacht geperste isolatieplaten (brandwerende deuren. nauwelijks herkenbaar als asbesthoudend materiaal). De ontmanteling/verwijdering van producten die vrije asbestvezels bevatten uit gebouwen e. materialen met losgebonden asbest worden slechts zelden aangetroffen in particuliere woningen behalve eventueel als isolatie rond verwarmingsleidingen. Materialen met (min of meer) hechtgebonden asbestvezels zijn vooral bekend onder de vorm van asbestcement.d. materialen waarin de asbestvezels hecht in een matrix gebonden zijn (HA of hechtgebonden asbest). Asbesthoudend materiaal kan op deze wijze in 2 soorten ingedeeld worden: Ø materialen die vrije asbestvezels bevatten of deze bij hun normaal gebruik of bij hun verwijdering relatief gemakkelijk kunnen vrijstellen (NHA of niethechtgebonden asbest). Vandaar deze tekst.1 Asbest en Asbestafval: praktisch en bondig 1. Asbesthoudende kunststoffen zoals asbestvinyltegels ("colovinyl"). Het risico dat asbesthoudende materialen kenmerkt wordt in de eerste plaats bepaald door de wijze waarop de asbestvezel gebonden is.1 Twee soorten asbesthoudende materialen Vrije asbestvezels zijn bij inademing schadelijk voor de menselijke gezondheid. wanneer deze gemanipuleerd worden zonder de nodige beschermingsmiddelen en zonder kennis van zaken. Asbestcement werd veelvuldig in particuliere woningen gebruikt en met name in asbestcementhoudende dakbedekkingen zoals golfplaten en leien en onder de vorm van gladgepolijst. Ø Materialen met niet hechtgebonden asbest zijn o. Deze materialen werden in het verleden wel op grote schaal toegepast in openbare en overheidsgebouwen zoals zwembaden en kantoorgebouwen. verwarmingsinstallaties). materialen met hechtgebonden asbest kunnen asbestvezels enkel vrijstellen wanneer men de materialen op ondoordachte wijze verwijdert of behandelt.d. asbesthoudende mastiek/coatings en asbesthoudend bitumen worden ook als materialen met hechtgebonden asbest beschouwd. spuitasbest (op wanden en plafonds). is dan ook uitsluitend het terrein van gespecialiseerde ondernemingen. 4 . dorpels e. gelakt of gekleurd asbestcement in vensterbanken.. Dergelijke materialen kunnen. 5 . Een beperkt aantal foto's van asbesttoepassingen vindt u op het volgende internetadres: www. Het risico wordt ook niet in het minst bepaald door lokale omstandigheden en dient geval per geval beoordeeld te worden.com/photographs/asbestos.heimer.De onderverdeling in materialen met al of niet hechtgebonden asbestvezels is slechts een eerste element voor de inschatting van het gezondheidsrisico.html. De vuistregels zijn vooral van toepassing op dakbedekkingen en gevelbekledingen.2 hoe asbest herkennen ? Naarmate het bewustzijn groeide dat het gebruik van asbestvezels een zeker risico inhoudt voor de volksgezondheid zijn de producenten geleidelijk overgeschakeld naar asbestvrije producten. producten met het merkteken NT zijn steeds asbestvrij. het merkteken kan gedrukt of in profiel aangebracht zijn en is niet altijd even duidelijk zichtbaar Figuur 1: menuiserite. De aanwezigheid van asbest in een materiaal kan enkel met absolute zekerheid in een labo vastgesteld worden. Het onderscheid maken tussen asbesthoudende en asbestvrije producten is echter niet evident. asbestvrij Figuur 2: golfplaten. welke ongeveer 95 % van de asbesthoudende materialen uitmaken. Er zijn echter wel een aantal gevallen waarbij men enige tot vrij grote zekerheid kan hebben over de aard van de vezels die een materiaal bevat.1. De foto’s en de vuistregels hieronder kunnen U mogelijk helpen om het onderscheid te maken tussen asbesthoudende en asbestvrije producten. Deze producten bevatten andere vezels dan asbest. asbestvrij 6 . wanneer men asbesthoudende producten breekt ziet men grote. goed zichtbare vezels op het breukvlak Figuur 3: breukvlak met asbestvezels Figuur 4: breukvlak met asbestvezels asbestvrije producten hebben daarentegen veel fijnere vezels op een breukvlak Figuur 5: breukvlak met fjnere vezels ( asbestvrij) 7 . De asbestvezel smelt niet weg want is onbrandbaar bij deze temperatuur (ca.Figuur 6: breukvlak met fijnere vezels (asbestvrij) een asbestvezel blijft gloeien wanneer men hem met een aansteker verhit zoals de gloeidraad van een gloeilamp. 400 °C) andere vezels zijn meestal organisch en smelten weg of verliezen hun structuur bij verhitting met een aansteker Figuur 7: opgloeiende asbestvezel 8 . cement en (asbest)vezels via een lopende band verschillende keren over een cilinder te laten lopen tot de gevormde plaat dik genoeg was. Asbesthoudende en asbestvrije producten werden immers gemaakt door een papje van water. Hier bieden andere kenmerken mogelijk soelaas: bij donkere leien wijzen witte spikkels in het breukvlak op de aanwezigheid van asbestvezels.asbesthoudende producten hebben vaak een verweerd uitzicht asbestvrije producten hebben daarentegen een veel egalere kleur (zie figuur 2) Figuur 8: asbesthoudende golfplaten niet-geverfde asbesthoudende platen vertonen soms een duidelijke "asbestbloem" (gespikkeld uiterlijk) asbestvrije platen hebben een egaler uitzicht Figuur 9: asbesthoudende (links) en asbestvrije plaat Bij de dunnere leien zijn er meestal geen vezels te onderscheiden aan het breukvlak. het opduiken van vochtranden op de plaats waar 2 golfplaten of leien over elkaar lagen duidt aan dat men waarschijnlijk met een asbesthoudend materiaal te maken heeft. Een verweerd uiterlijk. de aanwezigheid van mos. Het asbest zorgde ervoor dat de verschillende laagjes mooi in “elkaar grepen”. bij asbestvrije producten is dit echter minder het geval waardoor de gelaagdheid zichtbaar blijft. Een ander onderscheid is de aanwezigheid van een gelaagde structuur in het breukvlak van asbestvrije leien. 9 . Asbesthoudende producten zijn op dit moment meestal nog een stuk ouder dan hun asbestvrije tegenhangers. Het labo bezorgt u de analyseresultaten per post. 1060 Brussel. De consumentenorganisatie Test-Aankoop biedt een test aan die zekerheid verschaft over de aanwezigheid van asbest in een materiaal. Dit lint is ingebed in elke golf van de golfplaat. Een honingraatstructuur zorgt voor stevigheid. Recente golfplaten uit vezelcement waarin een versterkende kunstoflint is ingebed (meestal blauw gekleurd) zijn gegarandeerd asbestvrij.Een asbestplaat voelt harder en brosser aan en klinkt helderder. De beslissingsbomen zijn wel specifiek voor asbestcementhoudende producten van Belgische oorsprong. De vaak voorkomende honingraatstructuur op de achterzijde van golfplaten is geen indicatie dat de golfplaat asbesthoudend is. Dit wordt toegelicht in onderstaande beslissingsbomen voor de identificatie van golfplaten en leien. Soms kan men uit de productnaam afleiden of het materiaal al of niet asbesthoudend is. voor andere afmetingen geldt net het tegendeel. in België komen leien ook frequent voor. op basis van cement bevatten bijna altijd asbest. In Nederland werden vooral golfplaten gebruikt. het productieproces werd zowel bij asbesthoudende als bij asbestvrije producten gebruikt. Voor 40 € ontvangt u van Test-Aankoop een enveloppe met plastiek zak waarop het adres van een labo vermeld is en waarin u het staal moet voegen. 10 .d.be. via het faxnummer 02/542 35 13 of via abonnement@test-aankoop. Een asbestvrije plaat is iets buigzamer en klinkt doffer. Meer info over deze 'Asbesttest' vindt u bij Test-Aankoop Dienst Bestellingen. De enveloppe bevat ook precieze instructies over hoe u het staal moet nemen. Rioleringsbuizen e. Hollanderstraat 13. Sommige golfplaten of leien met specifieke afmetingen zijn steeds asbesthoudend. Beslissingsboom golfplaten ja NT markering in oppervlak neen ja ( A S B E S T H O U D E N D ) Verstevigingsstrippen in golven neen ja J ) ja Uitzicht nieuw neen ja Ongekleurd ja egaal lichtgrijs neen asbestbloem zichtbaar neen Gekleurd : geen onderscheid ja grote vezels fijne vezels ja vezels blijven gloeien vezels smelten weg 11 Fabrikagedatum na 1997 neen ja Fabrikagedatum vóór 1992 neen ja AT Zichtbare vezels in breuklijn ja ja vuurtest ja NT ( A S B E S T V R I . Beslissingsboom leien ja NT markering op rugkant neen ja ( A S B E S T H O U D E N D ) fabrikagedatum na 1996 neen ja J ) ja ja ja grotere witte vezels veel fijne haartjes ja vezels blijven gloeien vezels smelten weg 12 fabrikagedatum voor 1990 neen merknaam ja Eterna Multex Big Ben Country neen formaat Alterna Stonit neen AT ja 40 X 20 40 X 24 neen 60 X 40 60 X 32 45 X 32 neen zichtbare vezels in breukvlak ja vuurtest ja NT ( A S B E S T V R I . 45. complexe. De brochure "asbest in en om het huis" geeft U meer info over vragen zoals waar kan asbest in mijn huis voorkomen.be/Root/Pub/Asbest/main_nl. wetgeving wordt in dit document toegelicht. Dergelijk materiaal dient dus meestal niet verwijderd te worden.meta. Bij de beslissing tot al of niet verwijdering dient men naast een visuele inspectie ter plaatse om de toestand te beoordelen ook rekening te houden met de bezettingsgraad en het gebruik van de lokalen of machines. Indien u toch vermoedt dat er asbestvezels vrijkomen of dat er iets schort aan de kwaliteit van het asbesthoudende materiaal kan u een beroep doen op iemand met kennis van zaken om te beoordelen of er al of niet een risico is dat de asbestvezels in belangrijk mate in de omgevingslucht kunnen voorkomen. U vindt deze brochure bij de website www. 13 . de waarschijnlijkheid van beschadigingen.be.htm). (Mevrouw Anthierens van de Federale Diensten voor het Leefmilieu). website www.be). bij de laboratoria die erkend zijn voor de identificatie van asbest in materialen en/of voor het meten van asbestvezels in de lucht.m.32.lucht. U vindt een lijst van deze labo's in bijlage 2 van de interessante digitale brochure "asbest.3 Moet u asbesthoudende materialen steeds verwijderen ? De aanwezigheid van asbest in materialen heeft geleid tot bezorgdheid die in sporadische gevallen de vorm van lichte paniek aanneemt.41. Algemene regel is nu dat de aanwezigheid van nietverweerd asbesthoudend materiaal in goede toestand en dat men onaangeroerd laat een heel beperkt risico voor de gezondheid met zich meebrengt. De gratis brochure kan ook bij besteld worden op het volgende telefoonnummer: 02/210. openbare ruimtes) e. De laatste jaren is een meer genuanceerde benadering merkbaar: u bepaalt deels zelf het risico.environment.fgov.fgov. veelzijdig maar levensgevaarlijk" (www. Het laboratorium voor Industriële Toxicologie van de FOD Werkgelegenheid. Arbeid en Sociaal Overleg beschikt over veel praktische kennis over de noodzaak tot asbestverwijdering uit gebouwen en over de interpretatie van meetresultaten (algemeen telefoonnummer: 02/233.milieuinfo.11.1. Tot voor enkele jaren was verwijdering dikwijls de enige reflex op de aanwezigheid van asbest in een gebouw.d. welke voorzorgsmaatregelen kan ik nemen en moet ik het altijd laten verwijderen. Indien het gebouw of de constructie waarin het asbest zich bevindt afgebroken wordt moet het vrijkomende asbest wel steeds afzonderlijk van het overige materiaal verwijderd worden. Onderzoek heeft uitgewezen dat het verwijderen zelf ook risico’s oplevert: bij het onoordeelkundig verwijderen van sommige soorten asbesthoudend materiaal uit gesloten ruimtes blijft er vaak nog gedurende lange tijd een hoge restconcentratie in de ruimte hangen. De te volgen procedure en de hierbij betrokken. de mate waarin personen die zich niet bewust zijn van enig risico toegang hebben tot de locatie (vb. Personen met dergelijke ondervinding vindt u o. De gegevens op het formulier moeten ingevuld worden voor het transport plaatsvindt en moeten ondertekend en gedateerd worden door de overbrenger en door de producent. Dit laatste is trouwens verboden door het ARAB. U kan een dergelijke lijst ook telefonisch aanvragen bij mevrouw Seghers 14 .1. Zo vermijdt men contaminatie van bijvoorbeeld voertuigen.4 1. De platen worden niet naar beneden gegooid of gebroken. bij werken binnen zorgt men voor een goede verluchting. klikken bij de rubriek "onderneming" en vervolgens bij " overbrengers/verwerkers". Bij de bevochtiging kan men eventueel een fixerende stof aan het water toevoegen. de asbestcementplaten worden één voor één verwijderd. mits het asbestcement er in een afzonderlijke container wordt opgeslagen.be.4. − − − − − − Lijsten van categorie 3-stortplaatsen en van containerparken vindt u op onze website www. tenzij het asbestafval naar een containerpark wordt afgevoerd moet het transport van het asbestafval steeds vergezeld gaan van een identificatieformulier. Men kan ook best een douche nemen en het haar goed wassen. eventueel kan men werkkleding en wegwerphandschoenen dragen die na de werken worden verwijderd. afvoer gebeurt naar een containerpark of naar een vergunde stortplaats voor inert afval (categorie 3-stortplaats). Puinafval wordt tegenwoordig vaak in een puinbreekinstallatie gerecycleerd. Het containerpark moet hierbij een eigen container voor inzameling van het asbestcement hebben. Wanneer de hoeveelheid niet kan bepaald worden voor het vertrek mag de hoeveelheid ingevuld worden op de plaats van de bestemming. Het asbestcement mag niet in een dergelijke installatie terechtkomen om te vermijden dat de gevaarlijke asbestvezels zich tijdens het breekproces in het milieu verspreiden. III stortplaats) of naar een containerpark.1 Waar naartoe met uw asbestafval ? De verwijdering van asbestcement en ander afval met hechtgebonden asbest Asbestcement wordt op dit ogenblik (en ten laatste tot 17 juli 2005) nog steeds niet als gevaarlijk afval beschouwd.ovam. Asbestcement mag afgevoerd worden naar een vergunde stortplaats voor inert afval (cat. asbestcement wordt met een dekzeil afgedekt bij afvoer. men gebruikt geen sneldraaiende werktuigen zoals schuurschijven en hoekslijpmachines voor het bewerken of snijden van stukken in asbestcement. het asbestcement moet op de bouwwerf in een afzonderlijke container ingezameld worden (dus niet samen met het andere puinafval). Volgende eenvoudige maatregelen zijn belangrijk bij demontage en afvoer van asbestcement: − − − te demonteren platen worden met water bevochtigd. fgov. 15 − − .be/pg/nlg00.a.311) of op de dienst anorganische afvalstoffen van de OVAM (É 015/284 325). Voor absolute zekerheid over de aanwezigheid van asbest is meestal een analyse nodig. de vezels komen makkelijk los.meta. bent u wel een particulier dan bent u niet verplicht de ARAB wetgeving na te leven. kunststof of kunsthars. De afvalstoffenwetgeving betreffende deze producten zou in de toekomst veranderd kunnen worden.4. het gedemonteerde gevaarlijke asbesthoudend afval moet opgehaald en afgevoerd worden door of in opdracht van een erkende overbrenger voor asbestafval. Bij deze materialen is het asbest ingekapseld in vb. Een visuele herkenning is echter moeilijk en enkel mogelijk door mensen met de nodige ervaring. Voorbeeld hiervan zijn sommige soorten imitatiemarmer.(É 015/284. Neem eenvoudige maatregelen waardoor de verspreiding van stof wordt beperkt Er zijn nog andere materialen met hechtgebonden asbest dan asbestcement. Doch wordt het u ten stelligste ontraden om zelf dergelijke gevaarlijke asbesthoudende producten te demonteren opdat u uw gezondheid niet in gevaar zou brengen. Dit materiaal wordt frequent aangetroffen onder de vorm van "touwvormig" materiaal rond buizen of als spuitasbest op constructie-elementen. Typisch voor deze ziekten is dat ze een lange incubatietijd hebben. Belangrijkste veiligheidsmaatregel bij verwijderen van asbestcement zijn: vermijd elke manipulatie die aanleiding geeft tot stofvorming en dus tot mogelijke inademing van de asbestvezels. 1. asbesthoudende remschoenen en koppelingsschijven. Voor informatie over de wettelijke verplichtingen betreffende de ophaling en verwijdering van dergelijke soorten asbesthoudende producten kan u dan ook best de OVAM contacteren. Een lijst van dergelijke erkende asbestverwijderaars vindt u op de volgend webadres van de FOD Werkgelegenheid.w. Arbeid en Sociaal Overleg: www. Vrije asbestvezels kunnen immers bij inademing aanleiding geven tot een aantal longziekten met vaak dodelijke afloop.htm.2 De verwijdering van afval uit losgebonden asbest Deze materialen hebben vaak volgende kenmerken: een vezelige of wollige structuur. asbestvinylvloertegels. Deze afvalstoffen dienen met de huidige wetgeving zonder verdere voorbehandeling te worden afgevoerd naar een vergunde stortplaats voor bedrijfsafval (een zogenaamde categorie 1-stortplaats). De afvalstoffen dienen wel dubbelwandig te worden verpakt en te worden voorzien van een asbestetikettering. Volgende zaken zijn belangrijk bij verwijdering van materialen met vrije asbestvezels of met weinig hechtgebonden asbestvezels: − wanneer u geen particulier bent moet u een beroep doen op een door de FOD werkgelegenheid. nog kunnen optreden tientallen jaren na de blootstelling. dat ze m. arbeid en sociaal overleg erkende verwijderaar voor het verwijderen of demonteren uit gebouwen en/of constructies van gevaarlijk asbestafval. asbesthoudende mastiek. asbestbitumen. Deze verplichting geldt zowel voor bedrijven als voor particulieren. wit of grijs. 325. de datum van afvoer. "overbrengers/verwerkers"). het transport van het asbestafval moet steeds vergezeld gaan van een identificatieformulier (zie ook vorige paragraaf).nl/materiaal. Gevaarlijke asbesthoudende afvalstoffen moeten met name verpakt worden in een stofdichte.44.opb. Informatie over beschermende kledij voor asbestsloop vindt u op de website http://www. Een lijst van erkende overbrengers voor asbestafval kan u telefonisch bij de OVAM aanvragen (É 015/284. Afvoer van asbestafval naar een containerpark is op de moment enkel voor asbestcement toegelaten.− Het asbestafval dient bij transport verpakt te worden in een dubbelwandige verpakking met asbestetikettering. 16 . De kunststofverpakking dient dubbelwandig te zijn wanneer het gevaarlijk asbestafval niet kan vermalen en gecementeerd worden of niet kan samengeperst worden. In deze gevallen is er immers nood aan een extra bescherming die het risico op vrijstelling van asbestvezels kan verminderen. van de opdrachtgever en van de vervoerder (indien deze niet de opdrachtgever is).be/pbm. U vraagt steeds een kopie van het identificatieformulier aan de erkende overbrenger.horyon.02). het kan bij eventuele latere betwistingen als bewijs voor legale afvoer dienen. U houdt dit document bij. de aard van het materiaal. Wanneer u enige twijfel hebt over de toegelaten verwijderings.en verwerkingswijze voor uw asbestafval dient u bij voorkeur de dienst anorganische afvalstoffen van de OVAM te contacteren (É 015/284. 1.5 Hoe asbestafval verpakken ? Asbestafval moet zodanig worden verpakt dat er geen asbestdeeltjes in het milieu kunnen vrijkomen. Ê 015/43.htm. Algemene info over persoonlijke beschermingsmiddelen en over gevaarlijke stoffen vindt u op de website http://www. gesloten kunststofverpakking met de nodige asbestetikettering. Dit document vermeldt onder meer de hoeveelheid afgevoerd materiaal.htm. de bestemming en naam en adres van de producent van het afval.311) of vindt U op de OVAM website (rubriek "onderneming". 98 betreffende het beperken van het op de markt brengen. Pierrite en Granité vloertegels in dubbelwandige. De binnenzak moet van doorzichtig polyethyleen zijn.Een asbesthoudende afvalstof die in een dubbelwandige zak moet worden verpakt is bijvoorbeeld een metalen profielbalk bedekt met spuitasbest. vermalen (in vakjargon: "vershredderd") tot asbestbrokken van max. het vervaardigen en het gebruik van asbest. Het ARAB noch het Vlarem bevatten gelijkaardige bepalingen over de wijze waarop asbestcement moet worden verpakt: asbestcement moet enkel zo uit de werkzone verwijderd worden dat er geen stofverspreiding is. asbestisolatiemateriaal of met asbest verontreinigd kunststof. Indien het product blauw asbest of crocidoliet bevat moet de tekst "bevat asbest" vervangen worden door "bevat crocidoliet/blauw asbest". de buitenzak moet bestaan uit polypropyleen met een minimale dikte van 200 µm. Verpakkingsafval en plastiekafval verontreinigd met asbest wordt niet vermalen doch enkel in balen samengeperst (tot een minimale 17 . Masal. asbestkoord. 1 cm groot. Het asbestafval wordt vervolgens gecementeerd zodat de asbestvezels in het cement worden gefixeerd.02. Figuur 10: asbestetiket In Wallonië moeten golfplaten/leien/buizen in asbestcement.6 Wat gebeurt er verder met uw gevaarlijk asbestafval ? De verwerking van gevaarlijke asbestafval (dus asbestafval met uitzondering van asbestcement en enkele andere afvalstoffen met hecht gebonden asbest) verloopt verder als volgt: De asbesthoudende afvalstoffen worden. Een meer gedetailleerde toelichting over de asbestetikettering vindt u in het KB van 03. Asbesthoudende afvalstoffen waarvoor een enkelwandige stofdichte verpakking volstaat zijn vb. min.5 cm breed zijn en bestaat uit een witte letter "a" tegen een zwarte achtergrond en daaronder een witte of zwarte standaardtekst tegen een rode achtergrond. Deze voorschriften gelden wel enkel voor asbestafval afkomstig van ingedeelde werven ! 1. De gecementeerde blokken worden verpakt in een stofdichte plastiekverpakking met asbestetikettering. van een etiket voorziene en hermetisch gesloten zakken verpakt worden. indien mogelijk. Het asbestetiket moet minimaal 5 cm hoog en 2. dikte 80 µm. producten zoals Glasal. Pical. dichtheid van 400 kg/m³). Dergelijk afval wordt enkel verpakt in een dubbelwandige stofdichte plastiekverpakking.4. van het Vlarem. Er is in Vlaanderen slechts 1 onderneming die de technische knowhow en de noodzakelijke milieuvergunning heeft voor het cementeren van gevaarlijk asbestafval: de onderneming Rematt. Lichtstraat 20 te Mol (É 014/86 18 62 of 86 60 21). Het ingepakte of gecementeerde asbestafval wordt vervolgens gestort. metalen balken waarop spuitasbest is aangebracht.2. Bovenvermelde werkwijze wordt voorgeschreven in artikel 5.3.1. De balen worden eveneens in een stofdichte plastiekverpakking met de nodige asbestetikettering verpakt. Tenslotte heeft men nog asbestafval dat vermalen noch geperst kan worden zoals vb. Het behandelen of storten gebeurt zodat geen asbest of asbestvezels kunnen vrijkomen in de lucht en geen vloeistoffen worden verloren die asbestvezels of asbeststof kunnen bevatten. 18 . Met normale levensduur kan verstaan worden de periode waarbinnen de kwaliteit van de asbesthoudende producten niet zodanig verslechtert dat er vrije asbestvezels vrijkomen of dreigen vrij te komen.of analysedoeleinden en. tot 1 januari 2005. ontwikkelings. onderneming of machinepark bevinden onmiddellijk moet laat verwijderen. 19 . Het verbod werd nog verscherpt in december 2001. Er zijn uitzonderingen voor asbesthoudende materialen voor onderzoeks-.Onderstaande tabel geeft de evolutie weer van de hoeveelheid gevaarlijke asbesthoudende afvalstoffen die de laatste jaren In Vlaanderen verwerkt werd. 6000 5000 4000 ton 3000 2000 1000 0 1997 1998 jaar 1999 2000 Figuur 11: in Vlaanderen behandeld gevaarlijk asbestafval 1. U mag dus geen nieuwe producten met asbest kopen en/of gebruiken.7 Mag u nog asbesthoudend materiaal gebruiken? Het hangt ervan af wat men onder gebruik verstaat: Er is in België sedert 1998 een quasi volledig verbod voor het op de markt brengen. Dit betekent echter HELEMAAL NIET dat u alle asbesthoudende producten die zich op dit ogenblik in uw huis. het vervaardigen of het gebruik van alle asbesthoudende materialen. U mag deze bestaande producten/materialen laten zitten tot wanneer de normale levensduur van deze bestaande producten verstreken is of tot wanneer de constructie waarin ze zich bevinden uit gebruik wordt genomen. voor chrysotielhoudende dichtingen en bekledingen die gebruikt worden bij installaties met vloeistofcirculatie bij hoge drukken en temperaturen. Eens asbesthoudende producten/materialen uit gebruik worden genomen mogen deze NIET meer doorverkocht en/of door uzelf of door anderen hergebruikt worden doch dienen deze producten als afvalstoffen verwerkt te worden op de in dit document toegelichte wijze. be/pc/pcb/nlcb06.htm) van de FOD Werkgelegenheid.8 Welke verplichtingen hebben ondernemingen ? De verplichtingen die werkgevers hebben met betrekking tot asbest worden beschreven in het ARAB (zie hoofdstuk II van dit document). Bij de verwijdering van oud.1. Werkgevers hebben nog andere verplichtingen wanneer ze gevaarlijk asbestafval uit een gebouw of machine willen laten verwijderen. 20 .fgov. Elke werkgever dient zo sedert 1 januari 1995 een asbestinventaris en het eventuele asbestbeheersplan op te stellen. Arbeid en Sociaal Overleg te raadplegen. Voor meer info hieromtrent gelieve de administratie Arbeidshygiëne en -geneeskunde (meta. verweerd asbestcement zou een ondernemer de arbeidsgeneesheer moeten raadplegen. Laatste kan oordelen over de noodzaak om de werknemers te voorzien van de ademhalingstoestellen en andere individuele beschermingsmiddelen. magnesiumhoudende silicaten die slijtvast. De pluisjes zijn eigenlijk bundels van zeer fijne vezels. Chrysotiel is vooral zuurbestendig. 700 600 500 400 300 200 100 0 1999 jaar 2000 ton (x 1000) Rusland China Canada Brazilië 21 . De wereldproductie van asbestmineralen bedroeg in het jaar 2000 1. De vezelige vorm van deze mineralen wordt echter niet als asbest beschouwd. Op microscopische schaal bestaan bruine en blauwe asbest uit rechtere en dikkere vezels dan witte asbest. De asbestvezels worden aangetroffen in aders of in lagen. Amfiboolvezels munten uit door hun hittebestendigheid. Wanneer dergelijke aders meer dan 1 % van het gesteente vormen is commerciële exploitatie mogelijk.2 Voor wie meer wil weten over asbest 2. − bruine asbest (amosiet). Er is jammer genoeg nog voldoende over: de bewezen wereldwijde reserves bedragen 200 miljoen ton. Blauwe asbest is vooral basebestendig. tussen gesteente met eenzelfde chemische samenstelling. Dit is onder meer zo in Canada.04 µm en is hiermee de dunste natuurlijk voorkomende vezel. Bruine asbest is gevaarlijker dan witte asbest. Zimbabwe en ZuidAfrika. Men onderscheidt in hoofdzaak: − Bij de groep van de serpentijnen (plaatvormige silicaten): − witte asbest (chrysotiel). 90 %). anthofylliet en tremoliet als asbest beschouwd. − Daarnaast worden ook nog actinoliet. Blauwe asbest werd tot 1978 wel frequent in buizen van asbestcement aangewend.1 Wat is asbest ? Asbest is een verzamelnaam voor een aantal vezelachtige. bij de groep van de amfibolen (kettingvormige silicaten): − blauwe asbest (crocidoliet). komt volgens sommige bronnen ook in asbestcementplaten voor. wollig uitzicht. Deze lagen zijn soms maar enkele centimeters dik. Deze rotsformaties bevatten maar zelden de gevaarlijke vezelige structuur. komt het meest voor (ca. Rusland. De term "amfibolen" en "serpentijnen" zijn verzamelnamen voor uitgebreide groepen rotsvormende mineralen die in vele gesteentes worden aangetroffen en die een gelijkaardige chemische samenstelling maar een verschillende stgructuur kunnen hebben.02 tot 0. (elektrisch) isolerend en vrij goedkoop zijn. Dit type asbest werd zelden gebruikt. is de gevaarlijkste vorm.en geluidswerend.9 miljoen ton. Een individuele chrysotielvezel heeft een dikte van 0. Tevens komen er in de natuur nog meer dan 100 andere mineralen sporadisch in een vezelige vorm voor. Is vooral in spuitlagen gebruikt. Witte asbest of chrysotielasbest heeft een pluizig. toch veel minder frequent dan witte asbest. brand. Chrysotielasbest zou het minst schadelijk zijn voor de menselijke gezondheid. namelijk uit het einde van de 19 eeuw.Figuur 12: wereldproductie van asbest Smeltpunt van de asbestmineralen bedraagt ca. 22 .2. trekvast (ca.m. Het werd om deze reden o. Vroeger bevatte bijvoorbeeld zowat elke dichtingsring van een motor asbest. het werd o. bestand tegen vocht (het rot niet). In Amerika werd crocidolietasbest tussen 1952 en 1957 zelfs gebruikt als filter voor sigaretten (http://loper.1 Voorkomen en herkenning van asbest Asbest in materialen Waar(in) vindt u het ? Asbest wordt 4500 jaar geleden al gebruikt als grondstof voor het pottenbakken.2 2.).m. mogelijk zelfs duizenden producten. Het gebruik van asbest is wijd verspreid: asbest wordt aangetroffen in honderden. Asbest wordt sedert de industriële revolutie op grote schaal gebruikt. 2. 34 000 kg/cm²). cement) een zeer coherente massa vormt. De uitvinding van asbestcement door de e Oostenrijker Hatscheck dateert van iets later. Omwille van hun verschillende fysische en chemische eigenschappen werden de asbestvezels soms gemengd om een ideale “blend” van eigenschappen in het eindproduct te bekomen. Volgende fysische kenmerken maakten asbest tot een gegeerd product: − − − − − − een grote specifieke vezeloppervlakte waardoor asbest gemengd met andere stoffen (vb. wat een niet echt aan te bevelen combinatie was.2.org/~george/trends/1998/Jan/88. wegens een structuur gevormd uit grote stabiele moleculen waardoor asbest vaak als verstevigend bindmiddel met andere producten werd gemengd (golfplaten. in stoommachines aangewend.1 2.d. Het Griekse woord asbestos betekende in de oudheid zoiets als onverwoestbaar.html). De dichtheid bedraagt ca. Een . 2. een lage warmtegeleiding en nagenoeg onbrandbaar waardoor asbesthoudende producten bij brandbestrijding worden ingezet.1. 1500 °C voor witte en bruine asbest en 1200 °C voor blauwe asbest. isolerend daar lucht tussen de vezels wordt vastgehouden. schokbestendig en trillingswerend. in de cabine van treinstellen gebruikt.4 kg/dm³. beton. vinyltegels e. zonder coating. Kenmerk: asbestcement.d.d.) in diverse binnenhuistoepassingen zoals in ketelwanden. als onderdakplaat. Bestaat uit asbestkarton. balkons (geproduceerd tot 1998).. dun. grijze kleur. asbestboard (geproduceerd tot jaren 90).en rioleringsleidingen (tot in 1998 geproduceerd). Kenmerk: asbestcement. bestaat uit asbestcement met eventueel cellulosevezels. gebruikt als dunne. Kernmerk: glad gepolijst oppervlak.m. zwart. rookgas-. koppelingsplaten en remvoeringen van oude voertuigen. op trappen e. schimmelwerende onderlaag van vinylvloerbedekking in keukens. Werd vaak gebruikt in vochtige ruimten zoals keukens. eetzalen e. in bitumen. Deze tegels duiken eerder zelden op en dan vooral in vloeren uit de jaren 70. te herkennen doordat ze makkelijk breken wanneer men ze wil buigen. Het product is weinig risicovol: ook bij breken komen er weinig vezels vrij. Diverse combinaties komen voor: in lijm. toiletten. schoorsteenmantels en trappen (geproduceerd tot in jaren 80). grijsachtig. vierhoekige platen. bloembakken (geproduceerd tot in jaren '80). is er een behoorlijke kans dat de vloerbedekking asbesthoudend is. vaak met zwarte coating aan de buitenzijde. asbest als wapening of vulstof in kunststoffen (o. in brandwerende verven. imitatiemarmer voor vensterbanken.m. asbestleien als dakbedekking (geproduceerd tot 1998). bij timmerwerk. Wanneer de onderlaag stug is en dus makkelijk breekt en de vloerbedekking oud is. Het is dan ook een grensgeval tussen hechtgebonden en niet-hechtgebonden asbestvezels. gas-. auditoria. zwembaden. lichtbruine tot gele plaat. bij elektrische installaties als elektrische isolatie). in elektriciteitskasten. Kenmerk: kartonachtig laagje aan de onderkant met lichtgrijze. lichtgroene of lichtbeige matte kleur. de tegels zijn o.. soms met witte tekening.Vanuit humaantoxicologisch standpunt is het onderscheid tussen hecht gebonden asbest (door middel van cement of van kunsthars) en asbest in min of meer losse vorm belangrijk. dakafvoer. Kenmerk: asbestcement. al of niet fel uitwendig gekleurd. voelt zacht aan. beetje glanzend. lijmen e. − − − − − − − − − − Asbest in losse of niet hecht gebonden vorm komt o. vaak met wit "gevlamde" decoratie. asbest in betonnen vloeren (enkel sporadisch). asbesthoudende vinylvloertegels.m. Spuitasbest of gevlokt asbest heeft een vlokachtig uitzicht. vlakke gevelplaten als decoratie van buitengevels. Kenmerk: vlak. enz…Het werd vooral in België gebruikt. Spuitasbest werd vaak toegepast voor de bekleding van stalen balken. onderlaag van vloerbekleding (geproduceerd tot 1993). Uitzicht: hard. water-. van vliegtuigen en in liften.d.. Kenmerk: vlakke. Asbest is vaak hecht gebonden in/als: − − − − golfplaten als dakbedekking (geproduceerd tot 1998). 23 . het asbest is zeer los gebonden. Het werd toegepast omdat het rotbestendig was. coatings. muren en plafonds in openbare gebouwen zoals schouwburgen. tussen jute. Kenmerk: asbestcement. voor als: − spuitasbest (gebruikt in gebouwen opgericht tussen einde jaren 60' en 1978) als thermische en akoestische isolatie en als brandwerend materiaal). dit plaatmateriaal bestaat uit asbestcement of uit gipsgebonden asbest. zeer los materiaal). in schoorstenen. in of op deuren (geproduceerd tot 1982. Veel hangt af van de toestand van het materiaal. asbestweefsels in brandwerende kleding en in brandwerende gordijnen. vaak met doek omwikkeld vezelachtig gips met zeer losse structuur en met asbestgehalte tot 50%). geperste isolatieplaten of vloerplaten rond of onder verwarmingsketels en procesinstallaties. Er is geen scherp afgebakend onderscheid tussen de begrippen "hecht" en "niet-hecht" gebonden asbestafval. asbesthoudend isolatiegips rond warmte. kenmerk: grijsachtig of witachtig. vezelachtig. in liftkokers. bijna altijd geverfd). in vuilstortkokers.− − − − − − − asbestkoord rond leidingen en in kachels (geproduceerd tot jaren 80. valt zeer gemakkelijk uiteen). als beschermende mantel van elektriciteitsdraden in oudere woningen. tot 90 % asbest.en stoomleidingen (geproduceerd tot jaren 80. Zo kunnen asbestcementplaten na 20 tot 30 jaar vaak met de hand verpulverd worden. wit-grijze pasta van pure asbestvezels die als muurpluggen gebruikt werden kort na de Tweede wereldoorlog (de zogenaamde "Herculesplug" of "wonderplug"). Producten met gipsisolatie bevatten vaak asbest. wit tot licht grijs. asbesthoudend pleisterwerk (duidelijke vezelstructuur. komt meestal voor in kelders van oudere huizen. ventilatiekanalen. 24 . in elektriciteitskasten. in oude haarden en verwijdering enkel met gepaste allesbranders beschermende maatregelen / vrij stug.shtml vind u een tekening met de voornaamste plaatsen in huis waar asbest kan voorkomen) Samengevat blijkt asbest vaak voor te komen in leien/platen van gevels/daken en als isolatie en als brandwerend materiaal in en rond de technische installaties van gebouwen. Komen de letters AT op de golfplaat voor dan bevat deze golfplaat zeker asbest.org/Training/wherefind. (op www. voelt zacht aan ketels. diverse vormen dakbedekking golfplaat met variabele dikte of vlakke leien toiletafvoer rond kanaal afdichting kachelruitjes. onder cvlichtbruin tot geel. elektriciteitskast. Vaak voorkomende asbesttoepassingen in woningen. herkenning (geproduceerd vóór 1993) is echter moeilijk) enkel verwijderen indien bekleding beschadigd is Tabel 1. Spuitasbest of gevlokt asbest is één van de gevaarlijkste soorten asbesthoudend materiaal omdat het zeer los gebonden is en slecht hecht aan de drager. De structuren waarop het voorkomt zijn vaak verborgen achter platen e. Er is expertise nodig voor de visuele herkenning van asbest. ketelwanden keukens. Het gebruik in België is verboden sedert 1980. rondom schoorsteen vaak met eenzijdige "wafelstructuur" bloembakken vrije dunne plaat.worksafe. 25 . Gelet op de ingevoerde verboden bij de productie en het gebruik van asbest verschuiven het voorkomen en de ermee samenhangende problemen die asbest kan veroorzaken langzaam van de productiefase en de gebruiksfase naar de fase van de afvalstoffenverwerking. trapbeschot. Een waterdichte identificatie is enkel in een labo mogelijk met behulp van X-stralen of elektronenmicroscopie.en wit tot vuilgrijs pluizig koord deurtjes. Het spuitasbest is meestal nu al in slechte staat: de minste beroering kan vezels vrijstellen. Asbest kan bovendien louter visueel ook nooit met 100 % zekerheid geïdentificeerd worden. trappen zeer divers (kartonachtig. moeilijk te buigen plafonds.d. Of een golfplaat asbest al of niet bevat is soms af te lezen op de golfplaat: komt de aanduiding NT (Non asbestos Technology) op de achterzijde van de plaat voor dan betekent dit dat de golfplaat geen asbest bevat.Benaming Plaats van voorkomen Uitzicht/kenmerken asbestcement afdichtkoord brandwerende plaat Onderlaag van vinylvloerbedekking grijze plaat gevels. Indien men de concentratie toch dient te meten: Uit vakbekwaamheidsschema’s blijkt dat men bij visuele inschatting van hoeveelheden asbest in een materiaal tot een zeer grote spreiding van de schattingen komt en dat men tevens een sterke overschatting maakt van de lage concentraties.2. Wanneer men asbestvezels in lage concentraties terugvindt gaat het over een ongewilde vervuiling daar het producttechnisch geen zin heeft om asbest in deze lage concentraties aan een product toe te voegen om het product bepaalde eigenschappen te geven.1 % kan de werkelijke concentratie net zogoed 0.1 Asbestconcentraties in de omgevingslucht Inleiding Asbest wordt overal in de buitenlucht in geringe doch meetbare concentraties aangetroffen. Voor beide situaties worden dan ook verschillende meetmethodes gehanteerd.15 % van de minerale vezels die men in de omgevingslucht aantreft bestaan uit asbestvezels.2. Derhalve geven enkel meetresultaten een betrouwbaar beeld van de aanwezige hoeveelheid.2.2 2. Indien asbestvezels bewust toegevoegd zijn aan een materiaal zal men het asbest steeds in vrij hoge concentraties terugvinden (meestal aanzienlijk meer dan 1 massapercent).2.be/pg/pgc/nlgc6. naast andere minerale vezels. Men veronderstelt dat de achtergrondconcentratie ongeveer 1 000 tot 10 000 keer lager is dan de concentratie asbestvezels die kan optreden in professionele asbestgerelateerde omgevingen. 2.htm).2 Meten van asbest in materialen De concentratie van asbest in een materiaal is een weinig relevante parameter wanneer men moet beslissen om asbesthoudend materiaal al of niet te verwijderen. De massa asbestvezels is geconcentreerd in een beperkt aantal dikke vezel(bundel)s. Arbeid en Sociaal Overleg erkent laboratoria voor het meten van asbest in materialen (www. Bij luchtmetingen die in het kader van de wetgeving voor de bescherming van werknemers worden uitgevoerd (ARAB wetgeving) hanteert men de 26 . Naarmate de te bepalen concentratie lager is wordt de invloed van het inhomogeen karakter belangrijker: indien het asbest niet overal in een materiaal in dezelfde concentratie voorkomt (dus inhomogeen voorkomen) dan zal de kans groter worden dat men in een staal geen asbest terugvindt en in een ander staal wel naarmate er minder asbest in het materiaal voorkomt. De FOD Werkgelegenheid. De meetonzekerheid bij het meten van concentraties asbest in materialen is ook aanzienlijk en bedraagt ongeveer een factor 10 of 1000 %. Het zij echter de fijnere vezels die gevaarlijk zijn bij inademing. Ca. Meet men 0.01 % of 1 % zijn.meta. Zo kan de massa asbest in een bepaald materiaal laag zijn en toch kan het aantal fijne vezels in het materiaal hoog zijn of vice versa.fgov.2. Het is immers niet de massa in het materiaal maar het aantal vezels per volume-eenheid in de omgevinglucht dat het risico bepaalt.1. Bij de telmethodes maakt men gebruik van elektronenmicroscopie of optische microscopie. 27 . Meetresultaten van asbestconcentraties in de buitenlucht verschillen ook sterk naargelang o. trillingen e.referentiemethode. Meetwaarden kunnen ook niet zomaar met elkaar vergeleken worden: Concentraties kunnen uitgedrukt worden in gewichtseenheden of in vezels/volume. Zo 'n meting is enkel zinvol wanneer de meetomstandigheden zoveel mogelijk deze tijdens de normale activiteiten benaderen (luchtcirculatie.2 Is meten weten ? Metingen van asbest in lucht kunnen zinvol zijn maar zijn op zich niet voldoende: Men ken vb. Dit is een voordeel want: − − kleine vezels komen in veel grotere mate in de omgevingslucht voor dan grote vezels (met uitzondering van plaatsen in de onmiddellijke nabijheid van emissiebronnen). de elektronenmicroscoop kan men individuele vezels waarnemen die slechts een fractie van een nanogram wegen. 2.).d.m. Telmethoden beklemtonen het voorkomen van kleine vezels. De methode is geschikt voor het meten van relatief hoge blootstellingen aan vezels waarvan men kan veronderstellen dat het asbestvezels van een gekende soort betreft (amfibolen of chrysotielen). Wanneer men zich een betrouwbaar idee wenst te kunnen vormen van de bloostelling van de bevolking aan asbest in een bepaald gebied of wanneer men de asbestbelasting tussen verschillende gebieden met elkaar wenst te vergelijken is het dan ook belangrijk om over een groot aantal meetwaarden te beschikken die ingezameld werden over een voldoende lange tijd en bij gevarieerde meteorologische omstandigheden. Bij luchtmetingen waarbij men de achtergrondconcentratie tracht te bepalen (dus de blootstelling waaraan in principe de volledige bevolking in een bepaald gebied kan worden blootgesteld) dient men.2.2. Resultaten van beide meetmethodes kunnen dan ook nauwelijks met elkaar vergeleken worden. veel gevoeliger meetmethodes (elektronenmicroscopen) te gebruiken. Soms is een materiaal ook duidelijk gedegradeerd en meet men toch geen asbestvezels in de lucht. Het meten van asbest in lucht moet dan ook kaderen in een risico-evaluatie van de specifieke locatie waar het probleem zich voordoet. kleinere vezels zijn gevaarlijker dan grote vezels want ze zijn beter inadembaar. gelet op de veel lagere concentraties. met vb. Methoden waarbij de asbestvezels worden geteld zijn nauwkeuriger dan methoden waarbij de asbestvezels worden gewogen. in tegenstelling tot gewichtsbepalingen. Analytische balansen hebben immers slechts een nauwkeurigheid tot ca. de meetmethode en de meteorologische toestand. een luchtmeting in een gebouw uitvoeren om na te gaan of een asbesthoudend materiaal niet in zodanige toestand is dat er een risico is voor de aanwezigen. 1 µg. Deze referentiemethode moet eerder beschouwd worden als een vergelijkende maatstaf voor blootstelling dan als een exacte meting van de concentratie. 28 . De kostprijs per analyse daalt naarmate meer analyses worden uitgevoerd. De meetmethodes en alle gezondheidsonderzoeken zijn op deze definitie gebaseerd. 2. Een elektronenmicroscopische analyse van één staal kost ca € 500 (20 000 BEF.2. Luchtmetingen op plaatsen waar asbesthoudend materiaal louter aanwezig is en verder niet beroerd wordt. Lichtmicroscopische meetmethoden zijn eenvoudiger en goedkoper doch geven minder nauwkeurige resultaten. Meest performant is de analytische transmissie-elektronenmicroscopie.3 Normen voor lucht De Vlaamse milieuwetgeving bevat geen milieukwaliteitsnorm voor asbest (een milieukwaliteitsnorm geeft de maximaal toelaatbare concentratie aan waarmee een polluent overal in het milieu zou mogen aangetroffen worden). € 125 of 5 000 BEF. Volgens mineralogen zou men met deze definitie echter ook veel vezels meetellen die eigenlijk geen asbestvezels zijn. textielvezels). De meeste landen en organisaties hechten op dit moment echter nog steeds aan de klassieke definitie van het begrip “vezel”. zelfs in relatief slechte staat.2. Men zou deze andere vezels in grotere mate uitsluiten mocht men de verhouding lengte/diameter optrekken (mocht men enkel dunnere vezels als “asbestvezel” beschouwen). beoordeling van de bezettingsgraad en het gebruik van de lokalen en van de waarschijnlijkheid op beschadiging van de asbesthoudende materialen. In arbeidssituaties waarbij men overwegend te maken heeft met veel hogere concentraties asbestvezels (men werkt vaak in gesloten ruimtes waar asbest voorkomt) gebruikt men de optische referentiemethode (membraanfiltratie gevolgd door optische fasecontrastmicroscopie). De methode laat toe om asbestvezels ondubbelzinnig te identificeren en de resolutie is voldoende om ook fijnere vezels te meten. situatie 2001). Elektronenmicroscopie wordt vaak gebruikt bij milieumetingen. waarbij dit asbesthoudend materiaal niet beroerd wordt: de getelde vezels zullen voor een groot deel uit andere dan asbestvezels bestaan (gipsvezels. zijn andere nadelen de soms lange analysetijden. het gebrek aan standaardisatie en het gebrek aan blootstellingsgegevens op basis van deze methodes in epidemiologische studies. hebben meestal beperkte zin met het oog op risico-inschatting. Er is ook nog andere informatie nodig om eventuele maatregelen te kunnen nemen: visuele inspectie van de materialen ter plaatse. een analyse via optische microscopie ca. De verhouding elektronenmicroscopisch versus lichtmicroscopisch waargenomen vezels kan variëren van 100/1 tot 1/1.Elektronenmicroscopie is de meest betrouwbare doch tevens een dure meetmethode. De referentiemethode is niet geschikt voor het meten van lage blootstellingen zoals in de buitenlucht of in gebouwen met asbest. Naast de kostprijs. Er is geen vaste omrekeningsfactor om analyseresultaten via lichtmicroscopische metingen te vergelijken met analyseresultaten van elektronenmicroscopische metingen. Een heet hangijzer bij luchtmetingen is ook de vezeldefinitie. htm).1. het MTR werd bepaald op 100 000 vezelequivalenten/m³. van het Vlarem.meta.696 188 . 100 vezels/m³.4. 2. In de milieuvergunning kan opgenomen worden dat de concentratie van het in de emissies voorkomende asbest moet gemeten worden (artikel 4.1.421 191 .4.5. Het meten van de asbestconcentratie in de lucht van de werkplaats dient te gebeuren door een hiervoor door de FOD Werkgelegenheid. Belangrijk is dat de emissienorm voor asbest ook bij het slopen van gebouwen. Dit is laag want de analytische detectielimiet bedraagt ca.1501 222 .4.237 128 -262 concentratie (veq/m³) 1891 .2.203 72 . Arbeid en Sociaal Overleg erkend labo (www.2. Volgens het Belgische ARAB mag de concentratie van amfiboolvezels en serpentijnvezels in de werkplaatsen max.be/pg/nlg00.fgov.4. Ook de verplichte meting van de neerslag in de omgeving (een zogenaamde immisiemeting) kan eventueel in de milieuvergunning opgenomen worden.Het Vlarem bevat wel een algemene emissienorm voor asbest die nageleefd moet worden door alle vergunningsplichtige inrichtingen. van het Vlarem).4 Metingen in Vlaanderen: conclusies Uit een meetcampagne van december 1998 tot december 1999 blijkt dat de normale achtergrondconcentratie in Vlaanderen (de concentratie in open lucht dus) ongeacht het gebied lager is dan 350 vezels/m³.0. het VR werd vastgelegd op 1000 vezelequivalenten/m³ lucht. § 3 van het Vlarem). De meetwaarden zijn gemiddelden over een jaar. van het Vlarem). 50 000 vezels/m³ respectievelijk 150 000 vezels/m³ bedragen zonder dat bijkomende specifieke beschermingsmaatregelen nodig zijn. Deze norm bedraagt 0.1 mg/Nm³ (bijlage 4. plaats nabij historische bron industrieel stedelijk residentieel verkeersrijk beschrijving vroegere asbest industrie Gentse kanaalzone globaal achtergrond achtergrond druk kruispunt concentratie (vezels/m³) 260 .2.391 65 .601 841 . constructies en installaties gerespecteerd dient te worden (artikel 6.3057 742 .4. In Nederland gebruikt men de begrippen verwaarloosbaar risiconiveau (VR) en maximaal toelaatbare risiconiveau (MTR). De wijze waarop emissies van asbest in de lucht dienen gemeten te worden wordt beschreven in bijlage 4. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de meetresultaten.1718 29 . p. meer relevante jaargemiddelden. Opmerkelijk is ook dat de concentratie asbest in de omgeving van de stortplaatsen voor inert afval (waar ook asbestcement mag aanvaard worden) en van de monostortplaats voor asbest laag bleek. De cijfers kunnen echter niet volledig met elkaar vergeleken worden: de gegevens uit tabel 3 zijn momentopnames: het betrof metingen met korte monsternemingsperioden (enkele uren tot dagen) i.Tabel 2.482 v/m³ 285 . Uit recente luchtmetingen bij dakbedekkers werden geen concentraties gevonden die hoger waren dan de toegelaten norm. meer schadelijke. 1981) bij Vlaamse asbestcementproducent (in het verleden !!) stortplaats voor inert afval 1 stortplaats voor inert afval 2 monostortplaats voor asbest concentratie (vezels/m³) ± 300 000 220 000 000 tot 353 000 000 170 000 tot 1 200 000 130 000 tot 2 000 000 200 . vezels aantreft.december 1999) (elektronenmicroscopie) Uit de tabel blijkt dat men nabij een historische bron (vroegere asbestverwerkende industrie) vooral de langere. 30 . Interessant zijn een ook aantal oudere meetwaarden van asbestconcentraties in en rond risicoplaatsen (metingen dateren van 1983) en recentere meetwaarden in de omgeving van 2 stortplaatsen voor inert afval (1997) en van een monostortplaats voor asbest (1196-1999): activiteit/locatie Brusselse tunnels (in het verleden !!) slopen van gebouw zonder voorafgaande verwijdering van asbest ongecontroleerd storten (Boom. Er blijkt ook dat aan een grenswaarde van 1000 v/m³ (of 5000 veq/m³) in Vlaanderen haalbaar zou zijn wanneer in de nabije omgeving geen ondoordachte manipulaties op asbest plaatsvinden. Concentratie van asbestvezels in de lucht bij risico-activiteiten De gegevens in tabel 2 en 3 suggereren dat er in de buitenlucht een aanzienlijke verbetering is opgetreden.v. Jaargemiddelde asbestconcentratie (december 1998.790 /m³ < 200 v/m³ Tabel 3. een haalbare en ook aanvaardbare grenswaarde voor de maximaal toegelaten concentratie asbestvezels in de omgevingslucht: deze grenswaarde veroorzaakt bij een levenslange blootstelling 1 extra overlijden per 100 000 mensen. Bij metingen in de omgeving van stortplaatsen werden echter geen hoge asbestconcentraties gevonden.Op basis van het bovenstaande kan men het volgende besluiten: situatie in open lucht: De achtergrondconcentratie in Vlaanderen is buiten risicozones lager dan 350 v/m³. Bij het aanbrengen van spuitasbest (verboden sedert 1978) traden zeer hoge concentraties op waartegen het niet mogelijk is zich doeltreffend te beschermen. Bij het deskundig verwijderen van asbest komen soms hogere concentraties voor. situatie in binnenruimtes: De concentratie van asbest in de binnenlucht schommelt meestal rond het verwaarloosbaar risiconiveau (VR). Er kan in het algemeen dan ook niet echt van een risicosituatie gesproken worden. Op basis van beschikbare gegevens lijkt een grenswaarde van 1 000 vezels/m³. Bij het ondeskundig verwijderen van asbest komen zeer hoge concentraties voor. Relevante risico's kunnen enkel nog optreden in of nabij specifieke situaties/locaties zoals bij sloopwerken. Bij de aanwezigheid van vrij of niet gebonden asbest komen concentraties voor in de buurt van het maximaal toelaatbare risiconiveau (MTR). te meten met transmissie-elektronenmicroscopie. 31 . in de omgeving van stortplaatsen of rond asbestafvalverwerkers. Dit wordt als een maatschappelijk aanvaardbaar risico beschouwd. Het wordt u in elk geval sterk ontraden om zonder enige kennis van zaken op eigen houtje asbesthoudende materialen (met uitzondering van asbestcement) te verwijderen. de verboden op het gebruik van nieuw asbest) en voor de wetgeving betreffende arbeidsomstandigheden welke beschreven wordt in het ARAB. het Algemeen Reglement op de Arbeidsbescherming. productnormering (o. In het algemeen zal u als privé-persoon enkel met asbestcement en eventueel asbestvinyltegels op veilige wijze kunnen omgaan. 32 .m. De Vlaamse overheid is bevoegd voor de wetgeving met betrekking tot het leefmilieu en dus o.m. De wetgeving over asbest is dan ook complex en de bevoegdheid is over verschillende overheden verdeeld.2. Belangrijk is wel dat de bepalingen van het ARAB niet van toepassing zijn op privépersonen.m. van toepassing. Eens men het asbesthoudend materiaal uit gebruik genomen heeft en dit materiaal zijn oorspronkelijke functie dus niet meer vervult wordt het materiaal juridisch als een afvalstof beschouwd en dient men het overeenkomstig de Vlaamse milieuwetgeving af te voeren en te verwerken. het Vlarem en het Vlarea) daarentegen zijn zowel op ondernemingen als op privé-personen. De bepalingen van de milieuwetgeving (o. voor reglementering over emissies van asbest in lucht en water en over de afvoer en verwerking van asbestafval.m.3 Waar naartoe met asbestafval Regels over het gebruik van asbest en de verwijdering en de verwerking van asbesthoudende materialen zijn verspreid over verschillende wetgevingen. Als privé-persoon mag u dus zelf beoordelen of u het asbest op veilige wijze kan verwijderen. In onderstaande tabel vindt u de mogelijke verwerkingswijzen van asbestafval. De Federale of "Belgische" overheid is bevoegd voor o. In de Vlaamse milieuwetgeving bevatten het Vlarea (Vlaams reglement betreffende afvalvoorkoming en -beheer) en het Vlarem (Vlaams reglement houdende bepalingen inzake milieuhygiëne) bepalingen met betrekking tot asbest(afval). . I) . .asbestvinyltegels) ander asbest(houdend) afval NEEN (mogelijk tot 16 juli 2005) JA NEEN NEEN (tot 16 juli 2005) NEEN JA JA JA (zie ook tabel 5) cat.afval dat bij een normale manipulatie geen asbestvezels vrijstelt: vergunde stortplaats voor inert afval. II). (**) Op dit ogenblik is er een studie "stortcriteria voor asbest" aan de gang. voor het beperkt herstel van buizen en leidingen waarvan de isolatie asbest bevat en voor het verwijderen van asbest en asbesthoudende materialen die gemakkelijk kunnen worden weggenomen door eenvoudige handelingen zoals losschroeven of uitzagen.type asbest benaming gevaarlijk afval ? (Vlarea) wijze van verwijdering en verwerking verwijdering via erkend verwijderaar * (ARAB.voor bedrijfsafval (cat. I stortplaats).afval dat hoofdzakelijk uit vrije asbestvezels bestaat: cementeren en afvoer naar een stortplaats voor bedrijfsafval (cat. De verwijdering en eindbestemming van asbestafval (*) (*) Het ARAB meldt betreffende de verwijdering van asbest het volgende: Afbraak via een erkende verwijderaar is niet nodig voor het verwijderen van oud asbestcement. dus NIET voor privépersonen) afvoer via erkend overbrenger of een geregistreerd vervoerder ? voorafgaande conditionering ? (Vlarem) bestemming** (Vlarem) (Vlarea) vergund stort voor: . Indien men het aanvaardt moet er wel een afzonderlijke container voor het asbestcement moet zijn voorzien 33 .voor huishoudelijk afval (cat. De criteria zouden meer gerelateerd worden aan het effectieve gezondheidsrisico bij blootstelling aan asbestafval dan op dit ogenblik het geval is.inert afval (cat. (***) Containerparken zijn niet verplicht om asbestcement te aanvaarden. I stortplaats welke vergund is voor asbestafval asbestcement NEEN (mogelijk tot 16 juli 2005) NEEN NEEN (tot 16 juli 2005) NEEN hecht gebonden asbestafval (vb. III) . Het is steeds mogelijk dat op basis van deze studie de toegelaten bestemming voor bepaalde soorten asbest of asbestcement kan wijzigen.afgifte op een containerpark (***) cat. I stortplaats welke vergund is voor gevaarlijk asbestafval Tabel 4. II) . Een mogelijk voorstel is: .afval waarvan asbestvezels kunnen loskomen: verpakken en afvoer naar een stortplaats voor huishoudelijk afval (=cat. In deze studie wenst men nieuwe criteria te ontwikkelen voor de indeling en de bestemming van de verschillende soorten asbestafval. asp. kunststofverpakking met asbestetikettering -verpakken in dubbelwandige...be/pg/pgb/nlgb00.4. kunststofverpakking materiaal bedekt met met asbestetikettering asbest(houdend materiaal) afvalstoffen die vrije asbestvezels bevatten zoals spuitasbest en asbeststof NV Rematt 2440 Geel. niet vershredderbaar stofdichte. Acaciastraat 14C É 014/86 60 21 Ê 014/86 60 16 Tabel 5. Sommige containerparken hebben op piekmomenten.ovam. kan geraadpleegd worden op http://www. containerparken. -verpakken in stofdichte.(artikel 5.1. 34 . Verplichte voorbehandeling van gevaarlijk asbestafval (artikel 5.2. soort asbestafval soort voorbehandeling vergunde verwerker -voorafgaand vermalen als asbestbrokstukken > 1 cm -cementeren. verontreinigd met asbest -verpakken in stofdichte.1.fgov.3.be/lijsten/lijsteninrichtingen. kunststofverpakking met asbestetikettering verpakkingsafval en -samenpersing tot min. 3° van het Vlarem) De lijst van in België erkende ondernemingen voor afbraakwerken van asbest(houdende)materialen vindt je op het volgende internetadres: http://www. kunststofafval 400 kg/m³.2. onvoldoende personeel zodat er geen efficiënte controle is op de “zuiverheid “van de aangeboden afvalstromen: het is soms nog mogelijk is dat asbestcement in een container voor “gewoon” puinafval terechtkomt wat men absoluut moet vermijden: indien het asbestcement mee in een puinbreker vermalen wordt komen de asbestvezels vooralsnog in het milieu terecht.meta.2. vergunde categorie 3-stortplaatsen.3. Onderstaande tabel verduidelijkt op welke wijze het gevaarlijke asbestafval onschadelijk wordt gemaakt bij een gespecialiseerde verwerkingsinrichting alvorens het gestort wordt. Lijsten van in Vlaanderen erkende overbrengers voor asbestafval. §3 van het Vlarem).htm. categorie 1-stortplaatsen e. §1.a. 1. Omdat in gewone buitenlucht ook asbestvezels voorkomen ademt iedereen kleine hoeveelheden asbestvezels in. Het risico neemt natuurlijk wel toe naarmate de blootstelling groter is en/of langer duurt. 2. In praktijk is het zo dat asbest enkel in specifieke situaties een relevant risico schept voor de volksgezondheid.1 2. vergeleken met het gezondheidsrisico te wijten aan de talrijke andere gezondheidsbelastende stoffen die in ons milieu voorkomen. Alle epidemiologische studies zijn gebaseerd op de huidige vezeldefinitie. 1 % van de asbestziekten ). De maatschappelijke gevolgtrekkingen van de vaststelling van het risico dat asbestblootstelling veroorzaakt gebeurt zoals dit dikwijls het geval is met grote vertraging. De inademing van asbestvezels kan het voorkomen van volgende ziekten veroorzaken of ertoe bijdragen: − asbestose (frequentie ca.2. 10 tot 50 % van de gevallen van asbestose leiden tot longkanker. Ca. leiden tot asbestgerelateerde ziekten. Asbestose wordt veroorzaakt door een relatief hoge blootstelling aan asbest en komt dan ook vooral voor bij sommige beroepsgroepen: in Nederland bleken veel isoleerders (ca. 35 . Asbestose wordt gekenmerkt door een fibrose of verbindweefseling van de longen zodat de zuurstofuitwisseling wordt bemoeilijkt.1.4.4 2.4. 5 tot 10 %) aan asbestose te leiden. Over het verband tussen longkanker en blootstelling aan asbest verschijnen reeds rapporten in Duitsland in 1938 doch het duurt tot het midden van de jaren 60 tot er hierover een wetenschappelijke consensus ontstaat. Hartproblemen vormen een belangrijke doodsoorzaak bij asbestosepatiënten. Hoe meer vezels je ingeademd hebt. Het is met andere woorden met de huidige beschikbare gegevens niet mogelijk om op puur wetenschappelijke basis een grenswaarde voor blootstelling vast te stellen waaronder er geen enkel risico is op mesothelioom of longkanker. Theoretisch kan elke blootstelling.2 Asbestziekten Asbestvezels zijn voornamelijk gevaarlijk bij inademing. De asbestziektes zijn voornamelijk beroepsgebonden. De eerste specifieke reglementering in België verschijnt in 1978. Door de vermindering van de longfunctie moet het hart harder werken. Asbestgerelateerde ziektes komen ook veel minder bij vrouwen voor als gevolg van hun vroegere afwezigheid op de risicovolle werkplekken. in zo'n 80 % van de gevallen kan men de asbestziekte toeschrijven aan een beroepsmatig contact met asbest. In de buitenlucht zit echter doorgaans zo weinig asbest dat het risico op asbestgerelateerde ziektes in niet-risicosituaties met de huidige kennis als gering wordt beschouwd. hoe klein ook.1 De gezondheidsrisico's bij aanwezigheid en verwijdering van asbest Gezondheidsrisico's bij omgaan met asbest Inleiding De eerste volledige beschrijving van asbestose dateert van 1927.4. hoe groter het risico. In het geval van longkanker kan het verband maar zelden met zekerheid rechtstreeks aan asbest toegeschreven worden. Bij mesothelioom is in 85 % van de gevallen een verband met asbest aannemelijk aangetoond. bij mensen die aan kleinere doses werden blootgesteld is dit verband niet aangetoond. asbestvezels kunnen als drager voor kankerverwekkende stoffen zoals PAK's dienen. Voor chrysotiel zou een grenswaarde van 25 vezeljaren het voorkomen van asbestose nagenoeg uitsluiten. Voor longkanker wordt als vuistregel gehanteerd dat de kans op het ontwikkelen van deze ziekte met 1% toeneemt per vezeljaar blootstelling. Deze ziekte is bijna altijd dodelijk. Bij asbestverwerkers is er statistisch een lineair verband vastgesteld tussen blootstelling en kankerrisico.en of buikvlies die altijd dodelijk is en bijna enkel veroorzaakt wordt door bruine of blauwe asbest. Er zijn vele andere invloeden die longkanker kunnen veroorzaken of ertoe bijdragen zoals bijvoorbeeld roken. maar door een langdurige verhoogde blootstelling. De diagnose is soms moeilijk. Het is bovendien moeilijk om de effecten van roken en asbestblootstelling op de ontwikkeling van longkanker statistisch uit elkaar te halen daar het ziektebeeld niet verschilt. Asbestvezels die via het maag/darmkanaal opgenomen worden zijn waarschijnlijk niet gevaarlijk: er is op dit ogenblik geen verband aangetoond tussen vormen van kanker en orale opname. De vezels zijn hierbij waarschijnlijk niet afkomstig van orale opname doch komen in het maag/darmkanaal terecht door migratie vanuit longen buikvlies e. Het risico op longkanker verhoogt zo met een factor 50 bij asbestblootstelling wanneer men bijkomend ook rookt: men spreekt van een synergetisch effect. Puur hypothetisch worden wel eens volgende mogelijkheden geopperd: − − asbest kan vrije zuurstofradicalen genereren die een rol kunnen spelen bij de bevordering van tumoren. Men veronderstelt dat het risico op longkanker door asbest niet bepaald wordt door een incidentele hoge piek in de blootstelling. Over het juiste mechanisme waardoor asbest longkanker veroorzaakt tast men in het duister.− − − Asbestose (asbest stoflongen) treedt in de regel op bij hoge tot zeer hoge blootstellingen. In uitzonderlijke gevallen worden afwijkingen gezien bij een concentratie van 5 vezeljaren. longkanker (ca. maag. mesothelioom (ca. Longkanker gaat vaak samen met asbestose en wordt dan ook als een beroepsziekte beschouwd. het eventueel risico is bij orale opname echter veel geringer dan bij inademing van asbestvezels. n° 56). 2/3). 36 . de incubatietijd bedraagt gemiddeld 38 jaar na de eerste blootstelling. Er zijn wel vermoedens dat dit het geval kan zijn (bron: Ecomanager. 1/3).d. Het betreft een zeldzame vorm van kanker aan het long. Mesothelioom komt hoofdzakelijk voor als beroepsziekte (dus bij hoge en/of langdurige blootstellingen) maar kan ook veroorzaakt worden door een betrekkelijk lage blootstelling.en darmkanker: wordt vastgesteld bij beroepsgroepen die aan blauwe asbest worden blootgesteld. Volgens de laatste bevindingen geven vezels met een vezeldiameter van 1-2 µm de grootste neerslag in de longblaasjes. Relatieve gevaarseigenschappen in functie van vezeltype de niet -zichtbare vezels zijn gevaarlijk: deze vezels zijn zo fijn dat de verdedigingsmechanismen van onze luchtwegen (neusharen-trilhaartjes in slijmvlies) omzeild worden en de vezels zich in onze longblaasjes kunnen nestelen. 565-601..4. Uit het voorkomen van mesothelioom en longkanker blijkt dan ook dat blauwe en bruine asbest gevaarlijker zijn dan wit asbest. Ook de duurzaamheid en splijtbaarheid spelen een rol: hoe duurzamer en hoe beter splijtbaar hoe gevaarlijker de vezel. mensen die beroepsmatig omgaan met asbesthoudende producten ("secundaire sector"): de bouw en de sloopsector.1. Blauw en bruin asbest zijn zeer duurzaam in het lichaam. Vezels met een lengte/diameterverhouding < 3 zijn minder gevaarlijk. ovenbekleders.4 De risicogroepen De 2 belangrijkste risicogroepen zijn: − − mensen die tewerkgesteld waren bij de "primaire" productie of bewerking van asbest of asbesthoudend materiaal: de producenten van isolatiemateriaal. 2. UK. ziektebeeld chrysotiel (witte asbest) amfibolen amosiet crocidoliet (blauwe asbest) (bruine asbest) mesothelioom longkanker 1 1 100 10 tot 50 500 Hodgson en Darnton. 2000 Tabel 6.05 en 1 µm. de sector van verwarmingstechnieken. Annals of Occupational Hygiene 44 N° 8. Langere en dunnere vezels zijn gevaarlijker dan kortere en dikkere. scheepswerven.2.1. Het relatief risico op mesothelioom en longkanker wordt in onderstaande tabel weergegeven. de energiecentrales enz… 37 . producenten van remschoenen enz.4.3 Gevaarseigenschappen in functie van vezel(type) Niet elke soort vezel is even gevaarlijk: de kankerverwekkende eigenschappen houden vooral verband met de afmetingen van de vezels en met het type vezel. De gevaarlijkste vezels hebben een lengte tussen 5 en 40 µm en een diameter tussen 0. Voornamelijk in de bouwwereld werd weinig aandacht geschonken aan het risico van blootstelling terwijl een groot aantal mensen in deze sector toch met asbest in aanraking is gekomen (weliswaar op minder intensieve wijze dan in de eigenlijke asbestnijverheid). door circulatie op besmette gronden. door het huishoudelijk gebruik van met asbest verontreinigde grond (gebruik als dakbedekking of als witmiddel). schrijnwerkers en loodgieters. het grootste risico lopen. de wetgeving en de mate waarin ze werd toegepast kunnen van land tot land verschillen).en petrochemische bedrijven. In een periode van 20 jaar van 1971 tot 1991 werden er 183 doden uit de asbestnijverheid geregistreerd.nl/artikelen/0501br01.lkaz. een betere rapportering van doodsoorzaken (artificiële stijging). De gegevens uit het Britse mesothelioomregister zijn mogelijk niet zomaar naar andere landen te extrapoleren (o. Dit register wordt sedert 1968 in Groot-Brittannië bijgehouden en vermeldt alle gevallen waarbij mesothelioom op het overlijdenscertificaat is vermeld. In Nederland zijn er ca. isolatiebedrijven. met name bij scheepswerven. een langere gemiddelde levensduur (echte stijgingen). te wijten zijn aan een betere diagnose. De meeste blootstellingen zouden plaatsgehad hebben in beroepen waar het asbestrisico niet werd onderkend.Sedert 1992 worden er in België in epidemiologische studies meer gevallen van met asbestlichaampjes besmette longen waargenomen bij de laatste bevolkingsgroep dan bij de eerste.m. De geraadpleegde bronnen geven niet altijd éénduidige informatie: Asbestgerelateerde ziekten zouden enerzijds vooral optreden in de gebieden waar veel met asbest is gewerkt.m.demon. 600 slachtoffers/jaar als gevolg van vroegere blootstelling aan asbest. Men verwacht dat 1 op 100 van alle Britse mannen ouder dan 50 zouden kunnen overlijden door mesothelioom.nivre. (zie ook www.uk/ban19. 38 . Ter vergelijking: het aantal jaarlijkse Belgische verkeersdoden bedraagt ca. een verandering van de leeftijdspyramide.htm . zoals installateurs van centrale verwarming en sanitaire toestellen. www. In dezelfde periode vielen er buiten de asbestindustrie 10 985 doden te betreuren. De gegevens in het Britse mesothelioomregister lijken anderzijds te suggereren dat de beroepsgroepen die zich meestal van geen enkel gevaar bewust zijn op het gebied van asbest. De toename kan o. 400 slachtoffers/jaar in België. elektriciens schilders. In de asbestnijverheid zelf zorgde de strenger geworden reglementering en de groeiende bewustwording geleidelijk aan voor een steeds hoger beschermingsniveau van de werknemers.co. 1 500. Het aantal slachtoffers zal volgens diverse bronnen in de nabije toekomst nog toenemen omdat het geruime tijd duurt eer de effecten van blootstelling zich vertalen in de typische asbestgerelateerde ziektes en omdat de grootste mate van blootstelling aan asbest rond 1970 zou gebeurd zijn. Contact treedt dan op door landbouw. asbestcement. Omgerekend zou dit ongeveer overeenkomen met ca. Dit is bijvoorbeeld het geval voor grote delen van Turkije.htm) Andere bevolkingsgroepen die een zeker risico lopen zijn: − bewoners van bepaalde regio's in de wereld waar er een aanzienlijke "natuurlijke blootstelling is aan asbestvezels als gevolg van de geologische aanwezigheid van asbesthoudende formaties. De tabel hieronder is een samenvatting van een beperkte studie uitgevoerd door Fibrecount in opdracht van Rematt. storten op een stortplaats. particulieren/KMO’s die zich ontdoen van kleine hoeveelheden gevaarlijk asbestafval (er is geen goed inzamelcircuit voor dergelijke kleine partijen). breken. opruimen van puin na brand.2 Risicosituaties en maatregelen De verspreiding van asbestvezels in het milieu zal mogelijk toenemen wanneer vele asbesthoudende producten zoals asbestcementplaten het einde van hun levensduur bereikt hebben en op al of niet legale wijze verwerkt worden. asbesthoudend afval in puinbrekers.. 2. afgifte bij containerparken (weinig toezicht/opleiding bij gemeentearbeiders. risico op “besmetting” asbestcement met gevaarlijk asbestafval).m.4. Er wordt niet verwacht dat dit een merkbare invloed zal hebben op de achtergrondconcentratie in open lucht en op de volksgezondheid. landbouwwegen e.en sloopafval. 39 . asbest bij sloop. Als risicosituaties worden beschouwd: − − − − − − − − − de aanwezigheid van asbest op paden. Mogelijke oorzaken waren het dragen van met asbest geïsoleerde racepakken tijdens autoraces of de blootstelling aan asbest tijdens zijn legerdienst bij de Amerikaanse "Marines".d. de inzameling en verwerking van bouw. Het meest bekende asbestslachtoffer is ongetwijfeld de Amerikaanse filmacteur Steve McQueen. De gemeten achtergrondconcentraties zijn en blijven immers laag vergeleken met het blootstellingsniveau bij risicoberoepen/risicosituaties.en schrootbedrijven. De verspreiding van asbestvezels kan o.. het reinigen van asbescementen daken met hoge druk. Steve McQueen stierf op 7 november 1980 aan de gevolgen van mesothelioom. verkleinen) en verwijderen van asbestcement tijdens klusjes of bij het slopen. tegengegaan of beperkt worden door een meer doorgedreven aandacht en controle bij het slopen. In deze tabel worden een aantal typische asbestproducten gerangschikt in de mate waarin ze in laboratoriumomstandigheden vezels vrijstellen bij een geforceerde beluchting. door legale verwerking en door specifieke risicosituaties zoals het onzorgvuldig reinigen van asbestdaken (met hogedrukreiniger) te vermijden of met zorg te benaderen.− huisgenoten van mensen die met asbest omgaan (contactbesmetting via kleding. Deze tabel kan derhalve een indicatie geven van de sterkte waarmee asbestvezels gebonden zijn in sommige asbesthoudende producten.). De resultaten kunnen echter niet rechtstreeks als leidraad fungeren om de schadelijkheid van asbesthoudende producten in reële omstandigheden in te schatten. voertuig enz. het agressief bewerken (zagen. type asbestmateriaal asbestbevlokking asbesthoudende gipsisolatie 1 asbestplaat low density benaming spuitasbest asbestgehalte (in volume%) > 95 % ± 15 % andere kenmerken Dikte 5 cm zeer broze gipsmatrix vlakke. rest = kalk verweerde golfplaten asbestcementplaat voor high density dakbedekking asbesthoudende gipsisolatie 2 abestcementplaat "menuiserite" high density geverfde asbestdoek asbesthoudende "klingerite" pakking (voor dichten van leidingen) asbesthoudende "collovinyl" vloertegel met resten van asbestlijm plafondtegel van asbestkarton "panocel" ± 50 % ± 60 % ± 5 %. Bij het verwijderen van asbestcement is de algemene regel: voorkom stofvorming. Voorzichtigheid wordt dus steeds aanbevolen. ook bij het verwijderen van het als relatief onschadelijk beschouwd asbestcement. De schadelijkheid van asbestcement hangt blijkbaar in belangrijke mate af van de ouderdom van de plaat en van de plaats van voorkomen: zo zal de aan de buitenlucht blootgestelde zijde van asbestcementplaten sneller verweren dan de beschutte binnenzijde door o. lichte plaat. Vrijkomen van asbestvezels bij geforceerde beluchting Uit deze tabel zou blijken dat naast de producten die los gebonden asbest bevatten. 40 .3 cm kunststof dikte ± 1 cm met éénzijdige alufolie 109 ± 50 % 67 Tabel 7. Dit kan door volgende eenvoudige beschermingsmaatregelen.5 cm golfplaat Dikte 3 cm broze gipsmatrix dikte 0. rest = kalk/cement ± 95 % ± 70 % dikte 0. gemakkelijk te breken vezels/l 52 727 47 857 25 667 "pical" brandwerend e platen tot 60 % (10 tot 50 % wit.5 cm vlakke plaat dikte ± 0. 1 tot 10 % blauw). ook sommige producten met zogenaamde hechtgebonden asbestvezels in niet onaanzienlijke mate asbestvezels kunnen vrijstellen wanneer deze producten verweerd zijn.m. de inwerking van zure regen.3 cm cellulosematrix 4 018 954 600 280 167 ±1% dikte ± 0.4 cm dikte ± 0. 5. In de veronderstelling dat dit asbest over een periode van ca. Als u geen particulier bent moet u voor het verwijderen van gevaarlijk asbesthoudend afval trouwens verplicht een beroep doen op een erkende verwijderaar (zie ook hoofdstuk 6. Asbesthoudende materialen moeten zeker niet altijd verwijderd worden: in gebouwen waar asbesthoudende materialen in goede toestand voorkomen en ongemoeid gelaten worden kan het gezondheidsrisico voor de aanwezigen beperkt tot verwaarloosbaar zijn en/of aanzienlijk kleiner dan wanneer men het materiaal op ondeskundige wijze verwijdert. Deze hoeveelheid zal in de toekomst waarschijnlijk toenemen. 5 miljoen ton/jaar) zou het bouw. Bij de beslissing tot verwijdering spelen ook factoren een rol zoals de mate waarin het lokaal betreden wordt. van schuurschijven en van hoekslijpmachines bij het bewerken van asbestcement. het soort asbest en de wijze waarop het in het materiaal verwerkt werd. In Nederland komt er naar schatting nog 4 miljoen ton asbesthoudend materiaal voor (met ca. 41 .en sloopafval Hoeveelheden Asbest is wijd verspreid in de bouwsector: zo werd o.en sloopafval die er in Vlaanderen vrijkomt (ca.5 2. Bij extrapolatie van de Nederlandse en Duitse schattingen zou er in België nog zowat 2. Een andere schatting gewaagt van 1 miljoen m³ of 2 miljoen ton asbestcement in Vlaanderen. 2. het ARAB verplicht tot de bevochtiging van asbestcement tijdens verwijderingwerkzaamheden.en sloopafval gemiddeld ca. wat ruwweg overeenkomt met zowat 24 miljoen ton asbestcement. 50 000 tot 125 000 ton asbesthoudend materiaal in België of ca. op containerparken reeds asbest aangetroffen tussen het grof huisvuil en het bouw. In Duitsland zouden er zowat 1 miljard m² asbestcementplaten gebruikt zijn. In Nederland komt er jaarlijks zowat 70 000 ton asbesthoudend materiaal vrij.Een aantal van deze maatregelen worden trouwens verplicht gesteld door het ARAB: Het ARAB verbiedt het gebruik van mechanische werktuigen met grote snelheid. 40 000 ton tot 100 000 ton asbestcement vrijkomt.: waar naartoe met asbestafval). 20 tot 50 jaar vrijkomt betekent dit een jaarlijks vrijkomende hoeveelheid van ca. Andere types asbesthoudend materiaal dan asbestcement verwijdert u bij voorkeur niet zelf .en sloopafval.1 Asbest in bouw. 30 000 tot 75 000 ton voor Vlaanderen. half om half leien en golfplaten. Bij een afbouwtijd van 50 jaar zal er jaarlijks 450 000 ton asbestcement gestort worden.5 miljoen ton asbesthoudend materiaal voorkomen.6 % asbesthoudend materiaal bevatten. Indien men dit cijfer vergelijkt met de hoeveelheid bouw. Dit betekent dat er jaarlijks ca. 0. Ongeveer 80 % van het ooit geproduceerde asbest werd gebruikt in de bouwsector. 4 % puur asbest).m. 3 2.5.en sloopafval in een puinbreker terechtkomt kunnen echter zeer veel asbestvezels vrijkomen. De herkenning en identificatie van asbesthoudend materiaal is soms moeilijk daar het asbest vaak als nevenproduct en vermengd met andere stoffen in de leidingen.2 weren van asbest uit puinafval Gelet op de variëteit van (constructie)materialen waarin asbest aangewend werd en gelet op het tekort aan bewustwording en kennis over de gevaren van asbest in de bouwsector lijkt het onvermijdelijk dat er een groot gedeelte van het vroeger gebruikte asbest in het bouw. platen. Wanneer asbesthoudend bouw. Het vermalen van asbestcement in puinbrekers kan een emissie van asbestvezels bewerkstelligen die zo'n factor 10. de wegenbouw bepaalt) mogen er geen "vrije asbestvezels of asbeststof" in bouw. ondertussen is dit asbest deskundig afgedekt) of werd er asbest teruggevonden in puingranulaten gebruikt in het "Rivierenhof" te Antwerpen.en sloopafval voorkomen. Het decreet bevat echter geen saneringsnormen voor asbest. Derhalve zal geval per geval bekeken worden of sanering al of niet noodzakelijk is.2. Belangrijker lijkt het de OVAM echter dat er een zodanige norm komt waarbij: − − er betrouwbare doch zo eenvoudig mogelijke meetmethodes zijn om de norm in de praktijk ook te kunnen gebruiken. Indien er asbest wordt gevonden in bodems is het bodemsaneringsdecreet van toepassing.000 hoger ligt dan de continue emissie uit verweerd asbestcement. werd gebruikt.1 Normen voor asbest in puin In Vlaanderen Volgens het Vlarea (dat de voorwaarden voor hergebruik van afvalstoffen in vb. Het gebeurt frequent dat er al of niet gebonden asbest wordt aangetroffen in granulaten die werden aangewend als materiaal voor onderfunderingen bij wegenbouw e. 42 . Selectief slopen van gebouwen met de nodige aandacht voor het afzonderlijk houden van asbesthoudend materiaal is één van de efficiëntste en goedkoopste maatregelen om de verdere verspreiding van asbestvezels in het milieu te beperken. Dit decreet bepaalt in welke omstandigheden een bodem dient gesaneerd te worden. Zo is er bijvoorbeeld asbest gebruikt bij de aanleg van wandelpaden in het natuurgebied Blaasveld in de gemeente Willebroek (opm.en sloopafval terechtkomt. het risico voor de mens aanvaardbaar is.d. Dit komt in de praktijk neer op een toegelaten concentratie die gelijk is aan de detectielimiet van asbest.3. 2.5. isolatiematerialen e.d.5. Hierbij wordt niet vermeld welke meetmethode men moet gebruiken Men kan zich vragen stellen bij een dergelijke "nulnorm": de meetmethodes zijn zo geavanceerd dat men bijna altijd een asbestvezel kan vinden wanneer men een electronenmicroscoop gebruikt. Wat dus ten stelligste moet vermeden worden. − 43 . 1000 tot 5000 mg/kg.2 In Nederland Indien er in Nederland meer dan 0. De Nederlandse Arbeidsinspectie daarentegen hanteert de nulnorm. moet volgens de toelichting in het Asbestbesluit Arbeidsomstandighedenwet. Deze impliciete norm werd berekend met behulp van het mathematisch model C-soil en is gebaseerd op de maximaal toelaatbare dagelijkse inname en op mogelijke blootstellingsroutes. het nemen van representatieve monsters uit een partij.5.en sloopafval en puingranulaat). een kwantitatieve en een kwalitatieve bepaling van asbest met fasecontrastmicroscopie en/of EM/RMA waarbij in verschillende zeeffracties van de monsters afval of puingranulaat de concentratie aan asbest wordt bepaald. het voorbewerken van de monsters zodat goed gedefinieerde representatieve deelmonsters kunnen worden genomen voor onderzoek met fasecontrastmicroscopie.− de inrichtingen die puin bewerken aan deze norm kunnen voldoen wanneer ze een streng acceptatiebeleid voeren.1 tot 0. Het moge duidelijk zijn dat dit een eerste benadering is. Verschillende overheden gebruiken er verschillende normen.1 % asbest (of > 1000 mg/kg) in een gebouw aangetroffen wordt. De NEN 5897 ontwerpnorm omvat een getrapte procedure: − − − een visuele inspectie met het doel de aard en omvang van een mogelijke verontreiniging van afval met asbest in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen. De Nederlandse "Inspectie Milieuhygiëne" adviseert om hergebruik van met asbest verontreinigd puin of grond toe te laten wanneer het chrysotielgehalte < 100 mg/kg en/of het amfiboolgehalte < 10 mg/kg bedraagt (wat overeenkomt met ca. gevolgd door een globale beoordeling met behulp van een stereomicroscoop. de sloop onder het zogenaamde asbestregime geplaatst worden. dit door het systematisch weigeren van vrachten die elke visueel waarneembare rest asbestcement bevatten. Volgens het door de OVAM erkende labo "laboratoria Van Vooren" zou de praktische detectielimiet voor het aantonen van asbest in grond of puin 0. 2. 4 x 1012 vezels/kg grond). In Nederland zijn er nog geen vastomlijnde procedures om het hergebruik van met asbest besmet puin of grond toe te laten. Moderne meetmethodes zoals elektronenmicroscopie zijn immers zo geavanceerd dat zelfs individuele vezels kunnen waargenomen worden. De methode zou echter onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd zijn. Dezelfde norm wordt gehanteerd om te bepalen of een met asbest verontreinigde bodem al of niet gesaneerd moet worden.3. zonodig aangevuld met elektronenmicroscopie en rontgenmicroanalyse (EM/RMA).5 gewichts% bedragen of ca. Er wordt ondertussen gewerkt aan nieuwe gestandaardiseerde meetmethoden van asbest door het Nederlandse TNO-MEP: de NEN 5896 (bepaling van asbest in materialen met behulp van polarisatiemicroscopie) en de NEN 5897 (monsterneming en analyse van asbest in bouw. mogelijk betreft het hier louter een visuele inspectie van de grond of het puin. 6.1 Verwijdering Administratieve verplichtingen − − − − opstellen van een werkplan. Er worden voorbereidende werken uitgevoerd zoals het inpakken en luchtdicht maken van het airconditioningssysteem. 44 .2 Inrichting van de werkzone De werkzone moet luchtdicht gemaakt zijn met een dubbele afdichtlaag.2. Inkapseling is dus een goedkope doch voorlopige oplossing. bijhouden van een werfregister. de werken moeten gebeuren door een door het ministerie van arbeid erkende verwijderaar. melding van de werken aan de Medische Inspectie 14 dagen voor uitvoering.1 Inkapseling Bij inkapselen worden de asbesthoudende materialen niet verwijderd maar men zal het risico dat asbestvezels vrijkomen beperken door het: − − aanbrengen van een (elastische) verflaag via spuit of kwast of het stofdicht inkasten van de asbesttoepassing (via verlaagd plafond. Er moet een personeels. het afsluiten en isoleren van de elektriciteit. 2.en materiaalsas geplaatst worden bestaande uit 3 in onderdruk gehouden compartimenten: een propere zone. 2.6.6. het reinigen en verwijderen van toestellen.). het plastificeren van niet verwijderbare toestellen en van de werkruimte zelf. voorzetwand e. Inkapseling is een preventieve methode en derhalve niet geschikt voor het behandelen van asbesttoepassingen die zich reeds in slechte staat bevinden.2. 2. een douchezone en een vuile zone.d. Inkapseling moet niet door een erkende verwijderaar uitgevoerd worden. herstellen en onderhouden van leidingen die asbest bevatten en het verwijderen van asbestcement.6 Werkwijze voor verwijderen van gevaarlijk asbest uit een gebouw Het ARAB bevat strenge matregelen voor het verwijderen van asbest uit gebouwen.6. Het onderstaande geeft U een beeld van de maatregelen die erkende verwijderaars moeten nemen om een gebouw asbestvrij te maken.2.2 2. Niet onderworpen aan deze maatregelen zijn "eenvoudige werkzaamheden' zoals het vervangen. Na de eerste reiniging vindt nog een fijnreiniging plaats van asbestresten op de folies en van de toestellen in de werkzone. − dagelijkse metingen door een erkend labo tijdens de werken. wegwerpkledij uitdoen en in asbestafvalzak gooien. via douchezone naar vuile zone. douchen.4 Metingen tijdens de werken − voormetingen om de achtergrondconcentratie te bepalen. eigen kledij of propere werkkledij aantrekken. 2. Er wordt onderdrukapparatuur (extractoren) geplaatst zodat de werkzone voortdurend in onderdruk staat. 0.2. Er is echter meer schoonmaakwerk en er is een kans op waterlekken. Overeenkomstig het ARAB mag men de "couveuse methode" gebruiken voor het verwijderen van leidingsisolatie en dichtingen.01 vezels/cm³ ongeacht de voormetingen. een onderdruk van 10 tot 15 Pa is vereist. naar werkzone. alles aftapen. laarzen aantrekken en luchtdicht aftapen. beschermende kledij in waszak.6. Hierbij mag de concentratie max. Bij het verlaten van de werkzone: − − − − − wegwerpkledij stofzuigen en/of bevochtigen. uitdoen en grondig reinigen. Via een rooktest moet worden nagegaan of er geen lekken in de werkzone over het hoofd worden gezien. gelaatsmasker en luchtdichte wegwerpoverall opzetten. De afgezogen lucht wordt gereinigd met voorfilter en absoluutfilter.3 Reiniging van de werkzone Reiniging kan droog of nat gebeuren. 2. naar propere zone.6. Het toepassingsgebied is wel beperkt en soms zijn leidingen moeilijk bereikbaar of te warm om couveusezakken te kunnen gebruiken. naar vuile zone.2. Bij nat reinigen ligt de asbestconcentratie merkelijk lager dan bij droge reiniging.Strenge procedures worden gevolgd bij het binnengaan en verlaten van de besmette zone via dit sas: bij het binnengaan: − − − − − − in propere zone: eigen kledij vervangen door beschermende kledij. 45 .01 vezels/cm³ boven de voormetingen liggen. Men gebruikt hierbij couveusezakken. Deze zakken zijn zo vervaardigd dat er geen werkzone moet ingericht worden. met masker op naar doucheruimte. De vrijgavelimiet om de werkzone te ontmantelen bedraagt 0. hier masker afspoelen. − vrijgavemetingen na de werken. Risicozones zijn de propere zone in het sas. 46 . de uitgang van de extractoren en de nabije omgeving. Indien te hoge meetwaarden worde opgetekend moeten de werken stilgelegd worden en de oorzaak opgespoord worden. bodemanalyse als bodemsanering. Onderstaande tekst kan als eerste opstapje gebruikt worden. het werk is heel zwaar daar om bovengenoemde reden de temperatuur in de werkzone ook oploopt. omdat het te warm is enz…. 2. De voornaamste asbestblootstelling is inhalatie van gronddeeltjes of vezels.2. Behalve op een groot aantal puntbronnen zoals op stortplaatsen en (vroegere) sites van asbestverwerkende ondernemingen komt asbesthoudende grond op grote schaal voor als diffuse bodemverontreiniging. toestellen of leidingen in de werkzone worden te warm door de hermetische afsluiting van de werkzone. metingen tonen lekken aan.2.6. eventueel na contactbesmetting via de kleren/schoeisel waaraan zich vezels hebben gehecht. 2.7 Asbest in bodems De laatste jaren wordt vaker asbestverontreiniging in bodems opgemerkt. via het eten van gewassen) is veel minder belangrijk. nieuwsgierigen verbreken de collectieve bescherming. Indirecte blootstelling (vb.5 Meest frequente problemen Meest voorkomende problemen zijn: − − − − − − − het loskomen van de kunststoffolie door een slechte hechting en/of door teveel onderdruk.1 Een Nederlands onderzoek Het Nederlandse TNO uit Delft heeft recent een risico-analyse uitgevoerd van blootstelling aan asbesthoudende bodem met behulp van: − labosimulaties op niet-hechtgebonden asbest. De vraag is bij welke asbestconcentratie er sprake is van een significant milieurisico of van een ernstig bodemprobleem. Hierdoor wordt de meest optimale beschermingsfactor (2000) vaak zelfs niet benaderd. Er is nood aan: − − − een grenswaarde voor bodemsanering. via drinkwater. branddetectoren veroorzaken rookalarm bij de rooktest. een risico-evaluatiemodel. zowel voor de delen bodemonderzoek.7. Er is nog geen scenario uitgewerkt om bodemvervuiling door asbestcement op uniforme wijze aan te pakken. 47 . de werkzone kan moeilijk afgedicht worden. een hergebruikswaarde voor uitgegraven grond. het afnemen van het gelaatsbeschermingsmasker omdat het irriteert. 1. 70 mg/kg. het MTR bij ca. 48 . De vochtigheidsconcentratie van de grond werd tijdens de metingen gewijzigd.− 2.1 praktijkgegevens (21 onderzoeken met ca. Anderzijds is de invloed van bevochtiging aanzienlijk: bij een bodemvochtgehalte van 10 % (wat overeenkomt met een lichte bevochtigde bodem) daalt de vrijstelling van asbestvezels in de lucht reeds met een factor 10 tot 20. 1000 metingen) De labosimulatie ventilator detector zandgrond. Figuur 14: vrijstelling asbestvezels: resultaten Zo wordt het VR wordt reeds overschreden bij een concentratie > 5 mg/kg. vrijstelling asbestvezels op laboschaal in functie van asbestconcentratie in de grond 1000000 concentratie in lucht (veq/m³) 100000 10000 1000 100 10 1 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 concentratie NHA in zandgrond (mg/kg) Uit de grafiek links blijkt dat bij een worst-case scenario de concentratie asbestvezels in de omgevingslucht enerzijds snel toeneemt wanneer de concentratie vezels in de bodem stijgt.7. NHA (worst-case scenario) Figuur 13: proefopstelling vrijstelling asbestvezels Bij deze simulatie werd uitgegaan van het slechtst mogelijke geval: niet hechtgebonden asbestvezels die zich bevinden in een slecht bindende zandgrond. op het ontgraven en herstorten van puin en/of grond en op het behandelen (zeven of wassen) van puin en/of grond. 49 .2 De praktijkgegevens Praktijkgegevens hadden betrekking op stortplaatsen van asbestverwerkende nijverheid (Goor.3 Conclusies TNO-studie en voorstel nieuwe normen Bij het beoordelen van het risico op blootstelling zijn volgende factoren belangrijk: − − de aard van het asbest (hechtgebonden of niet.7. De risico's dienen genuanceerd te worden en worden in eerste instantie bepaald door lokale factoren en door de wijze waarop men lokaal met de verontreiniging omgaat. doch enkel in de onmiddellijke nabijheid van de bron. Invloed vochtigheid/type asbest : samenvatting 2. Harderwijk).1.2. Deze nieuwe normen zijn soepeler dan de huidige grenswaarden. inadembare of nietinadembare vezels. chrysotiel of amfibool).7. De invloed van de vochtigheidsgraad van de asbesthoudende bodem blijkt primordiaal voor het risico op vrijstelling van asbestvezels: maximale concentratie van asbest in grond waarbij geen asbest in omgevingslucht wordt gemeten (mg/kg) vochtigheidsgraad / type asbest droog vochtig NHA 10 100 HA 100 10 000 Tabel 8. Op basis van de studie komt het TNO tot een voorstel voor nieuwe Nederlandse normen voor de maximaal toelaatbare concentratie asbestvezels in een bodem.1. de bodemvochtigheid. Indien de verontreiniging NHA (niet-hechtgebonden asbest) betrof en de concentratie asbest > 1000 mg/kg werd de MTR-waarde meestal overschreden. Voor een bodemverontreiniging moet een risicobeoordeling gebeuren.w. het asbesthoudend materiaal is niet volledig opgemengd met de grond maar nog duidelijk herkenbaar als min of meer afzonderlijks substantie.2. 2. Asbest in bodem: risico-inschatting Volgens sommigen zou het risico door blootsteling aan asbest in bodem slechts leiden tot een "handvol" bijkomende sterfgevallen.2 Bodemonderzoek Analyses zijn op zich onvoldoende. Bevochtiging zorgt ervoor dat de vezels aan gronddeeltjes of aan het asbesthoudend materiaal zelf gehecht blijven.7.2.concentratie (mg/kg) <5 5-100 100-1000 > 1000 huidige Nederlandse "normen" voorstel nieuwe Nederlandse normen: hechtgebonden asbest OK OK ? ? OK OK ? ? niet-hechtgebonden asbest OK ? ? NOK OK ? ? NOK 10 0 100 5 ?: te weinig meetgegevens voor een conclusie Tabel 9. de verontreiniging beperkt zich tot enkele duidelijk identificeerbare “spots”) kan men de bevochtiging en andere beschermende maatregelen beperken tot de verontreiniging(en) zelf en de omgevende grond. Indien de verontreiniging heterogeen is (m. 2. Vergeleken met het verwacht aantal asbestgerelateerde overlijdens in Nederland (geschat op 40 000 in een periode tot 2030) is dit een zeer beperkt aantal.7.2 2.1 Bodemvervuiling met asbest in Vlaanderen Risico-inschatting Met de huidige kennis wordt het risico van verspreiding van asbestvezels in de omgevingslucht tijdens manipulatie van met asbest verontreinigde grond als laag ingeschat wanneer de verontreinigde grond vochtig is of bevochtigd wordt. De risicobeoordeling moet vooreerst gebeuren op basis van de historiek van het bodemgebruik.7. 50 .a. Er zijn in Vlaanderen geen saneringsnormen voor asbest (saneringsnormen zijn normen waarboven de grond moet gesaneerd worden). Dit beschrijvend bodemonderzoek zal dan moeten uitwijzen of er ook een ernstige bedreiging uitgaat van de bodemverontreiniging en of er dan al dan niet verder moet worden gesaneerd. brokken asbestcement in grond) wat hoge eisen stelt aan de procedure voor een representatieve monsterneming.asp.be/afval_bodem/bodsanering/LIJSTBSD. een stapsgewijs opgebouwd analyseschema waarbij in verschillende zeeffracties van het bodemmonster de concentratie asbest wordt bepaald. De afdeling bodemonderzoek en attestering van de OVAM hanteert de volgende richtlijn: Indien uit een oriënterend bodemonderzoek blijkt dat meer dan 0. Voor het onderzoek voor asbest in bodem. − 51 . Een lijst van dergelijke erkende deskundigen vindt u bij http://www. wegdek of puin(depots) dienen er dan ook een groot aantal monsters genomen te worden waarvan verzamelmonsters worden gemaakt.3 Monsterneming Een asbestverontreiniging in de bodem is veelal heterogeen (een niet volledig uniform verdeelde asbestverontreiniging zoals vb. Beschrijvende en oriënterende bodemonderzoeken moeten steeds uitgevoerd worden door hiervoor door de OVAM erkende bodemsaneringsdeskundigen.1 % vrije asbestvezels aanwezig zijn dan is verder onderzoek (een zogenaamd "beschrijvend bodemonderzoek") noodzakelijk.7.2.ovam. 2. Bij een goede monsternemingsstrategie zijn volgende elementen belangrijk: − een werkplan waarbij aan de hand van een visuele inspectie en historisch onderzoek een monsternemingsstrategie wordt gekozen. zodat op basis van een representatieve monsterneming een betrouwbare schatting van de asbestconcentratie kan worden uitgevoerd. Overigens kan opgemerkt worden dat de bodemanalysetechnieken voor asbest slechts matig betrouwbaar zijn.2. Arbeid en Sociaal Overleg erkend labo voor het meten van asbest in vaste stoffen. De OVAM schrijft per verontreiniging in het afvalstoffencompendium procedures uit voor de wijze waarop de analyses moeten uitgevoerd worden.7. Hierbij moet geen beroep gedaan worden op een erkende overbrenger voor gevaarlijk 52 . 2. wordt het aanbevolen de bemonstering van het asbest in de grond te laten uitvoeren door een door de FOD Werkgelegenheid. Voor asbest is er echter (nog) geen analyseprocedure voorzien. III worden afgevoerd. hoewel dit niet in de Vlaamse milieuwetgeving verplicht wordt. Enkel deze labo's hebben voldoende expertise in huis voor het bemonsteren en analyseren van asbest in materialen (en eventueel in grond).Totale hoeveelheid in m³ 0-1 1-2 2-5 5-10 10-15 15-20 20-50 50-100 100-150 150-500 500-1000 >1000 Minimaal aantal grepen 1 2 4 6 8 10 20 30 40 50 60 60 ·√{volume(m³)/1000} Minimaal aantal verzamelmonsters 1 1 1 1 1 1 2 3 4 5 6 6 ·√{volume(m )/1000} 3 Tabel 10.4 Mogelijke maatregelen Indien de OVAM na onderzoek besluit dat de asbesthoudende grond moet worden afgegraven kan de verontreinigde deel volgende bestemmingen hebben: − indien de verontreiniging een visueel waarneembare verontreiniging met asbestcement betreft (brokken asbestcement) kan de verontreinigde grond tot op heden naar een vergunde stortplaats cat. Bijgevolg. Aantal te nemen grepen en aantal verzamelmonsters (analysemonsters) in relatie tot de grootte van de partij De OVAM erkent laboratoria voor het analyseren van verontreinigingen in afvalstoffen. resten van spuitasbest) dan dient de grond door een erkende overbrenger afgevoerd te worden naar een vergunde immobilisatie-inrichting. asbestkoord. Wanneer de grond > 0. indien de verontreiniging bestaat uit grond waarbij redelijkerwijze kan vermoed worden dat de grond met asbestvezels besmet is zonder dat dit visueel waarneembaar is. Afhankelijk van bovenvermelde factoren en met het oog op de bescherming van de werknemers tijdens de uitgravingswerken is het soms aangewezen dat de uitgravingswerken uitgevoerd worden door een door de FOD Werkgelegenheid.5° van art. asbesthoudende mastieken en dichtingsmaterialen. Bij aanwezigheid van ander hechtgebonden asbesthoudend materiaal (asbesthoudend vinyl. De lijst van erkende overbrengers voor asbestafval vindt u op de website van de OVAM (www.fgov. bigbags) voorzien van een asbestetikettering worden verpakt. 148decies 2 van het ARAB).. De heer Eddy Wille van de afdeling bodemonderzoek en attestering van de OVAM (015/284 460) volgt deze thematiek op. Het transport moet gebeuren in afgedekte containers mits inachtname van bovenvermelde maatregelen ter voorkoming van stof. Hierbij wordt opgemerkt dat de OVAM niet bevoegd is om te beoordelen of en op welke wijze het ARAB van toepassing is op de uitgravingswerken: het ARAB regelt de bescherming van werknemers en is immers nationale wetgeving.be. Volgens de VROM is er in Nederland dan ook een nood aan bijkomende reinigingscapaciteit. asbesthoudende kunststoffen. Overeenkomstig item 5.9.− − − asbestafval. zachte niet cementgebonden asbestplaten enz. I te worden afgevoerd. er kan eventueel nagegaan worden of de asbesthoudende grond gereinigd kan worden in een hiervoor vergunde grondreinigingsinrichting.4 van art. In Nederland kunnen partijen grond soms gereinigd worden tot een restconcentratie < 10 mg/kg. De verontreinigde grond moet in dubbelwandige folie (vb. De afvoer moet niet gebeuren door een erkende overbrenger voor gevaarlijk asbestafval.) moet de verontreiniging door een erkende overbrenger afgevoerd worden naar een vergunde immobilisatie-inrichting.htm).be/pc/pcb/nlcb06. De verontreinigde grond moet vooraf in dubbelwandige folie (vb. bigbags) worden verpakt en van een asbeststicker worden voorzien.2. Arbeid en Sociaal Overleg voor de verwijdering van asbest erkende onderneming (item 5. indien de verontreiniging bestaat uit bros asbesthoudend materiaal (spuitasbest. de OVAM is in voorliggend geval enkel bevoegd om ervoor te zorgen dat bij de uitgraving van de afvalstoffen de gezondheid van de mens en het milieu gevrijwaard worden (art. asbesthoudend bitumen) dient de verontreinigde grond naar een vergunde stortplaats cat.1 % vrije asbestvezels bevat (vb. Men kan dienaangaande de administratie voor Arbeidshygiëne en –geneeskunde van de FOD Werkgelegenheid.ovam.3. Arbeid en Sociaal Overleg raadplegen (meta. is een bodemanalyse vereist. 5 van het Afvalstoffendecreet).9. Bij een lagere concentratie kan geval per geval bekeken worden wat de verdere bestemming is. “databanken overbrengers/verwerkers” aanklikken). 148decies 2 van het ARAB moet de aannemer van de uitgravingswerken eventueel gepaste individuele beschermingsmiddelen ter beschikking stellen voor de werknemers. 53 . De uitwerking van het concept voor Kapelle-op-Den-Bos en Willebroek en de goedkeuring ervan door Vlaamse regering wordt verwacht tegen het einde van 2003. I). De nodige middelen zijn hiervoor echter nog niet begroot.8 2.1 Juridisch bekeken: welk asbestafval is gevaarlijk afval ? algemeen De stof asbest zelf behoort tot de gevaarlijke stoffen (T= giftig. Gelet op bovenvermelde juridisch onduidelijkheden (sommige asbesthoudende afvalstoffen worden expliciet vermeld in de lijst van gevaarlijk afval. asbesthoudend bouwmateriaal met code 170105) komen echter (nog) niet op de lijst van gevaarlijke afvalstoffen uit het Vlarea. andere niet. Contactpersoon voor een stand van zaken is de heer Eddy Wille (015/284 460). Het Vlarea vermeldt ook dat afvalstoffen die een concentratie > 0.1 % of > 1000 mg/kg carcinogene stoffen bevatten steeds als gevaarlijk afval moeten beschouwd worden. De begroting zal gebeuren op basis van de gevonden/geschatte hoeveelheden asbest. De OVAM bekijkt of men kan komen tot een project dat uitgaat van een systematische aanpak (inventarisatie. Analyses op asbestvezels gebeuren wanneer uit de context van het onderzoek blijkt (historiek van de site.7. sanering). Asbestafval wordt volgens het Vlarea meestal als gevaarlijk afval beschouwd: een aantal soorten asbestafval worden expliciet vermeld in de lijst van gevaarlijke afvalstoffen (met name EAC codes 060701: asbesthoudend afval van elektrolyse en code 170601: asbesthoudende isolatiematerialen). afval van de asbestverwerkende industrie met code 160206.8. visuele vaststellingen ter plaatse) dat de grond mogelijk met asbest verontreinigd kan zijn.2. daarnaast heeft men de concentratiegrens voor kankerverwekkende stoffen) concludeert de OVAM het volgende: 54 . Een aantal andere soorten asbesthoudende afvalstoffen (afgedankt materiaal met vrije asbestvezels met code 160204. De juridische indeling van een afvalsof als “gevaarlijke afvalstof” brengt bepaalde verplichtingen met zich mee zoals de verplichte afvoer van de afvalstof door een erkende overbrenger voor afvalstoffen en de afvoer naar een verwerker die vergund is om dit gevaarlijk afval te behandelen of storten. R45. Bij bodemonderzoeken wordt wel niet systematisch naar asbestsporen gezocht.2. 2. De eventuele saneringen zullen plaatsvinden in 2004– 2005. Sommige van deze afvalstoffen zijn echter duidelijk wel "gevaarlijk" in de betekenis van schadelijk voor de menselijke gezondheid. Wanneer dit een onderzoek blijkt dat gronden met asbest verontreinigd zijn wordt dit gegeven in de databank verontreinigde gronden van de OVAM opgenomen.5 de toekomst: een beleidsmatige aanpak In de regio Kapelle-Op-Den-Bos en Willebroek zijn er in het verleden (vóór 1980) een onbekend aantal particuliere en publieke wegen voorzien van een onderfundering met asbesthoudend afval. carcinogene stof cat. risicoanalyse. Bij het vervoer van asbesthoudend bouwmateriaal zal men ook moeten voldoen aan de verplichtingen die van toepassing zijn op het vervoer van gevaarlijke afvalstoffen (identificatieformulier voor afvalstoffen.d. moet het asbestafval steeds als gevaarlijk afval worden beschouwd.) worden op dit moment nog als niet-gevaarlijk afval beschouwd. volgens de procedure van art. Dit heeft onder meer gevolgen voor de voorwaarden waaronder asbestcement mag worden gestort. passende maatregelen voor de behandeling van asbesthoudende afvalmaterialen in de Vlaamse milieuwetgeving opgenomen zijn. 2. Vlaanderen maakt echter gebruik van de ingebouwde mogelijkheid van opschorting van de classificatie als gevaarlijk afval tot er.a.8. masal of glasalvensterbanken e.). masal. mogelijke erkenning als overbrenger voor gevaarlijke afvalstoffen). behalve wanneer het niet-verweerd asbestcementafval betreft of wanneer het afvalstoffen betreft waarin de asbestvezels zeer hecht in een (kunststof)matrix gebonden zijn (vb. Dit betekent concreet dat asbesthoudend bouwmateriaal en meer bepaald asbestcementafval in Vlaanderen vanaf 17 juli 2005 als een gevaarlijke afvalstof wordt beschouwd (dit is de uiterste datum waarop de EEG beschikking 2001/573/EEG via een wijziging van de Vlaamse milieuwetgeving ook in Vlaanderen van kracht moet worden). weersinvloeden e. III (die nu nog steeds asbestcementafval mogen aanvaarden) zullen dan ook hun milieuvergunning moeten aanpassen indien ze in de toekomst (dus na 16 juli 2005) nog asbestcementafval willen blijven storten.w. Een voorbeeld hiervan zijn materialen waarbij de asbestvezels integraal in de kunststofmatrix of harsmatrix ingebed zijn (zoals asbestvinyltegels. het voorzien van afzonderlijke stortvakken op de stortplaats voor het asbestcement. De bijkomende maatregelen zullen mogelijk bestaan uit het plaatsen van een sproei-installatie.2 meer specifiek: asbesthoudend bouwmateriaal Asbesthoudende bouwmaterialen (en dus ook asbestcement) worden in principe sinds kort als gevaarlijk afval beschouwd (EEG beschikking 2001/573/EEG van 23 juli 2001 tot wijziging van de beschikking 2000/532/EEG). 17 van de richtlijn 1991/31/EEG betreffende het storten van afvalstoffen. 55 . Ook andere asbesthoudende bouwmaterialen waarvan 100 % zeker is dat het asbest hecht gebonden is (en waarbij deze binding niet geacht wordt op korte termijn te degenereren als vb. asbestvinyltegels).d. De huidige vergunde stortplaatsen cat. het dagelijks afdekken van het gestorte asbestcementafval en dergelijke meer. Het asbestcement zal vanaf deze datum nog wel op een stortplaats voor ongevaarlijk afval kunnen worden gestort maar deze stortplaatsen zullen hierbij aan bijkomende maatregelen moeten voldoen. gevolg van manipulatie. De OVAM beschouwt asbestafval in de praktijk steeds als gevaarlijk afval. glasal.Wanneer asbest in concentraties > 1000 mg/kg in de afvalstof voorkomt én bovendien in zulk een vorm dat deze afvalstof kankerverwekkend is (m. de asbestvezel is niet zo hecht in de afvalstof gebonden dat de kans dat de vezel vrijkomt vrijwel verwaarloosbaar is). Fax: 015/71. De stortplaatsen zullen dan bijkomende beschermende maatregelen moeten nemen.71.9. www.145 (professionelen) Onderstaande tabel bevat een lijst van diverse producten die hoofdzakelijk door de onderneming Eternit geproduceerd werden.eternit. Vanaf 17 juli 2005 wordt nietverweerd asbestcementafval ook gevaarlijk afval. met bijhorende informatie over hun asbesthoudende karakter.79.1880 Kapelle-op-den-Bos. voor vergelijkbare producten van andere producenten gebruikt. Echte zekerheid is enkel mogelijk via analyse. Deze info (met uitzondering waar gemarkeerd met ***) werd meegedeeld door de onderneming Eternit. 2.svk. afkomstig van één producent. tel. 9100 Sint-Niklaas. Asbest in producten (product)naam asbesthoudend ? eerste producten asbestvrij sinds - altijd asbestvrij sinds wanneer zeker asbestvrij ? wanneer zeker asbesthouden d? Alterna AC hanggoten en bakgoten* Acimex * Balmatt koord*** Bardit gevelplaten* nooit altijd - altijd ? ? nu altijd - 56 . In vele gevallen is de producent van een product niet meer te achterhalen en worden commerciële benamingen.0800/14. Tabel 11. III stortplaats) worden gestort. www.71 . gratis info: 0800/14.9 2.144 (particulieren) .be telefoon: 015/71.be Eternit: Kuiermansstraat 1 . Indien men zeker weet dat het product afkomstig is van Eternit of SVK en men heeft eventueel ook een idee van de productiedatum dan kan men deze ondernemingen contacteren: − − SVK: Aerschotstraat 114.Op dit moment mag asbestcement nog steeds op een vergunde stortplaats voor inert afval (cat.71. 03/7604900.1 Enkele veel gestelde vragen met betrekking tot asbest Kan men via de merknaam weten of een product asbest bevat ? Soms. 5 mm dikke platen van 3.5 of 7.2 en 6 mm Elo. Elostone* Eterboard** Eterdecor** Eterflex** Eterna leien* Eterspan altijd nooit noot nooit altijd soms 1985 1986 vermelding NT Etertile** Eterwall platen* Exterelo* extru nooit altijd altijd soms (niet indien extru NT) 1992 1994 Fassal* Flexomuur tegels* G-tegels* Glasal altijd altijd altijd soms 1986 1994 .Big-Ben leien* bloembakken B-platen* bouwmaterialen van Eternit Buizen van Eternit altijd soms altijd soms 1985 1980 1985 einde 1997 soms - midden 1998 - Canaletas* Carat** Country Glasal * Country leien * Doublex onderdakplaten* Duraco** Ecolor Eflex altijd nooit altijd altijd altijd - nooit soms soms 1986 1994 1994 dikke platen van 4.Glasal met vermelding dikke platen van 57 . 2 of 6 mm soms 1988 1996 -merknamen Alterna en Stonit. 60*32 en 45*32 Massal* menuiserite altijd soms (behalve NT) 1986 1994 steeds gemarkeerd als menuiserite NT Metallic** Mineral Hardboard Mirral** Multex leien* Multiboard** Multico** Natura** New Promina** nooit altijd nooit altijd nooit nooit nooit nooit - - 58 .platen met veiligheidsstrip Granité vloertegels* granitex Induco M** Induco HD** Klingerit*** (dichtingsmateriaal) leidingkokers. afvoerbuizen en andere vormstukken leien soms 1996 altijd soms nooit nooit altijd 1986 1994 - 3. 5 of 7. -formaten 60*40.5 mm Glasal S* golfplaten altijd soms 1988 einde 1997 -merknaam Ecolor (vanaf 1994) .NT dikke platen van 4. 100 tot 1000 vezels/m³. new Promina** Promatect-H** Promatect-L of Promatect LA** Promatect-100** Rairnuré* riool. Uit talrijke studies met duizenden meetresultaten blijkt immers dat de concentratie aan vezels in gebouwen waarin asbesthoudende stoffen zijn aangewend extreem laag is en vaak ook niet hoger is dan in de buitenlucht (nl. ** nieuw product. 59 . *** niet meegedeeld door Eternit 2.9.Nobranda** Pical plafondtegels* Pical (A)* Picalux* Pieritte* Promabest* Promassal** Promina. bron: Environmental Protection Agency).2 Moet asbest steeds verwijderd worden ? Neen. Algemene regel is dat niet verweerd asbesthoudend materiaal in gebouwen niet verwijderd zou moeten worden daar dergelijke materialen geen gevaar voor de gezondheid met zich meebrengen.en persbuizen van Eternit Romana dakplaten* Schoolborden Sidings** Sidingboard* Stonit Tac-Fire** Tacboard** Unico** Winco** nooit altijd altijd altijd altijd altijd nooit nooit - - nooit nooit - - nooit altijd altijd - afvoerbuizen ('batiment' buizen) kunnen zowel AT als NT zijn altijd soms nooit nooit soms nooit nooit nooit nooit altijd - altijd - * niet meer in productie. fgov. Bij het verwijderen van vb. gelet op het risico op inademing van asbestvezels. gelijmde asbestbevattende vinyltegels en van geschroefde hechtgebonden asbestbevattende materialen is het risico eerder gering. 106 (08. dit is het gedeelte dat de exploitant aan de overheid moet betalen).3 Wat kost het om asbestafval te laten verwerken (eind 2001) ? De verwerking van afvalstoffen die losgebonden of vrije asbestvezels bevatten is niet goedkoop. arbeid en sociaal overleg: 02/233.9. De bovenvermelde verwerkingsprijs is gebaseerd op het gewicht van de aangevoerde afvalstof (dus het gewicht vooraleer de noodzakelijke cementering plaatsvindt). exclusief aanvoerkosten. Particulieren zijn niet onderworpen aan het ARAB en worden dus ook niet verplicht een erkend verwijderaar te consulteren. De verwerking van asbestcement daarentegen is op dit ogenblik merkelijk goedkoper: een voorafgaande behandeling is niet vereist.06.11. Deze standaardvoorschriften zijn gepubliceerd in de Staatscourant 1994. Arbeid en Sociaal Overleg beschikt over veel praktische kennis over de te nemen beschermende maatregelen bij asbestverwijdering (algemeen telefoonnummer federale overheidsdienst werkgelegenheid. 900 euro/ton (of ca. 35 000 BEF/ton). de stortkosten voor een stortplaats van inerte afvalstoffen bedragen. In vele gevallen is dit echter wel sterk aan te raden. Indien het asbest toch verwijderd wordt dient dit in de meeste gevallen te gebeuren door een erkend verwijderaar (zie ook tabel 4).Het verwijderen zelf zou vaak meer gevaren opleveren. Bij het verwijderen van asbestbevattende vinylvloerbekleding op steenachtige of houtachtige ondergrond is het risico dan weer groter (bron: standaardvoorschriften van de VROM). Deze prijs omvat alle eindverwerkingskosten: zowel de behandelingskosten als de kosten voor het storten van het behandelde materiaal.be). De verhoogde concentraties worden in sommige gevallen waargenomen tot 5 jaar na de verwijderingswerken. De heer Grosjean van het laboratorium voor Industriële Toxicologie van de FOD Werkgelegenheid. www. ongeveer 19 euro/ton of 750 fr/ton (waarvan 10 euro of 405 fr milieuheffingen. Niet inbegrepen zijn de kosten om het asbest uit het te slopen gebouw/constructie te verwijderen en om het asbest te vervoeren van de sloopplaats tot bij de vergunde behandelingsinrichting.meta. In Nederland heeft het TNO een onderzoek uitgevoerd naar de gevaren bij het verwijderen van asbest.41. Bij het verwijderen van sommige soorten asbesthoudend materiaal uit gesloten ruimtes kan er nog gedurende lange tijd een hoge restconcentratie in de ruimte achterblijven: Uit metingen is gebleken dat de concentratie aan asbestvezels in gebouwen toeneemt na een verwijdering van asbest. 60 . Het Nederlandse ministerie van VROM heeft vervolgens standaardvoorschriften opgesteld. Om het gezondheidsrisico te beperken is het dan ook niet altijd nodig om asbesthoudende materialen in goede staat uit gebouwen te verwijderen.94) en kunnen besteld worden bij het distributiecentrum van de VROM (É 00 31/ 900 8052). Op dit ogenblik bedraagt de verwerkingsprijs voor losgebonden asbest ca. 2. zelfs indien deze verwijdering volgens the "state of the art" gebeurde. integendeel: het asbeststof wordt nog meer in de omgevingslucht geblazen.5. Asbeststof kan daarentegen wel als volgt verwijderd worden: − − − de bodem wordt licht met water bevochtigd om opwaaien van het stof tegen te gaan. Er zou ook telkens asbesthoudend slib in de goten terechtkomen. Industriële toestellen geven dienaangaande meer garanties. Het betreft hoofdzakelijk stofzuigers voor industriële toepassingen. Dergelijke stofzuigers kunnen wel gebruikt worden voor het verwijderen van asbest.9. Uit metingen blijkt dat bij het reinigen van asbestdaken er onaanvaardbaar hoge concentraties asbest in de omgevingslucht kunnen voorkomen (het Federaal ministerie mat in 1998 en 1999 concentraties van ca.9. 2. Ook moet een gebruikte filter bij vervanging beschouwd worden als gevaarlijk afval en overeenkomstig afgevoerd.4 Mag men asbestafval met een stofzuiger opruimen ? Het verwijderen van asbeststof met een stofzuiger is absoluut uit den boze. Men moet wel opletten wanneer men deze filters gebruikt om asbeststof te verwijderen: zo is vb. de rest wordt via de lucht in de omgeving verspreid. Een gewone stofzak van een stofzuiger houdt het asbeststof niet tegen. Dit laatste is een verplichting voor particulieren zowel als niet-particulieren. Het asbeststof wordt opgeveegd en in een dubbele kunststof verpakking gedaan (dubbele verpakking enkel verplicht voor niet-particulieren). werknemers die gedurende lange tijd (20 jaar. De prijs van dergelijke filters is bovendien geen hinderpaal. 2002)) 61 .5 2. de wijze waarop de filterzak van het toestel zonder risico op stofverspreiding vervangen kan worden cruciaal. Er zijn ook reeds "huishoudelijke" stofzuigers op de markt die met een absoluutfilter kunnen uitgerust worden. tenzij men gebruik maakt van een speciale filter. dit zijn concentraties waarbij er volgens het ARAB strenge beschermingsmaatregelen nodig zijn). 1 miljoen vezels/m³.2. Er zijn stofzuigers op de markt die met een absoluutfilter of HEPA-filter uitgerust zijn.9. Deze filters zijn trouwens ook geschikt om een aantal allergieveroorzakende stoffen in huis zoals excreties van de stofmijt te verwijderen.1 Is het ontmossen van dakbedekkingen met hogedruklansen toegelaten ? onderzoeksgegevens Het afspuiten van daken gebeurt meestal met hoge druk reinigers. helft van de werktijd) reinigingswerken uitvoeren aan asbesthoudende daken en geen beschermingsmiddelen gebruiken hebben een significant risico op mesothelioom en longkanker (Conclusie van de studie "asbestvrijstelling door het reinigen van asbesthoudende daken" (WTCB. op de verpakking brengt men een asbeststicker aan (enkel verplicht voor nietparticulieren). Per m² dak dat wordt gereinigd zou er zowat 5 g asbest vrijkomen. men laat de verpakking ophalen door een voor het ophalen van asbest erkende overbrenger. Het grootste deel ervan komt in het reinigingswater terecht. 4. natuurlijk asbestvrije.2 huidige wetgeving Er is dan ook een ontwerptekst met een voorstel tot het verbieden van het afspuiten van asbestbevattende daken. Deze verbodsbepaling zou (net als het volledige ARAB) wel enkel van toepassing zijn op niet-particulieren.0. Er is overigens nog geen milieuvriendelijk alternatief met aanvaardbaar resultaat voor de ontmossing en/of reiniging van asbestcementen daken. 338) 2. Het verspreiden van asbestvezels is ook strijdig met artikels 4. Ook de verzekeraar van de opdrachtgever werd mee veroordeeld. Bij overtredingen tegen het afvalstoffendecreet kunnen de daartoe aangewezen OVAM ambtenaren en de officieren van gerechtelijke politie een Proces Verbaal opstellen (artikel 55. vermeld wordt dat er bij bewerkingen met asbesthoudende producten geen noemenswaardige milieuvervuiling door verspreiding van asbestvezels of -stof mag plaatsvinden.1. Tijdens de werken werd geen enkele maatregel genomen om de verspreiding van asbestvezels te voorkomen. Deze tekst zal in het Vlarem opgenomen worden." .2. In afwachting van een expliciet wettelijk verbod op het afspuiten van asbestbevattende daken neemt de OVAM voorlopig het volgende standpunt in: Het verspreiden van vrije asbestvezels is strijdig met artikel 12 en met artikel 5 van het afvalstoffendecreet: "het is verboden afvalstoffen achter te laten of te verwijderen in strijd met de voorschriften van dit decreet of de uitvoeringsbesluiten ervan" en "het afvalstoffenbeleid heeft tot doel de gezondheid van de mens en het milieu te vrijwaren tegen de schadelijke invloed van afvalstoffen ….0. De rechtbank oordeelde dat het al jaren bekend is dat asbest schadelijk is zodat wie professioneel actief is niet onwetend kan en mag zijn.9.of (nog beter) P3-filter bieden een behoorlijke bescherming tegen inademing van vezels bieden.6 Hoe zich beschermen tegen het inademen van vezels ? De maskers met zogenaamd P2.1 van het Vlarem waarin o.5. 2000. De enige milieuhygiënische aanvaardbare oplossing is dan ook het vervangen van de dakbedekking door.9. wat in strijd met het Vlarem (zie hierboven) en met de Richtlijn EEG 87/217 van 19 maart 1987.5. nieuwe materialen. 62 .Ook het uitgieten van het vervuilde water in de tuin van de omwonenden werd als een fout bestempeld.m. 2. §2 van het afvalstoffendecreet).3° en 6. nr. De dakwerker werd eveneens veroordeeld om de verzekeraar BA privé-leven van deze opdrachtgever te vrijwaren (Tijdschrift voor Milieurecht.7.3 een juridisch precedent Op 12 oktober 1999 heeft de Burgerlijke Rechtbank te Leuven een professioneel dakwerker veroordeeld tot het betalen van een materiële en morele schadevergoeding aan omwonenden. Het is mogelijk dat ook het ARAB in de toekomst het afspuiten van asbestbevattende daken met hoge druk reinigers of het reinigen met mechanische werktuigen met hoge snelheid zal verbieden.9. Overtredingen tegen het Vlarem kunnen bovendien geverbaliseerd worden door de gemeentelijke milieuambtenaren. De dakwerker voerde ontmossingswerken uit met een hogedrukreiniger waarbij een grijze nevel zich over de tuin en de woning van de buren verspreidde. het produceren en het gebruik van alle amfiboolasbesthoudende en bijna alle chrysotielasbesthoudende producten (ook asbestcement). Het KB van 03.Een gewoon wegwerpmasker is absoluut niet geschikt want dit houdt de kleinste deeltjes niet tegen. Wanneer de exploitant op de hoogte is van de aanwezigheid van het meetteam is de exploitatie gedurende de meetcampagne niet altijd representatief voor de dagelijkse gang van zaken.10.02. 63 . De gemeten concentraties zijn ongeveer even groot als deze in een industriële omgeving en zijn lager dan de door de VITO voorgestelde grenswaarde van 1000 v/m³ (de VITO is de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek). Enige uitzondering op deze richtlijn is het gebruik van chrysotielasbest in membranen voor elektrolyse. vervaardigd of gebruikt worden. De meest optimale bescherming biedt een volgelaatsmasker aangesloten op persluchtfles. Het gebruik van blauwe asbest is reeds sedert 1978 verboden. Metingen blijven natuurlijk wel momentopnames. mits men bovengenoemde voorzorgsmaatregelen maar in acht neemt. met behoud van enkele specifieke uitzonderingen. Het bijkomende risico voor de omgeving van een stortplaats wordt op basis van de beschikbare gegevens als beperkt ingeschat. De meetresultaten bleken geruststellend: de gemeten concentraties zijn slechts lichtjes hoger dan de achtergrondconcentratie in een stedelijke of residentiële omgeving. Het KB van 23.7 is er een asbestrisico in de omgeving van stortplaatsen ? In de periode tussen 1996 en 1999 werd de asbestconcentratie in de lucht in de omgeving van 2 stortplaatsen voor inert afval en van een monostortplaats voor asbest gemeten. 2. Een beschermingsfactor van 2000 is hiermee theoretisch haalbaar. Het masker wordt in overdruk gehouden.of P3-filter te gebruiken bij de verwijdering van asbestcement.2001 beperkt de uitzonderingen verder: dit KB verbiedt ook het op de markt brengen en het gebruik vanaf 1 januari 2005 van chrysotielhoudende "dichtingen en bekledingen die gebruikt worden in industriële processen en installaties bestemd voor vloeistofcirculatie ter voorkoming van risico's verbonden aan hoge temperaturen en drukken". Een onberispelijke dagdagelijkse bedrijfsvoering is dan ook van het grootste belang om pieklozingen te vermijden en om vooral de eigen werknemers van de stortplaats te beschermen.98) verbiedt het op de markt brengen. Met de huidige kennis van zaken lijkt het echter een beetje overdreven om een maskers met zogenaamd P2.9.9.8 Mag asbest nog gebruikt worden in producten ? Bijna geen enkel asbesthoudend product mag nu nog op de markt gebracht. De Europese richtlijn 1999/77/EG verbiedt het op de markt brengen en het gebruik van alle soorten zuivere asbestvezels of van producten waarin deze asbestvezels opzettelijk zijn toegevoegd.98 (gepubliceerd in het BS op 21. 2.02. Asbestvezels kunnen net als andere vezels met een diameter < 3 µm de longblaasjes bereiken (= definitie van inadembaar). − − De schadelijkheid van vezels zou volgens deskundigen van het instituut voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek (TNO) uit Delft voornamelijk afhangen van de afmetingen van de vezels en van de snelheid waarmee de vezels oplossen in het menselijke lichaam. Dikkere vezels kunnen wel nog hinderlijk zijn door ogen. De MMMF vezels (“man made mineral fibres”) zijn amorfe vezels. mochten deze MMMF vezels onverhoopt toch als kankerverwekkend aangemerkt worden. zonder dat ernstige ziekteverschijnselen opgedoken zijn.Chrysotiel zou dus minder risicovol zijn voor de gezondheid. de biopersistentie: hoe meer persistent hoe langer de schadelijke invloed in het lichaam duurt. asbestvezels hebben een kristallijn karakter waardoor de vezelbundels in de lengte splitsen in steeds dunnere en dus gevaarlijkere vezels. Vezels die asbest vervangen zouden dus bij voorkeur bestaan uit niet-bioresistente vezels dikker dan 3 µm en met een amorfe (niet-kristallijne) structuur. Dit moet ten laatste op 1 januari 2005 gebeuren. Eens het asbesthoudend materiaal verwijderd wordt mag dit echter nooit meer hergebruikt of doorverkocht worden maar moet op de elders in deze tekst beschreven legale wijze als afvalstof verwerkt worden. In 1982 werd in een conferentie te Kopenhagen over MMMF besloten dat. Samengevat: ongeveer geen enkel asbesthoudend product mag nu nog op de markt komen. dan is die mogelijkheid zo gering en de mate van blootstelling zo laag. huid en luchtwegen te irriteren. Dikkere vezels zijn niet inadembaar en worden dus als veilig beschouwd. er een risico is dat er asbestvezels uit deze producten vrijkomen) of wanneer het gebouw/de constructie/de machine gesloopt of gedemonteerd wordt. Volgende factoren zouden echter volgens de huidige kennis de schadelijkheid van asbestvezels mee teweegbrengen: − asbestvezels zijn heel fijne vezels met diameters van 0.03 tot 0. 64 .9. Zo is chrysotiel (wit asbest) veel gemakkelijker oplosbaar in het lichaam dan amosiet of crocidoliet (bruin of blauw asbest). Dit verbod betekent NIET dat nog in gebouwen/constructies/machines aanwezige asbesthoudende materialen ogenblikkelijk moeten verwijderd worden: verwijdering is enkel noodzakelijk wanneer de levensduur van deze producten ten einde loopt (wanneer vb. Amorfe vezels daarentegen breken enkel in dwarsrichting en kunnen dus niet of nauwelijks gevaarlijk dun worden.9 Zijn andere minerale vezels ook schadelijk voor de gezondheid? Het juiste mechanisme waarop asbestvezels sommige ziekten veroorzaken is onbekend.Deze richtlijn treedt pas in werking in de verschillende lidstaten op het moment dat de betrokken lidstaat de richtlijn in haar wetgeving opneemt. dat het reële risico op kanker bij zowel werknemers van productiebedrijven als bij gebruikers nihil is. 2.04 µm. De blootstelling aan dergelijke dunne minerale vezels is al tientallen jaren een feit. Worden om laatste reden als relatief veilig beschouwd. Voor glas.1 % keramische vezels als gevaarlijk afval moet worden beschouwd.4 van het Vlarea als gevaarlijk afval beschouwd. zircoonoxydes e. Enkele speciale soorten met dunnere vezels kunnen problematisch zijn. volgens het CEPA (Canadian Environmental Protection Agency) in groep 2. hoewel het risico volgens de huidige kennis heel veel lager is dan bij asbestvezels.d.) die langer zijn dan 5 µm en dunner dan 3 µm worden geclassificeerd als verdacht carcinogeen.Trek uw werkkleding uit in een geventileerde ruimte. zet deuren en ramen zoveel mogelijk open. 65 . “whiskers”: langwerpige kristallen waarvan sommige zeer persistent zijn. zijn amorf. in andere geen carcinogeen effect vastgesteld.1 % kankerverwekkende stoffen bevatten (stoffen uit groep I of II) worden overeenkomstig afdeling 2. Worden echter weinig gebruikt. − − − − Nog een aantal tips voor het werken met glas.en steenwol: − − − − − − bewaar de voorraad altijd in een gesloten verpakking en open deze pas op uw werkplaats. Op basis van huidige theorieën is grote waakzaamheid geboden. Glasvezels blijven maximaal 1 tot 3 jaar in het lichaam. Het is op tot ogenblik overdreven het risico met asbest gelijk te schakelen. spoel bij het douchen het stof eerst af met water en gebruik daarna pas zeep. dit in afwachting van resultaten van epidemiologisch onderzoek. Omwille van het voorzorgsbeginsel meent de OVAM dat afval met meer dan 0. meeste soorten bevatten weinig inadembare vezels: de gebruikelijke dikte van rotswol is 5 tot 7 µm.Minerale wol (glas of steenwol) is het meest gebruikte vezeltype bij de MMMF vezels. rotswol en slakkenwol: zijn amorf. SVF. Per vezeltype kan men het volgende opmerken: − glaswolvezels: hebben een dikte van 3 tot 12 µm en zijn dus meestal nietinadembaar. draag in kleine of slecht geventileerde ruimten een stofmasker (type P-3) en een beschermbril. Afvalstoffen die meer dan 0. MMVF): geven op basis van proefdierenonderzoek aanleiding tot ongerustheid. De Nederlandse Arbeidsinspectie hanteert een veilige grenswaarde van 5 inadembare vezels per ml lucht (gemiddelde waarde gemeten over een periode van 8 uren). snij het materiaal altijd met een scherp mes op een vaste ondergrond en trek het niet onnodig uit elkaar. keramische vezels (siliciumoxydes. aluminiumoxydes. Tot slot: Volgens het "safety data sheet" worden keramische vezels door het IARC (International Agency for Research on Cancer) in groep 2B ingedeeld. werkhandschoenen en gesloten werkkleding die losjes zit.en steenwol werd in sommige studies wel. wollastonietvezels: kunnen voorkomen onder de vorm van inadembare kristallijne vezels. doch zijn goed oplosbaar in longvocht en dus niet bioresistent. voorkom het opdwarrelen van stof en verwijder het afval met een stofzuiger met speciale filter voor fijn stof in plaats van met de bezem of de hogedrukreiniger. keramische vezels (afkortingen RCF. 2. Het is.10 Wie dient het ARAB na te leven ? Het ARAB legt verplichtingen op aan werkgevers ter bescherming van hun werknemers. Afval van keramische vezels moet bij afvoer verpakt worden in luchtdichte recipiënten daar er vraagtekens blijken over de onschadelijkheid van de vezels.be). Dit zal bijvoorbeeld niet het geval zijn wanneer in een appartementsgebouw een conciërge met een arbeidsovereenkomst wordt tewerkgesteld.11 Wat is de asbestinventaris ? De asbestinventaris is een verplichte inventaris die door iedere werkgever moet opgemaakt en bijgehouden worden (artikel 148decies 2.Gevaarlijke afvalstoffen moeten overeenkomstig art. in een containerdienst terechtkomt.9. De inventaris dient per lokaal een lijst te bevatten van alle producten waar asbest in kan voorkomen of in voorkomt en een lijst van alle werkzaamheden waarbij werknemers aan asbest kunnen blootgesteld worden. de vakbondsafvaardiging).5 van het ARAB). De asbestinventaris wordt voorgelegd aan elke externe onderneming die werken komt uitvoeren op plaatsen waar asbestvezels kunnen voorkomen. de arbeidsgeneesheer van de onderneming en het Comité voor Preventie en Bescherming (of. 66 . Privé-woningen waar er geen enkele vorm van tewerkstelling is ontsnappen aan de ARAB wetgeving. het bijhouden van de asbestinventaris (zie hieronder) en het opstellen van een asbestbeheersplan en het nemen van stringente beschermingsmaatregelen /procedures/meetcampagnes wanner men asbestafval uit een gebouw wenst te verwijderen. Wanneer de inventaris aangeeft dat er asbest in het bedrijf aanwezig is dan moet er een programma ter beheersing van het risico uitgewerkt worden. Afvoer moet gebeuren door een erkende overbrenger van gevaarlijk afval. 2.9. De asbestinventaris wordt ter advies voorgelegd aan de veiligheidschef. De werkgever kan hiervoor natuurlijk ook een beroep doen op een studiebureau/laboratorium dat gespecialiseerd is in asbestonderzoek. Ook woningen waar een éénmanszaak is gevestigd zijn niet onderworpen aan het ARAB. gelet op het voorgaande en ook vanuit het voorzorgsbeginsel. als er geen dergelijke comité is. Het ARAB is wel enkel van toepassing op: “de werkgevers en de werknemers en de daarmee gelijkgestelde personen bedoeld in artikel 2 van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk”. Met betrekking tot asbest betreft het o. niet toelaatbaar dat dergelijk afval zomaar gemengd wordt met ander afval en in verspreide vorm vb. De inventaris moet ter beschikking gehouden worden voor de arbeidsinspecteur. Het afvoertransport moet steeds vergezeld gaan van een identificatieformulier (info over dit identificatieformulier + een downloadbaar voorbeeld vindt u bij www.m. 23 van het afvalstoffendecreet gescheiden ingezameld en afgevoerd worden. Asbesthoudend materiaal moet in de inventaris vermeld worden ongeacht de concentratie van asbest in het materiaal.ovam. 67 . beschermingsmiddelen of andere uitrustingen afbreekt of laat afbreken of in het geval van belangrijke werkzaamheden waarbij asbest kan vrijkomen en waarbij de werknemers tijdens deze werkzaamheden kunnen worden blootgesteld aan asbeststof dient de werkgever deze werkzaamheden te melden aan de administratie van Arbeidshygiëne en -geneeskunde (art. 148decies.). Bij afbraakwerken of verwijdering van asbest dient er tevens een werkplan te worden opgesteld en dienen beschermingsmaatregelen te worden uitgevoerd zoals o.5. Arbeid en Sociaal Overleg. 2. van het ARAB).3.m.9.De eventueel vereiste meting van de asbestconcentratie in de lucht en de analyse ervan moet worden uitgevoerd door een dienst of laboratorium erkend door de FOD Werkgelegenheid.html. rekening houden met artikel 7 van de handelshuurwet van 30. Meer info hierover vindt men ook op de website van het laboratorium Fibrecount www. “Herstelwerkzaamheden” die slechts een gering risico inhouden mogen daarentegen door de werkgever zelf uitgevoerd worden mits inachtname van bepaalde maatregelen (punten 5. Grote herstellingen zijn ten laste van de verhuurder.1951 en met art. indien de contaminatie minder groot is moet onderzocht worden of de uit te voeren werken als herstelwerkzaamheden kunnen beschouwd worden.2. 2.3.5. Deze meldingsplicht zou enkel van toepassing zijn indien het gevaar van blootstelling aan stof zo wordt beoordeeld dat de berekende of gemeten concentratie van asbestvezels in de lucht op de arbeidsplaats boven een bepaalde drempelwaarde ligt (art 148decies.9. Zoals elders in deze tekst reeds vermeld werd mogen deze afbraakwerken slechts uitgevoerd worden door ondernemingen die erkend zijn door de FOD Werkgelegenheid.com/bnl_site/inventarisaties3.2.5.fibrecount. De werkgever is aldus afhankelijk van de eigenaar van het gebouw om de wetgeving te kunnen naleven. 1721 van het Burgerlijk Wetboek: − − de huurder-werkgever kan vrijwaring inroepen wanneer een gebouw zodanig is besmet door asbest dat het gebruik ervan verhinderd wordt. en 5. 2.12 Wat zijn de plichten van werkgevers bij werken met asbestvrijstelling ? Indien een werkgever gebouwen. 2.04. van artikel 148 decies 2 van het ARAB).3. 148decies. kleine van de huurder.1. Bij verhuring van een gebouw is het volgende van toepassing.U kan op Internet een gratis geïllustreerde brochure bestellen die de verplichtingen vermeldt die de werkgever opgelegd worden door het geheel van de reglementeringen met betrekking tot de asbestinventarisatie. Arbeid en Sociaal Overleg. machines.9.3. Het gaat hier bijvoorbeeld om de vervanging van buizen of leidingen of het verwijderen van platen die kunnen losgeschroefd worden. installaties.4.).9. de tweelagige bedekking van vloeren en het plaatsen van een afzuiginstallatie (art. De eigenaar/verhuurder moet instaan voor de verwijdering van het asbest. en 2. Wanneer de werkgever een gebouw huurt wordt het aspect “financiële verantwoordelijkheid” complex (informatie onder voorbehoud): De werkgever/huurder blijft verantwoordelijk voor de naleving van de asbestreglementering.5. 1719 tot en met art.5. Arbeid en Sociaal Overleg contacteren (PONNETG@meta. Asbest wordt ingedeeld in ADRgevarenklasse 9: “diverse gevaarlijke stoffen en voorwerpen. Deze reglementering is NIET van toepassing op transporten van : − asbest. 2.be). asbestcement). zodanig gefixeerd in een natuurlijk of kunstmatig bindmiddel dat tijdens het transport geen gevaarlijke hoeveelheden vezels en inadembaar asbest kunnen vrijkomen (vb.fgov. 68 . I.41. toepassingsgebied van het ARAB e. R48/23 (=gevaar voor ernstige gezondheidsschade bij langdurige blootstelling bij inademing). kan u bij voorkeur mevrouw Ponnet van de FOD Werkgelegenheid. De kosten kunnen door de verhuurder worden terugbetaald wanneer deze zijn akkoord heeft gegeven. 2. De verhuurder zal moeten tussenkomen op basis van de beginselen van het burgerlijk recht.d. Arbeid en Sociaal Overleg (É 02/231. De huurder mag deze uitvoeren mits hij de verhuurder in kennis stelt.meta. Dit betekent niet dat hij op strafrechterlijk vlak vrijuit gaat: indien hij opzettelijk zijn medewerking weigert kan hij als mededader of medeplichtige vervolgd worden wegens inbreuken op het ARAB.9.11) kan u waarschijnlijk meer informatie geven over de ARAB wetgeving en de interpretatie ervan met betrekking tot asbesthoudende producten.13 Hoe erkend worden als verwijderaar van asbesthoudende materialen ? Het verlenen van een erkenning voor het verwijderen/slopen van asbesthoudende producten uit de gebouwen/constructies wordt verleend door de FOD Werkgelegenheid.11. www. De heer Kumpen van de FOD Werkgelegenheid.fgov. Arbeid en Sociaal Overleg (algemeen telefoonnummer: 02/233. T (=giftig).41. Voor meer info over huurwetgeving.9. De werkgever/huurder zal er dus het beste aandoen de verhuurder in gebreke te stellen. R45 (kan kanker veroorzaken).Onder kleine werken worden soms werken verstaan waarvan de kosten drie jaar huur niet te boven gaan.be).” Figuur 15 De ADR-reglementering kan van toepassing zijn bij het vervoer van sommige soorten asbesthoudende afvalstoffen.14 Moet een overbrenger asbestafval ook voldoen aan de ADRreglementering ? Personen die gevaarlijk asbestafval ophalen moeten hiervoor bij de OVAM erkend zijn als overbrenger van gevaarlijk afval en meer bepaald van asbestafval. Het wordt als volgt ingedeeld: carcinogeen cat. Asbest wordt vermeld op de lijst van gevaarlijke stoffen van het ADR. d. lokale wegen e. tel. de gemeenten Londerzeel.9. 6. 2. 0033 49 22 93 97. wat een afvalproduct is van de productie van asbestcement. Willebroek.m. een dochter onderneming van Electricité De France) sedert 1995 een mobiele installatie voor het verglazen van asbestafval. Voor meer informatie over de ADR wetgeving kan men de Federale Overheidsdienst voor Mobiliteit en Vervoer contacteren (mobilit. Dit materiaal kan als vervanger van kwarts of basalt als bouwstof gebruikt worden. U dient bij voorkeur de OVAM te contacteren (É 015/284. Het verglaasde of lavavormige residu is volledig stabiel en inert en bevat geen vezels meer.9.fgov. Jaarlijks worden er enkele duizenden tonnen asbest verwerkt.284) wanneer uw bodem/oprit met asbest verontreinigd is of wanneer U een ernstig vermoeden van een dergelijke verontreiniging hebt. De jaarlijkse capaciteit bedraagt 8 000 ton en wordt eind 2002 verdubbeld.15 Wat te doen wanneer er asbest in een bodem wordt aangetroffen? In het verleden werd asbestcement vrij frequent gebruikt voor het verharden van opritten. Tisselt. Tenzij het asbestcement zich aan de oppervlakte bevindt en er stof kan opwaaien (vb. Oplossingen voor het omgaan met asbest in bodems worden geval per geval nagegaan.− asbesthoudende producten die zodanig verpakt zijn dat tijdens het transport geen gevaarlijke hoeveelheden vezels en inadembaar asbest kunnen vrijkomen. De overheid noch de producenten zelf hebben een inventaris bijgehouden van dit wijdverspreid kleinschalig gebruik. Kapelle-Op-Den-Bos. De installatie bevindt zich te Morcenx in de Landes. Indien de ADR-reglementering van toepassing is moeten de vervoersonderneming en de vrachtwagen over een ADR-erkenning beschikken en de vervoerder moet een aangepaste ADR-opleiding gevolgd hebben. 69 . Het asbestafval wordt gesmolten bij 1600 °C met behulp van een plasmatoorts. Deze praktijken vonden vooral plaats in de streken waar de asbestnijverheid gevestigd was zoals in o. Voorwaarde is dat een PV tegen onbekenden is opgemaakt. Interessant voor gemeenten is dat de samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaams Minister van Leefmilieu en gemeenten en provincies (contracttekst 20022004 van december 2001) een beperkte subsidie voorziet voor gemeenten die kleine hoeveelheden gevaarlijke afvalstoffen laten verwijderen.be). Zo kon iedereen tot 1976 bij de onderneming Eternit "draailingen" ophalen.16 Zijn er andere verwerkingsmogelijkheden dan immobilisatie met cement? In België zijn er geen andere verwerkingsmogelijkheden. rue Ampère. bij langdurige droogte) is er wel geen onmiddellijke reden tot grote ongerustheid: asbest is enkel schadelijk zijn wanneer de asbestvezels zich in de lucht kunnen verspreiden. Dergelijk gebruik leidt nu vaak tot problemen. Meise en Nieuwenrode. Tour Perrin. 2. In Frankrijk heeft de onderneming Inertam (939200 Saint-Denis. in functie van de samenstelling en van de aangeleverde hoeveelheden. Het asbesthoudend afval wordt vermalen in 2 luchtdichte voedingsbunkers waarbij de dubbel verpakte kunststofzakken vooraf niet geopend dienen te worden. meer bepaald aan het Vlarea en aan de EEG richtlijn 259/93. In het eindproduct zou met 95 % zekerheid nog max. 0031 546 58 85 88). exclusief transportkosten en taks) wat ongeveer evenveel is als in geval van cementatie. Het vermalen materiaal wordt naar de reactor geleid. Meer informatie over de fysisch-chemische verwerking kan u bekomen bij de heer Herman Snellink van Sita Ecoservice (tel. Vanuit milieuhygiënisch standpunt is een dergelijke verglazing of vitrificatie op lange termijn wel een betere oplossing dan cementering: bij verglazing wordt de asbestvezel immers volledig vernietigd.com/.en uitvoer van asbestafval tussen EEG lidstaten en in/uit de EEG aan de strengste procedure wordt onderworpen. Voor elke afvalstroom van een rode lijst afvalstof is een "kennisgevingsprocedure" van toepassing.Kostprijs voor de verwerking variëert. 2. 0. In Japan en Frankrijk zijn er nog andere plasmaovens die aangewend worden voor het verglazen van bodem. Er zouden op experimenteel niveau processen ontwikkeld of reeds beproefd zijn om asbest chemisch in zuur milieu volledig af te breken: In Nederland startte de onderneming Sita Ecoservice recent in Almelo een pilootinstallatie op voor de fysisch-chemische verwerking van asbestafval tot een inerte grondstof.1 % asbest voorkomen. Het asbest viel uiteen in onschadelijke magnesiumsilicaten en in oxiden. van 990 € tot 1 400 €/ton (cijfers van 2003. De verwerking zou 80% zuiniger zijn dan het pyrometallurgisch smelten. Mocht het experiment succesvol blijken zal een installatie met een jaarlijkse verwerkingscapaciteit van 40 000 tot 80 000 ton gebouwd worden. De asbestvezels worden in een reactor bij verhoogde druk en temperatuur door de sterke base NaOH omgezet tot onschadelijke nasilicaten.of uitgevoerd worden ? Dit wordt geval per geval bekeken door de OVAM: asbesthoudend afval is onderworpen aan de Vlaamse en Europese milieuwetgeving. Als de processen voor het verwerken van asbestafval succesvol blijken te zijn.en vliegassen van afvalverbranding. Het eindproduct zou in aanmerking komen voor hergebruik bij de wegenbouw.9. Volgens deze richtlijn wordt afval dat asbestvezels en -stof bevat als een "rode lijst" afvalstof beschouwd (meer specifiek asbestafval wordt in bijlage IV van EEG richtlijn 259/93 vermeld onder de code RB010). doorvoer en bestemming kunnen hierbij stelselmatig bezwaar indienen op basis van volgende 70 . wat wil zeggen dat de in. zou men in Nederland vanaf 2002 een stortverbod voor asbesthoudend afval kunnen instellen.17 Mag asbestafval in Vlaanderen in. Meer informatie over vitrificatie vindt u bij http://www. Kostprijs zowat 1000 mark/ton. In Duitsland had de onderneming asbestEx-System GmbH (19306 NeustadtGlewe) een installatie om asbest in een draaitrommeloven te verwerken bij 800 tot 1200 °C. Deze onderneming bestaat niet meer. De landen van herkomst.europlasma. Als dit asbestcementafval al aan de OVAM gemeld wordt. 2. dan gebeurt dit meestal onder de omschrijving bouwafval.principes: nabijheid (de afvalstof moet bij voorkeur verwerkt worden in de dichtstbijgelegen vergunde inrichting). De gegevens zijn exclusief het grootste deel van het asbestcement dat jaarlijks vrijkomt. Wanneer één van de bevoegde autoriteiten een bezwaar indient mogen de transporten niet plaatsvinden.of uitvoer van een stroom asbestafval o. 1998 726 119 17 806 18 651 1999 4 177 315 18 943 120 23 555 2000 5 584 584 7 443 18 13 629 verwerking asbestafval in Vlaanderen: gemelde hoeveelheden De gegevens zijn gebaseerd op steekproeven en zij dus louter indicatief.18 Hoeveel asbestafval wordt in Vlaanderen verwerkt ? Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aan de OVAM gemelde hoeveelheden in Vlaanderen. nagaan of de eindverwerking milieutechnisch verantwoord is en of er zich geen afvalverwerkingsinrichting met een kwalitatief gelijkaardige verwerkingswijze dichter bij de locatie bevindt waar het asbestafval ontstaat. verwerkingswijze conditioneren recyclage storten tijdelijke opslag verbranden Totaal Tabel 12. 71 . Concreet zal de OVAM bij de beoordeling van een aanvraag tot in. voorrang voor nuttige toepassing (in afvalstoffenverwerkende inrichtingen moeten bij voorkeur afvalstoffen verwerkt worden die nog nuttig kunnen toegepast worden) en zelfvoorziening (elke lidstaat moet bij voorkeur in staat zijn om zijn eigen afvalstoffen te verwerken).9. Belangrijk is ook dat recyclage van asbestafval verboden is: asbesthoudende producten mogen niet (opnieuw) in gebruik worden genomen eens ze uit circulatie worden genomen. asbestcementafval wordt dus niet mee opgenomen in de cijfers over asbestafval.m. Sint Bernardusstraat 64.htm identificeren van asbest in materialen en van erkende verwijderaars (slopers) van asbesthoudende materialen uit gebouwen/constructies 72 .meta. Achteraan deze brochure vindt u het KB van 03. tel.be/Root/Pub/Asbest u met asbest werkt en een aantal kenmerken van veel /main_nl.fgov.02.be/pc/pcb/n De medische inspectie van de Administratie van Arbeidshygiëne en Arbeidsinspectie houdt toezicht op lcb06.98 dat het op de markt brengen van bijna alle soorten en types asbestproducten verbiedt.d. De brochure bevat ook lijsten van erkende labo’s voor luchtmetingen en van erkende asbestverwijderaars. com/bnl_site/index.fgo levensgevaarlijk".10 Asbest op het Internet Tabel 13.int/eurlex/nl/search.eu. Asbest op het Internet (sommige van de sites zijn reeds vermeld in bovenstaande tekst) Belgische sites www. Deze brochure bevat o. veelzijdig maar www.m.lucht.nl/ch07s1 5.html europa.b de brochure "asbest in en om het huis" toont u waar u asbesthoudende materialen i uw huis kan terugvinden en wat e u dient te doen hier vindt u een volledige digitale versie van de interessante en practische brochure "asbest.html www.be/pg/ Hier vindt u lijsten van door het ministerie van Arbeid erkende labo's voor het meten van asbestvezels in de lucht. http://www.milieuinfo.: 0479/92 72 37 www.be/ via het trefwoord “asbest” vind je alle EEG -wetgeving over asbest.environment.htm asbestverwijderingswerkzaamheden http://www.fibrecount. de wijze waarop asbest in de lucht gemeten wordt e.htm voorkomende asbestmaterialen.fgov. voor het nlg00. raadgevingen als v.euOverzicht van EU regelgeving over asbest milieubeleid.2.ht ml een uitgebreide en goede site van het in asbest gespecialiseerde laboratorium Fibrecount met veel info over de Belgische asbestwetgeving.1060 Brussel . meta.abeva. Vereniging van asbestslachtoffers in België:ABEVA (Asbestos Belgium Victims Association). law.L.B. Arbeid en Sociaal Overleg. In deze brochure wordt ook een overzicht gegeven van de zogenoemde cat. een lijst van risicoberoepen een beknopt Nederlands document met betrekking tot asbestafval www.pearsonandpear op deze site van het Amerikaanse advocatenkantoor Pearson son& Pearson vindt men cijfers in tabelvorm over het aantal Amerikaanse asbestslachtoffers.nl/ werknemersorganisaties.www2. meta.en rs. De inhoud is wel voor een belangrijk deel toegespitst op de Nederlandse wettelijke verplichtingen. Een handleiding voor het raadplegen van de milieunavigator vindt u bovenaan in de menubalk van de milieunavigator. Tevens vindt u achteraan de brochure de adressen van de regionale diensten van de FOD Werkgelegenheid. werkgevers. www.ib.asp: via de milieunavigator kan u zelf de volledige Vlarem en Vlarea wetgeving raadplegen.be/jean. II asbestbevattende producten (gebonden asbest). nl/ www.htm diverse info met o.asbestslachtoffe Het Instituut Asbest Slachtoffers is een gezamenlijk initiatief van het Comité Asbestslachtoffers.be/navigat or/default.com/asbestos/ 73 .infomil. franstalig document (juni 1997.nl/publi/p ublicat.fgov.asbestnet. I asbestbevattende producten (ongebonden asbest) en de cat. onderverdeeld per geslacht.htm Op deze site kan u een uitgebreid Nederlands document over asbest ("242 vragen over asbest") bestellen of als zipbestand downloaden. andere buitenlandse sites www. U. htm _Toc396304135: Nederlandse sites http://www.) met algemene info over asbest en met een aantal verwijzingen naar andere sites.m. De brochure bevat tevens de belangrijke artikels 148decies2.htm: club. het Verbond van verzekeraars en de Nederlandse overheid.h ubermont/cv/amiante. Het helpt Nederlandse slachtoffers bij het bekomen van schadevergoedingen.vito. U kan bijvoorbeeld zoeken op het sleutelwoord "asbest". Op deze site kan u via e-mail een gratis geïllustreerde brochure bestellen die de verplichtingen voor de werkgever met betrekking tot de asbestinventarisatie vermeldt.5 en 723Ter van het ARAB en het uitvoeringsbesluit met betrekking tot de asbestinventaris.louis.ggd.nl/ggdinfo/a sbest.be/pd/pdd/ nldd14. Ook een artikel over de meetmethodes van asbestvezels en over de biologische effecten van andere. www.leeftijd.gov/dts/sltc/metho ds/inorganic/id191/id1 91.mesotheliomasite met info over het voorkomen van asbest in gebouwen. de industrie bij het op de markt brengen van asbesthoudende producten www.m.html dit is een Engelstalig interactief downloadbaar document dat als hulpmiddel kan gebruikt worden voor degenen die belast zijn in het beheer van gebouwen met asbestproblemen. vrij uitgebreide.ht m www. Met het nodige voorbehoud dus ! www. www. uitgebreide info van het Amerikaanse "OSHA" (enigszins te vergelijken met onze Administratie van de arbeidshygiëne en geneeskunde) over het meten van asbest met een polarisatiemicroscoop www.ulib.org/webRoo t/Books/National_Aca demy_Press_Books/a sbestiform/asbestifor m. Het is natuurlijk afgestemd op de Amerikaanse wetgeving terzake.B. met talrijke links naar andere sites. ras. beroep.I. De OSHA-website zelf biedt een s/index. Let wel: In het "asbestos institute" participeren zowel de overheid en werknemersorganisaties als niet-gespecificeerde industrieën (asbestproducenten ?). Ook wordt als doelstelling vermeld: "… work practices and techniques for the safe use of chrysotile asbestos".oshaslc.shtm Ook links naar andere websites die voornamelijk over de gezondheidsrisico's gaan en over de verantwoordelijkheid van l). hs/LINKS/Asbestos.gov/SLTC/asbesto Safety & Health Administration (OSHA).htm www. info over de opportuniteit van de asbestverwijdering uit gebouwen.epa.okstate. industrietak. staat. En: in Canada wordt er nog asbest ontgonnen. facts.html het Canadese asbestos instituut met o.asbestosinstitute.edu/e lijst van talrijke (Amerikaanse) links naar andere sites.oshauitgebreide asbestinfo van de Amerikaanse Occupational slc.gov/dts/osta/oshas oft/asbestos/index.ht ml www.html adembenemende hoeveelheid info.com/whatis.htm .oshaslc.ca/index. natuurlijke en synthetische vezels gedetailleerde medische info over kankerrisico bij asbestblootstelling 74 .pp.gov/iris/sub st/0371. Engelstalige wetenschappelijke site over nietberoepsgebonden gezondheidsrisico's van asbest. opb.edu/ virtuele bediening van verschillende soorten microscopie. met demy_Press_Books/a o.ulib.fsu.be/inhoud.oshaslc.gov/SLTC/silica_a dvisor/mainpage.html over de gevaren van silicose 75 .m.ht over gevaarlijke stoffen m www.org/webRoo Site over de medische risico’s te wijten aan het voorkomen t/Books/National_Aca van asbest of het niet-beroepsmatig omgaan met asbest.usgs. ml www.gov/mi cijfers over de ontginning en productie van asbest nerals/pubs/commodit y/asbestos/index.html – myb www.htm varia micro.magnet. Bij primer/virtual/virtual.ht de collectie beelden zit jammer genoeg geen asbestmonster. epidemiologische studies sbestiform/asbestifor m.minerals. Concreet zal men: − − − − − de noodzaak nagaan van het opstellen van een algemene grenswaarde of richtwaarde voor asbest in de omgevingslucht of van grenswaarden rond risico-activiteiten.vlaanderen. 02/553 78 76 ). het afstemmen op het beleid van de federale overheid inzake arbeidsveiligheid. 76 .be.en sensibiliseringscampagne. tel. de mogelijkheid voor het opstellen van een sloopbestek of van milieuvoorwaarden bij sloopactiviteiten onderzoeken.vanderelst@lin. eventueel bijkomende maatregelen opleggen bij het storten van asbestcement op categorie 3-stortplaatsen (afzonderlijke stortvakken. Bij het thema “verspreiding van milieugevaarlijke stoffen” wordt als te ondernemen actie vermeld: “Een actief beleid uitwerken rond de preventie en verwijdering van asbesthoudende stoffen” (actie 33) Volgende stappen zijn voorzien: − − − − − het bepalen van prioriteiten voor verdere acties op basis van een risicoevaluatie.11 Het asbestbeleid In het Milieubeleidsplan 1997-2001 wordt de bestrijding van verontreiniging door asbest als een bindend actiepunt naar voren geschoven. het invoeren van een meldingsplicht voor de meest risicovolle activiteiten. Het Vlaams beleid inzake asbestbeheersing wordt gedragen door AMINAL (contactpersoon mirka.2. het opzetten van een informatie. Met deze tekst hoopt de OVAM alvast een bijdrage te hebben geleverd om iedere belanghebbende te informeren en sensibiliseren over het verantwoord omgaan met asbest en asbestafval. afdek onmiddellijk na het storten). de mogelijkheid onderzoeken om via containerparken een inzamelcircuit voor gevaarlijk asbestafval op te zetten. risicosituaties identificeren en sensibiliseringscampagnes opstarten. het opstellen van richtlijnen of een reglementering voor de meest risicohoudende activiteiten. een categorie 3stortplaats moeten gedeponeerd worden. Het indelen van asbestcementafval als gevaarlijk afval kan volgende consequenties hebben: − − u mag het asbestcement niet meer zelf naar een vergunde stortplaats afvoeren.p. De Vlaamse wetgeving zal in de toekomst ook in deze zin aangepast worden. Hoewel deze wijziging een betere bescherming van mens en leefmilieu beoogt dreigt de maatregel gedeeltelijk het doel voorbij te schieten: het risico bestaat dat een toekomstige duurdere verwerkingsprijs voor het asbestcementafval een “stimulans “ zal zijn om asbestcement her en der illegaal te dumpen. Op dit ogenblik is asbestcementafval volgens de Vlaamse milieuwetgeving echter nog geen gevaarlijk afval. Eens dit het geval wordt zal deze tekst in deze zin aangepast worden.2. Uiterste datum hiervoor is 16 juli 2005.12 Mogelijke ontwikkelingen in de wetgeving De EEG beschouwt asbestcementafval ook als gevaarlijk afval.v. het asbestcement zal op een categorie 1-stortplaats i. Andere mogelijkheid is dat er categorie 3-stortplaatsen komen met afzonderlijke stortvakken voor asbestcement. Damiaan De Backer ingenieur 77 . U mag ze nog wel nog naar een containerpark afvoeren of afgeven aan een erkende overbrenger voor gevaarlijk asbestafval. De verwerking van asbestafval kan hierdoor duurder worden. naam en adres van de opdrachtgever.3 Definities en begrippen − − − − − − − − − absoluutfilter (HEPA-filter of High Efficiency Particulate Air filter): een absoluutfilter is in staat om 99. welke in lamellen opgevouwen zijn om de oppervlakte zoveel mogelijk te vergroten.datum van vervoer. welke tot 99. natuursteenafval). identificatieformulier voor afvalstoffen: het identificatieformulier bevat volgende info: .97 % van de deeltjes groter of gelijk aan 3 µm uit de lucht te filteren. verbranden niet en vertonen ook geen andere fysische of chemische 78 . hoeveelheid en Eural-code van de afvalstoffen. . De filter bestaat uit ultrafijne glasvezels. . Daar de HEPA-filter duur is worden er meestal een aantal andere filters voorgeschakeld.oplopend volgnummer door de opdrachtgever toegekend.naam en adres van de bestemmeling met aanduiding van de aard van de vermelding (R.of D-code). Meer informatie over het identificatieformulier en een downloadbaar voorbeeld vindt u op de website van de OVAM. Het betreft het vroegere Ministerie van Arbeid en Tewerkstelling in een nieuw kleedje grenswaarde: concentratie van een verontreinigde stof die niet mag overschreden worden.99% van deeltjes groter of gelijk aan 0. . van Vlarem II als volgt gedefiniëerd: "afvalstoffen die geen significante fysische. De aërodynamisch equivalente diameter (AED) van een partikel berust op een concept dat er van uitgaat. categorie 3-stortplaats: stortplaats voor strikt inert afval (beton .en /of metselwerkpuin. Tegenwoordig heeft men ook reeds ULPA filters (Ultra-Low Penetration Air). 1. beschermingsfactor: de verhouding tussen de concentratie vezels in de omgevingslucht en de concentratie vezels die ingeademd wordt bij het dragen van een masker. De AED is de straal van een bolvormig deeltje met dichtheid één 3 (1 kg per dm . . zijn dichtheid en de visceuze weerstand bij het bewegen door lucht. Hoe hoger hoe beter. sommige virussen) uit de lucht kunnen filteren.2. chemische of biologische veranderingen ondergaan. arbeid en sociaal overleg: FOD staat voor Federale Overheidsdienst. de afmetingen. Ook asbestcement mag voorlopig nog (mogelijk tot 16 juli 2005) op een dergelijke stortplaats worden gestort FOD werkgelegenheid. de dichtheid van water) dat dezelfde uitzaksnelheid in hetzelfde gas heeft.naam en adres van de geregistreerde vervoerder (enkel indien transport niet door de opdrachtgever zelf gebeurt). Inerte afvalstoffen lossen niet op.omschrijving. De lijst van deze stortplaatsen vindt u op de OVAM website. dat de snelheid van zo'n deeltje kan worden vastgesteld. Deeltjes met dezelfde AED vertonen hetzelfde dynamische gedrag. . .naam en adres van de producent.12 µm (vb.1. aërodynamische dynameter: de snelheid waarmee een partikel in een aerosol uitzakt door de zwaartekracht hangt af van de vorm. De filter werd in eerste instantie ontwikkeld door het Amerikaanse leger om militair personeel te beschermen tegen de inademing van schadelijk radioactief plutoniumstof. categorie 1-stortplaats: stortplaats voor bedrijfsafval of voor behandeld gevaarlijk afval. bij de rubriek "onderneming" en vervolgens bij "Transport:identificatie”. inert afval: Bij de definities voor afvalstoffenverwerking wordt inert afval in art. Asbestcement mag dan enkel nog gestort worden op een vergunde cat. en spreekt men van een indicatieve MTR.1981) bestaan meer dan 90 % van de minerale vezels die in landelijke streken 79 . De acceptatiecriteria zullen vanaf dan in alle EG lidstaten identiek zijn (beschikking 2003/33/EG tot wijziging van stortplaatsrichtlijn 1999/31/EG). worden niet biologisch afgebroken en hebben geen zodanige negatieve effecten op andere stoffen waarmee zij in contact komen dat milieuverontreiniging of schade aan de volksgezondheid dreigt te ontstaan. waarbij 95 procent van de daar levende organismen beschermd zijn tegen de gevolgen van de desbetreffende stof. bij de amfibolen 33 % tot 66% (Inserm. De stoffen ontstaan bij verbrandingsprocessen en zijn ook aanwezig in steenkoolteer. ringvormige verbindingen waarvan sommige bewezen kankerverwekkend zijn (benzpoyreen) en anderen verdacht kankerverwekkend. Vanaf 16 juli 2005 worden de aanvaardingscriteria van cat. Environ. referentiemethode voor luchtmetingen: de referentiemethode voor luchtmetingen dient als ijkpunt voor de bescherming van werknemers die in professionele situaties aan asbest worden blootgesteld. keramiek en mengsels hiervan. I stortplaats met een specifiek stortvak voor asbestcement. Familie van organische. III stortplaats. I stortplaats met een specifiek voor asbestcement ingericht stortvak.− − − reacties. glas & niet-vervuilde grond met stenen. De methode heeft haar beperkingen: met de referentiemethode meet men alle vezels die voldoen aan de criteria van afmetingen. 9:256-281. De lichtere verbindingen zijn vluchtig (naftaleen).000 vezelequivalenten (veq) per m lucht (als jaargemiddelde). met name beton. 1997). Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR): het maximaal toelaatbaar risiconiveau is een berekende waarde voor de concentratie van een bepaalde stof in het milieu. Soms is er nog weinig kennis over een bepaalde stof. III stortplaatsen (of stortplaatsen voor inert afval) gewijzigd. Volgens studies zou er bij de chrysotielen 9 % tot 80 % van de vezels met Ø < 3 µm een Ø hebben < 0. De uitloging van zware metalen en de concentratie van sommige organische parameters moet hierbij worden gemeten. Asbestcement mag vanaf 17 juli 2005 niet meer gestort worden op een cat. bakstenen. Alle andere afvalstromen dienen geanalyseerd te worden alvorens ze op een stortplaats voor inert afval toegelaten worden. en de ecotoxiciteit van het percolaat mogen niet significant zijn en met name de kwaliteit van het oppervlaktewater en/of grondwater niet in gevaar brengen". 3 Het MTR voor asbest bedraagt 100. De methode maakt gebruik van de membraanfiltermethode met optische fasecontrastmicroscopie. De totale uitloogbaarheid en het gehalte aan verontreinigende componenten van de afvalstoffen. PAK’s: poly-aromatische koolwaterstoffen. Hieronder volgt een samenvatting van deze acceptatiecriteria: Op stortplaatsen voor inert afval mogen enkel ongevaarlijke afvalstoffen worden gestort. of het nu asbestvezels betreft of niet. tegels. (i-MTR). Sommige ongevaarlijke afvalstromen kunnen zonder analyse op een stortplaats voor inert afval. Anal. de hoogmoleculaire verbindingen zetten zich vast op stofdeeltjes in de atmosfeer. Chem. MTR-waarden worden zeer regelmatig herzien omdat er veel nieuwe kennis vrijkomt over de gevolgen van bepaalde stoffen in het milieu. III stortplaatsen hebben reeds een vergunning aangevraagd voor de gedeeltelijke omvorming van hun stortplaats tot een cat. J. Volgens Spurny and Strober (Int.2 µm. Een aantal cat. 014 vezels/cm3 werden gemeten betekent een waarde van (0. Het zijn net de fijnere vezels (< 0. Verwachte sterfte bij asbestblootstelling wordt soms uitgedrukt in percent slachtoffers per vezeljaar blootstelling. 80 . richtwaarde: concentratie van een verontreinigde stof die men moet trachten te bereiken of trachten te handhaven.1 veq. − 1 vezel witte asbest met lengte < 5 µm: 0. Verwaarloosbaar Risiconiveau (VR): het VR voor asbest bedraagt 1. een diameter van max. − 1 vezel blauwe of bruine asbest met lengte < 5 µm: 1 veq. constructies en machines én het daaropvolgende transport naar een vergunde inrichting voor het verwerken (behandelen of storten) van de asbesthoudende afvalstoffen.35 vezeljaren. 5 µm. Vezels met een diameter > 3 µm (aërodynamische diameter ca.014 * 25 =) 0.3 µm) die overwegend (weliswaar in lagere concentraties) in de buitenlucht voorkomen.2 tot 0. Alle epidemiologische onderzoeken en de referentiemethode voor het meten van asbest in lucht zijn op deze vezeldefinitie gebaseerd.000 veq per m3 lucht (als jaargemiddelde). Een verhoging van de lengte/diameter verhouding tot minimaal 5 of 8 zou het relatief aandeel van de asbestvezels flink doen toenemen en dus de bruikbaarheid van de definitie als maatstaf voor de aanwezigheid van risicovolle vezels in de lucht. De methode meet ook geen vezels met een diameter kleiner dan 0. Toch zijn talrijke vezels die onder de definitie vallen geen asbestvezels en dus niet of minder risicovol voor onze gezondheid. Deze omschrijving verschilt van de juridische definiëring van "verwijdering" in de Vlaamse milieuwetgeving. − 1 vezel blauwe of bruine asbest met lengte > 5 µm: 10 veq. 9 µm) zijn niet inadembaar. maal het aantal jaren blootstelling. verwijdering: het demonteren of selectief wegnemen van asbesthoudende materialen uit gebouwen. De methode is derhalve onvoldoende selectief en gevoelig voor het meten van asbest in de lucht bij zeer lage concentraties. Deze dunnere vezels zijn ook en zelfs uitgesproken cancerinogeen.− − − − - − − werden bemonsterd uit andere dan asbestvezels. De gewichtsfactor of equivalentiefactor hangt af van het type vezel en de lengte van de vezel. Bijvoorbeeld een 25-jarige blootstelling in een ruimte waarin 0. vezel (inadembaar): het WHO definieert een inadembare vezel als een partikel met een lengte van min. Volgende gewichtsfactoren worden gebruikt: − 1 vezel witte asbest (chrysotiel) met lengte > 5 µm: 1 veq. gemeten met de lichtmicroscoop. vezeljaren: de eenheid vezeljaren is de gemiddelde concentratie asbest in de lucht (in vezels/cm3). Uitzondering dient gemaakt te worden van plaatsen nabij asbestemissiebronnen waar ook langere vezels frequent voorkomen. 3 µm en een lengte/diameter verhouding groter dan 3. vezelequivalent (veq): de gewichtsfactor die aan de vezels van de verschillende asbestsoorten worden toegekend om hun relatief risico voor de menselijke gezondheid weer te geven. verwerking: de behandeling van de asbesthoudende afvalstoffen in de vergunde inrichting of het storten van asbestafval op een vergunde stortplaats.3 µm (dit is de maximale resolutie van de optische microscoop). − − Vlarea: het Vlaams reglement betreffende afvalvoorkoming en -beheer: deze wettekst bevat o.m. de voorwaarden waaraan afvalstoffen moeten voldoen om als secundaire grondstof herbruikt te mogen worden. Het Vlarea kan u downloaden van de OVAM website; Vlarem: het Vlaams regelement betreffende de milieuvergunning: Vlarem I bevat de procedure voor het aanvragen van een milieuvergunning, Vlarem II bevat de milieuvergunningsvoorwaarden voor inrichtingen die milieuvergunningsplichtig zijn. Het Vlarem kan u downloaden van http://www.mina.be/vlaremteksten.html. 81 4 bijlage Lijst van meest voorkomende asbesthoudende materialen opgedeeld in functie van hechtgebondenheid Asbest product Gebruik Asbestgehalte (m/m%) Producten waarin asbest in niet-hechtgebonden vorm voorkomt Spuitasbest Thermische en akoestische isolatie bij stoom turbines (crocidoliet). Brand en condensatie bescherming van staalconstructies (amosiet). Chrysotiel vermengd met minerale wol als cement binder en coating. Asbest isolatiebekleding Thermische isolatie van leidingen, boilers, voorgevormde pijpsecties, drukvaten, platen, tape, koord, golfpapier, deken, vilt en bedekking meestal 60 % - 85 % amosiet soms 60 % - 85 % crocidoliet soms chrysotiel Potentieel om vezels vrij te geven indien niet verzegeld. Dit potentieel verhoogt wanneer het materiaal veroudert, bros wordt en uiteenvalt. Opmerkingen Alle typen asbest. Gehalte kan variëren (vb. 6-8 % in Ca-silikaat bedekkingen, 100 % in dekens, vilt enz.). Losse vezelmassa, soms vermengd met gips of kalk Brosheid is afhankelijk van de aard van de isolatiebedekking. Potentieel om vezels vrij te geven indien niet verzegeld. Dit potentieel verhoogt wanneer het materiaal veroudert, bros wordt en uiteenvalt. Heeft neiging tot stofvorming wanneer het materiaal bros, gebroken, geschuurd, gezaagd of geboord is. Brandwerende Isolatiepanelen (Nobranda, Pical) Brandprotectie, thermische en akoestische isolatie, weerstand tegen vochtinsijpeling en algemeen constructieplaat. Gebruikt in gang, brandweg, opvulpanelen, tussenmuur, plafondstegels, onderdak, wandvoering, badpanelen, externe overkapping en gewelf Afdichting, bedekking. Crocidoliet gebruikt voor specifieke panelen tot ongeveer 1965. 15-40 % amosiet of een mengsel van amosiet en chrysotiel. Koord en garen Alle typen asbest. Gehalte kan variëren tot 100 %. Wit tot vuilgrijs pluizig koord Vezels kunnen vrijkomen bij grote hoeveelheden van ongebonden materiaal. Vezels kunnen vrijkomen indien het materiaal is versleten Textiel/Pakkingsmateriaa l Thermische isolatie en isolatiebedekking, verpakkingsmaterialen, branddekens en vuurbestendige beschermgordijnen, hand-schoenen, overalls, schorten enz… Alle typen asbest. Gehalte kan variëren tot 100 %. 82 Kartonpanelen en papier Thermische en elektrische isolatie en brandbescherming. Golfkarton voor leidingisolatie Dakbedekkingvilt en dampschermen. Asbestpapier onder PVC vloerbedekking Zeil met een grijze kartonachtige onderlaag. Vinylvloerbedekking, vuurbestendige laminaat Van 1900 tot 1965 werd veelal crocidoliet verwerkt in kartonpanelen. Later alleen chrysotiel. Gehalte kan variëren tot 100 %. Lichtgrijs, kartonachtig Ongecoat asbestpapier en karton is niet stevig gebonden en zal vezels vrijstellen indien versleten en beschadigd Vinylzeil met asbesthoudende onderlaag (o.a. Novilon) Bitumen 30 % - 50 % chrysotiel (onderlaag) Veelal niet stevig gebonden en zal vezels vrijstellen indien versleten en beschadigd Zwart teerachtig materiaal. Metaal composiet wandbescherming Muur renovatie Meestal 2 % - 5 % of 5 % - 10 % chrysotiel Veelal niet stevig gebonden en zal vezels vrijstellen indien versleten en beschadigd Vervaardigd uit losse asbest en katoenvezel met plaaster Muur plug materiaal Meer dan 90 % 83 Asbest product Gebruik asbestgehalte Producten waarin asbest in hechtgebonden vorm voorkomt opmerkingen Golfplaat Dakbedekking. Wandbekleding. Grijze golfplaat in diverse diktes, vaak aan één kant een wafelstructuur en soms aan één kant een geëmailleerde of gespoten coating Tussenwanden voor boerderijen, luiken voor industriële gebouwen, decoratieve panelen, badpanelen, bekleding van wand en plafond, composietpanelen voor brandbescherming. Grijze vlakke plaat in diverse diktes, vaak aan één kant een wafelstructuur en soms aan één kant een geëmailleerde of gespoten coating Zoals hierboven waar sterke materialen vereist zijn. 10-15 % chrysotiel soms 2 – 5 % crocidoliet of amosiet Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of indien sterk verweerd en ontbonden Lage-densiteit vlakke plaat en tussenpanelen 10 % -15 % chrysotiel bij dikke platen soms 2 – 5 % crocidoliet Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of indien sterk verweerd en ontbonden Hoge-densiteit vlakke platen en tussenpanelen 10 % -15 % chrysotiel bij dikke platen soms 2 – 5 % crocidoliet Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of indien sterk verweerd en ontbonden Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of indien sterk verweerd en ontbonden Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of indien sterk verweerd en ontbonden Tegels en AC leien Bekleding. Wandelpaden. Dakbedekking. Dunne vlakke plaat, 3 mm - 6 mm dik, aan één zijde gecoat 10 % - 15 % chrysotiel soms 2 – 5 % crocidoliet Voorgevormde producten Waterbakken, tanks, afvoerbuizen, riolering, rookkanalen, omheining, dakbedekking, ramen/bloembakken, ventilatiekanalen. Kabelleidingen. 10 % - 15 % chrysotiel soms 2 – 5 % crocidoliet 84 Harde asbesthoudende vinyltegels (o. 10 mm . Versterking voor huishoudproducten (handvaten van kookpot) Variabel 85 . Vezels kunnen vrijkomen bij versnijden en verwijdering van asbestpapier PVC vinyl tegels en PVC vloerbedekking Asbestcement met cellulosevezels (asbestboard) Textuurcoating Geelbruine.en kleefmateriaal Algemeen 0. ijzers. Thermoplastic vloertegels. Coating op wanden en plafonds 3 – 5 % chrysotiel Imitatiemarmer Als marmer. Panelen en bekleding.Vloerbedekking. afwasmachines. drogers. gepolymeriseerde pakkingen Variabel In het algemeen zullen remvoeringen en pakkingmaterialen weinig vezels vrijgeven. lijkt op hardboard Normaal minder dan 10 % chrysotiel 2 – 5 % chrysotiel soms spoor (0. wasmachines. hoge druk reiniging enz.5 – 2 % Asbest in huisproducten en verwarmers Asbestmateriaal Asbestgehalte Opmerkingen Producten waarin asbest in niet-vershredderbaar materiaal voorkomt Haardrogers.2 %) crocidoliet Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen. dunne plaat. elektrische verwarmers. koelkasten en diepvriezers Versterk PVC en plastics Papier. hoge druk reiniging enz. Kan vezels vrijstellen bij mechanische manipulatie (zagen. samengeperst vezelpakkingen.20 mm dik.50 % chrysotiel Mastiek.1 % .) of indien sterk verweerd en ontbonden Alleen risico’s bij schuren van uitgehard materiaal. toasters. remvoeringen.) of indien sterk verweerd en ontbonden Vezels kunnen vrijkomen wanneer ‘droog mengsels’ bereid zijn of bij loskomen van oude verflagen. 3 mm – 6 mm dik. colovinyl) 2 – 5 % chrysotiel (homogeen verdeeld) soms tot 25 % chrysotiel Vezelvrijstelling is zeldzaam bij normaal gebruik. afsluiters.a. in breukvlak zijn dunne witte vezels zichtbaar 30 % . voeg. Tot 100 %. 86 . bekleding en isolatiepaneel Asbest/plaaster met of zonder een oppervlakte vezellaag Elektrische “warme lucht” en opslag branders “Caposil” isolatie blokjes. Variabel Kookmatjes IJzerstelling Karton Papier. Dakgoot bekleding. Vuursteen. vezeldichting. Bitumen coating op metalen. karton en asbest cement Kan tot 100 % Kan tot 100 %. Half-stijve bitumen dakbedekking. Isolatiepaneel. Dakvilts en bitumenproducten mogen niet worden verbrand. 16 –40 %. koord. Papier.Kookfornuis Isolatiepaneel. soms bedekt met glasvezel Tot 100 % en 16 – 40 % Variabel Gasbranders Samengeperste warmtepanelen Gasverwarmers Boilers. pijpleiding Al-papier. variabel Chrysotiel of asbestpapier (tot 100% asbest) in bitumen Vezelvrijstelling is zeldzaam bij normaal gebruik. 16 – 40 % Variabel Radiatoren Bitumen asbestproducten Koord. samengeperste vezelhechtingen (gepolymeriseerd). vezeldichting Bitumen dakvilts. en 10 – 15 % 100 %.